1.Desunt tria haec verba in alio codice.2.Duo haec verba desunt in alio codice.3.Scoti argumentum acutissime collectum lib. II. Sententiarum.CORONAEUS: Efficacissinum quidem illud esset argumentum, si antecedens demonstratione concluderetur.TORALBA: Quicquid1naturaliter agit, ad2extremum suae potestatis ac facultatis agit, v. gr. ignis urit ad summum, non modice aut intra modum, sed quantum illi a natura tributum est, Ergo si prima causa naturaliter agit, ut Aristoteli placet, vim suam omnem, quae quidem estinfinita, in causam secundam infundere oportet, eadem ratione causas secundas vim infinitam tertiis tribuere, has item consequentibus ad extremas usque communicare, hoc est ea quae sunt finita, fluxa, caduca, locupletare et augere infinita quadam vi ac potestate, cum omnes philosophorum familiae ad Epicureos usque primam causam infinitae potestatis ac bonitatis esse fateantur. Atque isto quidem modo causarum omnium exaequata esset potestas, item secunda causa cum infinita ista potentia coelo finito ac terminato cohaerens, nec ageret nec moveret in3tempus. Quod quidem Averroi adeo absurdum visum est, ut ab Aristotelis sententia discedens primam causam, quod esset infinita, segregaverit a coeli agitatione ac secundam causam orbi primo ac finito conjugarit, ne4finita infinitis, sempiterna caducis necessaria connexionis serie copularet. Quae connexio necessaria eo absurdior est, quo mentes omnes ac formas a materia segregatas5simul ac semel a prima causa pendere scripsit Aristoteles6, quam sententiam Avicenna et Averroës Academicos secuti repudiarunt, quia secundam causam a prima, tertiam a secunda certa serie derivari tradunt.1.Addunt alii:Sic autem conficitur.2.Sequentia sex verba desunt in alio codice.3.Alius:in tempore.4.Alius:nec.5.Alius:segregatis.6.Metaphys. l. 9.SENAMUS: Haec quidem Toralbae demonstratio subtiliter et argute est conclusa, sed ex eadem demonstratione subvertitur tota naturalis disciplina1.1.Alexander Aphrodisias, Metaphys. l. 11.CORONAEUS: Quonam modo?SENAMUS: Quarum enim rerum habetur ulla scientia, causas earum necessarias esse oportet. At Toralbae demonstratio causarum necessitatem tollit, omnem igitur de natura scientiam funditus subverti oportet, quoniam eorum quae casu feruntur aut aliter fieri possunt, scientia non magis constare potest, quam reperiendi thesauri disciplina.TORALBA: Res naturales nec casu, nec temere, nec ordine coeco fiunt, sed iisdem legibus et eodem tenore1progrediuntur, ut posita causa sequatur effectus, nisi divina voluntate in omnibus, aut humana in quibusdam, aut vi daemonum in pluribus prohibeantur. Neque enim si lapidem sustines, quo minus deorsum feratur, aut ignem quo minus sursum2abripiatur, propterea subrervitur demonstratio, lapidem deorsum vergere, quia gravis, ignem sursum, quia levis sit.1.Alius:tempore.2.Alii:seorsum.OCTAVIUS: Ex ratione Toralbae colligimus, primam causam liberam esse, non naturalem, non violentam. Nam si cogeretur, non esset voluntas libera in Deo, quam aut a superiori causa aut ab aequali aut ab inferiori cogi oporteret. Non a superiore, quia supremo nihil superius, non ab aequali, quia non esset aequalis, si cogi posset; a se ipso cogi non potest, multo minus1ab inferiori aut imbecilliori causa, cum suprema causa tot ac tantis opibus locuples sit, ut excelsior esse nequeat. Non esset autem Dei natura praepotens etexcellens, si subjungeretur ei necessitati vel naturae, qua coelum, maria, terrae ac totus hic mundus regatur, eaque vis ac potestas majore ac meliore vi praedita esset quam Deus ipse.1.Alius:magis.SALOMO: Gravis quidem haec Toralbae demonstratio, gravior tamen mihi videtur, quae ab ipsius Dei omnipotentis ore prodiit:Omnia, inquit,quae volui, feci1.1.Jesaiae 46, 11 sq.CORONAEUS: Haec quidem perspicua sunt, unum modo restat, quod juniores Peripatetici diviniori doctrina imbuti, Aristotelis impia decreta minuentes, Deo quidem voluntatem non eripiant1, sed idem putent esse in Deo Velle et Esse, ita ut illud sit quod vult, et quod sit, id ipsum velit.1.Alius:eripiunt ... putant.TORALBA: Ut aegris cubilia mutantur et loca, morbus tamen sequitur, ita quoque posteri eodem quo primi relabuntur, quia etiam graviora ex his, quam ex illis incommoda sequuntur, quia Dei substantia mutari non potest. At Dei voluntas, si mutari nequit, non est voluntas, non est ad hoc vel illud libera, sed ad hoc tantum praecise1. Potuit enim Deus duos tresve soles facere, noluit tamen. Ita Deus multa vult, est tamen unus, non multa. Non igitur idem est in Deo Esse et Velle, quia vult multas et varias formas, non tamen infinitas2neque aeternas aut simplices existere, cum tamen sit ipse infinitus, simplex, aeternus, non multus nec multiplex. Idem Deum modis omnibus esse3necesse est; quodsi mundum quoque necessario esse dicamus, ut illi arbitrantur, non potest in Deo esse idem Esse ac Velle, quia mundi existentia necessaria Dei voluntatem penitus excludit, nihil enim voluntarium fieri potest, ubi violenta necessitas urget.1.Alius:praecisa.2.Alius:tantum infirmas.3.Alibi:existere.CORONAEUS: Demus igitur, Dei voluntate omnia existere, nec idem haberi in Deo Esse et Velle, quid ex eo sequitur?TORALBA: Illud imprimis, mundum ab alio quam a sese servari.1SENAMUS: Etiam a prima causa servari mundum scribit Aristoteles2.1.Deest haec Senami interlocutio in alio codice.2.De generatione et corruptione, lib. II, cp. 10.TORALBA: Ita quidem, sed necessario putat servari atque ob id aeternum esse statuit. Si enim a voluntaria causa mundus pendet, ut demonstratum esse confido, suapte natura sempiternus esse non potest. Cum enim sint agendi principia duo, alterum impetu naturae, alterum nulla necessitate fertur, sive ad generationem sive ad rerum genitarum procurationem1ac tutelam. Cum igitur causam mundi effectricem2ac conservatricem a fatis et Adrastiae3legibus liberum ac solutum demonstratum sit, nec eandem esse cum essentia voluntatem, sequitur opificium illud ab eo deseri posse, quandocunque velit. Desertionem interitus sequatur necesse est, cum nihil a seipso servari et4fieri possit, non est igitur aeternum id, cujus salus ab alterius arbitrio ac voluntate pendet. Quod cum intelligeretAvicenna, princeps eruditione clarissimus: Creatura, inquit, nihil est et ex nihilo, secundum essentiam quidem a prima causa existit. Prima autem causa nulla esse potest, si mundus est aeternus. Ex quo sequitur altera demonstratio, non minus efficax et utilis, quam superior. Sed vereor, ne vobis taedio sim oratione longiori.1.Alius:conservationem.2.Aliua:fictricem.3.Alibi:naturae.4.Alibi:aut.CORONAEUS: Neque certe nos pigebit hujus dissertationis, ex qua non modo voluptatem summam, sed etiam consequimur utilitatem multo majorem.TORALBA: In rebus aeternis nulla est prima, nulla item1postrema causa, ut ipse Alexander2confitetur. At mundus primam causam habet, omnium consensu physicorum, non est igitur mundus aeternus. Quod cum Aristoteles3vidisset, omnes causas posuit aeternas, maxime tamen, inquit, primas. Cur primas potius, quam medias, quam postremas? Cum omnes4sint aeternae ac eodem momento existere coeperint. Aut si una est prima, quomodo5consequentes aeternae sint ac simul cum prima, cum prioris ac posterioris ratio non ad tempus, sed ad ordinem spectat, ut quidem ipsi tradunt. Quae cum absurda sint, confitendum mundum aeternum non esse. Si non est aeternus, originem habuisse oportet et exitum quoque habiturus est. Id enim omnibus et divinis6et naturae legibus7decretum est, quaecunque exitum habitura sunt, ortum habuisse, et quae ortus sui principium habuere, tandem aliquando interitura. Nam si quod semper esse quit8, naturam habet immutabilem9, suapte haec10nunquam mutari poterit; si nunquam mutari potuit, ac ne gigni quidem potuisse11constat; sin genitum est, mutari quoque oportuit, ut a potentia abiret in actum. Ergo si quid suapte natura mutabile, sempiternum esse nequit. Itaque cum Plato nascendi principium mundo tribueret, obiturum intellexit, eundem Dei12tamen bonitate, non suapte natura, sempiternum fore putavit. Sunt igitur omnia, quae ortum habuerunt, occasura, nisi opificis nutu arbitrio, voluntate, potestate fulciantur. Ex quo planum fit, nulla ratione Galenum13scripsisse, non sibi necessarium videri principium illud:πᾶν τὸ γέννητον φθαρτόν14.1.Alibi:est.2.Alexander Aphrodisias l. 12 Metaph.3.Libr. 6 cp. 8 Phys. libr. 7 Metaph. et 12.4.Alibi:res.5.Alibi:quonam modo.6.4 Esdr. 9.7.Plato in Timaeo, in Phaedone. Aristotoles, l. 1. de coelo et l. 2 et 6 Metaph.8.Alius:queat.9.Alii addunt:si vim habet immutabilem.10.Alius:natura.11.Alibi:posse.12.Deest in aliis codicibus.13.De tuenda valetudine libr. 4.14.Alii:φθειρῆται.SALOMO: Si decrevit opifex, hoc a se conditum aedificium1tandem aliquando collapsurum, nihil contra sua decreta stare potest2. At opifex aeternus mundum aliquando interiturum decrevit. At tametsi Philo noster Ebraeus Platonis sententiam secutus putat, coelorum accidentia, non essentiam mutatum iri ac flagitiosissimum vel de mundi obitu cogitare; amicus tamen Plato, amicus Philo, sed magis amica Dei vox, quae neminem dubitare patitur.Antiquissima quidem3sidera sunt, antiquissimi coeli, non tamen aliter ac indumentum veterascent atque interibunt.1.Alius:opificium.2.Scotus lib, 2 sentent. disp. 2. quaest. 1 et 2.3.Alius:quaedam.CORONAEUS: Epicuraei ac Stoici mundum inflammatum iri affirmabant, sic enim ille Lucretius1Epicuraeus:Una dies dabit exitio, multosque per annosSustentata ruet moles et machina mundi.Quae illi nulla demonstratione subjecta scripserunt, cujus tamen maximum pondus est ac momentum, non modo2ad evertenda Peripateticorum decreta, quae nec legibus divinis ullum, nec auctoritati locum relinquunt3, sed etiam ut ii, qui seipsos ac mundum universum tam praeclara origine niti ac servari intelligunt4, Dei5O. M. ardentiore desiderio rapiantur atque6in illius laudes erumpant.1.Desunt haec duo verba in alio codice.2.Alius:tamen.3.Alii:reliquere.4.Philo in libro de profusis.5.Alibi:ad Deum O.M.6.Alius:et.CURTIUS: Mundi labem ac senium tota natura sentit, ac scriptores continuis querelis homines nec magnitudine nec robore1cum majoribus conferri posse tradunt, ut etiamnum ossium monumenta testantur atque aetates homuncionum ac pusionum prae illis gigantea magnitudine hominibus, qui tribus2, qui septem, qui octo, qui novem cubitis veteris cubiti altitudinem superabant, quae testantur mundi senectam et interitum futurum.1.Alius:Nec robore nec magnitudine.2.Desunt haec duo verba in alio codice.TORALBA: Non minus necessaria est demonstratio interitus mundi ex ejus motu, quam ex ipsius creatoris voluntate. Cum enim coelum moveatur, corporeum esse oportet; quicquid autem corporeum est, idem quoque divisibile, patibile nec indissolubile esse, physici aeque ac theologi summa consensione1fatentur. Quod autem coelum sit corporeum, non modo perspicitur ex eo, quod mobile est, sed etiam quod suis finibus et terminis comprehensum, caetera suo complexu ambiat2, partes habens extra partes, figuram etiam et quantitatem3finitam et commensurabilem. At quantitas4corporea motum5in se continet, item motus figurans6qualitatem, quae ipsa sunt accidentia. Materiam vero7sine forma usquam consistere negant8. Cum dico coelum, inquit ille9, tum dico formam, cum10dico coelum hoc, dico formam hanc in hac materia. Quibus verbis coelum ex materia, forma et accidentibus coalescere confitetur, ut etiamnum ejus interpretes.1.Alius:confessione.2.Alius:coërceat.3.Alius:qualitatem.4.Alius:qualitas.5.Alii:materiam.6.Alius:figuram.7.Alius:autem.8.Alius:nequit.9.Alius:Aristoteles.10.Desunt sequentia haec Aristotelis (l. 4 de coelo) verba in alio codice.CORONAEUS: Primum igitur disputationis caput copiose et perspicue explicatum tenemus, scilicet rerum universitatem et1quae amplissimo orbis sinu coercentur2, opificis aeterni arbitratu dissolvi ac propterea tot monstra, quae stupore homines afficiunt, tot praestigias et volatus3maleficorum,non a natura, sed praeter naturam aut contra naturam4, angelorum ac daemonum vi ac potestate fieri.1.Desunt sex haec sequentia verba in uno codice.2.Alibi:coërcentur.3.Alibi:conatus.4.Haec tria verba desunt in alio codice.SENAMUS: Si daemones corporales1essent, minus ambigeretur.1.Alii:aspectabiles.TORALBA: Disputatio de animorum immortalium natura, i.e. de angelis ac daemonibus perdifficilis ac obscura semper visa est. Ac tametsi Aristoteles1ubique fere daemonia vocatζῶα, non tamen explicat, corpora sint necne, quia Deum quoque animal appellat2aeque ac daemones. Quaerat, inquit, aliquis, quamobrem anima,3quae in aëre vagatur, melior sit ac magis immortalis, quam quae est in animantibus:ἥ ἐν τῷ ἄερι ψυχὴ ταῖς ἐν τοῖς ζῶοις βελτίων ἐστὶ καὶ ἀθανατωτέρα4, quo loco vel daemones vel hominum mentes a cadaveribus segregatas in aëre vagari confitetur. Plato vero mentis humanae captum egredi daemonum disputationem agnoscit; majorum tamen sententiis acquiescendum:περὶ δὲ τῶν δαιμόνων εἰπεῖν καὶ γνῶναι τὴν γένεσιν, μεῖζον εἰ καθ᾽ ἡμᾶς, πιστέον δὲ τοῖς εἰρηκόσιν ἔμπροσθεν5. Frequens tamen est apud Platonem disputatio de daemonibus in Symposio, Protagora, Clitia, Politico, Epimenide, Phaedone, Sophista et in libro de legibus. In Theagene quoque apertius: Nos, inquit, sicut oves mira divinorum6pastorum custodia semper egemus; ac tam ineptum putat7, homines hominum custodiae committere, quam ovium et caprarum curam ovibus et capris. Laudat etiam in Cratylo Hesiodi sententiam, quod viros bonos et sapientes vita functos daemones appellat, quos in Symposio medios inter Deos et homines collocavit, aërea natura constantes. Aperte vero in Phaedone angelos, quos8ubiqueθεοὺςvocat, curatores nostros esse asseverat:θεοὺς εἶναι ἡμῶν τοὺς ἐπιμελομένους. Quin etiam in Sophista angelum genialem, quem juniores9Academiciδαίμονα πάρεδρονappellant, nos quocunque10proficiscamur, comitari et cogitationes nostras explorare scribit:τὸν ξένιον οὐκ ἥκιστα θεὸν συνοπαδὸν γιγνόμενον, ὕβρεις καὶ εὐνομίας τῶν ἀνθρώπων καθορᾶν.Et in Theagene: Adest, inquit, mihi divina quadam sorte daemonium quoddam, ab ineunte pueritia me secutum. Cujus argumenti occasione accepta omnes Academici disputationes11varias de natura daemonum instituerunt. Illud autem inter ipsos convenit: unicuique12daemonium ab ortu vitae ducem divino munere concessum. Huc13Menandri illud:Ἁπάντι δαίμων ἀνδρὶ τῷ γενομένῳ,Ἁπᾶσιν ἐστὶ μεταγωγὸς τοῦ βίουNam Socratis adhuc puelli pater oraculum accepit, eum habere ducem sexcentis paedagogis meliorem, ut quidem Plutarchus scribit in libroΠερὶ τοῦ δαιμονίου τοῦ Σωκράτους. Empedocles, qui vivus et spirans in jugo montisAetnae a daemonibus sublatus dicitur, unicuiqueκαλὸν καὶ κακὸν δαίμοναcontigisse dicebat.1.Libr. 4 et 12 Metaphys.2.Libr. 4 et 12 Metaphys.3.Alii:animalia, quae.4.Graeca haec desunt in alio codice.5.Graeca haec desunt in alio codice.6.Alius:divorum.7.Alibi:putari.8.Deest alibi.9.Alius:minores.10.Alius:quoque.11.Alius:disputatores.12.Desunt haec sequentia duodecim verba in alio codice.13.Alibi:Hic.SALOMO: Rabbi Moses Aegyptius non quidem ab Empedocle, sed a majoribus institutus, etiam unicuique bonum ac malum angelum adesse confirmat.SENAMUS: Si tanta vis daemonum ac angelorum extitisset1, quantam esse vultis, mihi mirum videtur, quamobrem Epicuraei daemonum hypostasin de natura sustulerint?1.Alibi:existeret.CURTIUS: Epicuraei non tantum ex albo philosophorum, sed etiam hominum eximendi nobis sunt, tum quia nihil aut parum1differunt a judicio ferarum, tum etiam quod solo sensu feruntur.CORONAEUS: Quando igitur constat, philosophorum ac theologorum vel potius mortalium omnium consensu daemones esse, ut ab eorum perspicuis actionibus planum est, disseratur illud, si placet, an daemones essentia et qualitate sensibili, an vero sola boni et mali discrepantia differant, quibus item actionibus ac negotiis implicentur. Quibus perspectis ac cognitis perspicuum erit, quid de ostentis, prodigiis, fascino, quid denique de sagarum stupendis actionibus acλυκανθρωπίᾳsentire debeamus. Et quoniam Fridericus studiose videtur daemonum vim ac naturam conquisivisse, haud dubito quin haec omnia nobis facili sermone sit explicaturus.1.Alius addit:admodum.FRIDERICUS: Si tot ac tam multi philosophi tantaeque eruditionis tot saeculis de natura daemonum nihil asseverare potuerunt aut voluerunt, quid de homine minime philosopho sperare potestis? Libros quidem de strigibus ac sortilegiis1, quotquot nancisci potui, curiose legi, ut maleficarum actiones utcunque intelligerem, quae vobis enarrare pigebit, cum ex iisdem fontibus, quibus ego hausi, illa ipsa haurire cuique integrum sit. De natura vero ipsaque daemonum origine ac essentia quicquam affirmare2si velim, ineptus sim.1.Alibisortilegis.2.Alius:afferre.TORALBA: Duae sunt omnino demonstrandi artes, una quidem a causis, altera vero ab effectibus; itaque si obscurae sint causae, ex ipsis tamen effectis eas venari licet, ut si daemonum naturam,τὸ διότι, capere nequeamus, certe ex eorum actionibusτὸ ὅτι ἐστὶνintelligamus.FRIDERICUS: Nudam historiam, ut vobis morem geram, enarrare non recuso, ne quid a me amplius exigatis. Tametsi enim Apulejus sortilegii ac veneficii accusatus et quiὀνανθρωπίανin seipso expertus fatetur, multo subtilius quam caeteri daemonum essentiam explicare potuerit, dubito tamen an voluerit necne, quod potuit. Sic autem definivit daemones: sunt genere animalia, ingenio rationabilia, animo passiva, corpore aërea, tempore aeterna. Quam descriptionem miror Augustinum1locis omnibus secutum fuisse atquein eo potissimum, quod eorum naturam scribit esse aeternam, cum tamen Porphyrius, Plutarchus, Plotinus mortales esse tradant, idque Apollinis oraculo, i.e. ipsius daemonis maximi testimonio confirmans: Hei mihi tripodes lugete, obiit Apollo, excessit, flamma2coelestis mihi vim affert! Quin enim Plutarchus Ciceronis sententiam secutus ob id oracula defecisse scribit, quod daemones, qui olim oracula reddebant, interierint3. Quodsi daemones hominum generi contubernales ac socii tam multa de4ipsis5mentiuntur, quid nobis sperandum est de angelorum coelestium sublimiore ac diviniore natura? Tametsi vero Philo Judaeus angelos appellat diviniores quasdam ac secretiores6naturas, Dei praepotentis imperio subjectas, quibus quasi legatis utitur; idem tamen in libro de mundo angelos ac daemones essentia scribit eosdem7esse, licet qualitate boni differant a malis8.1.Libr. 7 Gen., libr. 8 et 9 de civit. Dei, libr. 3 de trinit.2.Quinque haec sequentia verba desunt in alio codice.3.Alibi:interierunt.4.Alius addit:se.5.Alibi:ipsi.6.Alius:sacratiores.7.Alibi:ejusdem.8.Alius addit:ἄγγελοι δέ εἰσι ψυχαὶ κατ᾽ ἀέρα πετομέναι.SENAMUS: Libenter audirem; neque enim dissimulare possum, quando primum nati daemones sint1, quibus nutricibus educati, quamque diuturna sit uniuscujusque vita?1.Alius:fuerint.FRIDERICUS: Non esse daemones aeternos, Toralba belle demonstravit, cum uni1Deo rerum omnium parenti docuerit convenire, sed quam diuturna sit eorum vita, mortalium nemini compertum opinor, tametsi Plutarchus, Proclus, Porphyrius mille annos definiant ad summum, ex ipsius Herodoti2sententia, qui nymphas decem Phoenicum secula explere scribit, Hieronymus vero Cardanus de Facio3patre suo4scribit,δαίμονα πάρεδρονhabuisse annos amplius triginta ab eoque didicisse, daemonum vitam trecentis aut ad summum quadringentis annis terminari, quod perinde est ac si dicerent, hominum vitam annis centum definiri aut ad summum 969, quia Methusalem, qui omnium diutissime vixisse fertur, non diutius vitam protraxit5.1.Deest in aliis codicibus.2.Alii legunt:Hesiodi.3.Alii:TajovelPacro.4.Deest in aliis.5.Cf. 1 Mosis 5, 21 sqq. [N.]SENAMUS: Mira varietas est Apuleji, Porphyrii et Cardani, cum alius daemonum vitam trecentis finiat annis, alius mille, alius aeternos esse putet.CURTIUS: Certe immortales non esse constat ex ipsius Toralbae perspicua demonstratione, quod etiamnum Eusebii Caesariensis episcopi sententia confirmatur, quam ex Plutarcho transtulit in librumπροπαρασκευῆς εὐαγγελικῆς1, cum ad Echinades insulas navigium, Tiberio imperatore, translatum esset, exauditam fuisse vocem Thamus2! Ad quam cum Thamus nauclerus respondisset, rursus exauditam vocem haec verba resonantem: Cum ad Paludes delatus fueris, denuncia clara voce, Panem mortuum esse! Nauclerum metu naufragii perterritum, nisi Diis imperantibus paruisset, cum ad Paludes appulisset, clara voce denunciasse, Panem3mortuum esse. Quo dictorepente voces ejulantium ac suspirantium hominum, qui tamen nulli erant, exauditas fuisse.1.Libr. V. cap. 17.2.Addit alius iteratum:Thamus!3.Alii:Pana.SALOMO: Nihil mirum, si Panem mortuum denunciarent, cum Leviathanem1, daemonum principem, sacrae litterae moriturum testificarentur2.1.Alii:Leviathan.2.Ezechielis cp. 29, 3 sqq. Jobi cp. 40, 20. Jesaiae cp. 27, 1.SENAMUS: Audieram antea daemones et terras et maria tranare, et quasi celerrimis equis homines ipsos transvehere momento. Quae si vera sunt, cur daemones Echinadum insularum ab hominibus principis sui occasum didicerunt, cum daemones dicantur nonπαρὰ τοῦ δειμαίνειν, ut putat Eusebius, sed quasiδαήμονες, eodem sensu Ebraeiיְדֵעֹנִיםa verboיָדַע, quodsciresignificat.FRIDERICUS: Ego daemones ea scire opinor, quae persuaderi1possunt, sed verius est, eis2ab immortali Deo regiones ac loca circumscripta esse, quae praetergredi nequeant. Argumento sit, quod Caesarius scribit, presbyteri cujusdam Coloniensis filiam a daemone obsessam patris3jussu ultra Rhenum transvectam fuisse ac eodem momento a daemone desertam, patrem vero tot ac tantis ictibus verberatum et contrucidatum, ut paulo post mortuus sit. Ex quo intelligitur, daemonis illius potestatem ultra4flumen terminatam fuisse. Consimile quiddam scribit Hermias: cum quidam parricida matrem interfecisset et a daemonibus acerbe torqueretur, consultus Apollo respondit, aliam regionem ei quaerendam esse, atque ita illum in insulam e gurgite fluminis emersam transvectum cruciari desiisse.1.Alibi:quo pervadere.2.Alii:illis.3.Alibi:patrio.4.Alius:citra.SALOMO: Certe Friderici sententiam confirmare videtur id, quod in sacris litteris1legimus, angelum Dei alligavisse in Aegypto superiori daemonem Asmodeum2, qui septem Sarae3maritos antea necarat. Nam in eo quoque summa Dei bonitas conspicua fit, quod non modo serpentes et feras saeviores, verum etiam nequiores daemones in desertissima loca deportari jussit, quo minus hominum coetibus ac societatibus noceant, nec nisi ad justissimam ultionem impiorum4solvi. Et quidem lege divina solenni expiationum die pontifex hircos duos sortiri jubetur, alterum quidem aeterno Deo sacrificandum, alterum vero Zazali5dedendum, quem LXXII interpretes appellantἀποπομπαῖον, quem in verticem montis deduci mos erat ac de monte praecipitem dare. Locum vero rubrum6, quo quidem vinctus erat, candidum fieri dicebant, si Deus placatus esset7, quod a caprario buccina solebat significari laeto clangore, ac proximas quasque regiones consimili clangore gratulationem publicam significare, nec tamen caper dictus8Azazel usquam terrarum reperiebatur. Quo pertinere ajunt illud ex Jesaia9:Si scelera vestra coccino rubicundiora fuerint, nive candidiorafient.Quibus sane congruit, quod R. Moses ex litteribus ritualibus Chaldaeorum et Sabaeorum tradit,10veteres Idolatras in loco deserto daemones conquisivisse atque iis sacrificare solitos, devotionibus in scrobes procuratis, effuso cruore, tum epulari et convirari11consuevisse, quod sanctissima divina lege prohibetur ac propterea hostiarum sanguis ad plagam altaris aquilonarem12effundi jubetur. Non quidem desunt ubique daemones, qui omnia13omnium dicta, gesta, facta diligentissime explorant, pars tamen maxima circa sepulcra aut patibula, aut in antris aut in montibus aut per silvas aut circa littora oberrant, quos Graeci Satyros, Sylvanos, Tritones, Manes, Nymphas, Dryadas, Hamadryadas, Oreadas appellant.1.Alibi:libris.2.Tobiae VIII, 3.3.Alii:AnnaevelSusannae.4.Alius:carceribus.5.Alibi:Azazeli.6.Alibi:coccinum.7.Cf. de hoc Azazelo 3 Mosis 16, 8. 10. 26. [N.]8.Duo codices legunt:dicatus Zazeli.9.Jesaiae 1, 18.10.Alius:tradidit.11.Duo Codices habent:copulari.12.Alius:aquilonaris.13.Deest in alio codice.OCTAVIUS: Num igitur daemones illi sepulcrales et cadaverum Aegyptiorum custodes vinculis soluti, fines sibi destinatos praetergressi maria trajiciunt ac procellas excitant, ut erepta cadavera sibi restituantur1?1.Responsum huic quaestioni in omnibus Codicibus deesse, adnotat Senckenbergius.SENAMUS: Si verum est, daemonem1illum Agrippinensem, qui deserta puella parentem necavit, latissimam Rheni fossam trajicere non potuisse, nec vada rapidissimi fluminis tranare, praesens remedium haberemus adversus daemones, qui tantam foeminarum multitudinem obsident, ut uno die plures octoginta Romae videremus acerbissime cruciatas, quae nullis exorcistarum execrationibus liberari potuerunt.1.Alius false:daemonium.FRIDERICUS: Nunquam1vis ac natura daemonum magis conspicua fuit, quam in obsessis, quos Graeciἐνδαιμονιῶντας καὶ ἐνθέους καὶ ἐνθουσιαστικοὺς καὶ ἐγγαστριμύθους καὶ ἐγγαστριμάντεις καὶ στερνομάντεις καὶ Εὐρυκλέας2appellant, quorum maximam copiam olim ubique fuisse legimus. Vidimus ipsi in monasterio Kentorpio Germaniae inferioris virgines devotas3a daemonibus sursum deorsum jactari ac interdum altius a terra sublevatas, casu levissimo relabi, sine sensu doloris, tum assiduo risu cachinnos movere, seque ipsas mutuis ictibus contundere bacchantium in modum ac foetidissimo halitu aërem ambientem conspurcare. Id enim daemonum fere proprium est, ut teterrimo foetore proxima quaeque loca quasi sulphuris ac putrium cadaverum odore imbuant. Contra vero angeli ambrosium spirant vertice odorem. Illud etiam deprehensum, si quis coram daemoniacis illis vestalibus sacris4preces funderet aut divinis laudibus exerceretur, doloribus acerbissimis obsessas cruciari, si ipsae horarias preces latinis verbis enunciarent aut fabellam narrantibus audientiam facerent, cruciatu levari. Cum a magistratu rogarentur, ecquis illas daemonibus mancipasset, Elsam Kamam. Coenobii ancillam, incusabant, quod illa non erubuit confiteri, ac sortilegii damnata rogis ardentibus exusta est.1.Alibi:Nusquam.2.Εὐρυκλῆςerat nomen celeberrimi cujusdam ventriloqui saepiusque pro ventriloquo in universum usurpatum. [N.]3.Alius:totas.4.Alius:sacras.SENAMUS: Memini Romae Benedictinum exorcistam obsessas a daemonibus rogantem, quem id fecisse suspicarentur, daemones respondisse, Judaeorum id ope factum, quod indignarentur Judaei, foeminas a sua religione ad christianam defecisse.SALOMO: Quod a Gentili avorum religione ad peregrinam defecissent, forsitan daemonibus sui obsidendi occasionem praebuerunt, sed Judaeorum id ope1factum, nemini credibile videatur. Daemones potius falsis accusationibus et criminibus2Judaeos, quibus infestissimi semper fuerunt, circumveniri cupiebant.1.Alius:opera.2.Alii:criminationibus vel incriminationibus.FRIDERICUS: Nobilior extat historia Antonii Segneti1Belgae, equitis aurati ac senatoris, cujus filius cum saga contubernium traxerat2. Sed cum jussu patris uxorem nobilem sibi despondisset, saga non aliter quam Medea zelotypiae furore saucia, quod Jason Creontis regis Corinthiorum filiam duxisset, daemonis ope rivalem ita conturbavit, ut saepius in sublime veheretur, deinde huc illuc agitata dejiceretur. Cum vero parturiret, saga cubiculum parturientis ingressa illam in tantum soporem ac stuporem egit, ut sine sensu parienti foetum3eriperet.1.Alius:Sequeti vel Suqueti.2.Alius:contraxerat.3.Alibi:infantem.SALOMO: Quid si pater filium ab utero voverat daemonibus, id enim sortilegis fere consuetum est, ac propterea divina lex execratione gravissima detestatur eos, qui liberos voverint deo Molocho.FRIDERICUS: Non minus memorabile est, quod in monasterio montis Hessorum virgines sacrae a daemonibus tanta vi obsessae fuerunt, ut cum canibus atris copulari viderentur, deinde sursum deorsum jactari ac teterrimos foetores exspirare.SALOMO: Quid si Deus ultionem istam daemonibus permisit, quod forsan1canibus, ut interdum contigit, copularentur. Nihil enim detestabilius, quam2votam Numini virginem immundissimae bestiae prostituere, ac propterea divina lex3eodem capite vetuit offerri Deo pretium canis ac mercedem meretricis, tum sequens4caput supplicium extremum irrogat eis qui pecudibus copulantur.1.Alius:forsitan.2.Desunt haec quinque sequentia verba in uno codice.3.Deuteron. 23, 18. 27, 21. coll. Levit. 18, 23. 20, 13 sq.4.Alius:sequenti capite.CURTIUS: Immane scelus istud a monialibus mutum scelus appellatur. Neque id novum, si Aeliano1credimus, qui civem Romanum scribit accusationem instituisse adversus canem2adulterum uxoris. Et in Aremorica Celtarum bos puellam peperit, quae nihil bubulum habuit praeter alterum pedem, unde graves controversiae extiterunt.1.De varia hist.2.Deest in alio codice.FRIDERICUS: Non tam mirum est, hominem pecori quam daemoni copulari. At non ita pridem in monasterio Coloniensi Gertrudis puella daemonemhabuit concubinum, et in ejus scrinio litterae amatoriae illius et ejus1ad daemonem repertae2fuerunt, nec multo post omnes3moniales a daemonibus obsessae.1.Alibi:ad eum daemonem.2.Alibi:compertae.3.Alibi:sociae.TORALBA: Earum rerum historias mirari facilius est, quam qua ratione fieri possint exquirere. Nam memini, cum essem in Hispania, Magdalenam Cruciam1, monasterii Cordubensis principem, a Paulo III. Pontifice Maximo veniam impetrasse, quod annos amplius triginta cum atro daemone Ephialte concubuisset, tametsi tantam vitae ac religionis integritatem prae se ferret, ut quasi ab angelo, dum sacra fierent, sublimis veheretur a terra, quod Porphyrius etiam Jamblicho sacra facienti contigisse tradit; quin etiam in hostia exadorea post consecrationem ab altaribus2, fisso pariete,3in buccam monialis evolare videatur. Ab ea non aliter, quam ab oraculo patres ac pontifices4responsum5quaerebant. Notissima est ubique pervulgata historia, nec dissimile est, quod Franciscus Picus scribit, se vidisse Benedictum Bernam sacerdotem flammis ambustum,6quod annos amplius quadraginta cum Hyphialte (ut illa cum Ephialte) concubuisset.1.Alius:Cruceam.2.Alius:alterius.3.Alibi:fuco pari.4.Alius:principes; alibi:princeps et pontifex.5.Alius:responsa.6.Alibi:combustum.SENAMUS: Etiamnum1daemones utriusque sexus incubos et succubos Italia parit? vereor, ne2medicis plane haec deliria videantur.1.Alibi:Etiamne.2.Alius:ut.FRIDERICUS: At Fernelius, clarissimus Henrici II. Francorum archiater, nobilissimum adolescentem a daemone obsessum scribit, qui tametsi litteras nunquam didicisset, Graece tamen loqueretur. Et Philippus Melanchthon tradit, mulierculam quandam, cum a daemone cruciaretur, graece loqui solitam ac bellum sacrum, quo Germania pene tota deflagravit, hoc carmine denunciasse:ἔσται ἀνάγκη ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὁρμὴ ἐν τῷ λαῷ τούτῳ. Qua de re cum inter theologas ac medicos varie disputaretur, sciolus quidam medicus, ne nihil ignorasse videretur, a melancholia peregrinam linguam excitari posse contendebat, sed non sine risu ac sibilo palam explosus est.OCTAVIUS: Illud facile refelli poterat, cumἐγγαστρίμυθοι καὶ στερνομάντειςbucca conclusa aut etiam exserta lingua, mox etiam e vulva diserte loquerentur.CORONAEUS: Sed mirum est, obsessos a daemonibus lustralis aquae conspersionem abhorrere, ut quidem Cyprianus scribit et experientia saepissime expertum est. At Philippus Melanchthon1aliquando se daemoni fucum fecisse jactavit, cum obsessum a daemone aqua pura aspersisset, aeque enim2hanc atque illam refugiebat3.1.2 ep. ad Mycon.2.Alibi:idem; alibi:eum ... refugisse.SALOMO: Ego daemones lustralem aquam duplici de causa detestari opinor, primo quod sua puritate labes abstergit, daemones vero impuritatedelectantur ac propterea frequentes lotiones lex divina jubet, quas sortilegi execrantur. Deinde aqua lustralis sale conspergitur, quo res omnes a putredine servantur, officium vere daemonum est perdere ac corrumpere. Itaque divina lex1omnibus sacrificiis salem inspergi jubet, cujus vim cum intelligeret Plato, salem Diis gratum esse scribit.1.Levitici 2, 13. Cf. Marci 9, 48.CORONAEUS: Ita disserendi ratione quodammodo quae qualisque sit daemonum vis ac natura perspicitur. Nam Paulus Grilandus jurisconsultus, quaestionum impietatis judex, scribit, quendam neophytum ab uxore ad sortilegorum convivia daemonis ope procul a domo subvectum sub nucem Beneventanam1, et cum ferculis appositis ad epulandum saepissime salem peteret, tandem aliquid salis simile allatum esse eumque in haec verba erupisse: Lodato sia Dio, pure evenuto questo sale! Qua voce daemones ac sagarum concionem epulasque fictas disparuisse et cum solus neophytus restitisset2, domum, a qua milliaribus circiter quinquaginta distabat, nudum rediisse.1.Alius:sub arborem nucis Beneventanae; alius:sub urbemetc.2.Alius:extitisset.FRIDERICUS: Usitatissimum omnibus rusticis est, salem infantium ori admovere, quasi praesens amuletum adversus maleficia sortilegorum.OCTAVIUS: An quia veteres uno consensu tradunt, maris naturam omnes impuritates expiare; scribit enim Hippocrates1, suae aetatis exorcistas maleficia expurgare2solitos, demersis in mare his omnibus, a quibus maleficia impendere dicebantur.1.In libro de morbo sacro.2.Alius:purgare.CURTIUS: Ego quidem illos exorcistas, qui Ulpiano1impostores vocantur, ob id suspectos impietatis habeo, quod cum daemonibus colloquium2serunt et ridicula seriis miscentes sacris devotionibus abutuntur, saepius tamen temere lascivientes a daemonibus corripiuntur aut acerbe cruciantur, ut septem illos exorcistas legimus in Actis,3cum daemonium4in obsesso interpellarent his verbis: Adjuro vos per Jesum, quem Paulus praedicat, et respondit daemon: Jesum novi et Paulum scio, vos autem qui estis? Et irruens daemonium omnes ad furorem adegit.1.Libro 1. de variis cognitionibus et l. 21. de decurionibus.2.Alii:colloquia.3.Actorum 19, 13.4.Alius:daemonem.OCTAVIUS: Memini, me apud Gregorium Pontificem Maximum legisse, presbyterum quendam a daemone correptum fuisse, cum sacram stolam puellae obsessae superposuisset. Et certe Origines in Matthaeum, daemones in obsessis interrogari summopere vetat.TORALBA: Primus Hippocrates exorcistas ut impurissimos homines, qui prius sanctissimi putabantur ac divinissimi, scriptis dilaceravit, cumque rebus inanissimis ad expiationes uti videret, Deus, inquit, solus est nostra1salus et liberatio. Ac tametsi tantus vir fuit, ut2parem sua aetate habuerit neminem, nondum tamen ulla3aetas perceperat, quantum inter morbumsacrum sive comitialem et daemoniacum furorem interesset. Posteri subtilius symptomata pleraque4similia, pleraque dissimilia animadverterunt, atque illud inprimis, quod qui morbo comitiali tenerentur5, per buccam spumam egerunt, non item daemoniaci. Hi foetidissimos6halitus spirant, illi non item; hi7vaticinantur vera falsis admiscendo, illi obmutescunt; hi daemonum arbitratu carpuntur et liberantur, illi non item. Ac si quis sortilegus in aurem insusurraverit haec verba: exi daemon, quia Ephimolei praecipiunt8! derepente daemoniaci quasi sopore intermortui concidunt, deinde paulo post resurgunt9et10ea quae procul gesta fuere, quasi praesentes affuissent, narrare consueverunt. Postremo, qui comitiali morbo laborant, nunquam11linguis peregrinis utuntur, ut daemoniaci.
1.Desunt tria haec verba in alio codice.2.Duo haec verba desunt in alio codice.3.Scoti argumentum acutissime collectum lib. II. Sententiarum.
CORONAEUS: Efficacissinum quidem illud esset argumentum, si antecedens demonstratione concluderetur.
TORALBA: Quicquid1naturaliter agit, ad2extremum suae potestatis ac facultatis agit, v. gr. ignis urit ad summum, non modice aut intra modum, sed quantum illi a natura tributum est, Ergo si prima causa naturaliter agit, ut Aristoteli placet, vim suam omnem, quae quidem estinfinita, in causam secundam infundere oportet, eadem ratione causas secundas vim infinitam tertiis tribuere, has item consequentibus ad extremas usque communicare, hoc est ea quae sunt finita, fluxa, caduca, locupletare et augere infinita quadam vi ac potestate, cum omnes philosophorum familiae ad Epicureos usque primam causam infinitae potestatis ac bonitatis esse fateantur. Atque isto quidem modo causarum omnium exaequata esset potestas, item secunda causa cum infinita ista potentia coelo finito ac terminato cohaerens, nec ageret nec moveret in3tempus. Quod quidem Averroi adeo absurdum visum est, ut ab Aristotelis sententia discedens primam causam, quod esset infinita, segregaverit a coeli agitatione ac secundam causam orbi primo ac finito conjugarit, ne4finita infinitis, sempiterna caducis necessaria connexionis serie copularet. Quae connexio necessaria eo absurdior est, quo mentes omnes ac formas a materia segregatas5simul ac semel a prima causa pendere scripsit Aristoteles6, quam sententiam Avicenna et Averroës Academicos secuti repudiarunt, quia secundam causam a prima, tertiam a secunda certa serie derivari tradunt.
1.Addunt alii:Sic autem conficitur.2.Sequentia sex verba desunt in alio codice.3.Alius:in tempore.4.Alius:nec.5.Alius:segregatis.6.Metaphys. l. 9.
SENAMUS: Haec quidem Toralbae demonstratio subtiliter et argute est conclusa, sed ex eadem demonstratione subvertitur tota naturalis disciplina1.
1.Alexander Aphrodisias, Metaphys. l. 11.
CORONAEUS: Quonam modo?
SENAMUS: Quarum enim rerum habetur ulla scientia, causas earum necessarias esse oportet. At Toralbae demonstratio causarum necessitatem tollit, omnem igitur de natura scientiam funditus subverti oportet, quoniam eorum quae casu feruntur aut aliter fieri possunt, scientia non magis constare potest, quam reperiendi thesauri disciplina.
TORALBA: Res naturales nec casu, nec temere, nec ordine coeco fiunt, sed iisdem legibus et eodem tenore1progrediuntur, ut posita causa sequatur effectus, nisi divina voluntate in omnibus, aut humana in quibusdam, aut vi daemonum in pluribus prohibeantur. Neque enim si lapidem sustines, quo minus deorsum feratur, aut ignem quo minus sursum2abripiatur, propterea subrervitur demonstratio, lapidem deorsum vergere, quia gravis, ignem sursum, quia levis sit.
1.Alius:tempore.2.Alii:seorsum.
OCTAVIUS: Ex ratione Toralbae colligimus, primam causam liberam esse, non naturalem, non violentam. Nam si cogeretur, non esset voluntas libera in Deo, quam aut a superiori causa aut ab aequali aut ab inferiori cogi oporteret. Non a superiore, quia supremo nihil superius, non ab aequali, quia non esset aequalis, si cogi posset; a se ipso cogi non potest, multo minus1ab inferiori aut imbecilliori causa, cum suprema causa tot ac tantis opibus locuples sit, ut excelsior esse nequeat. Non esset autem Dei natura praepotens etexcellens, si subjungeretur ei necessitati vel naturae, qua coelum, maria, terrae ac totus hic mundus regatur, eaque vis ac potestas majore ac meliore vi praedita esset quam Deus ipse.
1.Alius:magis.
SALOMO: Gravis quidem haec Toralbae demonstratio, gravior tamen mihi videtur, quae ab ipsius Dei omnipotentis ore prodiit:Omnia, inquit,quae volui, feci1.
1.Jesaiae 46, 11 sq.
CORONAEUS: Haec quidem perspicua sunt, unum modo restat, quod juniores Peripatetici diviniori doctrina imbuti, Aristotelis impia decreta minuentes, Deo quidem voluntatem non eripiant1, sed idem putent esse in Deo Velle et Esse, ita ut illud sit quod vult, et quod sit, id ipsum velit.
1.Alius:eripiunt ... putant.
TORALBA: Ut aegris cubilia mutantur et loca, morbus tamen sequitur, ita quoque posteri eodem quo primi relabuntur, quia etiam graviora ex his, quam ex illis incommoda sequuntur, quia Dei substantia mutari non potest. At Dei voluntas, si mutari nequit, non est voluntas, non est ad hoc vel illud libera, sed ad hoc tantum praecise1. Potuit enim Deus duos tresve soles facere, noluit tamen. Ita Deus multa vult, est tamen unus, non multa. Non igitur idem est in Deo Esse et Velle, quia vult multas et varias formas, non tamen infinitas2neque aeternas aut simplices existere, cum tamen sit ipse infinitus, simplex, aeternus, non multus nec multiplex. Idem Deum modis omnibus esse3necesse est; quodsi mundum quoque necessario esse dicamus, ut illi arbitrantur, non potest in Deo esse idem Esse ac Velle, quia mundi existentia necessaria Dei voluntatem penitus excludit, nihil enim voluntarium fieri potest, ubi violenta necessitas urget.
1.Alius:praecisa.2.Alius:tantum infirmas.3.Alibi:existere.
CORONAEUS: Demus igitur, Dei voluntate omnia existere, nec idem haberi in Deo Esse et Velle, quid ex eo sequitur?
TORALBA: Illud imprimis, mundum ab alio quam a sese servari.
1SENAMUS: Etiam a prima causa servari mundum scribit Aristoteles2.
1.Deest haec Senami interlocutio in alio codice.2.De generatione et corruptione, lib. II, cp. 10.
TORALBA: Ita quidem, sed necessario putat servari atque ob id aeternum esse statuit. Si enim a voluntaria causa mundus pendet, ut demonstratum esse confido, suapte natura sempiternus esse non potest. Cum enim sint agendi principia duo, alterum impetu naturae, alterum nulla necessitate fertur, sive ad generationem sive ad rerum genitarum procurationem1ac tutelam. Cum igitur causam mundi effectricem2ac conservatricem a fatis et Adrastiae3legibus liberum ac solutum demonstratum sit, nec eandem esse cum essentia voluntatem, sequitur opificium illud ab eo deseri posse, quandocunque velit. Desertionem interitus sequatur necesse est, cum nihil a seipso servari et4fieri possit, non est igitur aeternum id, cujus salus ab alterius arbitrio ac voluntate pendet. Quod cum intelligeretAvicenna, princeps eruditione clarissimus: Creatura, inquit, nihil est et ex nihilo, secundum essentiam quidem a prima causa existit. Prima autem causa nulla esse potest, si mundus est aeternus. Ex quo sequitur altera demonstratio, non minus efficax et utilis, quam superior. Sed vereor, ne vobis taedio sim oratione longiori.
1.Alius:conservationem.2.Aliua:fictricem.3.Alibi:naturae.4.Alibi:aut.
CORONAEUS: Neque certe nos pigebit hujus dissertationis, ex qua non modo voluptatem summam, sed etiam consequimur utilitatem multo majorem.
TORALBA: In rebus aeternis nulla est prima, nulla item1postrema causa, ut ipse Alexander2confitetur. At mundus primam causam habet, omnium consensu physicorum, non est igitur mundus aeternus. Quod cum Aristoteles3vidisset, omnes causas posuit aeternas, maxime tamen, inquit, primas. Cur primas potius, quam medias, quam postremas? Cum omnes4sint aeternae ac eodem momento existere coeperint. Aut si una est prima, quomodo5consequentes aeternae sint ac simul cum prima, cum prioris ac posterioris ratio non ad tempus, sed ad ordinem spectat, ut quidem ipsi tradunt. Quae cum absurda sint, confitendum mundum aeternum non esse. Si non est aeternus, originem habuisse oportet et exitum quoque habiturus est. Id enim omnibus et divinis6et naturae legibus7decretum est, quaecunque exitum habitura sunt, ortum habuisse, et quae ortus sui principium habuere, tandem aliquando interitura. Nam si quod semper esse quit8, naturam habet immutabilem9, suapte haec10nunquam mutari poterit; si nunquam mutari potuit, ac ne gigni quidem potuisse11constat; sin genitum est, mutari quoque oportuit, ut a potentia abiret in actum. Ergo si quid suapte natura mutabile, sempiternum esse nequit. Itaque cum Plato nascendi principium mundo tribueret, obiturum intellexit, eundem Dei12tamen bonitate, non suapte natura, sempiternum fore putavit. Sunt igitur omnia, quae ortum habuerunt, occasura, nisi opificis nutu arbitrio, voluntate, potestate fulciantur. Ex quo planum fit, nulla ratione Galenum13scripsisse, non sibi necessarium videri principium illud:πᾶν τὸ γέννητον φθαρτόν14.
1.Alibi:est.2.Alexander Aphrodisias l. 12 Metaph.3.Libr. 6 cp. 8 Phys. libr. 7 Metaph. et 12.4.Alibi:res.5.Alibi:quonam modo.6.4 Esdr. 9.7.Plato in Timaeo, in Phaedone. Aristotoles, l. 1. de coelo et l. 2 et 6 Metaph.8.Alius:queat.9.Alii addunt:si vim habet immutabilem.10.Alius:natura.11.Alibi:posse.12.Deest in aliis codicibus.13.De tuenda valetudine libr. 4.14.Alii:φθειρῆται.
SALOMO: Si decrevit opifex, hoc a se conditum aedificium1tandem aliquando collapsurum, nihil contra sua decreta stare potest2. At opifex aeternus mundum aliquando interiturum decrevit. At tametsi Philo noster Ebraeus Platonis sententiam secutus putat, coelorum accidentia, non essentiam mutatum iri ac flagitiosissimum vel de mundi obitu cogitare; amicus tamen Plato, amicus Philo, sed magis amica Dei vox, quae neminem dubitare patitur.Antiquissima quidem3sidera sunt, antiquissimi coeli, non tamen aliter ac indumentum veterascent atque interibunt.
1.Alius:opificium.2.Scotus lib, 2 sentent. disp. 2. quaest. 1 et 2.3.Alius:quaedam.
CORONAEUS: Epicuraei ac Stoici mundum inflammatum iri affirmabant, sic enim ille Lucretius1Epicuraeus:
Una dies dabit exitio, multosque per annosSustentata ruet moles et machina mundi.
Quae illi nulla demonstratione subjecta scripserunt, cujus tamen maximum pondus est ac momentum, non modo2ad evertenda Peripateticorum decreta, quae nec legibus divinis ullum, nec auctoritati locum relinquunt3, sed etiam ut ii, qui seipsos ac mundum universum tam praeclara origine niti ac servari intelligunt4, Dei5O. M. ardentiore desiderio rapiantur atque6in illius laudes erumpant.
1.Desunt haec duo verba in alio codice.2.Alius:tamen.3.Alii:reliquere.4.Philo in libro de profusis.5.Alibi:ad Deum O.M.6.Alius:et.
CURTIUS: Mundi labem ac senium tota natura sentit, ac scriptores continuis querelis homines nec magnitudine nec robore1cum majoribus conferri posse tradunt, ut etiamnum ossium monumenta testantur atque aetates homuncionum ac pusionum prae illis gigantea magnitudine hominibus, qui tribus2, qui septem, qui octo, qui novem cubitis veteris cubiti altitudinem superabant, quae testantur mundi senectam et interitum futurum.
1.Alius:Nec robore nec magnitudine.2.Desunt haec duo verba in alio codice.
TORALBA: Non minus necessaria est demonstratio interitus mundi ex ejus motu, quam ex ipsius creatoris voluntate. Cum enim coelum moveatur, corporeum esse oportet; quicquid autem corporeum est, idem quoque divisibile, patibile nec indissolubile esse, physici aeque ac theologi summa consensione1fatentur. Quod autem coelum sit corporeum, non modo perspicitur ex eo, quod mobile est, sed etiam quod suis finibus et terminis comprehensum, caetera suo complexu ambiat2, partes habens extra partes, figuram etiam et quantitatem3finitam et commensurabilem. At quantitas4corporea motum5in se continet, item motus figurans6qualitatem, quae ipsa sunt accidentia. Materiam vero7sine forma usquam consistere negant8. Cum dico coelum, inquit ille9, tum dico formam, cum10dico coelum hoc, dico formam hanc in hac materia. Quibus verbis coelum ex materia, forma et accidentibus coalescere confitetur, ut etiamnum ejus interpretes.
1.Alius:confessione.2.Alius:coërceat.3.Alius:qualitatem.4.Alius:qualitas.5.Alii:materiam.6.Alius:figuram.7.Alius:autem.8.Alius:nequit.9.Alius:Aristoteles.10.Desunt sequentia haec Aristotelis (l. 4 de coelo) verba in alio codice.
CORONAEUS: Primum igitur disputationis caput copiose et perspicue explicatum tenemus, scilicet rerum universitatem et1quae amplissimo orbis sinu coercentur2, opificis aeterni arbitratu dissolvi ac propterea tot monstra, quae stupore homines afficiunt, tot praestigias et volatus3maleficorum,non a natura, sed praeter naturam aut contra naturam4, angelorum ac daemonum vi ac potestate fieri.
1.Desunt sex haec sequentia verba in uno codice.2.Alibi:coërcentur.3.Alibi:conatus.4.Haec tria verba desunt in alio codice.
SENAMUS: Si daemones corporales1essent, minus ambigeretur.
1.Alii:aspectabiles.
TORALBA: Disputatio de animorum immortalium natura, i.e. de angelis ac daemonibus perdifficilis ac obscura semper visa est. Ac tametsi Aristoteles1ubique fere daemonia vocatζῶα, non tamen explicat, corpora sint necne, quia Deum quoque animal appellat2aeque ac daemones. Quaerat, inquit, aliquis, quamobrem anima,3quae in aëre vagatur, melior sit ac magis immortalis, quam quae est in animantibus:ἥ ἐν τῷ ἄερι ψυχὴ ταῖς ἐν τοῖς ζῶοις βελτίων ἐστὶ καὶ ἀθανατωτέρα4, quo loco vel daemones vel hominum mentes a cadaveribus segregatas in aëre vagari confitetur. Plato vero mentis humanae captum egredi daemonum disputationem agnoscit; majorum tamen sententiis acquiescendum:περὶ δὲ τῶν δαιμόνων εἰπεῖν καὶ γνῶναι τὴν γένεσιν, μεῖζον εἰ καθ᾽ ἡμᾶς, πιστέον δὲ τοῖς εἰρηκόσιν ἔμπροσθεν5. Frequens tamen est apud Platonem disputatio de daemonibus in Symposio, Protagora, Clitia, Politico, Epimenide, Phaedone, Sophista et in libro de legibus. In Theagene quoque apertius: Nos, inquit, sicut oves mira divinorum6pastorum custodia semper egemus; ac tam ineptum putat7, homines hominum custodiae committere, quam ovium et caprarum curam ovibus et capris. Laudat etiam in Cratylo Hesiodi sententiam, quod viros bonos et sapientes vita functos daemones appellat, quos in Symposio medios inter Deos et homines collocavit, aërea natura constantes. Aperte vero in Phaedone angelos, quos8ubiqueθεοὺςvocat, curatores nostros esse asseverat:θεοὺς εἶναι ἡμῶν τοὺς ἐπιμελομένους. Quin etiam in Sophista angelum genialem, quem juniores9Academiciδαίμονα πάρεδρονappellant, nos quocunque10proficiscamur, comitari et cogitationes nostras explorare scribit:τὸν ξένιον οὐκ ἥκιστα θεὸν συνοπαδὸν γιγνόμενον, ὕβρεις καὶ εὐνομίας τῶν ἀνθρώπων καθορᾶν.Et in Theagene: Adest, inquit, mihi divina quadam sorte daemonium quoddam, ab ineunte pueritia me secutum. Cujus argumenti occasione accepta omnes Academici disputationes11varias de natura daemonum instituerunt. Illud autem inter ipsos convenit: unicuique12daemonium ab ortu vitae ducem divino munere concessum. Huc13Menandri illud:
Ἁπάντι δαίμων ἀνδρὶ τῷ γενομένῳ,Ἁπᾶσιν ἐστὶ μεταγωγὸς τοῦ βίου
Nam Socratis adhuc puelli pater oraculum accepit, eum habere ducem sexcentis paedagogis meliorem, ut quidem Plutarchus scribit in libroΠερὶ τοῦ δαιμονίου τοῦ Σωκράτους. Empedocles, qui vivus et spirans in jugo montisAetnae a daemonibus sublatus dicitur, unicuiqueκαλὸν καὶ κακὸν δαίμοναcontigisse dicebat.
1.Libr. 4 et 12 Metaphys.2.Libr. 4 et 12 Metaphys.3.Alii:animalia, quae.4.Graeca haec desunt in alio codice.5.Graeca haec desunt in alio codice.6.Alius:divorum.7.Alibi:putari.8.Deest alibi.9.Alius:minores.10.Alius:quoque.11.Alius:disputatores.12.Desunt haec sequentia duodecim verba in alio codice.13.Alibi:Hic.
SALOMO: Rabbi Moses Aegyptius non quidem ab Empedocle, sed a majoribus institutus, etiam unicuique bonum ac malum angelum adesse confirmat.
SENAMUS: Si tanta vis daemonum ac angelorum extitisset1, quantam esse vultis, mihi mirum videtur, quamobrem Epicuraei daemonum hypostasin de natura sustulerint?
1.Alibi:existeret.
CURTIUS: Epicuraei non tantum ex albo philosophorum, sed etiam hominum eximendi nobis sunt, tum quia nihil aut parum1differunt a judicio ferarum, tum etiam quod solo sensu feruntur.
CORONAEUS: Quando igitur constat, philosophorum ac theologorum vel potius mortalium omnium consensu daemones esse, ut ab eorum perspicuis actionibus planum est, disseratur illud, si placet, an daemones essentia et qualitate sensibili, an vero sola boni et mali discrepantia differant, quibus item actionibus ac negotiis implicentur. Quibus perspectis ac cognitis perspicuum erit, quid de ostentis, prodigiis, fascino, quid denique de sagarum stupendis actionibus acλυκανθρωπίᾳsentire debeamus. Et quoniam Fridericus studiose videtur daemonum vim ac naturam conquisivisse, haud dubito quin haec omnia nobis facili sermone sit explicaturus.
1.Alius addit:admodum.
FRIDERICUS: Si tot ac tam multi philosophi tantaeque eruditionis tot saeculis de natura daemonum nihil asseverare potuerunt aut voluerunt, quid de homine minime philosopho sperare potestis? Libros quidem de strigibus ac sortilegiis1, quotquot nancisci potui, curiose legi, ut maleficarum actiones utcunque intelligerem, quae vobis enarrare pigebit, cum ex iisdem fontibus, quibus ego hausi, illa ipsa haurire cuique integrum sit. De natura vero ipsaque daemonum origine ac essentia quicquam affirmare2si velim, ineptus sim.
1.Alibisortilegis.2.Alius:afferre.
TORALBA: Duae sunt omnino demonstrandi artes, una quidem a causis, altera vero ab effectibus; itaque si obscurae sint causae, ex ipsis tamen effectis eas venari licet, ut si daemonum naturam,τὸ διότι, capere nequeamus, certe ex eorum actionibusτὸ ὅτι ἐστὶνintelligamus.
FRIDERICUS: Nudam historiam, ut vobis morem geram, enarrare non recuso, ne quid a me amplius exigatis. Tametsi enim Apulejus sortilegii ac veneficii accusatus et quiὀνανθρωπίανin seipso expertus fatetur, multo subtilius quam caeteri daemonum essentiam explicare potuerit, dubito tamen an voluerit necne, quod potuit. Sic autem definivit daemones: sunt genere animalia, ingenio rationabilia, animo passiva, corpore aërea, tempore aeterna. Quam descriptionem miror Augustinum1locis omnibus secutum fuisse atquein eo potissimum, quod eorum naturam scribit esse aeternam, cum tamen Porphyrius, Plutarchus, Plotinus mortales esse tradant, idque Apollinis oraculo, i.e. ipsius daemonis maximi testimonio confirmans: Hei mihi tripodes lugete, obiit Apollo, excessit, flamma2coelestis mihi vim affert! Quin enim Plutarchus Ciceronis sententiam secutus ob id oracula defecisse scribit, quod daemones, qui olim oracula reddebant, interierint3. Quodsi daemones hominum generi contubernales ac socii tam multa de4ipsis5mentiuntur, quid nobis sperandum est de angelorum coelestium sublimiore ac diviniore natura? Tametsi vero Philo Judaeus angelos appellat diviniores quasdam ac secretiores6naturas, Dei praepotentis imperio subjectas, quibus quasi legatis utitur; idem tamen in libro de mundo angelos ac daemones essentia scribit eosdem7esse, licet qualitate boni differant a malis8.
1.Libr. 7 Gen., libr. 8 et 9 de civit. Dei, libr. 3 de trinit.2.Quinque haec sequentia verba desunt in alio codice.3.Alibi:interierunt.4.Alius addit:se.5.Alibi:ipsi.6.Alius:sacratiores.7.Alibi:ejusdem.8.Alius addit:ἄγγελοι δέ εἰσι ψυχαὶ κατ᾽ ἀέρα πετομέναι.
SENAMUS: Libenter audirem; neque enim dissimulare possum, quando primum nati daemones sint1, quibus nutricibus educati, quamque diuturna sit uniuscujusque vita?
1.Alius:fuerint.
FRIDERICUS: Non esse daemones aeternos, Toralba belle demonstravit, cum uni1Deo rerum omnium parenti docuerit convenire, sed quam diuturna sit eorum vita, mortalium nemini compertum opinor, tametsi Plutarchus, Proclus, Porphyrius mille annos definiant ad summum, ex ipsius Herodoti2sententia, qui nymphas decem Phoenicum secula explere scribit, Hieronymus vero Cardanus de Facio3patre suo4scribit,δαίμονα πάρεδρονhabuisse annos amplius triginta ab eoque didicisse, daemonum vitam trecentis aut ad summum quadringentis annis terminari, quod perinde est ac si dicerent, hominum vitam annis centum definiri aut ad summum 969, quia Methusalem, qui omnium diutissime vixisse fertur, non diutius vitam protraxit5.
1.Deest in aliis codicibus.2.Alii legunt:Hesiodi.3.Alii:TajovelPacro.4.Deest in aliis.5.Cf. 1 Mosis 5, 21 sqq. [N.]
SENAMUS: Mira varietas est Apuleji, Porphyrii et Cardani, cum alius daemonum vitam trecentis finiat annis, alius mille, alius aeternos esse putet.
CURTIUS: Certe immortales non esse constat ex ipsius Toralbae perspicua demonstratione, quod etiamnum Eusebii Caesariensis episcopi sententia confirmatur, quam ex Plutarcho transtulit in librumπροπαρασκευῆς εὐαγγελικῆς1, cum ad Echinades insulas navigium, Tiberio imperatore, translatum esset, exauditam fuisse vocem Thamus2! Ad quam cum Thamus nauclerus respondisset, rursus exauditam vocem haec verba resonantem: Cum ad Paludes delatus fueris, denuncia clara voce, Panem mortuum esse! Nauclerum metu naufragii perterritum, nisi Diis imperantibus paruisset, cum ad Paludes appulisset, clara voce denunciasse, Panem3mortuum esse. Quo dictorepente voces ejulantium ac suspirantium hominum, qui tamen nulli erant, exauditas fuisse.
1.Libr. V. cap. 17.2.Addit alius iteratum:Thamus!3.Alii:Pana.
SALOMO: Nihil mirum, si Panem mortuum denunciarent, cum Leviathanem1, daemonum principem, sacrae litterae moriturum testificarentur2.
1.Alii:Leviathan.2.Ezechielis cp. 29, 3 sqq. Jobi cp. 40, 20. Jesaiae cp. 27, 1.
SENAMUS: Audieram antea daemones et terras et maria tranare, et quasi celerrimis equis homines ipsos transvehere momento. Quae si vera sunt, cur daemones Echinadum insularum ab hominibus principis sui occasum didicerunt, cum daemones dicantur nonπαρὰ τοῦ δειμαίνειν, ut putat Eusebius, sed quasiδαήμονες, eodem sensu Ebraeiיְדֵעֹנִיםa verboיָדַע, quodsciresignificat.
FRIDERICUS: Ego daemones ea scire opinor, quae persuaderi1possunt, sed verius est, eis2ab immortali Deo regiones ac loca circumscripta esse, quae praetergredi nequeant. Argumento sit, quod Caesarius scribit, presbyteri cujusdam Coloniensis filiam a daemone obsessam patris3jussu ultra Rhenum transvectam fuisse ac eodem momento a daemone desertam, patrem vero tot ac tantis ictibus verberatum et contrucidatum, ut paulo post mortuus sit. Ex quo intelligitur, daemonis illius potestatem ultra4flumen terminatam fuisse. Consimile quiddam scribit Hermias: cum quidam parricida matrem interfecisset et a daemonibus acerbe torqueretur, consultus Apollo respondit, aliam regionem ei quaerendam esse, atque ita illum in insulam e gurgite fluminis emersam transvectum cruciari desiisse.
1.Alibi:quo pervadere.2.Alii:illis.3.Alibi:patrio.4.Alius:citra.
SALOMO: Certe Friderici sententiam confirmare videtur id, quod in sacris litteris1legimus, angelum Dei alligavisse in Aegypto superiori daemonem Asmodeum2, qui septem Sarae3maritos antea necarat. Nam in eo quoque summa Dei bonitas conspicua fit, quod non modo serpentes et feras saeviores, verum etiam nequiores daemones in desertissima loca deportari jussit, quo minus hominum coetibus ac societatibus noceant, nec nisi ad justissimam ultionem impiorum4solvi. Et quidem lege divina solenni expiationum die pontifex hircos duos sortiri jubetur, alterum quidem aeterno Deo sacrificandum, alterum vero Zazali5dedendum, quem LXXII interpretes appellantἀποπομπαῖον, quem in verticem montis deduci mos erat ac de monte praecipitem dare. Locum vero rubrum6, quo quidem vinctus erat, candidum fieri dicebant, si Deus placatus esset7, quod a caprario buccina solebat significari laeto clangore, ac proximas quasque regiones consimili clangore gratulationem publicam significare, nec tamen caper dictus8Azazel usquam terrarum reperiebatur. Quo pertinere ajunt illud ex Jesaia9:Si scelera vestra coccino rubicundiora fuerint, nive candidiorafient.Quibus sane congruit, quod R. Moses ex litteribus ritualibus Chaldaeorum et Sabaeorum tradit,10veteres Idolatras in loco deserto daemones conquisivisse atque iis sacrificare solitos, devotionibus in scrobes procuratis, effuso cruore, tum epulari et convirari11consuevisse, quod sanctissima divina lege prohibetur ac propterea hostiarum sanguis ad plagam altaris aquilonarem12effundi jubetur. Non quidem desunt ubique daemones, qui omnia13omnium dicta, gesta, facta diligentissime explorant, pars tamen maxima circa sepulcra aut patibula, aut in antris aut in montibus aut per silvas aut circa littora oberrant, quos Graeci Satyros, Sylvanos, Tritones, Manes, Nymphas, Dryadas, Hamadryadas, Oreadas appellant.
1.Alibi:libris.2.Tobiae VIII, 3.3.Alii:AnnaevelSusannae.4.Alius:carceribus.5.Alibi:Azazeli.6.Alibi:coccinum.7.Cf. de hoc Azazelo 3 Mosis 16, 8. 10. 26. [N.]8.Duo codices legunt:dicatus Zazeli.9.Jesaiae 1, 18.10.Alius:tradidit.11.Duo Codices habent:copulari.12.Alius:aquilonaris.13.Deest in alio codice.
OCTAVIUS: Num igitur daemones illi sepulcrales et cadaverum Aegyptiorum custodes vinculis soluti, fines sibi destinatos praetergressi maria trajiciunt ac procellas excitant, ut erepta cadavera sibi restituantur1?
1.Responsum huic quaestioni in omnibus Codicibus deesse, adnotat Senckenbergius.
SENAMUS: Si verum est, daemonem1illum Agrippinensem, qui deserta puella parentem necavit, latissimam Rheni fossam trajicere non potuisse, nec vada rapidissimi fluminis tranare, praesens remedium haberemus adversus daemones, qui tantam foeminarum multitudinem obsident, ut uno die plures octoginta Romae videremus acerbissime cruciatas, quae nullis exorcistarum execrationibus liberari potuerunt.
1.Alius false:daemonium.
FRIDERICUS: Nunquam1vis ac natura daemonum magis conspicua fuit, quam in obsessis, quos Graeciἐνδαιμονιῶντας καὶ ἐνθέους καὶ ἐνθουσιαστικοὺς καὶ ἐγγαστριμύθους καὶ ἐγγαστριμάντεις καὶ στερνομάντεις καὶ Εὐρυκλέας2appellant, quorum maximam copiam olim ubique fuisse legimus. Vidimus ipsi in monasterio Kentorpio Germaniae inferioris virgines devotas3a daemonibus sursum deorsum jactari ac interdum altius a terra sublevatas, casu levissimo relabi, sine sensu doloris, tum assiduo risu cachinnos movere, seque ipsas mutuis ictibus contundere bacchantium in modum ac foetidissimo halitu aërem ambientem conspurcare. Id enim daemonum fere proprium est, ut teterrimo foetore proxima quaeque loca quasi sulphuris ac putrium cadaverum odore imbuant. Contra vero angeli ambrosium spirant vertice odorem. Illud etiam deprehensum, si quis coram daemoniacis illis vestalibus sacris4preces funderet aut divinis laudibus exerceretur, doloribus acerbissimis obsessas cruciari, si ipsae horarias preces latinis verbis enunciarent aut fabellam narrantibus audientiam facerent, cruciatu levari. Cum a magistratu rogarentur, ecquis illas daemonibus mancipasset, Elsam Kamam. Coenobii ancillam, incusabant, quod illa non erubuit confiteri, ac sortilegii damnata rogis ardentibus exusta est.
1.Alibi:Nusquam.2.Εὐρυκλῆςerat nomen celeberrimi cujusdam ventriloqui saepiusque pro ventriloquo in universum usurpatum. [N.]3.Alius:totas.4.Alius:sacras.
SENAMUS: Memini Romae Benedictinum exorcistam obsessas a daemonibus rogantem, quem id fecisse suspicarentur, daemones respondisse, Judaeorum id ope factum, quod indignarentur Judaei, foeminas a sua religione ad christianam defecisse.
SALOMO: Quod a Gentili avorum religione ad peregrinam defecissent, forsitan daemonibus sui obsidendi occasionem praebuerunt, sed Judaeorum id ope1factum, nemini credibile videatur. Daemones potius falsis accusationibus et criminibus2Judaeos, quibus infestissimi semper fuerunt, circumveniri cupiebant.
1.Alius:opera.2.Alii:criminationibus vel incriminationibus.
FRIDERICUS: Nobilior extat historia Antonii Segneti1Belgae, equitis aurati ac senatoris, cujus filius cum saga contubernium traxerat2. Sed cum jussu patris uxorem nobilem sibi despondisset, saga non aliter quam Medea zelotypiae furore saucia, quod Jason Creontis regis Corinthiorum filiam duxisset, daemonis ope rivalem ita conturbavit, ut saepius in sublime veheretur, deinde huc illuc agitata dejiceretur. Cum vero parturiret, saga cubiculum parturientis ingressa illam in tantum soporem ac stuporem egit, ut sine sensu parienti foetum3eriperet.
1.Alius:Sequeti vel Suqueti.2.Alius:contraxerat.3.Alibi:infantem.
SALOMO: Quid si pater filium ab utero voverat daemonibus, id enim sortilegis fere consuetum est, ac propterea divina lex execratione gravissima detestatur eos, qui liberos voverint deo Molocho.
FRIDERICUS: Non minus memorabile est, quod in monasterio montis Hessorum virgines sacrae a daemonibus tanta vi obsessae fuerunt, ut cum canibus atris copulari viderentur, deinde sursum deorsum jactari ac teterrimos foetores exspirare.
SALOMO: Quid si Deus ultionem istam daemonibus permisit, quod forsan1canibus, ut interdum contigit, copularentur. Nihil enim detestabilius, quam2votam Numini virginem immundissimae bestiae prostituere, ac propterea divina lex3eodem capite vetuit offerri Deo pretium canis ac mercedem meretricis, tum sequens4caput supplicium extremum irrogat eis qui pecudibus copulantur.
1.Alius:forsitan.2.Desunt haec quinque sequentia verba in uno codice.3.Deuteron. 23, 18. 27, 21. coll. Levit. 18, 23. 20, 13 sq.4.Alius:sequenti capite.
CURTIUS: Immane scelus istud a monialibus mutum scelus appellatur. Neque id novum, si Aeliano1credimus, qui civem Romanum scribit accusationem instituisse adversus canem2adulterum uxoris. Et in Aremorica Celtarum bos puellam peperit, quae nihil bubulum habuit praeter alterum pedem, unde graves controversiae extiterunt.
1.De varia hist.2.Deest in alio codice.
FRIDERICUS: Non tam mirum est, hominem pecori quam daemoni copulari. At non ita pridem in monasterio Coloniensi Gertrudis puella daemonemhabuit concubinum, et in ejus scrinio litterae amatoriae illius et ejus1ad daemonem repertae2fuerunt, nec multo post omnes3moniales a daemonibus obsessae.
1.Alibi:ad eum daemonem.2.Alibi:compertae.3.Alibi:sociae.
TORALBA: Earum rerum historias mirari facilius est, quam qua ratione fieri possint exquirere. Nam memini, cum essem in Hispania, Magdalenam Cruciam1, monasterii Cordubensis principem, a Paulo III. Pontifice Maximo veniam impetrasse, quod annos amplius triginta cum atro daemone Ephialte concubuisset, tametsi tantam vitae ac religionis integritatem prae se ferret, ut quasi ab angelo, dum sacra fierent, sublimis veheretur a terra, quod Porphyrius etiam Jamblicho sacra facienti contigisse tradit; quin etiam in hostia exadorea post consecrationem ab altaribus2, fisso pariete,3in buccam monialis evolare videatur. Ab ea non aliter, quam ab oraculo patres ac pontifices4responsum5quaerebant. Notissima est ubique pervulgata historia, nec dissimile est, quod Franciscus Picus scribit, se vidisse Benedictum Bernam sacerdotem flammis ambustum,6quod annos amplius quadraginta cum Hyphialte (ut illa cum Ephialte) concubuisset.
1.Alius:Cruceam.2.Alius:alterius.3.Alibi:fuco pari.4.Alius:principes; alibi:princeps et pontifex.5.Alius:responsa.6.Alibi:combustum.
SENAMUS: Etiamnum1daemones utriusque sexus incubos et succubos Italia parit? vereor, ne2medicis plane haec deliria videantur.
1.Alibi:Etiamne.2.Alius:ut.
FRIDERICUS: At Fernelius, clarissimus Henrici II. Francorum archiater, nobilissimum adolescentem a daemone obsessum scribit, qui tametsi litteras nunquam didicisset, Graece tamen loqueretur. Et Philippus Melanchthon tradit, mulierculam quandam, cum a daemone cruciaretur, graece loqui solitam ac bellum sacrum, quo Germania pene tota deflagravit, hoc carmine denunciasse:ἔσται ἀνάγκη ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὁρμὴ ἐν τῷ λαῷ τούτῳ. Qua de re cum inter theologas ac medicos varie disputaretur, sciolus quidam medicus, ne nihil ignorasse videretur, a melancholia peregrinam linguam excitari posse contendebat, sed non sine risu ac sibilo palam explosus est.
OCTAVIUS: Illud facile refelli poterat, cumἐγγαστρίμυθοι καὶ στερνομάντειςbucca conclusa aut etiam exserta lingua, mox etiam e vulva diserte loquerentur.
CORONAEUS: Sed mirum est, obsessos a daemonibus lustralis aquae conspersionem abhorrere, ut quidem Cyprianus scribit et experientia saepissime expertum est. At Philippus Melanchthon1aliquando se daemoni fucum fecisse jactavit, cum obsessum a daemone aqua pura aspersisset, aeque enim2hanc atque illam refugiebat3.
1.2 ep. ad Mycon.2.Alibi:idem; alibi:eum ... refugisse.
SALOMO: Ego daemones lustralem aquam duplici de causa detestari opinor, primo quod sua puritate labes abstergit, daemones vero impuritatedelectantur ac propterea frequentes lotiones lex divina jubet, quas sortilegi execrantur. Deinde aqua lustralis sale conspergitur, quo res omnes a putredine servantur, officium vere daemonum est perdere ac corrumpere. Itaque divina lex1omnibus sacrificiis salem inspergi jubet, cujus vim cum intelligeret Plato, salem Diis gratum esse scribit.
1.Levitici 2, 13. Cf. Marci 9, 48.
CORONAEUS: Ita disserendi ratione quodammodo quae qualisque sit daemonum vis ac natura perspicitur. Nam Paulus Grilandus jurisconsultus, quaestionum impietatis judex, scribit, quendam neophytum ab uxore ad sortilegorum convivia daemonis ope procul a domo subvectum sub nucem Beneventanam1, et cum ferculis appositis ad epulandum saepissime salem peteret, tandem aliquid salis simile allatum esse eumque in haec verba erupisse: Lodato sia Dio, pure evenuto questo sale! Qua voce daemones ac sagarum concionem epulasque fictas disparuisse et cum solus neophytus restitisset2, domum, a qua milliaribus circiter quinquaginta distabat, nudum rediisse.
1.Alius:sub arborem nucis Beneventanae; alius:sub urbemetc.2.Alius:extitisset.
FRIDERICUS: Usitatissimum omnibus rusticis est, salem infantium ori admovere, quasi praesens amuletum adversus maleficia sortilegorum.
OCTAVIUS: An quia veteres uno consensu tradunt, maris naturam omnes impuritates expiare; scribit enim Hippocrates1, suae aetatis exorcistas maleficia expurgare2solitos, demersis in mare his omnibus, a quibus maleficia impendere dicebantur.
1.In libro de morbo sacro.2.Alius:purgare.
CURTIUS: Ego quidem illos exorcistas, qui Ulpiano1impostores vocantur, ob id suspectos impietatis habeo, quod cum daemonibus colloquium2serunt et ridicula seriis miscentes sacris devotionibus abutuntur, saepius tamen temere lascivientes a daemonibus corripiuntur aut acerbe cruciantur, ut septem illos exorcistas legimus in Actis,3cum daemonium4in obsesso interpellarent his verbis: Adjuro vos per Jesum, quem Paulus praedicat, et respondit daemon: Jesum novi et Paulum scio, vos autem qui estis? Et irruens daemonium omnes ad furorem adegit.
1.Libro 1. de variis cognitionibus et l. 21. de decurionibus.2.Alii:colloquia.3.Actorum 19, 13.4.Alius:daemonem.
OCTAVIUS: Memini, me apud Gregorium Pontificem Maximum legisse, presbyterum quendam a daemone correptum fuisse, cum sacram stolam puellae obsessae superposuisset. Et certe Origines in Matthaeum, daemones in obsessis interrogari summopere vetat.
TORALBA: Primus Hippocrates exorcistas ut impurissimos homines, qui prius sanctissimi putabantur ac divinissimi, scriptis dilaceravit, cumque rebus inanissimis ad expiationes uti videret, Deus, inquit, solus est nostra1salus et liberatio. Ac tametsi tantus vir fuit, ut2parem sua aetate habuerit neminem, nondum tamen ulla3aetas perceperat, quantum inter morbumsacrum sive comitialem et daemoniacum furorem interesset. Posteri subtilius symptomata pleraque4similia, pleraque dissimilia animadverterunt, atque illud inprimis, quod qui morbo comitiali tenerentur5, per buccam spumam egerunt, non item daemoniaci. Hi foetidissimos6halitus spirant, illi non item; hi7vaticinantur vera falsis admiscendo, illi obmutescunt; hi daemonum arbitratu carpuntur et liberantur, illi non item. Ac si quis sortilegus in aurem insusurraverit haec verba: exi daemon, quia Ephimolei praecipiunt8! derepente daemoniaci quasi sopore intermortui concidunt, deinde paulo post resurgunt9et10ea quae procul gesta fuere, quasi praesentes affuissent, narrare consueverunt. Postremo, qui comitiali morbo laborant, nunquam11linguis peregrinis utuntur, ut daemoniaci.