1.Joh. 1, 33.2.Deest alibi; loco verborumbene penitusalii legunt:ante.3.Matth. 3, 14.FRIDERICUS: Cognitus quidem erat Jesus ut propheta, non autem ut aeternus Dei filius, quia nondum audita Dei vox erat:Tu es filius meus dilectus.SALOMO: Sed quoniam utriusque1Johannis mentio incidit, jure mirantur2etiam theologi christiani, quamobrem Lucas introduxerit Elisabetham colloquentem cum Maria, quasi3foetum, quem utero gestabat, senserit eodem visitationis illius momento, cum tamen ante visitationem natus esset Johannes? Hanc absurditatem ut Graeci declinarent, visitationis illius diem fastis exemerunt, sed eo die festum colunt venerandae vestis Mariae virginis, in plachernis4Syri vero et Graecos et Latinos aberrare praedicant ac propterea visitationis festum diebus septem ante Johannis Baptistae et hujus ante Christi natalem diebus septem collcoarunt.1.Alibi:utrinque.2.Alius:merentur.3.Alius:sicut.4.Alius:glachemis.CURTIUS: Quasi vero dies feriarum, quas colimus, nondum institutos tam curiose veteres consectarentur!OCTAVIUS: Gravius illud est, quod Johannes scribit1, Christum prius afflavisse apostolos spiritu sancto, quam ascenderet in coelum, qui tamen obtestatur, spiritum non2venturum, nisi abiret ad patrem3.1.Joh. 20, 22.2.Loco duorum horum verborum alibi legitur:non prius.3.Joh. cap. 14 et 15.FRIDERICUS: Hoc ita scriptum est, ut intelligamus spiritum a patre et filio prodire1, contra Graecorum opinionem.1.Alibi:procedere.SALOMO: Solutiones istas non moror, sed miror apostolos toties ac tam saepe labi, cum prophetas testes arcessere consueverunt, ut cum Matthaeus scribit, Christum triginta nuramis argenteis divenditum fuisse1, ut prophetia Jeremiae2impleretur:Appretiaverunt, inquit,pretium meum triginta argenteis, quae verba nec apud Jeremiam, nec apud ulles scriptores veteris instrumenti reperiuntur. Item, ut Messiam Deum3de ligno suspensum iri docerent, illud ex psalmis corripuerunt4:Dicite in gentibus, regnavit a ligno Deus, ut quidem Justinus Martyr, Lactantius, Augustinus, Cassiodorus, Theodulphus, alii aliorum errorem secuti scripserunt, quae verba „a ligno“ Ebraeis, Chaldaicis, Graecis ac Latinis interpretationibus veterum deesse videmus, non modo in libris5psalmorum,verum etiam in libris Paraleipomenon. Sic enim Ebraica legimus:אִמְרוּ בַגוֹיִם יְהוָֹה מָלָךּ, quae LXXII sic reddunt:εἴπατε ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι κύριος ἐβασίλευσε, i.e. dicite in gentibus, Deus regnavit. Jam vero miracula stupenda sunt a Johanne6descripta, quae a reliquis praetermitti capitale videri possit, ut cum milites praetoriani Jesum comprehendere conarentur, sola illius voce perterritos ac retrolapsos corruisse. Item Lazari resurrectionem tam stupendam solius Johannis7testimonio niti videmus, cum caeteri levissimas etiam febrium curationes denotarint.1.Matth. 27, 9.2.Non Jeremiae, sed potius Zach. 11, 13.3.Alibi:ducem.4.Ps. 96 (95), 3 sq.5.Alibi:libro.6.Joh. 16.7.Joh. 11.CORONAEUS: Nec ab omnibus omnia scribi potuerunt, cum nec omnes evangeliographi rebus gestis adesse, nec si affuissent scriptis omnia complecti, nec si omnia scriptis mandarent, mundus ea capere potuisset, ut Johannes ipse scribit, sed ea quae ab aliis vel omissa, vel obscurius dicta erant, recognovit, cum postremus omnium ad scribendum accesserit et ab ipsa deitate Christi auspicatus fuerit eo tempore, quo Cerinthus et EbioΧριστὸν εἶναι φίλον ἄνθρωπουpraedicarent: Tum, inquit Epiphanius, Johannes coepitεὐαγγελίζεσθαι.SALOMO: Non capio, quae deitas in Christo esse potuerit, nam si post baptismum spiritu sancto afflari coepit, ut quidem Lucas1asseruit, quonam modo a daemonibus agitatus est, ut modo supra pinnaculum templi, mox in montem altissimum subvectus sit? Consimile est illud, quod Johannes tradit, Judam apostolum accepto Christi corpore in coena, eodem momento a cacodaemonibus correptum fuisse2. At in eodem homine bonus et malus daemon simul stare non potuit. Nam cum Saul a Samuele rex est initiatus et unctus, ab angelo beari et afflari coepit. Et postquam Dei jussa sprevisset, desertus ab angelo coepit a cacodaemone agitari3. Jam vero cur tantum anno trigesimo Christus coepit afflari spiritu sancto? Nam ex eo planum est, antea spiritu sancto caruisse, quem tamen Deum fuisse affirmant.1.Luc. 4, 36.2.Joh. 13, 17.3.1 Sam. 12. 14.CURTIUS: Utrumque stare potest, simul a bono daemone eundem agitari posse1et cacodaemonem eundem exerceri2posse. Argumento sit, quod Jobus, mortalium integerrimus, cum a malo genio torqueretur, non propterea tamen a bono genio desertus, sed ad breve tempus facta est potestas ejus vexandi Satanae, principi mundi hujus, ut probaretur.1.Alibi:fuisse.2.Alibi:excoecari.SALOMO: Quid divina potestate alienius, quam Deum agitari a daemone? Quid item absurdius aut capitalius, quam appellare Satanam principem mundi hujus, ut Jesus loquutus1, vel aëris hujus, ut Paulus2scribit. Hic enim Manichaeorum perniciosissimus3error, qui Satanam rerum elementarium et corporum principem efficere tentarunt. Angeli quidemprovinciarum principes ac urbium custodes et praefecti dicuntur in scriptura sacra4, Satan5vero carnifex eorum et minister.1.Joh. 14, 30. 16, 33.2.Ephes. 6, 11.3.Alibi:perniciosus.4.Dan. X., 12.5.Alii:Satanas.CURTIUS: Quando spiritum sancturu legimus Christum afflavisse post baptismum, non eo pertinet, ut eum1antea ipso caruisse putemus, cum ipse Deus esset, sed quia tum maxime virtus divina, quae antea humanitatis specie contenta delituerat, foras prodire coepit et actionibus plane divinis implicari.1.Alibi:illum.SALOMO: Si spiritu sancto ita caruisset, ut putatur, cur his verbis uteretur:Spiritus sanctus, cum venerit, docebit vos omnia1? Ex quo2intelligitur, ea quae spiritui sancto nota erant, illi fuisse igota, aut ea noluisse3aut non potuisse carissimos discipulos docere, quae in Deum nullo modo convenire possunt.1.Joh. 14, 26.2.Alius:eo.3.Alibi:non voluisse.CORONAEUS: At in eo ipso Christi deitas elucet, qui tametsi apostolos summa caritate complecteretur, eaque1doceret, quae pro illorum captu percipi poterant; arcana tamen diviniora ac sublimiora, nisi Deus illos spiritu suo afflavisset, non magis intelligi2, quam colores sine luce videri potuissent. Hoc igitur beneficium distulit post suam in coelum ascensionem. Atque illud est, quod rex Salomo eleganti allegoria fingit de amica interpellante Amasium, i.e. de mente sapientiae avidissima:Trahe me, inquit3,post te et curremus.Ita Christus non obscure aut ambigue, sed aperte dixit:Nemo venit ad me, nisi pater traxerit illum.41.Alius:eosque.2.Alibi:intelligere ... videre.3.Cant. 1, 3.4.Joh. VI., 44.SALOMO: Nisi evangelia magna vi distorqueantur, negari nou potest, Christum multa ignorasse:Diem, inquit ille1,et horam judicii, ne angeli quidem sciunt, sed pater ipse solus, ac propterea spiritum Christi diviniorem coelitus evocandum fuisse. Si Jesus erat ipsissima patris aeterni sapientia, qui fleri potuit, ut aliquid ignoraret, cum ignorationem theologi ab originis sordibus ac peccatis derivari putent?1.Matth. 24, 36.FRIDERICUS: Haec ambiguitas bifariam dilui potest1, scilicet filium nescivisse judicii diem, ut evulgaret: aliud enim est nescire negative, aliud ignorare privative, ut scholasticis verbis utamur, vel quatenus homo nescivit, non quatenus Deus. Quo pertinent illa2:Proficiebat aetate ac sapientia.Item3didicit per ea, quae passus est, quae ad mentem humanam referuntur. Neque tamen Ambrosii sententia probatur, qua secundum carnem scientia et sapientia impleri coepisse scribit.1.Cyrill. l. 9. Thess. cap. IV.2.Luc. 2, 44.3.Hebr. 13.SALOMO: Fames, sitis, dolor, tristitia, metus, formido, consternatio, quibus Christus conflictabatur, corpori et animae inferiori communia sunt, quae tametsi aliena a sapienti a forti viro dicantur, humana tamen esse1fatemur, quia corporis contagionem quandam cum anima inferiore significant. Sed scientia, prudentia, sapientia mentis solius propria sunt, quae mens, si divinitati conjuncta fuit, nihil potuit ignorare, tametsi affectiones humanas illi tribuunt, ejusmodi, ut nullum nisi voluntarium fuerit perpessus, quod quidem si verum esset, quorsum diceret:Anima mea turbata est?2Cur item in horto supplicia deprecanti sudores sanguinis aqua despersi3diffluerent? cur in haec verba prorumperet4:Pater! si fieri potest?An illa Dei vox est? num potius hominis dolore et desperatione fracti? Quid extrema illa declamatio5:Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?Nonne6satis significant hominis abjectissimi vocem et alium a se Deum confitentis?1.Alibi:ei.2.Matth. 26, 38 sqq.3.Alibi:respersi.4.Alibi:erumperet.5.Matth. 27, 46.6.Alius:Num.TORALBA: Cum Zeno Eleates et Anaxarchus1, variis uterque temporibus, in mortario malleis ferreis tyrannorum jussu tunderentur, magno ac forti animo dolores acerbissimos pertulerunt, atque etiam verborum2majestate crudelitates omnes aspernati superaverunt. Quis igitur Christum, quem totius3divinae sapientiae fontem appellant, tam abjecti et fracti animi fuisse arbitratur?1.Diog. Laertius in vitis philosophorum.2.Alius addit:magnanimitate.3.Alibi:toties.SALOMO: Memorabilis est historia septem fratrum Ebraeorum apud Josephumπερὶ αὐτοκράτορος λογιςμοῦ1, qui Antiochi crudelissimi tyranni jussu laceratis artubus cum flammis torquerentur, ne porcorum esu contaminati legem divinam violarent, non lacrymas, non suspiria ex intimo pectore duxisse aut vultum mutasse feruntur, sed invictum animi robur adversus omnia tormenta prae se tulisse.1.4 Maccab. 7, 6 sqq. (cf. Euseb. hist. eccles. 3, 10). [N.]TORALBA: Fuit igitur in Christo metus futurae mortis necessarius, aut non fuit metus, quia fingit metuere, qui volens metuit. Si non fuit metu mortis perterritus, cum tanto ardore et impetu exclamaret, certe metum simulavit, cum esset in ejus potestate, non metuere, non angi, non dolere, non mori, non cruciari et simulatione quadam inanes illas rogationes effudit, ut pater eum crudelissimo supplicio1liberaret, cum nihil pateretur.1.Alibi:cruciatu.CORONAEUS: Non simulatione fictus, sed erat verus1metus, verus cruciatus, verus dolor, vera mors, alioquin tot loca scripturae de acerbissimis Christi doloribus, morte, cruciatu pro generis humani salute falsa fuisse fateremur, quasi nihil hominis habuisset Christus, si tum nihil pateretur:Sed tamen oblatus est, inquit David,quia voluit.1.Alibi:vere.CURTIUS: In eo tantum quaestio vertitur, an vero metu conflictaretur, an omnino metu vacaret? Metu caruisse putant plerique. Sic enim Paulus1:Cum in diebus carnis suae precationes et supplicia omnes funderet ad2illum, qui a morte servare poterat, cum clamorevalido et lacrymis, exauditus est a metu. Sic enim illa verba;ἀπὸ εὐλαβείαςinterpretantur3, ex Ebraica phrasi4et praepositioneמִן. Est enim epistola hebraice primum scripta.1.Ebr. V, 7 sq.2.Alibi:apud.3.Beza in cap. V ad Ebraeos.4.Alius:voce.SALOMO: Certe cruciatum deprecabatur et mortem his verbis1:Si fieri potest, transeat a me calix iste, i.e. cruciatus et mors ipsa cruciatum secuta. Si est exauditus, sine cruciatu et morte supplicium evasit, si dolorem sentit ac mortem, non est exauditus.1.Matth. 26, 39.OCTAVIUS: Ismaëlitae exauditum fuisse constanter affirmant ac Dei bonitate hostium manibus ereptum, ex Alcorani Azora secunda, Simeonem vero quendam cruci affixum. In qua sententia legimus Hilarium1, Simeonem magum, Celsum, Marcionem, qui fatentur quidem cruci affixum, nullos tamen pertulisse dolores.Habuit Christus, inquit Hilarius,ad patiendum corpus idoneum, sed non ad dolendum, ut telum, ignem et aquam penetrans.At neque Christiani, neque Ismaëlitae Christum probant habuisse corpusἀλλοειδὲς2καὶ φανταστικὸν, neque enim verus homo fuisset, si spectri corpus impatibile ei fuisset.1.Lib. 1 et 10 de trinitate. Epiphan. contra haereses.2.In codicibus false:αὐγοειδές.FREDERICUS: Illud quidem est Mahummedis teterrimi perniciosissimum figmentum, scilicet Christum supplicio mortis ereptum, ne homines in Christi veri Dei ac hominis morte salutari fiduciam ac spem collocarent. Oporteret enim omnia omnium1sanctorum scripta una littera inducere.Mortuus est, inquit Paulus2,propter scelera nostra et resurrexit propter justificationem nostram.Mortalem fuisse quis ambigere potest, qui hominem fuisse fateatur? At enim resurgens verum corpus recepit. Itaque tum apostolis se contuendum praebens, ut verum corpus esse doceret:Spiritus, inquit3,carnem et ossa non habet, contrectate, videte loca clavorum et vulnerum cicatrices.1.Deest alibi.2.Rom. V, 6. 8.3.Luc. XXIV, 39.OCTAVIUS: Celsus is, qui septem libros contra1Christianos effudit2, Christi resurrectionem plane similem dicebat resurrectioni Cleomedis Astypalaei, quem ex Apollinis oraculo resurrexisse veteres scripserunt, nec postea in sepuloro repertum. Idem Celsus3valde absurdum sibi videri scribit, quod unius meretricis testimonio resurrexisse credatur is, qui pridie populis spectantibus in cruce mortuus erat.1.Alibi:adversus.2.Origenes l. 3 contra Celsum.3.Orig. c. Celsum. Lib. III.FRIDERICUS: Celsum Epicureum fuisse constat; nulla autem est pietatis nota melior, quam ab Epicureis irrideri.SENAMUS: Si ex utero Christus conclusa vulva prodiit in lucem, ut omnes Christiani fatentur, si adversariis illum lapidare cupientibus disparuit, ut est apud Johannem capite octavo, si aedibus conclusis in coetu discipulorumvisus est1ac saepius hominum obtutum ut Gyges effugit, si maria sicco pede calcavit, profecto spectrum fuisse aut inane corpus habuisse fatendum est, quia verum corpus sive osseum sive aëreum nullam penetrationem admittit.1.Marc. 16. Luc. 14. Joh. 21.SALOMO: Demus illud, corpora corporum nullam penetrationem pati, videmus tamen angelos veris corporibus assumtis, imo et sortilegos transvectos saepius apparuisse ac disparuisse, saepe quoque aquis subvectos nullis voraginibus immergi potuisse, ut judicibus omnibus compertum est, eos tamen veris corporibus indutos constat. Ita quoque Jesum verum corpus habuisse et cruciatus acerbissimos ipsiusque mortis duritatem cum dolore pertulisse confitendum est. Sed illud me angit, cur mortis et supplicii veniam tam ardenti supplicatione flagitaret is, qui si Deus esset, nullo negotio a se impetrare potuisset?CURTIUS: Ut omnes intelligerent, Christum non modo Deum verum, sed1etiam hominem verum esse, nec utramque naturam in eo fuisse confusam.1.Alibi:verum.OCTAVIUS: Ismaëlitae constanter negant, Christum deitatem sibi arrogavisse.Nec rapinam, inquit Paulus1,arbitratus se esse aequalem Deo.Atque ejus rei sempiterna testimonia in evangeliis exstare videmus. Cum enim quidam Christum compellaret his verbis2:Magister bone!Tum ille:Cur me, inquit,dicis bonum, cum nemo bonus sit nisi unus Deus?Hic non modo deitatem procul a se rejecit, verum3etiam peccatorem se confitetur. Item, cum rogaretur, cur se Dei filium appellaret, reposuit illud4:Nonne scriptum est: Ego dixi, Dii estis et filii excelsi omnes?Item illud:Vado ad patrem meum et ad patrem vestrum.Nec satis habuit, se cum caeteris hominibus eadem originis societate conjugare, verum etiam cum caeteris Deum unum agnoscere omnium communem, nec modo illud, sed etiam sui reditus causam subjiciens.Quia pater, inquit5,major me est.Quo loco Tertullianus contra Praxeam: Pater, inquit, alius est a filio quia major. Item illud6:Haec est vita aeterna, ut cognoscant, te unum Deum verum et quem misisti, Jesum Christum.Hic omnem omnino divinitatem exuit, ut acutissimis7quibusque8theologis placet. Item9:Qui in me credit, non in me credit, sed in eum, qui misit me.Item:Pater, in manus tuas commendo spiritum meum.Item:Pater, quia hoc abscondidisti sapientibus10. Paulus vero locis omnibus Christum appellat dominum, sed a Dei appellatione semper segregans:Benedictus, inquit,11Deus domini nostri Jesu Christi, et cum deChristo multa scripsisset ad Timotheum, subjicit haec verba adversante particula12:Regi autem seculorum immortali, invisibili, soli Deo honor et gloria!Item:Unus est dominus, unum baptisma, una fides, unus Deus13. Item appellat Christum imaginem Dei14, ut Moses initio libri originum hominem ad imaginem Dei conditum scribit: res autem ab imagine tota natura differt. Item15:Deus autem pacis, qui reduxit a mortuis dominum nostrum Jesum Christum.Item16:Gratia in vobis17augeatur per agnitionem Dei et Jesu domini nostri. Item18: Unus est Deus, ex quo omnia, et unus Christus, per quem omnia.Item19:Sciat omnis ecclesia, quod Christum hunc Jesum facit Deus.Item:Qui custodiunt mandata Dei et fidem Jesu20. Vox autem domini nihil aliud Ebraeis quam doctorem21, paedagogum ac magistrum significat. Itaque Lucianus22, Christianam religionem professus, Christumμέγαν σοφιστὴνhonoris causa vocat, ut Plato Protagoram.1.Phil. II, 6.2.Marc. X, 17. Lucae XVIII, 18.3.Alibi:veram.4.Joh. 10, 34 sq.5.Joh. 14, 28.6.Joh. XVII, 3.7.Calvinus; Cap. XX Joh.8.Alibi:quibusdam.9.Joh. 12, 44.10.Matth. 11, 27.11.2 Cor. 1, 3.12.Timoth. 6, 15 sq.13.Eph. 4, 5.14.Col. 1, 15.15.1 Petri 1, 2.16.2 Petri 3, 18.17.Alibi:nobis.18.1 Corinth. 8, 6.19.Ephes. 3, 10.20.Apocal. 14, 12.21.רַב,רַבִּי,רַבוּנִי.22.In Peregrino.CURTIUS: Quid mirum, si Lucianus Atheorum ter1maximus Christo, quem turpiter ac impie ejuraverat, deitatem eripere conatur? Qui autem Christum a Paulo2Dominum tantum, non etiam Deum, appellari ajunt, illud opinor non legerunt: Ex Judaeis est Christus, quantum quidem ad carnem, qui est in omnibus Deus laudandus.1.Alius:derisor.2.Rom. 9, 3.OCTAVIUS: Haec verba antiquis exemplaribus defuisse testantur Cyrilli et Epiphanii scripta, ut illud: Petra autem erat Christus; et infinita prope loca, quorum partem maximam Epiphanius denotavit. Sed qui fieri posset, ut qui sit Deus, alteri sapientiam, sanctitatem acceptam ferat:Pater, inquit,clarifica filium!11.Matth. XX. Marc. X. Joh. V.FRIDERICUS: Bona fide, Octavi, caetera subjungere oportet: clarifica filium claritate, quam habuit prius quam mundus hic fieret! Quis autem exstitit prius quam mundus hic fieret, nisi Deus ipse? Hoc igitur loco superiora facile diluuntur, quae tamen veteres ad personarum distinctionem traxerunt.OCTAVIUS: Sed juniores theologi veteram dicta refutant, cujusmodi est illud: principium qui et loquor vobis; quod veteres ad deitatem referri putant oportere. Et illa Jesaiae verba:generationem ejus quis enarrabit?1Quae veteres ad deitatem pertinere tradunt. Apertioribus, inquit Calvinus2, scripturae locis contentos esse oportuit, ne se Judaeis deridendos praeberent. Exceptio enim erat in promtu, prophetam de Christo non cogitasse. Idem, quod Petri concionem refellit, qui haec verba3:Excitabit Deus vobis prophetam de fratribus vestris, mei similem, ipsum audite, ad Christum pertinere diceret, qui cum Petrus Christum. Mosi similem fuisse praedicat, illi eripit deitatem. Muhammedes vero legislator Deum ita loquentem inducit, Azora tertia: O Jesu Mariae fili, tu persuades hominibus, ut Dei loco te matremque tuam Deos habeant ac venerentur. Ad haec Jesus ita respondit: Absit a me, Deum esse mentiar, tu scis, me hominibus semper suasisse, ut te Deum meum et suum adorent.1.Jesaiae cap. 53, 8.2.Calvinus in Joh. 5 et 8.3.Deuteron. 18, 15. Act. 3, 23.FRIDERICUS: Aliud est, eripere Christo deitatem, aliud negare, Christum se pro Deo gessisse. Publice quidem Dei appellationem rejecit, apud suos autem quis et qualis esset aperte declaravit, sic tamen ut divinae illius majestatis decus humana imbecillitate ac specie vetaret. Sed cum multa de Christi deitate occurrant, tum vero duo gravissima ipsius Dei patris de coelo testificantis oracula exstant1:Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacuit, ipsum audite!Item illud2:Et clarificavi et clarificabo.Item illud Thomae clara voce confitentis3:Dominus meus et Deus meus!Nam utrumque in Christi persona conjunxit; quanquam testimonio Johannis ipsius, qui4ab intimo Christi pectore divinam sapientiam expressit, nullum clarius esse potest. Sic enim5auspicatur spiritus sanctus illud evangelium6:In principio erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum.1.Matth. 3, 17 et 17, 5.2.Joh. 12, 28.3.Joh. 20, 28.4.Desiderantur haec octo sequentia verba in uno codice.5.Alius:etiam de Christo Jesu.6.Joh. 1, 1 sqq.SALOMO: Tametsi ecclesia nihilo plus et certe minus apud nos ponderis habeat, quam apud Israëlitas, nihilominus ea quae Christiani firmissima putant divinitatis Christi fundamenta veteribus exemplaribus deesse videmus. Nam Epiphanius haec verba1:Audita est vox de coelo: tu es filius meusetc., Marcionis archetypo deesse scribit, et illud2:In Christi morte sol obscuratus est; item illud3:hodie mecum eris in paradiso; item illud4:Petra erat Christus; et illud:finis legis Christus, in salutem omni credenti5; item illud:Quaeritis viventem, resurrexit a mortuis et totum resurrectionis caput6. Item illud7:Ut sciatis, quod filius hominis potestatem habeat dimittendi peccata.Quid, ducenta circiter loca commemorem, quae Marcionis exemplari defuisse Epiphanius denotavit8.1.Matth. 3, 17. 17, 5.2.Matth. 24, 29.3.Luc. 23, 43. Caeterum desunt haec verba in uno codice.4.1 Corinth. 10, 4. (cf. Exod. 17, 6. Psalm. 78, 15 sq. 105, 41. Jesaiae 48, 21. Sapient. 11, 4).5.Rom. 10, 4.6.Coloss. 2, 16.7.Matth. 9, 6.8.Alibi:notavit.CURTIUS: Si quid a Marcione haeresiarcha detruncatum, si quid ab Arianis detractum, addictum, mutatum, inversum, perversum, an propterea fides evangelicis scriptis deroganda venit? Nam ex eo maxime Christi deitas colligitur, inquit Theophylactus1, quod peccantibus ignovit, cum solius Dei sit proprium, crimen abolere.1.Alius:Theophilus. (Theophylactus in cap. 1. Luc. Cypriani serm. de laps.)SALOMO: Illud quidem assentior, atque ita Dei propium esse, ut ne angelis quidem tanta sit ab Immortali tributa potestas, ut Rabbi Joseph notavit. De omnibus autem impietatis generibus, quae multa sunt, nullum detestabilius est, quam homini ab homine illud ignosci, quod in Deum peccatur1.1.Psalm. 130, 4.CURTIUS: At nihil saepius in sacris litteris occurrit, quam illa formula Christi in curatione languentium:Remittuntur tibi peccata tua1. Et cujus est, mundum judicare, nisi Dei solius proprium? At Christo mundi judicium datum esse constat. Quis igitur de illius deitate dubitare possit? Quae cum ita sint et cum omnia non modo argumenta, sed etiam argutiarum sophismata, divinis oraculis facillime diluantur, constanti ac stabili assensione Christi, veri Dei et hominis, divinitatem tot ac tam multis seculis confirmatam, sic teneamus oportet, ut nunquam nos a suscepta fide divelli patiamur.1.Matth. 9, 2.CORONAEUS: Rectissime tu quidem, Curti, sed non satis est docuisse1, Christum verum Deum et hominem esse, ut nobis persuasum est, nisi intelligamus, quae qualisque sit unio utriusque naturae, quod sequenti disputationi relinquitur nobis asserendum.1.Alibi:non satis docuisti.Quibus dictis singuli, peracta solita1gratiarum actione, discesserunt.1.Alius:cum solita.
1.Joh. 1, 33.2.Deest alibi; loco verborumbene penitusalii legunt:ante.3.Matth. 3, 14.
FRIDERICUS: Cognitus quidem erat Jesus ut propheta, non autem ut aeternus Dei filius, quia nondum audita Dei vox erat:Tu es filius meus dilectus.
SALOMO: Sed quoniam utriusque1Johannis mentio incidit, jure mirantur2etiam theologi christiani, quamobrem Lucas introduxerit Elisabetham colloquentem cum Maria, quasi3foetum, quem utero gestabat, senserit eodem visitationis illius momento, cum tamen ante visitationem natus esset Johannes? Hanc absurditatem ut Graeci declinarent, visitationis illius diem fastis exemerunt, sed eo die festum colunt venerandae vestis Mariae virginis, in plachernis4Syri vero et Graecos et Latinos aberrare praedicant ac propterea visitationis festum diebus septem ante Johannis Baptistae et hujus ante Christi natalem diebus septem collcoarunt.
1.Alibi:utrinque.2.Alius:merentur.3.Alius:sicut.4.Alius:glachemis.
CURTIUS: Quasi vero dies feriarum, quas colimus, nondum institutos tam curiose veteres consectarentur!
OCTAVIUS: Gravius illud est, quod Johannes scribit1, Christum prius afflavisse apostolos spiritu sancto, quam ascenderet in coelum, qui tamen obtestatur, spiritum non2venturum, nisi abiret ad patrem3.
1.Joh. 20, 22.2.Loco duorum horum verborum alibi legitur:non prius.3.Joh. cap. 14 et 15.
FRIDERICUS: Hoc ita scriptum est, ut intelligamus spiritum a patre et filio prodire1, contra Graecorum opinionem.
1.Alibi:procedere.
SALOMO: Solutiones istas non moror, sed miror apostolos toties ac tam saepe labi, cum prophetas testes arcessere consueverunt, ut cum Matthaeus scribit, Christum triginta nuramis argenteis divenditum fuisse1, ut prophetia Jeremiae2impleretur:Appretiaverunt, inquit,pretium meum triginta argenteis, quae verba nec apud Jeremiam, nec apud ulles scriptores veteris instrumenti reperiuntur. Item, ut Messiam Deum3de ligno suspensum iri docerent, illud ex psalmis corripuerunt4:Dicite in gentibus, regnavit a ligno Deus, ut quidem Justinus Martyr, Lactantius, Augustinus, Cassiodorus, Theodulphus, alii aliorum errorem secuti scripserunt, quae verba „a ligno“ Ebraeis, Chaldaicis, Graecis ac Latinis interpretationibus veterum deesse videmus, non modo in libris5psalmorum,verum etiam in libris Paraleipomenon. Sic enim Ebraica legimus:אִמְרוּ בַגוֹיִם יְהוָֹה מָלָךּ, quae LXXII sic reddunt:εἴπατε ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι κύριος ἐβασίλευσε, i.e. dicite in gentibus, Deus regnavit. Jam vero miracula stupenda sunt a Johanne6descripta, quae a reliquis praetermitti capitale videri possit, ut cum milites praetoriani Jesum comprehendere conarentur, sola illius voce perterritos ac retrolapsos corruisse. Item Lazari resurrectionem tam stupendam solius Johannis7testimonio niti videmus, cum caeteri levissimas etiam febrium curationes denotarint.
1.Matth. 27, 9.2.Non Jeremiae, sed potius Zach. 11, 13.3.Alibi:ducem.4.Ps. 96 (95), 3 sq.5.Alibi:libro.6.Joh. 16.7.Joh. 11.
CORONAEUS: Nec ab omnibus omnia scribi potuerunt, cum nec omnes evangeliographi rebus gestis adesse, nec si affuissent scriptis omnia complecti, nec si omnia scriptis mandarent, mundus ea capere potuisset, ut Johannes ipse scribit, sed ea quae ab aliis vel omissa, vel obscurius dicta erant, recognovit, cum postremus omnium ad scribendum accesserit et ab ipsa deitate Christi auspicatus fuerit eo tempore, quo Cerinthus et EbioΧριστὸν εἶναι φίλον ἄνθρωπουpraedicarent: Tum, inquit Epiphanius, Johannes coepitεὐαγγελίζεσθαι.
SALOMO: Non capio, quae deitas in Christo esse potuerit, nam si post baptismum spiritu sancto afflari coepit, ut quidem Lucas1asseruit, quonam modo a daemonibus agitatus est, ut modo supra pinnaculum templi, mox in montem altissimum subvectus sit? Consimile est illud, quod Johannes tradit, Judam apostolum accepto Christi corpore in coena, eodem momento a cacodaemonibus correptum fuisse2. At in eodem homine bonus et malus daemon simul stare non potuit. Nam cum Saul a Samuele rex est initiatus et unctus, ab angelo beari et afflari coepit. Et postquam Dei jussa sprevisset, desertus ab angelo coepit a cacodaemone agitari3. Jam vero cur tantum anno trigesimo Christus coepit afflari spiritu sancto? Nam ex eo planum est, antea spiritu sancto caruisse, quem tamen Deum fuisse affirmant.
1.Luc. 4, 36.2.Joh. 13, 17.3.1 Sam. 12. 14.
CURTIUS: Utrumque stare potest, simul a bono daemone eundem agitari posse1et cacodaemonem eundem exerceri2posse. Argumento sit, quod Jobus, mortalium integerrimus, cum a malo genio torqueretur, non propterea tamen a bono genio desertus, sed ad breve tempus facta est potestas ejus vexandi Satanae, principi mundi hujus, ut probaretur.
1.Alibi:fuisse.2.Alibi:excoecari.
SALOMO: Quid divina potestate alienius, quam Deum agitari a daemone? Quid item absurdius aut capitalius, quam appellare Satanam principem mundi hujus, ut Jesus loquutus1, vel aëris hujus, ut Paulus2scribit. Hic enim Manichaeorum perniciosissimus3error, qui Satanam rerum elementarium et corporum principem efficere tentarunt. Angeli quidemprovinciarum principes ac urbium custodes et praefecti dicuntur in scriptura sacra4, Satan5vero carnifex eorum et minister.
1.Joh. 14, 30. 16, 33.2.Ephes. 6, 11.3.Alibi:perniciosus.4.Dan. X., 12.5.Alii:Satanas.
CURTIUS: Quando spiritum sancturu legimus Christum afflavisse post baptismum, non eo pertinet, ut eum1antea ipso caruisse putemus, cum ipse Deus esset, sed quia tum maxime virtus divina, quae antea humanitatis specie contenta delituerat, foras prodire coepit et actionibus plane divinis implicari.
1.Alibi:illum.
SALOMO: Si spiritu sancto ita caruisset, ut putatur, cur his verbis uteretur:Spiritus sanctus, cum venerit, docebit vos omnia1? Ex quo2intelligitur, ea quae spiritui sancto nota erant, illi fuisse igota, aut ea noluisse3aut non potuisse carissimos discipulos docere, quae in Deum nullo modo convenire possunt.
1.Joh. 14, 26.2.Alius:eo.3.Alibi:non voluisse.
CORONAEUS: At in eo ipso Christi deitas elucet, qui tametsi apostolos summa caritate complecteretur, eaque1doceret, quae pro illorum captu percipi poterant; arcana tamen diviniora ac sublimiora, nisi Deus illos spiritu suo afflavisset, non magis intelligi2, quam colores sine luce videri potuissent. Hoc igitur beneficium distulit post suam in coelum ascensionem. Atque illud est, quod rex Salomo eleganti allegoria fingit de amica interpellante Amasium, i.e. de mente sapientiae avidissima:Trahe me, inquit3,post te et curremus.Ita Christus non obscure aut ambigue, sed aperte dixit:Nemo venit ad me, nisi pater traxerit illum.4
1.Alius:eosque.2.Alibi:intelligere ... videre.3.Cant. 1, 3.4.Joh. VI., 44.
SALOMO: Nisi evangelia magna vi distorqueantur, negari nou potest, Christum multa ignorasse:Diem, inquit ille1,et horam judicii, ne angeli quidem sciunt, sed pater ipse solus, ac propterea spiritum Christi diviniorem coelitus evocandum fuisse. Si Jesus erat ipsissima patris aeterni sapientia, qui fleri potuit, ut aliquid ignoraret, cum ignorationem theologi ab originis sordibus ac peccatis derivari putent?
1.Matth. 24, 36.
FRIDERICUS: Haec ambiguitas bifariam dilui potest1, scilicet filium nescivisse judicii diem, ut evulgaret: aliud enim est nescire negative, aliud ignorare privative, ut scholasticis verbis utamur, vel quatenus homo nescivit, non quatenus Deus. Quo pertinent illa2:Proficiebat aetate ac sapientia.Item3didicit per ea, quae passus est, quae ad mentem humanam referuntur. Neque tamen Ambrosii sententia probatur, qua secundum carnem scientia et sapientia impleri coepisse scribit.
1.Cyrill. l. 9. Thess. cap. IV.2.Luc. 2, 44.3.Hebr. 13.
SALOMO: Fames, sitis, dolor, tristitia, metus, formido, consternatio, quibus Christus conflictabatur, corpori et animae inferiori communia sunt, quae tametsi aliena a sapienti a forti viro dicantur, humana tamen esse1fatemur, quia corporis contagionem quandam cum anima inferiore significant. Sed scientia, prudentia, sapientia mentis solius propria sunt, quae mens, si divinitati conjuncta fuit, nihil potuit ignorare, tametsi affectiones humanas illi tribuunt, ejusmodi, ut nullum nisi voluntarium fuerit perpessus, quod quidem si verum esset, quorsum diceret:Anima mea turbata est?2Cur item in horto supplicia deprecanti sudores sanguinis aqua despersi3diffluerent? cur in haec verba prorumperet4:Pater! si fieri potest?An illa Dei vox est? num potius hominis dolore et desperatione fracti? Quid extrema illa declamatio5:Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?Nonne6satis significant hominis abjectissimi vocem et alium a se Deum confitentis?
1.Alibi:ei.2.Matth. 26, 38 sqq.3.Alibi:respersi.4.Alibi:erumperet.5.Matth. 27, 46.6.Alius:Num.
TORALBA: Cum Zeno Eleates et Anaxarchus1, variis uterque temporibus, in mortario malleis ferreis tyrannorum jussu tunderentur, magno ac forti animo dolores acerbissimos pertulerunt, atque etiam verborum2majestate crudelitates omnes aspernati superaverunt. Quis igitur Christum, quem totius3divinae sapientiae fontem appellant, tam abjecti et fracti animi fuisse arbitratur?
1.Diog. Laertius in vitis philosophorum.2.Alius addit:magnanimitate.3.Alibi:toties.
SALOMO: Memorabilis est historia septem fratrum Ebraeorum apud Josephumπερὶ αὐτοκράτορος λογιςμοῦ1, qui Antiochi crudelissimi tyranni jussu laceratis artubus cum flammis torquerentur, ne porcorum esu contaminati legem divinam violarent, non lacrymas, non suspiria ex intimo pectore duxisse aut vultum mutasse feruntur, sed invictum animi robur adversus omnia tormenta prae se tulisse.
1.4 Maccab. 7, 6 sqq. (cf. Euseb. hist. eccles. 3, 10). [N.]
TORALBA: Fuit igitur in Christo metus futurae mortis necessarius, aut non fuit metus, quia fingit metuere, qui volens metuit. Si non fuit metu mortis perterritus, cum tanto ardore et impetu exclamaret, certe metum simulavit, cum esset in ejus potestate, non metuere, non angi, non dolere, non mori, non cruciari et simulatione quadam inanes illas rogationes effudit, ut pater eum crudelissimo supplicio1liberaret, cum nihil pateretur.
1.Alibi:cruciatu.
CORONAEUS: Non simulatione fictus, sed erat verus1metus, verus cruciatus, verus dolor, vera mors, alioquin tot loca scripturae de acerbissimis Christi doloribus, morte, cruciatu pro generis humani salute falsa fuisse fateremur, quasi nihil hominis habuisset Christus, si tum nihil pateretur:Sed tamen oblatus est, inquit David,quia voluit.
1.Alibi:vere.
CURTIUS: In eo tantum quaestio vertitur, an vero metu conflictaretur, an omnino metu vacaret? Metu caruisse putant plerique. Sic enim Paulus1:Cum in diebus carnis suae precationes et supplicia omnes funderet ad2illum, qui a morte servare poterat, cum clamorevalido et lacrymis, exauditus est a metu. Sic enim illa verba;ἀπὸ εὐλαβείαςinterpretantur3, ex Ebraica phrasi4et praepositioneמִן. Est enim epistola hebraice primum scripta.
1.Ebr. V, 7 sq.2.Alibi:apud.3.Beza in cap. V ad Ebraeos.4.Alius:voce.
SALOMO: Certe cruciatum deprecabatur et mortem his verbis1:Si fieri potest, transeat a me calix iste, i.e. cruciatus et mors ipsa cruciatum secuta. Si est exauditus, sine cruciatu et morte supplicium evasit, si dolorem sentit ac mortem, non est exauditus.
1.Matth. 26, 39.
OCTAVIUS: Ismaëlitae exauditum fuisse constanter affirmant ac Dei bonitate hostium manibus ereptum, ex Alcorani Azora secunda, Simeonem vero quendam cruci affixum. In qua sententia legimus Hilarium1, Simeonem magum, Celsum, Marcionem, qui fatentur quidem cruci affixum, nullos tamen pertulisse dolores.Habuit Christus, inquit Hilarius,ad patiendum corpus idoneum, sed non ad dolendum, ut telum, ignem et aquam penetrans.At neque Christiani, neque Ismaëlitae Christum probant habuisse corpusἀλλοειδὲς2καὶ φανταστικὸν, neque enim verus homo fuisset, si spectri corpus impatibile ei fuisset.
1.Lib. 1 et 10 de trinitate. Epiphan. contra haereses.2.In codicibus false:αὐγοειδές.
FREDERICUS: Illud quidem est Mahummedis teterrimi perniciosissimum figmentum, scilicet Christum supplicio mortis ereptum, ne homines in Christi veri Dei ac hominis morte salutari fiduciam ac spem collocarent. Oporteret enim omnia omnium1sanctorum scripta una littera inducere.Mortuus est, inquit Paulus2,propter scelera nostra et resurrexit propter justificationem nostram.Mortalem fuisse quis ambigere potest, qui hominem fuisse fateatur? At enim resurgens verum corpus recepit. Itaque tum apostolis se contuendum praebens, ut verum corpus esse doceret:Spiritus, inquit3,carnem et ossa non habet, contrectate, videte loca clavorum et vulnerum cicatrices.
1.Deest alibi.2.Rom. V, 6. 8.3.Luc. XXIV, 39.
OCTAVIUS: Celsus is, qui septem libros contra1Christianos effudit2, Christi resurrectionem plane similem dicebat resurrectioni Cleomedis Astypalaei, quem ex Apollinis oraculo resurrexisse veteres scripserunt, nec postea in sepuloro repertum. Idem Celsus3valde absurdum sibi videri scribit, quod unius meretricis testimonio resurrexisse credatur is, qui pridie populis spectantibus in cruce mortuus erat.
1.Alibi:adversus.2.Origenes l. 3 contra Celsum.3.Orig. c. Celsum. Lib. III.
FRIDERICUS: Celsum Epicureum fuisse constat; nulla autem est pietatis nota melior, quam ab Epicureis irrideri.
SENAMUS: Si ex utero Christus conclusa vulva prodiit in lucem, ut omnes Christiani fatentur, si adversariis illum lapidare cupientibus disparuit, ut est apud Johannem capite octavo, si aedibus conclusis in coetu discipulorumvisus est1ac saepius hominum obtutum ut Gyges effugit, si maria sicco pede calcavit, profecto spectrum fuisse aut inane corpus habuisse fatendum est, quia verum corpus sive osseum sive aëreum nullam penetrationem admittit.
1.Marc. 16. Luc. 14. Joh. 21.
SALOMO: Demus illud, corpora corporum nullam penetrationem pati, videmus tamen angelos veris corporibus assumtis, imo et sortilegos transvectos saepius apparuisse ac disparuisse, saepe quoque aquis subvectos nullis voraginibus immergi potuisse, ut judicibus omnibus compertum est, eos tamen veris corporibus indutos constat. Ita quoque Jesum verum corpus habuisse et cruciatus acerbissimos ipsiusque mortis duritatem cum dolore pertulisse confitendum est. Sed illud me angit, cur mortis et supplicii veniam tam ardenti supplicatione flagitaret is, qui si Deus esset, nullo negotio a se impetrare potuisset?
CURTIUS: Ut omnes intelligerent, Christum non modo Deum verum, sed1etiam hominem verum esse, nec utramque naturam in eo fuisse confusam.
1.Alibi:verum.
OCTAVIUS: Ismaëlitae constanter negant, Christum deitatem sibi arrogavisse.Nec rapinam, inquit Paulus1,arbitratus se esse aequalem Deo.Atque ejus rei sempiterna testimonia in evangeliis exstare videmus. Cum enim quidam Christum compellaret his verbis2:Magister bone!Tum ille:Cur me, inquit,dicis bonum, cum nemo bonus sit nisi unus Deus?Hic non modo deitatem procul a se rejecit, verum3etiam peccatorem se confitetur. Item, cum rogaretur, cur se Dei filium appellaret, reposuit illud4:Nonne scriptum est: Ego dixi, Dii estis et filii excelsi omnes?Item illud:Vado ad patrem meum et ad patrem vestrum.Nec satis habuit, se cum caeteris hominibus eadem originis societate conjugare, verum etiam cum caeteris Deum unum agnoscere omnium communem, nec modo illud, sed etiam sui reditus causam subjiciens.Quia pater, inquit5,major me est.Quo loco Tertullianus contra Praxeam: Pater, inquit, alius est a filio quia major. Item illud6:Haec est vita aeterna, ut cognoscant, te unum Deum verum et quem misisti, Jesum Christum.Hic omnem omnino divinitatem exuit, ut acutissimis7quibusque8theologis placet. Item9:Qui in me credit, non in me credit, sed in eum, qui misit me.Item:Pater, in manus tuas commendo spiritum meum.Item:Pater, quia hoc abscondidisti sapientibus10. Paulus vero locis omnibus Christum appellat dominum, sed a Dei appellatione semper segregans:Benedictus, inquit,11Deus domini nostri Jesu Christi, et cum deChristo multa scripsisset ad Timotheum, subjicit haec verba adversante particula12:Regi autem seculorum immortali, invisibili, soli Deo honor et gloria!Item:Unus est dominus, unum baptisma, una fides, unus Deus13. Item appellat Christum imaginem Dei14, ut Moses initio libri originum hominem ad imaginem Dei conditum scribit: res autem ab imagine tota natura differt. Item15:Deus autem pacis, qui reduxit a mortuis dominum nostrum Jesum Christum.Item16:Gratia in vobis17augeatur per agnitionem Dei et Jesu domini nostri. Item18: Unus est Deus, ex quo omnia, et unus Christus, per quem omnia.Item19:Sciat omnis ecclesia, quod Christum hunc Jesum facit Deus.Item:Qui custodiunt mandata Dei et fidem Jesu20. Vox autem domini nihil aliud Ebraeis quam doctorem21, paedagogum ac magistrum significat. Itaque Lucianus22, Christianam religionem professus, Christumμέγαν σοφιστὴνhonoris causa vocat, ut Plato Protagoram.
1.Phil. II, 6.2.Marc. X, 17. Lucae XVIII, 18.3.Alibi:veram.4.Joh. 10, 34 sq.5.Joh. 14, 28.6.Joh. XVII, 3.7.Calvinus; Cap. XX Joh.8.Alibi:quibusdam.9.Joh. 12, 44.10.Matth. 11, 27.11.2 Cor. 1, 3.12.Timoth. 6, 15 sq.13.Eph. 4, 5.14.Col. 1, 15.15.1 Petri 1, 2.16.2 Petri 3, 18.17.Alibi:nobis.18.1 Corinth. 8, 6.19.Ephes. 3, 10.20.Apocal. 14, 12.21.רַב,רַבִּי,רַבוּנִי.22.In Peregrino.
CURTIUS: Quid mirum, si Lucianus Atheorum ter1maximus Christo, quem turpiter ac impie ejuraverat, deitatem eripere conatur? Qui autem Christum a Paulo2Dominum tantum, non etiam Deum, appellari ajunt, illud opinor non legerunt: Ex Judaeis est Christus, quantum quidem ad carnem, qui est in omnibus Deus laudandus.
1.Alius:derisor.2.Rom. 9, 3.
OCTAVIUS: Haec verba antiquis exemplaribus defuisse testantur Cyrilli et Epiphanii scripta, ut illud: Petra autem erat Christus; et infinita prope loca, quorum partem maximam Epiphanius denotavit. Sed qui fieri posset, ut qui sit Deus, alteri sapientiam, sanctitatem acceptam ferat:Pater, inquit,clarifica filium!1
1.Matth. XX. Marc. X. Joh. V.
FRIDERICUS: Bona fide, Octavi, caetera subjungere oportet: clarifica filium claritate, quam habuit prius quam mundus hic fieret! Quis autem exstitit prius quam mundus hic fieret, nisi Deus ipse? Hoc igitur loco superiora facile diluuntur, quae tamen veteres ad personarum distinctionem traxerunt.
OCTAVIUS: Sed juniores theologi veteram dicta refutant, cujusmodi est illud: principium qui et loquor vobis; quod veteres ad deitatem referri putant oportere. Et illa Jesaiae verba:generationem ejus quis enarrabit?1Quae veteres ad deitatem pertinere tradunt. Apertioribus, inquit Calvinus2, scripturae locis contentos esse oportuit, ne se Judaeis deridendos praeberent. Exceptio enim erat in promtu, prophetam de Christo non cogitasse. Idem, quod Petri concionem refellit, qui haec verba3:Excitabit Deus vobis prophetam de fratribus vestris, mei similem, ipsum audite, ad Christum pertinere diceret, qui cum Petrus Christum. Mosi similem fuisse praedicat, illi eripit deitatem. Muhammedes vero legislator Deum ita loquentem inducit, Azora tertia: O Jesu Mariae fili, tu persuades hominibus, ut Dei loco te matremque tuam Deos habeant ac venerentur. Ad haec Jesus ita respondit: Absit a me, Deum esse mentiar, tu scis, me hominibus semper suasisse, ut te Deum meum et suum adorent.
1.Jesaiae cap. 53, 8.2.Calvinus in Joh. 5 et 8.3.Deuteron. 18, 15. Act. 3, 23.
FRIDERICUS: Aliud est, eripere Christo deitatem, aliud negare, Christum se pro Deo gessisse. Publice quidem Dei appellationem rejecit, apud suos autem quis et qualis esset aperte declaravit, sic tamen ut divinae illius majestatis decus humana imbecillitate ac specie vetaret. Sed cum multa de Christi deitate occurrant, tum vero duo gravissima ipsius Dei patris de coelo testificantis oracula exstant1:Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacuit, ipsum audite!Item illud2:Et clarificavi et clarificabo.Item illud Thomae clara voce confitentis3:Dominus meus et Deus meus!Nam utrumque in Christi persona conjunxit; quanquam testimonio Johannis ipsius, qui4ab intimo Christi pectore divinam sapientiam expressit, nullum clarius esse potest. Sic enim5auspicatur spiritus sanctus illud evangelium6:In principio erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum.
1.Matth. 3, 17 et 17, 5.2.Joh. 12, 28.3.Joh. 20, 28.4.Desiderantur haec octo sequentia verba in uno codice.5.Alius:etiam de Christo Jesu.6.Joh. 1, 1 sqq.
SALOMO: Tametsi ecclesia nihilo plus et certe minus apud nos ponderis habeat, quam apud Israëlitas, nihilominus ea quae Christiani firmissima putant divinitatis Christi fundamenta veteribus exemplaribus deesse videmus. Nam Epiphanius haec verba1:Audita est vox de coelo: tu es filius meusetc., Marcionis archetypo deesse scribit, et illud2:In Christi morte sol obscuratus est; item illud3:hodie mecum eris in paradiso; item illud4:Petra erat Christus; et illud:finis legis Christus, in salutem omni credenti5; item illud:Quaeritis viventem, resurrexit a mortuis et totum resurrectionis caput6. Item illud7:Ut sciatis, quod filius hominis potestatem habeat dimittendi peccata.Quid, ducenta circiter loca commemorem, quae Marcionis exemplari defuisse Epiphanius denotavit8.
1.Matth. 3, 17. 17, 5.2.Matth. 24, 29.3.Luc. 23, 43. Caeterum desunt haec verba in uno codice.4.1 Corinth. 10, 4. (cf. Exod. 17, 6. Psalm. 78, 15 sq. 105, 41. Jesaiae 48, 21. Sapient. 11, 4).5.Rom. 10, 4.6.Coloss. 2, 16.7.Matth. 9, 6.8.Alibi:notavit.
CURTIUS: Si quid a Marcione haeresiarcha detruncatum, si quid ab Arianis detractum, addictum, mutatum, inversum, perversum, an propterea fides evangelicis scriptis deroganda venit? Nam ex eo maxime Christi deitas colligitur, inquit Theophylactus1, quod peccantibus ignovit, cum solius Dei sit proprium, crimen abolere.
1.Alius:Theophilus. (Theophylactus in cap. 1. Luc. Cypriani serm. de laps.)
SALOMO: Illud quidem assentior, atque ita Dei propium esse, ut ne angelis quidem tanta sit ab Immortali tributa potestas, ut Rabbi Joseph notavit. De omnibus autem impietatis generibus, quae multa sunt, nullum detestabilius est, quam homini ab homine illud ignosci, quod in Deum peccatur1.
1.Psalm. 130, 4.
CURTIUS: At nihil saepius in sacris litteris occurrit, quam illa formula Christi in curatione languentium:Remittuntur tibi peccata tua1. Et cujus est, mundum judicare, nisi Dei solius proprium? At Christo mundi judicium datum esse constat. Quis igitur de illius deitate dubitare possit? Quae cum ita sint et cum omnia non modo argumenta, sed etiam argutiarum sophismata, divinis oraculis facillime diluantur, constanti ac stabili assensione Christi, veri Dei et hominis, divinitatem tot ac tam multis seculis confirmatam, sic teneamus oportet, ut nunquam nos a suscepta fide divelli patiamur.
1.Matth. 9, 2.
CORONAEUS: Rectissime tu quidem, Curti, sed non satis est docuisse1, Christum verum Deum et hominem esse, ut nobis persuasum est, nisi intelligamus, quae qualisque sit unio utriusque naturae, quod sequenti disputationi relinquitur nobis asserendum.
1.Alibi:non satis docuisti.
Quibus dictis singuli, peracta solita1gratiarum actione, discesserunt.
1.Alius:cum solita.