NOTE:

NOTE:[1]Mater prima, secunda soror, mihi tertia neptis.[2]Maledictus homo qui negligit honorem suum![3]Sales animo languenti amarae sunt.[4]Carmen reprehendite quod non | multa dies et multa litura coërcuit etc.[5]«Iuvenile vitium est, regere non posse impetum».Sen.[6]Vexatio dat intellectum.[7]San Paolo.[8]Caos.[9]Tre parole de titolo.[10]Tre folenghe.[11]Tre donne.[12]Tre etadi.[13]Tre fogge di parentado.[14]Tre argomenti.[15]Tre parti d'ogni argomento.[16]Tre nomi.[17]Tre selve.[18]Tre allegorie.[19]In moerore animae deicitur spiritus.[20]Pusillanimitati virtus succumbit.[21]Utitur metaphorice fabula Icari et Dedali.[22]In perpetuis non differt posse et esse.[23]Coecum quid et miserum hominibus vita.[24]«Proprio filio non pepercit, ut nos redimeret».Paul.[25]«Summa Providentia carere fuco voluit ea quae divina sunt».Lact.[26]Tangit idearum opiniones.[27]«Nil sine magno | vita labore dedit mortalibus».Horat.[28]Rationalis anima, quae ad corpus accedit, oblivionem sui quam primum incurrit.[29]Dulce quidem est poculum per quod praeteritorum fit bonorum oblivio.[30]Difficillimum omnium rerum est mortalibus Dei consilium.[31]De caeco nato scriptum est: «Quid peccavit? Hic aut parentes eius?». Responsum est: «Ut manifestentur opera Dei».[32]«Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur».Paul.[33]«Adam obtemperans mulieri habet tipum rationis voluptati succumbentis».Aug.[34]«Plato in librisLegumquid sit omnino Deus inquiri oportere non censet».Cic.[35]Utitur periphrasi circa id quod in instanti agitur.[36]«Cum igitur statuisset Deus ex omnibus animalibus solum hominem facere coelestem, cetera universa terrena, hunc ad coeli contemplationem rigidum erexit; ibi pedem constituit, scilicet ut eadem spectaret, unde illi origo est».Sen.[37]Iustitia Dei est, ut nullum malum transeat impunitum.[38]Summa et omnium difficillima est victoria sui.[39]Hic uterum matris intelligit.[40]«Decem mensium tempore coagulatus sum in sanguine».Sap.[41]«Melpomene tragico proclamat moesta boatu».Virg.[42]Asperitatem rythmorum ipsa haec materies deposcit.[43]«Non facit ad lacrimas barbitos ulla meas».Ovid.[44]Summum erga hominem Dei beneficium.[45]Peccatum originale, quod in Adam fuit personale, in aliis naturale.[46]Anima rationalis hanc in miseriam devolvitur, ut mox altius se ipsam recognoscat.[47]«Principium iure tribuetur homini, cuius causa videtur cuncta alia genuisse natura, magna saeva mercede contra tanta sua munera; non sit ut satis aestimare, parens melior homini an tristior noverca fuerit».Plin.[48]«Oh quam contempta res homo nisi supra humum se erexerit!».Arist.[49]«Prima roboris spes primumque temporis munus quadrupedi similem facit».Plin.[50]«Non quidem certe est aliquid miserius homine».Homer.[51]«Itaque multi extitere qui non nasci optimum censerent aut qui ocissime aboleri».Plin.[52]«Oh fallacem hominum spem fragilemque fortunam et inanes nostras conceptiones, quae mediocri in spatio saepe franguntur et corruunt!».Cic.[53]«Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas | regumque turres».Hor.[54]Natura.[55]«Natura ceteris animantibus testas, cortices, coria, spinas, villos, setas, pilos, plumam, pennas, squamas, vellera tribuit; hominem tantum nudum in nuda humo natali die abicit ad vagitus statum et ploratum».Ex Plin.[56]Erode.[57]Polus quod centrum est circuli arctici. «Arctos oceani metuentes aequore tingi».Virg.[58]«Truncos arboresque cortice interdum gemino a frigoribus et calore natura tutata est».Ex Plin.[59]«Ah, Domine Deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum».Hieremias.[60]«Littera Pythagorae discrimine secta bicorni».Virg.[61]Pulchrum naturae varietas est.[62]«Teneamus ut nihil censeamus esse malum quod sit a natura datum hominibus».Cic.[63]«Aequaliter se in adversis gerere quid aliud est quam saevientem fortunam in adiutorium sui pudore victam convertere?».Val. Max.[64]Industria.[65]Industres homines, ubi dormitare videtur natura, exiliunt.[66]Ars liberalis.[67]Teologia.[68]Fisica.[69]Logica.[70]Metafisica.[71]Geometria.[72]Aritmetica.[73]Astrologia.[74]Musica.[75]Magia.[76]Medicina.[77]Arte oratoria.[78]Poesia.[79]Filosofia morale.[80]Sotto metafora del navigar sotto tramontana parla di Camillo e suo figliuolo Paolo di casa Orsina.[81]Arte militare.[82]«Praestantissimum animal est homo in terris existens».Apuleius.[83]Homo omnium animalium excellentissimus difficiles habet ortus incrementaque tarda.[84]«Generosos animos labor nutrit».Sen.[85]Ab affectu perficitur effectus.[86]«Nescit vox missa reverti».Hor.[87]Naturae humanae incommoda qui recte philosophantur non magni faciunt.[88]Ars, in quantum potest, naturam imitatur.[89]«Per varios usus artem experientia fecit».Manil.[90]«Qui iudicat voluntati suae obtemperare non oportet».Amb.[91]Ars sophistica apparens sapientia est, et non existens.[92]Ragione.[93]Hominum industria metallorum conversionem (quod est naturae) ob avaritiam quaerit.[94]Liberalis ars culpa manualis industriae saepe calumniam patitur, ut patet de alchimistis.[95]«Magnitudo pecuniae a bono et honesto in pravum abstrahit».Sallust.[96]«Semper discentes et numquam ad scientiam veritatis pervenientes».Paul.[97]Multa sunt quae natura industriae nostrae reliquit facienda ut domina ancillae.[98]Natura enim quae hominis vitio corrupta est multa incommoda generi humano parit.[99]Mors omnium naturalium incommoditatum terribilissima homini est.[100]Industria quippe humana dicimus temporis iniurias ferre.[101]Duabus sed diversis tibiis utuntur musica et medicina.[102]«Mors est munus necessarium naturae iam corruptae, quae non est fugienda, sed potius amplectenda et iterum fiat voluntarium quod futurum est necessarium».Io. Chrys.[103]Omnium artium experientia iudex videtur.[104]Ars comparatione naturae musca est ad aquilam.[105]«Quod ab alio odis fieri tibi, vide ne alteri tu aliquando facias».Tob.[106]«Furor arma ministrat».Virg.[107]Feritas ad harmoniae concentum facile mansuescit.[108]Novem doctrinae atque scientiae nodos intellige sub novem musarum figura.[109]Non sine maxima proportione et harmonia orbes coelestes invicem locati sunt.[110]Concordantia.[111]Deus noster gloriosus omnia in numero, pendere et mensura creavit.[112]«Nihil non tam proprium humanitatis est quam remitti dulcibus modis astringique contrariis».Boët.[113]Nutrix itaque fidelissima datur homini industria.[114]Discordi quadam concordia coelos elementaque Deus omnipotens astrinxit.[115]«Ipse quoque in fatis reminiscitur affore tempus | quo mare, quo tellus correptaque regia coeli | ardeat et mundi moles operosa laboret».Ovid.[116]Venus, quae maris e spuma nata est, pro voluptate carnali accipitur.[117]Innocentia.[118]Veritas et Libertas.[119]«Et virgo caede madentes | ultima coelestum terras Astrea reliquit».Ovid.[120]Boreas.[121]Auster.[122]Zephirus.[123]Amore.[124]«Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus».Virg.[125]Aureae pueritiae succedunt libidinosa iuventus, ambitiosa virilitas, curiosa senectus, stomachosa decrepitas.[126]Per se fert omnia tellus.[127]«... fede e innocenza son reperte | solo ne' pargoletti, poi ciascuna | pria fugge che le guanze sian coperte».Dante.[128]«Vitam beatam efficiunt tranquillitas conscientiae et securitas innocentiae».Greg.[129]Caos.[130]«Tria sunt difficilia, quarum penitus ignoro: viam aquilae in coelo, viam colubri super petram, viam viri in adolescentia sua».Eccles.[131]«Me tabula sacer | votiva paries indicat uvida | suspendisse potenti | vestimenta maris deo».Horat.[132]Pueritia.[133]«Damnosa quod non imminuit dies est».Hor.[134]Lex naturae, quae omnia in medium ponit.[135]Pulsanti aperitur, Evangelio teste.[136]«Apparet nullam aliam spem vitae homini esse propositam nisi ut, abiectis vanitatibus et errore miserabili, Deum cognoscat et Deo serviat».Lact.[137]Iam per reminiscentiam, ingruente rationis aetate, homo suam in se recolit naturam et dignitatem.[138]«Tu autem quum oraveris intra in cubiculum tuum, ubi, clauso ostio, patrem tuum in abscondito ora».Evang.[139]Veritas in coelo moratur, quia omnis homo mendax.[140]«Turpe est cedere oneri quod semel recepisti».Sen.[141]«Omnia quaecumque voluit Dominus fecit in coelo et in terra».Dav.[142]Omnium miraculorum praestantissimum est quum virgo sine floris virginei detrimento Deum hominem parit, qui complectens universum angusto praesepio patitur includi.[143]«Cognovit bos possessorem suum et asinus praesepe domini sui, Israël ante me non cognovit».Esaias.[144]«Unguentum suave et optimum est amor summi boni, quo pestes mentis sanantur et cordis oculi illuminantur».Basil.[145]«Lacta, mater, cibum nostrum; lacta panem de coeli arce venientem et pone in praesepium velut piorum cibaria iumentorum».Aug.[146]«O iugum sancti amoris, quod dulciter capis, gloriose laqueas, suaviter premis, delectanter oneras, fortiter stringis, prudenter erudis!».Bernard.[147]Divi Ambrosii hymnus.[148]«Veritas de terra orta est et iustitia de coelo prospexit».David[149]«Finis legis Christus ad iustitiam omni credenti».Paul.[150]«Tota vita Christi in terris per hominem quem gessit, disciplina mortis fuit».Aug.[151]«Quo autem Deus pater genuerit filium, nolo discutias nec te curiosius ingeras in profundo arcani».Hier.[152]Pater noster, ut liberaret servum, tradidit filium.[153]«Deus noster purgari homines a peccatis maxime cupit, ideoque agi poenitentiam iubet. Agere autem poenitentiam nihil aliud est quod profiteri et affirmare se ulterius non peccaturum».Lact.[154]«Difficile est resistere consuetudini, quae assimilatur naturae».Arist.[155]Novum Herodem supprimit.[156]Ambitio et divitiae sunt principia et fontes seditionum.[157]Pacem et litem convenire absurdum est.[158]Fuit.[159]Ratio corruptae naturae succumbit.[160]Imminet erranti furque lupusque gregi.[161]«Omnium legum est inanis censura nisi divinae legis imaginem gerat».Aug.[162]«Fidelis Deus est qui non patietur vos tentari supra id quod potestis».Paul.[163]Tentatio.[164]Febo.[165]Bis fugienti laqueus inicitur.[166]«Templum est super cloaca aedificatum».Sen.[167]«Bona domus, malus hospes».Socr.[168]«Malorum esca».Plat.[169]«Voluptates blandissimae dominae maiores partes animae virtute detorquent».Cic.[170]«Genus servitutis est coacta libertas».Arist.[171]«Consilio, non impetu opus est».Cur.[172]«Tristes voluptatis exitus».Boët.[173]Mens nostra quae in dubio pendet, huc illuc facile agitatur.[174]Eleutheria.[175]«Quid autem est libertas nisi potestas vivendi ut velis?».Quintil.[176]Omnis mappa redditur ad stuppam.[177]Praecipiti animo nullum est consilium.[178]Epicuro conveniens sententia.[179]Vatem peritissimum invocat Zoppinum.[180]Passarinorum e familia tangit tirannum.[181]«Nihil est tam credibile quin dicendo fiat probabile».Cic.[182]«Sors ista tirannis | Convenit, invideant claris fortesque trucident».Claudian.[183]Quam artificiose procedat oratio, vide.[184]«Nam segnes natos facit indulgentia patris». B.[185]Mala utique et pessima doctrina.[186]«Facile nostra tenera conciliantur ingenia ad honesti rectique amorem».Sen.[187]Non splendor nisi splendoris causa.[188]Renaldus.[189]Incidit in Scyllam cupiens vitare Charybdim.[190]«Ebrietas homines impetuosos facit».Arist.[191]Illusiones ebrietatis.[192]«Vilemque faselum».Virg.[193]«... nec non et carmina, vino | ingenium faciente, canunt».Ovid.[194]Concors discordia.[195]Mare voluptuosum huius vitae.[196]Inclinatio sordidae mentis ad illicita.[197]Elata laetitia praeter modum opinione praesentis alicuius boni.[198]Fomentum erroris.[199]«Hic ridere potes Epicuri de grege porcum».Hor.[200]«Non immerito medici fidi cibo et crapula distensos scaeva et gravia somniare autumant».Apul.[201]«Amatoria contagio facile fit et gravissima omnium pestis evadit».Marsil.[202]Crapula.[203]Vanitade.[204]Soperfluitade.[205]Excitat ingenium miris amor artibus atque | Eximium e vili pectore vibrat opus.[206]«Ludit Amor sensus, oculos perstringit et aufert libertatem animi et mira nos fascinat arte».[207]«Tractant fabrilia fabri».Horat.[208]Bos gaudet in stercore suo.[209]Saepe ab unius laude alterius vituperatio dependet.[210]Bacchus et Amor, crapula et vanitas, osculatae sunt.[211]Biduo tantum in vanitatis loco retentus est.[212]Proprium huius principis prudentia est.[213]Summus locus bene regitur, quum is qui praeest vitiis potius quam populo dominatur.[214]Crapula.[215]Vanitas instruit crapulam.[216]Delectatione opus perficitur.[217]«Copia vini et tentat gressus debilitatque | pedes».Virg.[218]Virgilio, Catullo, Plinio.[219]Proprium vanitatis.[220]Alveus antiquioris Padi.[221]Virgilius.[222]«Nomentana meum tibi dat vindemia Bacchum | Si te quintus amat, commodiora bibas».Mart.[223]«Oh felix hominum genus, si vestros animos amor, quo coelum regitur, regat!».Boët.[224]«Fides sanctissimum humani pectoris bonum est».Sen.[225]Studium vanitatis.[226]«Tu procul hinc absis, cui formam vendere cura est».Tib.[227]«Pochi pendit» pro «parvi pendit».[228]«Pulchra facile amatur, foeda non facile concupiscitur».Hier.[229]«Anceps forma bonum mortalibus. Exigui donum breve temporis».Sen.[230]Suavis res est pulchritudo, quum viget prudentia.[231]«Quid non longa dies, quid non consumitis anni?»Mart.[232]«Forma bonum fragile est».Ovid.[233]«Res est solliciti plena timoris Amor».Ovid.[234]«Rivalem possum non ego ferre Iovem».Prop.[235]«Fastus inest pulchris sequiturque superbia formam».Ovid.[236]«Fallax gratia et vana est pulchritudo».Prop.[237]Omnium vitiorum perniciosissimum est malus habitus et ignorantia.[238]Ut cadat in Scyllam cupiens vitare Charybdim.[239]Hic pudicitia, hic natura adulteratur.[240]«Vanum cor vanitatis notitiam quaerit corpori».Bern.[241]«Luxuriae nimium libera facta via est».Prop.[242]Lascivia.[243]Clavus clavo extruditur.[244]Laura.[245]Larva.[246]Alludit huic operi trium Sylvarum quodChaos Triperunivocat.[247]Minerva.[248]«Consilium post factum, imber post tempora frugum».[249]«Dux malorum foemina et scelerum artifex».Sen.[250]Rarissimum animal bona mulier.[251]Fortuna fatta Papessa.[252]Ecco il testo completo, quale si legge nella 2ª edizione:LUNA, APPICCATO, PAPA, IMPERATORE, PAPESSAEuropa mia, quando fia mai che l'unaparte di te, c'ha il turco traditore,rifráncati lo Papa o Imperatore,mentre han le chiavi in man, per lor fortuna?Aimè! la traditrice ed importunaripose in man di donna il summo onoredi Piero e tiene l'imperial furoresol contra il giglio e non contra la Luna.Che se 'l papa non fusse una Papessache per un piè Marcin sospeso tiene,la Luna in griffo a l'aquila vedrei.Ma questi papi o imperatori mieifan sí, che mia Papessa far si vienela Luna, e vo' appiccarmi da me stessa.[253]«Ut navem et aedificium idem destruit facillime qui struxit, sic hominem eadem optime quae conglutinavit natura dissolvit».Cic.[254]Venere.[255]Soperstizia — Vanitade.[256]Sebastiano di patria oscuro.[257]Aristotile.[258]Averroi.[259]Hic Fulica supprimit divinum amorem.[260]«Urit enim lini campum seges».Virg.[261]«Non est, crede mihi, sapientis dicere. Vivam. | Sera nimis vita est crastina: vive hodie».Mart.[262]«Sunt ditiores quod fuerant saeculares: possident opes sub Christo paupere, quas sub locuplete diabolo non habuerant».Hieronimus.[263]«Quid faciet sub tunica poenitentis regius animus? qui alios vult regere, alios iudicare et a nemine regi et a nemine iudicari?»Hieronimus.[264]Venatio.[265]Soperstizione.[266]«Molle ostentat iter via lata, sed ultima meta | Praecipitat captos volvitque per ardua saxa».Virg.[267]Mors peccati.[268]Ignorantia inter delitias.[269]Thesaurus coeli quem neque tinea neque erugo demolliuntur.[270]Omnium honestarum rerum ignava perditaque neglegentia.[271]«Consuetudo cui non resistitur facta est necessitas».Aug.[272]«Natura Dei est invisibilis; potest tamen videri in aliqua spetie quam ipse elegerit».Aug.[273]«Etenim Deus noster ignis consumens est».Paul.[274]Deus Pater se ipsum intelligit et amat; quae intelligentia Filius est, amor vero Spiritus Sanctus.[275]«Non enim potest rationem hominis obtinere qui parentem animae suae Deum nescit: quae ignorantia facit ut Diis alienis serviat».Lactan.[276]«Nemo renascitur in Christi corpore nisi prius nascatur in peccati corruptione».Aug.[277]«Sapientia carnis inimica est Deo».Paul.[278]Litera enim occidit animam.[279]Metaphorice.[280]«Qui addit scientiam addit dolorem».Eccl.[281]Spoliant Aegyptum qui e libris philosophorum eloquentia tantum eligunt.[282]Sermo incultus divinarum scripturarum principio eloquentibus horret.[283]«Omne nostrum peccatum consuetudine vilescit et fit homini quasi nullum sit, obduruit, iam dolorem perdit et valde putre est nec dolet».Hier.[284]«Non nostrum accepistis spiritum iterum in timore».Paul.[285]Summum et maximum mandatum est Deum colere et amare.[286]«Sed revocare gradum superasque evadere ad horas | Hoc opus hic labor est».Virg.[287]«Graminibus pecudes pascuntur, rore cicadae | Quadrupedum tigres sanguine, corde Deus».[288]«Prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus vita et pax est».Paul.[289]«Iesus mel in ore, melos in aure, iubilus in corde».Bern.[290]«Haec est in omnibus sola perfectio: suae imperfectionis cognitio».Hier.[291]«Felix conscientia illa in cuius corde, praeter amorem Christi, nullus alius versatur amor».Hier.[292]Omnis doctrina et virtus philosophorum sine capite est, quia Deum nesciunt, qui est virtutis ac doctrinae caput.[293]Socrates moriturus gallum immolari Esculapio iussit.[294]«Iudicet qui potest an maius sit iustos creare quam impios iustificare.»Aug.[295]«Facilis descensus Averni».Virg.[296]«Anima facta est similis Deo, quia immortalem et indissolubilem fecit eam Deus. Imago erga ad formam pertinet, similitudo ad naturam».Aug.[297]Zodiacus.[298]Duplex et diversus motus.[299]«Quanto maiora beneficia sunt hominibus constituta, tanto graviora peccantibus iudicia».Chrys.[300]«Laetitia bonae conscientiae paradisus est, pollens affluentia gratiarum affluensque deliciis».Aug.[301]Inscrutabile Dei numen.[302]Luna omnium planetarum concubina.[303]Dies et nox.[304]Subita rerum creatio.«Nemo quaerat ex quibus ista materiis tam magna tamque mirifica opera Deus fecerit. Omnia enim fecit ex nihilo».Lactant.[305]Natura hominis corrupta proclivis et mutabilis est.[306]«Soli nos ex animantibus astrorum ortus, obitus cursusque cognovimus».Cic.[307]Natura divina et humana.[308]Donec in carne anima est, patitur inquietudines.[309]Diffidentia.[310]«Solent non nulli Deum in prosperis diligere, in adversis autem minus amare».Greg.[311]Mortalibus omnibus conscientia Deus.[312]«Heu quantum misero poenae mens conscia donat!».Luc.[313]«Sunt nonnulli ex terra homines, non ut incolae et habitatores, sed quasi spectatores superarum rerum atque coelestium».Cic.[314]Homo cum in honore esset non intellexit.[315]Si non vis intelligi, neque intelligaris, lector.[316]«Pars grandia trudunt | Obnixae frumenta humeris».Virg.[317]«Qui vult amari, languida regnet manu».Sen.[318]«Inexpugnabile munimentum est amor civium: quid pulchrius quam vivere optantibus cunctis?».Sen.[319]«Nunquam oportet domum esse sine custode».Arist.[320]«Iustus ac honestus labor honoribus, praemiis, splendore decoratur».Cic.[321]«Iamque faces et saxa volant, furor arma ministrat. | Tum pietate gravem ac meritis si forte virum quem | Conspexere silent arrectisque auribus adstant».Virg.[322]«Nomen Iesu lucet praedicatum, pascit re cogitatum, lenit invocatum, roborat virtutes, vegetat bonos mores, castas fovet affectiones».Bern.[323]«Non enim invidia parit superbiam, sed superbia parit invidiam, quia non invidet nisi amor excellentiae».Aug.[324]Multi sunt vocati, pauci vero electi.[325]Natura divina et humana.[326]Ut qui in ligno vincebat, in ligno quoque vinceretur.[327]Helias.[328]«Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum».David.[329]Lacuna in tutte le edizioni [Ed.].

[1]Mater prima, secunda soror, mihi tertia neptis.

[2]Maledictus homo qui negligit honorem suum!

[3]Sales animo languenti amarae sunt.

[4]Carmen reprehendite quod non | multa dies et multa litura coërcuit etc.

[5]«Iuvenile vitium est, regere non posse impetum».Sen.

[6]Vexatio dat intellectum.

[7]San Paolo.

[8]Caos.

[9]Tre parole de titolo.

[10]Tre folenghe.

[11]Tre donne.

[12]Tre etadi.

[13]Tre fogge di parentado.

[14]Tre argomenti.

[15]Tre parti d'ogni argomento.

[16]Tre nomi.

[17]Tre selve.

[18]Tre allegorie.

[19]In moerore animae deicitur spiritus.

[20]Pusillanimitati virtus succumbit.

[21]Utitur metaphorice fabula Icari et Dedali.

[22]In perpetuis non differt posse et esse.

[23]Coecum quid et miserum hominibus vita.

[24]«Proprio filio non pepercit, ut nos redimeret».Paul.

[25]«Summa Providentia carere fuco voluit ea quae divina sunt».Lact.

[26]Tangit idearum opiniones.

[27]«Nil sine magno | vita labore dedit mortalibus».Horat.

[28]Rationalis anima, quae ad corpus accedit, oblivionem sui quam primum incurrit.

[29]Dulce quidem est poculum per quod praeteritorum fit bonorum oblivio.

[30]Difficillimum omnium rerum est mortalibus Dei consilium.

[31]De caeco nato scriptum est: «Quid peccavit? Hic aut parentes eius?». Responsum est: «Ut manifestentur opera Dei».

[32]«Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur».Paul.

[33]«Adam obtemperans mulieri habet tipum rationis voluptati succumbentis».Aug.

[34]«Plato in librisLegumquid sit omnino Deus inquiri oportere non censet».Cic.

[35]Utitur periphrasi circa id quod in instanti agitur.

[36]«Cum igitur statuisset Deus ex omnibus animalibus solum hominem facere coelestem, cetera universa terrena, hunc ad coeli contemplationem rigidum erexit; ibi pedem constituit, scilicet ut eadem spectaret, unde illi origo est».Sen.

[37]Iustitia Dei est, ut nullum malum transeat impunitum.

[38]Summa et omnium difficillima est victoria sui.

[39]Hic uterum matris intelligit.

[40]«Decem mensium tempore coagulatus sum in sanguine».Sap.

[41]«Melpomene tragico proclamat moesta boatu».Virg.

[42]Asperitatem rythmorum ipsa haec materies deposcit.

[43]«Non facit ad lacrimas barbitos ulla meas».Ovid.

[44]Summum erga hominem Dei beneficium.

[45]Peccatum originale, quod in Adam fuit personale, in aliis naturale.

[46]Anima rationalis hanc in miseriam devolvitur, ut mox altius se ipsam recognoscat.

[47]«Principium iure tribuetur homini, cuius causa videtur cuncta alia genuisse natura, magna saeva mercede contra tanta sua munera; non sit ut satis aestimare, parens melior homini an tristior noverca fuerit».Plin.

[48]«Oh quam contempta res homo nisi supra humum se erexerit!».Arist.

[49]«Prima roboris spes primumque temporis munus quadrupedi similem facit».Plin.

[50]«Non quidem certe est aliquid miserius homine».Homer.

[51]«Itaque multi extitere qui non nasci optimum censerent aut qui ocissime aboleri».Plin.

[52]«Oh fallacem hominum spem fragilemque fortunam et inanes nostras conceptiones, quae mediocri in spatio saepe franguntur et corruunt!».Cic.

[53]«Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas | regumque turres».Hor.

[54]Natura.

[55]«Natura ceteris animantibus testas, cortices, coria, spinas, villos, setas, pilos, plumam, pennas, squamas, vellera tribuit; hominem tantum nudum in nuda humo natali die abicit ad vagitus statum et ploratum».Ex Plin.

[56]Erode.

[57]Polus quod centrum est circuli arctici. «Arctos oceani metuentes aequore tingi».Virg.

[58]«Truncos arboresque cortice interdum gemino a frigoribus et calore natura tutata est».Ex Plin.

[59]«Ah, Domine Deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum».Hieremias.

[60]«Littera Pythagorae discrimine secta bicorni».Virg.

[61]Pulchrum naturae varietas est.

[62]«Teneamus ut nihil censeamus esse malum quod sit a natura datum hominibus».Cic.

[63]«Aequaliter se in adversis gerere quid aliud est quam saevientem fortunam in adiutorium sui pudore victam convertere?».Val. Max.

[64]Industria.

[65]Industres homines, ubi dormitare videtur natura, exiliunt.

[66]Ars liberalis.

[67]Teologia.

[68]Fisica.

[69]Logica.

[70]Metafisica.

[71]Geometria.

[72]Aritmetica.

[73]Astrologia.

[74]Musica.

[75]Magia.

[76]Medicina.

[77]Arte oratoria.

[78]Poesia.

[79]Filosofia morale.

[80]Sotto metafora del navigar sotto tramontana parla di Camillo e suo figliuolo Paolo di casa Orsina.

[81]Arte militare.

[82]«Praestantissimum animal est homo in terris existens».Apuleius.

[83]Homo omnium animalium excellentissimus difficiles habet ortus incrementaque tarda.

[84]«Generosos animos labor nutrit».Sen.

[85]Ab affectu perficitur effectus.

[86]«Nescit vox missa reverti».Hor.

[87]Naturae humanae incommoda qui recte philosophantur non magni faciunt.

[88]Ars, in quantum potest, naturam imitatur.

[89]«Per varios usus artem experientia fecit».Manil.

[90]«Qui iudicat voluntati suae obtemperare non oportet».Amb.

[91]Ars sophistica apparens sapientia est, et non existens.

[92]Ragione.

[93]Hominum industria metallorum conversionem (quod est naturae) ob avaritiam quaerit.

[94]Liberalis ars culpa manualis industriae saepe calumniam patitur, ut patet de alchimistis.

[95]«Magnitudo pecuniae a bono et honesto in pravum abstrahit».Sallust.

[96]«Semper discentes et numquam ad scientiam veritatis pervenientes».Paul.

[97]Multa sunt quae natura industriae nostrae reliquit facienda ut domina ancillae.

[98]Natura enim quae hominis vitio corrupta est multa incommoda generi humano parit.

[99]Mors omnium naturalium incommoditatum terribilissima homini est.

[100]Industria quippe humana dicimus temporis iniurias ferre.

[101]Duabus sed diversis tibiis utuntur musica et medicina.

[102]«Mors est munus necessarium naturae iam corruptae, quae non est fugienda, sed potius amplectenda et iterum fiat voluntarium quod futurum est necessarium».Io. Chrys.

[103]Omnium artium experientia iudex videtur.

[104]Ars comparatione naturae musca est ad aquilam.

[105]«Quod ab alio odis fieri tibi, vide ne alteri tu aliquando facias».Tob.

[106]«Furor arma ministrat».Virg.

[107]Feritas ad harmoniae concentum facile mansuescit.

[108]Novem doctrinae atque scientiae nodos intellige sub novem musarum figura.

[109]Non sine maxima proportione et harmonia orbes coelestes invicem locati sunt.

[110]Concordantia.

[111]Deus noster gloriosus omnia in numero, pendere et mensura creavit.

[112]«Nihil non tam proprium humanitatis est quam remitti dulcibus modis astringique contrariis».Boët.

[113]Nutrix itaque fidelissima datur homini industria.

[114]Discordi quadam concordia coelos elementaque Deus omnipotens astrinxit.

[115]«Ipse quoque in fatis reminiscitur affore tempus | quo mare, quo tellus correptaque regia coeli | ardeat et mundi moles operosa laboret».Ovid.

[116]Venus, quae maris e spuma nata est, pro voluptate carnali accipitur.

[117]Innocentia.

[118]Veritas et Libertas.

[119]«Et virgo caede madentes | ultima coelestum terras Astrea reliquit».Ovid.

[120]Boreas.

[121]Auster.

[122]Zephirus.

[123]Amore.

[124]«Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus».Virg.

[125]Aureae pueritiae succedunt libidinosa iuventus, ambitiosa virilitas, curiosa senectus, stomachosa decrepitas.

[126]Per se fert omnia tellus.

[127]«... fede e innocenza son reperte | solo ne' pargoletti, poi ciascuna | pria fugge che le guanze sian coperte».Dante.

[128]«Vitam beatam efficiunt tranquillitas conscientiae et securitas innocentiae».Greg.

[129]Caos.

[130]«Tria sunt difficilia, quarum penitus ignoro: viam aquilae in coelo, viam colubri super petram, viam viri in adolescentia sua».Eccles.

[131]«Me tabula sacer | votiva paries indicat uvida | suspendisse potenti | vestimenta maris deo».Horat.

[132]Pueritia.

[133]«Damnosa quod non imminuit dies est».Hor.

[134]Lex naturae, quae omnia in medium ponit.

[135]Pulsanti aperitur, Evangelio teste.

[136]«Apparet nullam aliam spem vitae homini esse propositam nisi ut, abiectis vanitatibus et errore miserabili, Deum cognoscat et Deo serviat».Lact.

[137]Iam per reminiscentiam, ingruente rationis aetate, homo suam in se recolit naturam et dignitatem.

[138]«Tu autem quum oraveris intra in cubiculum tuum, ubi, clauso ostio, patrem tuum in abscondito ora».Evang.

[139]Veritas in coelo moratur, quia omnis homo mendax.

[140]«Turpe est cedere oneri quod semel recepisti».Sen.

[141]«Omnia quaecumque voluit Dominus fecit in coelo et in terra».Dav.

[142]Omnium miraculorum praestantissimum est quum virgo sine floris virginei detrimento Deum hominem parit, qui complectens universum angusto praesepio patitur includi.

[143]«Cognovit bos possessorem suum et asinus praesepe domini sui, Israël ante me non cognovit».Esaias.

[144]«Unguentum suave et optimum est amor summi boni, quo pestes mentis sanantur et cordis oculi illuminantur».Basil.

[145]«Lacta, mater, cibum nostrum; lacta panem de coeli arce venientem et pone in praesepium velut piorum cibaria iumentorum».Aug.

[146]«O iugum sancti amoris, quod dulciter capis, gloriose laqueas, suaviter premis, delectanter oneras, fortiter stringis, prudenter erudis!».Bernard.

[147]Divi Ambrosii hymnus.

[148]«Veritas de terra orta est et iustitia de coelo prospexit».David

[149]«Finis legis Christus ad iustitiam omni credenti».Paul.

[150]«Tota vita Christi in terris per hominem quem gessit, disciplina mortis fuit».Aug.

[151]«Quo autem Deus pater genuerit filium, nolo discutias nec te curiosius ingeras in profundo arcani».Hier.

[152]Pater noster, ut liberaret servum, tradidit filium.

[153]«Deus noster purgari homines a peccatis maxime cupit, ideoque agi poenitentiam iubet. Agere autem poenitentiam nihil aliud est quod profiteri et affirmare se ulterius non peccaturum».Lact.

[154]«Difficile est resistere consuetudini, quae assimilatur naturae».Arist.

[155]Novum Herodem supprimit.

[156]Ambitio et divitiae sunt principia et fontes seditionum.

[157]Pacem et litem convenire absurdum est.

[158]Fuit.

[159]Ratio corruptae naturae succumbit.

[160]Imminet erranti furque lupusque gregi.

[161]«Omnium legum est inanis censura nisi divinae legis imaginem gerat».Aug.

[162]«Fidelis Deus est qui non patietur vos tentari supra id quod potestis».Paul.

[163]Tentatio.

[164]Febo.

[165]Bis fugienti laqueus inicitur.

[166]«Templum est super cloaca aedificatum».Sen.

[167]«Bona domus, malus hospes».Socr.

[168]«Malorum esca».Plat.

[169]«Voluptates blandissimae dominae maiores partes animae virtute detorquent».Cic.

[170]«Genus servitutis est coacta libertas».Arist.

[171]«Consilio, non impetu opus est».Cur.

[172]«Tristes voluptatis exitus».Boët.

[173]Mens nostra quae in dubio pendet, huc illuc facile agitatur.

[174]Eleutheria.

[175]«Quid autem est libertas nisi potestas vivendi ut velis?».Quintil.

[176]Omnis mappa redditur ad stuppam.

[177]Praecipiti animo nullum est consilium.

[178]Epicuro conveniens sententia.

[179]Vatem peritissimum invocat Zoppinum.

[180]Passarinorum e familia tangit tirannum.

[181]«Nihil est tam credibile quin dicendo fiat probabile».Cic.

[182]«Sors ista tirannis | Convenit, invideant claris fortesque trucident».Claudian.

[183]Quam artificiose procedat oratio, vide.

[184]«Nam segnes natos facit indulgentia patris». B.

[185]Mala utique et pessima doctrina.

[186]«Facile nostra tenera conciliantur ingenia ad honesti rectique amorem».Sen.

[187]Non splendor nisi splendoris causa.

[188]Renaldus.

[189]Incidit in Scyllam cupiens vitare Charybdim.

[190]«Ebrietas homines impetuosos facit».Arist.

[191]Illusiones ebrietatis.

[192]«Vilemque faselum».Virg.

[193]«... nec non et carmina, vino | ingenium faciente, canunt».Ovid.

[194]Concors discordia.

[195]Mare voluptuosum huius vitae.

[196]Inclinatio sordidae mentis ad illicita.

[197]Elata laetitia praeter modum opinione praesentis alicuius boni.

[198]Fomentum erroris.

[199]«Hic ridere potes Epicuri de grege porcum».Hor.

[200]«Non immerito medici fidi cibo et crapula distensos scaeva et gravia somniare autumant».Apul.

[201]«Amatoria contagio facile fit et gravissima omnium pestis evadit».Marsil.

[202]Crapula.

[203]Vanitade.

[204]Soperfluitade.

[205]Excitat ingenium miris amor artibus atque | Eximium e vili pectore vibrat opus.

[206]«Ludit Amor sensus, oculos perstringit et aufert libertatem animi et mira nos fascinat arte».

[207]«Tractant fabrilia fabri».Horat.

[208]Bos gaudet in stercore suo.

[209]Saepe ab unius laude alterius vituperatio dependet.

[210]Bacchus et Amor, crapula et vanitas, osculatae sunt.

[211]Biduo tantum in vanitatis loco retentus est.

[212]Proprium huius principis prudentia est.

[213]Summus locus bene regitur, quum is qui praeest vitiis potius quam populo dominatur.

[214]Crapula.

[215]Vanitas instruit crapulam.

[216]Delectatione opus perficitur.

[217]«Copia vini et tentat gressus debilitatque | pedes».Virg.

[218]Virgilio, Catullo, Plinio.

[219]Proprium vanitatis.

[220]Alveus antiquioris Padi.

[221]Virgilius.

[222]«Nomentana meum tibi dat vindemia Bacchum | Si te quintus amat, commodiora bibas».Mart.

[223]«Oh felix hominum genus, si vestros animos amor, quo coelum regitur, regat!».Boët.

[224]«Fides sanctissimum humani pectoris bonum est».Sen.

[225]Studium vanitatis.

[226]«Tu procul hinc absis, cui formam vendere cura est».Tib.

[227]«Pochi pendit» pro «parvi pendit».

[228]«Pulchra facile amatur, foeda non facile concupiscitur».Hier.

[229]«Anceps forma bonum mortalibus. Exigui donum breve temporis».Sen.

[230]Suavis res est pulchritudo, quum viget prudentia.

[231]«Quid non longa dies, quid non consumitis anni?»Mart.

[232]«Forma bonum fragile est».Ovid.

[233]«Res est solliciti plena timoris Amor».Ovid.

[234]«Rivalem possum non ego ferre Iovem».Prop.

[235]«Fastus inest pulchris sequiturque superbia formam».Ovid.

[236]«Fallax gratia et vana est pulchritudo».Prop.

[237]Omnium vitiorum perniciosissimum est malus habitus et ignorantia.

[238]Ut cadat in Scyllam cupiens vitare Charybdim.

[239]Hic pudicitia, hic natura adulteratur.

[240]«Vanum cor vanitatis notitiam quaerit corpori».Bern.

[241]«Luxuriae nimium libera facta via est».Prop.

[242]Lascivia.

[243]Clavus clavo extruditur.

[244]Laura.

[245]Larva.

[246]Alludit huic operi trium Sylvarum quodChaos Triperunivocat.

[247]Minerva.

[248]«Consilium post factum, imber post tempora frugum».

[249]«Dux malorum foemina et scelerum artifex».Sen.

[250]Rarissimum animal bona mulier.

[251]Fortuna fatta Papessa.

[252]Ecco il testo completo, quale si legge nella 2ª edizione:LUNA, APPICCATO, PAPA, IMPERATORE, PAPESSAEuropa mia, quando fia mai che l'unaparte di te, c'ha il turco traditore,rifráncati lo Papa o Imperatore,mentre han le chiavi in man, per lor fortuna?Aimè! la traditrice ed importunaripose in man di donna il summo onoredi Piero e tiene l'imperial furoresol contra il giglio e non contra la Luna.Che se 'l papa non fusse una Papessache per un piè Marcin sospeso tiene,la Luna in griffo a l'aquila vedrei.Ma questi papi o imperatori mieifan sí, che mia Papessa far si vienela Luna, e vo' appiccarmi da me stessa.

[252]Ecco il testo completo, quale si legge nella 2ª edizione:

LUNA, APPICCATO, PAPA, IMPERATORE, PAPESSA

Europa mia, quando fia mai che l'unaparte di te, c'ha il turco traditore,rifráncati lo Papa o Imperatore,mentre han le chiavi in man, per lor fortuna?Aimè! la traditrice ed importunaripose in man di donna il summo onoredi Piero e tiene l'imperial furoresol contra il giglio e non contra la Luna.Che se 'l papa non fusse una Papessache per un piè Marcin sospeso tiene,la Luna in griffo a l'aquila vedrei.Ma questi papi o imperatori mieifan sí, che mia Papessa far si vienela Luna, e vo' appiccarmi da me stessa.

[253]«Ut navem et aedificium idem destruit facillime qui struxit, sic hominem eadem optime quae conglutinavit natura dissolvit».Cic.

[254]Venere.

[255]Soperstizia — Vanitade.

[256]Sebastiano di patria oscuro.

[257]Aristotile.

[258]Averroi.

[259]Hic Fulica supprimit divinum amorem.

[260]«Urit enim lini campum seges».Virg.

[261]«Non est, crede mihi, sapientis dicere. Vivam. | Sera nimis vita est crastina: vive hodie».Mart.

[262]«Sunt ditiores quod fuerant saeculares: possident opes sub Christo paupere, quas sub locuplete diabolo non habuerant».Hieronimus.

[263]«Quid faciet sub tunica poenitentis regius animus? qui alios vult regere, alios iudicare et a nemine regi et a nemine iudicari?»Hieronimus.

[264]Venatio.

[265]Soperstizione.

[266]«Molle ostentat iter via lata, sed ultima meta | Praecipitat captos volvitque per ardua saxa».Virg.

[267]Mors peccati.

[268]Ignorantia inter delitias.

[269]Thesaurus coeli quem neque tinea neque erugo demolliuntur.

[270]Omnium honestarum rerum ignava perditaque neglegentia.

[271]«Consuetudo cui non resistitur facta est necessitas».Aug.

[272]«Natura Dei est invisibilis; potest tamen videri in aliqua spetie quam ipse elegerit».Aug.

[273]«Etenim Deus noster ignis consumens est».Paul.

[274]Deus Pater se ipsum intelligit et amat; quae intelligentia Filius est, amor vero Spiritus Sanctus.

[275]«Non enim potest rationem hominis obtinere qui parentem animae suae Deum nescit: quae ignorantia facit ut Diis alienis serviat».Lactan.

[276]«Nemo renascitur in Christi corpore nisi prius nascatur in peccati corruptione».Aug.

[277]«Sapientia carnis inimica est Deo».Paul.

[278]Litera enim occidit animam.

[279]Metaphorice.

[280]«Qui addit scientiam addit dolorem».Eccl.

[281]Spoliant Aegyptum qui e libris philosophorum eloquentia tantum eligunt.

[282]Sermo incultus divinarum scripturarum principio eloquentibus horret.

[283]«Omne nostrum peccatum consuetudine vilescit et fit homini quasi nullum sit, obduruit, iam dolorem perdit et valde putre est nec dolet».Hier.

[284]«Non nostrum accepistis spiritum iterum in timore».Paul.

[285]Summum et maximum mandatum est Deum colere et amare.

[286]«Sed revocare gradum superasque evadere ad horas | Hoc opus hic labor est».Virg.

[287]«Graminibus pecudes pascuntur, rore cicadae | Quadrupedum tigres sanguine, corde Deus».

[288]«Prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus vita et pax est».Paul.

[289]«Iesus mel in ore, melos in aure, iubilus in corde».Bern.

[290]«Haec est in omnibus sola perfectio: suae imperfectionis cognitio».Hier.

[291]«Felix conscientia illa in cuius corde, praeter amorem Christi, nullus alius versatur amor».Hier.

[292]Omnis doctrina et virtus philosophorum sine capite est, quia Deum nesciunt, qui est virtutis ac doctrinae caput.

[293]Socrates moriturus gallum immolari Esculapio iussit.

[294]«Iudicet qui potest an maius sit iustos creare quam impios iustificare.»Aug.

[295]«Facilis descensus Averni».Virg.

[296]«Anima facta est similis Deo, quia immortalem et indissolubilem fecit eam Deus. Imago erga ad formam pertinet, similitudo ad naturam».Aug.

[297]Zodiacus.

[298]Duplex et diversus motus.

[299]«Quanto maiora beneficia sunt hominibus constituta, tanto graviora peccantibus iudicia».Chrys.

[300]«Laetitia bonae conscientiae paradisus est, pollens affluentia gratiarum affluensque deliciis».Aug.

[301]Inscrutabile Dei numen.

[302]Luna omnium planetarum concubina.

[303]Dies et nox.

[304]Subita rerum creatio.«Nemo quaerat ex quibus ista materiis tam magna tamque mirifica opera Deus fecerit. Omnia enim fecit ex nihilo».Lactant.

[304]Subita rerum creatio.

«Nemo quaerat ex quibus ista materiis tam magna tamque mirifica opera Deus fecerit. Omnia enim fecit ex nihilo».Lactant.

[305]Natura hominis corrupta proclivis et mutabilis est.

[306]«Soli nos ex animantibus astrorum ortus, obitus cursusque cognovimus».Cic.

[307]Natura divina et humana.

[308]Donec in carne anima est, patitur inquietudines.

[309]Diffidentia.

[310]«Solent non nulli Deum in prosperis diligere, in adversis autem minus amare».Greg.

[311]Mortalibus omnibus conscientia Deus.

[312]«Heu quantum misero poenae mens conscia donat!».Luc.

[313]«Sunt nonnulli ex terra homines, non ut incolae et habitatores, sed quasi spectatores superarum rerum atque coelestium».Cic.

[314]Homo cum in honore esset non intellexit.

[315]Si non vis intelligi, neque intelligaris, lector.

[316]«Pars grandia trudunt | Obnixae frumenta humeris».Virg.

[317]«Qui vult amari, languida regnet manu».Sen.

[318]«Inexpugnabile munimentum est amor civium: quid pulchrius quam vivere optantibus cunctis?».Sen.

[319]«Nunquam oportet domum esse sine custode».Arist.

[320]«Iustus ac honestus labor honoribus, praemiis, splendore decoratur».Cic.

[321]«Iamque faces et saxa volant, furor arma ministrat. | Tum pietate gravem ac meritis si forte virum quem | Conspexere silent arrectisque auribus adstant».Virg.

[322]«Nomen Iesu lucet praedicatum, pascit re cogitatum, lenit invocatum, roborat virtutes, vegetat bonos mores, castas fovet affectiones».Bern.

[323]«Non enim invidia parit superbiam, sed superbia parit invidiam, quia non invidet nisi amor excellentiae».Aug.

[324]Multi sunt vocati, pauci vero electi.

[325]Natura divina et humana.

[326]Ut qui in ligno vincebat, in ligno quoque vinceretur.

[327]Helias.

[328]«Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum».David.

[329]Lacuna in tutte le edizioni [Ed.].

Back to Index Next