Hoofdstuk X.„Maar Racier, kunnen ze ’n mensch óók al oppakken,”—vroeg ik—„omdat je onnoozelweg gezegd hebt: „o God, nou ben ’k reddeloos verlore?”„Welnetuurlijk wel, man, weges spreke met je lijfelijke stem as doofstomme zijnde, netuurlijk!... Maar jij ben me met je vrage aldoor vóór ... Affijn, da’s wel goed ook, want dan krijg ’k meer lucht in me overlaje gemoed. Zie je wel an me, hoe ’k d’r nog altijd kappot onder ben?... ’t Is me knak gewees ... As je eige beeldschoone vrouw je verleidt, wor je daar onmenschelijk tegenin, en heb je de eerekroon van je hoofd verlore ... Nou, dan ben je zóó al klaar voor misdaad en zonde, en staat de lik wijgewaad ope voor jou ...„Zoe koest as ’n làm ben ’k d’r dan ook ingedraaid. ’t Onderzoek na die zaak duurde dertien dage, van ’s morges tiene tot ’s middags viere, dat die rechter van extructie mijn in z’n lemoenknijper hieuw ... Wat ’n kunst, met al die geleerdigheid en ’n zwerm cipiers as gerechtigheid staande tege één gesjochte, verraje man. Want ik sprak ommers gewoon en heb direc’ alles bekend ... Kon ’t mijn verders verlaaitafele—’n atheïst vloekt nooit!—ja, wat ze deje met mijn, toe ’k tòch beroofd was van me Carlientje.„Zeit die commissaris van pelisie da’lijk al op ’t bereau: Hoe hè je d’r toe kenne komme, want je heb God na de ooge gespot?”—”De Natuur, bedoel je,” verbeter ik ’m subiet, as atheïst zijnde; „en wie sta, ziet toe dat ie niet en valt ... Maar die vrouw het ’t van de eerste nacht af gewete, dat haar doofstomme man alevel kos spreke!” Dat loog ’k netuurlijk. Maar ’k denk: as jij mijn verraait, néém ik jou ook effe tuk, overspelige Magdalena ...”—Carlien, wil je zeggen.”„Nee, da’s juist ’n woordspeling van mijn ... mot je net zóó in dat tooneelstuk van je plaasse.—Nou, en ’k wier dan voor de rechtbank veroordeeld weges ...”—Oplichterij!”„Praat jij d’r toch niet aldeur tusschenin, man, want je het er ommers ’t minste verstajem nie van! Nee, juistnietweges oplichterij ... Dat sting er met onderstreepte woorde in, in dat vonnis: „Heelegaar om géén oplichterij, maar om ’t artikel ... drie honderd ... ènne ... twaal ... van bedele met geveinsdheid, waar òp slaat: zes maande bajes en ’n jaar na de schans ...”—Ga maar vast zitten!”„Nee, ga maarnietzitte ... Je begrijpt ’r gloof ’k geen lor van!... Daarvoor kon ’k ommers de menister van justicie vééls tespéciaal ... Da’ was óók ’n Franschman in die dage ... nou, en daar ha ’k netuurlijk in Parijs naast gezete op school ... in dezèlde bank!... Dat wou ie zoo graag, zie je?—want die jonge was schrikkelijk hardleers ... ’n merakel zoo’n imbéciel knaapie as dàt was ... Zie je, en daarom kroop ie naastmijn, dat ik met mijn verstand hem alles voor kon zegge, netuurlijk ... Nou, dus da’ begrijp je, wil zoo’n man ommers nooit wete, dat ie door mijn voorspraak op de troon van de hoogste gerechtigheid is geklomme.—’k Had ’m in me macht. ’k Heb er wel ’s meer een in de Asmodee ontmaskerd ... Tjonge ja, hoor ... zouhijniet wete, as je de baas ben van al de speurders en pelitie-honde in ’t land ... Dus vanzelfs schrijft ’k ’n briefie an hem.—Dirk hiet ie ... „A mon ami intime Dirk”,—da’ wil zegge: „Didé ... rique”,—zette ik d’r bove. ’k Denk, da’ trekt nog, onz’ beider moerstaal, notre langue maternelle ... Vive la france! Poeh nou ...„Toch het ie me nog effe late darre, om as menister z’n lef op mijn te koele, netuurlijk. Want op school had ik hèm vaak gedeukt, hè,—’t was ’nakeligventje, entre nous soit dit—nou, en nou had ie mijn inzijnmacht, en toe knauwde hij mijn ... Had gelijk; was z’n recht.„Maar na zes en twintig dage sting ondergeteekende dan toch alweer op z’n vrije voete ... Want ’k had netuurlijk nederig gevraagd an z’n eksjellentie, of ’k, as eenigste koswinnermijnermoeder, voor die edelvrouwe weer ’t werk op mocht vatte ... Vlieg jij daar in, eksjellentie—docht ik bij m’n eige—dan snor ik die vrouw van mijn temet wel op, om d’r effe voor d’r kop te blaze, zonder dat zij een benane-gil ken geve .... Ja, want da’ kon ’k nie’ verknoerste, hè, dat die meid nou in de wereldsche welluste zat, en dat ik an ’t celibaat was overgelate ... Helaas, van dat idee is niks magge komme, want ’k heb ’r niet weer ontmoet voor na een jaar en twáálf dage. Toe was zij voor ’t altaar gehuufd, en ik was me rechte kwijt, want as je tege ’n kerkelijk getrouwd vrouwmensch wat uithaalt, krijg je netuurlijk alle jare van de wereld.„Maar op Europeesch grondgebied was dat toch me eerste logeere geweest voor rijkskoste ... Tegeswoordig ben ik bij de Staat as kind an huis .... Schande genog ... Want as ’k er niet in zit, ben ’k toch zoo goed as op weg ...„Toetertijd greep me dat nog schrikkelijk an. Ja, wat ’n affront, hè, zoo’n eerste keer in die lik? ’k Schaamde m’n eige zóó, da’ ’k voor ’t tribunaal een naam opgaf, die ’k nog nooit had gedrage: Ferdinant Rascrosi! En ze vrage je je heele kattebak, dus ’k denk: zeg ’k dat ondergeteekende van ’t atheïstegloof is, dan ben deedelachtbare heere netuurlijk niet in d’r schik. Daarom had ’k me toen voor Roomsch-Katholiek uitgegeve.„Maar da’ was ’k in me cel netuurlijk al lang weer vergete, want van dat prakkeseere was me gedachte heelegaar weg ... en toe komt me daar in eens ’n pastoor in me kooi, om te vrage of ’k me Pasche wel zou houwe ... Da’ wier ik kwaad, en zooas ’k later strijk en zet met de domenees dee’, gaf ’k Zijn Eerwaarde ’n tik met dat driepikkertje waar je op zit,—dat die goeie man nog dacht: nummer 483 z’n hoofd is een wepsenest.„Toen ie terug kwam, zei hij: ik vergeef ’t u, Rascrosi.”„’k Zeg: ik uwe ook, weleerwaarde.” Want ik, as Racier zijnde, dacht: die geestelijke het zich bepaald ’n deurtje vergist ... Ja, die valsche naam—pseudeniem!—was me ommers gladweg ontschote .... Maar toe hebbe me same as verstandige mensche ordentelijk gepraat, en hij heeft mijn niet voor de roomsche relizie, en ik hèm niet voor ’t atheïsme bekeerd. Zooas dat dan gaat ... Toch goeie vrinde gebleve ... As je mekaar maar verstaat ...„Trouwes, erte-zoeke is nou óók zooveel niet gedaan in ’t eerst. Want as doofstomme leurder, kon ’k daar netuurlijk niet als te best mee overweg. In die zeve weke ...”—Zes en twintig dagen, bedoel je.”„O, sla jij de plank weer net effe mis, man?.... Da’ wastoeniet; da’ was netuurlijk ’nanderekeer. Kan ik al dat zitte uit mekandere houwe? Maar zooa’k zeg, in zéve weke schifte ik ’n rond mud, en daar won ik mee...de som van 45 cente. Goed betaald! ... Toch tel ’k net zoo lief bankpapier, as misdadiger zijnde ... dat ’r nog ’s een an me duimlid blijft kleve ... Ja, zoo ben ’k—En’k wou ’k die cente ’s bij mekandere zag, die ik nadien al ’s heb geflescht van me leve.„Maar as jij dat nou allegaar van ’t verraad en dat zitte in ons tooneelstuk zet, denk er dan om dat er avecate op de banke bij kanne weze, die daar ook d’r weetje over hebbe. En daar maak je dan een pauze voor, tussche die actes in. Dat de heere in de fumoir ’n habana kenne rooke, en de edelvrouwe-met-gekapte-hoofde ’n glas pons of wat ze dan luste ... ijs de vanille gaat ook.„Zie je, want ’k heb ook me straf eerst later uit motte zitte. Zoolang ’n vrouw in ’t ziekehuis leit, is die man ommers ontoerekenbaar, en wordt niet gestraft as zijnde ’t hoofd van dat gezin.—Of ben jij nou heelemaal zoo’n kind in die wette?—Wat de man doet, kanne de vrouw en de kindere toch niet helpe?... Maar toe ik gevonnist wier, was zij temet haast gehuufd ... Mijn lot was beslist ... Want ’k mog ’r toch ook zoo gráág, man ... ’k Heb er zoo ziels veel van gehouwe! Gloof mijn: ’k zag ze nog liever dan de appele van me ooge ...„En dan in de Schans tussche allegaar kerels te zitte!...”—Ben je dan tòch naar Veenhuizen opgezonden?”—vroeg ik naief, nog telkens met mijn nuchter verstand geschokt op de hooge golven zijner fantasieën. Maar dan keek hij mij even diep-medelijdend aan, omdat ik de breede vlucht van zijn stoute verbeelding niet kon volgen. En geprikkeld door de stoornis, snauwde hij:„Let dat jou soms wat, wannéér of ik nou precies in die Krentetuin heb gezete?... A’k klaar ben, zal me d’r is een telsom bij make, maar dan kon ’t wel beure, da’k er nòg een possie of wat van vergeet ... Nou heb je me heelemaal weer uit me verbande gerukt ... En as jij d’r aldeur je neus tussche steekt, kan er nooit ’n tooneelstuk van komme ... Mot je dan zelfs ook maar wete ...”—Neem me niet kwalijk, Generaal.—Je zat in Veenhuizen ...?”„Dat lieg je: in de Ommerschans ...”—Dat wou ik zeggen ...”„Wou je zegge in de Ommerschans?... Nou, dan was je de zaak net ... zestien jare vooruit. Want eerst zestien jaar nà Veenhuize ben ’k na de Schans toe gebrocht.—Mijn blijft ’t anders lood om oud ijzer. ’k Ken ’n kerel—ami intime—as die z’n cente op benne, gaat ie er immédiatement weer na toe. Want die zit liever op de pepereilande van Java, dan in de cel. Nou zit er 7000 man ... As d’r drank binne kon, dan zat er de halve wereld! Maar je ken er niks inkrijge as pekelharing en bokking: dat smokkele ze binne tussche die dubbelde bojems van de beertonne. En ’t wordt à prix fixe verkocht, as de majoor d’r niet is op de zaal ...„Maarikmot er niet weze. ’k Zit liever eenzaam.—’k Hoop dat de Natuur mijn d’r voor mag beware ... Maar a’k d’r weer inkom, dan zal de wereld over mijn spreke!... Daarom ben ’k nou al bezig om wat cente te krijge zoogezeid voor ’n wage met handel ... Mot je begrijpe!... Zoodra ’k de moos eenmaal had, kocht ik d’r subiet dinamiet voor ... Ja, want a’k die autemebiele van ’t groote kapitaal zoo zien rije en rosse ... Hèèè!” Toen wreef hij zich schrikkelijk z’n magere handen.Hoofdstuk XI.„’k Heb nog wat vergeten!”—zoo viel Racier den volgenden ochtend met de deur in huis.—Dat wil zeggen ... bij manier van spreken. Want z’n entrée de chambre was meest onheilspellend luideloos. Hij waarde binnen.Wanneer je dan argeloos van je werk opkeek, zag je plots dien langen kerel als een geest in ’t slepend hulsel van z’n dallesdekker, en je welgedane burgerziel verschoot van dat dreigend spook der menschelijke ellende. Zoo prachtig gestyleerd kon die schooier coquetteeren met z’n armzaligheid.Trouwens, ’k geloof, dat hij er z’n professioneele eer in stelde, in dat verraderlijke binnensluipen. Want als ie dan in m’n ontstelde gezicht keek, lachte hij zoo witjes zelfgenoegzaam, en ’n tikje triomfantelijk zei ie: „Ja, waarde gastheer, me voici: Charles Edouard Racier lui même!” Daar strekte hij, als ’n goochelaar, z’n beide groezelbleeke handen ruggelings uit, zoo of ie vragen wilde: hoe stiekem heb ’k ’m dat nou weer gelapt, hè?—Later dacht ik ook wel, of dit manuaal bewijzen moest, dat ie toch heusch niets achter mij had weggegapt.Maar op dien morgen, waar ik nu van spreek, wachtte hij niet naar gewoonte zwijgend tot ’k toevallig om zou kijken ... want hij was te vol gedacht. Had er ’s nachts op logement, waar die Belg naast ’m zat te valsche-munten, niet van kunnen slapen, zooals de verbeeldingen in schrijnend licht door z’n moeën kop heen zwaaiden.„’k Heb nog wat vergeten! De edele daad van trouwe moederliefde. Hoe die nobele vrouwe, in de zwarteweduwrouw, met zilverwitte krulle langs d’r slape ... en ’n zware gouwe lorgnet op, as ’n markiezin, te voet viel voor haar zoon, waarbij zij uitriep—schrijf dat effe op, man, dat je ’tnietvergeet—en snikkend uitriep: „Charles, Edouard! mijn kind, hoe diep gij ook gezonke zijt, ik min u nòchtans, kom aan mijn bloedend hart ...mon coeur saignant, et embrassez-moi .... immédiatement!”„Waar wàs dat?”—vroeg ’k verbaasd.„Wel, netuurlijk in die Krentetuin”—verviel hij uit den rederijkerstoon plots in z’n vertrouwelijk patois.—„Da’ wasmijnmoeder, die me effe ’n bankbiljet vanduzendgulde brocht, man. Oók ’n kaantje ... In envelop, gecacheteerd, met ’t familiewape ... kroon d’r bove, piek fijn.—A’k ’n slag slaan, za’k er ’s ’n zegelring voor koope ... mot je zien hoe ridderlijk dat staat. Tjonge ja, hoor. Da’ deemijnmama ... Maar ’k bèlam a’k snap, hoe zij toch, met háár eer en deugd, an al die cente kwam. Want pa had na die Commune netuurlijk alles meegenome ... Papa het mijn en allemaal in ’t ongeluk gestort, en hoe dat toe is afgeloope, ’t rechte wat daar tussche zit, is mijn tot hede een raadsel ... Affjn, mijn edel bloed roept om geen wrake ... ’k vergeef die man ... enne ... de Natuur hebbe z’n ziel ...„Dat van Dreyfus was anders óók mooi, hé? Maar in Frankrijk benne ze niet link genog.Ikhad ’t wel gewete, wie die verrajer was ... Die juffrouw met die zwarte sluier ...diehet de borderels vervalscht ... Maar ’k hou me mond; Racier het an geen verrajers-borste gezoge ... Tjonge nee, man, en ’t is tòch ommers één klont zwijnderij! Daarom ben ik nou maar zoo blijd, hè, da’ wij—ik en papa—Napoléon achter z’n vodde hebbe gezete, dat ie van arremoei ’t land uit most, zoo’n doerak ...Nooit, nooit nog he’k dáár ’n oogeblikkie spijt om gehad, al zal Racier niet licht gesjochte jonges an de galg helpe ... In die kerel knauwde ’k ommers al ’t onrecht van de maatschappij, de macht van overheid en heerschappij ... èn ’t groote kappitaal, waar ondergeteekede de grooste hekel an gezien het, nou! Met d’rlui rot-autemebiele!„Och màn! ’k Wou dat je ’s àlles wist ... Za’ ’k me ’s vermomme voor jou? Dan kom ’k met donkere an je deur, en de juffrouw ken mijn niet—die dienstbooi, zoo gezeid ... beeldschoone vrouw, hoor, twee druppels water ’n prinses, die meid! Maar die zal mijn niet meer herkenne; nooit!... En jij?—’k Zal in je kamer komme, hier op diezelfde plek gaan zitte, man, en jij zal denke da’ je ’n èchte markiezin voor je het ... ’k Ben nòg ’s in vrouwekleere rondgeloope, in ... Valvecienne, as je weet. Geen mensch die dan wat an mijn ziet, zóó weet ik me te houwe ... Dan maak ’k nèt zukke kleine stappies ... ’n beetje stijfies draaie met me achterwerk ... en ’k bin’ vanbinne die rokke vast met sterk linne, da ’k me slank beweegt ... Maar dan mos ’k netuurlijk eerst ’n goud-blond kapsel hebbe, met zoo’n Belze lok ... Hè man ... da’s nou net ’n rol voor mijn, dat ’k bij die millionairs an huis komt in me prachtgewade, stijf van ’t goud en edelsteene ... en lief en aardig, je begrijp me ... maar as zoo’n man z’n eige dan vergeet, dan is die schoone fee gesmeerd, en leit er ’n sardineblikkie in z’n pot de chambre ... met zoo’n lontje ... hèèè man! As je mijn maar goed begrijpt ... Ssss ...boem!! Pelisie, leger, bereje ruiterij ... de spuite trekke uit ... Te la-a-t. ’t Noodlot is geveld. De onschuld het weer overwonne ... Maar ik neem me kuite en verstop me bij mijn vrinde inne ... Siberië. En pas later kom ’k uit me schuilhok ...Dan gaan ’k vierkant op die trappe van de Beurs staan, slaan me op me fiere borst, en roep, dat ’n elkeen mijn ken verstaan: Die held, die ’t groote kappetaal het opgeblaze en verwoest, die man was ik! Hier staan ’k, Charles Edouard Racier, Chevalier, van moeders zijde markiezin ... maar door de wereld deur dat slijk gesleurd as atheïst ...’k Trek me pistool, loop an me mond. Een knal, een gil ... Ik ben niet meer!... Hèèèè, man!”Met z’n bloedrooden zakdoek veegde hij de tranen van z’n gezicht .... „Wat ’n held .... wat ’n held voor de menschheid!”—snikte hij na—„Gevalle, gevalle ... voor Vaderland en Koningin. Want snij je mijn hart ope ... zien je één bonk oranje!... En zij die dan wete, dat de wieg van die volksbevrijer toch maar sting in ’t armzalige dorpie Sluis, die zelle zich afvrage: Wat ken daar komme uit Nazareth?—En daar komme zjuust die gróóste name van daan ...”Maar ’t huilen van een vagebond is erg penibel ..... Daarom zocht ’k een nuchter zinnetje om ’m weer uit z’n grotesken heldenhemel neer te halen.—En toen je er toen uitkwam, uit de Schans, wat ben je toen voor je kostje begonnen, Racier?”Hij keek me even lodderig aan, als iemand die plots wakker wordt. Meteen ontspande de fanatieke wijding van z’n gezicht, net als bij een ouden tooneelrot die afkomt uit een zware rol en direct heel zakelijk tegen de knechts gaat snauwen.„Wàt ... Schans?... ’k Gloof dat jij slaapt ... Weet je dan niet, dat De Háág altijd me standplaas is geweest? As je mot zitte, vraag dan of ’t in de Haag mag, in Schevelinge zoogezeid. Dat gerommel van die zee wor je slaperig van en is goed tege ’t prakkezeere. Ook isdie lucht d’r nog ’s frisschies zilt, en as je over je koekoek kijkt, zien je vaak de meeuwe vliege .... Geef ’n arme gevangene z’n vertier. Maar da’ wou’k niet zegge, want daar het ’n iedereen geen gevoel voor .... Nee, wat meer zeit: ’t ete is d’r beter. Je krijgt er wel geen biefstuk alledag, of zwezerikke met gebraje haantjes, goud-bruin in de echte boter gefruit,—geen appeltjes met bloedbeuling, offe ... kabeljauwstaart onder de schijfies lemoen .... Och, man! Maar toch komt je lichaam d’r vol. Want zóó goochem ben ’k wèl, dat mijn maag netuurlijk in alle gevalle geen roggebrood kan leie ... En ’t Rijk is rijk genog, dus in Schevelinge smoes ’k wel zóó, da ’k me dag an dag wit tarwemik voor laat zette .. ’k heb er ommers mijn rechte as habitué!„Maar toe ’k weer an die poort wier gezet, was ondergeteekende één gulde en 35 cente rijk. Daar kocht ’k me een hartige brok van, stuk kaas of vleesch, wat ’k lustte, want drinke doen ’k tòch nooit, en as ’t hier of daar mot, stoot ’k bij ongeluk me glaassie nog om. Dus die eerste nacht he ’k dan weer in me lijflogement intrek genome, en toen zeit die bollebof tege mijn: ’k zou maar Brabantsche kant neme, en maar pratende langs die huize gaan. Dat heb ’k dan ook vier weke gedaan. Maar ’k dorst in die stad me niet wage, en dus nam ’k enkel de huize an de weg, to’k tien dage later in Amersfoort an was geland.„Daar krijg ’k kennis an twee lui, die d’r an ’n tafeltje zatte. Jonge jonges zooas ik. Die zegge: wij gane na Harderwijk, ga met ons mee, dan neme we same dienst voor Nederlandsch-Inje. En ik douw zóó al me papier en potlooje de kachel in, en begeef me met die lui te voet na Harderwiek ... Ja, ’k mos toch weer van de weg af, en ’k wou in Indië ook ’s een kijkie neme.„Zoo komme wij drieë slampampers daar zonder ’n cent an ’t koloniale werfdepot an, ’s avons om kwart over tiene, dat er alleen nog maar een sergeant an die deur staat. Maar die zeit: nee jonges, hier kan je vannacht niet maffe, vervoeg je nou eerst bij de sergeant-majoor van inkwartiering. En die heet ons wellekom. Maar ik heb geen papiere, en zij wel, dus die ware acht dage vóór mijn afgericht en gekleed, en ik bleef alleenig. Tot mijn bulle óók bij mekaar zijn gegaard, gekeurd, voetjes gemaakt, in de livrei ... en jewel ’s morges om tien uur staan ’k netjes en wel buite de poort met me gratificatie van twee honderd gulde.„Nou, ’k was netuurlijk zonder vrind of maagd, en wat zou ’k me verloftijd verspore, dus die eigeste ochend nam ’k met me loodpot me intree in die Ree van Batavia. ’k Gaan an ’n tafeltje zitte; die waardin kijkt me an, en zeit: da’s bloemkool. Wat beteekent—na ondergeteekende later vernam—dat ie z’n gratificatie nog had, want anders zeit die madam: ’t is savoye. Nou, ’k liet die twee dames met rust—want Venus he’k altijd in d’r eer gelate—en we dronke champagne, atte d’r fijn van, da’k ’n leve as ’n prins had met die alderliefste vrouwe. En na twee dage en nachte was ’t uit, want toe ware me twee honderd gulde net op, en mos ’k om kwart over achte in die kazerne weze.„Maar die madam was ’n waardige vrouw, want die zee: Charles—zei ze—je het hier je cente verdaan, dus tot jij afvaart kan je hier alle dag komme drinke en ete op koste van ongelijk. Deze edele dame is later netuurlijk van de arme begrave, want as d’r een afgekeurd wier, gaf ze ’m de verbraste gelde werom. En toe ’k vertrok, schonke ze mijn: ’n kissie segare, ’n meerschuime pijp, ’n segarepijpie èn ... ’n briefie van zestig gulde.Dat dee ze an allemáál voor gedurende de reis. Maar ik heb die cente as gedachtenis bewaard, en onderweg heb ’k voor Pietje en Klaasie aardappele geschild en z’n boel schoon gehouwe, da’k daarvan an boord me slokkie of wat ’k dan lustte kon betale ... ’t Natuurschoon op zoo’n zee, man, met die berge en die zonsondergange, dat brandt in je ooge. Daarvan ben ’k nog ’n poos rijmdichter geweest ... Maar die Bokkeneesche schoone, da’s netuurlijk me val weer geworde.”Hoofdstuk XII.„A’ je’thet opgemerkt”—vervolgde Racier de fantasieën over z’n zwervende leven—„a’ je ’t het opgemerkt, dan is ’t in mijn mémoires ook al wat wij Parijzenaars noeme: cherchez la femme! Daar ha’ je as jonge me moeder, die me verwende en me niet afhieuw van dat grappie met de Commune,—en eerste bedrijf, première femme!... Toe kreeg je de acte van me doofstommigheid met Carline, ’t beeldschoone wijf, dat me verraaide en zoo ’t gif in me adere dreef van misdaad en zonde, dat ’t me allegaar niks meer kon verkankelemine wat daar van kwam—deuxième femme, kwaje geest van ’t tweede bedrijf.„Maar nou krijg je je derde, waarin ondergeteekede onder de palme speelt, twee jare lang, met een beeld van ’n Oostersche schoonheid, Bokkeneesche meid, man,—hèèè! Louetta hiette ze—wat ’n náám hè? Lou-et-ta ... dat smelt in je oore. En ’t loopt me nog koud langs me rug a’k denk an dàt kind ... Want zestien jare was ze heelegaar oud ... en ’n óóge! met ’n vlàm!... dat ’t merg in je botte zóó smolt, as ze maar effe die kijkertjes opsloeg en lachte ... d’r bloedrooïe lippies los dee, d’r tandjes liet kijke ... o, màn, en dan met die glimmende bruine arme wijduit, langzaampies, zoo treiterig weg, op de teene van d’r bloote voetjes, na je toe kwam. Want dat was niks as maar danse, danse en kronkele, tot je d’r opving, ’t lieve diertie! En ze het mijn een zoon en een dochter geschonke, die nou nog wel erges in die bossche met de ape over die klapperboome zalle kloutere.„Dat was op Salatiga, waar ’k als kulloniaal in ’t kostuum van artelerist heengestuurd wier. En ’k heb daarzoo goed opgepast, da ’k binne drie jare tijd de rang van adjedant-onderofcier moch’ bekleeje ... Maar toe kwam die vrouw dus weer in ’t spel, en dat gedurende de dienst ... waar ’k twee jaar mee ben geweest en dat me kaakslag is geworde.—Mot je hoore:„Daar zij een beeldschoone vrouw was, en meteen nog ’n kind in die vormelijkheid—want overtollig vet benne ze niet—wier zij niet met rust gelate van een eerste-luitenant, die zelf een beeldschoone mevrouw had, met vijf lieve dochters. En om rede zij zielsveel van ondergeteekende hieuw, verklapte die Bokkeneesche mijn telkes as die andere man zich door ’t warme klemaat—zet er dat bij, want ’t is er branderig heet—an haar had wille vergrijpe, om rede, dat ze netuurlijk op bloote voetjes ging ... Maar toe op ’n keer wor ik giftig, gaan ’k in de stormpas rizzeliet op ’m af, slaan an, zet m’n eige in de pesisie van mindere tege ’n hooger in rang, en spreek: „Luit’nt, ’n woretje met verlof, maar as dat met die meid niet ophoudt,—zoowaar ’k hier staan, da ’k niet na uw mevrouw gaan om ’t te vertelle.”—„Dat lieg ie!”—zeit hij.—„Goed,”zeg ’k, met respec’,„maar u ben nou gewaarschouwd, want al ben ’k maar sergeant, toch ben ’k mènsch, en laat ’k me eige niet de molligste boutjes van me borretje snoepe!”—’k Slaan weer an—na de disepline dat vereischt—en ’k gáán—laat hem gloeiend wit van alterasie en spijtigheid staan.„Maar dat was an geen doovemans-deurtje geklopt, want tege ’t gezag spit je as mindere zijnde toch ’t onderdelft, zoodat die man mijn toe in me dienst krimmeneel het gezocht. D’r deugde net niks meer: an me boeke niet, en nerges meer an; ’t bloed wier me uit me nagels gekankerd, en toen er op ’t appèl ’n paar manmekeerde, wier ondergeteekede netuurlijk effe genome,—net drie maande na die rel van d’r straks!„Goed, dat gaat zoo lang as ’t voete in die aard het ... tot ’k op ’n Donderdag na de excercisie van de benting afkom, en in die rust tussche 12 en 2 me luitenant net snap, dat ie me vrouw pakt, en zij schreeuwt: „malla, lâ me met rust!”... Maar ik as de minnaar had dat beloerd ... me bloed dat kookt over—’t was net weer zoo’n snikheete dag—’k val op ’m an, grijp ’m vast as ’n leeuw, en ’k heb ’m met ze harsings tege de muur angeplakt. Ja want d’r ware tòch geen getuige!...„Maar jewel, hoor, da’ kon met fesoen nie meer deur die beugel. Hij maakt groot lef en brengt me an bij die krijgsraad ... Ik spreek as ’n dolle stier van me af—wat ’n wonder: d’r had ’r een an me wijfie geraakt!—nou, en van da’k in Parijs dat Sjeneesche recht had geleerd, kon ’k netuurlijk die wet op me duim, zoo da’k met vlag en wimpel vrij wier gesproke met niks as twee dage prevoost.—En hij? Ken je zoo nagaan ... Ja, groote honde bijte mekáár!... Hem maakte ze’n heibel onder vier ooge, en de luit’nt kon gaan.„Maar dat was zijn zin niet. En die man het d’n ondergeteekende na datum zoodanig gesard en gezocht, to ’k gediggredeerd wier, en teruggezet ben tot de rang van kopperaal.„Nou mot je mijn kenne ... met nog aldoor dat gif in me bloed van toen ’k as doofstomme door Carlien, die beeldschoone vrouw, was verleid en verraje. Die wrok kwam daarbij, hieuw er schrikkelijk huis, da’k geel van de gal zag, en me reuzel van die haat op wier geteerd ...„Je lijkt wel ’n dooie, zooals jij vermagert; geliefde, geliefde wat ziet gij er uit,”—snikte Louetta. Maar daar holpe geen inlansche kruie, die me bruine bruid voorondergeteekende in die woude ging plukke, dat ze werom kwam met de slange an d’r bloedende voete ... Is dat effe trouw?...„En nou, as je mijn nou goed in je hoofd heb geprent, zoo ’k daar rond ging as skelet van de wrake ... O, man!—Hè je nog varinas in die pot, da’k eerst effe me zinne verzet? Want daar komt ’t ...”Z’n vingers beefden nu zoo, dat ie de tabak niet in z’n gouwenaartje gepeuterd kon krijgen: „Stop jij maar ... Nou merk je meteen ’s hoe ’k daar nòg onder lijd ... Zie je me hart, hoe dat angaat?... Nee, lâ me maar liever effe met rust ... ’t Ben de andoeninge die mijn bovemeestere... Maar a’k nou ’n oogeblik stil an dat raam hier mag staan en maar star in die lucht kijk—zie je—zooas die wolke daar nou stilletjes vare ... dan maakt mijn dat kalm... Zoo... In de cel ook... Soms weet je geen raad meer van de brandende drifte, dat je denkt: as de vlamme niet uitslaan berst ik op slag ... Maar dan klim ’k op me driepoot, en deur die koekoek draai ’k me hoofd om na bove ... Blijf zoo hange ... Da’s die lucht...da’s de ruimte, die d’r toch is, ook voor mijn asem... En de wolke, of wat er dan zijn mag ... de sterre bij nacht ... die drijve vlak bij je, en benne nooit bang, houwe zooveel as de eeuwige wacht. Nou, as dàt maar zoo is, en de natuur is maar kalm, die ik anbidt—as Atheïst!—en de eeuwe gaan rustigies-an d’rlui gang, dan ben ’k óók niet benauwd meer ... Nee, want zoo’n zwerver hoort daar toch net zoo goed in... Geen donder of bliksem doet mijn meer nood, want goed, of ’n huis, waar ’t soms nog’s in kan slaan, he’k nooit gehad, en me eigeste leve ... a’k crêpeer lucht dat ommers op,... geen hond die ’n traan om mijn laat ... en me lijf, al is ’t ook niet vet ... wie weet of d’r nietnog ’s blompies uit op magge meste ... Teminste, as ’t gif uit me ziel d’r wortels niet rot maakt.—Je het hier anders ’n erg mooi uitzicht ... Dat laaste groen, daar achter die straat, mag ’k toch zoo graag zien ... A’je me lang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan ... ’t maakt me bang en ongedurig, da’je wegblijft ... Dan knarst dat slot zoo, want die deur van jouw kamer kan leze en schrijve, en ’t is net of d’r telkes een inkomt, zonder dat ie ope gaat ... Toch heb ’k nou niks op me gewete, anders liep ’k niet op straat ... En an die vent daar, die kop op je kast, hè’k ook zoo’n hekel ... die vrijer kijkt je zoo an, wor je eng van ... waar je staat staan je ... Verleje ben ’k al ’s bezig geweest om me zakdoek d’r over te hange ... maar ’k had ’r geen bij me ...„Nou, de wolke hebbe me storm alweer zóóver bedaard ... En, dat most, want wat er nou komt, daar hangt ’t tooneelstuk vanaf. ’t Is ’t aldermooiste ... Weet je wa’k met die man heb gedaan, met die vrouwe-verleier?... Mot je hoore ... Maar denk eran dat ’t uit minnenijd is gebeurd, en dan benne de manne ’t valschte ... ’k Zou ’t nou niet meer doen ... wees maar gerust ... de fut is er al zoo làng tussche die vier muurtjes uitgeknouwd, en ’k ben veel verkoeld. Was zoo brandende hittig in me jonge jare!... Zie je, ’k zeg ’t je maar ... as je soms bang van me wier ... Gebroke man, hoor, die je met één hand van z’n beene afslaat ... Heelegaar versukkeld, uitgeteerd, man, van verdriet en ellende ... verschooierd, verhongerd ... tam, hoor, onder ’n hoedje te vange!... Dat berouw sloopt je óók af ... as je ’s nachts niet ken slape ...„Nou dan ... ’t was op ’n avend ... dat wil zegge, as ’k ’t terug zien, ziet alles róód voor me ooge, zoo’nrooie nevel as de zon ’s winters wel onder kan gaan ... maar dat zal ’t bloed wel geweest zijn, door me razende ooge. Want toe’ zag ’k ’m staan, hè?—in polletiek wel, maar ’k herkon ’m subbiet ... en ie had ’r stijf beet, as ’n beest ... en ze lippe die zoge vast an d’r mondje ...„Nog effe sting ’k ... Toe’ neem ’k ’n sprong, val over ’m heen en met me pennemes he’k ’m ze twee lampies uit z’n tronie gegrist, z’n twee ooge, zoo: rits! rits!„Nou, en nou zal jij wel nooit meer an ’n vrouw kenne zien of ze mooi is of leelijk!”„Racier toch ...?!”„Nee, laat me nou deurgaan!... zeg nou toch niks!”—joeg ie haast grienende voort—„Want hij lègt nog, en ik kan ommers dat brulle niet hoore ... ’k Vlieg na Louetta, jáág’r zoo op, gil enkel maar: „vlucht! vlucht!” Draaf dan terug na de kazerne, en geef me meteen bij de overste an ... Ze sluite mijn op ... De volgende dag wier dat al voor die krijgsraad getrokke en wordt onder geteekende vliegens veroordeeld voor de strop of de kogel ... Zie je, hier in ’t land wor je netuurlijk op jare gezet, voor leveslang; en as er dan in ’t Vorstelijke Huis soms ’n aardigheid voorvalt, trappe ze je effe eerder d’r uit ... Maar spijt?...spijt?néé!—nog geen menuut! Wel da’k ’m z’n nek niet af heb gesneje; was ie meteen uit z’n lije geholpe ... Want twaalf jaar geleje ben ’k hier nog ’s bij ’m an z’n villa geweest ... en ’t was ’n erg eng inzicht in die dooje kasse ... Maar z’n vrouw het me bij ’m gebracht. „Man”—zei ze—„hier is Racier”.—Hij stak me z’n hand toe. Of ie huilde kon ’k nou netuurlijk niet zien ... En toe’ ik maar weer wegging—want we zeie tòch niks—was ’t: „dar, arme bliksem!” en gaf ie me ’n tientje ... Nou, da’ kon ’k best hebbe!”Heel lang bleef de Generaal toen in ’t vuur zitten staren. ’t Was pijnlijk stil ... ’n Paar keer schudde hij z’n rood overspannen kop met een ruk, of hij ’t vizioen af wilde schudden.„Nou”—zei hij eindelijk schor—„nou je dàt allemaal van mijn weet, ben ik hier me rust toch ook weer kwijt. ’k Zal er ’n end an vertelle, en dan vertrek ik vanavond liever na Harlinge toe, voor ’n nieuw geheim. Luister nou nog maar effe na mijn, ’t is misschien voor ’t laast, da’k hier in die stoel bij je mag zitte.„Van de strop en de kogel ben ’k toe verlost, zoo je ziet, door Zemajesteit Willem III, Koning der Nederlande, die mijn pardonneerde om rede al mijn diggredasies door tusschekomst van mijn slachtoffer ware gepleegd, en zoo wier dat dus veranderd in vijf jare detensie. Die knapte ’k eerst op in Pontzo, de disceplenaire klas ... Nou, en Louetta, daar treurde ik netuurlijk niet over, want dat was geen Hollansche maar een inlansche vrouw, hè? ’t Was een belabberde dienst in die klas. Vijf maal per dag uitpakke, en speksie...affijn, daar wen je ook an, hoewel niet zoo gauw as an hange. Maar toe ze dat morke, werd ik na ’t huis van detensie in Leie verzonde, waar ’t nog beter gesteld was. Want daar zit je gemeenschappelijk, en ik raakte er vrinde met één, die tien jaar had. Beste man, alleen erg an koning Alcohol verslaafd, wat dan ook z’n dood is geweest ... Poosie geleje, da’k net toevallig weer niet in de cel zit, spreek ik ze broer. Die zeit: „Generaal”—zeit ie—„hoe staat jou ’t leve?” Ik laat ’m me laaste ontslagbrieve zien. „Zóó”—zei ie—„maar Hein is net zoo wild van ’t lirium as ’n dolle stier, en die zal de nacht wel niet hale.” „Goed”—zeg ’k—„dan gaan ’k mee.” ’t Was in Amsterdam, in de Pieter Jacobstraat,as je weet? Daar lag ie op de vliering en ie ging zoo te keer, dat ’t volk ernaast d’r van opspeelde, want die mensche konne niet slape ... Nou, toen ’ie mijn zag, zeit ie nog: „daar hè je de Generaal ook, en ik ben van ’t alkehol bezete.”—„Ja Hein”—zeg ’k—„dat zien ik wel, vrind. Maar as je weer wild wor, za’k wel op je beene gaan zitte, want je maakt ’t niet lang meer ... de Netuur heb’ je ziel, man. En as ze daar eerst die dampe uit late luchte, is die nog zoo kwaad niet”... Nee, want ik mog ’m graag leie ... Nou, en toe is tie die nacht d’r dan ook in gebleve ... ’k Had er wil van, da’k ’m ze lampies nog heb af kanne dekke ... Want ze zagge d’r erg griezelig uit, toe ie dood lag, en ’k had er bij z’n leve graag in magge kijke... Daar zat trouw in, en die vin je niet vaak in de wereld... ’t Dee me goed, a’k d’r in keek, toe we same die jare in Leie verzatte ... want die man kon zoo maar zitte fanteseere voor z’n eige, en a’k dat zag, dan begon ’k óók ... Fideele kerel ... As ie z’n knieë had wille buige, liep ie nou in ’t zwarte lake... net as ik. Maar daar ben me te trotsch voor... as atheïst!... Wat ie nou is?... ’k Denk er vaak an ... ’t kan best beure dat z’n ziel nou weer spookt in die koei daar, die rooie op ’t veld ... Hoe ’k d’r an kom ... maar ’k kijk er ’t dier dikwijls op an ... Net zukke ooge... zoo trouw... echt fideel. En dan is tie van de alcohol óók af... tjonge nou... wat sting die koei vanmorge nog uit dat modderslootje te slobbere ... Of zu’k slikwater nou beter is dan klare jenever?... Affijn misschien wel voor z’n ziel.„Toch was ’t ’n rare. Die Hein had één hekel; die kon nou op geen kraag gouwe sterretjes zien. „Da’s vast me kwaal”—zei ie soms—„van de zenuwe vliege ze aldoor al rond voor me ooge, en a’k ze dan op ’n ofciers-jasóók nog anschouw, dan mot ’k ze plukke...” Nou, sterretjes-plukke is kinderewerk—dat vinik. Maar hij von dat niet. As kopperaal zijnde is ie ’s ’n majoor na ze strot toe gevloge... Zoo in ééne, enkel omdat ie die sterre nou niet zien kon op die man z’n kol... En toe de majoor dat niet wou, het ie ’m pardoes voor z’n test geblaze... Daar hàd ie tien jaar voor!... Erg beste kerel... De Idéëe van Multátuli kon ie temet zoo uit ze hoofd, en mijn het ie ’r ook verscheie van buite geleerd ... Want geleerd was tie ... tot in de toppe van ze teene ... A’ je die koei ankijkt, zie je diezelfde geleerdigheid nòg in z’n ooge.—En nou ga’ ’k je groete. Je weet nou me grooste geheim van die misdaad,—en eer je dáár an gewend ben geraakt ...”Racier hield woord. Hij stond resoluut op, en in geen maanden zag ik ’m terug.Hoofdstuk XIII.Fantastische zwerver, poovere Don Quichotte-figuur, zooals hij altijd nog maar waardig rechtop in de statie van zijn lange dallesdekker langs ’s Heeren wegen schooiert, van dorp naar stad, van stad naar dorp, moeizaam trekkend met zijn rechterbeen, waarvan de voet immers eens gekneusd werd onder die automobiel van ... „het groot-kappitaal!”In de magere vingers van zijn glad-koude hand houdt hij nog steeds kleumig het bosje dunne, roode potlooden omklemd, dat hem voor opzending naar den Krentetuin moet bewaren. En door zijn altijd wat overspannen, rood-aangegloeiden kop draaien op zijn lange landlooperstochten de wonderlijke verbeeldingen voort als de eindelooze film in een bioscoop van louter prikkelende Sherlock Holmes-tafereelen, die zijn oogen doen glinsteren, en zijn ziekelijk dwepersgezicht in felle mimiek laten leven.Mijn vriend Racier deelt zijn bestaan trouw voort tusschen de rust in de bajes en dan weer ’t vervolg van zijn oplichterijtjes,—zoo simpel in wezen van naïef bedrog, maar voor zijn eigen gloeiende fantasie zóó rijk aan Balzac-iaansche romantiek en intriges, waar hij zelf immers den wèl vaak belaagden, doch steeds overwinnenden held in speelt.—En over de humanitaire vorderingen van ons gevangeniswezen is hij niet zonder waardeering,—de gevangenisdoctoren prijst hij genegen om ’t halve pintje melk daags, ’t wittebrood, en de lange pauzes van rust door de broom in ’t vermoeiende spel zijner verbeelding. Waarna hij dan weer, wat aangedikt in de wangen, zich den rossen baard laat groeien tot den sik van Spaanschen grande,—eengroote bloem in zijn knoopsgat koopt, en ’n pakje geurige sigaretten, om behagelijk de nieuwe vrijheid in te flaneeren door de mondaine stadsdrukte, die hem verlokt, de oogen wat pijnlijk geknepen tegen de in de cel ontwende zon, en telkens weer, zoo’n eersten dag, spiedende rondziend naar den armen bliksem, aan wien hij zijn „goede daad” zal wijden.—Want op den dag zèlf der bevrijding aan een grauwen hongerlijder ’n riksdaalder toestoppen van zijn poovere uitgaanskasje, en dan als een heilige in de volte spoorloos verdwijnen eer de andere zwerver zijn dank heeft gestameld,—dat behoort, mèt ’t in ondeelbaar kleine snippers scheuren van zijn ontslagbrief, tot de vaste ceremoniën, die eenmaal de mislukking moeten bezweren van Raciers laatsten groote-slag.En als hij dan eindelijk, eindelijk ’t wondere ideaal zal hebben bereikt, en, onnoemelijk rijk, zijn paleis in Hyde Park bewoont, met harem èn renstal „au grand complet”,—dan wil hij mij ergens op de Veluwe een lief landhuis laten bouwen naar mijn zin, om mijn leven verder rustig aan ’t schrijven van zijn heldhaftige memoires te wijden.Maar tot heden blijven dat chateaux en Espagne, al ben ik er in mijn diepst verholen wezen aan gaan gelooven, zooals hij zelf ’t zeker wéét. Met ’n ietwat bleeken zienersglimlach op zijn tòch verzorgde zwervers-tronie pleegt hij mij daaromtrent vrij geregeld, zoo omstreeks de influenza op ’t einde van ’t jaar, te komen geruststellen—als zijn vaste toer door het land en ’t wat wisselvalliger oponthoud aan de meer bedoelde stations hem al weer rond en in Rotterdam terug heeft geleid.In die donkere dagen voor Kerstmis, als ’t buiten regent of mist, en de stad leeft in zoo’n vaal-groen onderwaterschlicht, kijk ik telkens al uit, of ik den pooveren sire nog niet langs mijn huis zie waren. Maar of zijn sjofele figuur zich oplost in de naargeestigheid van ’t weer,—’t is mij nog nooit gelukt hem te verkennen vóór ik onverhoeds, met een aanraking, die mij telkens tòch opnieuw een rilling over den rug geeft, zijn hand op mijn schouder voel kloppen, en zijn dor-schorre stem hoor zeggen: „Zoo vrind, ’n zalig uiteinde,—want vrede op aarde komt niet uit mijn atheïstische strot.”„Racier!”—tracht ik dan zoo blij mogelijk verrast hem te verwelkomen. En even lachend wisselen we telkens weer dienzelfden blik van verstandhouding,—die nu eenmaal ’n stilzwijgende vraag beduidt van mijn kant, en zijn bemoedigend antwoord: „nee hoor, géén onrein. ’k Heb inspres m’n laaste maffie besteed an ’n bad mèt zeep, en om me hoofd kaal te knippe, dat je me met ’n vrij gewete binne kan late ... ’k Zou liever me rechter hand opvrete, dan dat jij, al was ’t maar zóó’n kleinigheid, von’ ’a’k strakkies weer weg been ... de Natuur weet waarheen.”Zijn Kerstgaaf aan mij is ’t verhaal van zijn láátste—z’n „slag”, zóó mooi, zóó effetief, als ie er van z’n leven nog géén heeft geslagen. Terwijl hij dan ouder gewoonte, wat nadrukkelijker strompelend, mijn kamer rondmonstert of ik er wat nieuws heb bijgekregen of verhangen aan den wand, maakt hij de gebruikelijke plichtplegingen, steeds uiterst vleiend en hoofsch voor mijzelf en de leden van mijn gezin. Inmiddels zie ik zijn boven ’t verweerde gezicht onder de fameuse kleppet zoo blank bewaarde hooge voorhoofd bedenkelijk aanrooden, zijn lampjes gaan glimmen, zijn gestalte zich fierder rechten, tot hij eindelijk zelf een leunstoel aanrolt bij den open haard, zich behagelijk handenwrijvendvastschurkt in de veering, z’n gammele extremiteit wurmt uit de verloopen schoen, en zoo op ’t randje voor ’t vuur te koesteren zet, dat de damp weldra walmt uit ’t troebel verband....Zijn kop ligt nu vertrouwd tegen den zachten stoelerug aan, de rossige puntbaard in den vorm gestreeld onderuit; twee zwakke blosjes gloeien op de glimmende jukbeenknobbels boven z’n zwakjes ingevallen wangen en reeds weiden zijn opgetogen oogen verder en verder weg in den verbeeldingsdroom van zijn „slag”. Tot hij de groote lijnen der intrige verkend heeft, en ’t nu alles duidelijk ziet daar in de vlammen van ’t vuur, ’t waarachtig echt doorleeft, wat zijn woorden voor mij realiseeren als bloedwarme werkelijkheid, waarin hij zelf heilig gelooft.„Heb ik je ’t sterven van Mama al verteld?”—leidt zijn diepe grafstem in. „Och nee, ’t is ook waar,—jou leve en mijn leve,—d’r ligt een wèreld van misère tussche.—Van misère en verdoemenis. Zèg, je rookt ’n ander merk sigarette, maar de lucht is niet slecht, al ben ze erg zwaar ... ’t Is geen affront hè, a’k ’m maar weggooit,—’k wor er in ééne dronke van ... Misschien is ’t ook van de herinnering an háár dood, da’k me nou zoo draaïerig voel ... ’t Was me eenige, al had ik haar na de Commune niet meer gezien ... Me ziel en me gewete, omda’k as atheïst niet zegge wil: me God ... ’k Laat nooit ’n steek valle; wat ’k ben, ben ’k stijf ... Dat kan de wereld juist niet verknoerste van ’n armoedzaaier zooals ik ... Wou ik buige, wou ik kniele,—’k reed met de vier ... Van ’t voorjaar nog op dat rijke buite bij Velp ... die beeldschoone maagd, die gravin ... Maar ’k sting in eene op uit ’r omarming, schud me los, en roep: „edelvrouwe, gij drukt de baarlijkeduivel an uw teedere boezem,—mijn tong sterft af, werp ik uit as ’t verdorde lid, zoodra ik maar ’t eerste woord bid ...”„En toen?”„Toe?—zien je die winkelhaak in me broek? ’n frommes op logement het’m nog zoo zedig voor me gestopt ... Maar dat hebbe háár honde gedaan, de hellehonde, die die barones toe eigenhandig op mijn los het gelate .... ’k Ben d’r trosch op,—wat let me, as je’n domenee was tornde ik die nade zoo, rits rits weer los, en dan zei ik: „Hier sta ik, godsloochenaar met de flarde van ’t ongeloof langs me beene, as de tropeeën van de martelare ... Want, ja, man, zoo ben ik ... Of ken je mijn altemet nog niet?„Na mama’s dood kreeg ik d’r overschot;—’n kappitaal van zèsduzendgulde! Wat ’n zonde, hoor ’k je denke. Ja, vrind, dat heb ’k jou wel gezeid,—vóór we an ’t end benne zal je pas wete wat Racier ’n groote misdadiger is... Maar ’k kan er niks an doen, ’t is me opgeleid, tusschenbeije kan ’k er zóó baloorig van loope over de weg, dat alle meziek er bij mijn uit is en ik ’t hemelsch firmament beschouwt als ’n vuil beddelake vol vlooiepikke, met verlof ... Da’s ’t sjagrijn, nee en drinke doen ’k niet meer.„Maar nou mot je hoore. Met die zes duzend gulde op zak was ondergeteekende na Haarlem vertrokke om de omstreke van Bloemedaal te bezichtige. Daar ontmoette ik de tweede groote rol voor mijn slag: de Markies de Touard, net persoon, groot van stuk, en met ’n prachtig voorkome ... beneves geletterd,—gelètterd... tot in de toppe van z’n teene! ’t Was in een geheelonthouders-zaak van ’t socialisme. Daar vroeg iemand ies an de kastelein,—’n Armeniër was ’ten ik vertaalde dat voor ’m. Toen zeit de Markies: „meneer, u ken meer as leze en schrijve;—ik ook”.„Daar de Markies arm was en an lager wal—néé, als edelman zijnde heeft hij mijn nooit zijn geheime verteld—vroeg hij an mijn: „zelle we same geen rol uitvoere?”—„Nou”—zeg ik—„dat kenne we van de week wel ’s zien, want rolle-bestudeere is geen dagelijksch werk.”—Daarop benne we same gaan loogeere in een eersterang hôtel en ik betaalde voor zijn.„Daar ondergeteekende alle dage de dagblade lees ... in alle vreemde tale, en ook wel eens een adresboek raadpleeg,—merk ik uit het Vaderland op dat een generaal, welks naam ik verzwijg, uit Indië terug is gekomme en gevestigd te Haarlem, an de Schouteweg. Toe’ antwoord ik ’s morges bij mijn ontwake an de Markies de Touard: „ik heb ’t gevonde, maar we motte er nog een man bij hebbe.” Ik bedoelde netuurlijk me eige door te late gaan as bedoelde generaal: generaal-inspecteur, op reis met z’n staf, want naar ik erbij had geleze was hij met groot-verloftijd van drie jaar in Nederland, maar most immediatement weges familie-omstandighede na Amerika ...„Die rol ging ik toe an ’t bestudeere; en na me eige idees zat daar geld in. ’k Zeg tege de Markies: we gaan terug na De Haag voor die ’k hebbe mot, want die rol zal me same spele. ’t Kost drie weke studie,—en eerst mot de echte generaal Nederland uit. Toe heb ik de Markies dus netjes angekleed en an ’t bewuste adres late informeere, waarop die lakei antwoordde: de generaal was daags tevore per scheepsgelegenheid vertrokke uit Rotterdam, en dan per spoor verder na Grand Rapids Bizoean ...„Dus ik speelde de rol, en zullie ware me knechs.—Noubegin ik dat stuk: Daar ondergeteekende speciaal bekend is met de dienst van soldaat tot generaal, en zijn staf twee gesjochte jonges ware, moest ik die eerst dresseere. Na zeve dage had ik de derde persoon in De Haag gevonde: een man van anleg, maar met die dienst niet op de hoogte. Hij was een Italiaansche boekhouwer, die een val had gedaan en twaalf jaar in Leeuwarde doorgebracht had,—o, dat geeft niks, in de gevangenis zit de grooste geest. Heb je ooit wat uit te voere, zoek dan ’n recidivist en hij volbrengt ’t!„Ik vond ’m in de Lange Nieuwstraat,—’n temijezaak, ’t „café Anna”. Ja, da’s bargoensch. Ondergeteekende spreekt nege tale, èn de dievetaal. Hij was groot van postuur, en ijzer-sterk. Maar de Markies ging alleenig binne, om rede de generaal z’n eige nooit met geen vrouwe inlaat,—en ik erge kwetsie met die madam Anna gehad had. Dus vroeg de Markies haar verlof om die klant de deur uit te sleepe, en dat ’t haar geen windeiere legge zou. Nou, dit alles geschiedde onder ’n toilet dat wij vermomd ware, ik, en de Markies as mijn cavalier,—dus die dame, niet anders dan een meisje van plezier zijnde, gaf da’lijk toe ... Nee, nie waar, dat most allemaal gebeure buite de deur, want alle mure hebbe oore. Waarop wij gonge na ’t Haagsche bosch, een heel end weg voorbij de societeit, om, gebruik makende van de natuur, met z’n drieë onder de bloote hemel te beprate wat er an de hand was.„Hij hiette ... Ferdinand van Haamsberg, maar ik had ’m van Brakelen van Brandenburg getituleerd, wat de naam was van de adjudant van de generaal. En al ’n end op de Leische weg zeit ie: „as ik er geen kwaad bij kan, gaan ik mee, al was ’t na Londen.”—Nou, dàt was ’n span, want de Markies had met de ouwe wet óókzes jaar en acht maande gehad—zes pond en acht ons, onder ons, gesjochte jonges—in ’t detensiehuis in Hoorn, voor diefstal met braak en poging tot moord: ’n lid eerste klas, dus. Máár ... in z’n doen en late ’n chevalier ... d’industrie!„De volgende middag al zitte we in Amsterdam in die fijne dames-zaak op ’t Rokin, ’t Groene Huis, Maison Verte, met z’n twee en twintige an tafel in een bonte rij, om an mijn adjudante die etiquette te leere, en de omgang met de edelvrouwe in zij en satijn, gepoeierd èn gedecolleteerd, en hoe ze die als d’r cavaliers bediene motte, dat ze later, as ik an die grootelui’s tafels wier genood, geen flater zouwe make, door bevoorbeeld maar toe te taste na wat die gravinne en freules zoo bloot an d’r buurlui late zien. En we hebbe ’t daar vol gehouwe,—àcht dage lang van ’s morgens tot ’s avens. ... Maar as d’r dan weer een z’n poote uitstak, of met z’n jatte at uit die schale, of z’n lijfelijke rommeling niet bedwong,—floep, dan kreeg ie ’n lik, pardoes in z’n ponum. Want ik was de baas, hè? ’k Had de kaptale, en ... tucht bovenal. Ja, dat het wat ’n cente gekost, zal jij denke. Nou, zoo merakel veel niet, want ’t was geen maison eerste klas. En overdag ging ik met me staf na de manege om ze paard te leere rije, en na vier dage les galloppeerde we zoo same al ventre à terre door de stad. Nou, en ik had netuurlijk in Indië bij de cavelerie gelege, en later jare bar veel gereje toe ’k in Parijs nog boekhouwer bij Rothschild was ...„Zie zoo, dacht ik, die staf van mijn, nou kenne ze de dames-bediening óók,—en op de goeiekoopste manier, want ik betaalde er enkel ’t ete maar, wees d’rlui hoe ze d’r vorke moste vasthouwe, en as ze vroege uit welke rede, dan zei ik waarom.„Toe’ ben me van Amsterdam na ’s-Gravenhage, onze residensieplaas, terug gereisd, want daar haal ik nou eenmaal altijd mijn geest vandaan, en studeerde ik precies ’t model van hoe die generaals uitgemonsterd benne, die je daar bij bossies ziet rondloope met d’r bijpassende officiere. Nou, Haagsche kleermakers ben nooit te vertrouwe, waarop mijn logementbaas zei: „gaat ’s in Gorrekum neuze.”„Zoo gezeid, zoo gedaan. Die kleermaker daar vraag ’k onder vier ooge te spreke, waarop hij zijn vrouw met acht kindere laat verwijdere, en mij afvraagt: „a’k er geen kwaad bij kan, wil ’k je wel helpe, want jij speelt ’n valsche rol. Denk er dus om, want na je ziet zit ik hier met ’n k’nijnehok vol, en is de negende alweer op de komst.”—„Wees gerust”—zeg ik—„alles wat ik doen, dat is in ’n geslote graf”,—en meteen geef ’k hem vierhonderd gulde, omdat ie ook maar ’n arme donder is, en dat ie ’t lake kon koope, waarop ie direct mijn de maat nam.„Ik koos dus een generaalspak van: dolman, rijbroek èn twee pantalons met bijpassende kaplaarze. Maar voor de garniture, de gouwe kraag en de vangsnoere ging ik werom na de Haag, èn voor de rooje bieze in de pantalon. Me pet met breeje gouwe rand kocht ik in een andere winkel, mèt me hoed met pluime voor grand tenu en dito voor me twee collega’s. Maar an me ridderordes en Kraton-medalje, me expeditiekruize met twee gepse had ik veel moeite, want die ware momenteel in geen een winkel voorhande. Daar werd ik an geholpe door tusschekomst van ’n vierde persoon, in Rotterdam.... Me kruis van de Militaire Willemsorde mèt kroontje heb ik voor f 8.75 van een gesjochte ridder gekocht, na hem mijn geheim onder vier ooge tehebbe onthuld. En de rest van me dure borst dee’ ik hier en daar op, me eereteeke van Tonkin bij ’n eerste luit’nt, me eereteeke van 1881 met de Eikekroon bij ’n tweede...„Toe was alles present,—en na twaalf dage was ook de kleeremaker klaar. Maar die had netuurlijk geen spiegel, die bij eerste-klasse tailleurs anwezig is, want die is wel zoo groot van de zolder tot de vloer met dito vis-a-vis voor ’t bekijke van achtere. Zooeen heb ik er toe’ late hale en voor hem betaald, waarop we ’n paar uur moste wachte. Maar toe deje we vast onze vermomminge an uit Parijs: Mijn grijze baard met dito pruik à la Napolitaine—van dat lange polkahaar, weet je? Me eerste-luitenant, de Markies, ’n zwarte ringbaard, op z’n Engelsch weg, maar van z’n eige, want die was natuur. En me tweede-luitenant ’n dito baard op z’n Engelsch, maar in ’t blond, óók afkomstig van de kapper van ’t Théâtre français in Parijs. Daarvoor nam een coiffeur hier eerst de maat. Dit alles kostte kappitale van geld.„Wij kleedde daarop onze politieke pakkies uit. Vier en twintig uur van te vore had ik drie nieuwe koffers an late komme, en daar werde die ingedaan met onze bijpassende pantalon en betiens, die we niet noodig hadde ... En de generaal met zijn staf kleedde zich an, bekeke zich rechsomkeerd, en ’t zat model .... As ’t nou maar goed uitloopt! Ik voor m’n eige ben wel nooit benauwd. En as er geen verraad in ’t spel komt, zal ik de rol ten ende make.„Toe ’k bel, komt de kleermaker binne, slaat an voor zijn eksjellentie, wenscht hem veel geluk met zijn rol, en daarop worde die kiste dicht gedaan. Eigehandig zet ik daar ’t adres op van Z. Exc. baron van T. v. S., generaal-inspecteur van het Nederlansch-Indische leger,met zijn staf. Onze bediende brenge die na ’t spoor.„Nog ’n uur blijve we bij die kleeremaker, omdat ik daar dejeuneer met me staf—’t was voor de eerste maal same in uniform, mèt me vermomming. Waarop ik ’n telegram schreef an de Ouwe Doele te Middelburg om plaats voor de generaal en gevolg. Vijf en dertig menute daarna kwam ’t antwoord, dat onze vereerde ankomst hoogst angenaam was.„Tot hiertoe had de dressage van me adjudante, mèt die uniforme mijn rond f 4900 gekost. Daarop stapte we de deur uit, en omdat er in Gorrekum geen militaire legge, werde we door tusschekomst van de burgemeester en de politie in alle eer na ’t station gebracht.„Da’s de eerste pessage. Nou komt de tweede, de moeilijkste, waarbij ik erg zenewachtig wier; maar me knechs bleve normaal, want die steunde op mijn capaciteite...”
Hoofdstuk X.„Maar Racier, kunnen ze ’n mensch óók al oppakken,”—vroeg ik—„omdat je onnoozelweg gezegd hebt: „o God, nou ben ’k reddeloos verlore?”„Welnetuurlijk wel, man, weges spreke met je lijfelijke stem as doofstomme zijnde, netuurlijk!... Maar jij ben me met je vrage aldoor vóór ... Affijn, da’s wel goed ook, want dan krijg ’k meer lucht in me overlaje gemoed. Zie je wel an me, hoe ’k d’r nog altijd kappot onder ben?... ’t Is me knak gewees ... As je eige beeldschoone vrouw je verleidt, wor je daar onmenschelijk tegenin, en heb je de eerekroon van je hoofd verlore ... Nou, dan ben je zóó al klaar voor misdaad en zonde, en staat de lik wijgewaad ope voor jou ...„Zoe koest as ’n làm ben ’k d’r dan ook ingedraaid. ’t Onderzoek na die zaak duurde dertien dage, van ’s morges tiene tot ’s middags viere, dat die rechter van extructie mijn in z’n lemoenknijper hieuw ... Wat ’n kunst, met al die geleerdigheid en ’n zwerm cipiers as gerechtigheid staande tege één gesjochte, verraje man. Want ik sprak ommers gewoon en heb direc’ alles bekend ... Kon ’t mijn verders verlaaitafele—’n atheïst vloekt nooit!—ja, wat ze deje met mijn, toe ’k tòch beroofd was van me Carlientje.„Zeit die commissaris van pelisie da’lijk al op ’t bereau: Hoe hè je d’r toe kenne komme, want je heb God na de ooge gespot?”—”De Natuur, bedoel je,” verbeter ik ’m subiet, as atheïst zijnde; „en wie sta, ziet toe dat ie niet en valt ... Maar die vrouw het ’t van de eerste nacht af gewete, dat haar doofstomme man alevel kos spreke!” Dat loog ’k netuurlijk. Maar ’k denk: as jij mijn verraait, néém ik jou ook effe tuk, overspelige Magdalena ...”—Carlien, wil je zeggen.”„Nee, da’s juist ’n woordspeling van mijn ... mot je net zóó in dat tooneelstuk van je plaasse.—Nou, en ’k wier dan voor de rechtbank veroordeeld weges ...”—Oplichterij!”„Praat jij d’r toch niet aldeur tusschenin, man, want je het er ommers ’t minste verstajem nie van! Nee, juistnietweges oplichterij ... Dat sting er met onderstreepte woorde in, in dat vonnis: „Heelegaar om géén oplichterij, maar om ’t artikel ... drie honderd ... ènne ... twaal ... van bedele met geveinsdheid, waar òp slaat: zes maande bajes en ’n jaar na de schans ...”—Ga maar vast zitten!”„Nee, ga maarnietzitte ... Je begrijpt ’r gloof ’k geen lor van!... Daarvoor kon ’k ommers de menister van justicie vééls tespéciaal ... Da’ was óók ’n Franschman in die dage ... nou, en daar ha ’k netuurlijk in Parijs naast gezete op school ... in dezèlde bank!... Dat wou ie zoo graag, zie je?—want die jonge was schrikkelijk hardleers ... ’n merakel zoo’n imbéciel knaapie as dàt was ... Zie je, en daarom kroop ie naastmijn, dat ik met mijn verstand hem alles voor kon zegge, netuurlijk ... Nou, dus da’ begrijp je, wil zoo’n man ommers nooit wete, dat ie door mijn voorspraak op de troon van de hoogste gerechtigheid is geklomme.—’k Had ’m in me macht. ’k Heb er wel ’s meer een in de Asmodee ontmaskerd ... Tjonge ja, hoor ... zouhijniet wete, as je de baas ben van al de speurders en pelitie-honde in ’t land ... Dus vanzelfs schrijft ’k ’n briefie an hem.—Dirk hiet ie ... „A mon ami intime Dirk”,—da’ wil zegge: „Didé ... rique”,—zette ik d’r bove. ’k Denk, da’ trekt nog, onz’ beider moerstaal, notre langue maternelle ... Vive la france! Poeh nou ...„Toch het ie me nog effe late darre, om as menister z’n lef op mijn te koele, netuurlijk. Want op school had ik hèm vaak gedeukt, hè,—’t was ’nakeligventje, entre nous soit dit—nou, en nou had ie mijn inzijnmacht, en toe knauwde hij mijn ... Had gelijk; was z’n recht.„Maar na zes en twintig dage sting ondergeteekende dan toch alweer op z’n vrije voete ... Want ’k had netuurlijk nederig gevraagd an z’n eksjellentie, of ’k, as eenigste koswinnermijnermoeder, voor die edelvrouwe weer ’t werk op mocht vatte ... Vlieg jij daar in, eksjellentie—docht ik bij m’n eige—dan snor ik die vrouw van mijn temet wel op, om d’r effe voor d’r kop te blaze, zonder dat zij een benane-gil ken geve .... Ja, want da’ kon ’k nie’ verknoerste, hè, dat die meid nou in de wereldsche welluste zat, en dat ik an ’t celibaat was overgelate ... Helaas, van dat idee is niks magge komme, want ’k heb ’r niet weer ontmoet voor na een jaar en twáálf dage. Toe was zij voor ’t altaar gehuufd, en ik was me rechte kwijt, want as je tege ’n kerkelijk getrouwd vrouwmensch wat uithaalt, krijg je netuurlijk alle jare van de wereld.„Maar op Europeesch grondgebied was dat toch me eerste logeere geweest voor rijkskoste ... Tegeswoordig ben ik bij de Staat as kind an huis .... Schande genog ... Want as ’k er niet in zit, ben ’k toch zoo goed as op weg ...„Toetertijd greep me dat nog schrikkelijk an. Ja, wat ’n affront, hè, zoo’n eerste keer in die lik? ’k Schaamde m’n eige zóó, da’ ’k voor ’t tribunaal een naam opgaf, die ’k nog nooit had gedrage: Ferdinant Rascrosi! En ze vrage je je heele kattebak, dus ’k denk: zeg ’k dat ondergeteekende van ’t atheïstegloof is, dan ben deedelachtbare heere netuurlijk niet in d’r schik. Daarom had ’k me toen voor Roomsch-Katholiek uitgegeve.„Maar da’ was ’k in me cel netuurlijk al lang weer vergete, want van dat prakkeseere was me gedachte heelegaar weg ... en toe komt me daar in eens ’n pastoor in me kooi, om te vrage of ’k me Pasche wel zou houwe ... Da’ wier ik kwaad, en zooas ’k later strijk en zet met de domenees dee’, gaf ’k Zijn Eerwaarde ’n tik met dat driepikkertje waar je op zit,—dat die goeie man nog dacht: nummer 483 z’n hoofd is een wepsenest.„Toen ie terug kwam, zei hij: ik vergeef ’t u, Rascrosi.”„’k Zeg: ik uwe ook, weleerwaarde.” Want ik, as Racier zijnde, dacht: die geestelijke het zich bepaald ’n deurtje vergist ... Ja, die valsche naam—pseudeniem!—was me ommers gladweg ontschote .... Maar toe hebbe me same as verstandige mensche ordentelijk gepraat, en hij heeft mijn niet voor de roomsche relizie, en ik hèm niet voor ’t atheïsme bekeerd. Zooas dat dan gaat ... Toch goeie vrinde gebleve ... As je mekaar maar verstaat ...„Trouwes, erte-zoeke is nou óók zooveel niet gedaan in ’t eerst. Want as doofstomme leurder, kon ’k daar netuurlijk niet als te best mee overweg. In die zeve weke ...”—Zes en twintig dagen, bedoel je.”„O, sla jij de plank weer net effe mis, man?.... Da’ wastoeniet; da’ was netuurlijk ’nanderekeer. Kan ik al dat zitte uit mekandere houwe? Maar zooa’k zeg, in zéve weke schifte ik ’n rond mud, en daar won ik mee...de som van 45 cente. Goed betaald! ... Toch tel ’k net zoo lief bankpapier, as misdadiger zijnde ... dat ’r nog ’s een an me duimlid blijft kleve ... Ja, zoo ben ’k—En’k wou ’k die cente ’s bij mekandere zag, die ik nadien al ’s heb geflescht van me leve.„Maar as jij dat nou allegaar van ’t verraad en dat zitte in ons tooneelstuk zet, denk er dan om dat er avecate op de banke bij kanne weze, die daar ook d’r weetje over hebbe. En daar maak je dan een pauze voor, tussche die actes in. Dat de heere in de fumoir ’n habana kenne rooke, en de edelvrouwe-met-gekapte-hoofde ’n glas pons of wat ze dan luste ... ijs de vanille gaat ook.„Zie je, want ’k heb ook me straf eerst later uit motte zitte. Zoolang ’n vrouw in ’t ziekehuis leit, is die man ommers ontoerekenbaar, en wordt niet gestraft as zijnde ’t hoofd van dat gezin.—Of ben jij nou heelemaal zoo’n kind in die wette?—Wat de man doet, kanne de vrouw en de kindere toch niet helpe?... Maar toe ik gevonnist wier, was zij temet haast gehuufd ... Mijn lot was beslist ... Want ’k mog ’r toch ook zoo gráág, man ... ’k Heb er zoo ziels veel van gehouwe! Gloof mijn: ’k zag ze nog liever dan de appele van me ooge ...„En dan in de Schans tussche allegaar kerels te zitte!...”—Ben je dan tòch naar Veenhuizen opgezonden?”—vroeg ik naief, nog telkens met mijn nuchter verstand geschokt op de hooge golven zijner fantasieën. Maar dan keek hij mij even diep-medelijdend aan, omdat ik de breede vlucht van zijn stoute verbeelding niet kon volgen. En geprikkeld door de stoornis, snauwde hij:„Let dat jou soms wat, wannéér of ik nou precies in die Krentetuin heb gezete?... A’k klaar ben, zal me d’r is een telsom bij make, maar dan kon ’t wel beure, da’k er nòg een possie of wat van vergeet ... Nou heb je me heelemaal weer uit me verbande gerukt ... En as jij d’r aldeur je neus tussche steekt, kan er nooit ’n tooneelstuk van komme ... Mot je dan zelfs ook maar wete ...”—Neem me niet kwalijk, Generaal.—Je zat in Veenhuizen ...?”„Dat lieg je: in de Ommerschans ...”—Dat wou ik zeggen ...”„Wou je zegge in de Ommerschans?... Nou, dan was je de zaak net ... zestien jare vooruit. Want eerst zestien jaar nà Veenhuize ben ’k na de Schans toe gebrocht.—Mijn blijft ’t anders lood om oud ijzer. ’k Ken ’n kerel—ami intime—as die z’n cente op benne, gaat ie er immédiatement weer na toe. Want die zit liever op de pepereilande van Java, dan in de cel. Nou zit er 7000 man ... As d’r drank binne kon, dan zat er de halve wereld! Maar je ken er niks inkrijge as pekelharing en bokking: dat smokkele ze binne tussche die dubbelde bojems van de beertonne. En ’t wordt à prix fixe verkocht, as de majoor d’r niet is op de zaal ...„Maarikmot er niet weze. ’k Zit liever eenzaam.—’k Hoop dat de Natuur mijn d’r voor mag beware ... Maar a’k d’r weer inkom, dan zal de wereld over mijn spreke!... Daarom ben ’k nou al bezig om wat cente te krijge zoogezeid voor ’n wage met handel ... Mot je begrijpe!... Zoodra ’k de moos eenmaal had, kocht ik d’r subiet dinamiet voor ... Ja, want a’k die autemebiele van ’t groote kapitaal zoo zien rije en rosse ... Hèèè!” Toen wreef hij zich schrikkelijk z’n magere handen.
Hoofdstuk X.
„Maar Racier, kunnen ze ’n mensch óók al oppakken,”—vroeg ik—„omdat je onnoozelweg gezegd hebt: „o God, nou ben ’k reddeloos verlore?”„Welnetuurlijk wel, man, weges spreke met je lijfelijke stem as doofstomme zijnde, netuurlijk!... Maar jij ben me met je vrage aldoor vóór ... Affijn, da’s wel goed ook, want dan krijg ’k meer lucht in me overlaje gemoed. Zie je wel an me, hoe ’k d’r nog altijd kappot onder ben?... ’t Is me knak gewees ... As je eige beeldschoone vrouw je verleidt, wor je daar onmenschelijk tegenin, en heb je de eerekroon van je hoofd verlore ... Nou, dan ben je zóó al klaar voor misdaad en zonde, en staat de lik wijgewaad ope voor jou ...„Zoe koest as ’n làm ben ’k d’r dan ook ingedraaid. ’t Onderzoek na die zaak duurde dertien dage, van ’s morges tiene tot ’s middags viere, dat die rechter van extructie mijn in z’n lemoenknijper hieuw ... Wat ’n kunst, met al die geleerdigheid en ’n zwerm cipiers as gerechtigheid staande tege één gesjochte, verraje man. Want ik sprak ommers gewoon en heb direc’ alles bekend ... Kon ’t mijn verders verlaaitafele—’n atheïst vloekt nooit!—ja, wat ze deje met mijn, toe ’k tòch beroofd was van me Carlientje.„Zeit die commissaris van pelisie da’lijk al op ’t bereau: Hoe hè je d’r toe kenne komme, want je heb God na de ooge gespot?”—”De Natuur, bedoel je,” verbeter ik ’m subiet, as atheïst zijnde; „en wie sta, ziet toe dat ie niet en valt ... Maar die vrouw het ’t van de eerste nacht af gewete, dat haar doofstomme man alevel kos spreke!” Dat loog ’k netuurlijk. Maar ’k denk: as jij mijn verraait, néém ik jou ook effe tuk, overspelige Magdalena ...”—Carlien, wil je zeggen.”„Nee, da’s juist ’n woordspeling van mijn ... mot je net zóó in dat tooneelstuk van je plaasse.—Nou, en ’k wier dan voor de rechtbank veroordeeld weges ...”—Oplichterij!”„Praat jij d’r toch niet aldeur tusschenin, man, want je het er ommers ’t minste verstajem nie van! Nee, juistnietweges oplichterij ... Dat sting er met onderstreepte woorde in, in dat vonnis: „Heelegaar om géén oplichterij, maar om ’t artikel ... drie honderd ... ènne ... twaal ... van bedele met geveinsdheid, waar òp slaat: zes maande bajes en ’n jaar na de schans ...”—Ga maar vast zitten!”„Nee, ga maarnietzitte ... Je begrijpt ’r gloof ’k geen lor van!... Daarvoor kon ’k ommers de menister van justicie vééls tespéciaal ... Da’ was óók ’n Franschman in die dage ... nou, en daar ha ’k netuurlijk in Parijs naast gezete op school ... in dezèlde bank!... Dat wou ie zoo graag, zie je?—want die jonge was schrikkelijk hardleers ... ’n merakel zoo’n imbéciel knaapie as dàt was ... Zie je, en daarom kroop ie naastmijn, dat ik met mijn verstand hem alles voor kon zegge, netuurlijk ... Nou, dus da’ begrijp je, wil zoo’n man ommers nooit wete, dat ie door mijn voorspraak op de troon van de hoogste gerechtigheid is geklomme.—’k Had ’m in me macht. ’k Heb er wel ’s meer een in de Asmodee ontmaskerd ... Tjonge ja, hoor ... zouhijniet wete, as je de baas ben van al de speurders en pelitie-honde in ’t land ... Dus vanzelfs schrijft ’k ’n briefie an hem.—Dirk hiet ie ... „A mon ami intime Dirk”,—da’ wil zegge: „Didé ... rique”,—zette ik d’r bove. ’k Denk, da’ trekt nog, onz’ beider moerstaal, notre langue maternelle ... Vive la france! Poeh nou ...„Toch het ie me nog effe late darre, om as menister z’n lef op mijn te koele, netuurlijk. Want op school had ik hèm vaak gedeukt, hè,—’t was ’nakeligventje, entre nous soit dit—nou, en nou had ie mijn inzijnmacht, en toe knauwde hij mijn ... Had gelijk; was z’n recht.„Maar na zes en twintig dage sting ondergeteekende dan toch alweer op z’n vrije voete ... Want ’k had netuurlijk nederig gevraagd an z’n eksjellentie, of ’k, as eenigste koswinnermijnermoeder, voor die edelvrouwe weer ’t werk op mocht vatte ... Vlieg jij daar in, eksjellentie—docht ik bij m’n eige—dan snor ik die vrouw van mijn temet wel op, om d’r effe voor d’r kop te blaze, zonder dat zij een benane-gil ken geve .... Ja, want da’ kon ’k nie’ verknoerste, hè, dat die meid nou in de wereldsche welluste zat, en dat ik an ’t celibaat was overgelate ... Helaas, van dat idee is niks magge komme, want ’k heb ’r niet weer ontmoet voor na een jaar en twáálf dage. Toe was zij voor ’t altaar gehuufd, en ik was me rechte kwijt, want as je tege ’n kerkelijk getrouwd vrouwmensch wat uithaalt, krijg je netuurlijk alle jare van de wereld.„Maar op Europeesch grondgebied was dat toch me eerste logeere geweest voor rijkskoste ... Tegeswoordig ben ik bij de Staat as kind an huis .... Schande genog ... Want as ’k er niet in zit, ben ’k toch zoo goed as op weg ...„Toetertijd greep me dat nog schrikkelijk an. Ja, wat ’n affront, hè, zoo’n eerste keer in die lik? ’k Schaamde m’n eige zóó, da’ ’k voor ’t tribunaal een naam opgaf, die ’k nog nooit had gedrage: Ferdinant Rascrosi! En ze vrage je je heele kattebak, dus ’k denk: zeg ’k dat ondergeteekende van ’t atheïstegloof is, dan ben deedelachtbare heere netuurlijk niet in d’r schik. Daarom had ’k me toen voor Roomsch-Katholiek uitgegeve.„Maar da’ was ’k in me cel netuurlijk al lang weer vergete, want van dat prakkeseere was me gedachte heelegaar weg ... en toe komt me daar in eens ’n pastoor in me kooi, om te vrage of ’k me Pasche wel zou houwe ... Da’ wier ik kwaad, en zooas ’k later strijk en zet met de domenees dee’, gaf ’k Zijn Eerwaarde ’n tik met dat driepikkertje waar je op zit,—dat die goeie man nog dacht: nummer 483 z’n hoofd is een wepsenest.„Toen ie terug kwam, zei hij: ik vergeef ’t u, Rascrosi.”„’k Zeg: ik uwe ook, weleerwaarde.” Want ik, as Racier zijnde, dacht: die geestelijke het zich bepaald ’n deurtje vergist ... Ja, die valsche naam—pseudeniem!—was me ommers gladweg ontschote .... Maar toe hebbe me same as verstandige mensche ordentelijk gepraat, en hij heeft mijn niet voor de roomsche relizie, en ik hèm niet voor ’t atheïsme bekeerd. Zooas dat dan gaat ... Toch goeie vrinde gebleve ... As je mekaar maar verstaat ...„Trouwes, erte-zoeke is nou óók zooveel niet gedaan in ’t eerst. Want as doofstomme leurder, kon ’k daar netuurlijk niet als te best mee overweg. In die zeve weke ...”—Zes en twintig dagen, bedoel je.”„O, sla jij de plank weer net effe mis, man?.... Da’ wastoeniet; da’ was netuurlijk ’nanderekeer. Kan ik al dat zitte uit mekandere houwe? Maar zooa’k zeg, in zéve weke schifte ik ’n rond mud, en daar won ik mee...de som van 45 cente. Goed betaald! ... Toch tel ’k net zoo lief bankpapier, as misdadiger zijnde ... dat ’r nog ’s een an me duimlid blijft kleve ... Ja, zoo ben ’k—En’k wou ’k die cente ’s bij mekandere zag, die ik nadien al ’s heb geflescht van me leve.„Maar as jij dat nou allegaar van ’t verraad en dat zitte in ons tooneelstuk zet, denk er dan om dat er avecate op de banke bij kanne weze, die daar ook d’r weetje over hebbe. En daar maak je dan een pauze voor, tussche die actes in. Dat de heere in de fumoir ’n habana kenne rooke, en de edelvrouwe-met-gekapte-hoofde ’n glas pons of wat ze dan luste ... ijs de vanille gaat ook.„Zie je, want ’k heb ook me straf eerst later uit motte zitte. Zoolang ’n vrouw in ’t ziekehuis leit, is die man ommers ontoerekenbaar, en wordt niet gestraft as zijnde ’t hoofd van dat gezin.—Of ben jij nou heelemaal zoo’n kind in die wette?—Wat de man doet, kanne de vrouw en de kindere toch niet helpe?... Maar toe ik gevonnist wier, was zij temet haast gehuufd ... Mijn lot was beslist ... Want ’k mog ’r toch ook zoo gráág, man ... ’k Heb er zoo ziels veel van gehouwe! Gloof mijn: ’k zag ze nog liever dan de appele van me ooge ...„En dan in de Schans tussche allegaar kerels te zitte!...”—Ben je dan tòch naar Veenhuizen opgezonden?”—vroeg ik naief, nog telkens met mijn nuchter verstand geschokt op de hooge golven zijner fantasieën. Maar dan keek hij mij even diep-medelijdend aan, omdat ik de breede vlucht van zijn stoute verbeelding niet kon volgen. En geprikkeld door de stoornis, snauwde hij:„Let dat jou soms wat, wannéér of ik nou precies in die Krentetuin heb gezete?... A’k klaar ben, zal me d’r is een telsom bij make, maar dan kon ’t wel beure, da’k er nòg een possie of wat van vergeet ... Nou heb je me heelemaal weer uit me verbande gerukt ... En as jij d’r aldeur je neus tussche steekt, kan er nooit ’n tooneelstuk van komme ... Mot je dan zelfs ook maar wete ...”—Neem me niet kwalijk, Generaal.—Je zat in Veenhuizen ...?”„Dat lieg je: in de Ommerschans ...”—Dat wou ik zeggen ...”„Wou je zegge in de Ommerschans?... Nou, dan was je de zaak net ... zestien jare vooruit. Want eerst zestien jaar nà Veenhuize ben ’k na de Schans toe gebrocht.—Mijn blijft ’t anders lood om oud ijzer. ’k Ken ’n kerel—ami intime—as die z’n cente op benne, gaat ie er immédiatement weer na toe. Want die zit liever op de pepereilande van Java, dan in de cel. Nou zit er 7000 man ... As d’r drank binne kon, dan zat er de halve wereld! Maar je ken er niks inkrijge as pekelharing en bokking: dat smokkele ze binne tussche die dubbelde bojems van de beertonne. En ’t wordt à prix fixe verkocht, as de majoor d’r niet is op de zaal ...„Maarikmot er niet weze. ’k Zit liever eenzaam.—’k Hoop dat de Natuur mijn d’r voor mag beware ... Maar a’k d’r weer inkom, dan zal de wereld over mijn spreke!... Daarom ben ’k nou al bezig om wat cente te krijge zoogezeid voor ’n wage met handel ... Mot je begrijpe!... Zoodra ’k de moos eenmaal had, kocht ik d’r subiet dinamiet voor ... Ja, want a’k die autemebiele van ’t groote kapitaal zoo zien rije en rosse ... Hèèè!” Toen wreef hij zich schrikkelijk z’n magere handen.
„Maar Racier, kunnen ze ’n mensch óók al oppakken,”—vroeg ik—„omdat je onnoozelweg gezegd hebt: „o God, nou ben ’k reddeloos verlore?”
„Welnetuurlijk wel, man, weges spreke met je lijfelijke stem as doofstomme zijnde, netuurlijk!... Maar jij ben me met je vrage aldoor vóór ... Affijn, da’s wel goed ook, want dan krijg ’k meer lucht in me overlaje gemoed. Zie je wel an me, hoe ’k d’r nog altijd kappot onder ben?... ’t Is me knak gewees ... As je eige beeldschoone vrouw je verleidt, wor je daar onmenschelijk tegenin, en heb je de eerekroon van je hoofd verlore ... Nou, dan ben je zóó al klaar voor misdaad en zonde, en staat de lik wijgewaad ope voor jou ...
„Zoe koest as ’n làm ben ’k d’r dan ook ingedraaid. ’t Onderzoek na die zaak duurde dertien dage, van ’s morges tiene tot ’s middags viere, dat die rechter van extructie mijn in z’n lemoenknijper hieuw ... Wat ’n kunst, met al die geleerdigheid en ’n zwerm cipiers as gerechtigheid staande tege één gesjochte, verraje man. Want ik sprak ommers gewoon en heb direc’ alles bekend ... Kon ’t mijn verders verlaaitafele—’n atheïst vloekt nooit!—ja, wat ze deje met mijn, toe ’k tòch beroofd was van me Carlientje.
„Zeit die commissaris van pelisie da’lijk al op ’t bereau: Hoe hè je d’r toe kenne komme, want je heb God na de ooge gespot?”—”De Natuur, bedoel je,” verbeter ik ’m subiet, as atheïst zijnde; „en wie sta, ziet toe dat ie niet en valt ... Maar die vrouw het ’t van de eerste nacht af gewete, dat haar doofstomme man alevel kos spreke!” Dat loog ’k netuurlijk. Maar ’k denk: as jij mijn verraait, néém ik jou ook effe tuk, overspelige Magdalena ...”
—Carlien, wil je zeggen.”
„Nee, da’s juist ’n woordspeling van mijn ... mot je net zóó in dat tooneelstuk van je plaasse.—Nou, en ’k wier dan voor de rechtbank veroordeeld weges ...”
—Oplichterij!”
„Praat jij d’r toch niet aldeur tusschenin, man, want je het er ommers ’t minste verstajem nie van! Nee, juistnietweges oplichterij ... Dat sting er met onderstreepte woorde in, in dat vonnis: „Heelegaar om géén oplichterij, maar om ’t artikel ... drie honderd ... ènne ... twaal ... van bedele met geveinsdheid, waar òp slaat: zes maande bajes en ’n jaar na de schans ...”
—Ga maar vast zitten!”
„Nee, ga maarnietzitte ... Je begrijpt ’r gloof ’k geen lor van!... Daarvoor kon ’k ommers de menister van justicie vééls tespéciaal ... Da’ was óók ’n Franschman in die dage ... nou, en daar ha ’k netuurlijk in Parijs naast gezete op school ... in dezèlde bank!... Dat wou ie zoo graag, zie je?—want die jonge was schrikkelijk hardleers ... ’n merakel zoo’n imbéciel knaapie as dàt was ... Zie je, en daarom kroop ie naastmijn, dat ik met mijn verstand hem alles voor kon zegge, netuurlijk ... Nou, dus da’ begrijp je, wil zoo’n man ommers nooit wete, dat ie door mijn voorspraak op de troon van de hoogste gerechtigheid is geklomme.—’k Had ’m in me macht. ’k Heb er wel ’s meer een in de Asmodee ontmaskerd ... Tjonge ja, hoor ... zouhijniet wete, as je de baas ben van al de speurders en pelitie-honde in ’t land ... Dus vanzelfs schrijft ’k ’n briefie an hem.—Dirk hiet ie ... „A mon ami intime Dirk”,—da’ wil zegge: „Didé ... rique”,—zette ik d’r bove. ’k Denk, da’ trekt nog, onz’ beider moerstaal, notre langue maternelle ... Vive la france! Poeh nou ...
„Toch het ie me nog effe late darre, om as menister z’n lef op mijn te koele, netuurlijk. Want op school had ik hèm vaak gedeukt, hè,—’t was ’nakeligventje, entre nous soit dit—nou, en nou had ie mijn inzijnmacht, en toe knauwde hij mijn ... Had gelijk; was z’n recht.
„Maar na zes en twintig dage sting ondergeteekende dan toch alweer op z’n vrije voete ... Want ’k had netuurlijk nederig gevraagd an z’n eksjellentie, of ’k, as eenigste koswinnermijnermoeder, voor die edelvrouwe weer ’t werk op mocht vatte ... Vlieg jij daar in, eksjellentie—docht ik bij m’n eige—dan snor ik die vrouw van mijn temet wel op, om d’r effe voor d’r kop te blaze, zonder dat zij een benane-gil ken geve .... Ja, want da’ kon ’k nie’ verknoerste, hè, dat die meid nou in de wereldsche welluste zat, en dat ik an ’t celibaat was overgelate ... Helaas, van dat idee is niks magge komme, want ’k heb ’r niet weer ontmoet voor na een jaar en twáálf dage. Toe was zij voor ’t altaar gehuufd, en ik was me rechte kwijt, want as je tege ’n kerkelijk getrouwd vrouwmensch wat uithaalt, krijg je netuurlijk alle jare van de wereld.
„Maar op Europeesch grondgebied was dat toch me eerste logeere geweest voor rijkskoste ... Tegeswoordig ben ik bij de Staat as kind an huis .... Schande genog ... Want as ’k er niet in zit, ben ’k toch zoo goed as op weg ...
„Toetertijd greep me dat nog schrikkelijk an. Ja, wat ’n affront, hè, zoo’n eerste keer in die lik? ’k Schaamde m’n eige zóó, da’ ’k voor ’t tribunaal een naam opgaf, die ’k nog nooit had gedrage: Ferdinant Rascrosi! En ze vrage je je heele kattebak, dus ’k denk: zeg ’k dat ondergeteekende van ’t atheïstegloof is, dan ben deedelachtbare heere netuurlijk niet in d’r schik. Daarom had ’k me toen voor Roomsch-Katholiek uitgegeve.
„Maar da’ was ’k in me cel netuurlijk al lang weer vergete, want van dat prakkeseere was me gedachte heelegaar weg ... en toe komt me daar in eens ’n pastoor in me kooi, om te vrage of ’k me Pasche wel zou houwe ... Da’ wier ik kwaad, en zooas ’k later strijk en zet met de domenees dee’, gaf ’k Zijn Eerwaarde ’n tik met dat driepikkertje waar je op zit,—dat die goeie man nog dacht: nummer 483 z’n hoofd is een wepsenest.
„Toen ie terug kwam, zei hij: ik vergeef ’t u, Rascrosi.”
„’k Zeg: ik uwe ook, weleerwaarde.” Want ik, as Racier zijnde, dacht: die geestelijke het zich bepaald ’n deurtje vergist ... Ja, die valsche naam—pseudeniem!—was me ommers gladweg ontschote .... Maar toe hebbe me same as verstandige mensche ordentelijk gepraat, en hij heeft mijn niet voor de roomsche relizie, en ik hèm niet voor ’t atheïsme bekeerd. Zooas dat dan gaat ... Toch goeie vrinde gebleve ... As je mekaar maar verstaat ...
„Trouwes, erte-zoeke is nou óók zooveel niet gedaan in ’t eerst. Want as doofstomme leurder, kon ’k daar netuurlijk niet als te best mee overweg. In die zeve weke ...”
—Zes en twintig dagen, bedoel je.”
„O, sla jij de plank weer net effe mis, man?.... Da’ wastoeniet; da’ was netuurlijk ’nanderekeer. Kan ik al dat zitte uit mekandere houwe? Maar zooa’k zeg, in zéve weke schifte ik ’n rond mud, en daar won ik mee...de som van 45 cente. Goed betaald! ... Toch tel ’k net zoo lief bankpapier, as misdadiger zijnde ... dat ’r nog ’s een an me duimlid blijft kleve ... Ja, zoo ben ’k—En’k wou ’k die cente ’s bij mekandere zag, die ik nadien al ’s heb geflescht van me leve.
„Maar as jij dat nou allegaar van ’t verraad en dat zitte in ons tooneelstuk zet, denk er dan om dat er avecate op de banke bij kanne weze, die daar ook d’r weetje over hebbe. En daar maak je dan een pauze voor, tussche die actes in. Dat de heere in de fumoir ’n habana kenne rooke, en de edelvrouwe-met-gekapte-hoofde ’n glas pons of wat ze dan luste ... ijs de vanille gaat ook.
„Zie je, want ’k heb ook me straf eerst later uit motte zitte. Zoolang ’n vrouw in ’t ziekehuis leit, is die man ommers ontoerekenbaar, en wordt niet gestraft as zijnde ’t hoofd van dat gezin.—Of ben jij nou heelemaal zoo’n kind in die wette?—Wat de man doet, kanne de vrouw en de kindere toch niet helpe?... Maar toe ik gevonnist wier, was zij temet haast gehuufd ... Mijn lot was beslist ... Want ’k mog ’r toch ook zoo gráág, man ... ’k Heb er zoo ziels veel van gehouwe! Gloof mijn: ’k zag ze nog liever dan de appele van me ooge ...
„En dan in de Schans tussche allegaar kerels te zitte!...”
—Ben je dan tòch naar Veenhuizen opgezonden?”—vroeg ik naief, nog telkens met mijn nuchter verstand geschokt op de hooge golven zijner fantasieën. Maar dan keek hij mij even diep-medelijdend aan, omdat ik de breede vlucht van zijn stoute verbeelding niet kon volgen. En geprikkeld door de stoornis, snauwde hij:
„Let dat jou soms wat, wannéér of ik nou precies in die Krentetuin heb gezete?... A’k klaar ben, zal me d’r is een telsom bij make, maar dan kon ’t wel beure, da’k er nòg een possie of wat van vergeet ... Nou heb je me heelemaal weer uit me verbande gerukt ... En as jij d’r aldeur je neus tussche steekt, kan er nooit ’n tooneelstuk van komme ... Mot je dan zelfs ook maar wete ...”
—Neem me niet kwalijk, Generaal.—Je zat in Veenhuizen ...?”
„Dat lieg je: in de Ommerschans ...”
—Dat wou ik zeggen ...”
„Wou je zegge in de Ommerschans?... Nou, dan was je de zaak net ... zestien jare vooruit. Want eerst zestien jaar nà Veenhuize ben ’k na de Schans toe gebrocht.—Mijn blijft ’t anders lood om oud ijzer. ’k Ken ’n kerel—ami intime—as die z’n cente op benne, gaat ie er immédiatement weer na toe. Want die zit liever op de pepereilande van Java, dan in de cel. Nou zit er 7000 man ... As d’r drank binne kon, dan zat er de halve wereld! Maar je ken er niks inkrijge as pekelharing en bokking: dat smokkele ze binne tussche die dubbelde bojems van de beertonne. En ’t wordt à prix fixe verkocht, as de majoor d’r niet is op de zaal ...
„Maarikmot er niet weze. ’k Zit liever eenzaam.—’k Hoop dat de Natuur mijn d’r voor mag beware ... Maar a’k d’r weer inkom, dan zal de wereld over mijn spreke!... Daarom ben ’k nou al bezig om wat cente te krijge zoogezeid voor ’n wage met handel ... Mot je begrijpe!... Zoodra ’k de moos eenmaal had, kocht ik d’r subiet dinamiet voor ... Ja, want a’k die autemebiele van ’t groote kapitaal zoo zien rije en rosse ... Hèèè!” Toen wreef hij zich schrikkelijk z’n magere handen.
Hoofdstuk XI.„’k Heb nog wat vergeten!”—zoo viel Racier den volgenden ochtend met de deur in huis.—Dat wil zeggen ... bij manier van spreken. Want z’n entrée de chambre was meest onheilspellend luideloos. Hij waarde binnen.Wanneer je dan argeloos van je werk opkeek, zag je plots dien langen kerel als een geest in ’t slepend hulsel van z’n dallesdekker, en je welgedane burgerziel verschoot van dat dreigend spook der menschelijke ellende. Zoo prachtig gestyleerd kon die schooier coquetteeren met z’n armzaligheid.Trouwens, ’k geloof, dat hij er z’n professioneele eer in stelde, in dat verraderlijke binnensluipen. Want als ie dan in m’n ontstelde gezicht keek, lachte hij zoo witjes zelfgenoegzaam, en ’n tikje triomfantelijk zei ie: „Ja, waarde gastheer, me voici: Charles Edouard Racier lui même!” Daar strekte hij, als ’n goochelaar, z’n beide groezelbleeke handen ruggelings uit, zoo of ie vragen wilde: hoe stiekem heb ’k ’m dat nou weer gelapt, hè?—Later dacht ik ook wel, of dit manuaal bewijzen moest, dat ie toch heusch niets achter mij had weggegapt.Maar op dien morgen, waar ik nu van spreek, wachtte hij niet naar gewoonte zwijgend tot ’k toevallig om zou kijken ... want hij was te vol gedacht. Had er ’s nachts op logement, waar die Belg naast ’m zat te valsche-munten, niet van kunnen slapen, zooals de verbeeldingen in schrijnend licht door z’n moeën kop heen zwaaiden.„’k Heb nog wat vergeten! De edele daad van trouwe moederliefde. Hoe die nobele vrouwe, in de zwarteweduwrouw, met zilverwitte krulle langs d’r slape ... en ’n zware gouwe lorgnet op, as ’n markiezin, te voet viel voor haar zoon, waarbij zij uitriep—schrijf dat effe op, man, dat je ’tnietvergeet—en snikkend uitriep: „Charles, Edouard! mijn kind, hoe diep gij ook gezonke zijt, ik min u nòchtans, kom aan mijn bloedend hart ...mon coeur saignant, et embrassez-moi .... immédiatement!”„Waar wàs dat?”—vroeg ’k verbaasd.„Wel, netuurlijk in die Krentetuin”—verviel hij uit den rederijkerstoon plots in z’n vertrouwelijk patois.—„Da’ wasmijnmoeder, die me effe ’n bankbiljet vanduzendgulde brocht, man. Oók ’n kaantje ... In envelop, gecacheteerd, met ’t familiewape ... kroon d’r bove, piek fijn.—A’k ’n slag slaan, za’k er ’s ’n zegelring voor koope ... mot je zien hoe ridderlijk dat staat. Tjonge ja, hoor. Da’ deemijnmama ... Maar ’k bèlam a’k snap, hoe zij toch, met háár eer en deugd, an al die cente kwam. Want pa had na die Commune netuurlijk alles meegenome ... Papa het mijn en allemaal in ’t ongeluk gestort, en hoe dat toe is afgeloope, ’t rechte wat daar tussche zit, is mijn tot hede een raadsel ... Affjn, mijn edel bloed roept om geen wrake ... ’k vergeef die man ... enne ... de Natuur hebbe z’n ziel ...„Dat van Dreyfus was anders óók mooi, hé? Maar in Frankrijk benne ze niet link genog.Ikhad ’t wel gewete, wie die verrajer was ... Die juffrouw met die zwarte sluier ...diehet de borderels vervalscht ... Maar ’k hou me mond; Racier het an geen verrajers-borste gezoge ... Tjonge nee, man, en ’t is tòch ommers één klont zwijnderij! Daarom ben ik nou maar zoo blijd, hè, da’ wij—ik en papa—Napoléon achter z’n vodde hebbe gezete, dat ie van arremoei ’t land uit most, zoo’n doerak ...Nooit, nooit nog he’k dáár ’n oogeblikkie spijt om gehad, al zal Racier niet licht gesjochte jonges an de galg helpe ... In die kerel knauwde ’k ommers al ’t onrecht van de maatschappij, de macht van overheid en heerschappij ... èn ’t groote kappitaal, waar ondergeteekede de grooste hekel an gezien het, nou! Met d’rlui rot-autemebiele!„Och màn! ’k Wou dat je ’s àlles wist ... Za’ ’k me ’s vermomme voor jou? Dan kom ’k met donkere an je deur, en de juffrouw ken mijn niet—die dienstbooi, zoo gezeid ... beeldschoone vrouw, hoor, twee druppels water ’n prinses, die meid! Maar die zal mijn niet meer herkenne; nooit!... En jij?—’k Zal in je kamer komme, hier op diezelfde plek gaan zitte, man, en jij zal denke da’ je ’n èchte markiezin voor je het ... ’k Ben nòg ’s in vrouwekleere rondgeloope, in ... Valvecienne, as je weet. Geen mensch die dan wat an mijn ziet, zóó weet ik me te houwe ... Dan maak ’k nèt zukke kleine stappies ... ’n beetje stijfies draaie met me achterwerk ... en ’k bin’ vanbinne die rokke vast met sterk linne, da ’k me slank beweegt ... Maar dan mos ’k netuurlijk eerst ’n goud-blond kapsel hebbe, met zoo’n Belze lok ... Hè man ... da’s nou net ’n rol voor mijn, dat ’k bij die millionairs an huis komt in me prachtgewade, stijf van ’t goud en edelsteene ... en lief en aardig, je begrijp me ... maar as zoo’n man z’n eige dan vergeet, dan is die schoone fee gesmeerd, en leit er ’n sardineblikkie in z’n pot de chambre ... met zoo’n lontje ... hèèè man! As je mijn maar goed begrijpt ... Ssss ...boem!! Pelisie, leger, bereje ruiterij ... de spuite trekke uit ... Te la-a-t. ’t Noodlot is geveld. De onschuld het weer overwonne ... Maar ik neem me kuite en verstop me bij mijn vrinde inne ... Siberië. En pas later kom ’k uit me schuilhok ...Dan gaan ’k vierkant op die trappe van de Beurs staan, slaan me op me fiere borst, en roep, dat ’n elkeen mijn ken verstaan: Die held, die ’t groote kappetaal het opgeblaze en verwoest, die man was ik! Hier staan ’k, Charles Edouard Racier, Chevalier, van moeders zijde markiezin ... maar door de wereld deur dat slijk gesleurd as atheïst ...’k Trek me pistool, loop an me mond. Een knal, een gil ... Ik ben niet meer!... Hèèèè, man!”Met z’n bloedrooden zakdoek veegde hij de tranen van z’n gezicht .... „Wat ’n held .... wat ’n held voor de menschheid!”—snikte hij na—„Gevalle, gevalle ... voor Vaderland en Koningin. Want snij je mijn hart ope ... zien je één bonk oranje!... En zij die dan wete, dat de wieg van die volksbevrijer toch maar sting in ’t armzalige dorpie Sluis, die zelle zich afvrage: Wat ken daar komme uit Nazareth?—En daar komme zjuust die gróóste name van daan ...”Maar ’t huilen van een vagebond is erg penibel ..... Daarom zocht ’k een nuchter zinnetje om ’m weer uit z’n grotesken heldenhemel neer te halen.—En toen je er toen uitkwam, uit de Schans, wat ben je toen voor je kostje begonnen, Racier?”Hij keek me even lodderig aan, als iemand die plots wakker wordt. Meteen ontspande de fanatieke wijding van z’n gezicht, net als bij een ouden tooneelrot die afkomt uit een zware rol en direct heel zakelijk tegen de knechts gaat snauwen.„Wàt ... Schans?... ’k Gloof dat jij slaapt ... Weet je dan niet, dat De Háág altijd me standplaas is geweest? As je mot zitte, vraag dan of ’t in de Haag mag, in Schevelinge zoogezeid. Dat gerommel van die zee wor je slaperig van en is goed tege ’t prakkezeere. Ook isdie lucht d’r nog ’s frisschies zilt, en as je over je koekoek kijkt, zien je vaak de meeuwe vliege .... Geef ’n arme gevangene z’n vertier. Maar da’ wou’k niet zegge, want daar het ’n iedereen geen gevoel voor .... Nee, wat meer zeit: ’t ete is d’r beter. Je krijgt er wel geen biefstuk alledag, of zwezerikke met gebraje haantjes, goud-bruin in de echte boter gefruit,—geen appeltjes met bloedbeuling, offe ... kabeljauwstaart onder de schijfies lemoen .... Och, man! Maar toch komt je lichaam d’r vol. Want zóó goochem ben ’k wèl, dat mijn maag netuurlijk in alle gevalle geen roggebrood kan leie ... En ’t Rijk is rijk genog, dus in Schevelinge smoes ’k wel zóó, da ’k me dag an dag wit tarwemik voor laat zette .. ’k heb er ommers mijn rechte as habitué!„Maar toe ’k weer an die poort wier gezet, was ondergeteekende één gulde en 35 cente rijk. Daar kocht ’k me een hartige brok van, stuk kaas of vleesch, wat ’k lustte, want drinke doen ’k tòch nooit, en as ’t hier of daar mot, stoot ’k bij ongeluk me glaassie nog om. Dus die eerste nacht he ’k dan weer in me lijflogement intrek genome, en toen zeit die bollebof tege mijn: ’k zou maar Brabantsche kant neme, en maar pratende langs die huize gaan. Dat heb ’k dan ook vier weke gedaan. Maar ’k dorst in die stad me niet wage, en dus nam ’k enkel de huize an de weg, to’k tien dage later in Amersfoort an was geland.„Daar krijg ’k kennis an twee lui, die d’r an ’n tafeltje zatte. Jonge jonges zooas ik. Die zegge: wij gane na Harderwijk, ga met ons mee, dan neme we same dienst voor Nederlandsch-Inje. En ik douw zóó al me papier en potlooje de kachel in, en begeef me met die lui te voet na Harderwiek ... Ja, ’k mos toch weer van de weg af, en ’k wou in Indië ook ’s een kijkie neme.„Zoo komme wij drieë slampampers daar zonder ’n cent an ’t koloniale werfdepot an, ’s avons om kwart over tiene, dat er alleen nog maar een sergeant an die deur staat. Maar die zeit: nee jonges, hier kan je vannacht niet maffe, vervoeg je nou eerst bij de sergeant-majoor van inkwartiering. En die heet ons wellekom. Maar ik heb geen papiere, en zij wel, dus die ware acht dage vóór mijn afgericht en gekleed, en ik bleef alleenig. Tot mijn bulle óók bij mekaar zijn gegaard, gekeurd, voetjes gemaakt, in de livrei ... en jewel ’s morges om tien uur staan ’k netjes en wel buite de poort met me gratificatie van twee honderd gulde.„Nou, ’k was netuurlijk zonder vrind of maagd, en wat zou ’k me verloftijd verspore, dus die eigeste ochend nam ’k met me loodpot me intree in die Ree van Batavia. ’k Gaan an ’n tafeltje zitte; die waardin kijkt me an, en zeit: da’s bloemkool. Wat beteekent—na ondergeteekende later vernam—dat ie z’n gratificatie nog had, want anders zeit die madam: ’t is savoye. Nou, ’k liet die twee dames met rust—want Venus he’k altijd in d’r eer gelate—en we dronke champagne, atte d’r fijn van, da’k ’n leve as ’n prins had met die alderliefste vrouwe. En na twee dage en nachte was ’t uit, want toe ware me twee honderd gulde net op, en mos ’k om kwart over achte in die kazerne weze.„Maar die madam was ’n waardige vrouw, want die zee: Charles—zei ze—je het hier je cente verdaan, dus tot jij afvaart kan je hier alle dag komme drinke en ete op koste van ongelijk. Deze edele dame is later netuurlijk van de arme begrave, want as d’r een afgekeurd wier, gaf ze ’m de verbraste gelde werom. En toe ’k vertrok, schonke ze mijn: ’n kissie segare, ’n meerschuime pijp, ’n segarepijpie èn ... ’n briefie van zestig gulde.Dat dee ze an allemáál voor gedurende de reis. Maar ik heb die cente as gedachtenis bewaard, en onderweg heb ’k voor Pietje en Klaasie aardappele geschild en z’n boel schoon gehouwe, da’k daarvan an boord me slokkie of wat ’k dan lustte kon betale ... ’t Natuurschoon op zoo’n zee, man, met die berge en die zonsondergange, dat brandt in je ooge. Daarvan ben ’k nog ’n poos rijmdichter geweest ... Maar die Bokkeneesche schoone, da’s netuurlijk me val weer geworde.”
Hoofdstuk XI.
„’k Heb nog wat vergeten!”—zoo viel Racier den volgenden ochtend met de deur in huis.—Dat wil zeggen ... bij manier van spreken. Want z’n entrée de chambre was meest onheilspellend luideloos. Hij waarde binnen.Wanneer je dan argeloos van je werk opkeek, zag je plots dien langen kerel als een geest in ’t slepend hulsel van z’n dallesdekker, en je welgedane burgerziel verschoot van dat dreigend spook der menschelijke ellende. Zoo prachtig gestyleerd kon die schooier coquetteeren met z’n armzaligheid.Trouwens, ’k geloof, dat hij er z’n professioneele eer in stelde, in dat verraderlijke binnensluipen. Want als ie dan in m’n ontstelde gezicht keek, lachte hij zoo witjes zelfgenoegzaam, en ’n tikje triomfantelijk zei ie: „Ja, waarde gastheer, me voici: Charles Edouard Racier lui même!” Daar strekte hij, als ’n goochelaar, z’n beide groezelbleeke handen ruggelings uit, zoo of ie vragen wilde: hoe stiekem heb ’k ’m dat nou weer gelapt, hè?—Later dacht ik ook wel, of dit manuaal bewijzen moest, dat ie toch heusch niets achter mij had weggegapt.Maar op dien morgen, waar ik nu van spreek, wachtte hij niet naar gewoonte zwijgend tot ’k toevallig om zou kijken ... want hij was te vol gedacht. Had er ’s nachts op logement, waar die Belg naast ’m zat te valsche-munten, niet van kunnen slapen, zooals de verbeeldingen in schrijnend licht door z’n moeën kop heen zwaaiden.„’k Heb nog wat vergeten! De edele daad van trouwe moederliefde. Hoe die nobele vrouwe, in de zwarteweduwrouw, met zilverwitte krulle langs d’r slape ... en ’n zware gouwe lorgnet op, as ’n markiezin, te voet viel voor haar zoon, waarbij zij uitriep—schrijf dat effe op, man, dat je ’tnietvergeet—en snikkend uitriep: „Charles, Edouard! mijn kind, hoe diep gij ook gezonke zijt, ik min u nòchtans, kom aan mijn bloedend hart ...mon coeur saignant, et embrassez-moi .... immédiatement!”„Waar wàs dat?”—vroeg ’k verbaasd.„Wel, netuurlijk in die Krentetuin”—verviel hij uit den rederijkerstoon plots in z’n vertrouwelijk patois.—„Da’ wasmijnmoeder, die me effe ’n bankbiljet vanduzendgulde brocht, man. Oók ’n kaantje ... In envelop, gecacheteerd, met ’t familiewape ... kroon d’r bove, piek fijn.—A’k ’n slag slaan, za’k er ’s ’n zegelring voor koope ... mot je zien hoe ridderlijk dat staat. Tjonge ja, hoor. Da’ deemijnmama ... Maar ’k bèlam a’k snap, hoe zij toch, met háár eer en deugd, an al die cente kwam. Want pa had na die Commune netuurlijk alles meegenome ... Papa het mijn en allemaal in ’t ongeluk gestort, en hoe dat toe is afgeloope, ’t rechte wat daar tussche zit, is mijn tot hede een raadsel ... Affjn, mijn edel bloed roept om geen wrake ... ’k vergeef die man ... enne ... de Natuur hebbe z’n ziel ...„Dat van Dreyfus was anders óók mooi, hé? Maar in Frankrijk benne ze niet link genog.Ikhad ’t wel gewete, wie die verrajer was ... Die juffrouw met die zwarte sluier ...diehet de borderels vervalscht ... Maar ’k hou me mond; Racier het an geen verrajers-borste gezoge ... Tjonge nee, man, en ’t is tòch ommers één klont zwijnderij! Daarom ben ik nou maar zoo blijd, hè, da’ wij—ik en papa—Napoléon achter z’n vodde hebbe gezete, dat ie van arremoei ’t land uit most, zoo’n doerak ...Nooit, nooit nog he’k dáár ’n oogeblikkie spijt om gehad, al zal Racier niet licht gesjochte jonges an de galg helpe ... In die kerel knauwde ’k ommers al ’t onrecht van de maatschappij, de macht van overheid en heerschappij ... èn ’t groote kappitaal, waar ondergeteekede de grooste hekel an gezien het, nou! Met d’rlui rot-autemebiele!„Och màn! ’k Wou dat je ’s àlles wist ... Za’ ’k me ’s vermomme voor jou? Dan kom ’k met donkere an je deur, en de juffrouw ken mijn niet—die dienstbooi, zoo gezeid ... beeldschoone vrouw, hoor, twee druppels water ’n prinses, die meid! Maar die zal mijn niet meer herkenne; nooit!... En jij?—’k Zal in je kamer komme, hier op diezelfde plek gaan zitte, man, en jij zal denke da’ je ’n èchte markiezin voor je het ... ’k Ben nòg ’s in vrouwekleere rondgeloope, in ... Valvecienne, as je weet. Geen mensch die dan wat an mijn ziet, zóó weet ik me te houwe ... Dan maak ’k nèt zukke kleine stappies ... ’n beetje stijfies draaie met me achterwerk ... en ’k bin’ vanbinne die rokke vast met sterk linne, da ’k me slank beweegt ... Maar dan mos ’k netuurlijk eerst ’n goud-blond kapsel hebbe, met zoo’n Belze lok ... Hè man ... da’s nou net ’n rol voor mijn, dat ’k bij die millionairs an huis komt in me prachtgewade, stijf van ’t goud en edelsteene ... en lief en aardig, je begrijp me ... maar as zoo’n man z’n eige dan vergeet, dan is die schoone fee gesmeerd, en leit er ’n sardineblikkie in z’n pot de chambre ... met zoo’n lontje ... hèèè man! As je mijn maar goed begrijpt ... Ssss ...boem!! Pelisie, leger, bereje ruiterij ... de spuite trekke uit ... Te la-a-t. ’t Noodlot is geveld. De onschuld het weer overwonne ... Maar ik neem me kuite en verstop me bij mijn vrinde inne ... Siberië. En pas later kom ’k uit me schuilhok ...Dan gaan ’k vierkant op die trappe van de Beurs staan, slaan me op me fiere borst, en roep, dat ’n elkeen mijn ken verstaan: Die held, die ’t groote kappetaal het opgeblaze en verwoest, die man was ik! Hier staan ’k, Charles Edouard Racier, Chevalier, van moeders zijde markiezin ... maar door de wereld deur dat slijk gesleurd as atheïst ...’k Trek me pistool, loop an me mond. Een knal, een gil ... Ik ben niet meer!... Hèèèè, man!”Met z’n bloedrooden zakdoek veegde hij de tranen van z’n gezicht .... „Wat ’n held .... wat ’n held voor de menschheid!”—snikte hij na—„Gevalle, gevalle ... voor Vaderland en Koningin. Want snij je mijn hart ope ... zien je één bonk oranje!... En zij die dan wete, dat de wieg van die volksbevrijer toch maar sting in ’t armzalige dorpie Sluis, die zelle zich afvrage: Wat ken daar komme uit Nazareth?—En daar komme zjuust die gróóste name van daan ...”Maar ’t huilen van een vagebond is erg penibel ..... Daarom zocht ’k een nuchter zinnetje om ’m weer uit z’n grotesken heldenhemel neer te halen.—En toen je er toen uitkwam, uit de Schans, wat ben je toen voor je kostje begonnen, Racier?”Hij keek me even lodderig aan, als iemand die plots wakker wordt. Meteen ontspande de fanatieke wijding van z’n gezicht, net als bij een ouden tooneelrot die afkomt uit een zware rol en direct heel zakelijk tegen de knechts gaat snauwen.„Wàt ... Schans?... ’k Gloof dat jij slaapt ... Weet je dan niet, dat De Háág altijd me standplaas is geweest? As je mot zitte, vraag dan of ’t in de Haag mag, in Schevelinge zoogezeid. Dat gerommel van die zee wor je slaperig van en is goed tege ’t prakkezeere. Ook isdie lucht d’r nog ’s frisschies zilt, en as je over je koekoek kijkt, zien je vaak de meeuwe vliege .... Geef ’n arme gevangene z’n vertier. Maar da’ wou’k niet zegge, want daar het ’n iedereen geen gevoel voor .... Nee, wat meer zeit: ’t ete is d’r beter. Je krijgt er wel geen biefstuk alledag, of zwezerikke met gebraje haantjes, goud-bruin in de echte boter gefruit,—geen appeltjes met bloedbeuling, offe ... kabeljauwstaart onder de schijfies lemoen .... Och, man! Maar toch komt je lichaam d’r vol. Want zóó goochem ben ’k wèl, dat mijn maag netuurlijk in alle gevalle geen roggebrood kan leie ... En ’t Rijk is rijk genog, dus in Schevelinge smoes ’k wel zóó, da ’k me dag an dag wit tarwemik voor laat zette .. ’k heb er ommers mijn rechte as habitué!„Maar toe ’k weer an die poort wier gezet, was ondergeteekende één gulde en 35 cente rijk. Daar kocht ’k me een hartige brok van, stuk kaas of vleesch, wat ’k lustte, want drinke doen ’k tòch nooit, en as ’t hier of daar mot, stoot ’k bij ongeluk me glaassie nog om. Dus die eerste nacht he ’k dan weer in me lijflogement intrek genome, en toen zeit die bollebof tege mijn: ’k zou maar Brabantsche kant neme, en maar pratende langs die huize gaan. Dat heb ’k dan ook vier weke gedaan. Maar ’k dorst in die stad me niet wage, en dus nam ’k enkel de huize an de weg, to’k tien dage later in Amersfoort an was geland.„Daar krijg ’k kennis an twee lui, die d’r an ’n tafeltje zatte. Jonge jonges zooas ik. Die zegge: wij gane na Harderwijk, ga met ons mee, dan neme we same dienst voor Nederlandsch-Inje. En ik douw zóó al me papier en potlooje de kachel in, en begeef me met die lui te voet na Harderwiek ... Ja, ’k mos toch weer van de weg af, en ’k wou in Indië ook ’s een kijkie neme.„Zoo komme wij drieë slampampers daar zonder ’n cent an ’t koloniale werfdepot an, ’s avons om kwart over tiene, dat er alleen nog maar een sergeant an die deur staat. Maar die zeit: nee jonges, hier kan je vannacht niet maffe, vervoeg je nou eerst bij de sergeant-majoor van inkwartiering. En die heet ons wellekom. Maar ik heb geen papiere, en zij wel, dus die ware acht dage vóór mijn afgericht en gekleed, en ik bleef alleenig. Tot mijn bulle óók bij mekaar zijn gegaard, gekeurd, voetjes gemaakt, in de livrei ... en jewel ’s morges om tien uur staan ’k netjes en wel buite de poort met me gratificatie van twee honderd gulde.„Nou, ’k was netuurlijk zonder vrind of maagd, en wat zou ’k me verloftijd verspore, dus die eigeste ochend nam ’k met me loodpot me intree in die Ree van Batavia. ’k Gaan an ’n tafeltje zitte; die waardin kijkt me an, en zeit: da’s bloemkool. Wat beteekent—na ondergeteekende later vernam—dat ie z’n gratificatie nog had, want anders zeit die madam: ’t is savoye. Nou, ’k liet die twee dames met rust—want Venus he’k altijd in d’r eer gelate—en we dronke champagne, atte d’r fijn van, da’k ’n leve as ’n prins had met die alderliefste vrouwe. En na twee dage en nachte was ’t uit, want toe ware me twee honderd gulde net op, en mos ’k om kwart over achte in die kazerne weze.„Maar die madam was ’n waardige vrouw, want die zee: Charles—zei ze—je het hier je cente verdaan, dus tot jij afvaart kan je hier alle dag komme drinke en ete op koste van ongelijk. Deze edele dame is later netuurlijk van de arme begrave, want as d’r een afgekeurd wier, gaf ze ’m de verbraste gelde werom. En toe ’k vertrok, schonke ze mijn: ’n kissie segare, ’n meerschuime pijp, ’n segarepijpie èn ... ’n briefie van zestig gulde.Dat dee ze an allemáál voor gedurende de reis. Maar ik heb die cente as gedachtenis bewaard, en onderweg heb ’k voor Pietje en Klaasie aardappele geschild en z’n boel schoon gehouwe, da’k daarvan an boord me slokkie of wat ’k dan lustte kon betale ... ’t Natuurschoon op zoo’n zee, man, met die berge en die zonsondergange, dat brandt in je ooge. Daarvan ben ’k nog ’n poos rijmdichter geweest ... Maar die Bokkeneesche schoone, da’s netuurlijk me val weer geworde.”
„’k Heb nog wat vergeten!”—zoo viel Racier den volgenden ochtend met de deur in huis.—Dat wil zeggen ... bij manier van spreken. Want z’n entrée de chambre was meest onheilspellend luideloos. Hij waarde binnen.
Wanneer je dan argeloos van je werk opkeek, zag je plots dien langen kerel als een geest in ’t slepend hulsel van z’n dallesdekker, en je welgedane burgerziel verschoot van dat dreigend spook der menschelijke ellende. Zoo prachtig gestyleerd kon die schooier coquetteeren met z’n armzaligheid.
Trouwens, ’k geloof, dat hij er z’n professioneele eer in stelde, in dat verraderlijke binnensluipen. Want als ie dan in m’n ontstelde gezicht keek, lachte hij zoo witjes zelfgenoegzaam, en ’n tikje triomfantelijk zei ie: „Ja, waarde gastheer, me voici: Charles Edouard Racier lui même!” Daar strekte hij, als ’n goochelaar, z’n beide groezelbleeke handen ruggelings uit, zoo of ie vragen wilde: hoe stiekem heb ’k ’m dat nou weer gelapt, hè?—Later dacht ik ook wel, of dit manuaal bewijzen moest, dat ie toch heusch niets achter mij had weggegapt.
Maar op dien morgen, waar ik nu van spreek, wachtte hij niet naar gewoonte zwijgend tot ’k toevallig om zou kijken ... want hij was te vol gedacht. Had er ’s nachts op logement, waar die Belg naast ’m zat te valsche-munten, niet van kunnen slapen, zooals de verbeeldingen in schrijnend licht door z’n moeën kop heen zwaaiden.
„’k Heb nog wat vergeten! De edele daad van trouwe moederliefde. Hoe die nobele vrouwe, in de zwarteweduwrouw, met zilverwitte krulle langs d’r slape ... en ’n zware gouwe lorgnet op, as ’n markiezin, te voet viel voor haar zoon, waarbij zij uitriep—schrijf dat effe op, man, dat je ’tnietvergeet—en snikkend uitriep: „Charles, Edouard! mijn kind, hoe diep gij ook gezonke zijt, ik min u nòchtans, kom aan mijn bloedend hart ...mon coeur saignant, et embrassez-moi .... immédiatement!”
„Waar wàs dat?”—vroeg ’k verbaasd.
„Wel, netuurlijk in die Krentetuin”—verviel hij uit den rederijkerstoon plots in z’n vertrouwelijk patois.—„Da’ wasmijnmoeder, die me effe ’n bankbiljet vanduzendgulde brocht, man. Oók ’n kaantje ... In envelop, gecacheteerd, met ’t familiewape ... kroon d’r bove, piek fijn.—A’k ’n slag slaan, za’k er ’s ’n zegelring voor koope ... mot je zien hoe ridderlijk dat staat. Tjonge ja, hoor. Da’ deemijnmama ... Maar ’k bèlam a’k snap, hoe zij toch, met háár eer en deugd, an al die cente kwam. Want pa had na die Commune netuurlijk alles meegenome ... Papa het mijn en allemaal in ’t ongeluk gestort, en hoe dat toe is afgeloope, ’t rechte wat daar tussche zit, is mijn tot hede een raadsel ... Affjn, mijn edel bloed roept om geen wrake ... ’k vergeef die man ... enne ... de Natuur hebbe z’n ziel ...
„Dat van Dreyfus was anders óók mooi, hé? Maar in Frankrijk benne ze niet link genog.Ikhad ’t wel gewete, wie die verrajer was ... Die juffrouw met die zwarte sluier ...diehet de borderels vervalscht ... Maar ’k hou me mond; Racier het an geen verrajers-borste gezoge ... Tjonge nee, man, en ’t is tòch ommers één klont zwijnderij! Daarom ben ik nou maar zoo blijd, hè, da’ wij—ik en papa—Napoléon achter z’n vodde hebbe gezete, dat ie van arremoei ’t land uit most, zoo’n doerak ...Nooit, nooit nog he’k dáár ’n oogeblikkie spijt om gehad, al zal Racier niet licht gesjochte jonges an de galg helpe ... In die kerel knauwde ’k ommers al ’t onrecht van de maatschappij, de macht van overheid en heerschappij ... èn ’t groote kappitaal, waar ondergeteekede de grooste hekel an gezien het, nou! Met d’rlui rot-autemebiele!
„Och màn! ’k Wou dat je ’s àlles wist ... Za’ ’k me ’s vermomme voor jou? Dan kom ’k met donkere an je deur, en de juffrouw ken mijn niet—die dienstbooi, zoo gezeid ... beeldschoone vrouw, hoor, twee druppels water ’n prinses, die meid! Maar die zal mijn niet meer herkenne; nooit!... En jij?—’k Zal in je kamer komme, hier op diezelfde plek gaan zitte, man, en jij zal denke da’ je ’n èchte markiezin voor je het ... ’k Ben nòg ’s in vrouwekleere rondgeloope, in ... Valvecienne, as je weet. Geen mensch die dan wat an mijn ziet, zóó weet ik me te houwe ... Dan maak ’k nèt zukke kleine stappies ... ’n beetje stijfies draaie met me achterwerk ... en ’k bin’ vanbinne die rokke vast met sterk linne, da ’k me slank beweegt ... Maar dan mos ’k netuurlijk eerst ’n goud-blond kapsel hebbe, met zoo’n Belze lok ... Hè man ... da’s nou net ’n rol voor mijn, dat ’k bij die millionairs an huis komt in me prachtgewade, stijf van ’t goud en edelsteene ... en lief en aardig, je begrijp me ... maar as zoo’n man z’n eige dan vergeet, dan is die schoone fee gesmeerd, en leit er ’n sardineblikkie in z’n pot de chambre ... met zoo’n lontje ... hèèè man! As je mijn maar goed begrijpt ... Ssss ...boem!! Pelisie, leger, bereje ruiterij ... de spuite trekke uit ... Te la-a-t. ’t Noodlot is geveld. De onschuld het weer overwonne ... Maar ik neem me kuite en verstop me bij mijn vrinde inne ... Siberië. En pas later kom ’k uit me schuilhok ...Dan gaan ’k vierkant op die trappe van de Beurs staan, slaan me op me fiere borst, en roep, dat ’n elkeen mijn ken verstaan: Die held, die ’t groote kappetaal het opgeblaze en verwoest, die man was ik! Hier staan ’k, Charles Edouard Racier, Chevalier, van moeders zijde markiezin ... maar door de wereld deur dat slijk gesleurd as atheïst ...’k Trek me pistool, loop an me mond. Een knal, een gil ... Ik ben niet meer!... Hèèèè, man!”
Met z’n bloedrooden zakdoek veegde hij de tranen van z’n gezicht .... „Wat ’n held .... wat ’n held voor de menschheid!”—snikte hij na—„Gevalle, gevalle ... voor Vaderland en Koningin. Want snij je mijn hart ope ... zien je één bonk oranje!... En zij die dan wete, dat de wieg van die volksbevrijer toch maar sting in ’t armzalige dorpie Sluis, die zelle zich afvrage: Wat ken daar komme uit Nazareth?—En daar komme zjuust die gróóste name van daan ...”
Maar ’t huilen van een vagebond is erg penibel ..... Daarom zocht ’k een nuchter zinnetje om ’m weer uit z’n grotesken heldenhemel neer te halen.
—En toen je er toen uitkwam, uit de Schans, wat ben je toen voor je kostje begonnen, Racier?”
Hij keek me even lodderig aan, als iemand die plots wakker wordt. Meteen ontspande de fanatieke wijding van z’n gezicht, net als bij een ouden tooneelrot die afkomt uit een zware rol en direct heel zakelijk tegen de knechts gaat snauwen.
„Wàt ... Schans?... ’k Gloof dat jij slaapt ... Weet je dan niet, dat De Háág altijd me standplaas is geweest? As je mot zitte, vraag dan of ’t in de Haag mag, in Schevelinge zoogezeid. Dat gerommel van die zee wor je slaperig van en is goed tege ’t prakkezeere. Ook isdie lucht d’r nog ’s frisschies zilt, en as je over je koekoek kijkt, zien je vaak de meeuwe vliege .... Geef ’n arme gevangene z’n vertier. Maar da’ wou’k niet zegge, want daar het ’n iedereen geen gevoel voor .... Nee, wat meer zeit: ’t ete is d’r beter. Je krijgt er wel geen biefstuk alledag, of zwezerikke met gebraje haantjes, goud-bruin in de echte boter gefruit,—geen appeltjes met bloedbeuling, offe ... kabeljauwstaart onder de schijfies lemoen .... Och, man! Maar toch komt je lichaam d’r vol. Want zóó goochem ben ’k wèl, dat mijn maag netuurlijk in alle gevalle geen roggebrood kan leie ... En ’t Rijk is rijk genog, dus in Schevelinge smoes ’k wel zóó, da ’k me dag an dag wit tarwemik voor laat zette .. ’k heb er ommers mijn rechte as habitué!
„Maar toe ’k weer an die poort wier gezet, was ondergeteekende één gulde en 35 cente rijk. Daar kocht ’k me een hartige brok van, stuk kaas of vleesch, wat ’k lustte, want drinke doen ’k tòch nooit, en as ’t hier of daar mot, stoot ’k bij ongeluk me glaassie nog om. Dus die eerste nacht he ’k dan weer in me lijflogement intrek genome, en toen zeit die bollebof tege mijn: ’k zou maar Brabantsche kant neme, en maar pratende langs die huize gaan. Dat heb ’k dan ook vier weke gedaan. Maar ’k dorst in die stad me niet wage, en dus nam ’k enkel de huize an de weg, to’k tien dage later in Amersfoort an was geland.
„Daar krijg ’k kennis an twee lui, die d’r an ’n tafeltje zatte. Jonge jonges zooas ik. Die zegge: wij gane na Harderwijk, ga met ons mee, dan neme we same dienst voor Nederlandsch-Inje. En ik douw zóó al me papier en potlooje de kachel in, en begeef me met die lui te voet na Harderwiek ... Ja, ’k mos toch weer van de weg af, en ’k wou in Indië ook ’s een kijkie neme.
„Zoo komme wij drieë slampampers daar zonder ’n cent an ’t koloniale werfdepot an, ’s avons om kwart over tiene, dat er alleen nog maar een sergeant an die deur staat. Maar die zeit: nee jonges, hier kan je vannacht niet maffe, vervoeg je nou eerst bij de sergeant-majoor van inkwartiering. En die heet ons wellekom. Maar ik heb geen papiere, en zij wel, dus die ware acht dage vóór mijn afgericht en gekleed, en ik bleef alleenig. Tot mijn bulle óók bij mekaar zijn gegaard, gekeurd, voetjes gemaakt, in de livrei ... en jewel ’s morges om tien uur staan ’k netjes en wel buite de poort met me gratificatie van twee honderd gulde.
„Nou, ’k was netuurlijk zonder vrind of maagd, en wat zou ’k me verloftijd verspore, dus die eigeste ochend nam ’k met me loodpot me intree in die Ree van Batavia. ’k Gaan an ’n tafeltje zitte; die waardin kijkt me an, en zeit: da’s bloemkool. Wat beteekent—na ondergeteekende later vernam—dat ie z’n gratificatie nog had, want anders zeit die madam: ’t is savoye. Nou, ’k liet die twee dames met rust—want Venus he’k altijd in d’r eer gelate—en we dronke champagne, atte d’r fijn van, da’k ’n leve as ’n prins had met die alderliefste vrouwe. En na twee dage en nachte was ’t uit, want toe ware me twee honderd gulde net op, en mos ’k om kwart over achte in die kazerne weze.
„Maar die madam was ’n waardige vrouw, want die zee: Charles—zei ze—je het hier je cente verdaan, dus tot jij afvaart kan je hier alle dag komme drinke en ete op koste van ongelijk. Deze edele dame is later netuurlijk van de arme begrave, want as d’r een afgekeurd wier, gaf ze ’m de verbraste gelde werom. En toe ’k vertrok, schonke ze mijn: ’n kissie segare, ’n meerschuime pijp, ’n segarepijpie èn ... ’n briefie van zestig gulde.Dat dee ze an allemáál voor gedurende de reis. Maar ik heb die cente as gedachtenis bewaard, en onderweg heb ’k voor Pietje en Klaasie aardappele geschild en z’n boel schoon gehouwe, da’k daarvan an boord me slokkie of wat ’k dan lustte kon betale ... ’t Natuurschoon op zoo’n zee, man, met die berge en die zonsondergange, dat brandt in je ooge. Daarvan ben ’k nog ’n poos rijmdichter geweest ... Maar die Bokkeneesche schoone, da’s netuurlijk me val weer geworde.”
Hoofdstuk XII.„A’ je’thet opgemerkt”—vervolgde Racier de fantasieën over z’n zwervende leven—„a’ je ’t het opgemerkt, dan is ’t in mijn mémoires ook al wat wij Parijzenaars noeme: cherchez la femme! Daar ha’ je as jonge me moeder, die me verwende en me niet afhieuw van dat grappie met de Commune,—en eerste bedrijf, première femme!... Toe kreeg je de acte van me doofstommigheid met Carline, ’t beeldschoone wijf, dat me verraaide en zoo ’t gif in me adere dreef van misdaad en zonde, dat ’t me allegaar niks meer kon verkankelemine wat daar van kwam—deuxième femme, kwaje geest van ’t tweede bedrijf.„Maar nou krijg je je derde, waarin ondergeteekede onder de palme speelt, twee jare lang, met een beeld van ’n Oostersche schoonheid, Bokkeneesche meid, man,—hèèè! Louetta hiette ze—wat ’n náám hè? Lou-et-ta ... dat smelt in je oore. En ’t loopt me nog koud langs me rug a’k denk an dàt kind ... Want zestien jare was ze heelegaar oud ... en ’n óóge! met ’n vlàm!... dat ’t merg in je botte zóó smolt, as ze maar effe die kijkertjes opsloeg en lachte ... d’r bloedrooïe lippies los dee, d’r tandjes liet kijke ... o, màn, en dan met die glimmende bruine arme wijduit, langzaampies, zoo treiterig weg, op de teene van d’r bloote voetjes, na je toe kwam. Want dat was niks as maar danse, danse en kronkele, tot je d’r opving, ’t lieve diertie! En ze het mijn een zoon en een dochter geschonke, die nou nog wel erges in die bossche met de ape over die klapperboome zalle kloutere.„Dat was op Salatiga, waar ’k als kulloniaal in ’t kostuum van artelerist heengestuurd wier. En ’k heb daarzoo goed opgepast, da ’k binne drie jare tijd de rang van adjedant-onderofcier moch’ bekleeje ... Maar toe kwam die vrouw dus weer in ’t spel, en dat gedurende de dienst ... waar ’k twee jaar mee ben geweest en dat me kaakslag is geworde.—Mot je hoore:„Daar zij een beeldschoone vrouw was, en meteen nog ’n kind in die vormelijkheid—want overtollig vet benne ze niet—wier zij niet met rust gelate van een eerste-luitenant, die zelf een beeldschoone mevrouw had, met vijf lieve dochters. En om rede zij zielsveel van ondergeteekende hieuw, verklapte die Bokkeneesche mijn telkes as die andere man zich door ’t warme klemaat—zet er dat bij, want ’t is er branderig heet—an haar had wille vergrijpe, om rede, dat ze netuurlijk op bloote voetjes ging ... Maar toe op ’n keer wor ik giftig, gaan ’k in de stormpas rizzeliet op ’m af, slaan an, zet m’n eige in de pesisie van mindere tege ’n hooger in rang, en spreek: „Luit’nt, ’n woretje met verlof, maar as dat met die meid niet ophoudt,—zoowaar ’k hier staan, da ’k niet na uw mevrouw gaan om ’t te vertelle.”—„Dat lieg ie!”—zeit hij.—„Goed,”zeg ’k, met respec’,„maar u ben nou gewaarschouwd, want al ben ’k maar sergeant, toch ben ’k mènsch, en laat ’k me eige niet de molligste boutjes van me borretje snoepe!”—’k Slaan weer an—na de disepline dat vereischt—en ’k gáán—laat hem gloeiend wit van alterasie en spijtigheid staan.„Maar dat was an geen doovemans-deurtje geklopt, want tege ’t gezag spit je as mindere zijnde toch ’t onderdelft, zoodat die man mijn toe in me dienst krimmeneel het gezocht. D’r deugde net niks meer: an me boeke niet, en nerges meer an; ’t bloed wier me uit me nagels gekankerd, en toen er op ’t appèl ’n paar manmekeerde, wier ondergeteekede netuurlijk effe genome,—net drie maande na die rel van d’r straks!„Goed, dat gaat zoo lang as ’t voete in die aard het ... tot ’k op ’n Donderdag na de excercisie van de benting afkom, en in die rust tussche 12 en 2 me luitenant net snap, dat ie me vrouw pakt, en zij schreeuwt: „malla, lâ me met rust!”... Maar ik as de minnaar had dat beloerd ... me bloed dat kookt over—’t was net weer zoo’n snikheete dag—’k val op ’m an, grijp ’m vast as ’n leeuw, en ’k heb ’m met ze harsings tege de muur angeplakt. Ja want d’r ware tòch geen getuige!...„Maar jewel, hoor, da’ kon met fesoen nie meer deur die beugel. Hij maakt groot lef en brengt me an bij die krijgsraad ... Ik spreek as ’n dolle stier van me af—wat ’n wonder: d’r had ’r een an me wijfie geraakt!—nou, en van da’k in Parijs dat Sjeneesche recht had geleerd, kon ’k netuurlijk die wet op me duim, zoo da’k met vlag en wimpel vrij wier gesproke met niks as twee dage prevoost.—En hij? Ken je zoo nagaan ... Ja, groote honde bijte mekáár!... Hem maakte ze’n heibel onder vier ooge, en de luit’nt kon gaan.„Maar dat was zijn zin niet. En die man het d’n ondergeteekende na datum zoodanig gesard en gezocht, to ’k gediggredeerd wier, en teruggezet ben tot de rang van kopperaal.„Nou mot je mijn kenne ... met nog aldoor dat gif in me bloed van toen ’k as doofstomme door Carlien, die beeldschoone vrouw, was verleid en verraje. Die wrok kwam daarbij, hieuw er schrikkelijk huis, da’k geel van de gal zag, en me reuzel van die haat op wier geteerd ...„Je lijkt wel ’n dooie, zooals jij vermagert; geliefde, geliefde wat ziet gij er uit,”—snikte Louetta. Maar daar holpe geen inlansche kruie, die me bruine bruid voorondergeteekende in die woude ging plukke, dat ze werom kwam met de slange an d’r bloedende voete ... Is dat effe trouw?...„En nou, as je mijn nou goed in je hoofd heb geprent, zoo ’k daar rond ging as skelet van de wrake ... O, man!—Hè je nog varinas in die pot, da’k eerst effe me zinne verzet? Want daar komt ’t ...”Z’n vingers beefden nu zoo, dat ie de tabak niet in z’n gouwenaartje gepeuterd kon krijgen: „Stop jij maar ... Nou merk je meteen ’s hoe ’k daar nòg onder lijd ... Zie je me hart, hoe dat angaat?... Nee, lâ me maar liever effe met rust ... ’t Ben de andoeninge die mijn bovemeestere... Maar a’k nou ’n oogeblik stil an dat raam hier mag staan en maar star in die lucht kijk—zie je—zooas die wolke daar nou stilletjes vare ... dan maakt mijn dat kalm... Zoo... In de cel ook... Soms weet je geen raad meer van de brandende drifte, dat je denkt: as de vlamme niet uitslaan berst ik op slag ... Maar dan klim ’k op me driepoot, en deur die koekoek draai ’k me hoofd om na bove ... Blijf zoo hange ... Da’s die lucht...da’s de ruimte, die d’r toch is, ook voor mijn asem... En de wolke, of wat er dan zijn mag ... de sterre bij nacht ... die drijve vlak bij je, en benne nooit bang, houwe zooveel as de eeuwige wacht. Nou, as dàt maar zoo is, en de natuur is maar kalm, die ik anbidt—as Atheïst!—en de eeuwe gaan rustigies-an d’rlui gang, dan ben ’k óók niet benauwd meer ... Nee, want zoo’n zwerver hoort daar toch net zoo goed in... Geen donder of bliksem doet mijn meer nood, want goed, of ’n huis, waar ’t soms nog’s in kan slaan, he’k nooit gehad, en me eigeste leve ... a’k crêpeer lucht dat ommers op,... geen hond die ’n traan om mijn laat ... en me lijf, al is ’t ook niet vet ... wie weet of d’r nietnog ’s blompies uit op magge meste ... Teminste, as ’t gif uit me ziel d’r wortels niet rot maakt.—Je het hier anders ’n erg mooi uitzicht ... Dat laaste groen, daar achter die straat, mag ’k toch zoo graag zien ... A’je me lang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan ... ’t maakt me bang en ongedurig, da’je wegblijft ... Dan knarst dat slot zoo, want die deur van jouw kamer kan leze en schrijve, en ’t is net of d’r telkes een inkomt, zonder dat ie ope gaat ... Toch heb ’k nou niks op me gewete, anders liep ’k niet op straat ... En an die vent daar, die kop op je kast, hè’k ook zoo’n hekel ... die vrijer kijkt je zoo an, wor je eng van ... waar je staat staan je ... Verleje ben ’k al ’s bezig geweest om me zakdoek d’r over te hange ... maar ’k had ’r geen bij me ...„Nou, de wolke hebbe me storm alweer zóóver bedaard ... En, dat most, want wat er nou komt, daar hangt ’t tooneelstuk vanaf. ’t Is ’t aldermooiste ... Weet je wa’k met die man heb gedaan, met die vrouwe-verleier?... Mot je hoore ... Maar denk eran dat ’t uit minnenijd is gebeurd, en dan benne de manne ’t valschte ... ’k Zou ’t nou niet meer doen ... wees maar gerust ... de fut is er al zoo làng tussche die vier muurtjes uitgeknouwd, en ’k ben veel verkoeld. Was zoo brandende hittig in me jonge jare!... Zie je, ’k zeg ’t je maar ... as je soms bang van me wier ... Gebroke man, hoor, die je met één hand van z’n beene afslaat ... Heelegaar versukkeld, uitgeteerd, man, van verdriet en ellende ... verschooierd, verhongerd ... tam, hoor, onder ’n hoedje te vange!... Dat berouw sloopt je óók af ... as je ’s nachts niet ken slape ...„Nou dan ... ’t was op ’n avend ... dat wil zegge, as ’k ’t terug zien, ziet alles róód voor me ooge, zoo’nrooie nevel as de zon ’s winters wel onder kan gaan ... maar dat zal ’t bloed wel geweest zijn, door me razende ooge. Want toe’ zag ’k ’m staan, hè?—in polletiek wel, maar ’k herkon ’m subbiet ... en ie had ’r stijf beet, as ’n beest ... en ze lippe die zoge vast an d’r mondje ...„Nog effe sting ’k ... Toe’ neem ’k ’n sprong, val over ’m heen en met me pennemes he’k ’m ze twee lampies uit z’n tronie gegrist, z’n twee ooge, zoo: rits! rits!„Nou, en nou zal jij wel nooit meer an ’n vrouw kenne zien of ze mooi is of leelijk!”„Racier toch ...?!”„Nee, laat me nou deurgaan!... zeg nou toch niks!”—joeg ie haast grienende voort—„Want hij lègt nog, en ik kan ommers dat brulle niet hoore ... ’k Vlieg na Louetta, jáág’r zoo op, gil enkel maar: „vlucht! vlucht!” Draaf dan terug na de kazerne, en geef me meteen bij de overste an ... Ze sluite mijn op ... De volgende dag wier dat al voor die krijgsraad getrokke en wordt onder geteekende vliegens veroordeeld voor de strop of de kogel ... Zie je, hier in ’t land wor je netuurlijk op jare gezet, voor leveslang; en as er dan in ’t Vorstelijke Huis soms ’n aardigheid voorvalt, trappe ze je effe eerder d’r uit ... Maar spijt?...spijt?néé!—nog geen menuut! Wel da’k ’m z’n nek niet af heb gesneje; was ie meteen uit z’n lije geholpe ... Want twaalf jaar geleje ben ’k hier nog ’s bij ’m an z’n villa geweest ... en ’t was ’n erg eng inzicht in die dooje kasse ... Maar z’n vrouw het me bij ’m gebracht. „Man”—zei ze—„hier is Racier”.—Hij stak me z’n hand toe. Of ie huilde kon ’k nou netuurlijk niet zien ... En toe’ ik maar weer wegging—want we zeie tòch niks—was ’t: „dar, arme bliksem!” en gaf ie me ’n tientje ... Nou, da’ kon ’k best hebbe!”Heel lang bleef de Generaal toen in ’t vuur zitten staren. ’t Was pijnlijk stil ... ’n Paar keer schudde hij z’n rood overspannen kop met een ruk, of hij ’t vizioen af wilde schudden.„Nou”—zei hij eindelijk schor—„nou je dàt allemaal van mijn weet, ben ik hier me rust toch ook weer kwijt. ’k Zal er ’n end an vertelle, en dan vertrek ik vanavond liever na Harlinge toe, voor ’n nieuw geheim. Luister nou nog maar effe na mijn, ’t is misschien voor ’t laast, da’k hier in die stoel bij je mag zitte.„Van de strop en de kogel ben ’k toe verlost, zoo je ziet, door Zemajesteit Willem III, Koning der Nederlande, die mijn pardonneerde om rede al mijn diggredasies door tusschekomst van mijn slachtoffer ware gepleegd, en zoo wier dat dus veranderd in vijf jare detensie. Die knapte ’k eerst op in Pontzo, de disceplenaire klas ... Nou, en Louetta, daar treurde ik netuurlijk niet over, want dat was geen Hollansche maar een inlansche vrouw, hè? ’t Was een belabberde dienst in die klas. Vijf maal per dag uitpakke, en speksie...affijn, daar wen je ook an, hoewel niet zoo gauw as an hange. Maar toe ze dat morke, werd ik na ’t huis van detensie in Leie verzonde, waar ’t nog beter gesteld was. Want daar zit je gemeenschappelijk, en ik raakte er vrinde met één, die tien jaar had. Beste man, alleen erg an koning Alcohol verslaafd, wat dan ook z’n dood is geweest ... Poosie geleje, da’k net toevallig weer niet in de cel zit, spreek ik ze broer. Die zeit: „Generaal”—zeit ie—„hoe staat jou ’t leve?” Ik laat ’m me laaste ontslagbrieve zien. „Zóó”—zei ie—„maar Hein is net zoo wild van ’t lirium as ’n dolle stier, en die zal de nacht wel niet hale.” „Goed”—zeg ’k—„dan gaan ’k mee.” ’t Was in Amsterdam, in de Pieter Jacobstraat,as je weet? Daar lag ie op de vliering en ie ging zoo te keer, dat ’t volk ernaast d’r van opspeelde, want die mensche konne niet slape ... Nou, toen ’ie mijn zag, zeit ie nog: „daar hè je de Generaal ook, en ik ben van ’t alkehol bezete.”—„Ja Hein”—zeg ’k—„dat zien ik wel, vrind. Maar as je weer wild wor, za’k wel op je beene gaan zitte, want je maakt ’t niet lang meer ... de Netuur heb’ je ziel, man. En as ze daar eerst die dampe uit late luchte, is die nog zoo kwaad niet”... Nee, want ik mog ’m graag leie ... Nou, en toe is tie die nacht d’r dan ook in gebleve ... ’k Had er wil van, da’k ’m ze lampies nog heb af kanne dekke ... Want ze zagge d’r erg griezelig uit, toe ie dood lag, en ’k had er bij z’n leve graag in magge kijke... Daar zat trouw in, en die vin je niet vaak in de wereld... ’t Dee me goed, a’k d’r in keek, toe we same die jare in Leie verzatte ... want die man kon zoo maar zitte fanteseere voor z’n eige, en a’k dat zag, dan begon ’k óók ... Fideele kerel ... As ie z’n knieë had wille buige, liep ie nou in ’t zwarte lake... net as ik. Maar daar ben me te trotsch voor... as atheïst!... Wat ie nou is?... ’k Denk er vaak an ... ’t kan best beure dat z’n ziel nou weer spookt in die koei daar, die rooie op ’t veld ... Hoe ’k d’r an kom ... maar ’k kijk er ’t dier dikwijls op an ... Net zukke ooge... zoo trouw... echt fideel. En dan is tie van de alcohol óók af... tjonge nou... wat sting die koei vanmorge nog uit dat modderslootje te slobbere ... Of zu’k slikwater nou beter is dan klare jenever?... Affijn misschien wel voor z’n ziel.„Toch was ’t ’n rare. Die Hein had één hekel; die kon nou op geen kraag gouwe sterretjes zien. „Da’s vast me kwaal”—zei ie soms—„van de zenuwe vliege ze aldoor al rond voor me ooge, en a’k ze dan op ’n ofciers-jasóók nog anschouw, dan mot ’k ze plukke...” Nou, sterretjes-plukke is kinderewerk—dat vinik. Maar hij von dat niet. As kopperaal zijnde is ie ’s ’n majoor na ze strot toe gevloge... Zoo in ééne, enkel omdat ie die sterre nou niet zien kon op die man z’n kol... En toe de majoor dat niet wou, het ie ’m pardoes voor z’n test geblaze... Daar hàd ie tien jaar voor!... Erg beste kerel... De Idéëe van Multátuli kon ie temet zoo uit ze hoofd, en mijn het ie ’r ook verscheie van buite geleerd ... Want geleerd was tie ... tot in de toppe van ze teene ... A’ je die koei ankijkt, zie je diezelfde geleerdigheid nòg in z’n ooge.—En nou ga’ ’k je groete. Je weet nou me grooste geheim van die misdaad,—en eer je dáár an gewend ben geraakt ...”Racier hield woord. Hij stond resoluut op, en in geen maanden zag ik ’m terug.
Hoofdstuk XII.
„A’ je’thet opgemerkt”—vervolgde Racier de fantasieën over z’n zwervende leven—„a’ je ’t het opgemerkt, dan is ’t in mijn mémoires ook al wat wij Parijzenaars noeme: cherchez la femme! Daar ha’ je as jonge me moeder, die me verwende en me niet afhieuw van dat grappie met de Commune,—en eerste bedrijf, première femme!... Toe kreeg je de acte van me doofstommigheid met Carline, ’t beeldschoone wijf, dat me verraaide en zoo ’t gif in me adere dreef van misdaad en zonde, dat ’t me allegaar niks meer kon verkankelemine wat daar van kwam—deuxième femme, kwaje geest van ’t tweede bedrijf.„Maar nou krijg je je derde, waarin ondergeteekede onder de palme speelt, twee jare lang, met een beeld van ’n Oostersche schoonheid, Bokkeneesche meid, man,—hèèè! Louetta hiette ze—wat ’n náám hè? Lou-et-ta ... dat smelt in je oore. En ’t loopt me nog koud langs me rug a’k denk an dàt kind ... Want zestien jare was ze heelegaar oud ... en ’n óóge! met ’n vlàm!... dat ’t merg in je botte zóó smolt, as ze maar effe die kijkertjes opsloeg en lachte ... d’r bloedrooïe lippies los dee, d’r tandjes liet kijke ... o, màn, en dan met die glimmende bruine arme wijduit, langzaampies, zoo treiterig weg, op de teene van d’r bloote voetjes, na je toe kwam. Want dat was niks as maar danse, danse en kronkele, tot je d’r opving, ’t lieve diertie! En ze het mijn een zoon en een dochter geschonke, die nou nog wel erges in die bossche met de ape over die klapperboome zalle kloutere.„Dat was op Salatiga, waar ’k als kulloniaal in ’t kostuum van artelerist heengestuurd wier. En ’k heb daarzoo goed opgepast, da ’k binne drie jare tijd de rang van adjedant-onderofcier moch’ bekleeje ... Maar toe kwam die vrouw dus weer in ’t spel, en dat gedurende de dienst ... waar ’k twee jaar mee ben geweest en dat me kaakslag is geworde.—Mot je hoore:„Daar zij een beeldschoone vrouw was, en meteen nog ’n kind in die vormelijkheid—want overtollig vet benne ze niet—wier zij niet met rust gelate van een eerste-luitenant, die zelf een beeldschoone mevrouw had, met vijf lieve dochters. En om rede zij zielsveel van ondergeteekende hieuw, verklapte die Bokkeneesche mijn telkes as die andere man zich door ’t warme klemaat—zet er dat bij, want ’t is er branderig heet—an haar had wille vergrijpe, om rede, dat ze netuurlijk op bloote voetjes ging ... Maar toe op ’n keer wor ik giftig, gaan ’k in de stormpas rizzeliet op ’m af, slaan an, zet m’n eige in de pesisie van mindere tege ’n hooger in rang, en spreek: „Luit’nt, ’n woretje met verlof, maar as dat met die meid niet ophoudt,—zoowaar ’k hier staan, da ’k niet na uw mevrouw gaan om ’t te vertelle.”—„Dat lieg ie!”—zeit hij.—„Goed,”zeg ’k, met respec’,„maar u ben nou gewaarschouwd, want al ben ’k maar sergeant, toch ben ’k mènsch, en laat ’k me eige niet de molligste boutjes van me borretje snoepe!”—’k Slaan weer an—na de disepline dat vereischt—en ’k gáán—laat hem gloeiend wit van alterasie en spijtigheid staan.„Maar dat was an geen doovemans-deurtje geklopt, want tege ’t gezag spit je as mindere zijnde toch ’t onderdelft, zoodat die man mijn toe in me dienst krimmeneel het gezocht. D’r deugde net niks meer: an me boeke niet, en nerges meer an; ’t bloed wier me uit me nagels gekankerd, en toen er op ’t appèl ’n paar manmekeerde, wier ondergeteekede netuurlijk effe genome,—net drie maande na die rel van d’r straks!„Goed, dat gaat zoo lang as ’t voete in die aard het ... tot ’k op ’n Donderdag na de excercisie van de benting afkom, en in die rust tussche 12 en 2 me luitenant net snap, dat ie me vrouw pakt, en zij schreeuwt: „malla, lâ me met rust!”... Maar ik as de minnaar had dat beloerd ... me bloed dat kookt over—’t was net weer zoo’n snikheete dag—’k val op ’m an, grijp ’m vast as ’n leeuw, en ’k heb ’m met ze harsings tege de muur angeplakt. Ja want d’r ware tòch geen getuige!...„Maar jewel, hoor, da’ kon met fesoen nie meer deur die beugel. Hij maakt groot lef en brengt me an bij die krijgsraad ... Ik spreek as ’n dolle stier van me af—wat ’n wonder: d’r had ’r een an me wijfie geraakt!—nou, en van da’k in Parijs dat Sjeneesche recht had geleerd, kon ’k netuurlijk die wet op me duim, zoo da’k met vlag en wimpel vrij wier gesproke met niks as twee dage prevoost.—En hij? Ken je zoo nagaan ... Ja, groote honde bijte mekáár!... Hem maakte ze’n heibel onder vier ooge, en de luit’nt kon gaan.„Maar dat was zijn zin niet. En die man het d’n ondergeteekende na datum zoodanig gesard en gezocht, to ’k gediggredeerd wier, en teruggezet ben tot de rang van kopperaal.„Nou mot je mijn kenne ... met nog aldoor dat gif in me bloed van toen ’k as doofstomme door Carlien, die beeldschoone vrouw, was verleid en verraje. Die wrok kwam daarbij, hieuw er schrikkelijk huis, da’k geel van de gal zag, en me reuzel van die haat op wier geteerd ...„Je lijkt wel ’n dooie, zooals jij vermagert; geliefde, geliefde wat ziet gij er uit,”—snikte Louetta. Maar daar holpe geen inlansche kruie, die me bruine bruid voorondergeteekende in die woude ging plukke, dat ze werom kwam met de slange an d’r bloedende voete ... Is dat effe trouw?...„En nou, as je mijn nou goed in je hoofd heb geprent, zoo ’k daar rond ging as skelet van de wrake ... O, man!—Hè je nog varinas in die pot, da’k eerst effe me zinne verzet? Want daar komt ’t ...”Z’n vingers beefden nu zoo, dat ie de tabak niet in z’n gouwenaartje gepeuterd kon krijgen: „Stop jij maar ... Nou merk je meteen ’s hoe ’k daar nòg onder lijd ... Zie je me hart, hoe dat angaat?... Nee, lâ me maar liever effe met rust ... ’t Ben de andoeninge die mijn bovemeestere... Maar a’k nou ’n oogeblik stil an dat raam hier mag staan en maar star in die lucht kijk—zie je—zooas die wolke daar nou stilletjes vare ... dan maakt mijn dat kalm... Zoo... In de cel ook... Soms weet je geen raad meer van de brandende drifte, dat je denkt: as de vlamme niet uitslaan berst ik op slag ... Maar dan klim ’k op me driepoot, en deur die koekoek draai ’k me hoofd om na bove ... Blijf zoo hange ... Da’s die lucht...da’s de ruimte, die d’r toch is, ook voor mijn asem... En de wolke, of wat er dan zijn mag ... de sterre bij nacht ... die drijve vlak bij je, en benne nooit bang, houwe zooveel as de eeuwige wacht. Nou, as dàt maar zoo is, en de natuur is maar kalm, die ik anbidt—as Atheïst!—en de eeuwe gaan rustigies-an d’rlui gang, dan ben ’k óók niet benauwd meer ... Nee, want zoo’n zwerver hoort daar toch net zoo goed in... Geen donder of bliksem doet mijn meer nood, want goed, of ’n huis, waar ’t soms nog’s in kan slaan, he’k nooit gehad, en me eigeste leve ... a’k crêpeer lucht dat ommers op,... geen hond die ’n traan om mijn laat ... en me lijf, al is ’t ook niet vet ... wie weet of d’r nietnog ’s blompies uit op magge meste ... Teminste, as ’t gif uit me ziel d’r wortels niet rot maakt.—Je het hier anders ’n erg mooi uitzicht ... Dat laaste groen, daar achter die straat, mag ’k toch zoo graag zien ... A’je me lang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan ... ’t maakt me bang en ongedurig, da’je wegblijft ... Dan knarst dat slot zoo, want die deur van jouw kamer kan leze en schrijve, en ’t is net of d’r telkes een inkomt, zonder dat ie ope gaat ... Toch heb ’k nou niks op me gewete, anders liep ’k niet op straat ... En an die vent daar, die kop op je kast, hè’k ook zoo’n hekel ... die vrijer kijkt je zoo an, wor je eng van ... waar je staat staan je ... Verleje ben ’k al ’s bezig geweest om me zakdoek d’r over te hange ... maar ’k had ’r geen bij me ...„Nou, de wolke hebbe me storm alweer zóóver bedaard ... En, dat most, want wat er nou komt, daar hangt ’t tooneelstuk vanaf. ’t Is ’t aldermooiste ... Weet je wa’k met die man heb gedaan, met die vrouwe-verleier?... Mot je hoore ... Maar denk eran dat ’t uit minnenijd is gebeurd, en dan benne de manne ’t valschte ... ’k Zou ’t nou niet meer doen ... wees maar gerust ... de fut is er al zoo làng tussche die vier muurtjes uitgeknouwd, en ’k ben veel verkoeld. Was zoo brandende hittig in me jonge jare!... Zie je, ’k zeg ’t je maar ... as je soms bang van me wier ... Gebroke man, hoor, die je met één hand van z’n beene afslaat ... Heelegaar versukkeld, uitgeteerd, man, van verdriet en ellende ... verschooierd, verhongerd ... tam, hoor, onder ’n hoedje te vange!... Dat berouw sloopt je óók af ... as je ’s nachts niet ken slape ...„Nou dan ... ’t was op ’n avend ... dat wil zegge, as ’k ’t terug zien, ziet alles róód voor me ooge, zoo’nrooie nevel as de zon ’s winters wel onder kan gaan ... maar dat zal ’t bloed wel geweest zijn, door me razende ooge. Want toe’ zag ’k ’m staan, hè?—in polletiek wel, maar ’k herkon ’m subbiet ... en ie had ’r stijf beet, as ’n beest ... en ze lippe die zoge vast an d’r mondje ...„Nog effe sting ’k ... Toe’ neem ’k ’n sprong, val over ’m heen en met me pennemes he’k ’m ze twee lampies uit z’n tronie gegrist, z’n twee ooge, zoo: rits! rits!„Nou, en nou zal jij wel nooit meer an ’n vrouw kenne zien of ze mooi is of leelijk!”„Racier toch ...?!”„Nee, laat me nou deurgaan!... zeg nou toch niks!”—joeg ie haast grienende voort—„Want hij lègt nog, en ik kan ommers dat brulle niet hoore ... ’k Vlieg na Louetta, jáág’r zoo op, gil enkel maar: „vlucht! vlucht!” Draaf dan terug na de kazerne, en geef me meteen bij de overste an ... Ze sluite mijn op ... De volgende dag wier dat al voor die krijgsraad getrokke en wordt onder geteekende vliegens veroordeeld voor de strop of de kogel ... Zie je, hier in ’t land wor je netuurlijk op jare gezet, voor leveslang; en as er dan in ’t Vorstelijke Huis soms ’n aardigheid voorvalt, trappe ze je effe eerder d’r uit ... Maar spijt?...spijt?néé!—nog geen menuut! Wel da’k ’m z’n nek niet af heb gesneje; was ie meteen uit z’n lije geholpe ... Want twaalf jaar geleje ben ’k hier nog ’s bij ’m an z’n villa geweest ... en ’t was ’n erg eng inzicht in die dooje kasse ... Maar z’n vrouw het me bij ’m gebracht. „Man”—zei ze—„hier is Racier”.—Hij stak me z’n hand toe. Of ie huilde kon ’k nou netuurlijk niet zien ... En toe’ ik maar weer wegging—want we zeie tòch niks—was ’t: „dar, arme bliksem!” en gaf ie me ’n tientje ... Nou, da’ kon ’k best hebbe!”Heel lang bleef de Generaal toen in ’t vuur zitten staren. ’t Was pijnlijk stil ... ’n Paar keer schudde hij z’n rood overspannen kop met een ruk, of hij ’t vizioen af wilde schudden.„Nou”—zei hij eindelijk schor—„nou je dàt allemaal van mijn weet, ben ik hier me rust toch ook weer kwijt. ’k Zal er ’n end an vertelle, en dan vertrek ik vanavond liever na Harlinge toe, voor ’n nieuw geheim. Luister nou nog maar effe na mijn, ’t is misschien voor ’t laast, da’k hier in die stoel bij je mag zitte.„Van de strop en de kogel ben ’k toe verlost, zoo je ziet, door Zemajesteit Willem III, Koning der Nederlande, die mijn pardonneerde om rede al mijn diggredasies door tusschekomst van mijn slachtoffer ware gepleegd, en zoo wier dat dus veranderd in vijf jare detensie. Die knapte ’k eerst op in Pontzo, de disceplenaire klas ... Nou, en Louetta, daar treurde ik netuurlijk niet over, want dat was geen Hollansche maar een inlansche vrouw, hè? ’t Was een belabberde dienst in die klas. Vijf maal per dag uitpakke, en speksie...affijn, daar wen je ook an, hoewel niet zoo gauw as an hange. Maar toe ze dat morke, werd ik na ’t huis van detensie in Leie verzonde, waar ’t nog beter gesteld was. Want daar zit je gemeenschappelijk, en ik raakte er vrinde met één, die tien jaar had. Beste man, alleen erg an koning Alcohol verslaafd, wat dan ook z’n dood is geweest ... Poosie geleje, da’k net toevallig weer niet in de cel zit, spreek ik ze broer. Die zeit: „Generaal”—zeit ie—„hoe staat jou ’t leve?” Ik laat ’m me laaste ontslagbrieve zien. „Zóó”—zei ie—„maar Hein is net zoo wild van ’t lirium as ’n dolle stier, en die zal de nacht wel niet hale.” „Goed”—zeg ’k—„dan gaan ’k mee.” ’t Was in Amsterdam, in de Pieter Jacobstraat,as je weet? Daar lag ie op de vliering en ie ging zoo te keer, dat ’t volk ernaast d’r van opspeelde, want die mensche konne niet slape ... Nou, toen ’ie mijn zag, zeit ie nog: „daar hè je de Generaal ook, en ik ben van ’t alkehol bezete.”—„Ja Hein”—zeg ’k—„dat zien ik wel, vrind. Maar as je weer wild wor, za’k wel op je beene gaan zitte, want je maakt ’t niet lang meer ... de Netuur heb’ je ziel, man. En as ze daar eerst die dampe uit late luchte, is die nog zoo kwaad niet”... Nee, want ik mog ’m graag leie ... Nou, en toe is tie die nacht d’r dan ook in gebleve ... ’k Had er wil van, da’k ’m ze lampies nog heb af kanne dekke ... Want ze zagge d’r erg griezelig uit, toe ie dood lag, en ’k had er bij z’n leve graag in magge kijke... Daar zat trouw in, en die vin je niet vaak in de wereld... ’t Dee me goed, a’k d’r in keek, toe we same die jare in Leie verzatte ... want die man kon zoo maar zitte fanteseere voor z’n eige, en a’k dat zag, dan begon ’k óók ... Fideele kerel ... As ie z’n knieë had wille buige, liep ie nou in ’t zwarte lake... net as ik. Maar daar ben me te trotsch voor... as atheïst!... Wat ie nou is?... ’k Denk er vaak an ... ’t kan best beure dat z’n ziel nou weer spookt in die koei daar, die rooie op ’t veld ... Hoe ’k d’r an kom ... maar ’k kijk er ’t dier dikwijls op an ... Net zukke ooge... zoo trouw... echt fideel. En dan is tie van de alcohol óók af... tjonge nou... wat sting die koei vanmorge nog uit dat modderslootje te slobbere ... Of zu’k slikwater nou beter is dan klare jenever?... Affijn misschien wel voor z’n ziel.„Toch was ’t ’n rare. Die Hein had één hekel; die kon nou op geen kraag gouwe sterretjes zien. „Da’s vast me kwaal”—zei ie soms—„van de zenuwe vliege ze aldoor al rond voor me ooge, en a’k ze dan op ’n ofciers-jasóók nog anschouw, dan mot ’k ze plukke...” Nou, sterretjes-plukke is kinderewerk—dat vinik. Maar hij von dat niet. As kopperaal zijnde is ie ’s ’n majoor na ze strot toe gevloge... Zoo in ééne, enkel omdat ie die sterre nou niet zien kon op die man z’n kol... En toe de majoor dat niet wou, het ie ’m pardoes voor z’n test geblaze... Daar hàd ie tien jaar voor!... Erg beste kerel... De Idéëe van Multátuli kon ie temet zoo uit ze hoofd, en mijn het ie ’r ook verscheie van buite geleerd ... Want geleerd was tie ... tot in de toppe van ze teene ... A’ je die koei ankijkt, zie je diezelfde geleerdigheid nòg in z’n ooge.—En nou ga’ ’k je groete. Je weet nou me grooste geheim van die misdaad,—en eer je dáár an gewend ben geraakt ...”Racier hield woord. Hij stond resoluut op, en in geen maanden zag ik ’m terug.
„A’ je’thet opgemerkt”—vervolgde Racier de fantasieën over z’n zwervende leven—„a’ je ’t het opgemerkt, dan is ’t in mijn mémoires ook al wat wij Parijzenaars noeme: cherchez la femme! Daar ha’ je as jonge me moeder, die me verwende en me niet afhieuw van dat grappie met de Commune,—en eerste bedrijf, première femme!... Toe kreeg je de acte van me doofstommigheid met Carline, ’t beeldschoone wijf, dat me verraaide en zoo ’t gif in me adere dreef van misdaad en zonde, dat ’t me allegaar niks meer kon verkankelemine wat daar van kwam—deuxième femme, kwaje geest van ’t tweede bedrijf.
„Maar nou krijg je je derde, waarin ondergeteekede onder de palme speelt, twee jare lang, met een beeld van ’n Oostersche schoonheid, Bokkeneesche meid, man,—hèèè! Louetta hiette ze—wat ’n náám hè? Lou-et-ta ... dat smelt in je oore. En ’t loopt me nog koud langs me rug a’k denk an dàt kind ... Want zestien jare was ze heelegaar oud ... en ’n óóge! met ’n vlàm!... dat ’t merg in je botte zóó smolt, as ze maar effe die kijkertjes opsloeg en lachte ... d’r bloedrooïe lippies los dee, d’r tandjes liet kijke ... o, màn, en dan met die glimmende bruine arme wijduit, langzaampies, zoo treiterig weg, op de teene van d’r bloote voetjes, na je toe kwam. Want dat was niks as maar danse, danse en kronkele, tot je d’r opving, ’t lieve diertie! En ze het mijn een zoon en een dochter geschonke, die nou nog wel erges in die bossche met de ape over die klapperboome zalle kloutere.
„Dat was op Salatiga, waar ’k als kulloniaal in ’t kostuum van artelerist heengestuurd wier. En ’k heb daarzoo goed opgepast, da ’k binne drie jare tijd de rang van adjedant-onderofcier moch’ bekleeje ... Maar toe kwam die vrouw dus weer in ’t spel, en dat gedurende de dienst ... waar ’k twee jaar mee ben geweest en dat me kaakslag is geworde.—Mot je hoore:
„Daar zij een beeldschoone vrouw was, en meteen nog ’n kind in die vormelijkheid—want overtollig vet benne ze niet—wier zij niet met rust gelate van een eerste-luitenant, die zelf een beeldschoone mevrouw had, met vijf lieve dochters. En om rede zij zielsveel van ondergeteekende hieuw, verklapte die Bokkeneesche mijn telkes as die andere man zich door ’t warme klemaat—zet er dat bij, want ’t is er branderig heet—an haar had wille vergrijpe, om rede, dat ze netuurlijk op bloote voetjes ging ... Maar toe op ’n keer wor ik giftig, gaan ’k in de stormpas rizzeliet op ’m af, slaan an, zet m’n eige in de pesisie van mindere tege ’n hooger in rang, en spreek: „Luit’nt, ’n woretje met verlof, maar as dat met die meid niet ophoudt,—zoowaar ’k hier staan, da ’k niet na uw mevrouw gaan om ’t te vertelle.”—„Dat lieg ie!”—zeit hij.—„Goed,”zeg ’k, met respec’,„maar u ben nou gewaarschouwd, want al ben ’k maar sergeant, toch ben ’k mènsch, en laat ’k me eige niet de molligste boutjes van me borretje snoepe!”—’k Slaan weer an—na de disepline dat vereischt—en ’k gáán—laat hem gloeiend wit van alterasie en spijtigheid staan.
„Maar dat was an geen doovemans-deurtje geklopt, want tege ’t gezag spit je as mindere zijnde toch ’t onderdelft, zoodat die man mijn toe in me dienst krimmeneel het gezocht. D’r deugde net niks meer: an me boeke niet, en nerges meer an; ’t bloed wier me uit me nagels gekankerd, en toen er op ’t appèl ’n paar manmekeerde, wier ondergeteekede netuurlijk effe genome,—net drie maande na die rel van d’r straks!
„Goed, dat gaat zoo lang as ’t voete in die aard het ... tot ’k op ’n Donderdag na de excercisie van de benting afkom, en in die rust tussche 12 en 2 me luitenant net snap, dat ie me vrouw pakt, en zij schreeuwt: „malla, lâ me met rust!”... Maar ik as de minnaar had dat beloerd ... me bloed dat kookt over—’t was net weer zoo’n snikheete dag—’k val op ’m an, grijp ’m vast as ’n leeuw, en ’k heb ’m met ze harsings tege de muur angeplakt. Ja want d’r ware tòch geen getuige!...
„Maar jewel, hoor, da’ kon met fesoen nie meer deur die beugel. Hij maakt groot lef en brengt me an bij die krijgsraad ... Ik spreek as ’n dolle stier van me af—wat ’n wonder: d’r had ’r een an me wijfie geraakt!—nou, en van da’k in Parijs dat Sjeneesche recht had geleerd, kon ’k netuurlijk die wet op me duim, zoo da’k met vlag en wimpel vrij wier gesproke met niks as twee dage prevoost.—En hij? Ken je zoo nagaan ... Ja, groote honde bijte mekáár!... Hem maakte ze’n heibel onder vier ooge, en de luit’nt kon gaan.
„Maar dat was zijn zin niet. En die man het d’n ondergeteekende na datum zoodanig gesard en gezocht, to ’k gediggredeerd wier, en teruggezet ben tot de rang van kopperaal.
„Nou mot je mijn kenne ... met nog aldoor dat gif in me bloed van toen ’k as doofstomme door Carlien, die beeldschoone vrouw, was verleid en verraje. Die wrok kwam daarbij, hieuw er schrikkelijk huis, da’k geel van de gal zag, en me reuzel van die haat op wier geteerd ...
„Je lijkt wel ’n dooie, zooals jij vermagert; geliefde, geliefde wat ziet gij er uit,”—snikte Louetta. Maar daar holpe geen inlansche kruie, die me bruine bruid voorondergeteekende in die woude ging plukke, dat ze werom kwam met de slange an d’r bloedende voete ... Is dat effe trouw?...
„En nou, as je mijn nou goed in je hoofd heb geprent, zoo ’k daar rond ging as skelet van de wrake ... O, man!—Hè je nog varinas in die pot, da’k eerst effe me zinne verzet? Want daar komt ’t ...”
Z’n vingers beefden nu zoo, dat ie de tabak niet in z’n gouwenaartje gepeuterd kon krijgen: „Stop jij maar ... Nou merk je meteen ’s hoe ’k daar nòg onder lijd ... Zie je me hart, hoe dat angaat?... Nee, lâ me maar liever effe met rust ... ’t Ben de andoeninge die mijn bovemeestere... Maar a’k nou ’n oogeblik stil an dat raam hier mag staan en maar star in die lucht kijk—zie je—zooas die wolke daar nou stilletjes vare ... dan maakt mijn dat kalm... Zoo... In de cel ook... Soms weet je geen raad meer van de brandende drifte, dat je denkt: as de vlamme niet uitslaan berst ik op slag ... Maar dan klim ’k op me driepoot, en deur die koekoek draai ’k me hoofd om na bove ... Blijf zoo hange ... Da’s die lucht...da’s de ruimte, die d’r toch is, ook voor mijn asem... En de wolke, of wat er dan zijn mag ... de sterre bij nacht ... die drijve vlak bij je, en benne nooit bang, houwe zooveel as de eeuwige wacht. Nou, as dàt maar zoo is, en de natuur is maar kalm, die ik anbidt—as Atheïst!—en de eeuwe gaan rustigies-an d’rlui gang, dan ben ’k óók niet benauwd meer ... Nee, want zoo’n zwerver hoort daar toch net zoo goed in... Geen donder of bliksem doet mijn meer nood, want goed, of ’n huis, waar ’t soms nog’s in kan slaan, he’k nooit gehad, en me eigeste leve ... a’k crêpeer lucht dat ommers op,... geen hond die ’n traan om mijn laat ... en me lijf, al is ’t ook niet vet ... wie weet of d’r nietnog ’s blompies uit op magge meste ... Teminste, as ’t gif uit me ziel d’r wortels niet rot maakt.—Je het hier anders ’n erg mooi uitzicht ... Dat laaste groen, daar achter die straat, mag ’k toch zoo graag zien ... A’je me lang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan ... ’t maakt me bang en ongedurig, da’je wegblijft ... Dan knarst dat slot zoo, want die deur van jouw kamer kan leze en schrijve, en ’t is net of d’r telkes een inkomt, zonder dat ie ope gaat ... Toch heb ’k nou niks op me gewete, anders liep ’k niet op straat ... En an die vent daar, die kop op je kast, hè’k ook zoo’n hekel ... die vrijer kijkt je zoo an, wor je eng van ... waar je staat staan je ... Verleje ben ’k al ’s bezig geweest om me zakdoek d’r over te hange ... maar ’k had ’r geen bij me ...
„Nou, de wolke hebbe me storm alweer zóóver bedaard ... En, dat most, want wat er nou komt, daar hangt ’t tooneelstuk vanaf. ’t Is ’t aldermooiste ... Weet je wa’k met die man heb gedaan, met die vrouwe-verleier?... Mot je hoore ... Maar denk eran dat ’t uit minnenijd is gebeurd, en dan benne de manne ’t valschte ... ’k Zou ’t nou niet meer doen ... wees maar gerust ... de fut is er al zoo làng tussche die vier muurtjes uitgeknouwd, en ’k ben veel verkoeld. Was zoo brandende hittig in me jonge jare!... Zie je, ’k zeg ’t je maar ... as je soms bang van me wier ... Gebroke man, hoor, die je met één hand van z’n beene afslaat ... Heelegaar versukkeld, uitgeteerd, man, van verdriet en ellende ... verschooierd, verhongerd ... tam, hoor, onder ’n hoedje te vange!... Dat berouw sloopt je óók af ... as je ’s nachts niet ken slape ...
„Nou dan ... ’t was op ’n avend ... dat wil zegge, as ’k ’t terug zien, ziet alles róód voor me ooge, zoo’nrooie nevel as de zon ’s winters wel onder kan gaan ... maar dat zal ’t bloed wel geweest zijn, door me razende ooge. Want toe’ zag ’k ’m staan, hè?—in polletiek wel, maar ’k herkon ’m subbiet ... en ie had ’r stijf beet, as ’n beest ... en ze lippe die zoge vast an d’r mondje ...
„Nog effe sting ’k ... Toe’ neem ’k ’n sprong, val over ’m heen en met me pennemes he’k ’m ze twee lampies uit z’n tronie gegrist, z’n twee ooge, zoo: rits! rits!
„Nou, en nou zal jij wel nooit meer an ’n vrouw kenne zien of ze mooi is of leelijk!”
„Racier toch ...?!”
„Nee, laat me nou deurgaan!... zeg nou toch niks!”—joeg ie haast grienende voort—„Want hij lègt nog, en ik kan ommers dat brulle niet hoore ... ’k Vlieg na Louetta, jáág’r zoo op, gil enkel maar: „vlucht! vlucht!” Draaf dan terug na de kazerne, en geef me meteen bij de overste an ... Ze sluite mijn op ... De volgende dag wier dat al voor die krijgsraad getrokke en wordt onder geteekende vliegens veroordeeld voor de strop of de kogel ... Zie je, hier in ’t land wor je netuurlijk op jare gezet, voor leveslang; en as er dan in ’t Vorstelijke Huis soms ’n aardigheid voorvalt, trappe ze je effe eerder d’r uit ... Maar spijt?...spijt?néé!—nog geen menuut! Wel da’k ’m z’n nek niet af heb gesneje; was ie meteen uit z’n lije geholpe ... Want twaalf jaar geleje ben ’k hier nog ’s bij ’m an z’n villa geweest ... en ’t was ’n erg eng inzicht in die dooje kasse ... Maar z’n vrouw het me bij ’m gebracht. „Man”—zei ze—„hier is Racier”.—Hij stak me z’n hand toe. Of ie huilde kon ’k nou netuurlijk niet zien ... En toe’ ik maar weer wegging—want we zeie tòch niks—was ’t: „dar, arme bliksem!” en gaf ie me ’n tientje ... Nou, da’ kon ’k best hebbe!”
Heel lang bleef de Generaal toen in ’t vuur zitten staren. ’t Was pijnlijk stil ... ’n Paar keer schudde hij z’n rood overspannen kop met een ruk, of hij ’t vizioen af wilde schudden.
„Nou”—zei hij eindelijk schor—„nou je dàt allemaal van mijn weet, ben ik hier me rust toch ook weer kwijt. ’k Zal er ’n end an vertelle, en dan vertrek ik vanavond liever na Harlinge toe, voor ’n nieuw geheim. Luister nou nog maar effe na mijn, ’t is misschien voor ’t laast, da’k hier in die stoel bij je mag zitte.
„Van de strop en de kogel ben ’k toe verlost, zoo je ziet, door Zemajesteit Willem III, Koning der Nederlande, die mijn pardonneerde om rede al mijn diggredasies door tusschekomst van mijn slachtoffer ware gepleegd, en zoo wier dat dus veranderd in vijf jare detensie. Die knapte ’k eerst op in Pontzo, de disceplenaire klas ... Nou, en Louetta, daar treurde ik netuurlijk niet over, want dat was geen Hollansche maar een inlansche vrouw, hè? ’t Was een belabberde dienst in die klas. Vijf maal per dag uitpakke, en speksie...affijn, daar wen je ook an, hoewel niet zoo gauw as an hange. Maar toe ze dat morke, werd ik na ’t huis van detensie in Leie verzonde, waar ’t nog beter gesteld was. Want daar zit je gemeenschappelijk, en ik raakte er vrinde met één, die tien jaar had. Beste man, alleen erg an koning Alcohol verslaafd, wat dan ook z’n dood is geweest ... Poosie geleje, da’k net toevallig weer niet in de cel zit, spreek ik ze broer. Die zeit: „Generaal”—zeit ie—„hoe staat jou ’t leve?” Ik laat ’m me laaste ontslagbrieve zien. „Zóó”—zei ie—„maar Hein is net zoo wild van ’t lirium as ’n dolle stier, en die zal de nacht wel niet hale.” „Goed”—zeg ’k—„dan gaan ’k mee.” ’t Was in Amsterdam, in de Pieter Jacobstraat,as je weet? Daar lag ie op de vliering en ie ging zoo te keer, dat ’t volk ernaast d’r van opspeelde, want die mensche konne niet slape ... Nou, toen ’ie mijn zag, zeit ie nog: „daar hè je de Generaal ook, en ik ben van ’t alkehol bezete.”—„Ja Hein”—zeg ’k—„dat zien ik wel, vrind. Maar as je weer wild wor, za’k wel op je beene gaan zitte, want je maakt ’t niet lang meer ... de Netuur heb’ je ziel, man. En as ze daar eerst die dampe uit late luchte, is die nog zoo kwaad niet”... Nee, want ik mog ’m graag leie ... Nou, en toe is tie die nacht d’r dan ook in gebleve ... ’k Had er wil van, da’k ’m ze lampies nog heb af kanne dekke ... Want ze zagge d’r erg griezelig uit, toe ie dood lag, en ’k had er bij z’n leve graag in magge kijke... Daar zat trouw in, en die vin je niet vaak in de wereld... ’t Dee me goed, a’k d’r in keek, toe we same die jare in Leie verzatte ... want die man kon zoo maar zitte fanteseere voor z’n eige, en a’k dat zag, dan begon ’k óók ... Fideele kerel ... As ie z’n knieë had wille buige, liep ie nou in ’t zwarte lake... net as ik. Maar daar ben me te trotsch voor... as atheïst!... Wat ie nou is?... ’k Denk er vaak an ... ’t kan best beure dat z’n ziel nou weer spookt in die koei daar, die rooie op ’t veld ... Hoe ’k d’r an kom ... maar ’k kijk er ’t dier dikwijls op an ... Net zukke ooge... zoo trouw... echt fideel. En dan is tie van de alcohol óók af... tjonge nou... wat sting die koei vanmorge nog uit dat modderslootje te slobbere ... Of zu’k slikwater nou beter is dan klare jenever?... Affijn misschien wel voor z’n ziel.
„Toch was ’t ’n rare. Die Hein had één hekel; die kon nou op geen kraag gouwe sterretjes zien. „Da’s vast me kwaal”—zei ie soms—„van de zenuwe vliege ze aldoor al rond voor me ooge, en a’k ze dan op ’n ofciers-jasóók nog anschouw, dan mot ’k ze plukke...” Nou, sterretjes-plukke is kinderewerk—dat vinik. Maar hij von dat niet. As kopperaal zijnde is ie ’s ’n majoor na ze strot toe gevloge... Zoo in ééne, enkel omdat ie die sterre nou niet zien kon op die man z’n kol... En toe de majoor dat niet wou, het ie ’m pardoes voor z’n test geblaze... Daar hàd ie tien jaar voor!... Erg beste kerel... De Idéëe van Multátuli kon ie temet zoo uit ze hoofd, en mijn het ie ’r ook verscheie van buite geleerd ... Want geleerd was tie ... tot in de toppe van ze teene ... A’ je die koei ankijkt, zie je diezelfde geleerdigheid nòg in z’n ooge.—En nou ga’ ’k je groete. Je weet nou me grooste geheim van die misdaad,—en eer je dáár an gewend ben geraakt ...”
Racier hield woord. Hij stond resoluut op, en in geen maanden zag ik ’m terug.
Hoofdstuk XIII.Fantastische zwerver, poovere Don Quichotte-figuur, zooals hij altijd nog maar waardig rechtop in de statie van zijn lange dallesdekker langs ’s Heeren wegen schooiert, van dorp naar stad, van stad naar dorp, moeizaam trekkend met zijn rechterbeen, waarvan de voet immers eens gekneusd werd onder die automobiel van ... „het groot-kappitaal!”In de magere vingers van zijn glad-koude hand houdt hij nog steeds kleumig het bosje dunne, roode potlooden omklemd, dat hem voor opzending naar den Krentetuin moet bewaren. En door zijn altijd wat overspannen, rood-aangegloeiden kop draaien op zijn lange landlooperstochten de wonderlijke verbeeldingen voort als de eindelooze film in een bioscoop van louter prikkelende Sherlock Holmes-tafereelen, die zijn oogen doen glinsteren, en zijn ziekelijk dwepersgezicht in felle mimiek laten leven.Mijn vriend Racier deelt zijn bestaan trouw voort tusschen de rust in de bajes en dan weer ’t vervolg van zijn oplichterijtjes,—zoo simpel in wezen van naïef bedrog, maar voor zijn eigen gloeiende fantasie zóó rijk aan Balzac-iaansche romantiek en intriges, waar hij zelf immers den wèl vaak belaagden, doch steeds overwinnenden held in speelt.—En over de humanitaire vorderingen van ons gevangeniswezen is hij niet zonder waardeering,—de gevangenisdoctoren prijst hij genegen om ’t halve pintje melk daags, ’t wittebrood, en de lange pauzes van rust door de broom in ’t vermoeiende spel zijner verbeelding. Waarna hij dan weer, wat aangedikt in de wangen, zich den rossen baard laat groeien tot den sik van Spaanschen grande,—eengroote bloem in zijn knoopsgat koopt, en ’n pakje geurige sigaretten, om behagelijk de nieuwe vrijheid in te flaneeren door de mondaine stadsdrukte, die hem verlokt, de oogen wat pijnlijk geknepen tegen de in de cel ontwende zon, en telkens weer, zoo’n eersten dag, spiedende rondziend naar den armen bliksem, aan wien hij zijn „goede daad” zal wijden.—Want op den dag zèlf der bevrijding aan een grauwen hongerlijder ’n riksdaalder toestoppen van zijn poovere uitgaanskasje, en dan als een heilige in de volte spoorloos verdwijnen eer de andere zwerver zijn dank heeft gestameld,—dat behoort, mèt ’t in ondeelbaar kleine snippers scheuren van zijn ontslagbrief, tot de vaste ceremoniën, die eenmaal de mislukking moeten bezweren van Raciers laatsten groote-slag.En als hij dan eindelijk, eindelijk ’t wondere ideaal zal hebben bereikt, en, onnoemelijk rijk, zijn paleis in Hyde Park bewoont, met harem èn renstal „au grand complet”,—dan wil hij mij ergens op de Veluwe een lief landhuis laten bouwen naar mijn zin, om mijn leven verder rustig aan ’t schrijven van zijn heldhaftige memoires te wijden.Maar tot heden blijven dat chateaux en Espagne, al ben ik er in mijn diepst verholen wezen aan gaan gelooven, zooals hij zelf ’t zeker wéét. Met ’n ietwat bleeken zienersglimlach op zijn tòch verzorgde zwervers-tronie pleegt hij mij daaromtrent vrij geregeld, zoo omstreeks de influenza op ’t einde van ’t jaar, te komen geruststellen—als zijn vaste toer door het land en ’t wat wisselvalliger oponthoud aan de meer bedoelde stations hem al weer rond en in Rotterdam terug heeft geleid.In die donkere dagen voor Kerstmis, als ’t buiten regent of mist, en de stad leeft in zoo’n vaal-groen onderwaterschlicht, kijk ik telkens al uit, of ik den pooveren sire nog niet langs mijn huis zie waren. Maar of zijn sjofele figuur zich oplost in de naargeestigheid van ’t weer,—’t is mij nog nooit gelukt hem te verkennen vóór ik onverhoeds, met een aanraking, die mij telkens tòch opnieuw een rilling over den rug geeft, zijn hand op mijn schouder voel kloppen, en zijn dor-schorre stem hoor zeggen: „Zoo vrind, ’n zalig uiteinde,—want vrede op aarde komt niet uit mijn atheïstische strot.”„Racier!”—tracht ik dan zoo blij mogelijk verrast hem te verwelkomen. En even lachend wisselen we telkens weer dienzelfden blik van verstandhouding,—die nu eenmaal ’n stilzwijgende vraag beduidt van mijn kant, en zijn bemoedigend antwoord: „nee hoor, géén onrein. ’k Heb inspres m’n laaste maffie besteed an ’n bad mèt zeep, en om me hoofd kaal te knippe, dat je me met ’n vrij gewete binne kan late ... ’k Zou liever me rechter hand opvrete, dan dat jij, al was ’t maar zóó’n kleinigheid, von’ ’a’k strakkies weer weg been ... de Natuur weet waarheen.”Zijn Kerstgaaf aan mij is ’t verhaal van zijn láátste—z’n „slag”, zóó mooi, zóó effetief, als ie er van z’n leven nog géén heeft geslagen. Terwijl hij dan ouder gewoonte, wat nadrukkelijker strompelend, mijn kamer rondmonstert of ik er wat nieuws heb bijgekregen of verhangen aan den wand, maakt hij de gebruikelijke plichtplegingen, steeds uiterst vleiend en hoofsch voor mijzelf en de leden van mijn gezin. Inmiddels zie ik zijn boven ’t verweerde gezicht onder de fameuse kleppet zoo blank bewaarde hooge voorhoofd bedenkelijk aanrooden, zijn lampjes gaan glimmen, zijn gestalte zich fierder rechten, tot hij eindelijk zelf een leunstoel aanrolt bij den open haard, zich behagelijk handenwrijvendvastschurkt in de veering, z’n gammele extremiteit wurmt uit de verloopen schoen, en zoo op ’t randje voor ’t vuur te koesteren zet, dat de damp weldra walmt uit ’t troebel verband....Zijn kop ligt nu vertrouwd tegen den zachten stoelerug aan, de rossige puntbaard in den vorm gestreeld onderuit; twee zwakke blosjes gloeien op de glimmende jukbeenknobbels boven z’n zwakjes ingevallen wangen en reeds weiden zijn opgetogen oogen verder en verder weg in den verbeeldingsdroom van zijn „slag”. Tot hij de groote lijnen der intrige verkend heeft, en ’t nu alles duidelijk ziet daar in de vlammen van ’t vuur, ’t waarachtig echt doorleeft, wat zijn woorden voor mij realiseeren als bloedwarme werkelijkheid, waarin hij zelf heilig gelooft.„Heb ik je ’t sterven van Mama al verteld?”—leidt zijn diepe grafstem in. „Och nee, ’t is ook waar,—jou leve en mijn leve,—d’r ligt een wèreld van misère tussche.—Van misère en verdoemenis. Zèg, je rookt ’n ander merk sigarette, maar de lucht is niet slecht, al ben ze erg zwaar ... ’t Is geen affront hè, a’k ’m maar weggooit,—’k wor er in ééne dronke van ... Misschien is ’t ook van de herinnering an háár dood, da’k me nou zoo draaïerig voel ... ’t Was me eenige, al had ik haar na de Commune niet meer gezien ... Me ziel en me gewete, omda’k as atheïst niet zegge wil: me God ... ’k Laat nooit ’n steek valle; wat ’k ben, ben ’k stijf ... Dat kan de wereld juist niet verknoerste van ’n armoedzaaier zooals ik ... Wou ik buige, wou ik kniele,—’k reed met de vier ... Van ’t voorjaar nog op dat rijke buite bij Velp ... die beeldschoone maagd, die gravin ... Maar ’k sting in eene op uit ’r omarming, schud me los, en roep: „edelvrouwe, gij drukt de baarlijkeduivel an uw teedere boezem,—mijn tong sterft af, werp ik uit as ’t verdorde lid, zoodra ik maar ’t eerste woord bid ...”„En toen?”„Toe?—zien je die winkelhaak in me broek? ’n frommes op logement het’m nog zoo zedig voor me gestopt ... Maar dat hebbe háár honde gedaan, de hellehonde, die die barones toe eigenhandig op mijn los het gelate .... ’k Ben d’r trosch op,—wat let me, as je’n domenee was tornde ik die nade zoo, rits rits weer los, en dan zei ik: „Hier sta ik, godsloochenaar met de flarde van ’t ongeloof langs me beene, as de tropeeën van de martelare ... Want, ja, man, zoo ben ik ... Of ken je mijn altemet nog niet?„Na mama’s dood kreeg ik d’r overschot;—’n kappitaal van zèsduzendgulde! Wat ’n zonde, hoor ’k je denke. Ja, vrind, dat heb ’k jou wel gezeid,—vóór we an ’t end benne zal je pas wete wat Racier ’n groote misdadiger is... Maar ’k kan er niks an doen, ’t is me opgeleid, tusschenbeije kan ’k er zóó baloorig van loope over de weg, dat alle meziek er bij mijn uit is en ik ’t hemelsch firmament beschouwt als ’n vuil beddelake vol vlooiepikke, met verlof ... Da’s ’t sjagrijn, nee en drinke doen ’k niet meer.„Maar nou mot je hoore. Met die zes duzend gulde op zak was ondergeteekende na Haarlem vertrokke om de omstreke van Bloemedaal te bezichtige. Daar ontmoette ik de tweede groote rol voor mijn slag: de Markies de Touard, net persoon, groot van stuk, en met ’n prachtig voorkome ... beneves geletterd,—gelètterd... tot in de toppe van z’n teene! ’t Was in een geheelonthouders-zaak van ’t socialisme. Daar vroeg iemand ies an de kastelein,—’n Armeniër was ’ten ik vertaalde dat voor ’m. Toen zeit de Markies: „meneer, u ken meer as leze en schrijve;—ik ook”.„Daar de Markies arm was en an lager wal—néé, als edelman zijnde heeft hij mijn nooit zijn geheime verteld—vroeg hij an mijn: „zelle we same geen rol uitvoere?”—„Nou”—zeg ik—„dat kenne we van de week wel ’s zien, want rolle-bestudeere is geen dagelijksch werk.”—Daarop benne we same gaan loogeere in een eersterang hôtel en ik betaalde voor zijn.„Daar ondergeteekende alle dage de dagblade lees ... in alle vreemde tale, en ook wel eens een adresboek raadpleeg,—merk ik uit het Vaderland op dat een generaal, welks naam ik verzwijg, uit Indië terug is gekomme en gevestigd te Haarlem, an de Schouteweg. Toe’ antwoord ik ’s morges bij mijn ontwake an de Markies de Touard: „ik heb ’t gevonde, maar we motte er nog een man bij hebbe.” Ik bedoelde netuurlijk me eige door te late gaan as bedoelde generaal: generaal-inspecteur, op reis met z’n staf, want naar ik erbij had geleze was hij met groot-verloftijd van drie jaar in Nederland, maar most immediatement weges familie-omstandighede na Amerika ...„Die rol ging ik toe an ’t bestudeere; en na me eige idees zat daar geld in. ’k Zeg tege de Markies: we gaan terug na De Haag voor die ’k hebbe mot, want die rol zal me same spele. ’t Kost drie weke studie,—en eerst mot de echte generaal Nederland uit. Toe heb ik de Markies dus netjes angekleed en an ’t bewuste adres late informeere, waarop die lakei antwoordde: de generaal was daags tevore per scheepsgelegenheid vertrokke uit Rotterdam, en dan per spoor verder na Grand Rapids Bizoean ...„Dus ik speelde de rol, en zullie ware me knechs.—Noubegin ik dat stuk: Daar ondergeteekende speciaal bekend is met de dienst van soldaat tot generaal, en zijn staf twee gesjochte jonges ware, moest ik die eerst dresseere. Na zeve dage had ik de derde persoon in De Haag gevonde: een man van anleg, maar met die dienst niet op de hoogte. Hij was een Italiaansche boekhouwer, die een val had gedaan en twaalf jaar in Leeuwarde doorgebracht had,—o, dat geeft niks, in de gevangenis zit de grooste geest. Heb je ooit wat uit te voere, zoek dan ’n recidivist en hij volbrengt ’t!„Ik vond ’m in de Lange Nieuwstraat,—’n temijezaak, ’t „café Anna”. Ja, da’s bargoensch. Ondergeteekende spreekt nege tale, èn de dievetaal. Hij was groot van postuur, en ijzer-sterk. Maar de Markies ging alleenig binne, om rede de generaal z’n eige nooit met geen vrouwe inlaat,—en ik erge kwetsie met die madam Anna gehad had. Dus vroeg de Markies haar verlof om die klant de deur uit te sleepe, en dat ’t haar geen windeiere legge zou. Nou, dit alles geschiedde onder ’n toilet dat wij vermomd ware, ik, en de Markies as mijn cavalier,—dus die dame, niet anders dan een meisje van plezier zijnde, gaf da’lijk toe ... Nee, nie waar, dat most allemaal gebeure buite de deur, want alle mure hebbe oore. Waarop wij gonge na ’t Haagsche bosch, een heel end weg voorbij de societeit, om, gebruik makende van de natuur, met z’n drieë onder de bloote hemel te beprate wat er an de hand was.„Hij hiette ... Ferdinand van Haamsberg, maar ik had ’m van Brakelen van Brandenburg getituleerd, wat de naam was van de adjudant van de generaal. En al ’n end op de Leische weg zeit ie: „as ik er geen kwaad bij kan, gaan ik mee, al was ’t na Londen.”—Nou, dàt was ’n span, want de Markies had met de ouwe wet óókzes jaar en acht maande gehad—zes pond en acht ons, onder ons, gesjochte jonges—in ’t detensiehuis in Hoorn, voor diefstal met braak en poging tot moord: ’n lid eerste klas, dus. Máár ... in z’n doen en late ’n chevalier ... d’industrie!„De volgende middag al zitte we in Amsterdam in die fijne dames-zaak op ’t Rokin, ’t Groene Huis, Maison Verte, met z’n twee en twintige an tafel in een bonte rij, om an mijn adjudante die etiquette te leere, en de omgang met de edelvrouwe in zij en satijn, gepoeierd èn gedecolleteerd, en hoe ze die als d’r cavaliers bediene motte, dat ze later, as ik an die grootelui’s tafels wier genood, geen flater zouwe make, door bevoorbeeld maar toe te taste na wat die gravinne en freules zoo bloot an d’r buurlui late zien. En we hebbe ’t daar vol gehouwe,—àcht dage lang van ’s morgens tot ’s avens. ... Maar as d’r dan weer een z’n poote uitstak, of met z’n jatte at uit die schale, of z’n lijfelijke rommeling niet bedwong,—floep, dan kreeg ie ’n lik, pardoes in z’n ponum. Want ik was de baas, hè? ’k Had de kaptale, en ... tucht bovenal. Ja, dat het wat ’n cente gekost, zal jij denke. Nou, zoo merakel veel niet, want ’t was geen maison eerste klas. En overdag ging ik met me staf na de manege om ze paard te leere rije, en na vier dage les galloppeerde we zoo same al ventre à terre door de stad. Nou, en ik had netuurlijk in Indië bij de cavelerie gelege, en later jare bar veel gereje toe ’k in Parijs nog boekhouwer bij Rothschild was ...„Zie zoo, dacht ik, die staf van mijn, nou kenne ze de dames-bediening óók,—en op de goeiekoopste manier, want ik betaalde er enkel ’t ete maar, wees d’rlui hoe ze d’r vorke moste vasthouwe, en as ze vroege uit welke rede, dan zei ik waarom.„Toe’ ben me van Amsterdam na ’s-Gravenhage, onze residensieplaas, terug gereisd, want daar haal ik nou eenmaal altijd mijn geest vandaan, en studeerde ik precies ’t model van hoe die generaals uitgemonsterd benne, die je daar bij bossies ziet rondloope met d’r bijpassende officiere. Nou, Haagsche kleermakers ben nooit te vertrouwe, waarop mijn logementbaas zei: „gaat ’s in Gorrekum neuze.”„Zoo gezeid, zoo gedaan. Die kleermaker daar vraag ’k onder vier ooge te spreke, waarop hij zijn vrouw met acht kindere laat verwijdere, en mij afvraagt: „a’k er geen kwaad bij kan, wil ’k je wel helpe, want jij speelt ’n valsche rol. Denk er dus om, want na je ziet zit ik hier met ’n k’nijnehok vol, en is de negende alweer op de komst.”—„Wees gerust”—zeg ik—„alles wat ik doen, dat is in ’n geslote graf”,—en meteen geef ’k hem vierhonderd gulde, omdat ie ook maar ’n arme donder is, en dat ie ’t lake kon koope, waarop ie direct mijn de maat nam.„Ik koos dus een generaalspak van: dolman, rijbroek èn twee pantalons met bijpassende kaplaarze. Maar voor de garniture, de gouwe kraag en de vangsnoere ging ik werom na de Haag, èn voor de rooje bieze in de pantalon. Me pet met breeje gouwe rand kocht ik in een andere winkel, mèt me hoed met pluime voor grand tenu en dito voor me twee collega’s. Maar an me ridderordes en Kraton-medalje, me expeditiekruize met twee gepse had ik veel moeite, want die ware momenteel in geen een winkel voorhande. Daar werd ik an geholpe door tusschekomst van ’n vierde persoon, in Rotterdam.... Me kruis van de Militaire Willemsorde mèt kroontje heb ik voor f 8.75 van een gesjochte ridder gekocht, na hem mijn geheim onder vier ooge tehebbe onthuld. En de rest van me dure borst dee’ ik hier en daar op, me eereteeke van Tonkin bij ’n eerste luit’nt, me eereteeke van 1881 met de Eikekroon bij ’n tweede...„Toe was alles present,—en na twaalf dage was ook de kleeremaker klaar. Maar die had netuurlijk geen spiegel, die bij eerste-klasse tailleurs anwezig is, want die is wel zoo groot van de zolder tot de vloer met dito vis-a-vis voor ’t bekijke van achtere. Zooeen heb ik er toe’ late hale en voor hem betaald, waarop we ’n paar uur moste wachte. Maar toe deje we vast onze vermomminge an uit Parijs: Mijn grijze baard met dito pruik à la Napolitaine—van dat lange polkahaar, weet je? Me eerste-luitenant, de Markies, ’n zwarte ringbaard, op z’n Engelsch weg, maar van z’n eige, want die was natuur. En me tweede-luitenant ’n dito baard op z’n Engelsch, maar in ’t blond, óók afkomstig van de kapper van ’t Théâtre français in Parijs. Daarvoor nam een coiffeur hier eerst de maat. Dit alles kostte kappitale van geld.„Wij kleedde daarop onze politieke pakkies uit. Vier en twintig uur van te vore had ik drie nieuwe koffers an late komme, en daar werde die ingedaan met onze bijpassende pantalon en betiens, die we niet noodig hadde ... En de generaal met zijn staf kleedde zich an, bekeke zich rechsomkeerd, en ’t zat model .... As ’t nou maar goed uitloopt! Ik voor m’n eige ben wel nooit benauwd. En as er geen verraad in ’t spel komt, zal ik de rol ten ende make.„Toe ’k bel, komt de kleermaker binne, slaat an voor zijn eksjellentie, wenscht hem veel geluk met zijn rol, en daarop worde die kiste dicht gedaan. Eigehandig zet ik daar ’t adres op van Z. Exc. baron van T. v. S., generaal-inspecteur van het Nederlansch-Indische leger,met zijn staf. Onze bediende brenge die na ’t spoor.„Nog ’n uur blijve we bij die kleeremaker, omdat ik daar dejeuneer met me staf—’t was voor de eerste maal same in uniform, mèt me vermomming. Waarop ik ’n telegram schreef an de Ouwe Doele te Middelburg om plaats voor de generaal en gevolg. Vijf en dertig menute daarna kwam ’t antwoord, dat onze vereerde ankomst hoogst angenaam was.„Tot hiertoe had de dressage van me adjudante, mèt die uniforme mijn rond f 4900 gekost. Daarop stapte we de deur uit, en omdat er in Gorrekum geen militaire legge, werde we door tusschekomst van de burgemeester en de politie in alle eer na ’t station gebracht.„Da’s de eerste pessage. Nou komt de tweede, de moeilijkste, waarbij ik erg zenewachtig wier; maar me knechs bleve normaal, want die steunde op mijn capaciteite...”
Hoofdstuk XIII.
Fantastische zwerver, poovere Don Quichotte-figuur, zooals hij altijd nog maar waardig rechtop in de statie van zijn lange dallesdekker langs ’s Heeren wegen schooiert, van dorp naar stad, van stad naar dorp, moeizaam trekkend met zijn rechterbeen, waarvan de voet immers eens gekneusd werd onder die automobiel van ... „het groot-kappitaal!”In de magere vingers van zijn glad-koude hand houdt hij nog steeds kleumig het bosje dunne, roode potlooden omklemd, dat hem voor opzending naar den Krentetuin moet bewaren. En door zijn altijd wat overspannen, rood-aangegloeiden kop draaien op zijn lange landlooperstochten de wonderlijke verbeeldingen voort als de eindelooze film in een bioscoop van louter prikkelende Sherlock Holmes-tafereelen, die zijn oogen doen glinsteren, en zijn ziekelijk dwepersgezicht in felle mimiek laten leven.Mijn vriend Racier deelt zijn bestaan trouw voort tusschen de rust in de bajes en dan weer ’t vervolg van zijn oplichterijtjes,—zoo simpel in wezen van naïef bedrog, maar voor zijn eigen gloeiende fantasie zóó rijk aan Balzac-iaansche romantiek en intriges, waar hij zelf immers den wèl vaak belaagden, doch steeds overwinnenden held in speelt.—En over de humanitaire vorderingen van ons gevangeniswezen is hij niet zonder waardeering,—de gevangenisdoctoren prijst hij genegen om ’t halve pintje melk daags, ’t wittebrood, en de lange pauzes van rust door de broom in ’t vermoeiende spel zijner verbeelding. Waarna hij dan weer, wat aangedikt in de wangen, zich den rossen baard laat groeien tot den sik van Spaanschen grande,—eengroote bloem in zijn knoopsgat koopt, en ’n pakje geurige sigaretten, om behagelijk de nieuwe vrijheid in te flaneeren door de mondaine stadsdrukte, die hem verlokt, de oogen wat pijnlijk geknepen tegen de in de cel ontwende zon, en telkens weer, zoo’n eersten dag, spiedende rondziend naar den armen bliksem, aan wien hij zijn „goede daad” zal wijden.—Want op den dag zèlf der bevrijding aan een grauwen hongerlijder ’n riksdaalder toestoppen van zijn poovere uitgaanskasje, en dan als een heilige in de volte spoorloos verdwijnen eer de andere zwerver zijn dank heeft gestameld,—dat behoort, mèt ’t in ondeelbaar kleine snippers scheuren van zijn ontslagbrief, tot de vaste ceremoniën, die eenmaal de mislukking moeten bezweren van Raciers laatsten groote-slag.En als hij dan eindelijk, eindelijk ’t wondere ideaal zal hebben bereikt, en, onnoemelijk rijk, zijn paleis in Hyde Park bewoont, met harem èn renstal „au grand complet”,—dan wil hij mij ergens op de Veluwe een lief landhuis laten bouwen naar mijn zin, om mijn leven verder rustig aan ’t schrijven van zijn heldhaftige memoires te wijden.Maar tot heden blijven dat chateaux en Espagne, al ben ik er in mijn diepst verholen wezen aan gaan gelooven, zooals hij zelf ’t zeker wéét. Met ’n ietwat bleeken zienersglimlach op zijn tòch verzorgde zwervers-tronie pleegt hij mij daaromtrent vrij geregeld, zoo omstreeks de influenza op ’t einde van ’t jaar, te komen geruststellen—als zijn vaste toer door het land en ’t wat wisselvalliger oponthoud aan de meer bedoelde stations hem al weer rond en in Rotterdam terug heeft geleid.In die donkere dagen voor Kerstmis, als ’t buiten regent of mist, en de stad leeft in zoo’n vaal-groen onderwaterschlicht, kijk ik telkens al uit, of ik den pooveren sire nog niet langs mijn huis zie waren. Maar of zijn sjofele figuur zich oplost in de naargeestigheid van ’t weer,—’t is mij nog nooit gelukt hem te verkennen vóór ik onverhoeds, met een aanraking, die mij telkens tòch opnieuw een rilling over den rug geeft, zijn hand op mijn schouder voel kloppen, en zijn dor-schorre stem hoor zeggen: „Zoo vrind, ’n zalig uiteinde,—want vrede op aarde komt niet uit mijn atheïstische strot.”„Racier!”—tracht ik dan zoo blij mogelijk verrast hem te verwelkomen. En even lachend wisselen we telkens weer dienzelfden blik van verstandhouding,—die nu eenmaal ’n stilzwijgende vraag beduidt van mijn kant, en zijn bemoedigend antwoord: „nee hoor, géén onrein. ’k Heb inspres m’n laaste maffie besteed an ’n bad mèt zeep, en om me hoofd kaal te knippe, dat je me met ’n vrij gewete binne kan late ... ’k Zou liever me rechter hand opvrete, dan dat jij, al was ’t maar zóó’n kleinigheid, von’ ’a’k strakkies weer weg been ... de Natuur weet waarheen.”Zijn Kerstgaaf aan mij is ’t verhaal van zijn láátste—z’n „slag”, zóó mooi, zóó effetief, als ie er van z’n leven nog géén heeft geslagen. Terwijl hij dan ouder gewoonte, wat nadrukkelijker strompelend, mijn kamer rondmonstert of ik er wat nieuws heb bijgekregen of verhangen aan den wand, maakt hij de gebruikelijke plichtplegingen, steeds uiterst vleiend en hoofsch voor mijzelf en de leden van mijn gezin. Inmiddels zie ik zijn boven ’t verweerde gezicht onder de fameuse kleppet zoo blank bewaarde hooge voorhoofd bedenkelijk aanrooden, zijn lampjes gaan glimmen, zijn gestalte zich fierder rechten, tot hij eindelijk zelf een leunstoel aanrolt bij den open haard, zich behagelijk handenwrijvendvastschurkt in de veering, z’n gammele extremiteit wurmt uit de verloopen schoen, en zoo op ’t randje voor ’t vuur te koesteren zet, dat de damp weldra walmt uit ’t troebel verband....Zijn kop ligt nu vertrouwd tegen den zachten stoelerug aan, de rossige puntbaard in den vorm gestreeld onderuit; twee zwakke blosjes gloeien op de glimmende jukbeenknobbels boven z’n zwakjes ingevallen wangen en reeds weiden zijn opgetogen oogen verder en verder weg in den verbeeldingsdroom van zijn „slag”. Tot hij de groote lijnen der intrige verkend heeft, en ’t nu alles duidelijk ziet daar in de vlammen van ’t vuur, ’t waarachtig echt doorleeft, wat zijn woorden voor mij realiseeren als bloedwarme werkelijkheid, waarin hij zelf heilig gelooft.„Heb ik je ’t sterven van Mama al verteld?”—leidt zijn diepe grafstem in. „Och nee, ’t is ook waar,—jou leve en mijn leve,—d’r ligt een wèreld van misère tussche.—Van misère en verdoemenis. Zèg, je rookt ’n ander merk sigarette, maar de lucht is niet slecht, al ben ze erg zwaar ... ’t Is geen affront hè, a’k ’m maar weggooit,—’k wor er in ééne dronke van ... Misschien is ’t ook van de herinnering an háár dood, da’k me nou zoo draaïerig voel ... ’t Was me eenige, al had ik haar na de Commune niet meer gezien ... Me ziel en me gewete, omda’k as atheïst niet zegge wil: me God ... ’k Laat nooit ’n steek valle; wat ’k ben, ben ’k stijf ... Dat kan de wereld juist niet verknoerste van ’n armoedzaaier zooals ik ... Wou ik buige, wou ik kniele,—’k reed met de vier ... Van ’t voorjaar nog op dat rijke buite bij Velp ... die beeldschoone maagd, die gravin ... Maar ’k sting in eene op uit ’r omarming, schud me los, en roep: „edelvrouwe, gij drukt de baarlijkeduivel an uw teedere boezem,—mijn tong sterft af, werp ik uit as ’t verdorde lid, zoodra ik maar ’t eerste woord bid ...”„En toen?”„Toe?—zien je die winkelhaak in me broek? ’n frommes op logement het’m nog zoo zedig voor me gestopt ... Maar dat hebbe háár honde gedaan, de hellehonde, die die barones toe eigenhandig op mijn los het gelate .... ’k Ben d’r trosch op,—wat let me, as je’n domenee was tornde ik die nade zoo, rits rits weer los, en dan zei ik: „Hier sta ik, godsloochenaar met de flarde van ’t ongeloof langs me beene, as de tropeeën van de martelare ... Want, ja, man, zoo ben ik ... Of ken je mijn altemet nog niet?„Na mama’s dood kreeg ik d’r overschot;—’n kappitaal van zèsduzendgulde! Wat ’n zonde, hoor ’k je denke. Ja, vrind, dat heb ’k jou wel gezeid,—vóór we an ’t end benne zal je pas wete wat Racier ’n groote misdadiger is... Maar ’k kan er niks an doen, ’t is me opgeleid, tusschenbeije kan ’k er zóó baloorig van loope over de weg, dat alle meziek er bij mijn uit is en ik ’t hemelsch firmament beschouwt als ’n vuil beddelake vol vlooiepikke, met verlof ... Da’s ’t sjagrijn, nee en drinke doen ’k niet meer.„Maar nou mot je hoore. Met die zes duzend gulde op zak was ondergeteekende na Haarlem vertrokke om de omstreke van Bloemedaal te bezichtige. Daar ontmoette ik de tweede groote rol voor mijn slag: de Markies de Touard, net persoon, groot van stuk, en met ’n prachtig voorkome ... beneves geletterd,—gelètterd... tot in de toppe van z’n teene! ’t Was in een geheelonthouders-zaak van ’t socialisme. Daar vroeg iemand ies an de kastelein,—’n Armeniër was ’ten ik vertaalde dat voor ’m. Toen zeit de Markies: „meneer, u ken meer as leze en schrijve;—ik ook”.„Daar de Markies arm was en an lager wal—néé, als edelman zijnde heeft hij mijn nooit zijn geheime verteld—vroeg hij an mijn: „zelle we same geen rol uitvoere?”—„Nou”—zeg ik—„dat kenne we van de week wel ’s zien, want rolle-bestudeere is geen dagelijksch werk.”—Daarop benne we same gaan loogeere in een eersterang hôtel en ik betaalde voor zijn.„Daar ondergeteekende alle dage de dagblade lees ... in alle vreemde tale, en ook wel eens een adresboek raadpleeg,—merk ik uit het Vaderland op dat een generaal, welks naam ik verzwijg, uit Indië terug is gekomme en gevestigd te Haarlem, an de Schouteweg. Toe’ antwoord ik ’s morges bij mijn ontwake an de Markies de Touard: „ik heb ’t gevonde, maar we motte er nog een man bij hebbe.” Ik bedoelde netuurlijk me eige door te late gaan as bedoelde generaal: generaal-inspecteur, op reis met z’n staf, want naar ik erbij had geleze was hij met groot-verloftijd van drie jaar in Nederland, maar most immediatement weges familie-omstandighede na Amerika ...„Die rol ging ik toe an ’t bestudeere; en na me eige idees zat daar geld in. ’k Zeg tege de Markies: we gaan terug na De Haag voor die ’k hebbe mot, want die rol zal me same spele. ’t Kost drie weke studie,—en eerst mot de echte generaal Nederland uit. Toe heb ik de Markies dus netjes angekleed en an ’t bewuste adres late informeere, waarop die lakei antwoordde: de generaal was daags tevore per scheepsgelegenheid vertrokke uit Rotterdam, en dan per spoor verder na Grand Rapids Bizoean ...„Dus ik speelde de rol, en zullie ware me knechs.—Noubegin ik dat stuk: Daar ondergeteekende speciaal bekend is met de dienst van soldaat tot generaal, en zijn staf twee gesjochte jonges ware, moest ik die eerst dresseere. Na zeve dage had ik de derde persoon in De Haag gevonde: een man van anleg, maar met die dienst niet op de hoogte. Hij was een Italiaansche boekhouwer, die een val had gedaan en twaalf jaar in Leeuwarde doorgebracht had,—o, dat geeft niks, in de gevangenis zit de grooste geest. Heb je ooit wat uit te voere, zoek dan ’n recidivist en hij volbrengt ’t!„Ik vond ’m in de Lange Nieuwstraat,—’n temijezaak, ’t „café Anna”. Ja, da’s bargoensch. Ondergeteekende spreekt nege tale, èn de dievetaal. Hij was groot van postuur, en ijzer-sterk. Maar de Markies ging alleenig binne, om rede de generaal z’n eige nooit met geen vrouwe inlaat,—en ik erge kwetsie met die madam Anna gehad had. Dus vroeg de Markies haar verlof om die klant de deur uit te sleepe, en dat ’t haar geen windeiere legge zou. Nou, dit alles geschiedde onder ’n toilet dat wij vermomd ware, ik, en de Markies as mijn cavalier,—dus die dame, niet anders dan een meisje van plezier zijnde, gaf da’lijk toe ... Nee, nie waar, dat most allemaal gebeure buite de deur, want alle mure hebbe oore. Waarop wij gonge na ’t Haagsche bosch, een heel end weg voorbij de societeit, om, gebruik makende van de natuur, met z’n drieë onder de bloote hemel te beprate wat er an de hand was.„Hij hiette ... Ferdinand van Haamsberg, maar ik had ’m van Brakelen van Brandenburg getituleerd, wat de naam was van de adjudant van de generaal. En al ’n end op de Leische weg zeit ie: „as ik er geen kwaad bij kan, gaan ik mee, al was ’t na Londen.”—Nou, dàt was ’n span, want de Markies had met de ouwe wet óókzes jaar en acht maande gehad—zes pond en acht ons, onder ons, gesjochte jonges—in ’t detensiehuis in Hoorn, voor diefstal met braak en poging tot moord: ’n lid eerste klas, dus. Máár ... in z’n doen en late ’n chevalier ... d’industrie!„De volgende middag al zitte we in Amsterdam in die fijne dames-zaak op ’t Rokin, ’t Groene Huis, Maison Verte, met z’n twee en twintige an tafel in een bonte rij, om an mijn adjudante die etiquette te leere, en de omgang met de edelvrouwe in zij en satijn, gepoeierd èn gedecolleteerd, en hoe ze die als d’r cavaliers bediene motte, dat ze later, as ik an die grootelui’s tafels wier genood, geen flater zouwe make, door bevoorbeeld maar toe te taste na wat die gravinne en freules zoo bloot an d’r buurlui late zien. En we hebbe ’t daar vol gehouwe,—àcht dage lang van ’s morgens tot ’s avens. ... Maar as d’r dan weer een z’n poote uitstak, of met z’n jatte at uit die schale, of z’n lijfelijke rommeling niet bedwong,—floep, dan kreeg ie ’n lik, pardoes in z’n ponum. Want ik was de baas, hè? ’k Had de kaptale, en ... tucht bovenal. Ja, dat het wat ’n cente gekost, zal jij denke. Nou, zoo merakel veel niet, want ’t was geen maison eerste klas. En overdag ging ik met me staf na de manege om ze paard te leere rije, en na vier dage les galloppeerde we zoo same al ventre à terre door de stad. Nou, en ik had netuurlijk in Indië bij de cavelerie gelege, en later jare bar veel gereje toe ’k in Parijs nog boekhouwer bij Rothschild was ...„Zie zoo, dacht ik, die staf van mijn, nou kenne ze de dames-bediening óók,—en op de goeiekoopste manier, want ik betaalde er enkel ’t ete maar, wees d’rlui hoe ze d’r vorke moste vasthouwe, en as ze vroege uit welke rede, dan zei ik waarom.„Toe’ ben me van Amsterdam na ’s-Gravenhage, onze residensieplaas, terug gereisd, want daar haal ik nou eenmaal altijd mijn geest vandaan, en studeerde ik precies ’t model van hoe die generaals uitgemonsterd benne, die je daar bij bossies ziet rondloope met d’r bijpassende officiere. Nou, Haagsche kleermakers ben nooit te vertrouwe, waarop mijn logementbaas zei: „gaat ’s in Gorrekum neuze.”„Zoo gezeid, zoo gedaan. Die kleermaker daar vraag ’k onder vier ooge te spreke, waarop hij zijn vrouw met acht kindere laat verwijdere, en mij afvraagt: „a’k er geen kwaad bij kan, wil ’k je wel helpe, want jij speelt ’n valsche rol. Denk er dus om, want na je ziet zit ik hier met ’n k’nijnehok vol, en is de negende alweer op de komst.”—„Wees gerust”—zeg ik—„alles wat ik doen, dat is in ’n geslote graf”,—en meteen geef ’k hem vierhonderd gulde, omdat ie ook maar ’n arme donder is, en dat ie ’t lake kon koope, waarop ie direct mijn de maat nam.„Ik koos dus een generaalspak van: dolman, rijbroek èn twee pantalons met bijpassende kaplaarze. Maar voor de garniture, de gouwe kraag en de vangsnoere ging ik werom na de Haag, èn voor de rooje bieze in de pantalon. Me pet met breeje gouwe rand kocht ik in een andere winkel, mèt me hoed met pluime voor grand tenu en dito voor me twee collega’s. Maar an me ridderordes en Kraton-medalje, me expeditiekruize met twee gepse had ik veel moeite, want die ware momenteel in geen een winkel voorhande. Daar werd ik an geholpe door tusschekomst van ’n vierde persoon, in Rotterdam.... Me kruis van de Militaire Willemsorde mèt kroontje heb ik voor f 8.75 van een gesjochte ridder gekocht, na hem mijn geheim onder vier ooge tehebbe onthuld. En de rest van me dure borst dee’ ik hier en daar op, me eereteeke van Tonkin bij ’n eerste luit’nt, me eereteeke van 1881 met de Eikekroon bij ’n tweede...„Toe was alles present,—en na twaalf dage was ook de kleeremaker klaar. Maar die had netuurlijk geen spiegel, die bij eerste-klasse tailleurs anwezig is, want die is wel zoo groot van de zolder tot de vloer met dito vis-a-vis voor ’t bekijke van achtere. Zooeen heb ik er toe’ late hale en voor hem betaald, waarop we ’n paar uur moste wachte. Maar toe deje we vast onze vermomminge an uit Parijs: Mijn grijze baard met dito pruik à la Napolitaine—van dat lange polkahaar, weet je? Me eerste-luitenant, de Markies, ’n zwarte ringbaard, op z’n Engelsch weg, maar van z’n eige, want die was natuur. En me tweede-luitenant ’n dito baard op z’n Engelsch, maar in ’t blond, óók afkomstig van de kapper van ’t Théâtre français in Parijs. Daarvoor nam een coiffeur hier eerst de maat. Dit alles kostte kappitale van geld.„Wij kleedde daarop onze politieke pakkies uit. Vier en twintig uur van te vore had ik drie nieuwe koffers an late komme, en daar werde die ingedaan met onze bijpassende pantalon en betiens, die we niet noodig hadde ... En de generaal met zijn staf kleedde zich an, bekeke zich rechsomkeerd, en ’t zat model .... As ’t nou maar goed uitloopt! Ik voor m’n eige ben wel nooit benauwd. En as er geen verraad in ’t spel komt, zal ik de rol ten ende make.„Toe ’k bel, komt de kleermaker binne, slaat an voor zijn eksjellentie, wenscht hem veel geluk met zijn rol, en daarop worde die kiste dicht gedaan. Eigehandig zet ik daar ’t adres op van Z. Exc. baron van T. v. S., generaal-inspecteur van het Nederlansch-Indische leger,met zijn staf. Onze bediende brenge die na ’t spoor.„Nog ’n uur blijve we bij die kleeremaker, omdat ik daar dejeuneer met me staf—’t was voor de eerste maal same in uniform, mèt me vermomming. Waarop ik ’n telegram schreef an de Ouwe Doele te Middelburg om plaats voor de generaal en gevolg. Vijf en dertig menute daarna kwam ’t antwoord, dat onze vereerde ankomst hoogst angenaam was.„Tot hiertoe had de dressage van me adjudante, mèt die uniforme mijn rond f 4900 gekost. Daarop stapte we de deur uit, en omdat er in Gorrekum geen militaire legge, werde we door tusschekomst van de burgemeester en de politie in alle eer na ’t station gebracht.„Da’s de eerste pessage. Nou komt de tweede, de moeilijkste, waarbij ik erg zenewachtig wier; maar me knechs bleve normaal, want die steunde op mijn capaciteite...”
Fantastische zwerver, poovere Don Quichotte-figuur, zooals hij altijd nog maar waardig rechtop in de statie van zijn lange dallesdekker langs ’s Heeren wegen schooiert, van dorp naar stad, van stad naar dorp, moeizaam trekkend met zijn rechterbeen, waarvan de voet immers eens gekneusd werd onder die automobiel van ... „het groot-kappitaal!”
In de magere vingers van zijn glad-koude hand houdt hij nog steeds kleumig het bosje dunne, roode potlooden omklemd, dat hem voor opzending naar den Krentetuin moet bewaren. En door zijn altijd wat overspannen, rood-aangegloeiden kop draaien op zijn lange landlooperstochten de wonderlijke verbeeldingen voort als de eindelooze film in een bioscoop van louter prikkelende Sherlock Holmes-tafereelen, die zijn oogen doen glinsteren, en zijn ziekelijk dwepersgezicht in felle mimiek laten leven.
Mijn vriend Racier deelt zijn bestaan trouw voort tusschen de rust in de bajes en dan weer ’t vervolg van zijn oplichterijtjes,—zoo simpel in wezen van naïef bedrog, maar voor zijn eigen gloeiende fantasie zóó rijk aan Balzac-iaansche romantiek en intriges, waar hij zelf immers den wèl vaak belaagden, doch steeds overwinnenden held in speelt.—En over de humanitaire vorderingen van ons gevangeniswezen is hij niet zonder waardeering,—de gevangenisdoctoren prijst hij genegen om ’t halve pintje melk daags, ’t wittebrood, en de lange pauzes van rust door de broom in ’t vermoeiende spel zijner verbeelding. Waarna hij dan weer, wat aangedikt in de wangen, zich den rossen baard laat groeien tot den sik van Spaanschen grande,—eengroote bloem in zijn knoopsgat koopt, en ’n pakje geurige sigaretten, om behagelijk de nieuwe vrijheid in te flaneeren door de mondaine stadsdrukte, die hem verlokt, de oogen wat pijnlijk geknepen tegen de in de cel ontwende zon, en telkens weer, zoo’n eersten dag, spiedende rondziend naar den armen bliksem, aan wien hij zijn „goede daad” zal wijden.—Want op den dag zèlf der bevrijding aan een grauwen hongerlijder ’n riksdaalder toestoppen van zijn poovere uitgaanskasje, en dan als een heilige in de volte spoorloos verdwijnen eer de andere zwerver zijn dank heeft gestameld,—dat behoort, mèt ’t in ondeelbaar kleine snippers scheuren van zijn ontslagbrief, tot de vaste ceremoniën, die eenmaal de mislukking moeten bezweren van Raciers laatsten groote-slag.
En als hij dan eindelijk, eindelijk ’t wondere ideaal zal hebben bereikt, en, onnoemelijk rijk, zijn paleis in Hyde Park bewoont, met harem èn renstal „au grand complet”,—dan wil hij mij ergens op de Veluwe een lief landhuis laten bouwen naar mijn zin, om mijn leven verder rustig aan ’t schrijven van zijn heldhaftige memoires te wijden.
Maar tot heden blijven dat chateaux en Espagne, al ben ik er in mijn diepst verholen wezen aan gaan gelooven, zooals hij zelf ’t zeker wéét. Met ’n ietwat bleeken zienersglimlach op zijn tòch verzorgde zwervers-tronie pleegt hij mij daaromtrent vrij geregeld, zoo omstreeks de influenza op ’t einde van ’t jaar, te komen geruststellen—als zijn vaste toer door het land en ’t wat wisselvalliger oponthoud aan de meer bedoelde stations hem al weer rond en in Rotterdam terug heeft geleid.
In die donkere dagen voor Kerstmis, als ’t buiten regent of mist, en de stad leeft in zoo’n vaal-groen onderwaterschlicht, kijk ik telkens al uit, of ik den pooveren sire nog niet langs mijn huis zie waren. Maar of zijn sjofele figuur zich oplost in de naargeestigheid van ’t weer,—’t is mij nog nooit gelukt hem te verkennen vóór ik onverhoeds, met een aanraking, die mij telkens tòch opnieuw een rilling over den rug geeft, zijn hand op mijn schouder voel kloppen, en zijn dor-schorre stem hoor zeggen: „Zoo vrind, ’n zalig uiteinde,—want vrede op aarde komt niet uit mijn atheïstische strot.”
„Racier!”—tracht ik dan zoo blij mogelijk verrast hem te verwelkomen. En even lachend wisselen we telkens weer dienzelfden blik van verstandhouding,—die nu eenmaal ’n stilzwijgende vraag beduidt van mijn kant, en zijn bemoedigend antwoord: „nee hoor, géén onrein. ’k Heb inspres m’n laaste maffie besteed an ’n bad mèt zeep, en om me hoofd kaal te knippe, dat je me met ’n vrij gewete binne kan late ... ’k Zou liever me rechter hand opvrete, dan dat jij, al was ’t maar zóó’n kleinigheid, von’ ’a’k strakkies weer weg been ... de Natuur weet waarheen.”
Zijn Kerstgaaf aan mij is ’t verhaal van zijn láátste—z’n „slag”, zóó mooi, zóó effetief, als ie er van z’n leven nog géén heeft geslagen. Terwijl hij dan ouder gewoonte, wat nadrukkelijker strompelend, mijn kamer rondmonstert of ik er wat nieuws heb bijgekregen of verhangen aan den wand, maakt hij de gebruikelijke plichtplegingen, steeds uiterst vleiend en hoofsch voor mijzelf en de leden van mijn gezin. Inmiddels zie ik zijn boven ’t verweerde gezicht onder de fameuse kleppet zoo blank bewaarde hooge voorhoofd bedenkelijk aanrooden, zijn lampjes gaan glimmen, zijn gestalte zich fierder rechten, tot hij eindelijk zelf een leunstoel aanrolt bij den open haard, zich behagelijk handenwrijvendvastschurkt in de veering, z’n gammele extremiteit wurmt uit de verloopen schoen, en zoo op ’t randje voor ’t vuur te koesteren zet, dat de damp weldra walmt uit ’t troebel verband....
Zijn kop ligt nu vertrouwd tegen den zachten stoelerug aan, de rossige puntbaard in den vorm gestreeld onderuit; twee zwakke blosjes gloeien op de glimmende jukbeenknobbels boven z’n zwakjes ingevallen wangen en reeds weiden zijn opgetogen oogen verder en verder weg in den verbeeldingsdroom van zijn „slag”. Tot hij de groote lijnen der intrige verkend heeft, en ’t nu alles duidelijk ziet daar in de vlammen van ’t vuur, ’t waarachtig echt doorleeft, wat zijn woorden voor mij realiseeren als bloedwarme werkelijkheid, waarin hij zelf heilig gelooft.
„Heb ik je ’t sterven van Mama al verteld?”—leidt zijn diepe grafstem in. „Och nee, ’t is ook waar,—jou leve en mijn leve,—d’r ligt een wèreld van misère tussche.—Van misère en verdoemenis. Zèg, je rookt ’n ander merk sigarette, maar de lucht is niet slecht, al ben ze erg zwaar ... ’t Is geen affront hè, a’k ’m maar weggooit,—’k wor er in ééne dronke van ... Misschien is ’t ook van de herinnering an háár dood, da’k me nou zoo draaïerig voel ... ’t Was me eenige, al had ik haar na de Commune niet meer gezien ... Me ziel en me gewete, omda’k as atheïst niet zegge wil: me God ... ’k Laat nooit ’n steek valle; wat ’k ben, ben ’k stijf ... Dat kan de wereld juist niet verknoerste van ’n armoedzaaier zooals ik ... Wou ik buige, wou ik kniele,—’k reed met de vier ... Van ’t voorjaar nog op dat rijke buite bij Velp ... die beeldschoone maagd, die gravin ... Maar ’k sting in eene op uit ’r omarming, schud me los, en roep: „edelvrouwe, gij drukt de baarlijkeduivel an uw teedere boezem,—mijn tong sterft af, werp ik uit as ’t verdorde lid, zoodra ik maar ’t eerste woord bid ...”
„En toen?”
„Toe?—zien je die winkelhaak in me broek? ’n frommes op logement het’m nog zoo zedig voor me gestopt ... Maar dat hebbe háár honde gedaan, de hellehonde, die die barones toe eigenhandig op mijn los het gelate .... ’k Ben d’r trosch op,—wat let me, as je’n domenee was tornde ik die nade zoo, rits rits weer los, en dan zei ik: „Hier sta ik, godsloochenaar met de flarde van ’t ongeloof langs me beene, as de tropeeën van de martelare ... Want, ja, man, zoo ben ik ... Of ken je mijn altemet nog niet?
„Na mama’s dood kreeg ik d’r overschot;—’n kappitaal van zèsduzendgulde! Wat ’n zonde, hoor ’k je denke. Ja, vrind, dat heb ’k jou wel gezeid,—vóór we an ’t end benne zal je pas wete wat Racier ’n groote misdadiger is... Maar ’k kan er niks an doen, ’t is me opgeleid, tusschenbeije kan ’k er zóó baloorig van loope over de weg, dat alle meziek er bij mijn uit is en ik ’t hemelsch firmament beschouwt als ’n vuil beddelake vol vlooiepikke, met verlof ... Da’s ’t sjagrijn, nee en drinke doen ’k niet meer.
„Maar nou mot je hoore. Met die zes duzend gulde op zak was ondergeteekende na Haarlem vertrokke om de omstreke van Bloemedaal te bezichtige. Daar ontmoette ik de tweede groote rol voor mijn slag: de Markies de Touard, net persoon, groot van stuk, en met ’n prachtig voorkome ... beneves geletterd,—gelètterd... tot in de toppe van z’n teene! ’t Was in een geheelonthouders-zaak van ’t socialisme. Daar vroeg iemand ies an de kastelein,—’n Armeniër was ’ten ik vertaalde dat voor ’m. Toen zeit de Markies: „meneer, u ken meer as leze en schrijve;—ik ook”.
„Daar de Markies arm was en an lager wal—néé, als edelman zijnde heeft hij mijn nooit zijn geheime verteld—vroeg hij an mijn: „zelle we same geen rol uitvoere?”—„Nou”—zeg ik—„dat kenne we van de week wel ’s zien, want rolle-bestudeere is geen dagelijksch werk.”—Daarop benne we same gaan loogeere in een eersterang hôtel en ik betaalde voor zijn.
„Daar ondergeteekende alle dage de dagblade lees ... in alle vreemde tale, en ook wel eens een adresboek raadpleeg,—merk ik uit het Vaderland op dat een generaal, welks naam ik verzwijg, uit Indië terug is gekomme en gevestigd te Haarlem, an de Schouteweg. Toe’ antwoord ik ’s morges bij mijn ontwake an de Markies de Touard: „ik heb ’t gevonde, maar we motte er nog een man bij hebbe.” Ik bedoelde netuurlijk me eige door te late gaan as bedoelde generaal: generaal-inspecteur, op reis met z’n staf, want naar ik erbij had geleze was hij met groot-verloftijd van drie jaar in Nederland, maar most immediatement weges familie-omstandighede na Amerika ...
„Die rol ging ik toe an ’t bestudeere; en na me eige idees zat daar geld in. ’k Zeg tege de Markies: we gaan terug na De Haag voor die ’k hebbe mot, want die rol zal me same spele. ’t Kost drie weke studie,—en eerst mot de echte generaal Nederland uit. Toe heb ik de Markies dus netjes angekleed en an ’t bewuste adres late informeere, waarop die lakei antwoordde: de generaal was daags tevore per scheepsgelegenheid vertrokke uit Rotterdam, en dan per spoor verder na Grand Rapids Bizoean ...
„Dus ik speelde de rol, en zullie ware me knechs.—Noubegin ik dat stuk: Daar ondergeteekende speciaal bekend is met de dienst van soldaat tot generaal, en zijn staf twee gesjochte jonges ware, moest ik die eerst dresseere. Na zeve dage had ik de derde persoon in De Haag gevonde: een man van anleg, maar met die dienst niet op de hoogte. Hij was een Italiaansche boekhouwer, die een val had gedaan en twaalf jaar in Leeuwarde doorgebracht had,—o, dat geeft niks, in de gevangenis zit de grooste geest. Heb je ooit wat uit te voere, zoek dan ’n recidivist en hij volbrengt ’t!
„Ik vond ’m in de Lange Nieuwstraat,—’n temijezaak, ’t „café Anna”. Ja, da’s bargoensch. Ondergeteekende spreekt nege tale, èn de dievetaal. Hij was groot van postuur, en ijzer-sterk. Maar de Markies ging alleenig binne, om rede de generaal z’n eige nooit met geen vrouwe inlaat,—en ik erge kwetsie met die madam Anna gehad had. Dus vroeg de Markies haar verlof om die klant de deur uit te sleepe, en dat ’t haar geen windeiere legge zou. Nou, dit alles geschiedde onder ’n toilet dat wij vermomd ware, ik, en de Markies as mijn cavalier,—dus die dame, niet anders dan een meisje van plezier zijnde, gaf da’lijk toe ... Nee, nie waar, dat most allemaal gebeure buite de deur, want alle mure hebbe oore. Waarop wij gonge na ’t Haagsche bosch, een heel end weg voorbij de societeit, om, gebruik makende van de natuur, met z’n drieë onder de bloote hemel te beprate wat er an de hand was.
„Hij hiette ... Ferdinand van Haamsberg, maar ik had ’m van Brakelen van Brandenburg getituleerd, wat de naam was van de adjudant van de generaal. En al ’n end op de Leische weg zeit ie: „as ik er geen kwaad bij kan, gaan ik mee, al was ’t na Londen.”—Nou, dàt was ’n span, want de Markies had met de ouwe wet óókzes jaar en acht maande gehad—zes pond en acht ons, onder ons, gesjochte jonges—in ’t detensiehuis in Hoorn, voor diefstal met braak en poging tot moord: ’n lid eerste klas, dus. Máár ... in z’n doen en late ’n chevalier ... d’industrie!
„De volgende middag al zitte we in Amsterdam in die fijne dames-zaak op ’t Rokin, ’t Groene Huis, Maison Verte, met z’n twee en twintige an tafel in een bonte rij, om an mijn adjudante die etiquette te leere, en de omgang met de edelvrouwe in zij en satijn, gepoeierd èn gedecolleteerd, en hoe ze die als d’r cavaliers bediene motte, dat ze later, as ik an die grootelui’s tafels wier genood, geen flater zouwe make, door bevoorbeeld maar toe te taste na wat die gravinne en freules zoo bloot an d’r buurlui late zien. En we hebbe ’t daar vol gehouwe,—àcht dage lang van ’s morgens tot ’s avens. ... Maar as d’r dan weer een z’n poote uitstak, of met z’n jatte at uit die schale, of z’n lijfelijke rommeling niet bedwong,—floep, dan kreeg ie ’n lik, pardoes in z’n ponum. Want ik was de baas, hè? ’k Had de kaptale, en ... tucht bovenal. Ja, dat het wat ’n cente gekost, zal jij denke. Nou, zoo merakel veel niet, want ’t was geen maison eerste klas. En overdag ging ik met me staf na de manege om ze paard te leere rije, en na vier dage les galloppeerde we zoo same al ventre à terre door de stad. Nou, en ik had netuurlijk in Indië bij de cavelerie gelege, en later jare bar veel gereje toe ’k in Parijs nog boekhouwer bij Rothschild was ...
„Zie zoo, dacht ik, die staf van mijn, nou kenne ze de dames-bediening óók,—en op de goeiekoopste manier, want ik betaalde er enkel ’t ete maar, wees d’rlui hoe ze d’r vorke moste vasthouwe, en as ze vroege uit welke rede, dan zei ik waarom.
„Toe’ ben me van Amsterdam na ’s-Gravenhage, onze residensieplaas, terug gereisd, want daar haal ik nou eenmaal altijd mijn geest vandaan, en studeerde ik precies ’t model van hoe die generaals uitgemonsterd benne, die je daar bij bossies ziet rondloope met d’r bijpassende officiere. Nou, Haagsche kleermakers ben nooit te vertrouwe, waarop mijn logementbaas zei: „gaat ’s in Gorrekum neuze.”
„Zoo gezeid, zoo gedaan. Die kleermaker daar vraag ’k onder vier ooge te spreke, waarop hij zijn vrouw met acht kindere laat verwijdere, en mij afvraagt: „a’k er geen kwaad bij kan, wil ’k je wel helpe, want jij speelt ’n valsche rol. Denk er dus om, want na je ziet zit ik hier met ’n k’nijnehok vol, en is de negende alweer op de komst.”—„Wees gerust”—zeg ik—„alles wat ik doen, dat is in ’n geslote graf”,—en meteen geef ’k hem vierhonderd gulde, omdat ie ook maar ’n arme donder is, en dat ie ’t lake kon koope, waarop ie direct mijn de maat nam.
„Ik koos dus een generaalspak van: dolman, rijbroek èn twee pantalons met bijpassende kaplaarze. Maar voor de garniture, de gouwe kraag en de vangsnoere ging ik werom na de Haag, èn voor de rooje bieze in de pantalon. Me pet met breeje gouwe rand kocht ik in een andere winkel, mèt me hoed met pluime voor grand tenu en dito voor me twee collega’s. Maar an me ridderordes en Kraton-medalje, me expeditiekruize met twee gepse had ik veel moeite, want die ware momenteel in geen een winkel voorhande. Daar werd ik an geholpe door tusschekomst van ’n vierde persoon, in Rotterdam.... Me kruis van de Militaire Willemsorde mèt kroontje heb ik voor f 8.75 van een gesjochte ridder gekocht, na hem mijn geheim onder vier ooge tehebbe onthuld. En de rest van me dure borst dee’ ik hier en daar op, me eereteeke van Tonkin bij ’n eerste luit’nt, me eereteeke van 1881 met de Eikekroon bij ’n tweede...
„Toe was alles present,—en na twaalf dage was ook de kleeremaker klaar. Maar die had netuurlijk geen spiegel, die bij eerste-klasse tailleurs anwezig is, want die is wel zoo groot van de zolder tot de vloer met dito vis-a-vis voor ’t bekijke van achtere. Zooeen heb ik er toe’ late hale en voor hem betaald, waarop we ’n paar uur moste wachte. Maar toe deje we vast onze vermomminge an uit Parijs: Mijn grijze baard met dito pruik à la Napolitaine—van dat lange polkahaar, weet je? Me eerste-luitenant, de Markies, ’n zwarte ringbaard, op z’n Engelsch weg, maar van z’n eige, want die was natuur. En me tweede-luitenant ’n dito baard op z’n Engelsch, maar in ’t blond, óók afkomstig van de kapper van ’t Théâtre français in Parijs. Daarvoor nam een coiffeur hier eerst de maat. Dit alles kostte kappitale van geld.
„Wij kleedde daarop onze politieke pakkies uit. Vier en twintig uur van te vore had ik drie nieuwe koffers an late komme, en daar werde die ingedaan met onze bijpassende pantalon en betiens, die we niet noodig hadde ... En de generaal met zijn staf kleedde zich an, bekeke zich rechsomkeerd, en ’t zat model .... As ’t nou maar goed uitloopt! Ik voor m’n eige ben wel nooit benauwd. En as er geen verraad in ’t spel komt, zal ik de rol ten ende make.
„Toe ’k bel, komt de kleermaker binne, slaat an voor zijn eksjellentie, wenscht hem veel geluk met zijn rol, en daarop worde die kiste dicht gedaan. Eigehandig zet ik daar ’t adres op van Z. Exc. baron van T. v. S., generaal-inspecteur van het Nederlansch-Indische leger,met zijn staf. Onze bediende brenge die na ’t spoor.
„Nog ’n uur blijve we bij die kleeremaker, omdat ik daar dejeuneer met me staf—’t was voor de eerste maal same in uniform, mèt me vermomming. Waarop ik ’n telegram schreef an de Ouwe Doele te Middelburg om plaats voor de generaal en gevolg. Vijf en dertig menute daarna kwam ’t antwoord, dat onze vereerde ankomst hoogst angenaam was.
„Tot hiertoe had de dressage van me adjudante, mèt die uniforme mijn rond f 4900 gekost. Daarop stapte we de deur uit, en omdat er in Gorrekum geen militaire legge, werde we door tusschekomst van de burgemeester en de politie in alle eer na ’t station gebracht.
„Da’s de eerste pessage. Nou komt de tweede, de moeilijkste, waarbij ik erg zenewachtig wier; maar me knechs bleve normaal, want die steunde op mijn capaciteite...”