TWINTIGSTE ZANG

141zievs. 91.145Alagia was de vrouw van Marcello Malaspina, uit een geslacht aan hetwelk Dante wegens goedheid, in zijn ballingschap hem bewezen, dank schuldig was.TWINTIGSTE ZANG4–6meerlen, Ital.merli, woord dat hier slechts voorkomt, aanduidend een onderdeel van de verschansing.13–15Ook hier denkt Dante aan den held, die een einde zal maken aan de wereldlijke macht van den Paus en zoo aan alle gierigheid der menschen.16–18jammerden, Ital.lagnarsi: zich scheuren; kan echter niet van eenig rouwmisbaar, met de handen bedreven, bedoeld zijn, daar deze schimmen de handen en voeten gebonden hebben.31–33Sint Nicolaas.De bij ons te lande zoo goed bekende Bisschop van Mira, die eens vernomen had dat een vader zijn drie dochters bij gebrek aan een bruidsschat zich aan de prostitutie wilde laten overgeven, en daarom heimelijk 's nachts twee zakken gouds bij haar in het venster liet werpen.64–69tot boete,—ironisch bedoeld.67Karel, Hertog van Anjou.70eenen tweedenKarel, nl. van Valois.79Den ander = Karel van Anjou, Koning van Apulië, krijgsgevangen gemaakt door den admiraal van Pieter van Arragon.87In 1303 werd Paus Bonifacius VIII gevangen genomen door Philips den Schoone, Koning van Frankrijk. Alagne is in de Romeinsche campagne.92In den tempel, dit slaat op de Orde der tempeliers, door Philips den Schoone gewelddadig opgeheven in 1307.97nl. Maria zieno. 19.103Pygmalion, die uit gouddorst zijnen broeder, Dido's echtgenoot, vermoordde.109Acam; op Jozua's bevel gesteenigd om het zich toeëigenenvan een gedeelte van den buit van Jericho.112Safira, Handelingen V. 113. Heliodorus, op het punt om de tempelschatten te rooven, werd teruggedreven door een gewapend en gespoord man.115Polydorus, zie Aen. III.121d.w.z. ik was de eenige die luid sprak. Deze eerste regels geven antwoord op36.130Delos, het eiland waarop Latona Apollo en Diana baarde, was volgens de legende vóór die geboorte los van den bodem der zee.EEN EN TWINTIGSTE ZANG1De dorst naar weten.36zijne zachte voeten: de zandige kust aan den voet des bergs.50de dochter vanT. is Iris, de regenboog, die op aarde steeds tusschen zon en toeschouwer staat.52Droge damp, als oorzaak der winden in tegenstelling met devochten, die den regen veroorzaken.56doorwind, die voor oorzaak deraardbevingenwerd gehouden.61–66De ziel voelt den wil tot opstijgen reeds eerder, maar deze wordt bestreden door den wil zich te louteren. Is de loutering volbracht dan voelt zij denéénigenwil tot stijgen.85den naam,die, enz., d.i. die van den dichter.91Statius is de dichter der Silvae, der Thebais en der op lange na niet voltooide Achilleïs.TWEE EN TWINTIGSTE ZANG3een merkteeken, n.l. één van de zeven P's.5Het geheele gezang luidt: Welgelukzalig die dorst hebben en die honger hebben. De honger is bewaard voor den hoogeren cirkel inzang XXIV.40Zie deAeneïsIII.en hoe volgensden Zevenden Zang in den 4en omgang der Helexterne linkde gierigen worden gestraft.43één van de weinige plaatsen waar Dante om het rijm een valsch beeld gebruikt.46ZieHel. VII 57externe link.49Evenals in de Hel wordt hier gierigheid met haar, tegendeelspilzucht te zamen gebracht.Weerkaatstheb ik hier zijn letterlijke beteekenis genomen omdat ook Dante het eigenlijke woord aan het kaatsspel ontleent. „Zijn groenheid droogt” is eene omschrijving van louteren.55de dubbele droefeniszijn de beide elkaar vijandige zoons van Iöcaste en Oedipus, van wie de ééne, Polynices, de Grieken (vs. 88) tegen zijn broeder en zijn vaderstad Thebe deed optrekken.58„tokkelt” in proza schijnt dit woord eenigszins gezocht, is echter in het origineel geheel in overeenstemming met den luchtigen toon die den ganschen Canto, de ontmoeting der drie Dichters vertellende, kenmerkt.70Dit zijn de beginwoorden van één der Herderszangen, door lateren opgevat als voorzegging van het Christendom.104dien berg: den Parnassus.DRIE EN TWINTIGSTE ZANG10„Labia etc.” Zie Psalm 51 vs. 17: Heer, open mijne lippen en ik zal uwen lof verkondigen.25Erisichthon, die Ceres minachtte; daarom gestraft werd met onverzadigbaren honger zoo dat, door zijn eten van al wat hij bezat, tot volslagen armoede vervallen, hij er toe kwam zijne tanden in zijn eigen vleesch te slaan. Aan dat oogenblik moet hier gedacht worden.29Toen Jerusalem door Titus werd belegerd, kwam ééne vrouw, M., ertoe haar eigen kind te verslinden. Zie VondelsJerusalem verwoest.45verwoest: n.l. de kenbare trekken.48Forese Donati, broeder van Corso Donati, partijhoofd der zwarten (adel en rijke burgers).66loutert, letterlijk: hermaakt zich hier heilig.73de begeerte tot verlossing van de zonde die Christus tot het kruis bracht. Eli; één der laatste woorden door Chr. aan het kruis gesproken. Matth. XXVII: 46.79Dante verwachtte Forese vóór de poort van den Louteringsberg te vinden, daar deze zich eerst berouwd had op het einde van zijn leven, toen het vermogen om te zondigen hem ontnomen werd.81terugbrengt, letterlijk: weder huwelijkt aan God.84immers, voor de Póort van den eigenlijken Louteringsberg moeten de tragen even lang wachten als de traagheid in hun leven heeft geduurd.94Barbagia, een streek in 't binnenland van Sardinië, waar 't heette dat de vrouwen nagenoeg ongekleed gingen.109–112Deze regelen slaan op de vele rampen, die de Florentijnen zullen hebben te doorstaan, voor dat de zuigeling van nu manbaar zal zijn geworden.119voor lutteldagen, het origineel heeft eergisteren, doch het was voor-eergisteren. Immers nu is het Paasch-Maandag en het was Goede Vrijdag bij volle maan, wanneer Dante den Tocht begon.132ZieXX 127waar de berg schudt uit vreugde over de voltooide loutering van Statius.VIER EN TWINTIGSTE ZANG4weder gestorven, n.l. ten tweeden male, wegens hunne magerheid.8Zij: de schim van Statius, die ter wille van Virgilius langzamer gaat.10Piccarda, Forese's zuster, die in een klooster gegaan, gedwongen werd er uit te gaan en te huwen maar weldra stierf.19B. de Lucca, een rijmer.22dit is Martinus IV bisschop van Tours, later Paus.30Bonifazio,bisschopvan Ravenna; van welk bisdom de herders-staf den vorm van een spinrokken had.37ik hoorde hem „Gentucca” mompelen in zijne tanden, dus waar hij den onbevredigden honger voelde.43denhoofd-band, het kenmerk der gehuwden.51„Vrouwen—etc.” uit de „Vita Nuova.externe link” ZieInleiding „Hel.”externe link58degene, eigenlijk dengene, daar Amore in het Italiaansch mannelijk is.61de afstand die den gemaniereerden van den geinspireerden stijl scheidt is zoo groot, dat men van uit den een den anderen niet kan zien.82Voorzegging van den dood van Forese Donati's broeder Corso Donati, partijhoofd der zwarten. Hij kwam om door een val van het paard, waarbij hij in het tuig verward bleef (15 Sept. 1308).90Forese noemt met opzet zijns broeders naam niet.121de Centauren, zijn de wezens, in de wolken geformeerd mettweevoudigeborst, n.l. die van een paard en van een man. Toen zij met wijn verzadigd waren, begonnenzij op de bruiloft van Pirithous gewelddadigheden, waarvoor Theseus ze boeten deed.124Gideon koos diegenen, die bij de bron gekomen niet neerknielden om te drinken, maar staande water met de hand schepten.148Zóó voelde.De dichter zegt het wel niet, maar men kan naar anologie met hetgeen op de andere omgangen gebeurt begrijpen dat hij aldus hier de Zesde P van het voorhoofd kwijt raakt.VIJF EN TWINTIGSTE ZANG1–3De zon staat nu in den Ram. De Stier is het beeld volgende op den Ram, dus als deze in den middagcirkel staat is het twee uur na den middag. De nacht is het punt, recht tegenover de Zon, aan het Noordelijk halfrond. Dit valt in de Weegschaal. Het beeld, dat daarop volgt is de Schorpioen. Staat deze in den Meridiaan, dan is het in het Noordelijk halfrond twee uur na middernacht.31Of volgens andere lezing: „de eeuwige wraak openbaar”.63een wijzeren.l. Averroës of Ibn Rasch (zieHel IV 152externe link) die in zijn commentaar op Aristoteles het mogelijk verstand (intellectus possibilis, denal-geest, in tegenstelling metintellectus agens, die de zinsindrukken tot het bewustzijn brengt) van de ziel scheidt.79wat ditin mogelijkheidbeteekent kanmisschienbegrepen worden, indien men de tegenstelling tusschenintellectus possibilisenintellectus agensin het oog houdt.88levende leden—het lichaam dat op aarde leefde.100dáárvan: van de gevormde lucht.109Aankomst op den Zevenden Ommegang.139de laatste wonde—de laatste van de zeven P's.ZES EN TWINTIGSTE ZANG61n.l. de begeerte om zich te louteren, die nu nog strijdt met de begeerte om ten hemel te stijgen, ziezang XXI, vs. 64.94Lycurgus; zie het verhaal bij Statius in de Thebais vs. 721.130tot zóóver: dus met weglating van: en veroordeel ons niet.ZEVEN EN TWINTIGSTE ZANG1Dante neemt Ganges en Ebro als oostelijke enwestelijkegrens, Jerusalem als middagcirkel van ons halfrond; dus, wanneer voor den Louteringsberg de zon ondergaat, is het noen bij den Ganges, morgen te Jerusalem en staat de nacht in de Weegschaal, het sterrebeeld tegengesteld aan den Ram, waarin nu de Zon staat.13Dante wil zeggen dat het afstand doen van die genietingen hem voorkwam gelijk aan den dood te zijn.22Gerion.ZieHel canto 19externe link.58„Komt, gezegenden mijns Vaders.”94Cytherea, Venus, nu staande in het teeken der Visschen, dat vóórgaat aan het teeken van den Ram, waarin nu de Zon is.101Lea en Rachel uit het O. T. verbeelden het practische en het beschouwende leven, nog voor het licht van Christus aan Dante is verschenen. In het aardsche Paradijs zullen hem weldra hetzelfde verbeelden de Christinnen Mathilde en Beatrice.127het tijdelijk vuur, nl. op den Berg en het eeuwige in de Hel.129Uit mijzelven—Virgilius is het licht der goddelijke genade niet deelachtig.142Over u zelven—nl. als heer over u zelf, dus: als uw eigen meester.ACHT EN TWINTIGSTE ZANG67Nu recht-op gericht, d.w.z. niet meer bloemen plukkende.80PsalmXCII, vs. 5 (Vulgata).85LouteringsbergXXI, 52–54vertelde immers Statius dat vanaf de poort van den Louteringsberg naar boven geen wind of regen meer was.102Nl. door de poort van St. Pieter.103Dante denkt zich om de stilstaande aarde negen hemelkringen, van oost naar west draaiende, genoemd naar de zeven planeten (de Maan, Mercurius, Venus, de Zon, Mars, Jupiter en Saturnus). De achtste is die der vaste sterren, de negende het Empyreum. Zie „het Paradijs”.136Kransje,—nl. de mededeeling van eene waarheid.NEGEN EN TWINTIGSTE ZANG3Wier zonden, nl. de 7 P's die nu alle uitgewischt zijn.27Onder eenigen sluier, d.w.z. verstoken van de Kennis des Goeds en des Kwaads.46het verkeerd geziene: letterl. het gemeene, d.i. wat beiden dingen gemeen is, dus de gelijkenis doet vinden.75Penseelen, het Italiaansche pennelli kan ook beteekenen: baniertjes of wimpels.Delia, nl. Diana of de Maan.79de zeven kandelaren = de zeven gaven v. d. Heiligen Geest; de tien schreden = de tien geboden.82Vierentwintig ouderlingen—vertegenwoordigend 24 boeken van het Oude Testament, zie Apocal. IV. 4.94Argus, de duizend-oogige bewaker, verbeeldende den sterrenhemel, door Juno over hare medeminnares Iö tot bewaker gesteld; hij werd door Mercurius Jupiter ten gevalle gedood. Zijne oogen kwamen neer op Juno's vogel, den pauw.108De griffoen is een uit twee dieren samengesteld dier. Het voorste deel van het lichaam is van een arend, het achterdeel van een leeuw. Met dit dier wordt Christus voorgesteld, in wien twee naturen zijn: de goddelijke, die zich verheft (de arend) en de menschelijke, die aan de aarde gebonden is (de leeuw).118De zonnekar, door Phaëton onkundig bereden, zoodat hij de aarde verzengde, werd verbrand. Dante verbeeldt hierin alle hare rechtmatige grenzen te buiten gaande macht, waarschijnlijk die der Rom. Curie, die, tot de geestelijke heerschappij geroepen, zich ook de wereldlijke aanmatigt.121Drie vrouwen: Liefde, Hoop, Geloof.130vier: voorzichtigheid, rechtvaardigheid, moed en gematigdheid. Voorzichtigheid leidt den dans; deze heeft drie oogen.133twee, Lucas als geneesheer, en schrijver der Handelingen, Paulus met het zwaard der waarheid.142Vier, wie der apostelen of kerkvaders is niet zeker; een oude is Johannes, die slapende de Gezichten der Openbaring zag.154teekenen: de kandelaren.DERTIGSTE ZANG1Het zevengesternte zijn de zeven kandelaren. ZieXXIX. 49. De eerste Hemel is het aardsche Paradijs.16Zóó groot eenen grijsaard—een van de 24, ziecanto 29—dus Salomo als schrijver van het Hooglied.23Roos-kleurig, misschien beter „vol-daan”.39De aangehaalde woorden zijn die, waarmede Virgilius Dido's liefde kenschetst voor haren eersten man. Zoo ook vs. 48.52alles wat, nl. al de heerlijkheden van het Paradijs.57zwaard, nl. van het berouw.73verwaardigdet, dit is met eenige ironie gezegd en met eenige bitterheid over Dante's afdwalingen.82Psalm 30. (Vulgata).85–90Men lette er op hoe naar waarheid Italië's klimaat wordt beschreven, blootstaande aan de koude winden uit Slavonië, de heete uit Afrika.109De groote raderen, de hemelsferen.Het zaad, nl. ieders aanleg.112Met dedampen, die oorzaken zijn van deregens, worden hier vergeleken de ondoorgrondelijke oorzaken, die de goddelijke genade, hun gave, doen nederregenen. Hier wordt wederom even als in de Hel het gedrag der menschen afhankelijk gesteld van de inwerking der sterren en de goddelijke genade.115Invermogen, in mogelijkheid of aanleg, in tegenstelling met: in werkelijkheid.116gewaad genomen als kenmerk van het ambt door iemand bekleed.133De inblazingen of inspiratie die, op hare voorbede, God hem zond.EEN EN DERTIGSTE ZANG7Mijne deugd, hier en meermalen elders wordt het woorddeugdgebruikt in zijn oorspronkelijken zin van kracht, evenals het Latijnsche virtus, vanvir, man. Vergelijk het Oud-Germaansch degen = held.30voor hen uit loopen,—bij wijze van huldebetoon.40Het zwaard der gerechtigheid wordt gescherpt door een rad. In geval van belijdenis keert het rad zich tegen de snede en wordt het zwaard gestompt.46het zaad nl. de oorzaak, hier de zware last van vs. 19.57zoodanig, niet meer behoorend tot de sterfelijke zaken.70–72door Noord- of Zuid-wind.76deeerste schepselen, de engelen.81Voor den griffoen. ZieXXIX, 108.97Psalm 50.109versta: de drie van ginds van de kar, de theologische deugden, die dieper spieden, zullen Uwe oogen scherpen om te zien in het aangename licht, dat daarbinnen, nl. in B.'s oogen is.121daarbinnen-in, nl. in B.'s oogen,het ééne en het andere bestier, zijn menschelijke en goddelijke natuur.TWEE EN DERTIGSTE ZANG23Deboomverbeeldt Rome of het Romeinsche Rijk.37„Adam” wordt geroepen als de eerste zondaar, maar ook wordt met Adam, die in het Aardsche Paradijs geplaatst zich vergreep aan den verboden Boom, verbeeld de Paus, die te Rome geplaatst als ondergeschikte van den Keizer, zich aan diens autoriteit onttrok en zich vergrijpt aan diens wereldlijke macht. Van de ongehoorzaamheid des Pausen komt de verlatenheid van het Romeinsche Rijk, de wanorde en ellende van Italië.52In de lente staat de zon in den Ram die volgt opde Visch.64Iö werd bemind door Jupiter; Juno had daar erg in; Jupiter herschept de beminde in eene koe; Juno laat de koe bewaken door den honderd-oogigen Argus; Jupiter zendt Mercurius die zoetelijk zingt van Syrinx, de nimf bemind door Pan, zoodat Argus' honderd oogen insluimeren en hij door Merc. wordt gedood.82Pia = Mathilde.73–87Christus wordt hier vereenzelvigd met den appelboom uit het Hooglied cap. II, en voor de geheele vergelijking zie men Mattheüs XVII. Met den diepen slaap is bedoeld die van Lazarus.100–102Vreemdeling, eigenlijk woudbewoner, silvano. Italië wordt als woud of wildernis beschouwd in tegenstelling met den Hemel, hier Rome genoemd, met Christus als burger.109De bliksem gedacht als komende (regenende) uit de hoogste luchtstreek, grenzende aan het vuur.De adelaar verbeeldt de keizers, vervolgers der Christenen, de wolvin de ketterij.124Deze vederen verbeelden de wereldlijke macht en goederen aan de Kerk gegeven.130De draak verbeeldt Satan.136verg.Hel XIX 115externe link.142De hoofden verbeelden de zonden der Kerk, de Hoer, de Pausen; de Reus, die koningen van Frankrijk die bewerkten dat de Paus zijn zetel te Avignon hield.154—naar mij—nl. naar de Ghibellijnen.157–160Door het vertrek der Pausen naar Avignon (hier voorspeld en gebeurd in 1305 onder Clemens V) raakt de Paus geheel uit hetoog der Ghibellijnen.DRIE EN DERTIGSTE ZANG1De psalm 78, waarin voorzegd worden de rampen die zullen komen over Jerusalem, hier toegepast op die van Italië.34Het vat—nl. de wagen die de Kerk verbeeldt.43een aanvoerder, een keizer door Dante steeds verwacht als hersteller van het Pausdom binnen de daaraan gestelde grenzen en als hervormer van het geheele Rijk, vooral van Italië.49Zonder schade enz. Zooals te Thebe de oplossing van hetraadsel der Sfinx door Oedipus.63nl. door zich te laten kruisigen.67De wateren van den Elsa (in Toscane) overdekken al wat er in valt, met een steenachtige laag. Piramus maakte met zijn bloed de witte moerbei rood.76d.i. opdat men wete dat gij hier zijt geweest, gelijk men aan de palm-bladeren om den pelgrimsstaf, de pelgrims herkent die in het Heilige Land zijn geweest.91ulieden, de hemelingen.123Alleen van het kwade verliest men de heugenis door het drinkenvanLethe.

141zievs. 91.

145Alagia was de vrouw van Marcello Malaspina, uit een geslacht aan hetwelk Dante wegens goedheid, in zijn ballingschap hem bewezen, dank schuldig was.

4–6meerlen, Ital.merli, woord dat hier slechts voorkomt, aanduidend een onderdeel van de verschansing.

13–15Ook hier denkt Dante aan den held, die een einde zal maken aan de wereldlijke macht van den Paus en zoo aan alle gierigheid der menschen.

16–18jammerden, Ital.lagnarsi: zich scheuren; kan echter niet van eenig rouwmisbaar, met de handen bedreven, bedoeld zijn, daar deze schimmen de handen en voeten gebonden hebben.

31–33Sint Nicolaas.De bij ons te lande zoo goed bekende Bisschop van Mira, die eens vernomen had dat een vader zijn drie dochters bij gebrek aan een bruidsschat zich aan de prostitutie wilde laten overgeven, en daarom heimelijk 's nachts twee zakken gouds bij haar in het venster liet werpen.

64–69tot boete,—ironisch bedoeld.

67Karel, Hertog van Anjou.

70eenen tweedenKarel, nl. van Valois.

79Den ander = Karel van Anjou, Koning van Apulië, krijgsgevangen gemaakt door den admiraal van Pieter van Arragon.

87In 1303 werd Paus Bonifacius VIII gevangen genomen door Philips den Schoone, Koning van Frankrijk. Alagne is in de Romeinsche campagne.

92In den tempel, dit slaat op de Orde der tempeliers, door Philips den Schoone gewelddadig opgeheven in 1307.

97nl. Maria zieno. 19.

103Pygmalion, die uit gouddorst zijnen broeder, Dido's echtgenoot, vermoordde.

109Acam; op Jozua's bevel gesteenigd om het zich toeëigenenvan een gedeelte van den buit van Jericho.

112Safira, Handelingen V. 113. Heliodorus, op het punt om de tempelschatten te rooven, werd teruggedreven door een gewapend en gespoord man.

115Polydorus, zie Aen. III.

121d.w.z. ik was de eenige die luid sprak. Deze eerste regels geven antwoord op36.

130Delos, het eiland waarop Latona Apollo en Diana baarde, was volgens de legende vóór die geboorte los van den bodem der zee.

1De dorst naar weten.

36zijne zachte voeten: de zandige kust aan den voet des bergs.

50de dochter vanT. is Iris, de regenboog, die op aarde steeds tusschen zon en toeschouwer staat.

52Droge damp, als oorzaak der winden in tegenstelling met devochten, die den regen veroorzaken.

56doorwind, die voor oorzaak deraardbevingenwerd gehouden.

61–66De ziel voelt den wil tot opstijgen reeds eerder, maar deze wordt bestreden door den wil zich te louteren. Is de loutering volbracht dan voelt zij denéénigenwil tot stijgen.

85den naam,die, enz., d.i. die van den dichter.

91Statius is de dichter der Silvae, der Thebais en der op lange na niet voltooide Achilleïs.

3een merkteeken, n.l. één van de zeven P's.

5Het geheele gezang luidt: Welgelukzalig die dorst hebben en die honger hebben. De honger is bewaard voor den hoogeren cirkel inzang XXIV.

40Zie deAeneïsIII.

en hoe volgensden Zevenden Zang in den 4en omgang der Helexterne linkde gierigen worden gestraft.

43één van de weinige plaatsen waar Dante om het rijm een valsch beeld gebruikt.

46ZieHel. VII 57externe link.

49Evenals in de Hel wordt hier gierigheid met haar, tegendeelspilzucht te zamen gebracht.Weerkaatstheb ik hier zijn letterlijke beteekenis genomen omdat ook Dante het eigenlijke woord aan het kaatsspel ontleent. „Zijn groenheid droogt” is eene omschrijving van louteren.

55de dubbele droefeniszijn de beide elkaar vijandige zoons van Iöcaste en Oedipus, van wie de ééne, Polynices, de Grieken (vs. 88) tegen zijn broeder en zijn vaderstad Thebe deed optrekken.

58„tokkelt” in proza schijnt dit woord eenigszins gezocht, is echter in het origineel geheel in overeenstemming met den luchtigen toon die den ganschen Canto, de ontmoeting der drie Dichters vertellende, kenmerkt.

70Dit zijn de beginwoorden van één der Herderszangen, door lateren opgevat als voorzegging van het Christendom.

104dien berg: den Parnassus.

10„Labia etc.” Zie Psalm 51 vs. 17: Heer, open mijne lippen en ik zal uwen lof verkondigen.

25Erisichthon, die Ceres minachtte; daarom gestraft werd met onverzadigbaren honger zoo dat, door zijn eten van al wat hij bezat, tot volslagen armoede vervallen, hij er toe kwam zijne tanden in zijn eigen vleesch te slaan. Aan dat oogenblik moet hier gedacht worden.

29Toen Jerusalem door Titus werd belegerd, kwam ééne vrouw, M., ertoe haar eigen kind te verslinden. Zie VondelsJerusalem verwoest.

45verwoest: n.l. de kenbare trekken.

48Forese Donati, broeder van Corso Donati, partijhoofd der zwarten (adel en rijke burgers).

66loutert, letterlijk: hermaakt zich hier heilig.

73de begeerte tot verlossing van de zonde die Christus tot het kruis bracht. Eli; één der laatste woorden door Chr. aan het kruis gesproken. Matth. XXVII: 46.

79Dante verwachtte Forese vóór de poort van den Louteringsberg te vinden, daar deze zich eerst berouwd had op het einde van zijn leven, toen het vermogen om te zondigen hem ontnomen werd.

81terugbrengt, letterlijk: weder huwelijkt aan God.

84immers, voor de Póort van den eigenlijken Louteringsberg moeten de tragen even lang wachten als de traagheid in hun leven heeft geduurd.

94Barbagia, een streek in 't binnenland van Sardinië, waar 't heette dat de vrouwen nagenoeg ongekleed gingen.

109–112Deze regelen slaan op de vele rampen, die de Florentijnen zullen hebben te doorstaan, voor dat de zuigeling van nu manbaar zal zijn geworden.

119voor lutteldagen, het origineel heeft eergisteren, doch het was voor-eergisteren. Immers nu is het Paasch-Maandag en het was Goede Vrijdag bij volle maan, wanneer Dante den Tocht begon.

132ZieXX 127waar de berg schudt uit vreugde over de voltooide loutering van Statius.

4weder gestorven, n.l. ten tweeden male, wegens hunne magerheid.

8Zij: de schim van Statius, die ter wille van Virgilius langzamer gaat.

10Piccarda, Forese's zuster, die in een klooster gegaan, gedwongen werd er uit te gaan en te huwen maar weldra stierf.

19B. de Lucca, een rijmer.

22dit is Martinus IV bisschop van Tours, later Paus.

30Bonifazio,bisschopvan Ravenna; van welk bisdom de herders-staf den vorm van een spinrokken had.

37ik hoorde hem „Gentucca” mompelen in zijne tanden, dus waar hij den onbevredigden honger voelde.

43denhoofd-band, het kenmerk der gehuwden.

51„Vrouwen—etc.” uit de „Vita Nuova.externe link” ZieInleiding „Hel.”externe link

58degene, eigenlijk dengene, daar Amore in het Italiaansch mannelijk is.

61de afstand die den gemaniereerden van den geinspireerden stijl scheidt is zoo groot, dat men van uit den een den anderen niet kan zien.

82Voorzegging van den dood van Forese Donati's broeder Corso Donati, partijhoofd der zwarten. Hij kwam om door een val van het paard, waarbij hij in het tuig verward bleef (15 Sept. 1308).

90Forese noemt met opzet zijns broeders naam niet.

121de Centauren, zijn de wezens, in de wolken geformeerd mettweevoudigeborst, n.l. die van een paard en van een man. Toen zij met wijn verzadigd waren, begonnenzij op de bruiloft van Pirithous gewelddadigheden, waarvoor Theseus ze boeten deed.

124Gideon koos diegenen, die bij de bron gekomen niet neerknielden om te drinken, maar staande water met de hand schepten.

148Zóó voelde.De dichter zegt het wel niet, maar men kan naar anologie met hetgeen op de andere omgangen gebeurt begrijpen dat hij aldus hier de Zesde P van het voorhoofd kwijt raakt.

1–3De zon staat nu in den Ram. De Stier is het beeld volgende op den Ram, dus als deze in den middagcirkel staat is het twee uur na den middag. De nacht is het punt, recht tegenover de Zon, aan het Noordelijk halfrond. Dit valt in de Weegschaal. Het beeld, dat daarop volgt is de Schorpioen. Staat deze in den Meridiaan, dan is het in het Noordelijk halfrond twee uur na middernacht.

31Of volgens andere lezing: „de eeuwige wraak openbaar”.

63een wijzeren.l. Averroës of Ibn Rasch (zieHel IV 152externe link) die in zijn commentaar op Aristoteles het mogelijk verstand (intellectus possibilis, denal-geest, in tegenstelling metintellectus agens, die de zinsindrukken tot het bewustzijn brengt) van de ziel scheidt.

79wat ditin mogelijkheidbeteekent kanmisschienbegrepen worden, indien men de tegenstelling tusschenintellectus possibilisenintellectus agensin het oog houdt.

88levende leden—het lichaam dat op aarde leefde.

100dáárvan: van de gevormde lucht.

109Aankomst op den Zevenden Ommegang.

139de laatste wonde—de laatste van de zeven P's.

61n.l. de begeerte om zich te louteren, die nu nog strijdt met de begeerte om ten hemel te stijgen, ziezang XXI, vs. 64.

94Lycurgus; zie het verhaal bij Statius in de Thebais vs. 721.

130tot zóóver: dus met weglating van: en veroordeel ons niet.

1Dante neemt Ganges en Ebro als oostelijke enwestelijkegrens, Jerusalem als middagcirkel van ons halfrond; dus, wanneer voor den Louteringsberg de zon ondergaat, is het noen bij den Ganges, morgen te Jerusalem en staat de nacht in de Weegschaal, het sterrebeeld tegengesteld aan den Ram, waarin nu de Zon staat.

13Dante wil zeggen dat het afstand doen van die genietingen hem voorkwam gelijk aan den dood te zijn.

22Gerion.ZieHel canto 19externe link.

58„Komt, gezegenden mijns Vaders.”

94Cytherea, Venus, nu staande in het teeken der Visschen, dat vóórgaat aan het teeken van den Ram, waarin nu de Zon is.

101Lea en Rachel uit het O. T. verbeelden het practische en het beschouwende leven, nog voor het licht van Christus aan Dante is verschenen. In het aardsche Paradijs zullen hem weldra hetzelfde verbeelden de Christinnen Mathilde en Beatrice.

127het tijdelijk vuur, nl. op den Berg en het eeuwige in de Hel.

129Uit mijzelven—Virgilius is het licht der goddelijke genade niet deelachtig.

142Over u zelven—nl. als heer over u zelf, dus: als uw eigen meester.

67Nu recht-op gericht, d.w.z. niet meer bloemen plukkende.

80PsalmXCII, vs. 5 (Vulgata).

85LouteringsbergXXI, 52–54vertelde immers Statius dat vanaf de poort van den Louteringsberg naar boven geen wind of regen meer was.

102Nl. door de poort van St. Pieter.

103Dante denkt zich om de stilstaande aarde negen hemelkringen, van oost naar west draaiende, genoemd naar de zeven planeten (de Maan, Mercurius, Venus, de Zon, Mars, Jupiter en Saturnus). De achtste is die der vaste sterren, de negende het Empyreum. Zie „het Paradijs”.

136Kransje,—nl. de mededeeling van eene waarheid.

3Wier zonden, nl. de 7 P's die nu alle uitgewischt zijn.

27Onder eenigen sluier, d.w.z. verstoken van de Kennis des Goeds en des Kwaads.

46het verkeerd geziene: letterl. het gemeene, d.i. wat beiden dingen gemeen is, dus de gelijkenis doet vinden.

75Penseelen, het Italiaansche pennelli kan ook beteekenen: baniertjes of wimpels.Delia, nl. Diana of de Maan.

79de zeven kandelaren = de zeven gaven v. d. Heiligen Geest; de tien schreden = de tien geboden.

82Vierentwintig ouderlingen—vertegenwoordigend 24 boeken van het Oude Testament, zie Apocal. IV. 4.

94Argus, de duizend-oogige bewaker, verbeeldende den sterrenhemel, door Juno over hare medeminnares Iö tot bewaker gesteld; hij werd door Mercurius Jupiter ten gevalle gedood. Zijne oogen kwamen neer op Juno's vogel, den pauw.

108De griffoen is een uit twee dieren samengesteld dier. Het voorste deel van het lichaam is van een arend, het achterdeel van een leeuw. Met dit dier wordt Christus voorgesteld, in wien twee naturen zijn: de goddelijke, die zich verheft (de arend) en de menschelijke, die aan de aarde gebonden is (de leeuw).

118De zonnekar, door Phaëton onkundig bereden, zoodat hij de aarde verzengde, werd verbrand. Dante verbeeldt hierin alle hare rechtmatige grenzen te buiten gaande macht, waarschijnlijk die der Rom. Curie, die, tot de geestelijke heerschappij geroepen, zich ook de wereldlijke aanmatigt.

121Drie vrouwen: Liefde, Hoop, Geloof.

130vier: voorzichtigheid, rechtvaardigheid, moed en gematigdheid. Voorzichtigheid leidt den dans; deze heeft drie oogen.

133twee, Lucas als geneesheer, en schrijver der Handelingen, Paulus met het zwaard der waarheid.

142Vier, wie der apostelen of kerkvaders is niet zeker; een oude is Johannes, die slapende de Gezichten der Openbaring zag.

154teekenen: de kandelaren.

1Het zevengesternte zijn de zeven kandelaren. ZieXXIX. 49. De eerste Hemel is het aardsche Paradijs.

16Zóó groot eenen grijsaard—een van de 24, ziecanto 29—dus Salomo als schrijver van het Hooglied.

23Roos-kleurig, misschien beter „vol-daan”.

39De aangehaalde woorden zijn die, waarmede Virgilius Dido's liefde kenschetst voor haren eersten man. Zoo ook vs. 48.

52alles wat, nl. al de heerlijkheden van het Paradijs.

57zwaard, nl. van het berouw.

73verwaardigdet, dit is met eenige ironie gezegd en met eenige bitterheid over Dante's afdwalingen.

82Psalm 30. (Vulgata).

85–90Men lette er op hoe naar waarheid Italië's klimaat wordt beschreven, blootstaande aan de koude winden uit Slavonië, de heete uit Afrika.

109De groote raderen, de hemelsferen.Het zaad, nl. ieders aanleg.

112Met dedampen, die oorzaken zijn van deregens, worden hier vergeleken de ondoorgrondelijke oorzaken, die de goddelijke genade, hun gave, doen nederregenen. Hier wordt wederom even als in de Hel het gedrag der menschen afhankelijk gesteld van de inwerking der sterren en de goddelijke genade.

115Invermogen, in mogelijkheid of aanleg, in tegenstelling met: in werkelijkheid.

116gewaad genomen als kenmerk van het ambt door iemand bekleed.

133De inblazingen of inspiratie die, op hare voorbede, God hem zond.

7Mijne deugd, hier en meermalen elders wordt het woorddeugdgebruikt in zijn oorspronkelijken zin van kracht, evenals het Latijnsche virtus, vanvir, man. Vergelijk het Oud-Germaansch degen = held.

30voor hen uit loopen,—bij wijze van huldebetoon.

40Het zwaard der gerechtigheid wordt gescherpt door een rad. In geval van belijdenis keert het rad zich tegen de snede en wordt het zwaard gestompt.

46het zaad nl. de oorzaak, hier de zware last van vs. 19.

57zoodanig, niet meer behoorend tot de sterfelijke zaken.

70–72door Noord- of Zuid-wind.

76deeerste schepselen, de engelen.

81Voor den griffoen. ZieXXIX, 108.

97Psalm 50.

109versta: de drie van ginds van de kar, de theologische deugden, die dieper spieden, zullen Uwe oogen scherpen om te zien in het aangename licht, dat daarbinnen, nl. in B.'s oogen is.

121daarbinnen-in, nl. in B.'s oogen,het ééne en het andere bestier, zijn menschelijke en goddelijke natuur.

23Deboomverbeeldt Rome of het Romeinsche Rijk.

37„Adam” wordt geroepen als de eerste zondaar, maar ook wordt met Adam, die in het Aardsche Paradijs geplaatst zich vergreep aan den verboden Boom, verbeeld de Paus, die te Rome geplaatst als ondergeschikte van den Keizer, zich aan diens autoriteit onttrok en zich vergrijpt aan diens wereldlijke macht. Van de ongehoorzaamheid des Pausen komt de verlatenheid van het Romeinsche Rijk, de wanorde en ellende van Italië.

52In de lente staat de zon in den Ram die volgt opde Visch.

64Iö werd bemind door Jupiter; Juno had daar erg in; Jupiter herschept de beminde in eene koe; Juno laat de koe bewaken door den honderd-oogigen Argus; Jupiter zendt Mercurius die zoetelijk zingt van Syrinx, de nimf bemind door Pan, zoodat Argus' honderd oogen insluimeren en hij door Merc. wordt gedood.

82Pia = Mathilde.

73–87Christus wordt hier vereenzelvigd met den appelboom uit het Hooglied cap. II, en voor de geheele vergelijking zie men Mattheüs XVII. Met den diepen slaap is bedoeld die van Lazarus.

100–102Vreemdeling, eigenlijk woudbewoner, silvano. Italië wordt als woud of wildernis beschouwd in tegenstelling met den Hemel, hier Rome genoemd, met Christus als burger.

109De bliksem gedacht als komende (regenende) uit de hoogste luchtstreek, grenzende aan het vuur.

De adelaar verbeeldt de keizers, vervolgers der Christenen, de wolvin de ketterij.

124Deze vederen verbeelden de wereldlijke macht en goederen aan de Kerk gegeven.

130De draak verbeeldt Satan.

136verg.Hel XIX 115externe link.

142De hoofden verbeelden de zonden der Kerk, de Hoer, de Pausen; de Reus, die koningen van Frankrijk die bewerkten dat de Paus zijn zetel te Avignon hield.

154—naar mij—nl. naar de Ghibellijnen.

157–160Door het vertrek der Pausen naar Avignon (hier voorspeld en gebeurd in 1305 onder Clemens V) raakt de Paus geheel uit hetoog der Ghibellijnen.

1De psalm 78, waarin voorzegd worden de rampen die zullen komen over Jerusalem, hier toegepast op die van Italië.

34Het vat—nl. de wagen die de Kerk verbeeldt.

43een aanvoerder, een keizer door Dante steeds verwacht als hersteller van het Pausdom binnen de daaraan gestelde grenzen en als hervormer van het geheele Rijk, vooral van Italië.

49Zonder schade enz. Zooals te Thebe de oplossing van hetraadsel der Sfinx door Oedipus.

63nl. door zich te laten kruisigen.

67De wateren van den Elsa (in Toscane) overdekken al wat er in valt, met een steenachtige laag. Piramus maakte met zijn bloed de witte moerbei rood.

76d.i. opdat men wete dat gij hier zijt geweest, gelijk men aan de palm-bladeren om den pelgrimsstaf, de pelgrims herkent die in het Heilige Land zijn geweest.

91ulieden, de hemelingen.

123Alleen van het kwade verliest men de heugenis door het drinkenvanLethe.

Back to IndexNext