270Vascula intus pure propera atque elue:
filiam despondi ego: hodie huic nuptum Megadoro dabo.
Di bene vortant. verum ecastor non potest, subitum est nimis.
Tace atque abi. curata fac sint cum a foro redeam domum;
atque aedis occlude; iam ego hic adero.
Quid ego nunc agam?
nunc nobis prope adest exitium, mi atque erili filiae,
nunc probrum atque partitudo prope adest ut fiat palam;
quod celatum atque occultatum est usque adhuc, nunc non potest.
ibo intro, ut erus quae imperavit facta, cum veniat, sient.
nam ecastor malum maerore metuo ne mixtum bibam.
280Postquam obsonavit erus et conduxit coquos
tibicinasque hasce apud forum, edixit mihi
ut dispertirem obsonium hic bifariam.
Me quidem hercle, dicam tibi palam, non divides.
si quo tu totum me ire vis, operam dabo.
Bellum et pudicum vero prostibulum popli.
post si quis vellet, te hand non velles dividi.
Atque ego istuc, Anthrax, alio vorsum dixeram,
non istuc quo tu insimulas. sed erus nuptias
meus hodie faciet.
Cuius ducit filiam?
290Vicini huius Euclionis senis e proximo.
ei adeo obsoni hinc iussit dimidium dari,
cocum alterum itidemque alteram tibicinam.
Nempe huc dimidium dicis, dimidium domum?
Nempe sicut dicis.
Quid? hic non poterat de suo
senex obsonari filiai nuptiis?
Vah.
Quid negotist?
Quid negoti sit rogas?
pumex non aeque est aridus atque hic est senex.
Ain tandem?
Ita esse ut dixi. tute existuma:
quin divom atque hominum clamat continue fidem,2
300suam rem periisse seque eradicarier,
de suo tigillo fumus si qua exit foras.
quin cum it dormitum, follem obstringit ob gulam.
Cur?
Ne quid animae forte amittat dormiens.
Etiamue obturat inferiorem gutturem,
ne quid animai forte amittat dormiens?
Haec mihi te ut tibi med aequom est, credo, credere.
Immo equidem credo.
At scin etiam quomodo?
aquam hercle plorat, cum lavat, profundere.
Censen talentum magnum exorari pote
310ab istoc sene ut det, qui fiamus liberi?
Famem hercle utendam si roges, numquam dabit.
quin ipsi pridem tonsor unguis dempserat:
collegit, omnia abstulit praesegmina.
Edepol mortalem parce parcum praedicas.
Censen vero adeo esse parcum et miserum vivere?
pulmentum pridem ei eripuit milvos:
homo ad praetorem plorabundus devenit;
infit ibi postulare plorans, eiulans,
ut sibi liceret milvom vadarier.
320sescenta sunt quae memorem, si sit otium.
sed uter vestrorum est celerior? memora mihi.
Ego, et multo melior.
Cocum ego, non furem rogo.
Cocum ergo dico.
Quid tu ais?
Sic sum ut vides.
Cocus ille nundinalest, in nonum diem
solet ire coctum.
Tun, trium litterarum homo
me vituperas? fur.
Etiam fur, trifurcifer.
Tace nunciam tu, atque agnum hinc uter est pinguior
cape atque abi intro ad nos.
Licet.
Tu, Congrio,
quem illic reliquit agnum, eum sume atque abi
3intro illuc, et vos illum sequimini.
vos ceteri ite huc ad nos.
330Hercle iniuria
dispertivisti: pinguiorem agnum isti habent.
At nunc tibi dabitur pinguior tibicina.
i sane cum illo, Phrugia. tu autem, Eleusium,
huc intro abi ad nos.
O Pythodice subdole,
hucine detrusti me ad senem parcissimum?
ubi si quid poscam, usque ad ravim poscam prius
quam quicquam detur.
Stultus et sine gratia es.
4tibi recte facere, quando quod facias perit.
Qui vero?
Rogitas? iam principio in aedibus
340turba istic nulla tibi erit: siquid uti voles,
domo abs te adferto, ne operam perdas poscere.
his autem apud nos magna turba ac familia est
supellex, aurum, vestis, vasa argentea:
ibi si perierit quippiam—quod te scio
facile abstinere posse, si nihil obviam est—
dicant: coqui abstulerunt, comprehendite,
vincite, verberate, in puteum condite.
horum tibi istic nihil eveniet: quippe qui
ubi quid subripias nihil est. sequere hac me.
Sequor.
Heus, Staphyla, prodi atque ostium aperi.
350Qui vocat?
Pythodicus.
Quid vis?
Hos ut accipias coquos
tibicinamque obsoniumque in nuptias.
Megadorus iussit Euclioni haec mittere.
Cererin, Pythodice, has sunt facturi nuptias?
Qui?
Quia temeti nihil allatum intellego.
At iam afferetur, si a foro ipsus redierit.
Ligna hic apud nos nulla sunt.
Sunt asseres?
Sunt pol.
Sunt igitur ligna, ne quaeras foris.
Quid, impurate? quamquam Volcano studes,
360cenaene causa aut tuae mercedis gratia
nos nostras aedis postulas comburere?
Haud postulo.
Duc istos intro.
Sequimini.
Curate. ego intervisam quid faciant coqui;
quos pol ut ego hodie servem, cura maxuma est.
nisi unum hoc faciam, ut in puteo cenam coquant:
inde coctam sursum subducemus corbulis.
si autem deorsum comedent, si quid coxerint,
superi incenati sunt et cenati inferi.
sed verba hic facio, quasi negoti nil siet,
370rapacidarum ubi tantum sit in aedibus.
Volui animum tandem confirmare hodie meum,
ut bene me haberem filiai nuptiis.
venio ad macellum, rogito pisces: indicant
caros; agninam caram, caram bubulam,
vitulinam, cetum, porcinam: cara omnia.
atque eo fuerunt cariora, aes non erat.
abeo iratus illinc, quoniam nihil est qui emam.
ita illis impuris omnibus adii manum.
deinde egomet mecum cogitare intervias
380occepi: festo die si quid prodegeris,
profesto egere liceat, nisi peperceris.
postquam, hanc rationem ventri cordique edidi,
accessit animus ad meam sententiam,
quam minimo sumptu filiam ut nuptum darem.
nunc tusculum emi hoc et coronas floreas:
haec imponentur in foco nostro Lari,
ut fortunatas faciat gnatae nuptias.
sed quid ego apertas aedis nostras conspicor?
et strepitust intus. numnam ego compilor miser?
390Aulam maiorem, si pote, ex vicinia
pete: haec est parva, capere non quit.
Ei mihi,
perii hercle. aurum rapitur, aula quaeritur.5(392)
(394)Apollo, quaeso, subveni mi atque adiuva,
confige sagittis fures thensaurarios,
si cui in re tali iam subvenisti antidhac.
sed cesso prius quam prorsus perii currere?
Dromo, desquama piscis. tu, Machaerio,
congrum, murenam exdorsua quantum potest.
400ego hinc artoptam ex proximo utendam peto
a Congrione. tu istum gallum, si sapis,
glabriorem reddes mihi quam volsus ludiust.
sed quid hoc clamoris oritur hinc ex proximo?
coqui hercle, credo, faciunt officium suom.
fugiam intro, ne quid turbae hic itidem fuat.
Attatae! cives,6populares, incolae, accolae, advenae omnes,
date viam qua fugere liceat. facite totae plateae pateant.
neque ego umquam nisi hodie ad Bacchas veni in Bacchanal coquinatum,
ita me miserum et meos discipulos fustibus male contuderunt.
410totus doleo atque oppido perii, ita me iste habuit senex gymnasium;
attat, perii hercle ego miser,
411aaperit bacchanal. adest,
sequitur. scio quam rem geram: hoc
412aipsus magister me docuit.
neque ligna ego usquam gentium praeberi vidi pulchrius,
itaque omnis exegit foras, me atque hos, onustos fustibus.
Redi. quo fugis nunc? tene, tene.
Quid, stolide, clamas?
Quia ad tris viros iam ego deferam nomen tuom.
Quam ob rem?
Quia cultrum habes.
Cocum decet.
Quid comminatu's
mihi?
Istud male factum arbitror, quia non latus fodi.
Homo nullust te scelestior qui vivat hodie
420neque quoi ego de industria amplius male plus libens faxim.
Pol etsi taceas, palam id quidem est: res ipsa testist;
ita fustibus sum mollior magis quam ullus cinaedus.
sed quid tibi nos tactiost, mendice homo?
Quae res?
etiam rogitas? an quia minus quam aequom erat feci?
Sine, at hercle cum magno malo tuo, si hoc caput sentit.
Pol ego haud scio quid post fuat: tuom nunc caput sentit.
sed in aedibus quid tibi meis nam erat negoti
me absente, nisi ego iusseram? volo scire.
Tace ergo.
quia venimus coctum ad nuptias.
Quid tu, malum, curas,
430utrum crudum an coctum ego edim, nisi tu mi es tutor?
Volo scire, sinas an non sinas nos coquere his cenam?
Volo scire ego item, meae domi mean salva futura?
Utinam mea mihi modo auferam, quae adtuli, salva:
me haud paenitet, tua ne expetam.
Scio, ne doce, novi.
Quid est qua prohibes nunc gratia nos coquere hic cenam?
quid fecimus, quid diximus tibi secus quam velles?
Etiam rogitas, sceleste homo, qui angulos in omnis
mearum aedium et conclavium mihi pervium facitis?
ibi ubi tibi erat negotium, ad focum si adesses,
440non fissile auferres caput: merito id tibi factum est.
adeo ut tu meam sententiam iam noscere possis
si ad ianuam huc accesseris, nisi iussero, propius,
ego te faciam miserrimus mortalis uti sis.
scis iam meam sententiam.
Quo abis? redi rursum.
ita me bene amet Laverna, uti te iam, nisi reddi
mihi vasa iubes, pipulo te his differam ante aedis.
quid ego nunc agam? ne ego edepol veni huc auspicio malo.
nummo sum conductus: plus iam medico merce dest opus.
Hoc quidem hercle, quoquo ibo, mecum erit, mecum feram,
450neque isti id in tantis periclis umquam committam ut siet.
ite sane nunciam omnes, et coqui et tibicinae,
etiam intro duce, si vis, vel gregem venalium,
coquite, facite, festinate nunciam, quantum libet.
Temperi, postquam implevisti fusti fissorum caput.
Intro abite, opera huc conducta est vostra, non oratio.
Heus, senex, pro vapulando hercle ego abs te mercedem petam.
coctum ego, non vapulatum, dudum conductus fui.
Lege agito mecum. molestus ne sis. i et cenam coque,
aut abi in malum cruciatum ab aedibus.
Abi tu modo.
460Illic hinc abiit. di immortales, facinus audax incipit
qui cum opulento pauper homine coepit rem habere aut negotium.7
veluti Megadorus temptat me omnibus miserum modis,
qui simulavit mei honoris mittere huc causa coquos:
is ea causa misit, hoc qui surriperent misero mihi.
condigne etiam meus med intus gallus gallinacius,
qui erat anu peculiaris, perdidit paenissume.
ubi erat haec defossa, occepit ibi scalpurrire ungulis
circum circa. quid opust verbis? ita mihi pectus peracuit:
capio fustem, obtrunco gallum, furem manufestarium.
470credo edepol ego illi mercedem gallo pollicitos coquos,
si id palam fecisset. exemi ex manu8manubrium.9
(473)sed Megadorus meus affinis eccum incedit a foro.
iam hunc non ausim praeterire, quin consistam et conloquar.
Narravi amicis multis consilium meum
de condicione hac. Euclionis filiam
laudant. sapienter factum et consilio bono.
nam meo quidem animo si idem faciant ceteri
opulentiores, pauperiorum filias
480ut indotatas ducant uxores domum,
et multo fiat civitas concordior,
et invidia nos minore utamur quam utimur,
et illae malam rem metuant quam metuont magis,
et nos minore sumptu simus quam sumus.
in maximam illuc populi partem est optimum;
in pauciores avidos altercatio est,
quorum animis avidis atque insatietatibus
neque lex neque sutor capere est qui possit modum.
namque hoc qui dicat "quo illae nubent divites
490dotatae, si istud ius pauperibus ponitur?"
quo lubeant, nubant, dum dos ne fiat comes.
hoc si ita fiat, mores meliores sibi
parent, pro dote quos ferant, quam nunc ferunt,
ego faxim muli, pretio qui superant equos,
sint viliores Gallicis cantheriis.
Ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens.
nimis lepide fecit verba ad parsimoniam.
Nulla igitur dicat "equidem dotem ad te adtuli
maiorem multo quam tibi erat pecunia;
500enim mihi quidem aequomst purpuram atque aurum dari,
ancillas, mulos, muliones, pedisequos,
salutigerulos pueros, vehicla qui vehar."
Ut matronarum hic facta pernovit probe.
moribus praefectum mulierum hunc factum velim.
Nunc quoquo venias plus plaustrorum in aedibus
videas quam ruri, quando ad villam veneris.
sed hoc etiam pulchrum est praequam ubi sumptus petunt.
stat fullo, phyrgio, aurifex, lanarius;
caupones patagiarii, indusiarii,
510flammarii, volarii, carinarii;
stant manulearii, stant10murobatharii,
propolae linteones, calceolarii;
sedentarii sutores diabathrarii,
solearii astant, astant molocinarii;11(514)
(516)strophiarii astant, astant semul sonarii.
iam hosce absolutes censeas: cedunt, petunt
treceni, cum stant thylacistae in atriis
textores limbularii, arcularii.
520ducuntur, datur aes. iam absolutos censeas,
cum incedunt infectores corcotarii,
aut aliqua mala crux semper est, quae aliquid petat.
Compellarem ego illum, ni metuam ne desinat
memorare mores mulierum: nunc sic sinam.
Ubi nugivendis res soluta est omnibus,
ibi ad postremum cedit miles, aes petit.
itur, putatur ratio cum argentario,
miles inpransus astat, aes censet dari.
ubi disputata est ratio cum argentario,
530etiam ipsus ultro debet argentario.
spes prorogatur militi in alium diem.
haec sunt atque aliae multae in magnis dotibus.
incommoditates sumptusque intolerabiles
nam quae indotata est, ea in potestate est viri;
dotatae mactant et malo et damno viros
sed eccum adfinem ante aedes. quid agis, Euclio?
Nimium lubenter edi sermonem tuom.
An audivisti?
Usque a principio omnia.
Tamen meo quidem animo aliquanto facias rectius,
540si nitidior sis filiai nuptus.
Pro re nitorem et gloriam pro copia
qui habent, meminerunt sese unde oriundi sient.
neque pol, Megadore, mihi neque quoiquam pauperi
opinione melius res structa est domi.
Immo est quod satis est, et di faciant ut siet
plus plusque et istuc sospitent quod nunc habes.
Illud mihi verbum non placet "quod nunc habes."
tam hoc scit me habere quam egomet. anus fecit palam.
Quid tu te solus e senatu sevocas?
Pol ego ut te accusem merito meditabar.
550Quid est?
Quid sit me rogitas? qui mihi omnis angulos
furum implevisti in aedibus misero mihi,
qui mi intro misti in aedis quingentos coquos,
cum senis manibus, genere Geryonaceo;
quos si Argus servet qui oculeus totus fuit,
quem quondam Ioni Iuno custodem addidit,
is numquam servet. praeterea tibicinam,
quae mi interbibere sola, si vino scatat,
Corinthiensem fontem Pirenam potest.
tum obsonium autem—
560Pol vel legioni sat est.
etiam agnum misi.
Quo quidem agno sat scio
magis curiosam12nusquam esse ullam beluam.
Volo ego ex te scire qui sit agnus curio.
Quia ossa ac pellis totust, ita cura macet.
quin exta inspicere in sole ei vivo licet:
ita is pellucet quasi lanterna Punica.
Caedundum conduxi ego illum.
Tum tu idem optumumst
loces efferendum; nam iam, credo, mortuost.
Potare ego hodie, Euclio, tecum volo.
Non potem ego quidem hercle.
570At ego iussero
cadum unum vini veteris a me adferrier.
Nolo hercle, nam mihi bibere decretum est aquam.
Ego te hodie reddam madidum, si vivo, probe,
tibi cui decretum est bibere aquam.
Scio quam rem agat:
ut me deponat vino, eam adfectat viam,
post hoc quod habeo ut commutet coloniam.
ego id cavebo, nam alicubi abstrudam foris.
ego faxo et operam et vinum perdiderit simul.
Ego, nisi quid me vis, eo lavatum, ut sacruficem.
580Edepol, ne tu, aula, multos inimicos habes
atque istuc aurum quod tibi concreditum est.
nunc hoc mihi factu est optumum, ut ted auferam,
aula, in Fidei fanum: ibi abstrudam probe.
Fides, novisti me et ego te: cave sis tibi,
ne in me mutassis nomen, si hoc concreduo.
ibo ad te fretus tua, Fides, fiducia.