De templo ac signis Hilairæ et Phœbes, earumque sacerdotibus, quæ Leucippides dicuntur — ovo, quod Leda peperit, ibi servato, atque ædificio Chitone — domo Tyndarei filiorum — herois nonnullis et Herculis lucta cum Eryce — Lycurgi legislatoris templo et sepulcris quibusdam — vico Limnæo, templo Dianæ Orthiæ ac signo Dianæ Tauricæ — Dianæ cultu sanguineo et puberum Lacedæmoniorum flagellatione.
Proxime est Hilairæ et Phœbes delubrum. Eas Apollinis fuisse filias Cypriorum carminum auctor scriptum reliquit. Sacerdotes earum sunt virgines, quæ eodem, quo deæ, nomine Leucippides appellantur. Et alterum quidem signorum quum e sacris virginibus una exornandum suscepisset, pro vetere facie reposuit aliam, eo artificio factam, quo nunc simulacra fieri solent. Idem vero factura etiam in altero, per visum in quiete deterrita. est. E templi lacunari pendet ovum tæniis religatum: illud esse memorant, quod Leda peperit. (2). Texunt ei, qui Amyclis est, Apollini quotannis mulieres tunicam: et domum, in qua texunt, Chitonem (Tunicam) appellant. Prope domus est, quam initio inhabitasse tradunt Tyndarei filios. Interjecto dein tempore, eam Spartanus comparavit Phormio. Ad hunc hospitum ornatu Castores venisse dicuntur; ac e Cyrene se venire simulantes rogasse, ut hospitio se acciperet: eam vero sibi cellam depoposcisse, qua maxime delectabantur, dum inter homines ætatem agerent: (3) At illum, in quam mallent ædium partem, divertere eos jussisse, cellam illam unam excepisse, quod filia virgoin ea habitaret. Postero die et virginem et ejus famulatum omnem evanuisse. In cubiculo tantum signa Castorum, et mensam, ac super ea laserpitii fruticem repererunt. Hæc ita evenisse memorant. (4) A Chitone fere ad portas eunti sacellum est Chilonis, sapientiæ nomine clari hominis: et ** ri Atheniensis, unius de illis, qui cum Dorieo Anaxandridæ filio in Siciliensem coloniam classe trajecerunt. Deducendæ vero coloniæ ea fuit causa, quod Erycinum agrum ad Herculis posteros, non ad eos, a quibus tenebatur, barbaros, pertinere putabant. Herculem enim aiunt cum Eryce luctatum, propositis certaminis conditionibus, ut, si ipse vicisset, Erycis regione potiretur, sin victus esset, Geryonæ boves illi concederet: (5) eas enim tum præ se agebat Hercules: quumque in Siciliam tranassent, ad Eleum Cyphum (scypho secundum fabulam?) transiit etiam ipse, ut eas repeteret. Has igitur boves, Hercule victo, Eryx abducere poterat. Verum non eadem, qua Herculem, multo post Dorieum Anaxandridæ filium dii sunt benevolentia prosecuti. Erycem enim Hercules occidit, Dorieus ab Egestanis est cum exercitu prope ad internecionem deletus. (6) Lycurgo etiam legum suarum latori tanquam deo templum Lacedæmonii erexerunt. Est in postica templi parte Eucosmi Lycurgi filii sepulcrum, juxta aram Lathriæ et Anaxandræ. Fuerunt hæ sorores geminæ, quas uxores duxere Aristodemi filii, quum ipsi itidem gemini essent, Thersandri filiæ, neptes Agamedidæ, qui regnavit in Cleestonæis (Cleonæis?), quique ex Ctesippo Herculis abnepote genitus est. Ex adverso templi monumentum est Theopompi Nicandri filii: Eurybiadæ etiam ejus, qui Lacedæmoniorum triremibus præfuit, quum ad Artemisium et Salaminem classe cum Persis pugnatum est. Proximum his Astrabaci (sic enim appellatur) sacellum. (7) At vicus is, quod Limnæum dicitur, Orthiæ Dianæ sacer est. Deæ ligneum signum aiunt id esse, quod olim e Taurica Orestes et Iphigenia sustulerunt. Deportatum illud intra fines suos Lacedæmonii affirmant, quippe qui et regem suum agnoscunt Oresten. Atque id mea sententia multo est probabilius, quam quod Athenienses vulgarunt. Qua enim de causa Braurone signum illud reliquisset Iphigenia? vel quum mœnibus excedere pararent Athenienses, cur et ipsam in naves non imposuissent? (8) Ceterum adhuc adeo illustre est Tauricæ Dianæ nomen, ut Cappadoces Euxini accolæ penes se deæ signum esse contendant, et Lydi etiam illi, apud quos Anæitidis Dianæ fanum est, illud sibi vindicare studeant. Athenienses enimvero commiserunt, Persis ut prædæ esset: quod enim Braurone fuit, Susa prius asportatum, Seleuci deinde concessu hac ætate habent Laodicenses e Syria. (9) Et Dianæ quidem Orthiæ signum, quod apud Lacedæmonios est, esse illud ipsum, quod barbaris ademptum est, satis perspicua sunt indicia. Primumquod Astrabacus et Alopecus Irbi filii, Amphisthenis nepotes, pronepotes Amphiclis, Agidis abnepotes, simulacro reperto statim mente capti sunt. Deinde, quod Limnatæ in Spartanis et Cynosurenses, quique ex Mesoa et Pitane erant, dum sacrum deæ facerent, ad jurgium et rixam, mox etiam ad cædes conversi sunt: quumque ad ipsam aram multi occubuissent, reliquos exorta morbi vis absumsit. (10) Inde oraculum acceptum est, aram eam humano sanguine aspergi oportere. Quare quum ante sorte duceretur immolandus, sacri ritum Lycurgus ad puberum plagas transtulit. Quo fit ut hoc etiam ritu nihilo fere minus sanguine humano ara imbuatur. Sacris præest femina. Ea tantisper, dum cæduntur pueri, signum præfert, (11) quod est alioqui propter brevitatem levissimum: verum si, quibus cædendi negotium datum est, cum quopiam eorum qui cæduntur epheborum, vel ob speciem, vel ob natalium claritatem, agant parcius, tunc eousque signum aiunt grave fieri, ut sacerdos illud sustinere nequeat. Quod ubi animadvertit, in cædentes scilicet causam confert, seque eorum culpa queritur onere opprimi. Adeo est ei signo e Taurico sacrorum ritu tralatitium, hominum sanguine lætari. Eandem deam non Orthiam modo, sed Lygodesmam (lygo vinctam) etiam nominant, quod in lygorum (viticis id genus) fruticeto reperta sit. Sic erat autem vitice undecunque involuta, ut nihil a recto statu declinaret (unde Orthiæ nomen inditum).
De templo Ilithyiæ — arce Lacedæmoniorum — templo Minervæ Poliuchi seu Chalciœci ejusque signo in arce — templo Minervæ Erganes ibidem, ac Jovis Cosmetæ — Musarum et Veneris Areæ templis — Jovis antiquissimo signo æneo — Pausaniæ binis signis, ejus proditione ac Cleonices cæde ab eo facta.
Non longe ab Orthiæ abest Ilithyiæ (Lucinæ) templum: ædificatum illud et Lucinam pro dea coli cœptam ex oraculo Delphico memorant. (2) Lacedæmonii arcem in excelso exstructam loco, uti Cadmeam Thebani aut Argivi Larisam, non habent: sed quum in urbe multi sint colles, eorum eminentissimum arcem appellant. (2) In eo Minervæ ædes est, cui Poliuchos (Urbis præses) et Chalciœcos (æneum templum habens) eidem cognomen. Ejus ædificationem Tyndareus, ut ferunt, est orsus: eoque mortuo ejus liberi opus ad fastigium perducere aggressi sunt, destinatis in eam exædificationem Aphidnæorum manubiis: verum illis quoque deficientibus, multis post annis Lacedæmonii et Minervæ delubrum et ejusdem deæ signum ex ære fecerunt. Opifex fuit Gitiadas, homo indigena. Is et alia cantica fecit Doricis modis, et in ipsam deam hymnum. (3) Expressæ in ære sunt multæ de Herculis ærumnis, multi etiam ejusdem herois voluntarii et feliciter quidem suscepti labores: Castorum quum alia facta, tum vero Leucippi filiarum raptus: Vulcanus matrem e vinculis eximens (expositum est a me, qualia hæc fuisse dicantur, in eo, qui de Atticis rebus est, libro): Perseo etiam in Libyam contra Medusam moventi dant Nymphæ cassidem ac talaria, quibus in sublime feratur. Elaborata sunt etiam quæ ad Minervæ natales pertinent, porro Amphitrite et Neptunus: quæmihi amplissima et spectatu cumprimis digna esse videbantur. (4) Est ibidem etiam aliud Minervæ templum Erganes. In porticu ea, quæ in meridiem excurrit, delubrum est Jovis Cosmetæ cognomento, et ante ipsum Tyndarei monumentum: at quæ in occasum procedit porticus, habet aquilas duas, quibus Victoriæ singulæ vehuntur, Lysandri donum cum duplicis victoriæ monumentis, de victo scilicet Antiocho, Alcibiadis gubernatore, et oppressis Atheniensium triremibus apud Ephesum; tum vero eorundem Atheniensium classe ad Ægospotamos deleta. (5) Ad lævam Chalciœci Musarum ædem dicarunt, quod Lacedæmonii in prœlia exeunt non ad tubæ cantus, verum ad tibiarum modos et lyræ citharæque pulsum. In postico Chalciœci ædes est Veneris Areæ: signa sunt ejus e ligno tam vetusta, quam alia quævis in Græcia. (6) In dextera Chalciœci parte Jovis Supremi signum factum est, omnium, quæ ex ære sunt, vetustissimum. Neque enim una et eadem fuit universi operis fabricatio, sed particulatim membra excusa, inter se deinde sunt apte clavis confixa, atque ita, ne dissolvi possint, coagmentata. Fecisse aiunt Clearchum hominem Rheginum, quem Dipœni et Scyllidis nonnulli, alii ipsius Dædali discipulum dicunt fuisse. Ad Scenoma, quod ita nominant, mulieris est imago. Lacedæmonii eam Euryleonida, quæ equorum bigis in Olympicis vicit, esse dicunt. (7) Ad ipsam Chalciœci aram duæ sunt imagines Pausaniæ illius, qui prætor Platæense prœlium commisit. Quæ vero ejus fortunæ eventa fuerint, quod satis nota omnibus sunt, in præsentia non commemorabo. Sufficiunt enim ea quæ priores scriptores de illis accuratissime scripserunt: addere autem satis habebo ea, quæ de Byzantio homine audivi, Pausaniam proditionis reum factum solum ex omnibus, qui supplices ad Chalciœci confugissent, impunitatem non meruisse, neque vero aliam ob causam, quam quod cædis piaculum eluere non potuisset. (8) Is enim quum ad Hellespontum Spartanæ et sociorum classis dux castra haberet, virginis Byzantiæ cupiditate incensus est: quum vero prima nocte, quibus negotium datum erat, Cleonicen ad eum perduxissent (id enim erat puellæ nomen), somnum jam capiens repente strepitu est excitatus. Forte enim illa accedens accensam lucernam dejecerat invita. Ibi Pausanias, qui suorum de Græcia prodenda sibi consiliorum conscius perpetua animi conturbatione et pavore, agitari solitus erat, perterrefactus virginem acinace transverberat. (9) Hoc illud fuit facinus, cujus fraudem nunquam effugere, nullis expiationibus, nullis Jovi Phyxio (Absolutori) deprecationibus susceptis, quum in Arcadiam ad lustratores eos, qui Psychagogi appellantur, Phigaleam venisset, luere potuit. Dedit itaque ille Cleonicæ et deo meritas pœnas. At Lacedæmonii Delphici Apollinis jussu et æneas imagines posuerunt, et genium venerantur Epidoten nomine, Hicesii Jovis iram ob Pausaniæ facinus accensam ab hoc Epidota dicentes averti.
CAPUT XVIII.
De signo Veneris Ambologeræ et templo Minervæ Ophthalmitidis — templo Ammonis — Diana Cnagia — via Amyclas versus, Tiasa fluvio et templo Gratiarum, Phaennæ et Cletæ — memorandis Amyclarum — throni Amyclæi descriptio.
Prope Pausaniæ statuas est Ambologeræ Veneris simulacrum ex oraculo dicatum. Sua etiam sunt Somno et Mori. Esse vero fratres ex Homeri, qui in Iliade sunt, versibus creditur. (2) Euntibus prope Alpîum quod dicitur, Minervæ est Ophthalmitidis (quasi Oculariæ) ædes. Dedicatam a Lycurgo ferunt. Nam quum alterum ei oculum excussisset Alcander, cui ab illo latæ leges minime placebant, in hunc vicum confugit: ubi Lacedæmoniorum concursu servatus, quominus et alterum oculum perderet, Ophthalmitidi Minervæ templum fecit. (3) Hinc progressis Ammonis templum est. Ac Libyco quidem oraculo omnium Græcorum maxime initio usos constat Lacedæmonios. Quin et Lysandrum Aphytin in Pallene oppidum oppugnantem, per nocturnum visum monitum ab Ammone, melius et ipsi et Lacedæmoni eventurum, si Aphytæos desissent bello vexare, et obsidionem solvisse et Ammonis religiosius colendi auctorem fuisse tradunt. Venerantur certe Ammonem Aphytæi cultu nihilo minore, quam Ammonii ipsi in Libya. (4) De Cnagia vero Diana hæc sunt memoriæ prodita: Cnageum hominem indigenam ad oppugnandam Aphidnam cum Castore et Polluce venisse: in pugna vero captum et venumdatum in Cretam, servitutem ibi servisse, ubi Cretensibus erat Dianæ fanum: verum exacto temporis curriculo effugisse illum, et una ipsam Dianæ sacerdotem, deæ signo ablato: inde exstitisse Dianæ Cnagiæ cognomen. (5) Sed enim Cnageum hunc in Cretam alio ego casu, quam quo dicunt Lacedæmonii, venisse crediderim; quippe qui neque pugnam commissam ad Aphidnam puto, quum eo tempore et Theseus in Thesprotis detineretur, neque addicti ei essent omnes Athenienses, sed in Menesthei partes multo propensiores. Atqui neque facto prœlio veri satis fuerit simile, quenquam de iis, qui vicerant, captum: præsertim quum tam longo intervallo superiores discesserint Lacedæmonii, ut ipsam etiam Aphidnam ceperint. Verum hactenus de his disceptatum esto. (6) A Sparta Amyclas venientes excipit Tiasa amnis. Nomen ei a Tiasa puella, quæ fuisse putatur Eurotæ filia. Proxima amni est Gratiarum ædes, Phaennæ et Cletæ, quæ sunt Alcmanis versibus nobilitatæ. Lacedæmonem heroem putant Gratiis ædem eam dedicasse, nomina etiam imposuisse. (7) Inter illustria opera, quæ Amyclis visuntur, columnæ insistit Ænetus quinquertio: qui in Olympia victor declaratus, interea quum coronaretur, e vita excessisse dicitur. Ejus itaque illic est effigies et ænei tripodes. Nam alios antiquiores esse aiunt decimam dedicatam ex eo bello, quod cum Messeniis gestum est. (8) Sub eorumprimo stat Veneris simulacrum, Dianæ sub altero. Quum ipsos tripodes, tum quæ sunt in iis efficta, Gitiadas fecit: tertius est ab Ægineta Callone factus; sub eo Proserpina insistit. At Parius Aristander et Polycletus Argivus, feminam ille cum lyra, Spartam scilicet ipsam, hic Venerem, quæ ad Amyclæum vocatur, fecerunt. Præstant hi tripodes ceteris magnitudine, et de victoriæ ad Ægospotamos manubiis dedicati fuere. (9) Bathyclis vero Magnesii, qui sellam Amyclæi fecit, opera et dona sunt perfectæ sellæ addita, Gratiæ, et Leucophryenes Dianæ signum. A quo vero Bathycles hic artem didicerit, vel quo Spartæ regnante sellam elaborarit, nihil est necesse hoc loco commemorare. Sellam ipsam ego vidi: quare ejus jam omnem ornatum literis mandabo. (10) Sustinent eam a fronte et a tergo Gratiæ duæ et Horæ totidem. In læva parte Echidna stat et Typhon: in dextera Tritones. Quodsi, quæ in eo efficta sunt, singula exactius consecter, facile nimis multum iis, qui hæc legerint, negotii exhibuero. Ut igitur paucis comprehensa exponam (quum alioqui pleraque non sint incognita), Taygeten Atlantis filiam et ejus sororem Alcyonen asportant Neptunus et Juppiter. Insculptus est etiam Atlas, et Herculis cum Cycno pugna: præterea pugna apud Pholum Centaurorum.(11) Jam vero quare Minotaurum ita fecerit Bathycles, ut vinctus trahi a Theseo vivens videatur, non sane novi. Est in eadem sella Phæacum chorus, et Demodocus cantans: Persei etiam in Medusam facinus cernitur. Ut missum vero faciam Herculis cum Thurio gigante certamen et Tyndarei cum Euryto, visitur illic Leucippi filiarum raptus. Bacchum, puerum adhuc, in cœlum portat Mercurius: Minerva Herculem deducit, de cœlitibus unum in posterum omne tempus futurum. (12) Jam Peleus Achillem Chironi alendum tradit, qui eum instituisse dicitur. Cephalus ob formæ præstantiam rapitur ab Aurora: ad Harmoniæ nuptias dona conferunt dii. Venit in operis partem Achillis cum Memnone dimicatio: Diomedem præterea Thraciæ regem Hercules, et ad Euenum amnem Nessum interficit: Mercurius deas in judicium ad Alexandrum deducit. Ad hæc Adrastus et Tydeus pugnam dirimunt, in quam descenderant Amphiaraus et Lycurgus Pronactis filius. (13) Tum Juno Io Inachi filiam jam bovem factam aspicit: at Minerva insectantem Vulcanum fugitat. Inter hæc est Herculis in Hydram, quo ordine gestum est, facinus: idem etiam Hercules ex Orco canem raptat: Anaxis et Mnasinûs equis uterque insident: Megapenthes Menelai filius et Nicostratus eodem vehuntur equo: Bellerophontes Lyciæ monstrum conficit: Hercules Geryonæ boves abigit. (14) In sellæ superiore margine utrinque Tyndareifilii equis insident: infra eos equos Sphinges sunt, supra feræ decurrunt, pardalis contra Castorem, in Pollucem vero leæna. Summa solii tenet Magnetum chorus, quod hi Bathyclem in solio elaborando juverunt. (15) Ad interiora throni si quis descendat, intus ab ea parte, ubi Tritones sunt efficti, visitur apri Calydonii venatio: Hercules Actoris filios trucidat: Calais et Zetes a Phineo Harpyias arcent: Helenam rapuerunt Pirithous et Theseus: Hercules leonem strangulat: Tityum Apollo et Diana sagittis configunt. Herculis etiam cum Oreo Centauro pugna, et Thesei cum Minotauro expressa est: Herculis rursus cum Acheloo lucta; quæque de Junone sunt fabulis prodita, vinctam scilicet a Vulcano fuisse: ludi deinde, quos in honorem patris fecit Acastus: quæ de Menelao et Ægyptio Proteo in Odyssea commemorantur. Postremo vero Admetus ad currum aprum et leonem jungit, et Trojani Hectori inferias mittunt.
Descriptio signi Amyclæi et eorum quæ in illius basi expressa sunt — de memorandis Amyclarum — Dionyso Psila dicto — via quæ Therapnen ducit, et templo Æsculapii Cotylei — Marte Therita dicto — Therapne, et Menelai templo — de Helenæ nece Rhodiorum narratio — Crotoniatarum narratio de Helena.
Solium ipsum ea parte, qua deo sessio parata est, non illud quidem æqualiter planum, verum sedilia habet multa, atque inter singula satis ampla intervalla: medium omnium latissime patet: ibi simulacrum collocatum est. (2) Qua id magnitudine sit, nemo, quod sciam, compertum tradidit: quantum conjectura assequi possis, haud brevius cubitûm triginta videatur. Non fuit ejus opifex Bathycles. Est enim priscum et sine arte factum, nempe quod præter os, manus et imos pedes cetera æneæ columnæ persimile sit. Capite galeam, lanceam manibus et arcum præfert. (3) Simulacri basis aræ formam habet. In ea Hyacinthum sepultum tradunt. Et in Hyacinthiorum celebritate, prius quam sacrum Apollini faciant, in aram istam per æneum ostiolum, quod in aræ parte est, inferias Hyacintho mittunt. In ara illa insculpta sunt, hic Biridis, illic Amphitrites et Neptuni signa: tum vero Juppiter et Mercurius inter se colloquentes. Prope adsistunt Bacchus et Semele: huic proxima Ino. (4) Sunt in eadem ara Ceres, Proserpina, Pluto: una cum his Parcæ et Horæ; et illis adjunctæ Venus, Minerva, Diana: in cœlum autem hæ tollunt Hyacinthum et sororem ejus Polybœam, quam e vita virginem decessisse narrant. Atque illud quidem Hyacinthi signum cum barbula est. Nicias vero, Nicomedis filius, eum supra modum eleganti forma pinxit, quum Apollinisin illum amorem tecte significet. (5) In ea ipsa ara Herculem quoque Minerva et ceteri dii in cœlum deducunt. Ibidem et Thestii filiæ sunt, Musæ, et Horæ. De Zephyro vero, et quemadmodum ab Apolline sit Hyacinthus imprudenter peremptus, aut de flore quæ narrantur, longe se fortasse aliter habent: perinde vero fuisse censeatur, ac vulgatum est. (6) Amycla a Doribus deleta vici jam formam servat. Insignia illic sunt Alexandræ templum et simulacrum. Alexandram quidem Amyclæenses Cassandram Priami filiam esse dicunt. Est ibidem Clytæmnestræ effigies et Agamemnonis statua, quo loco ejusdem credunt fuisse monumentum. Venerantur horum locorum incolæ præ ceteris Amyclæum et Bacchum, cognomento Psilan eum appellantes: apposite illi quidem mea sententia. Psila enim Dorienses pinnas nuncupant. Nempe vinum homines perinde, ac aves pinnulæ, incitat et sublevat. Et Amyclæ quidem hæc memoratu digna obtulerunt.
7. Altera ab urbe Therapnen ducit via. In ea via signum est Aleæ Minervæ. Et antequam Eurotam transeas, paulo supra ripam Jovis Plusii (Opulenti), fanum monstratur. Ubi transieris, templum videas Cotylei Æsculapii, quod Hercules dedicavit; deoque id cognominis indidit a vulnere sanatus, quod in pugna priore contra Hippocoontem ejusque liberos acceperat in cotyle (cavitate in quam caput femoris insertum). Maxime vero eorum, quæ in hac via exstant, operum priscum est Martis fanum. Exstat hoc ad viæ lævam, simulacrum autem e Colchis a Castore et Polluce deportatum ferunt. (8) Theritan cognomine appellant de nutricis Therûs nomine. Ac forsitan istud Theritæ nomen Colchicum est; neque enim Græci ullam norunt Thero Martis nutricem. Mea fert opinio, non esse a nutrice Marti cognomen Theritæ (quasi Ferini), sed a feritate, quod bellicosum hominem, pugna cum hoste inita, nihil mite præ se ferre oporteat, proinde ac de Achille dixit Homerus:
Ut leo funestas agitans animo feritates.
Ut leo funestas agitans animo feritates.
Ut leo funestas agitans animo feritates.
Ut leo funestas agitans animo feritates.
(9) Therapne a Lelegis filia nomen accepit. In ea Menelai delubrum est: eoque in loco Menelaum et Helenam sepultos tradunt. At Rhodii Lacedæmoniis neutiquam assentiuntur: aiunt enim Helenam Menelao mortuo, errante etiamnum Oreste, a Nicostrato et Megapenthe pulsam ad Polyxo Tlepolemi uxorem, necessariam suam, Rhodum venisse: (10) fuisse vero et ipsam Polyxo Argivam; et quum ante multo cum Tlepolemo fuisset, virum in exilium secutam esse Rhodum: ac tunc quidem insulæ imperasse, suscepta parvuli filii tutela. Hanc itaque Polyxo ulcisci in Helena Tlepolemi necem volentem, ubi in potestate Helenam habuit, immisisse in eam lavantem ancillas Furiarumhabitu: quæ illam comprehensam, quum ad arborem suspendissent, laqueo necarunt. In ejus rei memoriam dedicasse Rhodios Helenæ Dendritidis (Arboreæ) fanum. (11) Quæ vero de Helena Crotoniatæ narrant, assentientibus Himeræis, ea jam commemorabo. Est in Euxino circa Istri ostia insula Achilli sacra, cui Leuce nomen. Patet ea stadiûm viginti ambitu, silvis undique condensa et quum feris tum mitibus animalibus referta. In ea Achillis delubrum et simulacrum est. (12) Navigasse in eam primus omnium Crotoniates Leonymus dicitur. Quum bellum enim inter Crotoniatas et Locros in Italia gereretur, ac Locri ob eam, quæ ipsis erat cum Opuntiis, propinquitatem Ajacem Oilei filium, ejus ductu et auspiciis prœlium commissuri, invocassent, Leonymum Crotoniatarum ducem, in eam hostilis aciei partem impressione facta, quam cum imperio obtinere Ajacem audierat, vulnus aiunt in pectore accepisse. Ex eo quum vehementer laboraret, Delphos esse profectum: eo quum advenisset, missum esse a Pythia in Leucen insulam: ibi Ajacem ei vulneris remedium monstraturum. (13) Quum vero jam sanatus domum revertisset, commemorasse, Achillem se, Ajacem Oilei filium, et Telamonis item Ajacem vidisse, cumque illis una Patroclum et Antilochum, et Achilli quidem nuptam Helenam: mandasse eam sibi, ut Himeram appulsus nunciaret Stesichoro, oculorum calamitatem ob Helenæ ei iram accidisse: ex eo factum ut palinodiam Stesichorus fecerit.
De memorandis Therapnes, fonte Messeide et Polydeucea — templo Neptuni Gæaochi et vico Alesiis — urbe Phari — urbe Bryseis — Taygeti montis verticibus, Taleto, Euora, Theris et templo Cereris Eleusiniæ — urbe Helo ad mare et Helotis — Lapithæo, Derrhio et Harpleis — memorandis in via Arcadiam versus, templo Achillis — equi monumento et planetarum signis — Pudoris signo.
Ad Therapnen fontem sum conspicatus Messeidem: quum non desint tamen e Lacedæmoniis, qui non hunc, sed fontem eum, qui ætate hac Polydeucea nuncupatur, Messeidem a priscis vocatum affirment. Est vero Polydeucea fons et Pollucis fanum ad ejus viæ dexteram, quæ Therapnen ducit. (2) Non procul a Therapne Phœbæum est, et in eo Castorum delubrum: quo in loco puberes sacrum Enyalio faciunt. Non multum hinc abest Neptuni templum cognomento Gæaochi (Terram tenentis). Ab eo Taygetum versus procedenti vicus est: Alesias (moletrinas) nominant; eo in loco molam primum omnium reperisse et fruges molere docuisse Myletem Lelegis filium tradunt. Ibidem Lacedæmoni Taygetæ filio exstructum est sacellum. (3) Ubi vero amnem Phelliam trajeceris, [præter Amyclas] recta mare versus contendenti, Pharis olim urbs in Laconico agro habitabatur. A Phellia abeuntibus ad dexteram via est, quæ ad Taygeton montem ducit. In ea planitie Jovis Messapeitemplum est. Id ei cognominis inditum tradunt de sacrificuli nomine. Jam vero a Taygeto abeuntes vicus excipit, ubi olim Bryseæ urbs incolebatur. Exstat ibi Bacchi templum, et signum sub divo positum. Nam quod intus est, solis fast est mulieribus aspicere. Solæ quoque mulieres in operto sacra faciunt. (4) Summus Taygeti vertex, Taletum, supra Bryseas eminet. Sacrum Soli appellant: ibique et alias hostias et equos Soli cædunt. Idem autem sacrum et Persis patrium esse novimus. Non procul a Taleto saltus est qui Euoras dicitur. Is et ferarum alia genera et inprimis silvestres capras alit. Facit vero qualibet sui parte Taygetus venatoribus luculentam caprearum, aprorum, cervorum et ursorum copiam. (5) Quod interest spatii inter Taletum et Euoram, Theras nuncupant. Ibi Latonam dicunt a Taygeti jugis ** Cereris delubrum, cui cognomen Eleusiniæ. In eo occultatum memorant Herculem ab Æsculapio, dum vulnus sanaretur. Est ibidem et Orphei signum e ligno positum: Pelasgorum opus fuisse aiunt. Sed hoc etiam præterea ibi fieri scio. (6) Ad mare oppidum fuit Helos, cujus est apud Homerum quoque in enumeratione navium Lacedæmoniarum mentio:
Quisque mari vicinum Helos, et quis patria Amyclæ.
Quisque mari vicinum Helos, et quis patria Amyclæ.
Quisque mari vicinum Helos, et quis patria Amyclæ.
Quisque mari vicinum Helos, et quis patria Amyclæ.
Huc deducit coloniam Helius Persei liberûm natu minimus. Postea Dores per obsidionem sunt oppido potiti: ex quo primum publici exstitere Lacedæmoniorum servi, ac primi sunt Helotes nuncupati, sicut etiam erant. Obtinuit deinde usus, ut ceteri etiam, qui ad servitiorum numerum accessissent, quamvis Dores Messenii essent, Helotes tamen et ipsi appellarentur: quemadmodum et Hellenes ab Hellade, quæ fuit olim Thessaliæ pars, Græcorum universa natio dicti. (7) Ex eo ipso oppido, quod Helos diximus vocari, Proserpinæ simulacrum statis diebus in Eleusinium deportant. Ab Eleusinio stadia quindecim distat quod Lapithæum appellant a Lapitha homine indigena. Est vero et ipsum in Taygeto: propeque abest Derrhion, ubi sub divo Dianæ signum Derrhiatidis. Proximum fontem Anonum nominant. A Derrhio ad stadia circiter viginti Harplea sunt ad campos usque pertinentia. (8) Jam vero a Sparta in Arcadiam recta contendentibus monstrat se Minervæ cognomento Pareæ signum sub divo. Dehinc Achillis fanum est, quod recludi religio est. At puberibus omnibus, quotcunque in Platanistam pugnaturi descendunt, solenne est Achilli ante pugnam rem divinam facere. Ædificasse fanum dicunt Spartani Pracem pronepotem Pergami ejus, qui e Neoptolemo est genitus. (9) Progressis paulo longius est Equi quod dicitur monumentum: Tyndareus enim equo ibi mactato Helenæ procos ad exsecta equi exta jussit assistere ac juramento super iis adstrinxit: jusjurandum istud erat, eos Helenæ et cui Helenæ connubium præ ceteris esset adjudicatum, opem laturos, si quando injuria lacesserentur. Quum hocillos sacramento adegisset, equum eo ipso in loco defodit. Prope absunt pilæ septem, priscorum (opinor) ritu erectæ, quas errantium septem stellarum signa esse aiunt, Juxta viam Cranii lucus est cognomento Stemmatii. Est et Mysiæ Dianæ delubrum. (10) Abest ab urbe stadia circiter triginta Pudoris simulacrum. Icarii donum esse ferunt, et hanc narrant dedicationis causam. Quum Icarius Ulyssi Penelopen nuptum dedisset, Ulyssis animum tentavit, numquid Lacedæmone domicilium habere vellet. Quæ spes ubi hominem fefellerat, filiam orare cœpit, ut secum permaneret. Quin et Ithacam jam proficiscentem, currum prosecutus, multis sollicitabat precibus. (11) Ulysses tandem victus hominis importunitate puellæ optionem dedit, vel se ut lubens sequeretur, vel, si id mallet, cum patre Lacedæmonem rediret: ibi illam aiunt nihil sane respondisse, sed faciem tantum velasse: Icarium, quum intelligeret illam in animo habere ut cum Ulysse abiret, dimisisse: signum vero Pudoris ea in viæ parte dedicasse, quo Penelope, quum faciem velavit, pervenerat.
De Eurota fluvio et Ladæ cursoris monumento — urbe Pellana et memorandis in ea — agro Belbina dicto — vico Croceis — oppido Ægiis et stagno Neptuni — Gytheo et Eleutherolaconibus eorumque urbibus — memorandis in Gytheatarum urbe — Sene (Nereo).
Qui stadia fere viginti processerint, ad Eurotam amnem accedent, qui prope ad ipsam viam decurrit. Ibi Ladæ monumentum est, qui pedum celeritate suos omnes æquales vicit. Is in Olympicis ludis de longiore curriculo est coronatus; atque inde (uti ego opinor) statim post victoriam æger huc reportatus, quum diem suum obisset, supra militarem viam humatus est. Cognominem vero huic alterum, qui et ipse ludis Olympicis victor, non tamen de longiore curriculo, verum de stadio, est renunciatus, Achivum ex Ægio fuisse, Eleorum de iis, qui ex Olympia victores discesserunt commentarii testantur. (2) Hinc Pellanam versus contendentibus vicus est, cui Characoma (Vallum) nomen. Proxima priscis temporibus fuit Pellana urbs, in qua Tyndareum habitasse tradunt, quum e Sparta, Hippocoontem ejusque filios fugiens, excessisset. Hic, quæ conspicerentur digna, Æsculapii fanum et Pellanida fontem vidi. In eum fontem virginem aquam haurientem incidisse narrant: ejus vero capitis velamen in alio fonte, cui Lancea nomen, repertum. (3) Abest a Pellana stadia ferme centum quæ Belbina dicitur. Locus is est Laconici agri maxime irriguus, quem nempe Eurotæ aqua interluit. Multis præterea ac perennibus scatet fontibus. (4) Qua vero Gytheum ad mare descenditur, vicus est Lacedæmoniis, cui Croceæ nomen: in eo lapicidinæ perpetuo ac nusquam interrupto saxo. Cæduntur inde lapides fluvialibus haud absimiles, qui cælo sane nonnihil repugnant; elaborati tamen et expoliti suam habent etiam in deorum cellis exornandis gratiam: multum iidem et piscinis et aquarum ductibus afferunt decoris. Stat ante vicum lapide elaboratum CroceatæJovis simulacrum: proxime ad lapicidinas Castores ex ære. (5) A Croceis divertens ad dextram de recta, quæ Gytheum ducit, ad oppidum venias, quæ vocantur Ægiæ. Id esse putant, quod Homerus in carminibus Augeas appellarit. Est eo in loco stagnum, quod Neptuni dicitur. In ejus ferme ripa ejusdem delubrum dei et simulacrum. E stagno pisces metuunt extrahere, quod, qui eos ceperit, eum in halieum piscem (qui pisces tanquam piscator captat) mutari dictitant.
6. Ab Ægiis distat Gytheum stadia triginta. Ad mare situm est, atque incolitur jam ab Eleutherolaconibus, quos Imperator Augustus servitutis jugo liberavit, quum ante Lacedæmoniis Spartanis parerent. Mari vero tota incingitur Peloponnesus, parte ea excepta, ubi Corinthiorum Isthmus est. Fert autem Laconicum mare conchylia, ex quibus ad infecturam vestium purpura comparatur nobilitate solis iis, quæ in Phœnicum mari capiuntur, inferiora. Urbes quidem Eleutherolaconum duodeviginti sunt numero: (7) quarum prima ab Ægiis ad mare descendentibus est Gytheum, deinceps Teuthrone, Las, Pyrrhichus: ad Tænarum Cæne polis (Nova urbs), Œtylos, Leuctra, Thalamæ, Alagonia, Gerenia: et ad mare ultra Gytheum Asopus, Acriæ, Bœæ, Zarax, Epidaurus cognomento Limera, Brasiæ, Geronthræ, Marios. Atque hæ quidem reliquæ sunt Eleutherolaconum urbes, quum ante quattuor et viginti fuissent. Ceteras, quas jam persequar, in curias eas descriptas esse sciat qui hæc leget, quæ Spartana civitate continentur et cum ea censentur, neque suis legibus utuntur, uti quæ jam enumeratæ sunt. (8) Gytheatæ nemini omnino mortalium origines suas acceptas referunt, sed Herculem et Apollinem memorant, quum in certamen de tripode descendissent, jam lite diremta oppidum communi ope atque consilio condidisse. Et in foro sua sunt diis illis posita simulacra, Apollini scilicet et Herculi. Proxime est Bacchus, et in diversa fori parte Apollo Carneus. Est item Ammonis ædes et Æsculapii statua ex ære: ædes ipsa est sine tecto: tum ei deo dicatus fons, et Cereris sacrosanctum delubrum: præterea Neptuni Gæaochi signum. (9) Quem vero Gytheatæ Senem nominant et in mari habitare dicunt, Nereum esse inveniebam; et e versibus iis Homeri, in quibus Thetidi sermonem tribuit, nomen hoc illi duxerunt:
Vos agite interea ponti vada lata subite,visuræ æquoreumque senem et penetralia patris.
Vos agite interea ponti vada lata subite,visuræ æquoreumque senem et penetralia patris.
Vos agite interea ponti vada lata subite,visuræ æquoreumque senem et penetralia patris.
Vos agite interea ponti vada lata subite,
visuræ æquoreumque senem et penetralia patris.
Sunt hac in regione portæ quæ Castorides nuncupantur: in arce Minervæ ædes et signum.
CAPUT XXII.
De Argo lapide — insula Cranae et memorandis in ea — Trinasi muris et reliquiis urbis Helus — urbe Acriis ejusque memorandis — Geronthris et ibi memorandis — Mario urbe — Asopo urbe ejusque memorandis — promontorio Asini maxilla dicto — urbe Bœis, ejusque origine et memorandis.
A Gytheo stadia ferme tria distat lapis rudis. Orestem aiunt, quum in eo consedisset, insania liberatum. Ex rei eventu lapis ille Juppiter vocatus est Cappotas (quasi Sedator) Dorum lingua. Ante Gytheum Cranae insula est: in qua Alexandrum, rapta Helena, cum ea primum congressum Homerus dixit. Quare in continentis terræ adverso litore Veneris est Migonitidis ædes; ac regio illa tota Migonium vocatur. Templum quidem Alexandrum tradunt faciundum curasse. (2) At Menelaus octavo ferme post Trojæ eversionem anno domum incolumis reversus proxime ad Migonitidis signum Thetidis et deas Praxidicas (Vindices) dedicavit. Baccho autem supra Migonium sacer mons est, quem vocant Larysium: eo in loco vere ineunte festos agitant Baccho dies. Sacri quum alias referunt causas, tum quod ibi primum uvam maturam reperiant. (3) Ad Gythei lævam, stadia circiter triginta progressis, in continenti terra muri sunt Trinasi: sic enim appellatur locus ille; quem ego quondam castellum, non oppidum, fuisse arbitror. Ac nomen ei inditum reor a parvis insulis, quæ contra litus sunt numero tres. A Trinaso stadia circiter octoginta ruinæ mœnium absunt, Helos ubi olim urbs fuit. (4) Hinc stadia triginta ubi processeris, oppidum est maritimum Acriæ. Illic, quæ spectentur, digna Matris Deûm ædes et e marmore signum. Et hoc quidem operum omnium vetustissimum eorum, quæ exstant apud Peloponnesios Matri Deûm dicata, prædicant qui Acrias incolunt. Nam Magnesii, qui in Sipyli parte ea sunt, quæ ad Aquilones conversa est, super saxo, quod appellant Coddini, signum ejusdem deæ habent longe omnium antiquissimum: Brotean vero illud Tantali filium fecisse perhibent. (5) Acriatæ Olympiorum quoque victorem ediderunt Nicoclem, qui binis ludis de cursu palmas quinque tulit. Monumentum Nicocli erectum est inter gymnasium et eam murorum partem, quæ cum portu conjuncta est. (6). Ab eadem maritima parte supra Acrias ad stadia ferme centum et viginti absunt Geronthræ. Eam urbem frequentem ante Heraclidarum in Peloponnesum adventum Dores, quorum erat in potestate Lacedæmon, everterunt, pulsisque veteribus incolis, ex suis coloniam eo deduxerunt. Ætate quidem mea hæc quoque civitas in Eleutherolaconum censum refertur. In ipsa via, qua Geronthras ab Acriis iter, pagus est, qui Priscus dicitur. Geronthris Martis delubrum et lucus. (7) Sacra ibi faciunt anniversaria, quibus interdictum est feminis lucum ingredi. Circa forum dulcium aquarum fontes sunt. In arce Apollinis ædes et signi ex ebore caput: quod, reliquum fuit signi, una cum vetustiore templo ignis abolevit.(8) At Marios, aliud Eleutherolaconum oppidum, a Geronthris distat stadia centum. Priscum ibi est diis omnibus commune templum quod circumdat lucus multis irriguus fontibus. Sunt et in Dianio fontes. Perennibus quidem aquis, si qua alia regio, Marios abundat. Pagus est supra oppidum Glyppia, et hic interior a mari. Et ad alterum a Geronthris pagum, Selinuntem nomine, via est stadiûm viginti. Atque hæc loca interius sita sunt, si ab Acriis in continentem adscendatur. (9) Rursum mare versus Acriis sexaginta stadia distat oppidum Asopus. In eo Romanorum Imperatorum templum: et supra oppidum stadia ferme duodecim Æsculapii fanum est. Deum ipsum Philolaum (Populi amantem) nominant. Ossa ea, quibus in gymnasio honos habetur, sunt illa quidem insigni magnitudine, hominis tamen fuerunt. Est et Minervæ in arce ædes, cognomento Cyparissiæ. Ad imam arcis partem ruinæ sunt oppidi, quod Achivorum Paracyparissiorum nuncupatur. (10) In his item finibus est Æsculapii fanum, quod ab Asopo distat stadia ferme quinquaginta. Regiunculam eam, in qua Æsculapii fanum est, Hyperteleaton vocant. Excurrit in mare procul ab Asopo stadia ducenta promontorium, quam Asini maxillam nominant. Est in ipso Minervæ templum sine signo et tecto: factum tradunt ab Agamemnone. Est et Cinadi monumentum. Fuit et hic Menelai gubernator. (11) Infra promontorium aperit se Bœaticus sinus, in cujus extremo cornu Bœæ urbs est. Ejus fuit conditor Bœus, unus de Heraclidis: e tribus ille civitatibus, Etiade, Aphrodisiade et Sida, colonos eo deduxisse fertur. Illarum vero priscarum urbium duas in hunc sinum tempestate delatum Ænean, dum in Italiam fugeret, condidisse ferunt, et alteram de filiæ Etiadis nomine appellasse. Tertiæ a Sida Danai filia nomen esse datum. (12) Ex his civitatibus profugi, quum quærerent ubi consisterent, responsum acceperunt, Dianam, quo loco urbem conderent, monstraturam. In terram expositis se lepus ostendit. Quem secuti, tanquam viæ ducem, quum ille se ad myrtum recepisset, eo ipso in loco, ubi myrtus illa fuit, oppidum munierunt. Stirpem myrti eandem nunc etiam colunt, et Dianam nuncupant Servatricem. (13) In Bœensium foro Apollinis delubrum est; et alia in regione Æsculapii et Sarapidis Isidisque. Rudera absunt Bœis haud amplius stadia septem. Ad lævam huc euntibus adstat Mercurii e marmore simulacrum. Et inter rudera facile conspici potest Æsculapii et Hygieæ templum.
CAPUT XXIII.
De insula Cytheris, ejus navali Scandea, Veneris Cœlestis templo et aliis memoraridis — Apolline Epidelio et Delo insula a Menophane Mithridatis duce funditus eversa — Menophanis et Mithridatis morte — Epidauro Limera dicta — Inûs aquæ portendendi vi, eademque Ætnæ crateris — memorandis in urbe Epidauro — promontorio Minoa.
Contra Bœas Cythera sita sunt. Ad Platanistuntem (ab ea enim parte ut minimum distat a continenti insula hæc), ad Platanistuntem igitur, promontorium ab eo promontorio, quod in ora Asini maxillam diximus appellari, navigatio interest stadiûm quadraginta. Habent maritima Cytherorum Scandean navale. A Scandea ad ipsa Cytherorum mœnia ascenditur stadiûm ferme decem via. Est illic Uraniæ sive Cœlestis Veneris fanum, eorum omnium, quæ apud Græcos Veneri dicata sunt, maxime priscum et sacrosanctum. Deæ signum ligneum est et armatum. (2) A Bœis ad Maleam promontorium navigantibus portus est, quem Nymphæum nominant. Ibi est Neptuni signum recto statu, et mari vicina spelunca, in qua dulcis aquæ fons. Frequens est locus circumquaque incolentium hominum multitudine. Maleam prætervectis ad centum fere stadia, vicus est Apollini sacer in ipsis Bœatarum finibus, cui nomen Epidelium. Quod enim eo in loco nunc visitur Apollinis ligneum signum, idem est quod olim Deli dedicatum fuit. (3) Nam quum esset Delos totius olim Græciæ emporium eaque sola religione munita contra omnes omnium injurias incolas tueretur, exortus est Menophanes quidam Mithridatis copiarum dux, qui vel suapte insolentia vel regis imperio impulsus (homini enim ad pecuniam omnia referenti facile divina quæstu inferiora sunt), (4) in insulam quum murorum, tum armorum præsidio carentem cum classe invasit: ubi et peregrinis, qui illic tunc forte erant, et civibus cæsis, negotiatorum pecunia direpta, donariis compilatis, conjugibus Deliorum et liberis sub corona venditis, ipsam etiam urbem solo æquavit. In ea populatione barbarorum quidam effigiem petulanter in mare abjecit. Ea maris æstu in hos Bœatarum fines delata loco nomen dedit Epidelium. (5) Verum dei iram neque Menophanes neque Mithridates ipse effugit. Mox enim post Deli calamitatem, quum in altum proveheretur Menophanes, qui ejus manus effugerant negotiatores, navibus ex insidiis adorti, hominem submerserunt: Mithridatem vero coegit deus ipsum manus sibi consciscere, quum amisso jam regno a Romanis huc illuc pulsus nusquam posset consistere. Sunt qui illum dicant ab uno de barbaris mercenariis magni beneficii loco impetrasse, ut se conficeret. Has violati numinis pœnas impii homines dederunt. (6) Finitima est Bœatis Epidaurus, Limera cognomento. Abest ab Epidelio stadia circiter ducenta. Esse vero eam coloniam aiunt non Lacedæmoniorum, sed Epidauriorum, qui intra Argivorum fines sunt. Quum enim legati ab Epidauriis publice in Coon insulam ad Æsculapium missi ad hanc agri Laconici oram appulissent, somniis quibusdam monitos sedem eo in loco statuisse memorant. (7) Quin anguem etiam, quem secumEpidauro abduxerant, e navi elapsum non procul a mari se in cavernam demersisse. Quare et visis per quietem et eo prodigio adductos ibi constitisse, et sibi oppidum communisse. Exstant, quo loco se anguis condiderat, aræ Æsculapio dedicatæ, et oleæ circa eas enatæ. (8) Progressi ad dexteram stadia circiter duo aquam videant, qui Inûs dicitur. Magnitudine quidem parvam paludem refert, sed in terræ fundum descendit altius. In eam festo Inûs die solenne est panificia porricere. Ea si demersa retinuerint aquæ, secunda ei, qui porrecerit, promitti autumant: contra vero adversa, quoties illa aqua rejecerit. (9) Eandem habere portendendi vim dicuntur Ætnæ montis crateræ. Abjiciunt enim in eas homines quum sigilla argentea et aurea, tum vero cujusvis generis victimas. Ea si absorpserit ignis, læta sibi nunciari: contra si regesserit, male eventurum ei, a quo illa missa fuerint, interpretantur. (10) Prope viam, quæ Bœis ad Limeram Epidaurum ducit, in Epidauriorum finibus Dianæ Limnatidis delubrum est. Oppidum ipsum non procul a mari in eminenti loco surgit. Quæ spectentur digna illic sunt Veneris fanum; et Æsculapii, in quo simulacrum marmoreum stantis habitu, tum in arce Minervæ ædes; et ad portum Jovis cognomento Servatoris. (11) Promontorium in pelagus sub ipsa urbe excurrit, cui nomen Minoa. Sinus nihil ibi quidem a ceteris differt maris in Laconiæ latus irruptionibus: sed litus ejus calculis abundat figura et colorum varietate speciosis.
De Zarace — Cyphantum reliquiis, et Brasiis — Brasiatarum de Semele, Baccho et Ino narratio — de Achillis templo et festo — urbe La, ejusque reliquiis et memorandis, Dianæ Asiæ templo et fonte Galacone — regione Hypsis et fluvio Smeno — regione Araino, La urbis conditore et Achille Helenæ proco.
Ab Epidauro stadia ferme centum Zarax abest. Hæc ora portum habet valde appellentibus idoneum. Sed enim ex omnibus Eleutherolaconum civitatibus hæc inprimis magnis afflicta est cladibus. Nam et Cleonymus Cleomenis filius [Agesipolidis nepos], hoc unum Laconici nominis oppidum delevit. De Cleonymo, quæ res postulavit, alio loco dixi. Zarace aliud quidem nihil insigne est: in portus duntaxat extremis finibus Apollinis delubrum est, et simulacrum citharam tenens. (2) Hinc secundum mare stadia circiter sex (centum?) progressis atque inde ad mediterranea reversis stadia prope decem Cyphantum (sic enim populi illi sunt appellati) ruinæ se ostendunt: et inter eas Stethæum, Æsculapii fanum, cum simulacro marmoreo. Est ibidem saliens frigidissimæ aquæ e saxo prorumpentis. Atalantam a venatione siti laborantem, quum saxum illud cuspide percussisset, aquam elicuisse ferunt. (3) Brasiæ extremum hac in parte Eleutherolaconum ad mare oppidum est: distat a Cyphantibus ducentorum stadiûm navigatione.Incolæ ea sermonibus vulgarunt, quæ nulli Græcorum alii confitentur: Semelen quidem Jovi Baccham peperisse; a Cadmo vero deprehensam cum puero recens nato in arcam conjectam: eam arcam æstu jactatam in fines suos ejectam: ibi Semelen, quæ jam mortem obierit, a se magnifice sepultam; superstitem Bacchum educatum. (4) Eam fuisse causam, ut urbs sua, quæ ad illud usque tempus Oreatæ appellata fuerat, jam mutato vocabulo Brasiæ dicerentur, sumto nomine ab arcæ in eam oram ejectione: quando ætate etiam nostra, quæ maris æstu ad terram extruduntur,ἐχβεβράσθαι(maris æstu ejectari) a multis dicuntur. Addunt et alia hujusmodi Brasiatæ: Ino profugam in agrum suum venisse; ibi Bacchum voluisse alendum suscipere. Antrum monstrant, ubi illa infantem enutrierit; et campum appellant Bacchi hortum. (5) Templa illic sunt, Æsculapii unum, Achillis alterum. Festos etiam dies Achilli quotannis agitant. Est Brasiis parvum et molliter in mare excurrens promontorium. In eo sigilla pileata videas ex ære, nihilo pedalibus majora. Non facile dixerim, Castorumne an Corybantum ea nominibus sanxerint. Tria certe sunt ea figura: quibus quartum accedit Minervæ simulacrum. (6) Ad Gythei dexteram Las est, citra mare stadia decem, a Gytheo quadraginta stadiis remota. Habitatur nunc oppidum in medio montium trium intervallo, Ilii (sic enim ex ipsis unum appellant), Asiæ et Cnacadii. Priscis quidem temporibus in Asiæ montis vertice situm fuit: veterisque urbis hac ipsa etiamnum ætate ruinæ monstrantur, et ante muros signum Herculis, et de Macedonibus erectum tropæum. Pars fuit ea Philippi copiarum, quum in Laconiæ ille fines invasit. Palantes hi a cetero exercitu digressi oram maritimam populationibus infestam reddiderant. (7) Inter eas ipsas ruinas templum exstat Minervæ cognomento Asiæ. Pollucem et Castorem erexisse tradunt quo tempore e Colchica expeditione incolumes reverterunt: Fuisse enim et Colchis Asiæ Minervæ fanum. Profectos quidem cum Iasone Tyndarei filios satis habeo cognitum: quod vero Minervam Asiam Colchi colant, id scilicet a Lacedæmoniis acceptum scribo. Prope urbem eam, quæ nunc incolitur, fons est, quem ab aquæ colore Galaconem nominant. Proximum illi fonti gymnasium; in quo priscum Mercurii signum. (8) In eo monte, quod Ilium diximus appellari, delubrum est Bacchi; et in summo jugo Æsculapii. In Cnacadio Carneus Apollo. A Carneo stadia circiter triginta abest vicus intra ipsos jam fines Spartanorum, Hypsa nomine: ubi est Æsculapii sedes, et Dianæ cognomento Daphnææ. (9) Ad mare in promontorio ædes est Dianæ Dictynnæ, cui festos quotannis dies agitant. Ad sinistram promontorii exit in mare amnis Smenos, dulcem potantibus aquam, si quisquam alius, fundens. Habet fontes suos in Taygeto monte. Ab urbe abest haud plus quinque stadia. (10) In vico, cui Araino nomen, Læ sepulcrum,et super monumento statua. Ab eo La oppidum conditum tradunt incolæ; interemptum vero ab Achille; quem huc venisse credunt, quum a, Tyndareo Helenam sibi nuptum deposceret. At enim verius quis dixerit, Lan a Patroclo interfectum, quum unus hic fuerit de Helenæ procis. Nam Achillem Helenam nunquam petisse, ut leve habeatur argumentum, quod in eo carmine, quo illustres feminæ enumerantur, nulla fit Achillis mentio: (11) Homerus certe in ipso ferme operis sui initio Achillem scripsit, pro suo in Atrei filios studio, non Tyndarei sacramento ullo adactum, ad Trojam venisse. Jam vero idem poeta, quo loco ludos exponit, dicentem facit Antilochum, natu esse se grandiorem Ulyssem; atque ipsum Ulyssem, dum, quæ apud inferos viderat, narraret Alcinoo, inter cetera videre se voluisse Pirithoum et Theseum, viros ætate sua superiores. Et Helenam quidem a Theseo raptam scimus. Quo fit ut quadrare neutiquam possit, Achillem unum de Helenæ procis fuisse.
De fluvio Scyra — Pyrrhicho oppido, Sileno, Diana Astratea — Teuthrone Oppido, Diana Issoria — promontorio Tænaro, portu Achilleo et Psamatho, atque inferorum cane ab Hercule protracto — Arionis delphino insidentis signo et fonte olim miro — Cænopoli — Messa oppido et portu, atque Œtylo urbe.
Progressi longius a monumento fluvium videant in mare influentem, cui Scyras nomen. Sine nomine ante fuerat: hoc vero nominis tum accepit, quum illum classe intravit Pyrrhus Achillis filius, ad Hermiones nuptias e Scyro proficiscens. Trans amnem eum vetus delubrum est seorsum ab ara Jovis. Ab isto fluvio quadraginta stadiis abest oppidum Pyrrhichus in mediterranea continente. (2) Ab eodem Pyrrho Achillis filio nuncupatum, non defuerunt qui dicerent: alii vero a Pyrrhicho, uno de Curetum deorum numero. Sunt etiam qui Silenum e Malea profectum hic habitasse dicant. In Malea quidem educatum Silenum declarant hi versus e Pindari cantico: