Chapter 23

1ZieJosef Haltrich,Sächsischer Volkswitz—Overdruk uit een tijdschrift—bl. 6.2ZieDe Handelingen der Apostelen, hoofdstuk VIII vers 27.3ZieEdw. Gailliard,Glossaire flamand, op het woordstragier.4Zie mijn opstelLand, volk en taal in West-Vlaanderen, inDe Tijdspiegel, 1884, bl. 1.5BremerenBreemer, De Keulenaar, De Ceuleneer, De CeuleneirenCeulenaere, Clever, Hamburger, Luykenaar, ReeserenSantenaire. Beide laatstgenoemde namen, waarvanSantenaire(in Vlaanderen voorkomende) in verfranschte spelling, zijn afkomstig van rijnlandsche stedekes, naby de nederlandsche grens gelegen, vanReesnamelik en vanXanten.6Bregentzer(vanBregentz, stad in Oostenrijk),Dannenfelser(vanDannenfels, dorp in den Beierschen Palts, by Kirchheim-Bolanden),Darmstädter(vanDarmstadin Hessen),Eltzbacher(vanEltzbach, dorp by Bischofsheim in Beieren),Kirberger(vanKirberg, vlek in Nassau, by Wiesbaden),Mansvelder, (vanMannsfeld, stad in de pruissische provincie Saksen),Oppenheimer(vanOppenheim, stadje in Rijn-Hessen),Prager(vanPraagin Bohemen),Wormser(vanWormsin den Rijn-Palts),Venetianer(vanVenetiëin Italië), enz.7Abcouwer(vanAbcoude, voluitAbekenwoude, maar in volksuitspraakApkou—dorp by Amsterdam);Alphenaar(vanAlfen, dorp in Rijnland, of ook in Noord-Brabant);Berkouwer(vanBerkou, zoo als de volksuitspraak is vanBerkwoude, een dorp in Zuid-Holland);Blesker(een friesche form; vanDe Blesse, een dorp in Friesland op de overijsselsche grens);Brusselaar, Brusselaereen zelfsBruysselaere, met de patronymikaBrusselaers, BrusseleersenBrusseleirs(van de stadBrussel);DordregterenDortsman; Hagenaar(een inwoner van’s Gravenhage);HuyserenHuizer(vanHuizen, het gooische dorp, of vanHuyssen, het geldersche stadje);De Hulster, D’ HulsterenDen Hulster, misschien ookDe Hilster(van de stadHulstin Vlaanderen);Yperman(van de stadIperenin Vlaanderen);Kuindersman(van het vlek deKuinderin Overijssel);Grolman(vanGroenloofGrolin Gelderland);Lekkerkerker(van het dorpLekkerkerkin Zuid-Holland);Lemmersman(van het vlekde Lemmerin Friesland);Lommelaar(van het dorpLommelin Belgisch-Limburg);Mechelaire(van de stadMechelenin Brabant);Meppelder(van de stadMeppel, in de wandelingMeppeltgenoemd, in Drente);Oostwouder(van het dorpOostwoudein Noord-Holland);Ottolander(van het dorpOttolandin Zuid-Holland);Pekelder(van het vlek dePekel-Ain Groningerland, in de wandeling enkelde Pekelgenoemd);Schager(van het vlekSchagenin West-Friesland);Toolenaar(van de stadter Tolenin Zeeland), enz.8Deze naam wordt vermeld inT. D. Wiarda,Ueber Deutsche Namen, bl. 126.9Beerstra, van het dorpBeers, moet dus eigenlikBeersstrazijn;Beetstra, van het dorpBeets; BoonstraenBoornstra, van het dorpOlde-Boorn, door de Friesen in de wandelingBoarn, Boongenoemd;Broekstra, van het dorpBroek; Budstra, van het gehuchtde Bird, gewoonlik volgens de friesche uitspraakde Budgenoemd, by Grou (deze geslachtsnaam komt dan ook te Grou voor);Dragstra, van het vlekDrachten; Gaastra(eigenlikGaaststra), van het dorpGaast; GroustraenGrouwstra, van het dorpGrou; Heegstra, van het dorpHeeg; Ylstra(eigenlikYlststra), van het stadjeYlst; JoustraenJouwstra, van het vlekde Joure; KielstraenKylstra, van het gehuchtde Kielby ’t Hoogezand in Groningerland;KnypstraenKniepstra, van het dorp deKnypeof Nieu-Brongerga;Kootstra, van het dorpKoten; Lemstra, van het vlekde Lemmer; Nestra(Nesstraware beter geboekstaafd), van een der drie dorpenNes, die er in Friesland gelegen zijn;Sneekstra, van de stadSneek; SteenstraenStienstra, van het dorpStiens; Teernstra, van het dorpTeerns; Teunstra, van het dorpTirus, in friesche uitspraakTunsofTeunsgenoemd;Troelstra, van het dorpTer Oele, in de wandeling totTroelesamengetrokken;Tzumstra, van het dorpTzumofTjum; Wierstra, van het dorpWier, of van eenig anderwier, welk woord, nevenstherp, in het Friesch eene hoochte of heuvel beteekent;Wynstra, van het dorpWynsof van de buurtWynsby Oosterend—allen friesche plaatsen. En nog velen meer, die men vinden kan in mijn werkEen en ander over friesche eigennamen.10Alstorphius, vanAlsdorf, zoo als wel drie dorpen in Rijn-Pruissen heeten, een by Aken, een by Trier, een by Coblentz.Essenius; de plaatsnaamEssenis in Nederland eigen aan drie gehuchten, by Barneveld in Gelderland, by Diepenveen in Overijssel, by Haren in Groningerland; en in Duitschland aan wel vijf verschillende plaatsen.Fledderus, van het drentsche dorpde Vledder; Gronovius, van het westfaalsche stadjeGronau, aan onze twentsche grenzen gelegen;Hempenius, van het dorpHempensby Leeuwarden;Noordanus, van de stadNordenin Oost-Friesland;Parisis, vanParijs; Schotanus, van het dorp (Olde-enNye-)Schoot, in Friesland;Sevecotius, van eene plaatsnaamZevenkotenofSevecotein Vlaanderen;Staphorstius, van het dorpStaphorstin Overijssel;Stavorinus, van de stadStaverenin Friesland;Tilanus, van de stadTielin Gelderland;Swalmius, van het dorpSwalmenby Roermond in Limburg (zie Nav.: XXXIII, 294);Buranus, van het stadjeBurenin Gelderland;Verdenius, van de stadVerdenin Hanover;Werumeus, van een der in de friesche gewesten talryke dorpen dieWierumofWerumheeten;Winsemius, van het friesche dorpWinsum; Colonius, van de stad Keulen, enz.11ZieNavorscher, dl. XXVI, bl. 351 en 362.12Zoo geven onze zeelieden, in het Engelsche-kanaal zoo wel bevaren, aan het Nau tusschenDoverenKales(Calais), aan de vooruitstekende landpunt vanDungeness, waar de ligplaats is onzer loodskotters, en aan denStart-pointder Engelschen, nog de oud-nederlandsche namen van »de Hoofden”, »de Singels” en »Goudstaart.”13Elzas, Nassau, Navaere(Navarre),Neumark(eene gou van het pruissische gewest Brandenburg),Noorweegen, Oostenrijk, PadmosenPatmos, Piemont, Pommeren, Pruissen, Sauerland(eene gou van Westfalen),Spanje, TirolenTyrol, Toscanie, Waldeck, Wetterau(eene hessische gou), enz. Ook nogPortugaels, dat als een patronymikon in den tweeden naamval staat.14BrandenburghenBrandenburg, CalischmetKalisch, KalisenCalis(stad in Polen),Clermont, Craeau, Dublin, Edenburg, Fernambucq, Kantelberg(dit is de oud-nederlandsche form van den naam der stadCanterburyin Engelland),Konijn(Conin, stad in Polen; zie ook bl. 210),Lankester, Libau(stad inKoerland),Lion(?),Lissa(stad in Polen),LondonenLonden, Madras, Marseille, MesritzenMeseritz(stad in Polen),Mureia, Orleans, Parijs, Presburg, Riga, Robaeys(deze naam, in Vlaanderen voorkomende, vertoont den byzonder-vlaamschen form van den naam der stadRoubaix, oorspronkelikRoodebeke, in Fransch-Vlaanderen),RomenenRoomen, RouaanenRowaan, Toledo, Versailles, WyborghenWyburg(stad in Finland).15Yonge,Christian Names, dl. I, bl. 54.16Dresden, DusseldorfenDusseldorp, Frankfort, Halberstadt, Hamburg, Hanou(Hanauis eene stad in Hessen, waarvan d’inwoners veelvuldig in verbinding stonden met Nederlanders, en waar ook nog in deze eeu eene nederlandsche herformde gemeente gevestigd was),Heilbron, Keulen, Lobensteyn, Luneburg, Maagdenburg, Manheim, Metz(deze dikwijls voorkomende geslachtsnaam, en die door verschillende maagschappen gedragen wordt, kan ook een patronymikon zijn, en wel een tweede naamval van den ouden mansvóórnaamMet, Mette; zie bl. 154. Vooral waar hy alsMetsgeschreven wordt, zal dit het geval zijn). DanMinden(komt ook, volgens de hollandsche uitspraak, alsMindevoor);Neurenberg(en misschien isNeurdenburghiervan wel eene verbastering);Regenspurg(nog in de oude zuidduitsche spelling, metpin plaats vanb),SelleenZelle(Celle, stad in Hanover),Andernagt, (dat isAndernachaan den Rijn; zie §156),Sleeswijk, Spandaw(Spandau, Spandow, stad in Brandenburg, Pruissen);Speyer(de hoogduitsche form van den naam der stadSpiers, in den Pfalz);Straatsburg, Weymar, WolffenbuttelenZerbst, eene stad in Anhalt.17Benraadt(dorp in de Rijnlanden by Dusseldorp),Berssenbrugge(dorp in Hanover by Osnabrück),Burlage, Boerlage, Buurlage(Burlageis een dorp in Oost-Friesland),Brandligt(dorp in de graafschap Bentheim),Dornseiffen(dorp by Siegen in Westfalen),Emmelkamp(dit is de nederduitsche naam van het dorpEmblicheim, in de graafschap Bentheim, aan onze drentsche grens by Koevorden gelegen);Geelkerken, nederduitsche form van den naam van het stadjeGeilenkirchen, in de Rijn-provincie, naby onze limburgsche grenzen gelegen,Gescher(dorp in Westfalen naby onze twentsche grens),Gilhuys, nederlandsche form van den naam van het stedekeGildehaus, in de graafschap Bentheim, naby onze twentsche grens gelegen,Holtrop(dorp in Oost-Friesland);Iburg(vlek in Westfalen, by Osnabrück),Kleinenboich(dorp in de Rijn-provincie, by Gladbach),Kleve(stad in de Rijn-provincie, naby onze geldersche grens),Kloppenburg(stadje in Oldenburg),Kniphuisen(in Jeverland, Oldenburg),KranenburgenCranenborg(stedeke in de Rijn-provincie, naby onze geldersche grens),Meurs(Mörs, stadje in de Rijn-provincie, by Keulen),Noordhoorn(Nordhorn, stadje in de graafschap Benthem, aan onze twentsche grens),NordenenNoorden(stad in Oost-Friesland),Pruim(verhollandscht vanPrüm, een stadje bezuiden Aken in de Rijn-provincie),Steinvoort, SteinfortenSteinfoorte(Steinfurth, stadje in Westfalen),TekelenburgenTecklenborg(stadje by Munster in Westfalen),Tinholt(gehucht by Emlenkamp—zie hier boven),ViersenenVierssen, WagtendonkenWassenbergh(alle drie stadjes in de Rijn-provincie, aan onze limburgsche grens),WeenerenWitmondmetWitmondt(twee oostfriesche stadjes),Witlage(dorp by Osnabrück),Wittmarschen(WytmarschenofWietmarschen, de naam van een oud en beroemd klooster, thans van een klein gehucht in de graafschap Benthem, by Noordhoorn aan onze twentsche grens), enz.18Hoogezand, Muntendam, Dwingeloo, Hoogeveen, Vollenhove, Kampen(kan ook een patronymikon zijn),Steenwijk, Appeldoorn, Barneveld, Eibergen, Amerongen, Montfoort, Akersloot, Medemblik, Wydenes, Goudriaan, Pijnacker, Baarland, Cats, Middelburg, Zirkzee(eene wanspelling van Zieriksee),EindhovenenEnthoven, Oosterwijk, Steenbergen, BroekhuizenenBroekhuyse, Beverloo, Valkenburg, Calmpthout, HoogstratenenHoogstraeten, Moll, Aarschot, LovenenLeuven, Oudenaarde, Ronse, Kortrijk, Meenen, Blankenberg, Belle, Peene, Linzeele, enz. Dit laatste (Lynsele, Lijnsele, Leinsele), is de oud-nederlandsche naam van het oud-vlaamsche dorp in Fransch-Vlaanderen, dat thans den verfranschten naam van »Lincelles” draagt.19ZieDe Navorscher, dl. XXVIII, bl. 88.20Eene zonderlinge, den oore beleedigende en de tonge vermoeiende samenstelling van geslachtsnamen, eigen aan een enkel persoon, isVan Taack Trakranen(Van Taack Tra Kranen). Zoo deze naam ook nog eens tot eenen enkelen monsternaam samenvloeide, gelijkTra Kranenreeds tot één naam geworden is!Vantaacktrakranen!21Drentsche Volksalmanak, jaargang 1839, bl. 29 en jaargang 1840, bl. 143.22Van Engeland, Van Hessen, Van Holstein, Van Ierland, Van Italië, Van Kent(graafschap in Engelland),Van Liefland, Van Nassau, Van Oostenrijck, Van Polen, Van Pommeren, Van Pruissen, Van Savoyen, Van Saxen, Van Spanje, Van ZweedenenVan Sweden.23De Navorscher, dl. XXXIII, bl. 41.24Zie myne opstellen »Friesland over de grenzen”, in het tijdschriftDe Tijdspiegel, jaargang 1882, en »Eenige bizonderheden aangaande de kleederdracht der Friesinnen”, in het tijdschriftDe vrije Fries, dl. XV.25Van Dantzig, Van Dresden, Van Edenburg, Van Gosselaar(zoo deze naam althans eene verbastering is vanGoslar, eene stad in den Hartz),Van Hamburg, Van Havre, Van Hoey, Van Koppenhagen, Van LeipsigenVan Leipzig, Van Lissa(stad in Polen—zie bl. 210),Van London, Van LuikenVan Luyk, Van Lunenburg.Van MansfeldenVan Mansvelt(Mannsfeld, stadje in de pruissische provincie Saksen, by Merseburg),Van Memel, Van Messel(dorp in Hessen, by Darmstadt),Van Milaan, Van NamenenVan Naamen, (Namenis eene waalsche, dus voor Nederlanders eenevreemdestad, even alsLuikenHoei),Van Napels, Van OldenburgenVan Oldenborgh, Van Parijs, Van Praag, Van Rensburg, Van Ryssele, Van Robaeys(Roubaix, stad in Frankrijk—zie bl. 209),Van Rowaen(Rouaan, stad in Frankrijk—zie bl. 209),Van Straatsburg, Van Tonderen, Van Tonningen, Van Toulon, Van Venetië, Van Weenen, enz. Misschien ookVan OvenenVan Ove, van den naam der hongaarsche stadOfen?26Van Crefeld, Van Dorsten, Van Dulken, Van DurenenVan Duuren, Van Dusseldorp, Van Emmerik, Van Erkelens, Van Eupen, Van Gangelt, Van Gelder, Van GochenVan Gogh, Van GriethuizenenVan Griethuysen, Van GulikenVan Guylik, Van Heeringen, Van Keeken, Van Kempen, Van Ketwich, Van KeulenenVan Colen, Van Kleef, Van Lennep, Van Meurs, Van Orsoy, Van Rees, Van Rijnberk, Van Santen, Van Schermbeek, Van Siutfyt, Van SonsbeekenVan Sonsbeeck, Van Stralen, Van StraelenenVan Straalen, Van Suchtelen, Van Trier, Van ViersenenVan Vierssen, Van Wesel, Van WeezelenVan Wezel, enz.27Van Bilderbeek(Billerbeck, stadje niet ver van onze geldersche grenzen),Van Brethorst(dorp by Minden),Van Dortmond, Van Koetsveld(Coesfeld, stadje by onze geldersche grens),Van Lingen, Van LoonenVan Lon(Lohn, Stadt-Lohn, stadje aan onze geldersche grens. Deze naam kan echter ook van het belgisch-limburgsche stadjeLoonofLoozkomen),Van MindenenVan Minde, Van Ogtrop(Ochtrup, stadje aan onze twentsche grens),Van Osenbruggen, Van OssenbruggenenVan Ossenbrugge(dit is de nederlandsche form van den hoogduitschen naam der stadOsnabrück. Oudtijds was in Frieslandossenbrugschlinnen zeer bekend),Van Asbeck(gehucht by Ahaus),Van Hassbergen(dorp by Osnabrück),Van Riemslo(dorp tusschen Osnabrück en Herford),Van Ledden(gehucht by Ahaus),Van VredeenVan Vreeden(Vreden, stadje aan de geldersche grens),Van Zoost(Soest, stad in Westfalen; deze naam wordt alsSoost, Zoostuitgesproken, ook door de Hoogduitschers), enz.28Van Nieuwenhuis(Nieuwenhuis, Nienhuis, Nienhaus, Neuenhaus, een benthemsch stadje aan de drentsche grens),Van Emmelenkamp(zie bl. 212),Van Wittmarschen(Witmarschen, Wietmerschen, zie bl. 212),Van WilsumenVan Ulsen, dorpen in die landstreek), enz.29Van Doornum, Van GeunsenVan Goens, Van Jennelt, Van Jeveren, Van Hinte, Van Leer, Van Lengen, Van NordenenVan Noorden, Van Varelen, enz.JeverenVarelbehooren slechts in volkenkundigen zin tot Oost-Friesland, maar in staatkundigen zin tot Oldenburg.30Fr. Arends,Erdbeschreibung des Fürstenthums Ostfriesland. Emden, 1824.—bl. 207.31Van Haren, Van Assen, Van Coeverden, Van Kampen, Van Deventer, Van Zutphen, Van Tiel, Van Loenen, Van IJsselstein, Van Egmond, Van Haarlem, Van Leyden, Van Alphen, Van Eyndhoven, Van Breda, Van Broekhuizen, Van Weert, Van Tholen, Van Hulst, Van Turnhout, Van Lier, Van Deynze, Van Beveren, Van Aalst, Van Brussel, Van Heyst, Van Houtryve, Van Hautryve, Van Autryve, Van Outrive(aangaande deze vier laatste namen zie men bl. 218),Van Vive, Van Iperen, Van Honschoten, Van Suypeene(Zuid-Peene, dorp in Fransch-Vlaanderen),Van Uxem, dat zijn allen welbekende namen aan welbekende nederlandsche plaatsen ontleend.32Van Bergen-Henegouwen, Van Brussel, Van Brugge(veelalVan Bruggengespeld, en daardoor twyfelachtig),Van Damme, Van Deynse, Van Diest, Van Evere, Van Gaveren(metDe Gavere—in franschen form),Van GeelenVan Gheel, Van Gent, Van GendenVan Ghent, Van Haerlebeke, Van Halmael, Van Hantryve(zie bl. 218),Van Heyst, Van Herzele, Van Herenthals, Van Hoboken, Van Iperen, Van KanegomenVan Caneghem, Van Lier(één noordnederlandsch geslachtVan Lieris niet afkomstig van de zuidnederlandsche stadLier, maar van de oostfriesche stadLeer, welke naam vroeger ook wel »Lier” werd geschreven—men spreekt »Leier”),Van LeuvenenVan Loven, Van Lommel, Van Lookeren, Van Meenen, Van Moll, Van Moorsele, Van Otichem, Van Peer, Van Pelt, Van Petegem, Van Popering, Van Reekem, Van Sichem, Van Slype(Verslype, dat isVan der Slype, komt nog in Vlaanderen zelve voor),Van Somerghem, Van Sotteghem, Van StadenenVan Staa, Van Stockum, Van Tienen, Van Tongeren, Van Turenhout, Van TuerenhoutenVan Tuerenout, Van Vive, Van Waerschoot, Van Wetteren, Van Zantvliet, enz.33Van Hazebrock(metHasebroek, enz., zie bl. 218),Van Honschoten, Van Mardijck, Van Suypeene, Van PeeneenVan Peen, Van Stapele, Van Uxem, Van Wynoxbergen, enz.34Van Driel, De Dwingelo(merkweerdiger wyze komt deze naam in verfranschten form voor),VanGennip, Van Gestel, Van Groeningen, Van Heemskerke, Van Cuyck, Van Lieshout, Van Moock, Van Oirschot, Van Ommeren, Van Os, D’Overschie(ook in franschen form),Van Puyfelick(Pufflik, dorp in Gelderland, in het Maas- en Waalsche),Van Rijswijck, Van Ruynen, Van Schijndel, Van Son, Van Stratum, Van Tilborgh, Van Velsen, Van Zuylen, enz.35Zie een opstel overMunnikreede, vanH. Q. Janssen, in het jaarboekjeCadsandria, voor 1854, te Schoondyke in Zeeusch-Vlaanderen uitgegeven.36ZieN. de Roever,Nadere bizonderheden betreffende Jan Theunisz. Blanckerhoff, voorkomende in het tijdschriftOud-Holland.—Amsterdam, 1882, jaarg. I, bl. 89.37In hoogduitschen form, alsVon Beesten, komt een geslachtsnaam, van dezen dorpsnaam ontleend, nog tegenwoordig in de Nederlanden voor; zoo ookVan Besten(te Antwerpen), en elders nog de zuiver nederlandsche formVan Beesten.38DeinumaenDeinema, van het dorpDeinum; Dokkuma, van de stadDokkum; Dongjuma, van het dorpDongjum; Ferwerda, en het versleteneFerweda, van het dorpFerwert; Holwerda, van het dorpHolwert; Jelluma, van het dorpJellum; Jorwerda, van het dorpJorwert; Kluurda, van het gehuchtKluurd, by Kimswert;Memerda, van het gehuchtMemert, by Winsum;Miedema, van het dorpMiedum; Rauwerda, van het dorpRauwert; Salverda, van het gehuchtSalwertby Franeker;SieswerdaenZieswerda, van het gehuchtSieswertofSydswertby Hichtum;Weidema, van het dorpWeidum; Wurdema, van het dorpWirdum(de naam van deze plaats wordt door de Friesen alsWurdumofWuddumuitgesproken), enz.39Helwerda, van het gehuchtHelwertby Rottum in Fivelgo;Leta, vande Lete, een gehucht by Bellingawolde;Lula, vande Lule, een gehucht by ’t Hoogezand;Wedda, van het dorpWedde, en nog velen meer, zoo wel friesche als groningsche, die in mijn werk »Een en ander over friesche eigennamen,” inDe vrije Fries, dl. XIII, zijn aangegeven.40Van der Dussen, Van der Dusse, Verdussen; de Dusseis een stroomke in Noord-Brabant, in het Land van Altena.Van der EemenOvereem; deEemis het rivierke waar Amersfoort aan ligt.Van der Eems, de rivier tusschen Groningerland en Oost-Friesland.Van der Giessen, Van de Giesse, Vergiesse; deGiessenis een stroom in Zuid-Holland, die by Giessendam in de Merwede valt.Van Heule, Verheule, Verheul; deHeuleis eene beek in West-Vlaanderen; het woordheule,heulheeft evenwel ook de algemeene beteekenis van waterloop, water-affloeiing.VanIJssel, Van den IJssel, Verysel, in wanspelling ookVan den Eyssel.Van der Lei, Verley, Verleye, By de Lei; deLeieis eene rivier in West-Vlaanderen; maar het woordleieheeft ook de algemeene beteekenis van waterleiding, en komt, b. v. in Friesland, ook als plaatsnaam voor.Van der LekenVan der Leck.Van der LindeenVan der Linden, ookVerlinde, Verlind; deLindeis een rivierke in Friesland; deze geslachtsnaam kan echter ook afkomstig zijn van den boom dielindeheet; zie §135.Van Maas, Van Maese, Van Maze, Van der Maas, Van der Maesen, Van der Maze, Vermaas, Vermaes, Vermaese.Van de Mandele, Van der Mandele, Van de Mandelen, Van de Mandel, Vermandele, Vermandel, ook door de zeer gewone verwisseling vanlenr,Van der Mandere, Vermandere, Vermander; deMandeleof deMandelbekeis een rivierke in West-Vlaanderen.Van de Merwe, Van de MerwedeenVan der Merve.Van de Niers; deNiersis een rivierke in Limburg.Van Rijn, Van Rhijn, Van den Rhijn, in wanspelling ookVan Reyn.Van de Roer; deRoeris eene rivier in Limburg, die by Roermond in de Maas vloeit.Van de Rotte, ontleend aan het zelfde riviertje waar ook Rotterdam zynen naam naar draagt.Van der Schelde, Van der Schelden, VerscheldeenVerschelden.Van Schie.Van der SwalmenVan der Zwalm; deSwalmis een rivierke in Limburg. Maar een ander rivierke in Oost-Vlaanderen, by het dorp Strypen, draagt ook den naam van deZwalm; naar dit rivierke draagt een geslachtVan der Zwalmenzynen naam. Eene hofstede,ter Zwalmegenoemd en aldaar gelegen, behoorde oudtijds aan den stamvader van dit geslacht; eene afsonderlike tak van het geslachtVan der Zwalmenheeft zynen naam verlatynscht totSwalmius(zieNavorscherXXXIII, bl. 467).Van der Vecht, Van der VegtenVan der Vegte.Van ’t Vlie; hetFliis de stroom voor Harlingen, die tusschen Fliland en ter Schelling in de Noordzee valt.Van de WaalenVerwaal.Van de Werken; deWerkeis eene oude, thans meest verloopene rivier in Noord-Brabant by Werkendam.Van de WormenVan der Worm; deWormis een rivierke in Limburg.Van Zoom; deZoomis het rivierke in Brabant, waar de stad Bergen (op Zoom) aan gelegen is.41Berg, Brink, Dam, Dijk, Duin, Haven, HoekenHonck, Hoff, Huis, Kolk, Laan, Oort, Poel, Sluis, Strand, Veen, Veld, Zee.42’T Felt(het veld),De GeestenDe Gheest, Den Duyn, De Hoogt, De Hoek, De Hoorn, De Poel, ’T Sas, De WalenDe Walle, De Weide, De Winkel, De Zee.43Van DijkenVan Dijck, Van DuinenVan Duyn, Van Hoeck, Van Hee, Van Houtte, Van Hove, Van LeeenVan Lede, Van Neste, Van Ooi, Van Ooy, Van OyeenVan Oyen, Van OordtenVan Oorde, Van RoodmetVan Rooy, Van Rooyen, Van RaayenVan Raey, Van Veen, Van Vliet, Van WijkenVan Wijck.44Zie mijn opstel:Amerzode, inDe Navorscher, dl. XXXIII, bl. 128.45Van den Bosch, Van den Bossche, Van den BusscheenVan den Bos, Van den Berg, Van den Bergh, Van den Berge, Van den Berghe, Van den Berghen, Van de Brug, Van den BurgenVan den Borg, Van ’t Einde, Van ’t Ende, Van den Ende, Van den Eynde, Van der Geest(zie bl. 247),Van der Gracht, Van der GraftenVan der Grift—dat zijn drie verschillende formen van één en het zelfde woord. VerderVan der HageenVan der Haeghen, Van der Heide, Van der Heiden, Van der Heyde, Van der Heyden, ookVan der Heeden(vergelijkVan Heeop bl. 247), en zelfsVandereyden, op zuidnederlandsche wyze, alles aan elkanderen geschreven, en dat, volgens de vlaamsche uitspraak, dehverloren heeft.Van den Hoek, Van der HoevenenVan der Houven, Van ’t HoffenVan den Hove, Van der Hout, Van der Kamp, Van der Laan, Van der KolkenVan der Kulk, Van der Kuylen, Van der Meere, Van der MeireenVan der Meer, Van den Oever, Van ’t Padje, Van der Poel, Van de Put, Van de Putte, Van ’t Rood, (zie bl. 248),Van der Sluis, Van der Vaart, Van der Veen, Van der Feen, Van der Ven, Van der Venne, Van der Vinne, allen verschillende formen van een en het zelfde woord, maar dat in de verschillende nederlandsche gewesten eene eenigszins verschillende beteekenis heeft. Eindelik nogVan der Veer, Van de VeldeenVan der Velden, Van de Voorde, Van de VoordtenVan der Voort, Van der WegenVan de Weghe, Van der Weide, Van de Woestyne, Van de WoesteyneenVan de Waestine, Van der WoudeenVan der Zee.46Verburg, Verburgh, VerburgtenVerborg, Vercauteren(cauter,kouteris een zuidnederlandsch woord, en beteekent eene groote uitgestrektheid aanéénliggende boulanden of akkers),Vercruysse, Vercruyssen, Verkruysen, Verdonck, Vergote, Verhage, Verhagen, Verhaege, Verhaeghe, Verhaeghen, Verhave, Verheyden, VerheyenenVerhey, VerhoevenenVerhouven, Verkerk, Verleyen(zie bl. 243),Vermeer, Vermeere, Vermeire, Vermeeren, Vermeiren, ook, half duitschVermehr. VerderVermeersch(zie bl. 250),Vermeulen, VerschuurenVerschueren, Versluys, Versteeg, Verstege, Versteegh, VerstegheenVerstegen, VerstraeteenVerstraeten, VerveldeenVervelden, Vervenne(zie bl. 249),Vervliet, Vervloet, VervoortenVervoorde, VerweienVerwey, Verwerft, Verzele.47Oudtijds was deze zonderlinge uitspraak dernalsngook in sommige hollandsche en andere noordnederlandsche tongvallen zeer algemeen. Onder anderen in dien van Amstelland. Men zie hierover maar eens na hoeGerbrand Adriaensen Brederozyne zestiende-eeusche amstellandsche boertjes spreken laat. Ook nog heden hoort men dezen zelfden neusklank dernin den tongval van het dorp Soest by Amersfoort, en elders in Eem- en Gooiland.48Angenroen(ang [d]en ro-en, aan den roden, aan de rode, zie bl. 248 en 258),Ingenbleek(ing [d]en bleek),Ingebos, Ingendael, Ingenhaag, Ingenhols(hols,holts,holtz,holt, hout),Ingenhoof, Ingenhorst, Ingenlath, Ingenegeren, Ingenohl, Ingeveld,Opgenhaaffe(zie §104).49Zie mijn opstel:Geslachtsnamen met ingen en angen beginnende, inDe Navorscher, dl. XXIX, bl. 33.50ZieCraandijkenSchipperus,Wandelingen door Nederland. Supplement.51Te Kloeze(kloeseis de saksische form van het hollandschekluis; het adellike huisDe Kloeseis by Lochem; de geslachtsnaamVan der Kloeskomt ook voor). VerderTe Lintelo,Te Lintum,Te Nuil,Te Pass,Te Riele,Te Roller,Te Cock,Te Strote(saksische form vanstraat, ook voorkomende in de geslachtsnamenIn der StrothenStrootman). Dan nogTe Veltrup, Te Walle, Te Water, Te Welscher, Te Winkel, Te Gussinklo(zie bl. 36),Te Wechel, Te Hennepe, enz.52Ten Heuvel, Ten Hove, Ten CateenTen Kate, Ten Kley(klei, kleigrond;Van der KleienVerkleimetKleistrakomen ook voor),Ten Oever, Ten Raa(rade,rode, zie bl. 248, 258 en 259),Ten SythoffenTen Siethoff(het enkeleSijthofkomt ook voor),Ten Wolde, Ten Zeldam.53Ter Gouw, Ter Loo, Ter Marsch, Ter Pelkwijk, Ter Schure, Ter Spill, Ter Stege, Ter Velde, Ter Weeme(weême,wedeme,wedem, ookwidem,widomis het oud-saksische woord voor het huis van den geestelike, voor de pastory dus. Als zoodanig is dit oude woord in onze noordoostelike gouen nog heden wel in gebruik; de geslachtsnamenVan WeemenenWeemstrazijn er ook van afgeleid). Eindelik nogTer Weer.54ZieDe Navorscher, dl. XXIX, bl. 36.55De Navorscher, deel XXXIII, bl. 278.56Dykstra, Endstra, ook totEnstraversleten (vanend,einde);Vaartstra, ook totVaatstraversleten, omdat de Friesen dervan het woordfeart,vaartniet laten hooren;Veldstra, ook versleten totVelstra; Geestra(Geeststraware beter schrijfwyze) vangeest,gast, zandgrond (zie bl. 247);HeidstraenHeitstra, Kampstra, KamstraenCamstra. VerderPoelstra, Poortstra, ZandstraenSandstra, ook versleten totSanstra, omdat de Friesen in het woordsand,zand, dedniet uitspreken. VerderSchanstra(Schansstra, vanschans, ware beter),Strandstra, Toornstra, vantoorn,toren, enz.57Van den Herreweghen, Van der Hougstraeten, Van Hoonacker,Van Horshoven, Van Issacker, Van der MensbruggemetVan der Meynsbruggenen het eenvoudigeMijnsbrughen, Van de Meulebroucke, Van der Noordaa, Van Quekelberghe, Van Schevichaven, Van Schilfgaardemet het eenvoudigeSchilfgaarde, Van den Sigtenhorstmet het eenvoudigeSigtenhorst, Van der Slagmolen, Van den Diepstraten, Van den Weyenbergmet het eenvoudigeWeyenberg, Verzijlberg, Van de Rovaart, Van den Crommenacker, Van de Veerdonk, Van den Santheuvel, Van den Huygevoort, Van de Siebkamp.58ZieLevensbericht van Mr. C. J. Nieuwenhuis, in deLevensberichten der afgestorvene medeleden van de Maatschappij der nederlandsche letterkunde. Leiden, 1882.59ZieDe Navorscher, jaargang XXXIII, bl. 245.60De Navorscher, dl. XXVI, bl. 360 en 363.61Van LennepenTer Gouw,Uithangteekens, dl. I, bl. 48.62»Feuchte Niederung;” zieO. Preuss,Die Lippischen Familiennamen, in hetJahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, jaargang IX, bl. 15.63Brugman, Bruggeman, BrugmansenBruggemans, Daalman, DijkmanenDijkmans, Duinman, GeestmanenGastmans.Geestengastzijn benamingen van hooge zandgronden, in tegenstelling metmarsch,maarsch,meersch, dat lage kleigrond, aan zee of rivier gelegen, beteekent; vandaarMarschman, Maarsman, Meerseman, Mersmans, De Meersseman(echter kanMarsmanenz. ookmarskramerbeteekenen). VerderHeideman, HeuvelmanenHeuvelmans, Kolkman, Moerman, Moorman(zie bl. 197 en 198),Poelman, Plasman, Poortman, Slootmans, Polderman, SluismanenZijlmanmetZijlmans(sluisenzijlis het zelfde; zie bl. 248),StraatmanenStegeman, VeldmanmetVeltman, FeldmanenFeltman, VeenmanenVeenemans, Wegman, WeidemanenWeydeman(WeimanenWeymankan hiervan eene samentrekking zijn, maar ook evenzeerjagerbeteekenen; zie bl. 298),WoldmanenWoltman(in onze saksische gouspraken staatwoldvoor ’t algemeen-nederlandschewoud= bosch),Sandman, enz.

1ZieJosef Haltrich,Sächsischer Volkswitz—Overdruk uit een tijdschrift—bl. 6.

2ZieDe Handelingen der Apostelen, hoofdstuk VIII vers 27.

3ZieEdw. Gailliard,Glossaire flamand, op het woordstragier.

4Zie mijn opstelLand, volk en taal in West-Vlaanderen, inDe Tijdspiegel, 1884, bl. 1.

5BremerenBreemer, De Keulenaar, De Ceuleneer, De CeuleneirenCeulenaere, Clever, Hamburger, Luykenaar, ReeserenSantenaire. Beide laatstgenoemde namen, waarvanSantenaire(in Vlaanderen voorkomende) in verfranschte spelling, zijn afkomstig van rijnlandsche stedekes, naby de nederlandsche grens gelegen, vanReesnamelik en vanXanten.

6Bregentzer(vanBregentz, stad in Oostenrijk),Dannenfelser(vanDannenfels, dorp in den Beierschen Palts, by Kirchheim-Bolanden),Darmstädter(vanDarmstadin Hessen),Eltzbacher(vanEltzbach, dorp by Bischofsheim in Beieren),Kirberger(vanKirberg, vlek in Nassau, by Wiesbaden),Mansvelder, (vanMannsfeld, stad in de pruissische provincie Saksen),Oppenheimer(vanOppenheim, stadje in Rijn-Hessen),Prager(vanPraagin Bohemen),Wormser(vanWormsin den Rijn-Palts),Venetianer(vanVenetiëin Italië), enz.

7Abcouwer(vanAbcoude, voluitAbekenwoude, maar in volksuitspraakApkou—dorp by Amsterdam);Alphenaar(vanAlfen, dorp in Rijnland, of ook in Noord-Brabant);Berkouwer(vanBerkou, zoo als de volksuitspraak is vanBerkwoude, een dorp in Zuid-Holland);Blesker(een friesche form; vanDe Blesse, een dorp in Friesland op de overijsselsche grens);Brusselaar, Brusselaereen zelfsBruysselaere, met de patronymikaBrusselaers, BrusseleersenBrusseleirs(van de stadBrussel);DordregterenDortsman; Hagenaar(een inwoner van’s Gravenhage);HuyserenHuizer(vanHuizen, het gooische dorp, of vanHuyssen, het geldersche stadje);De Hulster, D’ HulsterenDen Hulster, misschien ookDe Hilster(van de stadHulstin Vlaanderen);Yperman(van de stadIperenin Vlaanderen);Kuindersman(van het vlek deKuinderin Overijssel);Grolman(vanGroenloofGrolin Gelderland);Lekkerkerker(van het dorpLekkerkerkin Zuid-Holland);Lemmersman(van het vlekde Lemmerin Friesland);Lommelaar(van het dorpLommelin Belgisch-Limburg);Mechelaire(van de stadMechelenin Brabant);Meppelder(van de stadMeppel, in de wandelingMeppeltgenoemd, in Drente);Oostwouder(van het dorpOostwoudein Noord-Holland);Ottolander(van het dorpOttolandin Zuid-Holland);Pekelder(van het vlek dePekel-Ain Groningerland, in de wandeling enkelde Pekelgenoemd);Schager(van het vlekSchagenin West-Friesland);Toolenaar(van de stadter Tolenin Zeeland), enz.

8Deze naam wordt vermeld inT. D. Wiarda,Ueber Deutsche Namen, bl. 126.

9Beerstra, van het dorpBeers, moet dus eigenlikBeersstrazijn;Beetstra, van het dorpBeets; BoonstraenBoornstra, van het dorpOlde-Boorn, door de Friesen in de wandelingBoarn, Boongenoemd;Broekstra, van het dorpBroek; Budstra, van het gehuchtde Bird, gewoonlik volgens de friesche uitspraakde Budgenoemd, by Grou (deze geslachtsnaam komt dan ook te Grou voor);Dragstra, van het vlekDrachten; Gaastra(eigenlikGaaststra), van het dorpGaast; GroustraenGrouwstra, van het dorpGrou; Heegstra, van het dorpHeeg; Ylstra(eigenlikYlststra), van het stadjeYlst; JoustraenJouwstra, van het vlekde Joure; KielstraenKylstra, van het gehuchtde Kielby ’t Hoogezand in Groningerland;KnypstraenKniepstra, van het dorp deKnypeof Nieu-Brongerga;Kootstra, van het dorpKoten; Lemstra, van het vlekde Lemmer; Nestra(Nesstraware beter geboekstaafd), van een der drie dorpenNes, die er in Friesland gelegen zijn;Sneekstra, van de stadSneek; SteenstraenStienstra, van het dorpStiens; Teernstra, van het dorpTeerns; Teunstra, van het dorpTirus, in friesche uitspraakTunsofTeunsgenoemd;Troelstra, van het dorpTer Oele, in de wandeling totTroelesamengetrokken;Tzumstra, van het dorpTzumofTjum; Wierstra, van het dorpWier, of van eenig anderwier, welk woord, nevenstherp, in het Friesch eene hoochte of heuvel beteekent;Wynstra, van het dorpWynsof van de buurtWynsby Oosterend—allen friesche plaatsen. En nog velen meer, die men vinden kan in mijn werkEen en ander over friesche eigennamen.

10Alstorphius, vanAlsdorf, zoo als wel drie dorpen in Rijn-Pruissen heeten, een by Aken, een by Trier, een by Coblentz.Essenius; de plaatsnaamEssenis in Nederland eigen aan drie gehuchten, by Barneveld in Gelderland, by Diepenveen in Overijssel, by Haren in Groningerland; en in Duitschland aan wel vijf verschillende plaatsen.Fledderus, van het drentsche dorpde Vledder; Gronovius, van het westfaalsche stadjeGronau, aan onze twentsche grenzen gelegen;Hempenius, van het dorpHempensby Leeuwarden;Noordanus, van de stadNordenin Oost-Friesland;Parisis, vanParijs; Schotanus, van het dorp (Olde-enNye-)Schoot, in Friesland;Sevecotius, van eene plaatsnaamZevenkotenofSevecotein Vlaanderen;Staphorstius, van het dorpStaphorstin Overijssel;Stavorinus, van de stadStaverenin Friesland;Tilanus, van de stadTielin Gelderland;Swalmius, van het dorpSwalmenby Roermond in Limburg (zie Nav.: XXXIII, 294);Buranus, van het stadjeBurenin Gelderland;Verdenius, van de stadVerdenin Hanover;Werumeus, van een der in de friesche gewesten talryke dorpen dieWierumofWerumheeten;Winsemius, van het friesche dorpWinsum; Colonius, van de stad Keulen, enz.

11ZieNavorscher, dl. XXVI, bl. 351 en 362.

12Zoo geven onze zeelieden, in het Engelsche-kanaal zoo wel bevaren, aan het Nau tusschenDoverenKales(Calais), aan de vooruitstekende landpunt vanDungeness, waar de ligplaats is onzer loodskotters, en aan denStart-pointder Engelschen, nog de oud-nederlandsche namen van »de Hoofden”, »de Singels” en »Goudstaart.”

13Elzas, Nassau, Navaere(Navarre),Neumark(eene gou van het pruissische gewest Brandenburg),Noorweegen, Oostenrijk, PadmosenPatmos, Piemont, Pommeren, Pruissen, Sauerland(eene gou van Westfalen),Spanje, TirolenTyrol, Toscanie, Waldeck, Wetterau(eene hessische gou), enz. Ook nogPortugaels, dat als een patronymikon in den tweeden naamval staat.

14BrandenburghenBrandenburg, CalischmetKalisch, KalisenCalis(stad in Polen),Clermont, Craeau, Dublin, Edenburg, Fernambucq, Kantelberg(dit is de oud-nederlandsche form van den naam der stadCanterburyin Engelland),Konijn(Conin, stad in Polen; zie ook bl. 210),Lankester, Libau(stad inKoerland),Lion(?),Lissa(stad in Polen),LondonenLonden, Madras, Marseille, MesritzenMeseritz(stad in Polen),Mureia, Orleans, Parijs, Presburg, Riga, Robaeys(deze naam, in Vlaanderen voorkomende, vertoont den byzonder-vlaamschen form van den naam der stadRoubaix, oorspronkelikRoodebeke, in Fransch-Vlaanderen),RomenenRoomen, RouaanenRowaan, Toledo, Versailles, WyborghenWyburg(stad in Finland).

15Yonge,Christian Names, dl. I, bl. 54.

16Dresden, DusseldorfenDusseldorp, Frankfort, Halberstadt, Hamburg, Hanou(Hanauis eene stad in Hessen, waarvan d’inwoners veelvuldig in verbinding stonden met Nederlanders, en waar ook nog in deze eeu eene nederlandsche herformde gemeente gevestigd was),Heilbron, Keulen, Lobensteyn, Luneburg, Maagdenburg, Manheim, Metz(deze dikwijls voorkomende geslachtsnaam, en die door verschillende maagschappen gedragen wordt, kan ook een patronymikon zijn, en wel een tweede naamval van den ouden mansvóórnaamMet, Mette; zie bl. 154. Vooral waar hy alsMetsgeschreven wordt, zal dit het geval zijn). DanMinden(komt ook, volgens de hollandsche uitspraak, alsMindevoor);Neurenberg(en misschien isNeurdenburghiervan wel eene verbastering);Regenspurg(nog in de oude zuidduitsche spelling, metpin plaats vanb),SelleenZelle(Celle, stad in Hanover),Andernagt, (dat isAndernachaan den Rijn; zie §156),Sleeswijk, Spandaw(Spandau, Spandow, stad in Brandenburg, Pruissen);Speyer(de hoogduitsche form van den naam der stadSpiers, in den Pfalz);Straatsburg, Weymar, WolffenbuttelenZerbst, eene stad in Anhalt.

17Benraadt(dorp in de Rijnlanden by Dusseldorp),Berssenbrugge(dorp in Hanover by Osnabrück),Burlage, Boerlage, Buurlage(Burlageis een dorp in Oost-Friesland),Brandligt(dorp in de graafschap Bentheim),Dornseiffen(dorp by Siegen in Westfalen),Emmelkamp(dit is de nederduitsche naam van het dorpEmblicheim, in de graafschap Bentheim, aan onze drentsche grens by Koevorden gelegen);Geelkerken, nederduitsche form van den naam van het stadjeGeilenkirchen, in de Rijn-provincie, naby onze limburgsche grenzen gelegen,Gescher(dorp in Westfalen naby onze twentsche grens),Gilhuys, nederlandsche form van den naam van het stedekeGildehaus, in de graafschap Bentheim, naby onze twentsche grens gelegen,Holtrop(dorp in Oost-Friesland);Iburg(vlek in Westfalen, by Osnabrück),Kleinenboich(dorp in de Rijn-provincie, by Gladbach),Kleve(stad in de Rijn-provincie, naby onze geldersche grens),Kloppenburg(stadje in Oldenburg),Kniphuisen(in Jeverland, Oldenburg),KranenburgenCranenborg(stedeke in de Rijn-provincie, naby onze geldersche grens),Meurs(Mörs, stadje in de Rijn-provincie, by Keulen),Noordhoorn(Nordhorn, stadje in de graafschap Benthem, aan onze twentsche grens),NordenenNoorden(stad in Oost-Friesland),Pruim(verhollandscht vanPrüm, een stadje bezuiden Aken in de Rijn-provincie),Steinvoort, SteinfortenSteinfoorte(Steinfurth, stadje in Westfalen),TekelenburgenTecklenborg(stadje by Munster in Westfalen),Tinholt(gehucht by Emlenkamp—zie hier boven),ViersenenVierssen, WagtendonkenWassenbergh(alle drie stadjes in de Rijn-provincie, aan onze limburgsche grens),WeenerenWitmondmetWitmondt(twee oostfriesche stadjes),Witlage(dorp by Osnabrück),Wittmarschen(WytmarschenofWietmarschen, de naam van een oud en beroemd klooster, thans van een klein gehucht in de graafschap Benthem, by Noordhoorn aan onze twentsche grens), enz.

18Hoogezand, Muntendam, Dwingeloo, Hoogeveen, Vollenhove, Kampen(kan ook een patronymikon zijn),Steenwijk, Appeldoorn, Barneveld, Eibergen, Amerongen, Montfoort, Akersloot, Medemblik, Wydenes, Goudriaan, Pijnacker, Baarland, Cats, Middelburg, Zirkzee(eene wanspelling van Zieriksee),EindhovenenEnthoven, Oosterwijk, Steenbergen, BroekhuizenenBroekhuyse, Beverloo, Valkenburg, Calmpthout, HoogstratenenHoogstraeten, Moll, Aarschot, LovenenLeuven, Oudenaarde, Ronse, Kortrijk, Meenen, Blankenberg, Belle, Peene, Linzeele, enz. Dit laatste (Lynsele, Lijnsele, Leinsele), is de oud-nederlandsche naam van het oud-vlaamsche dorp in Fransch-Vlaanderen, dat thans den verfranschten naam van »Lincelles” draagt.

19ZieDe Navorscher, dl. XXVIII, bl. 88.

20Eene zonderlinge, den oore beleedigende en de tonge vermoeiende samenstelling van geslachtsnamen, eigen aan een enkel persoon, isVan Taack Trakranen(Van Taack Tra Kranen). Zoo deze naam ook nog eens tot eenen enkelen monsternaam samenvloeide, gelijkTra Kranenreeds tot één naam geworden is!Vantaacktrakranen!

21Drentsche Volksalmanak, jaargang 1839, bl. 29 en jaargang 1840, bl. 143.

22Van Engeland, Van Hessen, Van Holstein, Van Ierland, Van Italië, Van Kent(graafschap in Engelland),Van Liefland, Van Nassau, Van Oostenrijck, Van Polen, Van Pommeren, Van Pruissen, Van Savoyen, Van Saxen, Van Spanje, Van ZweedenenVan Sweden.

23De Navorscher, dl. XXXIII, bl. 41.

24Zie myne opstellen »Friesland over de grenzen”, in het tijdschriftDe Tijdspiegel, jaargang 1882, en »Eenige bizonderheden aangaande de kleederdracht der Friesinnen”, in het tijdschriftDe vrije Fries, dl. XV.

25Van Dantzig, Van Dresden, Van Edenburg, Van Gosselaar(zoo deze naam althans eene verbastering is vanGoslar, eene stad in den Hartz),Van Hamburg, Van Havre, Van Hoey, Van Koppenhagen, Van LeipsigenVan Leipzig, Van Lissa(stad in Polen—zie bl. 210),Van London, Van LuikenVan Luyk, Van Lunenburg.Van MansfeldenVan Mansvelt(Mannsfeld, stadje in de pruissische provincie Saksen, by Merseburg),Van Memel, Van Messel(dorp in Hessen, by Darmstadt),Van Milaan, Van NamenenVan Naamen, (Namenis eene waalsche, dus voor Nederlanders eenevreemdestad, even alsLuikenHoei),Van Napels, Van OldenburgenVan Oldenborgh, Van Parijs, Van Praag, Van Rensburg, Van Ryssele, Van Robaeys(Roubaix, stad in Frankrijk—zie bl. 209),Van Rowaen(Rouaan, stad in Frankrijk—zie bl. 209),Van Straatsburg, Van Tonderen, Van Tonningen, Van Toulon, Van Venetië, Van Weenen, enz. Misschien ookVan OvenenVan Ove, van den naam der hongaarsche stadOfen?

26Van Crefeld, Van Dorsten, Van Dulken, Van DurenenVan Duuren, Van Dusseldorp, Van Emmerik, Van Erkelens, Van Eupen, Van Gangelt, Van Gelder, Van GochenVan Gogh, Van GriethuizenenVan Griethuysen, Van GulikenVan Guylik, Van Heeringen, Van Keeken, Van Kempen, Van Ketwich, Van KeulenenVan Colen, Van Kleef, Van Lennep, Van Meurs, Van Orsoy, Van Rees, Van Rijnberk, Van Santen, Van Schermbeek, Van Siutfyt, Van SonsbeekenVan Sonsbeeck, Van Stralen, Van StraelenenVan Straalen, Van Suchtelen, Van Trier, Van ViersenenVan Vierssen, Van Wesel, Van WeezelenVan Wezel, enz.

27Van Bilderbeek(Billerbeck, stadje niet ver van onze geldersche grenzen),Van Brethorst(dorp by Minden),Van Dortmond, Van Koetsveld(Coesfeld, stadje by onze geldersche grens),Van Lingen, Van LoonenVan Lon(Lohn, Stadt-Lohn, stadje aan onze geldersche grens. Deze naam kan echter ook van het belgisch-limburgsche stadjeLoonofLoozkomen),Van MindenenVan Minde, Van Ogtrop(Ochtrup, stadje aan onze twentsche grens),Van Osenbruggen, Van OssenbruggenenVan Ossenbrugge(dit is de nederlandsche form van den hoogduitschen naam der stadOsnabrück. Oudtijds was in Frieslandossenbrugschlinnen zeer bekend),Van Asbeck(gehucht by Ahaus),Van Hassbergen(dorp by Osnabrück),Van Riemslo(dorp tusschen Osnabrück en Herford),Van Ledden(gehucht by Ahaus),Van VredeenVan Vreeden(Vreden, stadje aan de geldersche grens),Van Zoost(Soest, stad in Westfalen; deze naam wordt alsSoost, Zoostuitgesproken, ook door de Hoogduitschers), enz.

28Van Nieuwenhuis(Nieuwenhuis, Nienhuis, Nienhaus, Neuenhaus, een benthemsch stadje aan de drentsche grens),Van Emmelenkamp(zie bl. 212),Van Wittmarschen(Witmarschen, Wietmerschen, zie bl. 212),Van WilsumenVan Ulsen, dorpen in die landstreek), enz.

29Van Doornum, Van GeunsenVan Goens, Van Jennelt, Van Jeveren, Van Hinte, Van Leer, Van Lengen, Van NordenenVan Noorden, Van Varelen, enz.JeverenVarelbehooren slechts in volkenkundigen zin tot Oost-Friesland, maar in staatkundigen zin tot Oldenburg.

30Fr. Arends,Erdbeschreibung des Fürstenthums Ostfriesland. Emden, 1824.—bl. 207.

31Van Haren, Van Assen, Van Coeverden, Van Kampen, Van Deventer, Van Zutphen, Van Tiel, Van Loenen, Van IJsselstein, Van Egmond, Van Haarlem, Van Leyden, Van Alphen, Van Eyndhoven, Van Breda, Van Broekhuizen, Van Weert, Van Tholen, Van Hulst, Van Turnhout, Van Lier, Van Deynze, Van Beveren, Van Aalst, Van Brussel, Van Heyst, Van Houtryve, Van Hautryve, Van Autryve, Van Outrive(aangaande deze vier laatste namen zie men bl. 218),Van Vive, Van Iperen, Van Honschoten, Van Suypeene(Zuid-Peene, dorp in Fransch-Vlaanderen),Van Uxem, dat zijn allen welbekende namen aan welbekende nederlandsche plaatsen ontleend.

32Van Bergen-Henegouwen, Van Brussel, Van Brugge(veelalVan Bruggengespeld, en daardoor twyfelachtig),Van Damme, Van Deynse, Van Diest, Van Evere, Van Gaveren(metDe Gavere—in franschen form),Van GeelenVan Gheel, Van Gent, Van GendenVan Ghent, Van Haerlebeke, Van Halmael, Van Hantryve(zie bl. 218),Van Heyst, Van Herzele, Van Herenthals, Van Hoboken, Van Iperen, Van KanegomenVan Caneghem, Van Lier(één noordnederlandsch geslachtVan Lieris niet afkomstig van de zuidnederlandsche stadLier, maar van de oostfriesche stadLeer, welke naam vroeger ook wel »Lier” werd geschreven—men spreekt »Leier”),Van LeuvenenVan Loven, Van Lommel, Van Lookeren, Van Meenen, Van Moll, Van Moorsele, Van Otichem, Van Peer, Van Pelt, Van Petegem, Van Popering, Van Reekem, Van Sichem, Van Slype(Verslype, dat isVan der Slype, komt nog in Vlaanderen zelve voor),Van Somerghem, Van Sotteghem, Van StadenenVan Staa, Van Stockum, Van Tienen, Van Tongeren, Van Turenhout, Van TuerenhoutenVan Tuerenout, Van Vive, Van Waerschoot, Van Wetteren, Van Zantvliet, enz.

33Van Hazebrock(metHasebroek, enz., zie bl. 218),Van Honschoten, Van Mardijck, Van Suypeene, Van PeeneenVan Peen, Van Stapele, Van Uxem, Van Wynoxbergen, enz.

34Van Driel, De Dwingelo(merkweerdiger wyze komt deze naam in verfranschten form voor),VanGennip, Van Gestel, Van Groeningen, Van Heemskerke, Van Cuyck, Van Lieshout, Van Moock, Van Oirschot, Van Ommeren, Van Os, D’Overschie(ook in franschen form),Van Puyfelick(Pufflik, dorp in Gelderland, in het Maas- en Waalsche),Van Rijswijck, Van Ruynen, Van Schijndel, Van Son, Van Stratum, Van Tilborgh, Van Velsen, Van Zuylen, enz.

35Zie een opstel overMunnikreede, vanH. Q. Janssen, in het jaarboekjeCadsandria, voor 1854, te Schoondyke in Zeeusch-Vlaanderen uitgegeven.

36ZieN. de Roever,Nadere bizonderheden betreffende Jan Theunisz. Blanckerhoff, voorkomende in het tijdschriftOud-Holland.—Amsterdam, 1882, jaarg. I, bl. 89.

37In hoogduitschen form, alsVon Beesten, komt een geslachtsnaam, van dezen dorpsnaam ontleend, nog tegenwoordig in de Nederlanden voor; zoo ookVan Besten(te Antwerpen), en elders nog de zuiver nederlandsche formVan Beesten.

38DeinumaenDeinema, van het dorpDeinum; Dokkuma, van de stadDokkum; Dongjuma, van het dorpDongjum; Ferwerda, en het versleteneFerweda, van het dorpFerwert; Holwerda, van het dorpHolwert; Jelluma, van het dorpJellum; Jorwerda, van het dorpJorwert; Kluurda, van het gehuchtKluurd, by Kimswert;Memerda, van het gehuchtMemert, by Winsum;Miedema, van het dorpMiedum; Rauwerda, van het dorpRauwert; Salverda, van het gehuchtSalwertby Franeker;SieswerdaenZieswerda, van het gehuchtSieswertofSydswertby Hichtum;Weidema, van het dorpWeidum; Wurdema, van het dorpWirdum(de naam van deze plaats wordt door de Friesen alsWurdumofWuddumuitgesproken), enz.

39Helwerda, van het gehuchtHelwertby Rottum in Fivelgo;Leta, vande Lete, een gehucht by Bellingawolde;Lula, vande Lule, een gehucht by ’t Hoogezand;Wedda, van het dorpWedde, en nog velen meer, zoo wel friesche als groningsche, die in mijn werk »Een en ander over friesche eigennamen,” inDe vrije Fries, dl. XIII, zijn aangegeven.

40Van der Dussen, Van der Dusse, Verdussen; de Dusseis een stroomke in Noord-Brabant, in het Land van Altena.Van der EemenOvereem; deEemis het rivierke waar Amersfoort aan ligt.Van der Eems, de rivier tusschen Groningerland en Oost-Friesland.Van der Giessen, Van de Giesse, Vergiesse; deGiessenis een stroom in Zuid-Holland, die by Giessendam in de Merwede valt.Van Heule, Verheule, Verheul; deHeuleis eene beek in West-Vlaanderen; het woordheule,heulheeft evenwel ook de algemeene beteekenis van waterloop, water-affloeiing.VanIJssel, Van den IJssel, Verysel, in wanspelling ookVan den Eyssel.Van der Lei, Verley, Verleye, By de Lei; deLeieis eene rivier in West-Vlaanderen; maar het woordleieheeft ook de algemeene beteekenis van waterleiding, en komt, b. v. in Friesland, ook als plaatsnaam voor.Van der LekenVan der Leck.Van der LindeenVan der Linden, ookVerlinde, Verlind; deLindeis een rivierke in Friesland; deze geslachtsnaam kan echter ook afkomstig zijn van den boom dielindeheet; zie §135.Van Maas, Van Maese, Van Maze, Van der Maas, Van der Maesen, Van der Maze, Vermaas, Vermaes, Vermaese.Van de Mandele, Van der Mandele, Van de Mandelen, Van de Mandel, Vermandele, Vermandel, ook door de zeer gewone verwisseling vanlenr,Van der Mandere, Vermandere, Vermander; deMandeleof deMandelbekeis een rivierke in West-Vlaanderen.Van de Merwe, Van de MerwedeenVan der Merve.Van de Niers; deNiersis een rivierke in Limburg.Van Rijn, Van Rhijn, Van den Rhijn, in wanspelling ookVan Reyn.Van de Roer; deRoeris eene rivier in Limburg, die by Roermond in de Maas vloeit.Van de Rotte, ontleend aan het zelfde riviertje waar ook Rotterdam zynen naam naar draagt.Van der Schelde, Van der Schelden, VerscheldeenVerschelden.Van Schie.Van der SwalmenVan der Zwalm; deSwalmis een rivierke in Limburg. Maar een ander rivierke in Oost-Vlaanderen, by het dorp Strypen, draagt ook den naam van deZwalm; naar dit rivierke draagt een geslachtVan der Zwalmenzynen naam. Eene hofstede,ter Zwalmegenoemd en aldaar gelegen, behoorde oudtijds aan den stamvader van dit geslacht; eene afsonderlike tak van het geslachtVan der Zwalmenheeft zynen naam verlatynscht totSwalmius(zieNavorscherXXXIII, bl. 467).Van der Vecht, Van der VegtenVan der Vegte.Van ’t Vlie; hetFliis de stroom voor Harlingen, die tusschen Fliland en ter Schelling in de Noordzee valt.Van de WaalenVerwaal.Van de Werken; deWerkeis eene oude, thans meest verloopene rivier in Noord-Brabant by Werkendam.Van de WormenVan der Worm; deWormis een rivierke in Limburg.Van Zoom; deZoomis het rivierke in Brabant, waar de stad Bergen (op Zoom) aan gelegen is.

41Berg, Brink, Dam, Dijk, Duin, Haven, HoekenHonck, Hoff, Huis, Kolk, Laan, Oort, Poel, Sluis, Strand, Veen, Veld, Zee.

42’T Felt(het veld),De GeestenDe Gheest, Den Duyn, De Hoogt, De Hoek, De Hoorn, De Poel, ’T Sas, De WalenDe Walle, De Weide, De Winkel, De Zee.

43Van DijkenVan Dijck, Van DuinenVan Duyn, Van Hoeck, Van Hee, Van Houtte, Van Hove, Van LeeenVan Lede, Van Neste, Van Ooi, Van Ooy, Van OyeenVan Oyen, Van OordtenVan Oorde, Van RoodmetVan Rooy, Van Rooyen, Van RaayenVan Raey, Van Veen, Van Vliet, Van WijkenVan Wijck.

44Zie mijn opstel:Amerzode, inDe Navorscher, dl. XXXIII, bl. 128.

45Van den Bosch, Van den Bossche, Van den BusscheenVan den Bos, Van den Berg, Van den Bergh, Van den Berge, Van den Berghe, Van den Berghen, Van de Brug, Van den BurgenVan den Borg, Van ’t Einde, Van ’t Ende, Van den Ende, Van den Eynde, Van der Geest(zie bl. 247),Van der Gracht, Van der GraftenVan der Grift—dat zijn drie verschillende formen van één en het zelfde woord. VerderVan der HageenVan der Haeghen, Van der Heide, Van der Heiden, Van der Heyde, Van der Heyden, ookVan der Heeden(vergelijkVan Heeop bl. 247), en zelfsVandereyden, op zuidnederlandsche wyze, alles aan elkanderen geschreven, en dat, volgens de vlaamsche uitspraak, dehverloren heeft.Van den Hoek, Van der HoevenenVan der Houven, Van ’t HoffenVan den Hove, Van der Hout, Van der Kamp, Van der Laan, Van der KolkenVan der Kulk, Van der Kuylen, Van der Meere, Van der MeireenVan der Meer, Van den Oever, Van ’t Padje, Van der Poel, Van de Put, Van de Putte, Van ’t Rood, (zie bl. 248),Van der Sluis, Van der Vaart, Van der Veen, Van der Feen, Van der Ven, Van der Venne, Van der Vinne, allen verschillende formen van een en het zelfde woord, maar dat in de verschillende nederlandsche gewesten eene eenigszins verschillende beteekenis heeft. Eindelik nogVan der Veer, Van de VeldeenVan der Velden, Van de Voorde, Van de VoordtenVan der Voort, Van der WegenVan de Weghe, Van der Weide, Van de Woestyne, Van de WoesteyneenVan de Waestine, Van der WoudeenVan der Zee.

46Verburg, Verburgh, VerburgtenVerborg, Vercauteren(cauter,kouteris een zuidnederlandsch woord, en beteekent eene groote uitgestrektheid aanéénliggende boulanden of akkers),Vercruysse, Vercruyssen, Verkruysen, Verdonck, Vergote, Verhage, Verhagen, Verhaege, Verhaeghe, Verhaeghen, Verhave, Verheyden, VerheyenenVerhey, VerhoevenenVerhouven, Verkerk, Verleyen(zie bl. 243),Vermeer, Vermeere, Vermeire, Vermeeren, Vermeiren, ook, half duitschVermehr. VerderVermeersch(zie bl. 250),Vermeulen, VerschuurenVerschueren, Versluys, Versteeg, Verstege, Versteegh, VerstegheenVerstegen, VerstraeteenVerstraeten, VerveldeenVervelden, Vervenne(zie bl. 249),Vervliet, Vervloet, VervoortenVervoorde, VerweienVerwey, Verwerft, Verzele.

47Oudtijds was deze zonderlinge uitspraak dernalsngook in sommige hollandsche en andere noordnederlandsche tongvallen zeer algemeen. Onder anderen in dien van Amstelland. Men zie hierover maar eens na hoeGerbrand Adriaensen Brederozyne zestiende-eeusche amstellandsche boertjes spreken laat. Ook nog heden hoort men dezen zelfden neusklank dernin den tongval van het dorp Soest by Amersfoort, en elders in Eem- en Gooiland.

48Angenroen(ang [d]en ro-en, aan den roden, aan de rode, zie bl. 248 en 258),Ingenbleek(ing [d]en bleek),Ingebos, Ingendael, Ingenhaag, Ingenhols(hols,holts,holtz,holt, hout),Ingenhoof, Ingenhorst, Ingenlath, Ingenegeren, Ingenohl, Ingeveld,Opgenhaaffe(zie §104).

49Zie mijn opstel:Geslachtsnamen met ingen en angen beginnende, inDe Navorscher, dl. XXIX, bl. 33.

50ZieCraandijkenSchipperus,Wandelingen door Nederland. Supplement.

51Te Kloeze(kloeseis de saksische form van het hollandschekluis; het adellike huisDe Kloeseis by Lochem; de geslachtsnaamVan der Kloeskomt ook voor). VerderTe Lintelo,Te Lintum,Te Nuil,Te Pass,Te Riele,Te Roller,Te Cock,Te Strote(saksische form vanstraat, ook voorkomende in de geslachtsnamenIn der StrothenStrootman). Dan nogTe Veltrup, Te Walle, Te Water, Te Welscher, Te Winkel, Te Gussinklo(zie bl. 36),Te Wechel, Te Hennepe, enz.

52Ten Heuvel, Ten Hove, Ten CateenTen Kate, Ten Kley(klei, kleigrond;Van der KleienVerkleimetKleistrakomen ook voor),Ten Oever, Ten Raa(rade,rode, zie bl. 248, 258 en 259),Ten SythoffenTen Siethoff(het enkeleSijthofkomt ook voor),Ten Wolde, Ten Zeldam.

53Ter Gouw, Ter Loo, Ter Marsch, Ter Pelkwijk, Ter Schure, Ter Spill, Ter Stege, Ter Velde, Ter Weeme(weême,wedeme,wedem, ookwidem,widomis het oud-saksische woord voor het huis van den geestelike, voor de pastory dus. Als zoodanig is dit oude woord in onze noordoostelike gouen nog heden wel in gebruik; de geslachtsnamenVan WeemenenWeemstrazijn er ook van afgeleid). Eindelik nogTer Weer.

54ZieDe Navorscher, dl. XXIX, bl. 36.

55De Navorscher, deel XXXIII, bl. 278.

56Dykstra, Endstra, ook totEnstraversleten (vanend,einde);Vaartstra, ook totVaatstraversleten, omdat de Friesen dervan het woordfeart,vaartniet laten hooren;Veldstra, ook versleten totVelstra; Geestra(Geeststraware beter schrijfwyze) vangeest,gast, zandgrond (zie bl. 247);HeidstraenHeitstra, Kampstra, KamstraenCamstra. VerderPoelstra, Poortstra, ZandstraenSandstra, ook versleten totSanstra, omdat de Friesen in het woordsand,zand, dedniet uitspreken. VerderSchanstra(Schansstra, vanschans, ware beter),Strandstra, Toornstra, vantoorn,toren, enz.

57Van den Herreweghen, Van der Hougstraeten, Van Hoonacker,Van Horshoven, Van Issacker, Van der MensbruggemetVan der Meynsbruggenen het eenvoudigeMijnsbrughen, Van de Meulebroucke, Van der Noordaa, Van Quekelberghe, Van Schevichaven, Van Schilfgaardemet het eenvoudigeSchilfgaarde, Van den Sigtenhorstmet het eenvoudigeSigtenhorst, Van der Slagmolen, Van den Diepstraten, Van den Weyenbergmet het eenvoudigeWeyenberg, Verzijlberg, Van de Rovaart, Van den Crommenacker, Van de Veerdonk, Van den Santheuvel, Van den Huygevoort, Van de Siebkamp.

58ZieLevensbericht van Mr. C. J. Nieuwenhuis, in deLevensberichten der afgestorvene medeleden van de Maatschappij der nederlandsche letterkunde. Leiden, 1882.

59ZieDe Navorscher, jaargang XXXIII, bl. 245.

60De Navorscher, dl. XXVI, bl. 360 en 363.

61Van LennepenTer Gouw,Uithangteekens, dl. I, bl. 48.

62»Feuchte Niederung;” zieO. Preuss,Die Lippischen Familiennamen, in hetJahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, jaargang IX, bl. 15.

63Brugman, Bruggeman, BrugmansenBruggemans, Daalman, DijkmanenDijkmans, Duinman, GeestmanenGastmans.Geestengastzijn benamingen van hooge zandgronden, in tegenstelling metmarsch,maarsch,meersch, dat lage kleigrond, aan zee of rivier gelegen, beteekent; vandaarMarschman, Maarsman, Meerseman, Mersmans, De Meersseman(echter kanMarsmanenz. ookmarskramerbeteekenen). VerderHeideman, HeuvelmanenHeuvelmans, Kolkman, Moerman, Moorman(zie bl. 197 en 198),Poelman, Plasman, Poortman, Slootmans, Polderman, SluismanenZijlmanmetZijlmans(sluisenzijlis het zelfde; zie bl. 248),StraatmanenStegeman, VeldmanmetVeltman, FeldmanenFeltman, VeenmanenVeenemans, Wegman, WeidemanenWeydeman(WeimanenWeymankan hiervan eene samentrekking zijn, maar ook evenzeerjagerbeteekenen; zie bl. 298),WoldmanenWoltman(in onze saksische gouspraken staatwoldvoor ’t algemeen-nederlandschewoud= bosch),Sandman, enz.

Back to Index Next