V.

V.De beamtoppen fen ’e iken stambeammen bigjinne to forkleurjen . . . de kleurmingeling is tear, s’as fen in âlde skilder, dy-t mei skimerige eagen en beverige fingers noch de ljeafste bylden út syn libben fêsthâlde wol. Och, ik wit it wol, der trilje noch simmerkleuren genôch oer ’t lân as weagen fen sulver yn ’t jounskimer forfloeijen . . . opael en goud en poarper en wynfearren pylkje de loft lâns as reuzefing’rige heimnissen út frjemde oarden en dy-t hinnewize nei noch frjemdere, mar de simmer is ’t net mear . . . De letbloeijende roazen ha him bidobbe en de jounen, dy-t langer wirde, ha de earste dauwetriennen op it grêf falle litten . . . De heide oan ’e Oastkant fen Hastings hat hjar poarperkleed oanlitsen, in wûndermoaije kleurige mantel mei in seame fen grien omboerde en oan ’e Westkant waeit it gêrs noch oer ’e greiden. It is sa stil en fredich oeral en de spjuchtige spjirrebeamskrúnen wirde oan ’e bleekblaue lofteinder wei yn in sulveren hjerstdize mei o sokke fine kleuren, dy-t allinne eigen binne oan dizze simmerske dagen fen Septimber.By Wychman Hoara’s sitte de finsters ticht en ’t is der deastil om ’e doar, krekt as wenje der gjin minsken mear . . . al sont jierren net. De skoarstien, in lyts spitske boppe ta de hutte út, rikket dochs noch . . . sleau en dampich bliûwt de reek hingjen yn ’e deastille loft en forkrinkelt den einliks hiel stadich yn lytse reekwolkjes boppe oer ’e heechoppe foargevel, dy-t mei reid dutsen is en der de lange blomstollen fen ’t húslook op stiene to forwyljen.It is sa deastil bûtedoar, det min heart it gesnûr fen fûgelwjukken heech yn ’e loft en ’t sêfte piipjen fen ’e jonge skelfinkjes yn ’t struwellegûd op ’e dyk . . . fierôf.Der ynienen bigjint de klok to lieden, de âlde Hastinger klok, dy-t de stompe toer mei it readpanne dak ta hjar hûs hat en oer ’e heide galmt en bimbamt en oer ’e greiden, oer it bisit fen ’e Hoara’s, det net yn ien dei to biriden is en det fen Nuttert, det min yn ien amerij oersjocht, det alles biropt hja mei de holle, droeve klank fen it dealet.It klinkt sa yndroevich, det dealet oer it hjerstslommige lân, krekt as wirdt net allinne de ienling minske bilet, dy-t se opdrage, mar hiel de hearlike simmer . . . alles, hwet der groeid en bloeid hat en jong wie en nocht hie en nou stoarn is . . . noch mei syn simmer yn ’t each en ’t glimke om ’e mûle . . .En ’e Hastinger klok dy let . . . dy let sûnder ophâlden . . .De foardoar by Wychman Hoara’s wirdt iependien en Doede Styn, dy-t der húswarret, giet derút en ûnder ’e greate linebeam stean, deastil mei ’t skouder tsjin ’e stamme oan en harket nei it let for de frou.Dy scil hjir noait wer it sânpaedtsje opkomme . . . de dead hat se binachte yn ’t ien en fjirtichst jier fen hjar libben. Nou, se hat rêst—tinkt Styn—en is ûnder de eagen fen Wychman wei. Hwent hwet hat dy fen det jonge fleurige fromminsk makke yn hjar trouwen? Och it wezen wie der ommers út, det sloof en hja doarst noch net iens sáfolle weijaen, as hja frege earst wol ûnderdanigst, as Wychman it wol lije woe. En for hjar sels? . . . och hea . . . dy rike boerinne scoe ’t litte en freegje hwet for hjar sels! Jier út, jier yn roan se mei diselde âld siden skoudermantel om en ’e tibéjen jurk en in nij stikje hûsrie koe der net iens ôf ef hwet gledde pannen op ’e foarhúzing . . . Nou den hie hja, Styn it dochs folle better. . . Langlêsten sei Doede noch: “dû moatst ris oars yn ’e klean, Styn, ik meij dy sa net mear lije yn dy âld brúne jurk—en do krige se in nijen. En twa jonges boarten om ’t hûs en yntkoart scoe de widze noch wol ris wer oer ’e flier komme kinne en as de earrebarre den ris in lyts famke brochte mei Doede syn blauwe eagen . . . En ynienen foelen der in pear greate triennen op hjar wangen. Och hwet bigrutte it hjar om ’e frou . . . om det libben det nou syn ein hie, det earme sloof, det net iens wiste, ho ’n lok der wol yn it trouwen bisletten wêze koe . . .It lieden wie nou al lang dien . . . yn ’e fjirte hearde hja it bolderjen fen bûrmans boerewein al wer op ’e droege strjitwei en der de wei sa bochtet om it Jifferspoeltsje hinne, seach hja de swarte klean fen it bigraffenisfolk twisken de beammen troch skimerjen . . .Nou wierne al de Hoara’s noch ris wer by inoar yn ’t stamhûs s’as alear by memmes, der miste noch net ien fen as allinne dy iene frjemde, dy hjar jild der yn brocht hie en de berneseine en de greate langstme nei lok . . . dy-t noait net bifredige waen wie twisken dizze keale mûrren . . . Nou wie hja der net mear, mar krekt as koe al dy langstme fen det earme hert hjir noch net swije yn ’e hûs . . . Dy greate holle keamer wie der noch fol fen . . . hjoed op hjar bigraffenisdei . . .Earnstich, brúnforbarnd om ’e holle en stiif yn ’t swart lekken sieten se allegear stil en yn hjar sels keard om ’e lange tafel hinne. Hes en ’e oare frouljue praetten súnich mei inoar oer ’e bern, dy-t nou krekt ta de keamer ynkamen mei Oebele-om, dy-t se helle hie. Hja doarsten net allinne yn ’e hûs komme en hingelen nou yn ’t foarhús om, sûnder det immen nei hjar omseach.“Kom bern,” sei hy goedmoedich wei, “gien neist Janke-moi sitten, den kin dy jimm’ ris hwet jaen,” en hy sette se oan wearskanten in stoel del en hy joech syn snoarske de wink. Styn stie al foar hjar mei in great blikje fol krakelingen en stikken Grinzer koeke.Lys taeste al gau ta mei lytse grage hantsjes. De bern hiene hjoed hjar gerak net hawn, alles gyng hinter troch twinter, hwent it moast noch ris wer in greate eptige boerebigraffenisse wirde mei in great leed en hwa wit hofolle folk. Sa hiene hja it hawn fen elkmis, dy-t ta dit âld stamhûs útdroegen wie, for mem ’t allerlêst yn 1898 tocht Janke-moi en hja droege mei hjar fine bûsdoek Lys de trientsjes fen ’e wangkjes.“In lyts weeske, Styn,” sei se en der lei hiel hwet yn dy pear wirden.“Ja frou,” sei dy, “siz det wol . . . Hwet scill’ dy stumpers omstean leare moatte . . . In memmehân is alles . . .”“To ljeave, krij noch mar in stikje en dû hwet kofje, Fokke, mei in great brún klontsje en sjoch ris, sa ’n greate kreakel . . .”“Né Jank-moi,” sei dy hiel earnstich en skouwde it heftich fen him ôf.“Ho nou? bist’ net goed?” sei Jank-moi, ek ien út frjemd, goeliker laech as de Hoara’s, ien fen Jan Japiks folk. Do bigoan hy to gûlen.“Stil, stil, as heit it ris hearde ef doomné! . . . Dy sjocht al sa nei dy.”“Ik meij gjin koeke, nou, Jank-moi,” flústere hy nou heal-lûd. “Mem mocht se sa graech . . . o sa graech . . . en . . . wy ek wol . . . en do woe heit ’t noait lije, det w’ ien stikje krigen . . . En nou mem wei is . . . meij ’k gjin mear.”Jank-moi gyng der stil út mei him, in hiel set yn ’t simmerkeammerke, hwer ek al net ien stikje fen weelde to bikennen wie, selst gjin iens steltsjes op ’e skoarstienmantel. Det bigrutte Wychman fierst to folle en Gels dy hie der noait de moed ta hawn, om him om ien inkele goune fen hjar eigen greate protte jild to freegjen for in lyts aerdigheitsje. Jank-moi hearde der neat fen, ho moai ’t doomné it makke en hwet boargemaster sei, dy-t as goefrjeon frou Hoara de lêste eare ek mei oandien hie, hwent do hja weromkaem yn ’e keamer, krigen se de lange pipen wer op en bigoanen om oare dingen to tinken. De deade wie bilet, bitocht . . . nou hie dy hjar rêst. De hiele dei koe min der dochs net om treure . . . de saek lei der al wer ta en Wychman Hoara bigoan, do-t it measte folk foart wie, oer saken to praten. Dy leine him neijer oan ’t hert as it wiif, der hy sechtsjin jier mei trouwd west hie.Hes en de beide snoarskes seagen inoar ris oan . . . de frouljue hiene alle trije de triennen yn ’e eagen. It diich hjar sear, det Wychman der sa hird as in stik stien foar siet en net iens in trien falle litten hie by hjar grêf. As frouljue fielden hja de fornedering fen dy earme deade selst noch yn ’t grêf.Hes seach ris by de rige lâns, krekt s’ as by memmes sieten diselde broerren noch ris wer om ’e tafel, mar de bern fen do wierne manljue waen en Oebele, de âldste, syn pikswart hier wie al lang wyt en hy bigoan âldmannige dûknekkich to rinnen. Reinder like krekt op heit—rjucht en steil siet ’r op ’e stoel en syn bleek hier hinge noch krekt as alear mei in slach oer ’e foarholle. Wychman koe ’t him lang net mear hâlde, min scoe sizze, hy siet net yn in goed hûd, sa onsjuch wie ’r en âldsk en forfallen om ’e holle en dochs wie hy fjouwer jier jonger as Reinder. Det wie de bêste fen ’e trije, dy hie noch in hert, mar Oebele en Wychman, hwer hiene dy yn ’e goedigheit dochs det ynhalige weiërfd?Sûnder erch harke se nou nei hjar petear. “Ik scoe ’t mar dwaen,” flústere Wychman. “Jonge, jonge, ast ’ris in trijetûzen goune skea krigest, det giet yen oan ’t hert.”“Mar ’t minske is âld. Licht dûrret it net sa bare lang mear, den stjert se. Forkeapje it den. Sa ’n âld minske fen ’t steed to reagjen . . . It jild is noch al wis . . .,” sei Reinder, dy-t it bigrutte.“Wostû de hypotheek altomets oer ha,” sei Oebele feninich. “Jow mar op dy tsjientûzen goune! Piel dû der den mei oan, mar nou bin ik baes en oprukke scill’ se . . . det âld wiif mei hjar trije gallige dochters en hjar âld peslein yn ’e kast, der ik noch net iens sáfolle fen los krije kin!” en hy knippe nidich mei tûmme en finger.“Ja, det wiif, dy Driûwerske, der sit noch in groat hert yn. Dy krijst’ net sa gau lyts, jongkje,” sei Wychman mei in fyn gnyske. Hy seach Oebele der al sitten yn ’t milhús by dy ljue mei d’eagen net fen ’t âld peslein ôf en de knoop sa fêst op ’e pong en sa fûl tingje as wie ’t om in fet kou en ’t âld wiif yn ’e briedstoel as se der yn tsjurre wie en de dochters om hjar hinne as tsjammen, like meager en slûk as lange Lys op ’e stelten. Ynienen kaem him hwet yn ’t sin.“Hat det wiif ek noch gjin jonges?” frege ’r.“Nou ja, dû fregest nei de bikinde wei, det wist sels ek wol. Hedzer, dy-t hjir Maeije kaem is to wenjen en Douwe slagter fen ’e Ham ommers. Beide yn ’e gemeinte, Wychman,” flústere Oebele heallûd.It flikkere efkes yn Wychman syn donkere eagen, do stie syn gesicht wer ûnforweeglik. “Dû kinst my dy hypotheek oerdwaen, Oebele,” sei hy koel-wei, “ik noedzje de skea. En det âld wiif scil ’k opsitten leare. Makkest dû ’t ynoarder?”“Ik scil ’t forprate,” sei dy en scoe krekt oer hwet oars bigjinne, do sei Hester ynienen: “Binn’ jimm’ hast klear mei jimm’ wissewasjes en jimm’ gekûzzemoes? My tinkt oars, de wichtigste dingen giene foar.”Wychman seach raer op, “Wichtiger dingen? Myn goede, ik tochte . . . Nou, hwet wolst’ nou wer? Dû jagest yen altyd in skrik op ’t liif mei dyn onforhoedse útfallen. Det meijst’ noch wol ris ôfleare, Hes,” mei in sûrswiet glimke en det makke Hes kûgels.“Soa! en dû moatst noch mar ris leare, det min tominsen op in bigraffenisdei de jildpong lizze lit der ’r leit. Tink der om, dû kinst der likemin hwet fen meinimme yn ’e kiste as dyn wiif.”“Ik joech hjoed fyftich goune oan ’e earmen,” sei Wychman en wreau him ris yn ’e eagen om dy grouwe fyftich goune, dy-t nei gichem wie, hwent weismite en wei-jaen, det wie for him lekken fen ien pak.“It wie hjár bigearte, Wychman,” sei Hester bitter. “Dû haste in bêst wiif yn ’t grêf.”“Det ha ’k,” andere hy skynhillich. Hy siet op hjitte koallen, Hester hjar heldere eagen wierne net fen him ôf en der efter ’t baeitsje, det wache tikkerke pleage him danich.“Gels is dea en ’k scil hjar de eare oandwaen, det ik my stil-hâld deroer tsjin dy hjoed op hjar bigraffenisdei, mar ’t leit my oars foar op ’e tonge, ho min ast’ hjar bihânnelle hast.” De snoarskes nikten.Reinder skodholle tsjin Hester, dy opljeppene, oprjuchte Hes, dy-t it altyd opnaem for ’e fordrukten en ’e lytse ljue. O Reinder mocht se oars sa graech lije en foaral, nou se sont in set yn Ljouwert wenne, wie ’t krekt, as hie min him hjir to Hastings hwet ljeafs ûntskûrd.“Min hawn?! Gels hat noait klage,” lei Wychman der tsjin yn, wol wis fen ’e saek, hwent Gels, det wist’r wol, hie alles by hjar sels forkroppe en forsmoard.“Hâld mar op mei dyn gefimel! Dû mienst der dochs neat fen. As se it dy nou mar tamakke hat . . . Der sit noch in aerdich dofke, Wychman, in frij great wâldkaptaeltsje, it wetter koe der dy wol ris fen om ’e tosken rinne.”De lange pipe bigoan yn Wychman syn hân to triljen, hy waerd’ read en bleek fen beiden en it stiek him ta de foetten út fen skrik.. . . “Hwet seist’?” stammere hy. “Hearink Hes,” seine de oare broerren, “der witte wy ek neat fen. Ho komst der by?”Wychman helle for ’t earst de bûsdoek út ’e bûs, dy siet noch yn diselde tearen as fen ’e moarn, do-t hy him yn ’e bûs stitsen hie, mar nou moast hy brûkt wirde. Det wie ommers in slach—wearljocht en tongerslach tagelyk. As Gels him dit oandien hie en om dy skoane protte jild hie hy hjar ommers naem, der allinne om, hwent lije mocht hy hjar ommers net! Né, in hiel oaren ien hie bislach lei op syn hert, mar dy wie earm en do diich hy syn siel geweld oan en forsmoarde hjar bittere oanklacht yn in jildklompe, det se mar stil wirde scoe.En hja wie stil waen . . . en sont dy tiid mochten de minsken him net mear lije.“Ik ried dy oan, dû moatst mar ris nei notaris ta, der hearst hwet nijs en ek, hwet biskikkings hjar âld omkes makke ha,” sei Hes wer.“Is Gjalt-om den dea?” Det foel him ek al wer as in amerfol kâld wetter op ’t liif.“De lêste is earjister stoarn. Dû scilst wol gjin deabrief krige ha. Hja makken it inoar ta en nou forfalt it op . . . dyn bern, Wychman.”Dy siet, der hy siet en de switkobben stiene him op ’e foarholle, sa min hie hy ’t. Dy lytse krobben fen bern yn ’t bisit en hy koe om ’e strûken springe—krekt as wie hy gjin jild tabitroud! Pûrrazen wie ’r en tomûk seach ’r fen ’e iene op ’e oare, hwa-t it noch mei him hâlde fen syn folkes. Fensels net ien! Det ginden se him allegear wol, det hy net yn ’t kaptael fen syn ryk wiif omslaen koe, mar der allinne it taforsicht oer hâlde mocht as fâld mei.Sa naem det earme, forlitte wiif, det hy hjar libben lang fornedere hie, nou wraek. O hja hie ’t sa goed witten, hwer hja him ’t gefoeligst treffe koe, dy man, dy-t noait hwet om hjar jown hie. Om ’t jild hie hy frijd en mei ’t jild wie hy trouwd en nou mocht hy der op sjen . . .Gjin ien fen allegear hie in setsje hwet to keap. De ôfdronkene kofje yn ’e greate kofjekanne prottele noch nei op ’e útdôve koaltsjes en de reek hinge sa dik yn ’e keamer, min koe him hast snije. De jodebaerd yn ’e hanger foar ’t finster liet syn nije ranken slap hingje fen ’e waermte en ’e binaude swiete geur fen ’e loddereinflêskes roek min al yn ’e gong.“En haste der nou al ris om tocht, hwetst mei de bern moatste,” sei Janke-moi, dy-t se bûtendoar boartsjen seach by in lyts twadde sneeds heaopperke.“Neat fensels,” sei Wychman noartsk.“Nou, der scil dochs wol in húshâldster komme moatte,” sei Oebele syn wiif.“Styn fensels.”“Styn!!” rôpen alle frouljue tagelyk. “Noch in wike ef acht op ’t allerlangst, den hat dy genôch oan hjar eigen húshâlding.”“Ik wol gjin frjemd folk oer ’e flier ha,” bromde Wychman. “Dy greate, luie Tsjal kin ’t hjir allinne wol ôf. Dy moat nou mar ris fen rúten en sette de lea der ris nei.”“Det’s allegear goed en wol, mar for dyn fetsoen moatst in húshâldster ha. As boargemaster ef doomné ris komme, hwa scil den ynjitte?”“Tsjal,” sei Wychman wer, stymsk.“Den mar as in foddebosk mei opstrûpte mouwen en de wiete wollen skelk fen ’t bienstap yn ’e keamer. Nou, den scil doomné’s mefrou hjir ek net faek mear komme en boargemaster, jongkje, dy lûkt de noas foar dy op.”Det snie hout—det stiek him. Nou ja, der moatst den mar ien komme, mar al to folle koe hy ek al net jaen. It wiif hie hy goedkeap hawn, mar de frjemde moast noch in great lean ta ha en in goede bihânneling boppedien, oars lieten se him de hakken sjen.In dei ef hwet letter seach hy al ien det nei hjarres opdraeijen, in great geweard fromminsk, mei in swarte mantel oan en in fjûrreade fear op de hoed en det stie me der earst in hiel skoft by de faem by ’t bjinstap to praten en kaem do mei staesje as in flaggeskip op ’e foardoar tasetten. Wychman Hoara seach krekt op ’t brief om, det hy fen notaris krige hie oer det hypotheek fen ’e widdou. Nou det wie allegear al forskreauwn, mar fensels, minhear rekkene ek al wer net min for de moite. En nou hie det greate wiif ’t ek al wer op syn bûs forsjoen.Wakkere oansjitsk wie ’r net en syn gesicht waerde sa sûr as jittik, do-t hy hearde, ho’n heech lean as se net freegje doarst. Mar Janke en Hes hiene it him oanredt, dos hy moast fen in sûre apel bite en woán se, ho’n fiven en seizen se den ek ha mochte.—It wie in heistergat—in griemer, dy Martsen Kobus—, sei Wychman en mei in wike ef hwet hie hy al skjin syn nocht. Yn det lyts setsje tiid hie hja al for tsjien stûren griene sjippe mear forbrûkt as syn wiif en ’t gyng altyd op in spielen en griemen en Lys hie se deis yn ’t wyt nei skoalle ta en Fokke stapte pauwich neist hjar lâns mei in ljocht blouske oan en in greate milbân om, súver greate-ljues bern. Allegear goed en wol, mar it koste greateljues sinten. Den wie se boppedet hotus en totus by doomné’s en as der mar in nije matte foar de doar moast, den kaem mefrou en socht dy mei út. Det koste al wer in grou klontsje en in healpoun allerhânne en in braskoerke fol pysjonnen ef sa en sels wie mefrou sa deun, det as de bern ris nei doomné’s ta wierne to boartsjen, den krigen se gjin iens sêd. In kopkefol sûkela en in fransebroadsje mei koutonge, sa’n fliterke, min koe der wol trochhinne sjen en Fokke koe jouns thús noch wol twa grou-boltsjes op.—Yn ’e djippe hjerst diich Hester noch ris in trochtocht by de femylje lâns. Wychman wie bliid, det se earst mar nei Reinder en dy’s ta gyng, hwent it reinde alle dagen, det it spielde en fensels de jiffer moast mei de wein fen ’t spoar helle wirde. Hy koé Hes net mear, dy wie mei hânnen omkeard der to Ljouwert. Dy wenne der mar prinshearlik yn in paleis fen in hûs op ’e Willemskade en hie twa fammen for ’t kommedearjen en yn ’e hûs! nou Wychman teach altyd de fiterskoen út, as hy oer dy fewielene loopers rinne moast, hwent dy hiene acht goune de jelne koste en safolle jild moast mei earbied bihânnele wirde. Earst, do-t se nei Ljouwert ta gien wie, tocht hy súver, it wie hjar yn ’e holle slein. Djûr en ongefallich it hûs keapje, alles út ’e pin nei ’t eigen sin yn oarder meitsje litte en do-t hy op in Freede ris by hjar kaem, hie se mei in hiel effen gesicht sei: “Sjoch Wychman, der scil ’k noch mar hwet húsrie for keapje,” en trije lapkes fen tûzen goune út ’e brânkast krige. Hy hie wol gûle kind om dy hearlike, moaije pompierkes, dy-t se weismiet! ja smiet!! En syn earme lytse heale-weeskes fen bern joech se net sáfolle, net ien koarel, as allinne mei Sinteklaes in âld pypkoer fol lekkerdingen en sinterklazesûkergûd. Nou, as ’t wêze moast, koe ’r hjar det sels ek noch wol keapje, mar bern moasten mar net al tofolle snobberij ha, den rekke de mage oerstjûr en krigen se rare tosken. Né, Hes wie him fierst to deun, hwer scoe se det gjirrige dochs weiërfd ha, hwent sjoch, hy Wychman, paste oars wol op syn eigen, mar as ’t wêze moast, koe hy ek skoan hwet misse. As min ’t mar op de iene ef oare menear werom krige, den wie ’t ek noch net sa slim, sa’n goune ef hwet en ’e flitige hân scoe ek noait hwet brek ha. Det stie ommers ek yn ’e Bibel—der roanen Gels en Hes altyd wakkere fier mei, sa slim, det Gels hie der selst in spreuk út op hjar stien ha wollen. Nou, det koste net safolle, hwent dy spreuk Math. 5 : 4 wie mar koart en de stienhouwer hie ’t him as tsjerkfâld ek hwet goedkeaper litten, omt hy him aerdich hwet wirk oan ’e tsjerke taskikt hie.Det wierne allegear doomné Fleurin syn bilechjes wer. Mei de holle op ’e side en in boek ûnder ’e earm kaem hy der den wer oansetten: dit moast ynoarder en det en det en de kosten, eá doomné rekkene net. Dy diich krekt as de leeljes, dy arbeide net en dy spóan net en dochs siet syn rib ek fol. Derom hie hy grif ek safolle leeljes yn ’t tún sette litten, det min koe se altyd by hjarres wol rûke, hwent se wierne ommers syn evenbyld.It gyng foetsje foar foetsje mei in stokje ta steunder by de hulstehage fen ’e posterijtún lâns. Sont dy joune, det him de pipe ta de mûle útsketten wie, der hy Warmolding fen fortochte, mar gjinien koe ’t him dochs biwize, wie hy noait wer de âlde waen, dy skrik him net yn ’e kâlde klean sitten bleauwn en nou gyng ’t praetsje, hy hie de faren.De hulsten stiene noch moai en grien en min scoe al lytse beikes twisken de tokjes fine kinne, as min der acht op sloech, mar yn ’t tún, der hie de hjerst mei syn fûle wynfleagen en reinbuien de hiele boel al forrinneweare. De snijbeaneranken hingen fortoarre oan ’e stokken en it wiete lange neisimmergêrs lei swier fen rein tsjin ’e groun oan keile. Under ’e appelbeammen lei ’t bisjidde mei giele bledden en deade tokjes en hiel heech yn ’e loft blonk noch in readwangkje appeltsje, det forgetten wie by ’t skodzjen. Alde Freark túnman en doomné’s faem wierne krekt oan ’t ierdappeldollen yn ’e wiettens, de faem hie de klompen oan en in bûnte bûsdoek om ’e holle knope for de rein, mar Wychman liet it mar stil op syn âld jas delmiggelje, der wie dochs net folle mear oan forbard, hie Martsen sei en Wychman wist it wol, den waerde ’r op in goede dei dochs stil wei en stapte in skoaijerskearel der letter prinshearlik mei om.Ynienen sei der ien efter him: “Goeden middag, Hoara,” en doomné kaem ta in slingerpaedtsje út wei mei de bleate holle en in dikke frânse par yn ’e hân, der hy drok mei dwaende wie, om dy to skilen.Wychman tikke efkes oan ’e pet. “Dach, doomné,” sei hy en do mei in sûr-swiet glimke en in loaits nei syn stôk: “Ik bisiikje om wer thús to kommen, mar ’t giet as de slakken, krûpende wei.”“Nou, ’t eindet dochs,” sei doomné wer, “strakjes by Wibe kûpers en nou hjir . . . jo abbesearje. Ik scoe sizze, pleisterje nou efkes by úzes, den falt it strakjes hwet ta,” en ’e golle gastfrjeonlikens lei him yn ’e eagen. It wie net in gnap jongkearel, dy Hastinger doomné, hy wie to great en to ûnfoech en to grou, mar ien ding hie ’r moai . . . syn eagen. Dy wierne helder en blau, dy koene djip sjen en skerp sjen en tróch-sjen, dy wierne fen in man fen karakter. Hoara hie ’t net op him stean, dy wetters roanen lang net ien wei en de legers hiene al o sa faek ris oan inoar west—it roan út op bargebiten en hottefyljen, mar den loek Hoara einliks bakseil en mei tsjinsin kaem de pong iepen, de greate tsjerkefâldepong. Earst in oargel, nou, det wie in rare taest yn ’e pong, mar do-t Fleurin sels fiifhûndert goune joech, koe hy ek net mei in bytsje folstean, do in kachel yn tsjerke en nou hy sa fluensk en oansjitsk wie, licht wol in hiele nije tsjerke!Mar Wychman tocht ek om alle healpounen allerhânne en greate klontsjes, dy-t mefrou en Martsen togearre by hjarres opplúze hiene, him tocht, hy moast ek ris hwet werom ha, det hearde sa en derom bjiske hy doomné efternei troch de slingerpaden fen ’t tún nei de foardoar fen ’e posterij ta.Hiele wetterpoellen stiene yn ’e paden en ’e ôffallene bledden dreauwne der yn om. In flau sinneblinkje skynde twiljochterich troch ’t forropte beam’lof en op ’e wiete mûrren fen ’t âldmoadrige hûs mei syn heech parredis en ’e brede rejale útdoar mei ’e swiere koperen kruk, dy-t foar jierren de lytse hantsjes fen Fokke for-’t earst omklammere hiene, hwent der op ’e ein fen ’e gong lei ommers it tún mei ’t boskje en ’e slangen en ’t gielgousnêst, it parradys fen syn jonkheit.It wie oars mar in âld hûs en syn moaijens wie syn âlderdom, dy-t him oan ’e hússide bihinge hie mei in swiere mantel fen klimmer, der de fûgeltsjes yn nesselen en it blijread fen ’e bêste stien fordonkere ta djipbrún—syn húslikens binnedoar fen ’e greate lege keamers mei swiere balken en lytse rúten—de krûpyntsjes fen der in trapke op en hjir in trapke del en it heimsinnige fen ’e greate souders as sealen, der min wol mei hynsder en wein yn omjeije koe en it spûkeftige fen ’e kelders, dy-t noait droech wirde woene en mei greate ûnderierdske gongen ûnder ’e heide troch útkamen yn ’e kleasterkamp, it heech stik lân midden yn ’e heide by de Hastinger Swâdde, der by âlds in kleaster stien hie.Ut de foarkeamersfinsters wei hie min krekt it gesicht op ’e tsjerke mei hjar brôzelige mûrren fen âlde friezen en hjar djippe gothyske finsterbôgen, der nou ’t Octoberreade Westen syn wûndre skaden op lei. As wie ’t in âlde printteikening, sa stie dy tsjerke en toer fen Hastings der foars en earnstich foar yen op in hichte, in âlde stienklompe, troch de earbied fen geslachten hillige ta in timpel Gods. Alde iperen beammen stiene om ’t skylpaed fen ’t tsjerkhôf hinne en yn ’e krimpe by de bientekou in skeanwaeide flearebeam. Oars wie it langraeijige gêrs, it flanterige, syn ienichste toai en de sarkene pealtsjes, der min de lêste kear de nammen op lies fen ’e minsken, dy-t min ienkear sa goed kend hie en dy-t mei Hastings, dit stille ôfgelegene doarpke, forgroeid wierne as de beam mei de bast.Det seach min der allegear, doomné hie dos syn wirk en ropping alle dagen foar eagen en hja skynden der wol forkeare to meijen, hwent hja setten hjar der tominsen altyd nei wenjen. Hja leine aspergebedden oan en planten bêste frânse parren, ja doomné Westra hie der yndertiid selst lân koft en det hie’r tsjin Wychman Hoara opbiede doarst. Det hie in minne dei for Wychman west en it moide him nou noch, det hy ’t him foar de noas weistrike litten hie. Nou, Fleurin wie oars. Dy hie gjin forstân fen lân en fen bisten, dy hâldde it mei syn boeken.“Clare, ik bring jo in prater,” sei doomné, do-t hy de keamersdoar iepen diich, mar hy krige gjin andert. It thépitsje skynde troch de wite trochsichtige plaetsjes fen ’t stoofke, de kopkes en pantsjes stiene klear en ’t wetter song yn ’e tsjettel op ’e trochbarnde koal, mar ’t wiif miskearre der.“Komst Clare, der ’s in prater,” rôp doomné troch de doar. Wychman siet al lang yn in sêftbiklaeide greate briedstoel by ’e hird. Der stie de kachel al to barnen mei in soun fjurke oan fen turf en hout en dy frisse waermte diich him o sa’n goed nei al det gepander yn ’t kâld-reinige hjerstwaer.Oer ’e gledde stiennen flier fen ’e gong glied in lichte stap. Sokke foetsjes hiene dy âlde stiennen ek yn lange jierren net oanroerd, hwent doomné Westra hie in man fen greate learzens en wiid-útwekke pantoffels west. Hja hearden by ’t postuer fen ’t lytse wyfke, det nou ta de keamer ynkaem en hwaens flguerke him skerp ôfteikene tsjin ’t donkere bihang yn ’t jounljocht, det de hiele keamer forgulde.In fyn, skrael fromminsk wie ’t, tige bihindich en lichtfirdich en Sneins by ’t útgean fen ’e tsjerke waerde hja súver wei by de greate bonkige Hastinger frouljue. It ljochte hier hie hja yn in soarte fen skeiding en ’e moaijste toai fen det fine kopke wie syn prachtige greate frissel, dy-t as in kroane op ’e holle skittere. Fen siden wie it antlit súver evenredich, moai as ’t profyl fen in frouljuesholle op in camée, mar seach min hjar lyk oan, den wie de noas to great en de mûle to manlik, allinne de eagen bleauwne sa’s se wierne en dy wierne great en hiel ljochtblau en dy flonkeren, sa’s stjerren dwaen kinne oan ’e nachtkleare loft. Tine dy erfde se fen mem—de jonges dy hiene doomné syn eagen.Wychman hie al gaueftich in lekker pantsjefol thé foar him en in stik taert der neist en as hy nou mar net al to bang west hie, det hja ’t wer op syn bûs forsjoen hiene, den wie ’t him hjir bêst bifallen. ’t Wirk dreau him net—hy koe dochs ek net folle mear út ’t strie sette. Hwet pypkje en ’t folk neigean en op syn pas syn stim hearre litte yn ’e raed, det wie ’t measte al mei, hwet hy sa dagelyks wei útsette en hy hie ’t noait better nei ’t sin, as det hja de appelige swarte foar de kapseas spanden en hy ’t útdraeide nei ’t Hamster gemeintehús ta. Sokke dagen krigen Fokke en Lys altyd in sint to forsnobjen en dy bern wierne der sa fûl det op.“Ja, hjerstich waer,” sei hy yn ’e sleur wei tsjin mefrou, dy-t it oer ’t waer hie.“Min waer for de boer, net?” sei doomné wer. “Wiet en kâld, it fé scil wol hast op ’e stâl moatte. It hat oars in moaije neisimmer west, mar dy hat jo sister forsitten. Hja is hjoed ommers earst kaem.”“Ea ja,” andere Hoara hwette noartsk. “Hes dy hat it altyd oan tiid—dy mient, it bliûwt altyd simmer. En hwet hat se der nou mear oan hjir to Hastings. Hwet fynt s’er?”“Fine?” frege doomné. “Hjar frjeonen, Hoara, en dy hat se planteit hjir, hiele Hastings hast, doar ’k wol sizze. As de soosjalisten ek witten hiene, det de neiklap fen ’e reboelje wêze scild hie, det Hester Hoara foartgyng . . . ik leau . . .”“Nou . . .!” sei Wychman, dy-t it hast net forkropje koe, det doomné hjar sa heech sette.“Det se út ljeafde for hjar it stiensmiten litten hiene, En do det getúgen foar de rjuchters . . . wol man, ik ha noch noait sa’n pleit heard for de earme, dy-t in mispost hawn hat. En hwet hie hja se forkleije kind mei biwizen! As hja hjir ek weromkaem, hwet der ek oait wer barde, Hester Hoara scoe net in hier op ’e holle krinkt wirde, selst fen Warmolding net . .. . . “Dy kin ’t oars net folle skille, ef ’r yn in dea ef in libben ding stekt,” foel Wychman him bitter yn ’e reden.Mei in koel glimke sei doomné: “Det falt oars wol hwet ta, mar ongelyk fen hwet kant min ’t bisjocht. Yn ’t wirk is ’t oars in bêsten ien.”“Der hat gjin ien ek al ûnderfining fen. Ik scoe him net graech sáfolle tabitrouwe,” en Wychman knippe mei de meagere fingers.. . . “Ja, as jy myn oardiel nou ek net telle,” sei doomné, wylt ’r syn wiif ris oanseach, “mar hy bifalt ús bêst.”Wychman Hoara syn gesicht foroare. It waerde wreed, krekt as forstienne der hwet fenbinnen troch in frjemde biroering, dy-t him troch alles hinne gyng. Det wie dy Wychman Hoara wer, dy-t syn wiif Gels ek sa goed kend hie, as hy yn ’e binnekeamer de lêste mom ôfsmiet en syn egenlyk aerd him skerp en wreed útere. “Wit doomné den wol, hwa-t hy him yn ’e hûs helle hat,” sei hy bidachtsum flústerjende wei. “’t Is in gefaerlik man—in minskelibben is him net in knip foar de noas wirdich.”“Nou! noch wol in stikken pyptsjettel. Tûk sjitte kin ’r, . . .” glimke doomné.Wychman Hoara glimke net—hy hie de pikbol yn. Hwet bidiene se dy Warmolding hjir nou wer oan to heljen? Altyd det heidefolk! For de iene naeide mefrou, in oaren ien kaem om ’t kâld iten, in tredden ien hâldde se yn ’t lyts bernêgûd. En nou dy Warmolding! As hy razen wie, koe hy ’t minske wol tognidzje ef smite de bern yn ’e feart en sa scoe hy dy ljue gau bang prate.Mar doomné sei: “Hark ris, Hoara. Ik ha jo hwet to sizzen. It is lang lyn, sont jimm’ Warmolding foartkosseband ha hjir ta Hastings út. As hy ’t fortsjinne hie as net, der scill’ wy nou mar net oer útwreidzje. Jimm’ kinn’ der altyd gerêst oer wêze, jimm’ straf is goed oankaem. In pear winters lang ha se der yn det lytse heideklintsje de wanhoop en ’e honger ta selskip hawn. It wie sa leech, ik kaem mei myn plasse fen ’e holle bêst oan ’e souder ta. Ik wie do ek noch jong, Hoara, ik kaem hjir as candatus. Hwet witte sokken fen ’t minskelibben en syn hichten en djipten, syn ûnbiskriûwbere ellinde en syn bêst biskriûwber lok! Ik gyng derhinne mei in moai praetsje, mei myn jonge libbenswysheit . . . en dy minsken skouderen my. . . ! O as it hert sa forbittere is as hjarres do, den is de komste fen in evenminsk ommers allinne al in spot, hwent hy ropt it oantinken wekker oan hjar fornédering.”Wychman ridele skou hinne en wer op ’e stoel. De jonge fleurige Maei kaem him yn ’t sin en ho graech hy do mei hjar dounsje woe, mei det dertene jonge ding fen sauntsjin jier.“It forfeelt jo,” sei doomné. “Den kinn’ wy wol oer hwet oars prate.”“Wel né!” andere hy, “praet mar troch.”“Nou, ik siz jo, hja forfeelden hjar ek net. Hja makken hânskrobbers en de bern sochten bjinten en wierne deis op in paed, om dy oan ’e man to bringen. Hja kosten mar in pear sinten, mar gjinien yn Hastings koft se hjar ôf, Hoara. Jy witte licht wol better as ik, hwer det fen kaem. Do moasten dy bern by ’t winter om fierrens nei de Ham troch blabse en snie mei de bleate foetten en der wennen meilydsume minsken en dy koften hwet. Det wie skraelwirk twa ûre gean hinne en twa werom, dos fjouwer, alle dagen alweroan, jierren lang. It hat jo jo moaije pyptsjettel koste, Hoara, hwerom dy-t nou just ûntlije moast, wit ik net, mar de saek leit der ta.”Wychman Hoara nikte flau-oandraeid. Hy hie der wit hofolle for oer hawn, as hy mar thús sitten hie en hjir mar net yn dizze keamer ûnder de eagen fen doomné, dy-t sa’n wûnderlik forhael opdiste, der hy hjit en kâld fen waerde.“De earste kear, det ik derhinne gyng,” bigoan doomné wer, “skouderen dy minsken my en ik sette gjin foet wer op it heidepaed. It kaem my yn myn eare tonei, Hoara, det se doomné de doar foar de noas ticht smieten en hokfor doar?! De boom fen in âld kiste wie ’t. Mar jierren letter, do waerde Warmolding’s Maeike siik, slim siik, forlit, Hoara, in mem fen njuggen lytse berntsjes . . . Ik gyng der wer hinne . . . myn hert trúne my oan . . . ik hie gjin rêst noch duer mear yn ’e hûs, hwent der is Ien . . . dy-t selst gjin moskje forkomme lit sûnder Syn wil en Dy woe in ein ha oan dizze ellinde. Hy twong my, om der hinne to gean.It wie op in moaije simmerjoun en ’e heide bloasde as in brún bernewangkje yn ’e ûndergeande sinne. Clare gyng mei. Fen fierrens seach ’k de âld spjirrebosk al stean en yn ’t brede skaed fen ’t Westen lei it hûs. De bern sieten wezenleas mei inoar ûnder in beam to sjen en ’t greatste famke hie de lytse op ’e skoat en fûrre se hwet iten. Warmolding sels stie yn ’e doar to sjen mei in greate houn by him. Ik sei tsjin Clare: “Bliûw dû hjir mar, hwent hwa wit, hwet der bart”, mar dy liet my der net allinne foar sitte. As in wiif in man ljeaf hat, den wit ’r net, hwet greate skat as hy wol bisit, Hoara.”Wychman Hoara sei neat, hwet wist hy fen ljeafde, hy wist net iens, as Gels wol in hert hawn hie, om ljeafhabbe kind to hawwen! Hy siet súver op ’e pynbank, hy winske himsels wol ûren fier, hy hie der wol in tsjientsje for oer hawn, as ’t mar út wie.“—Nou, ik gyng in stap ef hwet tobek en myn wiif ek, wy kearden ús efkes om en seagen oer ’e heide. “Hwet scil’k?” sei ’k lytsmoedich. “Dwaen, sa’s dyn hert dy ynjowt,” sei dy en hja hie triennen yn ’e eagen.Dy stap ef hwet derhinne wie in min eintsje. As ik myn bitrouwen ek net Heger hawn hie . . . ik hie net doarst, hwent yn dy dagen wie Warmolding woest. In terge lieû, dy-t hiel stadich forblet oan syn wounen.Ynienen gyng hy in lyts stapke foarút. “Der den!” raesde hy, “as jimm’ ús ellinde sjen wolle!” en smiet de doar op. Clare krige sa’n skrik, dy bleau stean, der se stie, mar ik makke my ta man en gyng fierder . . . yn ’e doar . . . yn ’e hûs . . . Dy flapte ticht, wy stiene man en man foar inoar en der op bêd lei it deasiike wiif . . .”“Is ’t nou moaijernôch? . . . Den derút!” spatte hy op.Do waerden de wirden my ynjown, dy-t ik tsjin dy earme forskoveling to sizzen hie en syn hert waerde weak, Hoara. Ho en hwer troch, det is in heimnisse twisken ús allinne . . . dy dingen binn’ my fierst to hillich, om to oanroeren. Dy biwarje ik yn myn hert as it oantinken oan de inkele ûre, det it my in freugde west hat, doomné waen to wêzen . . . Mar de ellinde, dy-t ik der dy joune sjoen ha, forjit ik myn libben lang ek net wer. Jimm’ moasten der ek earder nei omsjoen ha.”“Ea nou,” sei Wychman ûnforskillich wei, “it wie dy Warmolding ommers mar. Doomné moat him mar net alles sa oanprate litte fen him. Hy kin der hwet mei.”“Nou, wy scill’ ris sjen,” sei dy werom en der kaem in skerpe tear twisken syn eachsbrauwen. “Hy hat nou wer wirk en wer iten, hy kin wer ûnder de minsken komme, hwent as der boete dien is, heart de misset forgetten to wêzen. ’t Scil my nou ris nij dwaen, ho-t hy him hâldt en gedraegt. Nou moat hy noch in foech hûs ha. Jow jo ek in bytsje? Tink der om, Hoara, hjir is hwet goed to meitsjen.”“Net ien sint,” sei Wychman lilk. “As doomné safolle mei him op hat, den moat hy mar yn ’e koken fen ’e posterij, den hat hy ûnderdak.”“’t Is dochs slim, det der net in goune ef hwet ôf kin for sa’n greate húshâlding by jo. Hwet ha jy dochs tsjin dy man?”“Ik haet him,” sei Wychman mei in núvere flikkering yn syn eagen. Do gyng hy hommels oerein en socht om syn stôk. Steurd wie’r, omraek ek. Doomné wie him raer op ’t sear kaem. Det hy de foarman west hie, om Warmolding ta ’t doarp út to kossebannen, hwet gyng doomné det oan? en de reden, nou noch folle minder. Warmolding scoe ’t ek wol net ruchtber meitsje, dos, hwerom scoe hy moai-waer spylje en jow’ him ek jild for in nij hûs?“Dos jy wolle dy earme swerver de hân net tastekke om wer hwet op ’t forhael to kommen?” tante doomné him noch ris. “It falt my wol hwet ôf fen jo, Hoara.”“Det scil ’t wol,” sei dy finnich werom. “It falt my ek wol hwet ôf, det de doomné’s de minsken allinne mar ris yn ’e hûs roppe, as der wer hwet falt to skoaijen. Ik siz jimm’ dach.”Hy smiet de doar hird efter him ticht en gyng nei hûs, hiel stadich de strjitwei lâns, der it beam’skaed al o sa tin bigoan to wirden. Fokke en doomné’s famke Tine wierne oan ’t ikelsiikjen op ’e berms en Fokke biet mei syn lytse skerpe toskjes krekt yn in apel, dy-t hy fen doomné’s wiif krige hie. Do joech ’r him Tine oer en dy biet der ek wer in stikje ôf, krekt sa lang, det se it klokhús oer ’e wei saeiden, lyk foar heite foetten.“So, binn’ jimm’ der, bern?” sei dy, do-t ’r Fokke yn ’t fesier krige. “’t Is iterstiid, hear Tine, Fokke moat mei nei hûs,” en hy scoe him meinimme.Mar dy sette him yn postuer. “Né heit,” sei hy wis, “as de postlooper troch is, den kom ’k thús. Den is ’t healwei fiwen. Martsen seit it.”“En ik siz, dû giest mei, optslach ek. Hwet dochstû hjir mei famkes to boartsjen. Fljoch yn ’e beammen op, det’s jongesaerd.”Fokke bleau lyk foar him stean mei de greate brúne eagen stiif op him. “Ik meij Tine ljeaver lije as alle jonges,” sei hy wer. “Ik boartsje mei Tine.”Wychman Hoara stroffele foart. “Joun sûnder iten op bêd. Ik scil dy de kop wol rjucht sette,” bromde ’r ûnder ’t foart-gean wei, mar de bern hearden it net iens mear.Hja boarten noch in hiel skoft, do blonk it koperen plaetsje fen Piter post yn ’e fierte. “Der komt ’r oan, Tine. Nou moat ik nei hûs,” en deastil stiene de beide bern noch efkes by inoar to sjen, krekt sa lang, det hy by hjar wie, en de ûndergeande sinne skittere op it kroeze hier fen hjar kopkes, dy-t sa rjucht op ’e fine lichemkes sieten as kreaze kleurige blomkes yn knop.“Boartest nou noait wer mei my?” en der rôlle in inkeld lyts trientsje oer Tine hjar brúne wangkjes. “Noait wer, Fokke?”“Stil mar,” sei dy treastjend tsjin syn lytse kammeraet, “moarn boartsje ik wer mei dy en oaremoarn ek, krekt sa lang, as wy great binne en den trouwe wy en den krijstû al myn ikels presint en myn moai kleurpotlead.” Tine waerde stil fen blydskip yn ’t foarútsjen op dizze hearlikheden en yn ’e trouhertige ûnskild mingele hjar de leauwing oan det greate bernelok.“En nou wiste it,” rôp Fokke noch en roan al op in drafke mei Piter post foart, it blaulinnen pûdsje mei de touwen strûp, det Martsen him makke hie, yn ’e hân en in greate readbûnte bûsdoek mei in tippe ta de broeksbûs út.Ho tichter as ’r by hûs kaem, ho lytsmoediger as’r waerde en do-t ’r heit foarhûs stean seach, de hân stiif op ’e stôk en de eagen hiel strang ûnder ’e âld pet, dûkte ’r him lyts by de snijbeanstokken lâns en scoe sa yn ’e hûs. Mar heit seách.“Mars op bêd,” hjitte ’r him noartsk. “Hwet dochst’ sa lang op ’e wei om to stoatskaven! En astû wer by det bleke fanke fen doomné’s komst, den scil ’k dy noch ris opsitten leare,” en hy wiisde mei syn stôk nei de doar. “En sûnder iten, bigrepen?” do-t Fokke Martsen al by de skelk hie.“Syn iten stiet klear en det yt hy op en den giet hy op bêd,” sei dy lûd en skoude Fokke foar hjar út yn ’e keamer.“Rin!” sei Wychman noch heal lûd, mar mear doarst hy der net fen sizze. Hy woe gjin spul ha mei Martsen, út noch yn net. Hy hie hjar al ris djip yn ’e eagen sjoen . . . Wychman Hoara tocht om in twadde trou en hja wie in bigearlik fromminsk for him. Flink fen gewaeks, mei in pear leidige eagen en lippen sa read as de bloedkralen, dy-t se om ’e folle hals hie, mocht hy der graech oer, det se yn ’e hoek siet op it húsfrouplak. Det Gels der for in wike ef hwet noch sitten hie, der tocht hy net iens mear om, hjar bistean yn syn libben hie neat oars west as in skaed op ’e mûrre. En Martsen wist wol, hwet hja diich, dy hâldde hjar fij, as it folk der by wie en oanhalich, as hja mei him allinne yn ’e keamer siet en den wer ynienen ûnforskillich en keken, det Wychman Hoara der gled yn wei rekke en al folle earder yn hjar netten fortiisd siet, eart hy der sels in flau bisef fen hie. Mar hiele Hastings wist it wol, der soarge Martsen al for en do ynienen mei de Krysthjeldagen woe se in dei ef hwet nei hjar folk útfenhûs. Det kaem hjar ta, sei se en do seach se him oan, det hy der hjit en kâld fen waerde en by Hoara’s liet se roasje soargje.It waerden minne hjeldagen for Wychman Hoara. It bistjûr wie derút by hjarres. De faem kwinkeleare op ’t bjinstap om en stie al ier-en-betiid moai forklaeid by ’t steksdoarke. It tsjernd bûter wie forbarnd en iten en drinken, neat wie op ’e tiid ré. Wychman siet yn ’e hoek by de skerm to stúmjen en to swart sjen en smookte de iene piip foar en ’e oare nei en de bern sochten hjar formaek by de bûrljue en wierne der op ’e telle oan ’t nútsjesjitten.Bûtendoar wie ’t Krysttiidwaer. Der lei in tin laechje snie, súnich sjidde oer ’t slieprige lân, de iisblommen bloeiden moarns wûnderlike moai op ’e glêzen en de greate poarperen wintersinne kaem alle moarnen alweroan like moai op oer ’e Hastinger heide, dy-t der rûchfearzen en brúnbleek foar lei.It wie deastil yn ’e natuer, krekt as harke hja nei ’t kommen fen ’e heiltynge út it fiere Easten, it lân fen ’e hoop en ’e forweseliking fen elts kristenhert syn winsken.De Hastinger klok lette for de moarnspreek. By Hoara’s yn ’e hûs koe min ’t skoan hearre, sa hoar wie ’t. Wychman siet wer yn ’e hoek to stúmjen, mar hy forroerde him net.“Heart de boer ’t wol? de klok let,” sei de faem en kaem efkes troch de doar, “ef giet de boer net hinne?”“Né,” sei dy koart en lei de piip del en bleau stil sitten mei de tûmmen yn ’t fesjebûs, in hiel set yn him sels to wrokjen en to rekkenjen.De middeis, optslach nei iten, gyng hy sûnder dach sizzen der út, it fyn swart lekkens pak oan en ’e hege sidene pet op, stiif en net-to-nei-to-kommen fen greatskens.In stap ef hwet roan hy de wei út, do kaem hy werom en gyng by de hússide lâns nei efterhûs ta. “Span de glêzewein yn,” sei hy noartsk tsjin de feint yn ’t bûthús en in skoftsje letter klapten de izers fen ’e fette swarte op ’e wei, det út nei ’t Hastinger Nijlân ta.De wite jageline trille him yn ’e hân—Wychman Hoara siet yn ’e pine en do hy de reade pannen fen ’e Nijlânster húzen yn ’e fjirte seach, woe hy der hast noch wol wer foar omkrolle. Mar de bigearte bleau sterker as de freze . . . hy ried troch.By de greatste harbarge liet hy útspanne en gyng do stiif en stadich mei de readforbarnde holle yn ’e nekke de bûrren troch nei in lyts kreas húske yn ’e beammen ta. It wie in sobere went, twa finsterkes foar en toside, der it tek oproân, de doar op syn saksis. De groun wie mei wyt sân bistruid, in bist bâlte yn ’t efterhús en in stikmennich weiten hinnen sieten op ’e hikke foardoar, mar minsken wierne der net to sjen.“Folk!” rôp ’r en rattele mei de klink en allinne yn det folkroppen hearde min al it bifel, om iepen to dwaen.Hastich waerde de doar iependien . . . Martsen hjar mem stie op ’e drompel. “De boer!” rôp se lûd en foel hast om fen skrik. Hoara wie al yn ’e hûs, permantich stapte hy nei de keamer ta en de stoefe eagen seagen earst noch ris mei gnizerige spot yn ’t foarhús om.“Hwer ’s Martsen!” sei ’r en stiek syn lange skonken út nei de âlderwetske klomkachel. Hja wierne dôf fen kjeld. Breed en foars siet hy der yn ’e strieëne briedstoel en takseare mei finnige eagen de âlde knopkestoellen, it kammenet, it wankel sekretairke en ’e tafel, der in moai nij swilkje op lei, mar dy-t min ’t dochs wol oansjen koe, det der for en nei in hiel kliber lytse bernefoetsjes tsjin oan skopt hie en ’t like wol ef syn eagen seine: net folle om ’e hakken.Martsen hjar mem fielde de prippen fen dy kâlde donkere eagen wol en mei in biwyske fen greatskens yn al hjar earmesteat sei se werom: “Martsen dy’s nei másters ta to thédrinken.”“So!” andere Wychman koel. “Ik moat mei hjar prate. Helje se.”“O hearink, skilt der hwet oan mei de bern?” en ’t âld minske pripte hjar fen skrik al mei de greate spjelde, der se de doek mei fêstspjelde, yn ’e hals. Hja wie ek sa oerstjûr. Hwet woe dy Hoara hjir? dy-t oars to greatsk wie om oait in foet by hjar binnedoar to setten? Mei steande earen fleach se de wei út, sa hird as hjar âlde foetten hjar mar drage woene en det wie mar by masters yn ’e hûs.Martsen bleau deabidaerd sitten, mar der loek in fyn read yn hjar wangen en efkes krigen hjar eagen in oare útkyk. Sá sjocht in minske mar inkeld . . . as hy de macht oer ’t lot fen in evenminsk yn hânnen hat.“To, komst’ nou mei?” en mem joech hjar de hoed al oer, mar liet him ek wer falle, sa kjel waerd’ hja, hwent Martsen dy sei: “Strak ansens den scil ’k komme, hear. Earst scil ’k ris fetsoenlik it pantsjefol thé opdrinke, det masterke my nys krekt sa yngetten hat.”“Dy greate kearel wirdt divels, det wik ik dy!” en ’t gûlen stie Martsen hjar mem neijer as ’t laitsjen.“Der scil ik wol mei redde,” sei Martsen en hja rette der mei.—’t Scil in goed healûre letter west ha, do kaem hja mei staesje thússetten. Wychman Hoara seach hjar fen fjirrens al oankommen—oan ’t skommeljen fen ’e brede heupen seach ’r ’t. De wintersinne skynde op hjar ljocht hier en do-t se by de hússide lâns kaem, skitteren de donshierkes yn hjar nekke út as goud en hjar heldere grize eagen sochten syn brúnen, súver oer de ûndergerdyntsjes hinne. Krekt as fleagen der fonken út oer yn sines . . . hy moast der súver fen knypeagje.Do kaem der in minne healûre for Wychman Hoara. Martsen liet him mar prate . . . hy moast alhielendal oer ’e brêge komme en in Hastinger Hoara is gau útpraet . . . noch noait hat ien fen hjar tofolle sei en Wychman wie ek al ien út it echte laech . . . hy hâldde in slach om ’e earm, mar einliks liet hy ’t slûpe en fornédere him súver sa fier, det hy frege de arbeidersdochter ta syn wiif, koart en bondich wei mei in hird lûd.Der gyng hjar in skok troch de lea: “Ja nou,” sei se, “der moat ’k my earst ris oer bitinke. Dos derom kamen jy?”“Det koene jy wol tinke, det it om sokke saken wie,” andere hy, op ’e tean trape. “It binne reizen for my mei myn swak lichem en den by ’t winter.” Det hy net mear sûnder hjar koe, ea ja, det sei hy net. It wie ommers al sa’n greate eare for hjar . . . det wie tapakke mei beide hânnen fensels! Hwerom den sa’n ien de holle yn ’e skoat to lizzen!“Sjoch,” bigoan Martsen, “ik trou net oars, as ik moat it better krije kinne,” en de grize eagen seagen him lyk oan. ..Fensels, ik wol net sa as Gels, út noch yn net, boer. Ik meij graech moai lije en it komt my ta ek.”Wychman Hoara nikte, der wie hy ek mei konstenteard. Hja scoe in swart-siden jurk ha en juweel safolle as se mar woe, al scoe der ek in stik lân om foart. Hy seach de greate bellen al flonkerjen yn hjar lytse eartepûltsjes, de fynreaden, dy-t sa skerp ôfstieken tsjin it blanke fel fen hjar hals.“Det’s goed,” sei hy sa frjeonlike skiklik as hy mar koe. “Det scill’ wy wol skrewiele, Martsen.”It fromminsk hie nocht oan ’e sege. “Den moat der in nije foarhúzing foar de pleats, yn sa’n âld ûlenêst kin ik net bankje. By memmes ha’k my bikrimpe moatten,” en hjar eagen seagen spitich oer ’e lytse lege keamer, der hjar widze ienkear stien hie—“net fen ’t iene lijen yn ’t oare. En for mem in goede âlde dei, der soargje jo for fensels!”Der prúste Wychman Hoara raer tsjin oan, hy koe nou de folle pong mar op ’e tafel smite en stekke him leech wer yn ’e bûs, mar de bigearte, om det wiif to bisitten, wie dochs optlêst sa oerweldige sterk, det syn gjirrigheit dûkte hjar derfoar en hy sloech ta.Sa biflapte Martsen Kobus him yn ’t net. Al de Hoara’s wierne pûrrazen, mar Wychman Hoara steurde him der net oan en klauwde de oare maitiids by de seas op en helle hjar fen ’t Hastinger Nijlân en brocht se as syn wiif nei in keamer ta to Hastings.De foarhúzing fen ’e pleats wie omfearsmiten en hjoed krekt op syn troudei lei lytse Lys de earste stien for in nijen.Sá offere hy selst syn stamhûs op for it bisit fen dy heldere grize eagen.—

De beamtoppen fen ’e iken stambeammen bigjinne to forkleurjen . . . de kleurmingeling is tear, s’as fen in âlde skilder, dy-t mei skimerige eagen en beverige fingers noch de ljeafste bylden út syn libben fêsthâlde wol. Och, ik wit it wol, der trilje noch simmerkleuren genôch oer ’t lân as weagen fen sulver yn ’t jounskimer forfloeijen . . . opael en goud en poarper en wynfearren pylkje de loft lâns as reuzefing’rige heimnissen út frjemde oarden en dy-t hinnewize nei noch frjemdere, mar de simmer is ’t net mear . . . De letbloeijende roazen ha him bidobbe en de jounen, dy-t langer wirde, ha de earste dauwetriennen op it grêf falle litten . . . De heide oan ’e Oastkant fen Hastings hat hjar poarperkleed oanlitsen, in wûndermoaije kleurige mantel mei in seame fen grien omboerde en oan ’e Westkant waeit it gêrs noch oer ’e greiden. It is sa stil en fredich oeral en de spjuchtige spjirrebeamskrúnen wirde oan ’e bleekblaue lofteinder wei yn in sulveren hjerstdize mei o sokke fine kleuren, dy-t allinne eigen binne oan dizze simmerske dagen fen Septimber.

By Wychman Hoara’s sitte de finsters ticht en ’t is der deastil om ’e doar, krekt as wenje der gjin minsken mear . . . al sont jierren net. De skoarstien, in lyts spitske boppe ta de hutte út, rikket dochs noch . . . sleau en dampich bliûwt de reek hingjen yn ’e deastille loft en forkrinkelt den einliks hiel stadich yn lytse reekwolkjes boppe oer ’e heechoppe foargevel, dy-t mei reid dutsen is en der de lange blomstollen fen ’t húslook op stiene to forwyljen.

It is sa deastil bûtedoar, det min heart it gesnûr fen fûgelwjukken heech yn ’e loft en ’t sêfte piipjen fen ’e jonge skelfinkjes yn ’t struwellegûd op ’e dyk . . . fierôf.

Der ynienen bigjint de klok to lieden, de âlde Hastinger klok, dy-t de stompe toer mei it readpanne dak ta hjar hûs hat en oer ’e heide galmt en bimbamt en oer ’e greiden, oer it bisit fen ’e Hoara’s, det net yn ien dei to biriden is en det fen Nuttert, det min yn ien amerij oersjocht, det alles biropt hja mei de holle, droeve klank fen it dealet.

It klinkt sa yndroevich, det dealet oer it hjerstslommige lân, krekt as wirdt net allinne de ienling minske bilet, dy-t se opdrage, mar hiel de hearlike simmer . . . alles, hwet der groeid en bloeid hat en jong wie en nocht hie en nou stoarn is . . . noch mei syn simmer yn ’t each en ’t glimke om ’e mûle . . .

En ’e Hastinger klok dy let . . . dy let sûnder ophâlden . . .

De foardoar by Wychman Hoara’s wirdt iependien en Doede Styn, dy-t der húswarret, giet derút en ûnder ’e greate linebeam stean, deastil mei ’t skouder tsjin ’e stamme oan en harket nei it let for de frou.

Dy scil hjir noait wer it sânpaedtsje opkomme . . . de dead hat se binachte yn ’t ien en fjirtichst jier fen hjar libben. Nou, se hat rêst—tinkt Styn—en is ûnder de eagen fen Wychman wei. Hwent hwet hat dy fen det jonge fleurige fromminsk makke yn hjar trouwen? Och it wezen wie der ommers út, det sloof en hja doarst noch net iens sáfolle weijaen, as hja frege earst wol ûnderdanigst, as Wychman it wol lije woe. En for hjar sels? . . . och hea . . . dy rike boerinne scoe ’t litte en freegje hwet for hjar sels! Jier út, jier yn roan se mei diselde âld siden skoudermantel om en ’e tibéjen jurk en in nij stikje hûsrie koe der net iens ôf ef hwet gledde pannen op ’e foarhúzing . . . Nou den hie hja, Styn it dochs folle better. . . Langlêsten sei Doede noch: “dû moatst ris oars yn ’e klean, Styn, ik meij dy sa net mear lije yn dy âld brúne jurk—en do krige se in nijen. En twa jonges boarten om ’t hûs en yntkoart scoe de widze noch wol ris wer oer ’e flier komme kinne en as de earrebarre den ris in lyts famke brochte mei Doede syn blauwe eagen . . . En ynienen foelen der in pear greate triennen op hjar wangen. Och hwet bigrutte it hjar om ’e frou . . . om det libben det nou syn ein hie, det earme sloof, det net iens wiste, ho ’n lok der wol yn it trouwen bisletten wêze koe . . .

It lieden wie nou al lang dien . . . yn ’e fjirte hearde hja it bolderjen fen bûrmans boerewein al wer op ’e droege strjitwei en der de wei sa bochtet om it Jifferspoeltsje hinne, seach hja de swarte klean fen it bigraffenisfolk twisken de beammen troch skimerjen . . .

Nou wierne al de Hoara’s noch ris wer by inoar yn ’t stamhûs s’as alear by memmes, der miste noch net ien fen as allinne dy iene frjemde, dy hjar jild der yn brocht hie en de berneseine en de greate langstme nei lok . . . dy-t noait net bifredige waen wie twisken dizze keale mûrren . . . Nou wie hja der net mear, mar krekt as koe al dy langstme fen det earme hert hjir noch net swije yn ’e hûs . . . Dy greate holle keamer wie der noch fol fen . . . hjoed op hjar bigraffenisdei . . .

Earnstich, brúnforbarnd om ’e holle en stiif yn ’t swart lekken sieten se allegear stil en yn hjar sels keard om ’e lange tafel hinne. Hes en ’e oare frouljue praetten súnich mei inoar oer ’e bern, dy-t nou krekt ta de keamer ynkamen mei Oebele-om, dy-t se helle hie. Hja doarsten net allinne yn ’e hûs komme en hingelen nou yn ’t foarhús om, sûnder det immen nei hjar omseach.

“Kom bern,” sei hy goedmoedich wei, “gien neist Janke-moi sitten, den kin dy jimm’ ris hwet jaen,” en hy sette se oan wearskanten in stoel del en hy joech syn snoarske de wink. Styn stie al foar hjar mei in great blikje fol krakelingen en stikken Grinzer koeke.

Lys taeste al gau ta mei lytse grage hantsjes. De bern hiene hjoed hjar gerak net hawn, alles gyng hinter troch twinter, hwent it moast noch ris wer in greate eptige boerebigraffenisse wirde mei in great leed en hwa wit hofolle folk. Sa hiene hja it hawn fen elkmis, dy-t ta dit âld stamhûs útdroegen wie, for mem ’t allerlêst yn 1898 tocht Janke-moi en hja droege mei hjar fine bûsdoek Lys de trientsjes fen ’e wangkjes.

“In lyts weeske, Styn,” sei se en der lei hiel hwet yn dy pear wirden.

“Ja frou,” sei dy, “siz det wol . . . Hwet scill’ dy stumpers omstean leare moatte . . . In memmehân is alles . . .”

“To ljeave, krij noch mar in stikje en dû hwet kofje, Fokke, mei in great brún klontsje en sjoch ris, sa ’n greate kreakel . . .”

“Né Jank-moi,” sei dy hiel earnstich en skouwde it heftich fen him ôf.

“Ho nou? bist’ net goed?” sei Jank-moi, ek ien út frjemd, goeliker laech as de Hoara’s, ien fen Jan Japiks folk. Do bigoan hy to gûlen.

“Stil, stil, as heit it ris hearde ef doomné! . . . Dy sjocht al sa nei dy.”

“Ik meij gjin koeke, nou, Jank-moi,” flústere hy nou heal-lûd. “Mem mocht se sa graech . . . o sa graech . . . en . . . wy ek wol . . . en do woe heit ’t noait lije, det w’ ien stikje krigen . . . En nou mem wei is . . . meij ’k gjin mear.”

Jank-moi gyng der stil út mei him, in hiel set yn ’t simmerkeammerke, hwer ek al net ien stikje fen weelde to bikennen wie, selst gjin iens steltsjes op ’e skoarstienmantel. Det bigrutte Wychman fierst to folle en Gels dy hie der noait de moed ta hawn, om him om ien inkele goune fen hjar eigen greate protte jild to freegjen for in lyts aerdigheitsje. Jank-moi hearde der neat fen, ho moai ’t doomné it makke en hwet boargemaster sei, dy-t as goefrjeon frou Hoara de lêste eare ek mei oandien hie, hwent do hja weromkaem yn ’e keamer, krigen se de lange pipen wer op en bigoanen om oare dingen to tinken. De deade wie bilet, bitocht . . . nou hie dy hjar rêst. De hiele dei koe min der dochs net om treure . . . de saek lei der al wer ta en Wychman Hoara bigoan, do-t it measte folk foart wie, oer saken to praten. Dy leine him neijer oan ’t hert as it wiif, der hy sechtsjin jier mei trouwd west hie.

Hes en de beide snoarskes seagen inoar ris oan . . . de frouljue hiene alle trije de triennen yn ’e eagen. It diich hjar sear, det Wychman der sa hird as in stik stien foar siet en net iens in trien falle litten hie by hjar grêf. As frouljue fielden hja de fornedering fen dy earme deade selst noch yn ’t grêf.

Hes seach ris by de rige lâns, krekt s’ as by memmes sieten diselde broerren noch ris wer om ’e tafel, mar de bern fen do wierne manljue waen en Oebele, de âldste, syn pikswart hier wie al lang wyt en hy bigoan âldmannige dûknekkich to rinnen. Reinder like krekt op heit—rjucht en steil siet ’r op ’e stoel en syn bleek hier hinge noch krekt as alear mei in slach oer ’e foarholle. Wychman koe ’t him lang net mear hâlde, min scoe sizze, hy siet net yn in goed hûd, sa onsjuch wie ’r en âldsk en forfallen om ’e holle en dochs wie hy fjouwer jier jonger as Reinder. Det wie de bêste fen ’e trije, dy hie noch in hert, mar Oebele en Wychman, hwer hiene dy yn ’e goedigheit dochs det ynhalige weiërfd?

Sûnder erch harke se nou nei hjar petear. “Ik scoe ’t mar dwaen,” flústere Wychman. “Jonge, jonge, ast ’ris in trijetûzen goune skea krigest, det giet yen oan ’t hert.”

“Mar ’t minske is âld. Licht dûrret it net sa bare lang mear, den stjert se. Forkeapje it den. Sa ’n âld minske fen ’t steed to reagjen . . . It jild is noch al wis . . .,” sei Reinder, dy-t it bigrutte.

“Wostû de hypotheek altomets oer ha,” sei Oebele feninich. “Jow mar op dy tsjientûzen goune! Piel dû der den mei oan, mar nou bin ik baes en oprukke scill’ se . . . det âld wiif mei hjar trije gallige dochters en hjar âld peslein yn ’e kast, der ik noch net iens sáfolle fen los krije kin!” en hy knippe nidich mei tûmme en finger.

“Ja, det wiif, dy Driûwerske, der sit noch in groat hert yn. Dy krijst’ net sa gau lyts, jongkje,” sei Wychman mei in fyn gnyske. Hy seach Oebele der al sitten yn ’t milhús by dy ljue mei d’eagen net fen ’t âld peslein ôf en de knoop sa fêst op ’e pong en sa fûl tingje as wie ’t om in fet kou en ’t âld wiif yn ’e briedstoel as se der yn tsjurre wie en de dochters om hjar hinne as tsjammen, like meager en slûk as lange Lys op ’e stelten. Ynienen kaem him hwet yn ’t sin.

“Hat det wiif ek noch gjin jonges?” frege ’r.

“Nou ja, dû fregest nei de bikinde wei, det wist sels ek wol. Hedzer, dy-t hjir Maeije kaem is to wenjen en Douwe slagter fen ’e Ham ommers. Beide yn ’e gemeinte, Wychman,” flústere Oebele heallûd.

It flikkere efkes yn Wychman syn donkere eagen, do stie syn gesicht wer ûnforweeglik. “Dû kinst my dy hypotheek oerdwaen, Oebele,” sei hy koel-wei, “ik noedzje de skea. En det âld wiif scil ’k opsitten leare. Makkest dû ’t ynoarder?”

“Ik scil ’t forprate,” sei dy en scoe krekt oer hwet oars bigjinne, do sei Hester ynienen: “Binn’ jimm’ hast klear mei jimm’ wissewasjes en jimm’ gekûzzemoes? My tinkt oars, de wichtigste dingen giene foar.”

Wychman seach raer op, “Wichtiger dingen? Myn goede, ik tochte . . . Nou, hwet wolst’ nou wer? Dû jagest yen altyd in skrik op ’t liif mei dyn onforhoedse útfallen. Det meijst’ noch wol ris ôfleare, Hes,” mei in sûrswiet glimke en det makke Hes kûgels.

“Soa! en dû moatst noch mar ris leare, det min tominsen op in bigraffenisdei de jildpong lizze lit der ’r leit. Tink der om, dû kinst der likemin hwet fen meinimme yn ’e kiste as dyn wiif.”

“Ik joech hjoed fyftich goune oan ’e earmen,” sei Wychman en wreau him ris yn ’e eagen om dy grouwe fyftich goune, dy-t nei gichem wie, hwent weismite en wei-jaen, det wie for him lekken fen ien pak.

“It wie hjár bigearte, Wychman,” sei Hester bitter. “Dû haste in bêst wiif yn ’t grêf.”

“Det ha ’k,” andere hy skynhillich. Hy siet op hjitte koallen, Hester hjar heldere eagen wierne net fen him ôf en der efter ’t baeitsje, det wache tikkerke pleage him danich.

“Gels is dea en ’k scil hjar de eare oandwaen, det ik my stil-hâld deroer tsjin dy hjoed op hjar bigraffenisdei, mar ’t leit my oars foar op ’e tonge, ho min ast’ hjar bihânnelle hast.” De snoarskes nikten.

Reinder skodholle tsjin Hester, dy opljeppene, oprjuchte Hes, dy-t it altyd opnaem for ’e fordrukten en ’e lytse ljue. O Reinder mocht se oars sa graech lije en foaral, nou se sont in set yn Ljouwert wenne, wie ’t krekt, as hie min him hjir to Hastings hwet ljeafs ûntskûrd.

“Min hawn?! Gels hat noait klage,” lei Wychman der tsjin yn, wol wis fen ’e saek, hwent Gels, det wist’r wol, hie alles by hjar sels forkroppe en forsmoard.

“Hâld mar op mei dyn gefimel! Dû mienst der dochs neat fen. As se it dy nou mar tamakke hat . . . Der sit noch in aerdich dofke, Wychman, in frij great wâldkaptaeltsje, it wetter koe der dy wol ris fen om ’e tosken rinne.”

De lange pipe bigoan yn Wychman syn hân to triljen, hy waerd’ read en bleek fen beiden en it stiek him ta de foetten út fen skrik.

. . . “Hwet seist’?” stammere hy. “Hearink Hes,” seine de oare broerren, “der witte wy ek neat fen. Ho komst der by?”

Wychman helle for ’t earst de bûsdoek út ’e bûs, dy siet noch yn diselde tearen as fen ’e moarn, do-t hy him yn ’e bûs stitsen hie, mar nou moast hy brûkt wirde. Det wie ommers in slach—wearljocht en tongerslach tagelyk. As Gels him dit oandien hie en om dy skoane protte jild hie hy hjar ommers naem, der allinne om, hwent lije mocht hy hjar ommers net! Né, in hiel oaren ien hie bislach lei op syn hert, mar dy wie earm en do diich hy syn siel geweld oan en forsmoarde hjar bittere oanklacht yn in jildklompe, det se mar stil wirde scoe.

En hja wie stil waen . . . en sont dy tiid mochten de minsken him net mear lije.

“Ik ried dy oan, dû moatst mar ris nei notaris ta, der hearst hwet nijs en ek, hwet biskikkings hjar âld omkes makke ha,” sei Hes wer.

“Is Gjalt-om den dea?” Det foel him ek al wer as in amerfol kâld wetter op ’t liif.

“De lêste is earjister stoarn. Dû scilst wol gjin deabrief krige ha. Hja makken it inoar ta en nou forfalt it op . . . dyn bern, Wychman.”

Dy siet, der hy siet en de switkobben stiene him op ’e foarholle, sa min hie hy ’t. Dy lytse krobben fen bern yn ’t bisit en hy koe om ’e strûken springe—krekt as wie hy gjin jild tabitroud! Pûrrazen wie ’r en tomûk seach ’r fen ’e iene op ’e oare, hwa-t it noch mei him hâlde fen syn folkes. Fensels net ien! Det ginden se him allegear wol, det hy net yn ’t kaptael fen syn ryk wiif omslaen koe, mar der allinne it taforsicht oer hâlde mocht as fâld mei.

Sa naem det earme, forlitte wiif, det hy hjar libben lang fornedere hie, nou wraek. O hja hie ’t sa goed witten, hwer hja him ’t gefoeligst treffe koe, dy man, dy-t noait hwet om hjar jown hie. Om ’t jild hie hy frijd en mei ’t jild wie hy trouwd en nou mocht hy der op sjen . . .

Gjin ien fen allegear hie in setsje hwet to keap. De ôfdronkene kofje yn ’e greate kofjekanne prottele noch nei op ’e útdôve koaltsjes en de reek hinge sa dik yn ’e keamer, min koe him hast snije. De jodebaerd yn ’e hanger foar ’t finster liet syn nije ranken slap hingje fen ’e waermte en ’e binaude swiete geur fen ’e loddereinflêskes roek min al yn ’e gong.

“En haste der nou al ris om tocht, hwetst mei de bern moatste,” sei Janke-moi, dy-t se bûtendoar boartsjen seach by in lyts twadde sneeds heaopperke.

“Neat fensels,” sei Wychman noartsk.

“Nou, der scil dochs wol in húshâldster komme moatte,” sei Oebele syn wiif.

“Styn fensels.”

“Styn!!” rôpen alle frouljue tagelyk. “Noch in wike ef acht op ’t allerlangst, den hat dy genôch oan hjar eigen húshâlding.”

“Ik wol gjin frjemd folk oer ’e flier ha,” bromde Wychman. “Dy greate, luie Tsjal kin ’t hjir allinne wol ôf. Dy moat nou mar ris fen rúten en sette de lea der ris nei.”

“Det’s allegear goed en wol, mar for dyn fetsoen moatst in húshâldster ha. As boargemaster ef doomné ris komme, hwa scil den ynjitte?”

“Tsjal,” sei Wychman wer, stymsk.

“Den mar as in foddebosk mei opstrûpte mouwen en de wiete wollen skelk fen ’t bienstap yn ’e keamer. Nou, den scil doomné’s mefrou hjir ek net faek mear komme en boargemaster, jongkje, dy lûkt de noas foar dy op.”

Det snie hout—det stiek him. Nou ja, der moatst den mar ien komme, mar al to folle koe hy ek al net jaen. It wiif hie hy goedkeap hawn, mar de frjemde moast noch in great lean ta ha en in goede bihânneling boppedien, oars lieten se him de hakken sjen.

In dei ef hwet letter seach hy al ien det nei hjarres opdraeijen, in great geweard fromminsk, mei in swarte mantel oan en in fjûrreade fear op de hoed en det stie me der earst in hiel skoft by de faem by ’t bjinstap to praten en kaem do mei staesje as in flaggeskip op ’e foardoar tasetten. Wychman Hoara seach krekt op ’t brief om, det hy fen notaris krige hie oer det hypotheek fen ’e widdou. Nou det wie allegear al forskreauwn, mar fensels, minhear rekkene ek al wer net min for de moite. En nou hie det greate wiif ’t ek al wer op syn bûs forsjoen.

Wakkere oansjitsk wie ’r net en syn gesicht waerde sa sûr as jittik, do-t hy hearde, ho’n heech lean as se net freegje doarst. Mar Janke en Hes hiene it him oanredt, dos hy moast fen in sûre apel bite en woán se, ho’n fiven en seizen se den ek ha mochte.

—It wie in heistergat—in griemer, dy Martsen Kobus—, sei Wychman en mei in wike ef hwet hie hy al skjin syn nocht. Yn det lyts setsje tiid hie hja al for tsjien stûren griene sjippe mear forbrûkt as syn wiif en ’t gyng altyd op in spielen en griemen en Lys hie se deis yn ’t wyt nei skoalle ta en Fokke stapte pauwich neist hjar lâns mei in ljocht blouske oan en in greate milbân om, súver greate-ljues bern. Allegear goed en wol, mar it koste greateljues sinten. Den wie se boppedet hotus en totus by doomné’s en as der mar in nije matte foar de doar moast, den kaem mefrou en socht dy mei út. Det koste al wer in grou klontsje en in healpoun allerhânne en in braskoerke fol pysjonnen ef sa en sels wie mefrou sa deun, det as de bern ris nei doomné’s ta wierne to boartsjen, den krigen se gjin iens sêd. In kopkefol sûkela en in fransebroadsje mei koutonge, sa’n fliterke, min koe der wol trochhinne sjen en Fokke koe jouns thús noch wol twa grou-boltsjes op.—

Yn ’e djippe hjerst diich Hester noch ris in trochtocht by de femylje lâns. Wychman wie bliid, det se earst mar nei Reinder en dy’s ta gyng, hwent it reinde alle dagen, det it spielde en fensels de jiffer moast mei de wein fen ’t spoar helle wirde. Hy koé Hes net mear, dy wie mei hânnen omkeard der to Ljouwert. Dy wenne der mar prinshearlik yn in paleis fen in hûs op ’e Willemskade en hie twa fammen for ’t kommedearjen en yn ’e hûs! nou Wychman teach altyd de fiterskoen út, as hy oer dy fewielene loopers rinne moast, hwent dy hiene acht goune de jelne koste en safolle jild moast mei earbied bihânnele wirde. Earst, do-t se nei Ljouwert ta gien wie, tocht hy súver, it wie hjar yn ’e holle slein. Djûr en ongefallich it hûs keapje, alles út ’e pin nei ’t eigen sin yn oarder meitsje litte en do-t hy op in Freede ris by hjar kaem, hie se mei in hiel effen gesicht sei: “Sjoch Wychman, der scil ’k noch mar hwet húsrie for keapje,” en trije lapkes fen tûzen goune út ’e brânkast krige. Hy hie wol gûle kind om dy hearlike, moaije pompierkes, dy-t se weismiet! ja smiet!! En syn earme lytse heale-weeskes fen bern joech se net sáfolle, net ien koarel, as allinne mei Sinteklaes in âld pypkoer fol lekkerdingen en sinterklazesûkergûd. Nou, as ’t wêze moast, koe ’r hjar det sels ek noch wol keapje, mar bern moasten mar net al tofolle snobberij ha, den rekke de mage oerstjûr en krigen se rare tosken. Né, Hes wie him fierst to deun, hwer scoe se det gjirrige dochs weiërfd ha, hwent sjoch, hy Wychman, paste oars wol op syn eigen, mar as ’t wêze moast, koe hy ek skoan hwet misse. As min ’t mar op de iene ef oare menear werom krige, den wie ’t ek noch net sa slim, sa’n goune ef hwet en ’e flitige hân scoe ek noait hwet brek ha. Det stie ommers ek yn ’e Bibel—der roanen Gels en Hes altyd wakkere fier mei, sa slim, det Gels hie der selst in spreuk út op hjar stien ha wollen. Nou, det koste net safolle, hwent dy spreuk Math. 5 : 4 wie mar koart en de stienhouwer hie ’t him as tsjerkfâld ek hwet goedkeaper litten, omt hy him aerdich hwet wirk oan ’e tsjerke taskikt hie.

Det wierne allegear doomné Fleurin syn bilechjes wer. Mei de holle op ’e side en in boek ûnder ’e earm kaem hy der den wer oansetten: dit moast ynoarder en det en det en de kosten, eá doomné rekkene net. Dy diich krekt as de leeljes, dy arbeide net en dy spóan net en dochs siet syn rib ek fol. Derom hie hy grif ek safolle leeljes yn ’t tún sette litten, det min koe se altyd by hjarres wol rûke, hwent se wierne ommers syn evenbyld.

It gyng foetsje foar foetsje mei in stokje ta steunder by de hulstehage fen ’e posterijtún lâns. Sont dy joune, det him de pipe ta de mûle útsketten wie, der hy Warmolding fen fortochte, mar gjinien koe ’t him dochs biwize, wie hy noait wer de âlde waen, dy skrik him net yn ’e kâlde klean sitten bleauwn en nou gyng ’t praetsje, hy hie de faren.

De hulsten stiene noch moai en grien en min scoe al lytse beikes twisken de tokjes fine kinne, as min der acht op sloech, mar yn ’t tún, der hie de hjerst mei syn fûle wynfleagen en reinbuien de hiele boel al forrinneweare. De snijbeaneranken hingen fortoarre oan ’e stokken en it wiete lange neisimmergêrs lei swier fen rein tsjin ’e groun oan keile. Under ’e appelbeammen lei ’t bisjidde mei giele bledden en deade tokjes en hiel heech yn ’e loft blonk noch in readwangkje appeltsje, det forgetten wie by ’t skodzjen. Alde Freark túnman en doomné’s faem wierne krekt oan ’t ierdappeldollen yn ’e wiettens, de faem hie de klompen oan en in bûnte bûsdoek om ’e holle knope for de rein, mar Wychman liet it mar stil op syn âld jas delmiggelje, der wie dochs net folle mear oan forbard, hie Martsen sei en Wychman wist it wol, den waerde ’r op in goede dei dochs stil wei en stapte in skoaijerskearel der letter prinshearlik mei om.

Ynienen sei der ien efter him: “Goeden middag, Hoara,” en doomné kaem ta in slingerpaedtsje út wei mei de bleate holle en in dikke frânse par yn ’e hân, der hy drok mei dwaende wie, om dy to skilen.

Wychman tikke efkes oan ’e pet. “Dach, doomné,” sei hy en do mei in sûr-swiet glimke en in loaits nei syn stôk: “Ik bisiikje om wer thús to kommen, mar ’t giet as de slakken, krûpende wei.”

“Nou, ’t eindet dochs,” sei doomné wer, “strakjes by Wibe kûpers en nou hjir . . . jo abbesearje. Ik scoe sizze, pleisterje nou efkes by úzes, den falt it strakjes hwet ta,” en ’e golle gastfrjeonlikens lei him yn ’e eagen. It wie net in gnap jongkearel, dy Hastinger doomné, hy wie to great en to ûnfoech en to grou, mar ien ding hie ’r moai . . . syn eagen. Dy wierne helder en blau, dy koene djip sjen en skerp sjen en tróch-sjen, dy wierne fen in man fen karakter. Hoara hie ’t net op him stean, dy wetters roanen lang net ien wei en de legers hiene al o sa faek ris oan inoar west—it roan út op bargebiten en hottefyljen, mar den loek Hoara einliks bakseil en mei tsjinsin kaem de pong iepen, de greate tsjerkefâldepong. Earst in oargel, nou, det wie in rare taest yn ’e pong, mar do-t Fleurin sels fiifhûndert goune joech, koe hy ek net mei in bytsje folstean, do in kachel yn tsjerke en nou hy sa fluensk en oansjitsk wie, licht wol in hiele nije tsjerke!

Mar Wychman tocht ek om alle healpounen allerhânne en greate klontsjes, dy-t mefrou en Martsen togearre by hjarres opplúze hiene, him tocht, hy moast ek ris hwet werom ha, det hearde sa en derom bjiske hy doomné efternei troch de slingerpaden fen ’t tún nei de foardoar fen ’e posterij ta.

Hiele wetterpoellen stiene yn ’e paden en ’e ôffallene bledden dreauwne der yn om. In flau sinneblinkje skynde twiljochterich troch ’t forropte beam’lof en op ’e wiete mûrren fen ’t âldmoadrige hûs mei syn heech parredis en ’e brede rejale útdoar mei ’e swiere koperen kruk, dy-t foar jierren de lytse hantsjes fen Fokke for-’t earst omklammere hiene, hwent der op ’e ein fen ’e gong lei ommers it tún mei ’t boskje en ’e slangen en ’t gielgousnêst, it parradys fen syn jonkheit.

It wie oars mar in âld hûs en syn moaijens wie syn âlderdom, dy-t him oan ’e hússide bihinge hie mei in swiere mantel fen klimmer, der de fûgeltsjes yn nesselen en it blijread fen ’e bêste stien fordonkere ta djipbrún—syn húslikens binnedoar fen ’e greate lege keamers mei swiere balken en lytse rúten—de krûpyntsjes fen der in trapke op en hjir in trapke del en it heimsinnige fen ’e greate souders as sealen, der min wol mei hynsder en wein yn omjeije koe en it spûkeftige fen ’e kelders, dy-t noait droech wirde woene en mei greate ûnderierdske gongen ûnder ’e heide troch útkamen yn ’e kleasterkamp, it heech stik lân midden yn ’e heide by de Hastinger Swâdde, der by âlds in kleaster stien hie.

Ut de foarkeamersfinsters wei hie min krekt it gesicht op ’e tsjerke mei hjar brôzelige mûrren fen âlde friezen en hjar djippe gothyske finsterbôgen, der nou ’t Octoberreade Westen syn wûndre skaden op lei. As wie ’t in âlde printteikening, sa stie dy tsjerke en toer fen Hastings der foars en earnstich foar yen op in hichte, in âlde stienklompe, troch de earbied fen geslachten hillige ta in timpel Gods. Alde iperen beammen stiene om ’t skylpaed fen ’t tsjerkhôf hinne en yn ’e krimpe by de bientekou in skeanwaeide flearebeam. Oars wie it langraeijige gêrs, it flanterige, syn ienichste toai en de sarkene pealtsjes, der min de lêste kear de nammen op lies fen ’e minsken, dy-t min ienkear sa goed kend hie en dy-t mei Hastings, dit stille ôfgelegene doarpke, forgroeid wierne as de beam mei de bast.

Det seach min der allegear, doomné hie dos syn wirk en ropping alle dagen foar eagen en hja skynden der wol forkeare to meijen, hwent hja setten hjar der tominsen altyd nei wenjen. Hja leine aspergebedden oan en planten bêste frânse parren, ja doomné Westra hie der yndertiid selst lân koft en det hie’r tsjin Wychman Hoara opbiede doarst. Det hie in minne dei for Wychman west en it moide him nou noch, det hy ’t him foar de noas weistrike litten hie. Nou, Fleurin wie oars. Dy hie gjin forstân fen lân en fen bisten, dy hâldde it mei syn boeken.

“Clare, ik bring jo in prater,” sei doomné, do-t hy de keamersdoar iepen diich, mar hy krige gjin andert. It thépitsje skynde troch de wite trochsichtige plaetsjes fen ’t stoofke, de kopkes en pantsjes stiene klear en ’t wetter song yn ’e tsjettel op ’e trochbarnde koal, mar ’t wiif miskearre der.

“Komst Clare, der ’s in prater,” rôp doomné troch de doar. Wychman siet al lang yn in sêftbiklaeide greate briedstoel by ’e hird. Der stie de kachel al to barnen mei in soun fjurke oan fen turf en hout en dy frisse waermte diich him o sa’n goed nei al det gepander yn ’t kâld-reinige hjerstwaer.

Oer ’e gledde stiennen flier fen ’e gong glied in lichte stap. Sokke foetsjes hiene dy âlde stiennen ek yn lange jierren net oanroerd, hwent doomné Westra hie in man fen greate learzens en wiid-útwekke pantoffels west. Hja hearden by ’t postuer fen ’t lytse wyfke, det nou ta de keamer ynkaem en hwaens flguerke him skerp ôfteikene tsjin ’t donkere bihang yn ’t jounljocht, det de hiele keamer forgulde.

In fyn, skrael fromminsk wie ’t, tige bihindich en lichtfirdich en Sneins by ’t útgean fen ’e tsjerke waerde hja súver wei by de greate bonkige Hastinger frouljue. It ljochte hier hie hja yn in soarte fen skeiding en ’e moaijste toai fen det fine kopke wie syn prachtige greate frissel, dy-t as in kroane op ’e holle skittere. Fen siden wie it antlit súver evenredich, moai as ’t profyl fen in frouljuesholle op in camée, mar seach min hjar lyk oan, den wie de noas to great en de mûle to manlik, allinne de eagen bleauwne sa’s se wierne en dy wierne great en hiel ljochtblau en dy flonkeren, sa’s stjerren dwaen kinne oan ’e nachtkleare loft. Tine dy erfde se fen mem—de jonges dy hiene doomné syn eagen.

Wychman hie al gaueftich in lekker pantsjefol thé foar him en in stik taert der neist en as hy nou mar net al to bang west hie, det hja ’t wer op syn bûs forsjoen hiene, den wie ’t him hjir bêst bifallen. ’t Wirk dreau him net—hy koe dochs ek net folle mear út ’t strie sette. Hwet pypkje en ’t folk neigean en op syn pas syn stim hearre litte yn ’e raed, det wie ’t measte al mei, hwet hy sa dagelyks wei útsette en hy hie ’t noait better nei ’t sin, as det hja de appelige swarte foar de kapseas spanden en hy ’t útdraeide nei ’t Hamster gemeintehús ta. Sokke dagen krigen Fokke en Lys altyd in sint to forsnobjen en dy bern wierne der sa fûl det op.

“Ja, hjerstich waer,” sei hy yn ’e sleur wei tsjin mefrou, dy-t it oer ’t waer hie.

“Min waer for de boer, net?” sei doomné wer. “Wiet en kâld, it fé scil wol hast op ’e stâl moatte. It hat oars in moaije neisimmer west, mar dy hat jo sister forsitten. Hja is hjoed ommers earst kaem.”

“Ea ja,” andere Hoara hwette noartsk. “Hes dy hat it altyd oan tiid—dy mient, it bliûwt altyd simmer. En hwet hat se der nou mear oan hjir to Hastings. Hwet fynt s’er?”

“Fine?” frege doomné. “Hjar frjeonen, Hoara, en dy hat se planteit hjir, hiele Hastings hast, doar ’k wol sizze. As de soosjalisten ek witten hiene, det de neiklap fen ’e reboelje wêze scild hie, det Hester Hoara foartgyng . . . ik leau . . .”

“Nou . . .!” sei Wychman, dy-t it hast net forkropje koe, det doomné hjar sa heech sette.

“Det se út ljeafde for hjar it stiensmiten litten hiene, En do det getúgen foar de rjuchters . . . wol man, ik ha noch noait sa’n pleit heard for de earme, dy-t in mispost hawn hat. En hwet hie hja se forkleije kind mei biwizen! As hja hjir ek weromkaem, hwet der ek oait wer barde, Hester Hoara scoe net in hier op ’e holle krinkt wirde, selst fen Warmolding net . .

. . . “Dy kin ’t oars net folle skille, ef ’r yn in dea ef in libben ding stekt,” foel Wychman him bitter yn ’e reden.

Mei in koel glimke sei doomné: “Det falt oars wol hwet ta, mar ongelyk fen hwet kant min ’t bisjocht. Yn ’t wirk is ’t oars in bêsten ien.”

“Der hat gjin ien ek al ûnderfining fen. Ik scoe him net graech sáfolle tabitrouwe,” en Wychman knippe mei de meagere fingers.

. . . “Ja, as jy myn oardiel nou ek net telle,” sei doomné, wylt ’r syn wiif ris oanseach, “mar hy bifalt ús bêst.”

Wychman Hoara syn gesicht foroare. It waerde wreed, krekt as forstienne der hwet fenbinnen troch in frjemde biroering, dy-t him troch alles hinne gyng. Det wie dy Wychman Hoara wer, dy-t syn wiif Gels ek sa goed kend hie, as hy yn ’e binnekeamer de lêste mom ôfsmiet en syn egenlyk aerd him skerp en wreed útere. “Wit doomné den wol, hwa-t hy him yn ’e hûs helle hat,” sei hy bidachtsum flústerjende wei. “’t Is in gefaerlik man—in minskelibben is him net in knip foar de noas wirdich.”

“Nou! noch wol in stikken pyptsjettel. Tûk sjitte kin ’r, . . .” glimke doomné.

Wychman Hoara glimke net—hy hie de pikbol yn. Hwet bidiene se dy Warmolding hjir nou wer oan to heljen? Altyd det heidefolk! For de iene naeide mefrou, in oaren ien kaem om ’t kâld iten, in tredden ien hâldde se yn ’t lyts bernêgûd. En nou dy Warmolding! As hy razen wie, koe hy ’t minske wol tognidzje ef smite de bern yn ’e feart en sa scoe hy dy ljue gau bang prate.

Mar doomné sei: “Hark ris, Hoara. Ik ha jo hwet to sizzen. It is lang lyn, sont jimm’ Warmolding foartkosseband ha hjir ta Hastings út. As hy ’t fortsjinne hie as net, der scill’ wy nou mar net oer útwreidzje. Jimm’ kinn’ der altyd gerêst oer wêze, jimm’ straf is goed oankaem. In pear winters lang ha se der yn det lytse heideklintsje de wanhoop en ’e honger ta selskip hawn. It wie sa leech, ik kaem mei myn plasse fen ’e holle bêst oan ’e souder ta. Ik wie do ek noch jong, Hoara, ik kaem hjir as candatus. Hwet witte sokken fen ’t minskelibben en syn hichten en djipten, syn ûnbiskriûwbere ellinde en syn bêst biskriûwber lok! Ik gyng derhinne mei in moai praetsje, mei myn jonge libbenswysheit . . . en dy minsken skouderen my. . . ! O as it hert sa forbittere is as hjarres do, den is de komste fen in evenminsk ommers allinne al in spot, hwent hy ropt it oantinken wekker oan hjar fornédering.”

Wychman ridele skou hinne en wer op ’e stoel. De jonge fleurige Maei kaem him yn ’t sin en ho graech hy do mei hjar dounsje woe, mei det dertene jonge ding fen sauntsjin jier.

“It forfeelt jo,” sei doomné. “Den kinn’ wy wol oer hwet oars prate.”

“Wel né!” andere hy, “praet mar troch.”

“Nou, ik siz jo, hja forfeelden hjar ek net. Hja makken hânskrobbers en de bern sochten bjinten en wierne deis op in paed, om dy oan ’e man to bringen. Hja kosten mar in pear sinten, mar gjinien yn Hastings koft se hjar ôf, Hoara. Jy witte licht wol better as ik, hwer det fen kaem. Do moasten dy bern by ’t winter om fierrens nei de Ham troch blabse en snie mei de bleate foetten en der wennen meilydsume minsken en dy koften hwet. Det wie skraelwirk twa ûre gean hinne en twa werom, dos fjouwer, alle dagen alweroan, jierren lang. It hat jo jo moaije pyptsjettel koste, Hoara, hwerom dy-t nou just ûntlije moast, wit ik net, mar de saek leit der ta.”

Wychman Hoara nikte flau-oandraeid. Hy hie der wit hofolle for oer hawn, as hy mar thús sitten hie en hjir mar net yn dizze keamer ûnder de eagen fen doomné, dy-t sa’n wûnderlik forhael opdiste, der hy hjit en kâld fen waerde.

“De earste kear, det ik derhinne gyng,” bigoan doomné wer, “skouderen dy minsken my en ik sette gjin foet wer op it heidepaed. It kaem my yn myn eare tonei, Hoara, det se doomné de doar foar de noas ticht smieten en hokfor doar?! De boom fen in âld kiste wie ’t. Mar jierren letter, do waerde Warmolding’s Maeike siik, slim siik, forlit, Hoara, in mem fen njuggen lytse berntsjes . . . Ik gyng der wer hinne . . . myn hert trúne my oan . . . ik hie gjin rêst noch duer mear yn ’e hûs, hwent der is Ien . . . dy-t selst gjin moskje forkomme lit sûnder Syn wil en Dy woe in ein ha oan dizze ellinde. Hy twong my, om der hinne to gean.

It wie op in moaije simmerjoun en ’e heide bloasde as in brún bernewangkje yn ’e ûndergeande sinne. Clare gyng mei. Fen fierrens seach ’k de âld spjirrebosk al stean en yn ’t brede skaed fen ’t Westen lei it hûs. De bern sieten wezenleas mei inoar ûnder in beam to sjen en ’t greatste famke hie de lytse op ’e skoat en fûrre se hwet iten. Warmolding sels stie yn ’e doar to sjen mei in greate houn by him. Ik sei tsjin Clare: “Bliûw dû hjir mar, hwent hwa wit, hwet der bart”, mar dy liet my der net allinne foar sitte. As in wiif in man ljeaf hat, den wit ’r net, hwet greate skat as hy wol bisit, Hoara.”

Wychman Hoara sei neat, hwet wist hy fen ljeafde, hy wist net iens, as Gels wol in hert hawn hie, om ljeafhabbe kind to hawwen! Hy siet súver op ’e pynbank, hy winske himsels wol ûren fier, hy hie der wol in tsjientsje for oer hawn, as ’t mar út wie.

“—Nou, ik gyng in stap ef hwet tobek en myn wiif ek, wy kearden ús efkes om en seagen oer ’e heide. “Hwet scil’k?” sei ’k lytsmoedich. “Dwaen, sa’s dyn hert dy ynjowt,” sei dy en hja hie triennen yn ’e eagen.

Dy stap ef hwet derhinne wie in min eintsje. As ik myn bitrouwen ek net Heger hawn hie . . . ik hie net doarst, hwent yn dy dagen wie Warmolding woest. In terge lieû, dy-t hiel stadich forblet oan syn wounen.

Ynienen gyng hy in lyts stapke foarút. “Der den!” raesde hy, “as jimm’ ús ellinde sjen wolle!” en smiet de doar op. Clare krige sa’n skrik, dy bleau stean, der se stie, mar ik makke my ta man en gyng fierder . . . yn ’e doar . . . yn ’e hûs . . . Dy flapte ticht, wy stiene man en man foar inoar en der op bêd lei it deasiike wiif . . .”

“Is ’t nou moaijernôch? . . . Den derút!” spatte hy op.

Do waerden de wirden my ynjown, dy-t ik tsjin dy earme forskoveling to sizzen hie en syn hert waerde weak, Hoara. Ho en hwer troch, det is in heimnisse twisken ús allinne . . . dy dingen binn’ my fierst to hillich, om to oanroeren. Dy biwarje ik yn myn hert as it oantinken oan de inkele ûre, det it my in freugde west hat, doomné waen to wêzen . . . Mar de ellinde, dy-t ik der dy joune sjoen ha, forjit ik myn libben lang ek net wer. Jimm’ moasten der ek earder nei omsjoen ha.”

“Ea nou,” sei Wychman ûnforskillich wei, “it wie dy Warmolding ommers mar. Doomné moat him mar net alles sa oanprate litte fen him. Hy kin der hwet mei.”

“Nou, wy scill’ ris sjen,” sei dy werom en der kaem in skerpe tear twisken syn eachsbrauwen. “Hy hat nou wer wirk en wer iten, hy kin wer ûnder de minsken komme, hwent as der boete dien is, heart de misset forgetten to wêzen. ’t Scil my nou ris nij dwaen, ho-t hy him hâldt en gedraegt. Nou moat hy noch in foech hûs ha. Jow jo ek in bytsje? Tink der om, Hoara, hjir is hwet goed to meitsjen.”

“Net ien sint,” sei Wychman lilk. “As doomné safolle mei him op hat, den moat hy mar yn ’e koken fen ’e posterij, den hat hy ûnderdak.”

“’t Is dochs slim, det der net in goune ef hwet ôf kin for sa’n greate húshâlding by jo. Hwet ha jy dochs tsjin dy man?”

“Ik haet him,” sei Wychman mei in núvere flikkering yn syn eagen. Do gyng hy hommels oerein en socht om syn stôk. Steurd wie’r, omraek ek. Doomné wie him raer op ’t sear kaem. Det hy de foarman west hie, om Warmolding ta ’t doarp út to kossebannen, hwet gyng doomné det oan? en de reden, nou noch folle minder. Warmolding scoe ’t ek wol net ruchtber meitsje, dos, hwerom scoe hy moai-waer spylje en jow’ him ek jild for in nij hûs?

“Dos jy wolle dy earme swerver de hân net tastekke om wer hwet op ’t forhael to kommen?” tante doomné him noch ris. “It falt my wol hwet ôf fen jo, Hoara.”

“Det scil ’t wol,” sei dy finnich werom. “It falt my ek wol hwet ôf, det de doomné’s de minsken allinne mar ris yn ’e hûs roppe, as der wer hwet falt to skoaijen. Ik siz jimm’ dach.”

Hy smiet de doar hird efter him ticht en gyng nei hûs, hiel stadich de strjitwei lâns, der it beam’skaed al o sa tin bigoan to wirden. Fokke en doomné’s famke Tine wierne oan ’t ikelsiikjen op ’e berms en Fokke biet mei syn lytse skerpe toskjes krekt yn in apel, dy-t hy fen doomné’s wiif krige hie. Do joech ’r him Tine oer en dy biet der ek wer in stikje ôf, krekt sa lang, det se it klokhús oer ’e wei saeiden, lyk foar heite foetten.

“So, binn’ jimm’ der, bern?” sei dy, do-t ’r Fokke yn ’t fesier krige. “’t Is iterstiid, hear Tine, Fokke moat mei nei hûs,” en hy scoe him meinimme.

Mar dy sette him yn postuer. “Né heit,” sei hy wis, “as de postlooper troch is, den kom ’k thús. Den is ’t healwei fiwen. Martsen seit it.”

“En ik siz, dû giest mei, optslach ek. Hwet dochstû hjir mei famkes to boartsjen. Fljoch yn ’e beammen op, det’s jongesaerd.”

Fokke bleau lyk foar him stean mei de greate brúne eagen stiif op him. “Ik meij Tine ljeaver lije as alle jonges,” sei hy wer. “Ik boartsje mei Tine.”

Wychman Hoara stroffele foart. “Joun sûnder iten op bêd. Ik scil dy de kop wol rjucht sette,” bromde ’r ûnder ’t foart-gean wei, mar de bern hearden it net iens mear.

Hja boarten noch in hiel skoft, do blonk it koperen plaetsje fen Piter post yn ’e fierte. “Der komt ’r oan, Tine. Nou moat ik nei hûs,” en deastil stiene de beide bern noch efkes by inoar to sjen, krekt sa lang, det hy by hjar wie, en de ûndergeande sinne skittere op it kroeze hier fen hjar kopkes, dy-t sa rjucht op ’e fine lichemkes sieten as kreaze kleurige blomkes yn knop.

“Boartest nou noait wer mei my?” en der rôlle in inkeld lyts trientsje oer Tine hjar brúne wangkjes. “Noait wer, Fokke?”

“Stil mar,” sei dy treastjend tsjin syn lytse kammeraet, “moarn boartsje ik wer mei dy en oaremoarn ek, krekt sa lang, as wy great binne en den trouwe wy en den krijstû al myn ikels presint en myn moai kleurpotlead.” Tine waerde stil fen blydskip yn ’t foarútsjen op dizze hearlikheden en yn ’e trouhertige ûnskild mingele hjar de leauwing oan det greate bernelok.

“En nou wiste it,” rôp Fokke noch en roan al op in drafke mei Piter post foart, it blaulinnen pûdsje mei de touwen strûp, det Martsen him makke hie, yn ’e hân en in greate readbûnte bûsdoek mei in tippe ta de broeksbûs út.

Ho tichter as ’r by hûs kaem, ho lytsmoediger as’r waerde en do-t ’r heit foarhûs stean seach, de hân stiif op ’e stôk en de eagen hiel strang ûnder ’e âld pet, dûkte ’r him lyts by de snijbeanstokken lâns en scoe sa yn ’e hûs. Mar heit seách.

“Mars op bêd,” hjitte ’r him noartsk. “Hwet dochst’ sa lang op ’e wei om to stoatskaven! En astû wer by det bleke fanke fen doomné’s komst, den scil ’k dy noch ris opsitten leare,” en hy wiisde mei syn stôk nei de doar. “En sûnder iten, bigrepen?” do-t Fokke Martsen al by de skelk hie.

“Syn iten stiet klear en det yt hy op en den giet hy op bêd,” sei dy lûd en skoude Fokke foar hjar út yn ’e keamer.

“Rin!” sei Wychman noch heal lûd, mar mear doarst hy der net fen sizze. Hy woe gjin spul ha mei Martsen, út noch yn net. Hy hie hjar al ris djip yn ’e eagen sjoen . . . Wychman Hoara tocht om in twadde trou en hja wie in bigearlik fromminsk for him. Flink fen gewaeks, mei in pear leidige eagen en lippen sa read as de bloedkralen, dy-t se om ’e folle hals hie, mocht hy der graech oer, det se yn ’e hoek siet op it húsfrouplak. Det Gels der for in wike ef hwet noch sitten hie, der tocht hy net iens mear om, hjar bistean yn syn libben hie neat oars west as in skaed op ’e mûrre. En Martsen wist wol, hwet hja diich, dy hâldde hjar fij, as it folk der by wie en oanhalich, as hja mei him allinne yn ’e keamer siet en den wer ynienen ûnforskillich en keken, det Wychman Hoara der gled yn wei rekke en al folle earder yn hjar netten fortiisd siet, eart hy der sels in flau bisef fen hie. Mar hiele Hastings wist it wol, der soarge Martsen al for en do ynienen mei de Krysthjeldagen woe se in dei ef hwet nei hjar folk útfenhûs. Det kaem hjar ta, sei se en do seach se him oan, det hy der hjit en kâld fen waerde en by Hoara’s liet se roasje soargje.

It waerden minne hjeldagen for Wychman Hoara. It bistjûr wie derút by hjarres. De faem kwinkeleare op ’t bjinstap om en stie al ier-en-betiid moai forklaeid by ’t steksdoarke. It tsjernd bûter wie forbarnd en iten en drinken, neat wie op ’e tiid ré. Wychman siet yn ’e hoek by de skerm to stúmjen en to swart sjen en smookte de iene piip foar en ’e oare nei en de bern sochten hjar formaek by de bûrljue en wierne der op ’e telle oan ’t nútsjesjitten.

Bûtendoar wie ’t Krysttiidwaer. Der lei in tin laechje snie, súnich sjidde oer ’t slieprige lân, de iisblommen bloeiden moarns wûnderlike moai op ’e glêzen en de greate poarperen wintersinne kaem alle moarnen alweroan like moai op oer ’e Hastinger heide, dy-t der rûchfearzen en brúnbleek foar lei.

It wie deastil yn ’e natuer, krekt as harke hja nei ’t kommen fen ’e heiltynge út it fiere Easten, it lân fen ’e hoop en ’e forweseliking fen elts kristenhert syn winsken.

De Hastinger klok lette for de moarnspreek. By Hoara’s yn ’e hûs koe min ’t skoan hearre, sa hoar wie ’t. Wychman siet wer yn ’e hoek to stúmjen, mar hy forroerde him net.

“Heart de boer ’t wol? de klok let,” sei de faem en kaem efkes troch de doar, “ef giet de boer net hinne?”

“Né,” sei dy koart en lei de piip del en bleau stil sitten mei de tûmmen yn ’t fesjebûs, in hiel set yn him sels to wrokjen en to rekkenjen.

De middeis, optslach nei iten, gyng hy sûnder dach sizzen der út, it fyn swart lekkens pak oan en ’e hege sidene pet op, stiif en net-to-nei-to-kommen fen greatskens.

In stap ef hwet roan hy de wei út, do kaem hy werom en gyng by de hússide lâns nei efterhûs ta. “Span de glêzewein yn,” sei hy noartsk tsjin de feint yn ’t bûthús en in skoftsje letter klapten de izers fen ’e fette swarte op ’e wei, det út nei ’t Hastinger Nijlân ta.

De wite jageline trille him yn ’e hân—Wychman Hoara siet yn ’e pine en do hy de reade pannen fen ’e Nijlânster húzen yn ’e fjirte seach, woe hy der hast noch wol wer foar omkrolle. Mar de bigearte bleau sterker as de freze . . . hy ried troch.

By de greatste harbarge liet hy útspanne en gyng do stiif en stadich mei de readforbarnde holle yn ’e nekke de bûrren troch nei in lyts kreas húske yn ’e beammen ta. It wie in sobere went, twa finsterkes foar en toside, der it tek oproân, de doar op syn saksis. De groun wie mei wyt sân bistruid, in bist bâlte yn ’t efterhús en in stikmennich weiten hinnen sieten op ’e hikke foardoar, mar minsken wierne der net to sjen.

“Folk!” rôp ’r en rattele mei de klink en allinne yn det folkroppen hearde min al it bifel, om iepen to dwaen.

Hastich waerde de doar iependien . . . Martsen hjar mem stie op ’e drompel. “De boer!” rôp se lûd en foel hast om fen skrik. Hoara wie al yn ’e hûs, permantich stapte hy nei de keamer ta en de stoefe eagen seagen earst noch ris mei gnizerige spot yn ’t foarhús om.

“Hwer ’s Martsen!” sei ’r en stiek syn lange skonken út nei de âlderwetske klomkachel. Hja wierne dôf fen kjeld. Breed en foars siet hy der yn ’e strieëne briedstoel en takseare mei finnige eagen de âlde knopkestoellen, it kammenet, it wankel sekretairke en ’e tafel, der in moai nij swilkje op lei, mar dy-t min ’t dochs wol oansjen koe, det der for en nei in hiel kliber lytse bernefoetsjes tsjin oan skopt hie en ’t like wol ef syn eagen seine: net folle om ’e hakken.

Martsen hjar mem fielde de prippen fen dy kâlde donkere eagen wol en mei in biwyske fen greatskens yn al hjar earmesteat sei se werom: “Martsen dy’s nei másters ta to thédrinken.”

“So!” andere Wychman koel. “Ik moat mei hjar prate. Helje se.”

“O hearink, skilt der hwet oan mei de bern?” en ’t âld minske pripte hjar fen skrik al mei de greate spjelde, der se de doek mei fêstspjelde, yn ’e hals. Hja wie ek sa oerstjûr. Hwet woe dy Hoara hjir? dy-t oars to greatsk wie om oait in foet by hjar binnedoar to setten? Mei steande earen fleach se de wei út, sa hird as hjar âlde foetten hjar mar drage woene en det wie mar by masters yn ’e hûs.

Martsen bleau deabidaerd sitten, mar der loek in fyn read yn hjar wangen en efkes krigen hjar eagen in oare útkyk. Sá sjocht in minske mar inkeld . . . as hy de macht oer ’t lot fen in evenminsk yn hânnen hat.

“To, komst’ nou mei?” en mem joech hjar de hoed al oer, mar liet him ek wer falle, sa kjel waerd’ hja, hwent Martsen dy sei: “Strak ansens den scil ’k komme, hear. Earst scil ’k ris fetsoenlik it pantsjefol thé opdrinke, det masterke my nys krekt sa yngetten hat.”

“Dy greate kearel wirdt divels, det wik ik dy!” en ’t gûlen stie Martsen hjar mem neijer as ’t laitsjen.

“Der scil ik wol mei redde,” sei Martsen en hja rette der mei.—

’t Scil in goed healûre letter west ha, do kaem hja mei staesje thússetten. Wychman Hoara seach hjar fen fjirrens al oankommen—oan ’t skommeljen fen ’e brede heupen seach ’r ’t. De wintersinne skynde op hjar ljocht hier en do-t se by de hússide lâns kaem, skitteren de donshierkes yn hjar nekke út as goud en hjar heldere grize eagen sochten syn brúnen, súver oer de ûndergerdyntsjes hinne. Krekt as fleagen der fonken út oer yn sines . . . hy moast der súver fen knypeagje.

Do kaem der in minne healûre for Wychman Hoara. Martsen liet him mar prate . . . hy moast alhielendal oer ’e brêge komme en in Hastinger Hoara is gau útpraet . . . noch noait hat ien fen hjar tofolle sei en Wychman wie ek al ien út it echte laech . . . hy hâldde in slach om ’e earm, mar einliks liet hy ’t slûpe en fornédere him súver sa fier, det hy frege de arbeidersdochter ta syn wiif, koart en bondich wei mei in hird lûd.

Der gyng hjar in skok troch de lea: “Ja nou,” sei se, “der moat ’k my earst ris oer bitinke. Dos derom kamen jy?”

“Det koene jy wol tinke, det it om sokke saken wie,” andere hy, op ’e tean trape. “It binne reizen for my mei myn swak lichem en den by ’t winter.” Det hy net mear sûnder hjar koe, ea ja, det sei hy net. It wie ommers al sa’n greate eare for hjar . . . det wie tapakke mei beide hânnen fensels! Hwerom den sa’n ien de holle yn ’e skoat to lizzen!

“Sjoch,” bigoan Martsen, “ik trou net oars, as ik moat it better krije kinne,” en de grize eagen seagen him lyk oan. ..Fensels, ik wol net sa as Gels, út noch yn net, boer. Ik meij graech moai lije en it komt my ta ek.”

Wychman Hoara nikte, der wie hy ek mei konstenteard. Hja scoe in swart-siden jurk ha en juweel safolle as se mar woe, al scoe der ek in stik lân om foart. Hy seach de greate bellen al flonkerjen yn hjar lytse eartepûltsjes, de fynreaden, dy-t sa skerp ôfstieken tsjin it blanke fel fen hjar hals.

“Det’s goed,” sei hy sa frjeonlike skiklik as hy mar koe. “Det scill’ wy wol skrewiele, Martsen.”

It fromminsk hie nocht oan ’e sege. “Den moat der in nije foarhúzing foar de pleats, yn sa’n âld ûlenêst kin ik net bankje. By memmes ha’k my bikrimpe moatten,” en hjar eagen seagen spitich oer ’e lytse lege keamer, der hjar widze ienkear stien hie—“net fen ’t iene lijen yn ’t oare. En for mem in goede âlde dei, der soargje jo for fensels!”

Der prúste Wychman Hoara raer tsjin oan, hy koe nou de folle pong mar op ’e tafel smite en stekke him leech wer yn ’e bûs, mar de bigearte, om det wiif to bisitten, wie dochs optlêst sa oerweldige sterk, det syn gjirrigheit dûkte hjar derfoar en hy sloech ta.

Sa biflapte Martsen Kobus him yn ’t net. Al de Hoara’s wierne pûrrazen, mar Wychman Hoara steurde him der net oan en klauwde de oare maitiids by de seas op en helle hjar fen ’t Hastinger Nijlân en brocht se as syn wiif nei in keamer ta to Hastings.

De foarhúzing fen ’e pleats wie omfearsmiten en hjoed krekt op syn troudei lei lytse Lys de earste stien for in nijen.

Sá offere hy selst syn stamhûs op for it bisit fen dy heldere grize eagen.—

Back to IndexNext