Hoofdstuk XVII.

Hoofdstuk XVII.„Om vijf menute voor twaalve op de klok van de kerk wiere we daar toe weer in ’t huis van bewaring dichtgegrendeld,”—verzuchtte de vagebond.—„En die eerste zeve, acht dage heb ’k geen brok geëte, geen spoog water door me opgekropte keel kanne spoele, daar in dat akelige celletje weer ... Ja, na altijd zukke groote gastmale: je kucchie roggebrood, en alles mondjesmaat,—as je van zooveel oplichtinge geleefd heb en gemorke dat er geen bokking zoo mager is, of je braait er nog vet uit! Van die mest alleen wiere die varkes ommers vaam-dik!„En ze hadde mijn vanzelfs medeen die duzende guldes afgenome, zoodat er zelfs geen sprake was van nog ’s ’n witte boteram, laat staan ’n stukkie Edammer, uit de kantien. ’k Vroeg dus derec, om wat te magge verdiene, of ’k touw moch’ gaan pluize,—da’s van dat teertouw; maak je ’n zeven-en-halve cent in de week mee, maar dan mot je nog vlùg zijn,—met je wit-geworde generaalshande,... vrekskuus, eksjellentie!„Maar dagelijks ha’k ’t vertier van uit dat sardine-blikkie te worde gepulkt, om met me staf voor de extructie te komme. De achste dag hadde me zoo same van haver tot gort alles bekend, en vroeg ’k of me nou dan ook gemeenschappelijk mogge gaan zitte. En zoo ware ze óók niet, of dat mog. En toe krege me beter werk, benne me koffieboone gaan zifte. En dat deelde me same. ’n Vijftien cente per dag,—konne me direc ’n hompie witte en kaas late komme ... Nou, netuurlijk, je weet van te vore: as je gesnord ben, is ’t met je vrijigheid en dat hartelijke bikke gedaan,—dus zoo beschouwd hadde we ’t nog niet eens zoo beroerd.„Want dat vertier hieuw maar an: negen-en-tachetig dage duurde die extructie, van tiene tot viere, in ’t bijzijn van alle getuige, die we hadde opgelicht: honderd twee en tachetig á sjars en dissjars—och màn, zoo’n fijn stel, van die hoogste aristokraassie, en met wat ’n belabberd verbouwereerde facies keke die grave en baronne, die gouwe torre en edelvrouwe van vroeger ons toch allegaar an.—Uitgezonderd die dage van andere extructies, want dan duurde die kemedie van ons maar van tiene tot twaalf.—Of ’k er lol in had?—chriseneziele mot ge vráge—en nòg, in me bed, a’k er om leg te denke.„Toe kwam die terechtzitting. ’k Had droppels van de dokter, en nog ’n flesschie mee in me zak voor die zaal, omda ’k zoo beefde en niet van me tremetane zou gaan. Maar er ware nog twee zake vóór ons an de beurt, ’n inbraak met diefstal, en ’n schennis van die eerbaarheid op de publieke weg, waar ’k veel afleiding bij had, en veel van geleerd heb, omdat ’k uit die getuigekamer, die ope sting, van allegaar kon hoore wat of dat was.„A’ wij daarop die zaal wiere binnegebracht, zei dat opebare minnesterie: „nou zulle me beginne met die zaak van Racier”. Waarop die gedetineerde mot recht staan, en de president vraagt: „Hoe is uws naam?—Waar ben je gebore?—wat je beroep?”en „nou mot u maar andachtig luistere na wat dat opebare minnesterie uwe ten laste zal legge”.—Dan zeg ie: „Dank u, edelachtbare heere president èn rechters”, en mag je gaan zitte, as hij dat heele prottekol van je voorleest.„Nou, d’r stinge daar wel ’n paar honderd man op die peblieke tribune toe te schouwe na mijn—’t was effe geen dramma!—en dan ha’ je ’r twee-en-veertig bezette plaasse, maar daar mot je voor betale, want die dáárgaan zitte, zijn van de alderhoogste adel, die graag van misdade houwe en brandend nieuwsgierig om mijn as beruchte generaal met d’r lijfelijke ooge te anschouwe. De fijnste mokkels met gekapte hoofde ware er bij—krek de kemedie, enikde gróóte rol zooas Bouwmeester ze speelt, onze Lewie!„Is dat zoo?”—zeit die president dan weer, as dat openbare minnesterie je slag bloot het geleid voor die zaal. Nou, ik had me heele dramma op eigehandig schrift vóór mijn legge, net as die a’vecaat-prokkereur z’n pleidooi. En die kiste van mijn, met me goed, ware óók vier of vijf dage na me arrestaassie uit Antwerpe na dat parket gesjouwd, en vergezeld van ’n rechter in mijn bijzijn uitgepakt door tusschekomst van dat openbare minnesterie, mèt die vent, die aldoor met die kwaste rondloopt. En toe stootte die eene rechter ze maat naast ’m an, en die zei, of die uniforme en polletieke allegaar van mijn ware, waarop ik ze stuk voor stuk nauwkeurig bekeek en alles mijn eigedom erkende. De pruike mèt baard ware nieuw angeschaft voor de fenancië van dat rijk, en lagge voor de president op tafel.„Maar of ’k nog wat had an te merke?—„Nee, edelachtbare heere president èn rechters, wat die te laste legging anbetreft”. Waarop die ofcier heel die scène afleesde van zeker anderhalf uur lang, en zei: „me hebbe hier te doen met ’n barre recidivist, die dekoningvan de oplichters is?”—Ja man, dat zei die vanmijn!!„Toe de markies: „Hoe is uws naam?”—„Markies de Touard.”—„Wil uwe dan maar andachtig luistere?”, en zoo, net as strakkies,—„en hoe of u an Racier gekomme bent?”—„Zoo a’k an die rechter van instructie voorgegeve heb.”—„Kò’ j’m van vroeger?”—„Nee, edelachtbare”,—en dat verdere smoesie—„want ikhad net twaalf jaar in dat groote huis van Leeuwarde achter me rug. ’k Was gesjochte, en Racier had cente uit die erfenis van zijn beminde mama... Nou, en toe zei die an mijn: an azijn kan ommers niks meer zuur worde...”„Zoo verliep ’t met me tweede educan navenant.„Waarop die eerste getuige, jhr. v. d. L. d. C., die luitenant-kolonel van de infanterie, waaran ik ommers in Middelburg met me staf me eerste eerediner met die edelvrouw van hem en z’n beeldschoone dochters en zoo had vereerd,—langs z’n neus weg miek, of de generaal alstemet in die antichambre niet z’n pakkie moch antrekke? En dat moch’, door mijn erg onverschillig, met me pruik en me baard door die kapper van ’t gerecht na de laaste mode stiel Louis treize opgemaakt... En mèt da’k werom kom, gaat die deur ope, en daar komt mijn model in levende lijve binne, die echte generaal v. T. v. S., en staat angetreje vlak naast mijn, en ’t was sprekend, met noch in houding, noch in gezicht, ’n spier verschil, of ’k me eige in de spiegel bekeek... Je hóórde ze rille op die peblieke tribune, en op de betaalde plaasse verschole die edelvrouwe d’r wit bestorve gezichte van schrik achter ... d’r éventails... dat ben waaiers, stiel ... Louis ... quatorze.„Waarop die president vroeg an de generaal of tie mij kon.—„Edelachtbare heere president èn rechters”—zeit die—„’k heb de vent nooit gezien, maar ’k neem tóch me petje voor zijn af, daar z’n oplichting beliep twee-en half jaar en drie dage en hij eerste klas op de hoogte is van de milletaire dienst, zooda’k uw edelachtbaarheid vrindelijk verzoek an hem te vrage waar hij dat geleerd het, en in welke schole dat allegaar na die alderhoogste etikette genote?”„Waarop ik ’t milletaire saluut voor mijn spiegelbeeld miek en zei, dat opvoeding niet in de lappe zit, maar wel in ’t hoofd. Want dat ik daar net zoo goed sting as generaal as zijn eksjellentie, uitgezonderd enkel me dege, die voor de president op tafel lei.„Herkent u hem ook?”—vroeg de president toe’ an Jhr. v. d. L. de C., die uit ’t diepst van z’n ontsteld gemoed antwoordde: „Ja, ’t is twee druppels water van die voorgegeve generaal”, en ’t heele relaas vertelde, en asdat, met ’n schildwacht voor die poort, ’n elk mensch d’r in kon loope.„Dat zeië ook die hotelhouwers. Maar de eene ze vrouw getuigde: „edelachtbare heere president èn rechters, nou ze allebei vóór me stane, kan ’k ze niet uit mekandere houwe, zooda ’k niet en meer durf getuige wie de eigelijke oplichter is, hij of hij ...”„Zoo kwamme d’r honderd twee-en-tachetig getuige, die ’t allegaar volhieuwe ... ja, en a’k weer in zoo’n piekfijne luierstoel bij jou haard zit, wor ’k nòg gek, want ’k had er toch ook van geleefd as zemajesteit Willem drie!„Vijf weke en drie dage achter mekaar duurde die zaak, da’k aldoor die hééle rechtbank voor mijn alleenig gehad heb—enne ... nog twee dage.„’s Middags ging ’t kappitaal van de bezette plaasse de fijnste dejeuners-dinatoir gebruiken ... à la fourchette, en zatikmet me puissie roggebrood en me tas chocola-uit-de-lange-arm.Zijhadde d’r ànder hàlf uur an één stuk voor noodig!„Maar ’k mork wel op, dat de rechters links en rechs van de president en de ofcier d’r lache amper in konne houwe om mijn rol. En ’k dacht: Racier, ouwe gladjanes, dat ziet er goed voor jouw uit.—Maar na datgetuigeverhoor kreeg de Markies de Touard twee maal een toeval, en wier ie door ’n officier van gezondheid weer bijgebrocht.—Van wie dat betaald is, weet ik tot hede nog niet. Maar wat die bediening angaat, was dat alles ... prima.„Tot die president in eene zeit tege mijn: „Nou is dat woord an die verdediger; of Racier, doen je ’t altemet zelfs?”—„Edelachtbare heere president èn rechters”—sting ik toe plechtig op—„as oud-recidivist en dus speciaal best met die maze van de wet bekend, heb ’k an die officier om die eer gevraagd die verdediging van m’n eige voor te magge drage.” Waarop ik die verzachtende omstandighede anvoerde, van mijn standpunt as atheïst zijnde, en gevalle man ... och lieve God nog an toe, ajje dat ’s gehoord had, zooas ze daaronder, allegaar, allegáár met tranende oogen mijn ankeke, in die hoogste vereering van menschelijk hartzeer om zoo’n diepe val, na zóó hooge zitting, en de gróóste eerbewijzing ...:„Mijn edelachtbare heere-en-meesters ... in die alderhoogste rechte,—het gemoed, dèn spiegel der menschheid, waarin men gansch zijn leve ken terugzien, belast mijn met zwarighedes.—Mijn leve, dat nies is as éénen aaneenschakeling van ellende, arremoei, verdriet en misdade, gepaard met nog vele andere misdrijvinge en omstandighedes, doet mijn bij zekere klas van persone ’n anzien verschafte as uitschot der maatschappij,—nieteling in dèn samenleving.„Nochtans, edelachtbare heere president èn rechters, gij, dat levend massa, gij die bezield ben met een edel gevoel en zacht karakter, begaafd met eenen uitstekende geleerdheid, gedenk een man, die an het visionisme lijdt.„Menigmaal heb ik opgemorke, dat na ’t verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovigen mensche een afkeer voor mijn koesterde, as zijndeatheïst, mensche, dien ik anzien as ontaarde wezens wiens koerakter na het dierlijke overhelt.„Edelachtbare heere president èn rechters, vergeef het een man as ik, rondzwervende rampzalige die ook alle uitvluchsels en omstandighedes der samenleving ken, volges mij zou uw sympethie, die uwe edelachtbaarhede mijn toekoesterde, min of meer uitgedoofd kanne zijn, en kan mijn inbeelde wat of daar anleiding toe geeft. Maar, gij, edelachtbaarhede, die mijn rol ken, vergeef mij de goedheid van mij af te smeke op mijn bloote knieje, steunende op uw edelmoedigheid, achtbare heere president èn rechters,—om mij niet verlate te late staan in mijn noodwendighede, en in te beelde dat ik nederig en goedhartig ben angaande mijn persoon, en ik de grooste voorliefde voor u koester, dat uw medelijdig oog zal nederzien op het rampzalige leve van mijn, as verlore zoon eener liefhebbende mama van edelen ’uize, die nooit ’n levesbaan mocht’ bewandele van geluk en voorspoed, vertrapt weze a’k daar voor u staan, verstoote van iedereen ...”„Me eige bepleite?... nou! ’k Zien kans om de ergste crimmenaliste te vermurwe,”—snakte hij uit—„en dat heit van kwart over twaalve tot elf menute voor viere an één stuk geduurd, da’ je ’n speld in die rechtzaal kon late valle!... Dàt heet ik ... páárde-lef hebbe! En ze honge vàstgezoge an mijn bloedbleeke lippe ...„Waarna die officier in woejende vaart overend sting, en z’n stoel ’n paar keer achteruit schoof,—„nou”, zeit die veldwachter achter mijn nog, „as tie an z’n stoel schoptis tie kwaad, en dan krijg je ’t onderste uit de kan”—en jewel hoor, daar begon ie te requireere voor alle feite, en besomde blauwweg voor die opebare tribune en dat betaalde publiek precies op ze duimpie hoeveel ’k as recidivist al an levesjare had verzete.—„Da’s óók ’n schande!”—riep er nog ’n gesjochte jonge van de tribune.—„Ze magge de ziekte krijge!”—zei d’r een—„en als ’t op is, ka’ je nog meer krijge.” Want z’n eisch was: twintig jare tuchthuisstraf voor mijn; twáálf jaar voor de markies, óók as recidivist zijnde, en dezelfde portie voor me tweede vleugel-adjudant, die ommers onder de ouwe wet óók al ’s zes pond en acht ons op had geknapt.—Maar die gesluierde dame heb ik voor dat gerecht niet gezien. Hoogstwaarschijnlijk is zij dus, as mijn ouwe geliefde, betááld voor haar verraad ... Gedurende me daarop gevolgde ontslag heb ik ’t heele land door-en-door gereze, èn België—met welk doel ik haar naspoorde neem ’k mee in me graf—maar nerges heb ik dat wijf meer ontmoet.„Veertien dage hierna viel de uitspraak. Toe was die tribune zóó vol, en de grootheid zat temet op dat trappetje van die rechtbank. Maar ik verkeerde in zenuwachtige houding, en ’k had niks gegete;—enkel die druppeltjes van de dokter hieuwe mijn stijf, zóó zag ik tege die straftijd op. Tot dat lot viel as ’n molesteen op onz’ nekke: allegaar twaalf jaar tuchthuis, en we onder geleide van drie veldwachters, an mekaar geboeid—omdat ze toetertijd in Middelburg nog geen cellewages hadde—over de straat na die Teerpakhuize werom gebracht wiere.—Maar onder de grooste kalmte, want wij ware geen moordenaars. En spreker het best opgemorke, dat ze voor zijn de hoogste achting koesterde—van de veldwachters af tot de president, vande gesjochte jonges op die publieke tribune tot an de adeldom van die gehuurde banke: en twee en twintig pakkies tabak hadde ze voor mijn op de plee geleid en zoo maar in me zakke gestoke—wat de briggadier luikoogend toeliet ...„Is dat effe jutte?”Hoofdstuk XVIII.„Och ja; en hoe gaat dat dan verder, hé?”—veronderstelde Racier als oud-vertrouwde gevangenisklant vanzelf ook bijmijdat laatste bedrijf van zijn dramma wel-bekend. ’t Scheen hem de moeite van het vertellen nauwelijks meer waard.Hij was weer kalm geworden en heel goedmoedig. Behagelijk lag hij in mijn leunstoel en verkneuterde zich aan den gloed van ’t vuur. De passie was uitgelaaid, en nu rustte hij, bevredigd. Blijkbaar verlucht dat de wonderbaarlijkheden af-verzonnen waren en hij zich dezen morgen niet meer zoo moeizaam hoefde op te winden tot het bloed jagend klopte door zijn roode hoofd. Want daartoe moest hij zich telkens weer eerst forceeren. Dàn pas kwamen de verbeeldingen van zèlf, en voerden hem rusteloos mee, verder en verder naar die afmattende extase, waarin hij zichzelf zoo ontroerend welsprekend hoorde, zoo triomfantelijk zich zag verheffen als een vreemden andere, als een duizeling-wekkend hóóge, als een held, om eigen knieën voor te buigen, om eigen lange zwervers-armen fanatiek naar uit te strekken, en te schreien, te snikken om zoo wrééde verguizing,—de vuisten te ballen in rossen haat tegen de ongerechtigheid van heel ’t menschdom.Maar dat was nu allemaal uitgetierd en weer bezonken tot een weldadig weeke rust. Hij had zijn rol zoo overwèldigend geleefd, dat ie er nóg slap vermoeid van zat en gansch voldaan. Een edele zelf-voldoening, bewustzijn van eigen grootmenschelijkheid, dat, over alle ijdelheid heen, weer eenvoudig en gelaten is geworden, met een goedertieren glimlach om den mond. Want hij had nu een stil behagen in mijn toch wel onnoozel meegeloof.In mijn goedig-voorkomende, zorgzame aandacht voor hem, en dat ik ’m zoo trouwhartig onbenullig nam naar zijn woord,—hem, den vagebond toch maar, den door de wereld dan toch diep verachten recidivist, den oplichter, die zich altijd schichtig bespied en nagespeurd waande, den overal geschuwden schooier, daar intiem op mijn kamer, in mijn gemakkelijken stoel aan den haard, waar hij de eene sigaar na de andere opblies....En alle vrees voorbij van te worden betrapt op wat hij verzon in weer die wonderlijk onbedwingbare agitatie, waaruit de verbeeldingen kwamen, veel gloeiend reëeler dan de vale werkelijkheid van zijn zwerversbestaan—hij keek er mij verholen telkens op aan, kwasi argeloos en zoetsappig, wat een valschen trek gaf in zijn gezicht. Maar nee, hij zag aan mij geen spoor van twijfel. En dat ontspande hem dan volkomen, stemde ’m opeens soms warm genegen, als ’n vader voor zijn kind, wanneer hij een wondersprookje verteld heeft, en de schampere lach uit eigen levenservaring wordt beschamend verteederd door het onschuldige kinder-vertrouwen.... Tot ik dan weer in zijn oogen, die naar de vlammen tuurden, looze gedachten zag glunderen, en dat sluwe glimmertje lichten, waardoor zijn even loenzende tronie wel bar ongunstig werd.Met dit al was hij rustig monter gestemd, en zoo redeneerde hij gemoedelijk weg en ongekunsteld over de dingen die hem nu eenmaal gemeenzaam zijn,—over z’n slaapstee, en ’n vent daar, dien ie vannacht had zien zitten munten:„Nou, slapen dee’ ie toch nooit; ’s even indommelen, dan weer wakker, altijd zoo gejaagd en van alles schrikken. Maar die valsche munter dàcht dat de generaal sliep, tot ie ’m ’s morgens ineens door die reetjes van z’n lampies had zien kijken. Hij had enkel gezeid:„wie mijn verraait, kost ’t z’n leven!”—Nou, dat doen ik tòch niet,—ben je ommers ’t recht kwijt van je vrinde. En van de honderd misdadigers ken ik er negen-en-negetig speciaal,—alleen al uit de bajes netuurlijk ...„A’k dan maar ’n celletje heb met vanbove ’n inzicht in de natuur.... Want dat groen, dat bevalt mijn. En ’n lap lucht kan je zoo zoetjes en zachies in prakkezeere ... Daar in Scheveninge, a’k dan op me krukkie ging staan, keek ik zóó over de duine in zee... Och man, en bij donder en bliksem maar over die koekoek heen hange,—want voor ’n gesjochte jonge is er ommers tòch geen nood... En ... atheïste kenne geen angst!„Ja.... daar in Scheveninge, da’s nou mijn Kurhaus. Ik heb ’t inspres gevraagd, toe’ na me rol van generaal, of ’k assiblief daar weer me tijd op moch’ knappe, en die vijf jaartjes viele me d’r niet eens zoo schrikkelijk lang. Nee, want ik sting er van ouds in de kas, en ...”—Vijf jaar?”—vroeg ik—„en jullie waren allemaal tot twaalf jaar veroordeeld?”„Hè man, wa’ ben jij toch ongedurig!”—viel hij toen kregel uit. „Kà je dan nooit zoo ’s lossies tege jou prate?... Maar affijn, gaat er nou dan ook op je gemakkie bij zitte, dan vertel ik je dat tooneelstuk van mijn medeen effe uit. Kan ’t spel weer beginne!—Laa’s zien, waar wazze me ook weer gebleve?... ’t Spant jou, hè? Vin je ’t schrikkelijk boeiend?... Maar wat d’rnoukomt, daar is die hooge wereld en alles heelegaar uit, hoor ... Da’s me natuur weer, om zoo te zegge,—de natuurstaat van die misdadige menschheid, zoo gezeid; en daar valt niet veel boeiends an te beleve.„’k Hè je toch al gezeid van die twee-en-twintig pakkies tebak?—Nou dan, dat heele kappitaaltje kon ’k zoo binnesmokkele, omdat ’k altijd ’n goed gedrag ande dag leg, zoowel in dat huis van bewaring as in ’t gróóte Huis. Daarom wordt ondergeteekede nooit gevisenteerd.—Dat pruimde ik dus, en deelde ’k netuurlijk onder de deke der liefde an mijn andere lotgenoote mee. Nou, nogal wiedas, die zagge mijn maar niet graag van de rechtbank terugroepe. A’k ’n groote eter geweest was, ha’k alle dag wel vijf porsies kenne krijge voor me tabak. Zóó dol is de gevange mensch daar toch op;—och jò, daar doen ze ’n moord voor.—Maar a’k pàs weer daar ben, dan eet en dan drink en dan slaap ik niet, alléén van dat smeulende dóórdenke.„Nou, en toe’ in dat huis van bewaring werom na de uitspraak, toe kreeg ik nog ruzie ook met mijn staf, omdat zij net zoo goed twaalf jaar hadde, en ik eerst had gezeid, da’k alle gevolge op mijn nam. Op ’n dag zitte we daar weer same tabak te strippe—erg fniezerig werk, na je wel snapt—as de Markies de Touard mijn die oorzaak van zijn tweede val gaat verwijte, en dat ie nou z’n keel wel an de kapstok kon hange. En jawel hoor, die tweede educan valt mijn ook af, en na ’n heeleboel vijve en zesse rake me handgemeen,... knokke, man... och christeneziele! Maar die andere jonges hadde meelij met mijn en weerde hullie af... om die tabak. Toe komme die bewaarders binne, en vatte ons beet,—één loopt er pardoes met ze booschop bij de directeur an, en die zeit: „Kom jonges, jullie hebt ’t met z’ndrieëin de vrijheid ommers altijd zoo goed kenne stelle,—waarom maak je nou ruzie?”—Maar jawel, hoor, medeen most ’n elkeen weer in z’n cel.—We hadde daar zoo netjes onder mekandere gezete;—’k had echt ’t sjegrijn in me lijf. Ja, gedurende de appèldage hadde ze me wel tien maal gevraagd, da’k nog geenuitsluitsel wou geve, om rede ik ’t daar zoo fijn na me zin had ... Maar toe’,—zukke roetgooiers!—’k denk: wat let mijn? en de laaste dag nog om vier uur teeken ik an ... Hadde zullie ’t smoor in, dat ze d’r eige inspres ankleeje moste voor dat parket!... En die volgende morge die cel uitgehaald, en weer met z’n drieë geboeid an mekaar—maar nou kwaad!—da’ we met zes veldwachters vervoerd wiere om dat hoogere beroep te gaan doen.„Nou, en dan krijg je al dat gezeul en gemier van nieuws an. Zes uur porre, de noodige inwendige mensch versterke met 1480 deele melk en water benevens je kuggie. Kuggie mee om op te ete onder de reis na De Haag—mijn geliefde residentie, na je wel weet—maar nou: voor ’t Hof.„Dat stompie roggebrood heb ik netuurlijk gauw an dat publiek cadeau gegeve. En zoo wier die stoet vertransporteerd: ik met me staf an mekaar, briggedier-victief en twee veldwachters, allegaar in de trein. Maar daar hawwe ’t goed. Want we mogge de boteramme van onze eerewacht opete, en die ware flink gemeubeleerd met ham; me krege segare te rooke en ’n kop van de alderfijnste koffie uit dat station Rosendaal,—viel niks op an te merke, petje af, èrg best transport. Al hè’k dan ook onder ’t rije van me vleugeladjudant de Markies nog ’n labberdoedas op me wang gehad, die ’k tot hede ten dage spijt heb ’m vanwege die opebare macht niet dubbel werom te hebbe kenne verkoope, zóó kwaad as die man op mijn was. Maar ook me andere had ziels met z’n eige te doen, want zij ware toch maar me knechs geweest en hadde niks opgelicht,—wat waarheid bevatte, uitgenome ’t drage van de milletaire kleere, wat ook om straf vraagt van de wet!„En ajje dan ankomt in je residentieplaas, staat die equipage al op je te wachte, met koesier en twee palfreniers achterop,—de cellewage, vervloekte ijzere kast; allegaar amparte ’okkies, waar je ingeduwd wordt, ’n stank van dieve, zoo scherp dat je bijna stikt; en zoo’n kar rammelt, dat je denkt, dat je maag om zal draaie. Bè je dankbaar ajje op die binneplaas ontboeid wordt! En dan komt altijd die directeur medeen erg vrindelijk namijntoe, en zeit: „Zoo Racier, ben je daar weer?” Waarop die briggedier ’t bewijs van zijn gevangene overlevert.„Affijn, in De Haag wier toe’ die heele zaak weer uitgeploze, maar alles veel minder mooi en vertierig, en met maar veertien getuige erbij. En eindelijk voor dat hooge hof, eischte die zwartrok van ’n procureur-generaal,—waar ’k bij laat vloeie dat ’t geen kat is om zonder handschoene an te pakke en die de grooste hekel het an recidiviste—: bevestiging van de straf voor Racier en zijn staf.—’k Wil je best bekenne: toe’ zat ik in draf, en d’r ware twéé geneesheere noodig, om mijn weer bij me trimmetane te brenge, want ik was van me stokkie gevalle.—Maar eindelijk benne we allegaar tot niet meer dan vijf jaar veroordeeld, en door tusschekomst van de directeur ware we medeen algescheië, zoodat zullie na Leeuwarde ginge en ik vroeg om me eigeste celletje werom in me vertrouwde Scheveninge!...„Maar ’t eenige wat ik daar toe’ toch zoo schrikkelijk miste, dat was me slaatje.—O man, ik smachtte soms zóó om te pruime, da’k dat teertouw ging kouwe, dat ik uit zat te pluize. Dikkels genog hoor, kwam de directeur, en dan zei ’ie: „spoeg’s uit op je hand,” dat ie die touwvezels zag ...„Nou moch’ ik daar, om me goeie gedrag, nog wel’sme celletje uit om dinge van zolder te hale, zooas cocos om te vlechte voor die mensche, en dan liep ik zoo maar as ’n vrij man onder die hanebalke rond ... Och Heere, wat mòch’ ik dat graag,—’k ruik nòg die scherpe touwlucht a’k er om denk.„Maar nou op ’n keer ontmoet ik in die gang ’t dochtertje van de werkmeester. En ’k maak zoo’n lief praatje, toe zij zeit: „Ja, ze was tabak weze brenge an vader.” Dat wier me medeen of er ’n vlam opsloeg achter me ooge;—’k most me vasthouwe, zóó beroerd as mijn dat miek. Maar ’k laat netuurlijk niks merke, en dat meissie loopt deur, en ik sluipstiekemwerom die trappe weer op. Want zie je, gestole heb ik nog nooit, maar tabak is as ’n suikerpot voor ’n kind. Dáár kan je niet afblijve. En och christeneziele, a’k die jekker van de werkmeester navoel, die d’r hong op de touw-zolder,—dan snap ik daar met ’n woord van waarachtig ...: ’n heel pond Friesche baai, da’k eerst nog dacht, dat z’n boteram was! En eer ’k ’t wist, ha’k ’t al weggepakt... Man, màn! da’ kan jij niet doorvoele wat dat voor ’n bajesklant is: tabak genog voor z’n hééle straftijd om van te pruime, a’ je ’t ’n beetje gochem angeleid het...„Maar as de directeur in me cel kwam, dan vond ie niks as dat ééne slaatje soms in mijn mond. En dat ie niks von, dat gaf ’n heele opstand; wiere telkes invalle voor gedaan om mijn celletje na te speure,—ja, ’n paar maal hebbe ze me stroozak opegesnede... Hi, hi!—daar làg ’t niet.„Nee man... Maar omda’k altijd zooveel hieuw van diere—bij mijn goeie gedrag—moch’ ik alle Zondags op zolder die twee katte van de opzichter gaan verzorge; en daar liete ze mijn onder de roos dan zoo’n heele middag vrij passegiere. Nou, je had er vanzelfswel tralies voor die rame, maar je was er zoo hoog, en zoo kon je ’r heelegaar die schepies in zee zien, die mijn gedachte ver mee trokke. Hè, en ondergeteekende màg zoo graag reize... A’je me ’n riksdaalder geeft, zit ’k morge in Londe,—met die veeboot van Harlinge over, as drijver achter die schape an... Zie je, en dan die vrijende paartjesbespieëdaar in die duine as ’t weer lente wier, en d’r zoo’n groene liefelijkheid kwam over dat zand ... Nou, en dan kreeg ik voor die poesies ’n bitje zoete melk mee, stukkies vleesch, wittebrood, maar dat vrat ’k netuurlijk zelvers allegaar op, want dan dacht ik: die lieve beesies worde tòch wel vet, en ik lust ’t graag, krijg ’t nooit...„Ja, ’n Zòndagsche Zondage, hoor! Wàt had ’k ’t op die zolders toch best: vrijuit loope, lekkertjes schranse, en, och christeneziele noggetoe, die heele zak vol tabak, die ’k onder ’t touw en ’t cocos stiekem weggeborge had...”Hoofdstuk XIX.„... Maar toen op ’n keer heb ik ’n steek late valle”—vervolgde Racier, nòg weer verdrietig, z’n verhaal over de tabaks- en andere zaligheden in den zolderhemel van de gevangenis—: Hij had de verleiding niet kunnen weerstaan en ’n handjevol van die „effetieve Friesche baai” uit den weggemoffelden zak van den werkmeester mee naar zijn celletje genomen voor den nacht, om de hartigheid van nog ’s een versche pruim bij z’n slapeloosheid, waar ie zoo wee van wier op ’t lest... En daar ineens was de directeur bij ’m binnengevallen, had ’m ontijdig uit z’n kooi gehaald, en, wijzend op die noodlottige bobbel achter z’n kiezen, verordineerd: „doe d’r ’s uit.” Diens technische blik had de substantie dra herkend. Dat was geen teertouw, tot vezels gekauwd,—dat waren lange draden ...tabak! En: „hoe kom je daar an, Generaal?”—had hij eerst nog ’n tikje gemoedelijk, maar toch streng gevraagd.„’t Is van ’n endje segaar, da’k op de luchtplaas heb gevonde”—antwoordde Racier spontaan.—„Hebt uwe daar zeker zèlfs late valle.”„Dat lieg je, want ik pruim of rook nooit”—was ’t bescheid.„Dan meschien van de domenees of de pastoor, of van die andere heere voor onze Zedelijke Verbetering, die d’r gevange medemensch nog ’s ’n rookgeurtje wouwe gunne....”Maar omdat hij de waarheid niet had willen zeggen, moest ie toen in de strafcel, daar in den kelder;—naar de bajen, zoo gezeid.Vijf dagen later werd hij om kwart voor tienen op de klok voor dat college van regenten gebracht, en op diegroene tafel lag daar zijn pruim uitgespreid als korrepus elikser... Doch hij hieuw astrantig vol, dat ie ’t gevònden had, en derhalve kreeg ie er nog een-en-twintig dagen strafcel bij—wat ’m driftig gemaakt had en hem ’n bondige verwensching ontlokt, bedoelende het botte afsnijden van der heeren respectieve levensdraden—met als gevolg natuurlijk verzwaring van straf: „in de boeien!”Doch dit deerde hem amper. Want naast de bajen had je de gevangeniskeuken, en die kok was de kwaaiste nog niet. Te minder omdat hij nog wel ’s door zijn koksmaatje een vaatje margarine placht te laten verheimelijken voor eigen huiselijk gebruik,—waarvan Racier toevalligerwijs niet onkundigwas gebleven.—Nou, verraje dee’ hij tòch nooit, naar ik wel wist. Maar voorloopig had hij geen termen gevonden om den kok van dit zijn principe de overtuiging te schenken. En die was ’n erge beste man, bezonder meelijdig en mededeelzaam,—óók voor ’n ander. Met dit gevolg, dat Racier in de strafcel zóó vet en zoo dik wier, dat die boeien ’m bekans van z’n lejen afborstten... Maar die ànderen begrepen dat niet!Bovendien had hij toen, als atheïst zijnde, de hoogste vereering opgevat voor ’n predikant,—al kon hij uiteraard de sóórt nooit als te best zetten... Maar dàt was nou nog ’s een domenee! Die kwam soms dag aan dag bij ’m, en vertelde van allegaar verhale uit die groote, vrije wèreld, zonder gezemel of flauwe smoesies,—dat ’t was of je ’t las in ’n boek vanne ... Paul de Kock ... offe Multátuli. „En àls maar door, en àls maar minzaam tege ’n gevalle mensch, want—zei die altijd zelf—: „wie staat, ziet toe dat hij niet en valle, en in dat groote Huis, daar zitte die gróóste misdadigers niet.”—Fijngesproke,—is dat effe wat voor ’n dienaar van ’t heilige woord, die daar toch ook van mot bikke?”—Racier nam er zijn petje voor af. „Dikkels genog hoor, dat domenee kwam in die strafcel, met z’n boterammetjes onder ze arm, en dan was z’n eerste tege de bewaarder: „doen die man ze boeie af; zóó kan ’k niet met ’m prate!” En of ’t dan was om hèm weer die vrije beweging van arme en beene te late?—domenee dee’ ook de celledeur achter ’m dicht, dat de generaal z’n kap af moch’ neme,—hoe ’t zij, vaak zat ie er ’s avons nòg, en mos die bewaarder komme vrage of z’n eerwaarde wel wist dat ’t half nege was. Onder z’n trooste was die man z’n tijd heelegaar vergete,—zoo’n eerbied had die voor ’n ander z’n ongeloof....Zie je, às er toch nog ’s ies was—wat ’k niet en gloof as atheïst zijnde—maar ’n ander leve of zoo, dan het Ds. X. daar de aldereerste plaas, of ’k mag zóó dood valle....„Maar zie je: vijf jaar, dat benne zestig maande, twee honderd zestig weke, achttien-honderd-vijf-en-twintig dage .... drie-en-veertig-duizend-acht-honderd ure, en ajje de menute wil wete, weet ik ze ook buite me hoofd, want dat leg je daar allegaar maar telkes uit te rekene, as je snachs nie ken slape: omdat je er ommers geen seconde van wordt geschonke, waar je niet zoo siekeneurig langzaam doorheen hoeft te gaan... Je wordt er zoo flauw van, krijgt zoo’n kinderachtige smaak in je mond,—waarvoor ze in dat groote Huis nog wel ’s ’n stukkie bokking uitdeele an wie beneje ’t jaar hebbe,—maar as recidivist zijnde, wordt jou geen hartelijkheid van haring of ’n harderwieker gegund.„Nou, en dan is dat bij mijn maar aldoor prakkeseere. Dan haal ’k me heele levesloop weer door me hoofd, van onschuldige zuigeling af in die wieg, en van ’t respekvoor je ouwers en je familie, die je te schande heb gedaan door je valle.... ’k Heb nog twee zusters na je weet;—die ben erg deftig getrouwd, allebei van de alder’oogste kringe in Brussel.—Nou, da’ kan ’k dan nie verknoerste, da’ die edelvrouwe mijn zoo verachte. En om d’r meelij nog’s op te wekke, schrijf ik dan weer da’k in die gevangenis op sterve leg en me Heer en Heiland anschouwd heb, vanwege dat hullie met d’r manne allebei an de fijne kant benne. Da’k me bekeerd heb—zoo gezeid—, om nog ’s ’n woord van troost en liefelijkheid te magge verneme uit de mond van mijn eige bloed in die verlatenheid van me cel. En dan maak ’k ze lekker ook, want dan schrijf ik d’r telkes bij, da’k an me nichie Merie mijn heele nalatenschap heb vermaakt,—wat zullie nie wete dat mometeel niks as me dallesdekkertje is, die lange pool, die ’k nog van jou heb gehad, en me pijp, aggenebbiesj!„Die twee brieve in antwoord draag ’k altijd speciaal bij me; gaan mee in me graf. Ajje d’r nou bij gaat zitte, za’k ze je nog’s voorleze, omdat jij toch ’n ami intime van me bent... Mot je hoore, en maar nie’ na me kijke, a’k altemet van inwendige ontroeringe weer nie’ verder kan komme ...”Tot de onverwachte wending weer kwam, op mijn meewarigheid: „Wel christeneziele, wa’ bè jij toch ’n slome kadet, da’ je die inzichte van mijn nooit wil begrijpe. ’k Was zoo lekker as kip—nogal wiedas, daar vlak naast die keuke... Maar ’k smachtte ommers van heimwee na ’n woord van vertroosting, enne ... as ’t kon nog ’n paar cente d’r bij voor ’n krans op mijn graf... Want ’t liep na ontslag en de uitbetaling van die uitgangskas... Val jij mij ook aldoor in die rede!—’t Mooiste komt ommers nog, van hoe ze alstiekem op die erfenis van mijn gevangenis-cente aasde.”Maar die comedie kende ik nu al wel.—„Ja man, van je familie moet je ’t maar hebben ...”—sneed ik de pathetische voordracht bot af.—„En toen na je ontslag, wat heb je toen verder uitgespookt?”„Och ... zie je, die brave domenee had mijn met rijtuig af wille komme hale van de poort: maar ’k heb ’t afgeslage ... voor ’t oog van me maats, hè? dat de Generaal d’r nou uit kwam, as verstokt atheïst, in één bakkie met ’n predikant! Al kostte ’t me hartzeer, want ’t was voor mijn ’n erg beste zielevertrooster geweest...„Maar ’k ken me zelfs ommers veel te goed. A’k na zóó veel jare die poort weer uitstap, dan ben ’k as ’n hond die van de ketting af komt,—zóó zenewachtig, da ’k met m’n eige geen rade meer weet, en alleenig maar schrikkelijk an die drank ben verslaafd... Dan mot ’k jenever gaan zuipe, net zoo lang to ’k die luize op me kop zoo voel danse ... ja’, da’k m’n eige wel dood wou zuipe ... al heb ’k an geen verrajers borste gezoge...„En tòch ... toe, toe is dat alles ten goeie gekeerd ... door ’n vrouw die mijn liefelijke hart verstond, ’n vrouw as ’n engel ...„’t Was de veertiende Juni. Toe sting ik in Scheveninge weer op de straat, met me heele armoeiïge lijf ineens in die zon. Buite de poort, in die lange laan van hooge groene boome,—da’k van duizeligheid niet en wist of ’k links dan rechts af zou slaan.„Toe vroeg d’r ’n man: „waar mot jij heen?”—’k Zeg: „na de watertore”,—want hij zag niet da’k uit de bajes kwam, zoo netjes gekleed as ’k was in dat zwarte pakkie van mijn domenee. En dus doende kom ik in dat eerste ’t beste café an, van de andere kant as uit dat groote Huis. En om nog minder in de gate te loope,vraag ’k een kop koffie. Maar nou stane daar ’n boel mensche voor toonbank, en tòch geneer ’k me eige zoo’n beetje, toe die waard, die dat zeker an mijn ziet, blauw-weg zeit: „Och man, schaam u maar niet; ze komme hier allemaal ’t eerste an.” En ik weg!„Dan valt mijn oog op ’n ordentelijk huis, waar an staat: café Alcazar. En op dat raam geschreve: „ici on parle français.” Nou hè,—ik die tòch zoo graag mijn moedertaal hoort, ’k stap daar na binne en vraag: „donnez moi une tasse de café.” Maar Fransch kon zij niet. Wel wier ’k, om mijn nette kleedij, in ’n amparte gelagkamer gelate, waar ’k door d’r beeldschoone dochter wier angesproke,—da’k er van schrok, zóó’n beeld! ’n Schoonheid man,—a’k van mijn leve nooit had gezien, met ’n bruinachtige tint en koolzwart haar, dito wenkbrauwe, ’n klein mondje, en ivoorwitte tande ... Daarmee bevond ik me eige niks op mijn gemak, hoor, want ’k ben toch ook man, hè, en dan vijf jaar cel ... „Jongejuffrouw”—zeg ’k van ontroering—„vraag maar liever eerst of uws mama óók bij ons komt.”„Nou, en toe’ vroeg die mevrouw of ’k een gepensionneerde was. „Nee”—antwoord ik in ’t Maleisch—„ik kom juist uit ’t Kurhaushotel met ’n briefie van houdt ’m in de gate.”—En toe kreeg ’k ’n kop extra zwarte koffie voor de reparatie,—en ’k at daar,—en ’k nam twee kejakkies, want ik dacht, ’t is jullie tòch te doen om mijn kappitaal;—maar aldoor in bijzijn van dat beeldschoone mokkeltje, waaran ’k óók twee kejakkies had gegeve.—En toe zeg ’k zoo: „’t Spijt mijn, da’k geen twintig jaar jonger ben, want dan ontging jij mijn niet, edele nymf.” Waarop zij in eene mijn heele inwendigheid an ’t smelte bracht door dat gezegde: „Meheer, ik ben atheïst en trouw nooit, want ikweet veels te goed, waar ’n mensch toe komme kan!”„Daar schrok ik toe zóó van, want ’t was twee druppels water mijn eige gedachte,—en och, christeneziele Venus was d’r maar ’n aroeang bij. Da’k in ééne zeg: „Ze magge mijn alle jare van de wèreld geve, a’k je effe as ’n zuster an mijn hart drukke mag.” En ’k ril d’r nòg van, man, want d’r mama sting toe dat dat moch’, en ’k miek d’r koontjes nat van mijn trane.„Toe bestelde ik ’n diner eerste klas, mèt ’n flesch wijn,—aldoor nog in die gedachte, dat ik me in ’n huis bevond, waar ’t om ’t lood was te doen. En na afloop huur ik ’n kamer, om daar te logeere. Waarop ik vroeg: „Mevrouw, wat is me schuld?”—„Wat je op fatsoenlijke manier hier gebruikt”—zeit zij toe’—„brengt geen schuld mee, omdat u derek de waarheid het gesproke, en ’k graag mensche mag, die met de volle waarheid voor de borst komme ...”„O, man—dat voel je dan over je rug. Zooda ’k an die dochter vroeg of zij mijn nou de eer wou doen van mijn De Haag te late anschouwe...Zóó uit de bajes, met ’n beeldschoone dame an mijn arm,—’n ontslage boef! En ze vertoonde mijn ’t paleis van onze geëerbiedigde Koningin,—snij je me hart ope, is ’t één bonk oranje!—, en bij die Gevangepoort hieuw ze halt: „wat hier te zien is, is prachtig,—je ken er de martelinge waarmerke van Johan de Witt, enzoovoort.” En onder de wandeling vroeg ik haar kennis van de boeke van Multátuli, en hoe zij an ’t atheïsme was gekomme?„Zoowat twee-en-half uur heb ik met haar gewandeld, en ’k dorst niet te vrage van wat te gebruike, want daar was zij te fassoendelijk voor. Maar in eene zeit zij, „wat hè jij ’n mooi ringetje an!”—’k Zeg: „’t is ’n gedachtenis an mijn mama.” En ’k paste ’t haar alvast an.Waarop ik in de Hoogstraat die winkel van Van Kempe inging, zeggende om ’n boodschop, en uit achting voor ’t geen ik genote had en de toekomst van de nacht wellicht nog opbrenge zou, bij die juwelier voor de som van f 8.50 ’n ringetje kocht, in rose watte geleid met ’n doossie.—En zoo ging ik weer gearm met haar na huis.„Toe heb ik s’avens met verschillende heere daar ’n partijtje biljart gespeeld, en geeneen van verlore, dus wij mieke de grooste pret. Ik dacht, da’k in de hemel was, daar ’k ’s ochtens in me cel nog me kuggie had gebruikt.—Om tien uur souper, met dat beeldschoone mensch altijd bij me ... da’s óók ’n plaag, om gek van te worde!„Daarop vroeg ik an haar mama: „wil u mijn ’n plezier doen, onder zes ooge privé?”—En dat moch.—Toe zei ik: „mevrouw, voor ’t geen u gedaan heb an ’n gevalle man, heb ik dit gekocht, en mag ik nou de vrijheid hebbe het an ’t geen u lief en dierbaar is te overhandige?”—Waarop die mevrouw zei: „zie je wel, dat je opvoeding niet en leere ken?”„En die dochter riep tege mijn: „geef nou uws hart maar lucht, want gij zijt óók atheïst!”—Waarop ik snikkende dat doossie ope miek en haar die ring overhandigde met de woorde: „Kind, dit is ’n gedachtenis van ’n atheïst, en dit doen ik niet voor ’t een of andere, maar ’t is louter mijn opvoeding, die zich ten prooi geeft”,—en ik ’t an haar vinger stak.„As gij tòch atheïst zijt”—zei zij toe verblijd—„geef ’k u verlof om buite bijzijn van mama, na sluite van ’t café nog ’n paar woorde met mijn te verwissele.”—Om twaalf uur ging die bak dicht, en tot twee uur hebbe me wijn zitte hijsche.... Da’s karakter....: ze had an mijn gezien, da ’k een gevalle man was...”En weer verborg Racier z’n snikkenden kop in z’n rooden zakdoek. Tot hij zich vermande, en met een smeltend weeke stem besloot:„Die andere morge stinge wij allebei erg laat op, en toe het mijn beeldschoone engel mijn eigehandig na ’t spoor toe gebracht. Want ’k wou in De Haag niet blijve, om rede daar die Markies de Touard óók net af was gestapt en met potlooje die klante langs leurde, die ik met me staf vijf jaar geleje opgelicht had.—Daarom trok ik na Middelburg werom, en door tusschekomst van Jhr. v. d. L. d. C., van de president van de rechtbank, en nog andere grootheid, die mijn wel konne, ben ’k toe an ’n wage huishoudelijke artikele geholpe, om de boer mee op te gaan vente.—’t Een of andere uit te hale, dat doet die Markies nou nie meer. En ikke óók niet, as de maatschappij mijn maar niet in de steek laat.„Maar toe’ ’k daar die eerste avend in Middelburg ankwam, en me intrek in dat logement voor gesjochte jonges nam, komt medeen die vent met de nachtlijst na mijn toe en zeit: „Zoo Generaal, hoe gaat ’t met ’t leve?”—„Zachies an”,—zeg ’k nog.—„Nou vrouw”—roept ie die bolleboffin d’r bij—„je mag de vlag wel uithange, want zúkke hooge personaadjes hebbe me nog nóóit te slape geleid!”Hoofdstuk XX.„Achtbare Heer,„Het gemoed den spiegel der menschheid waarin men gansch zijn leven kan terugzien, belast mij met zwarighedes.„Mijn leven dat niets anders is dan eene aaneenschakeling van ellende, armoede, verdriet en misdaden, gepaard met nog vele andere misdrijven en omstandighedes, doet mij bij zekere klas van personen een aanzien verschaften als uitschot der maatschappij, nieteling in de samenleving.„Nochtans geachte Heer, gij, dat levend massa, gij die bezield zijt met een fabelachtig vermogen, een edel gevoel en innemend karakter, begaafd met eene geleerdheid van Salemon, gedenk een man die aan het visionisme lijd?„Menigmaal heb ik opgemerkt dat na het verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovig mensch een afkeer voor mij koesterde, menschen die ik aanzien als ontaarde wezens, wiens karakter naar het dierlijke overhelt.„Achtbare Heer, vergeef het mij, maar man als ik rondzwervende rampzalige, die ook alle uitvluchtsel en omstandigheden der samenleving kent, volgens mij is de sympathie die uwe dienstbode mij koesterde min of meer uitgedoofd. Ik kan mij inbeelden wat daar aanleiding toe geeft.„Maar vermits gij eenmaal gansch mijn levensloop zult weten—’t ergste komt nog!—veroorloof ik mij uw goedheid af te smeeken, om mij te helpen in mijne noodwendigheden, en haar, die twee druppels water een Prinses is, in te beelden dat ik goedhartig en nederig ben aangaande haar persoon.„Steunende op Uw welwillende Edelmoedigheid achtbare Heer, en in aanmerking nemende mijn voorliefde, die ik voor u koester, hoop ik wel geachte Heer, dat uw medelijdend oog zal nederzien op het rampzalig leven van mij„Uw nederig dienaar C. E. Racier.”Dien middag had Racier tot drie uur op mijn kamer zitten vertellen. Een uur later vond ik dezen brief in de bus,—getrouwe variatie op zijn fameuse generaalspleidooi,—zóó keurig gecalligrafeerd en met zulke prachtig omkrulde beginletters versierd, dat hij hem zeker door een ander had laten schrijven.Maar net of er niets tusschenbeide was gekomen, zat hij den volgenden morgen al weer tijdig klaar om op het vale stramien van zijn leven de bonte kleuren zijner verbeeldingen voort te borduren. Ik sprak evenmin van den brief. En ’t scheen al alsof die rare gril bij stilzwijgende overeenkomst maar liever zou worden genegeerd, toen hij opeens lacherig verlegen naar mij opkeek, en er waarachtig een schuchter rose opbloosde in zijn groezelwitte gezicht.—Want ’t was wonderlijk, maar nu en dan zag je op die verloopen facie kinderlijk-teere emoties weerschijnen, en de kerel, die in ’t grove zoo meesterlijk kon veinzen, zoo bedriegelijk comedie kon spelen, was nog altijd z’n naïeve aandoeningen geen baas, al trachtte hij ze ook aanstonds brutaal te overschetteren.Zoo ging ’t ook nu. ’t Hinderde hem, dat ik er niet over begon. Dat zwijgen verwarde ’m een beetje, en zoodra hij zich voelde blozen, schoot ie in een onechten schaterlach, sloeg overdreven op z’n knieën, en alsof ’t niets dan een mop was geweest, proestte hij los: „hoe wastie, hoe was tie?—wat ’n bak hè, zeg, hoe von je ’m nou?”Maar ik was in een stemming om ’m te plagen en hield me lakoniek of ’k er niets van begreep. En door z’n aanstellerij van uitbundige pret heen hunkerden z’n oogen aldoor dat ik toch mee zou gaan lachen om zijn penibele houding te redden...„Ja, zie je”—begon hij zich nu gejaagd te verontschuldigen met eerst telkens pauzes van confuus gegrinnik—„zie je, ’k had ’t je ommers beloofd, hè ... da’k je ’s me fijnste handschrift zou sture... Hè je die eerste letters gezien?... en dat adres, hè?... zoo allegaar uit de vrije hand ... op logement in me leege ure getrokke ... En heelegaar zèlf, hoor ... heelegaar zèlf .... geen mensch an geholpe ... of doch je van niet? ... want die rekweste-schrijver leit tegeswoordig ommers op ’n ander logement... Ik kòn ’m niet eens, die man, toe ’k je schreef ... nee, en toe ’k ’t ’m liet zien, toe zeit ie: ’k ben d’r jaloersch op zooas jij toch ken schrijve ... want ’t is twee droppels water mijn eigeste hand, maar alleenig veel fijnder ... nòg fijnder ... nog nobelder... Ja, dat zei d’ie, dat ’t nobelder was dan zijn hand!... Nou, en hoe von jij ’t dan nou?.. want je zeit niks... Waarom zèg je nou niks?... ’k Hè je toch niet beleedigd?... Of was ’t je te amekaal van zoo’n schooier, van zoo’n brok vuil, hè ... da ’k je ’n brief schreef, zooas tie uit mijn zondige hart op was geweld?... Want me laaste ademtocht ... hè ... me doodsnik ... da’ weet je ... de kreet eener stervende, wiens misdadige ziel opstijgt voor de vierschaar ... van deNatuur—Nou dach jij da ’k me daar ging versmoeze .... da ’k as verwoed atheïst me steke liet valle ... Maar valt ’t je mee ... zeg ... valt ’t je mee van Racier dat-ie nognet op ’t laatste nippertje Gods’s naam in het geslikt en me eigeste geloof hoog heb gehouwe?... Want jij snàpt mijn, geloof ik ... Jij kijkt me zoo link ... die brilleglaze van jou bore ’n mensch dwars door z’n hart ... en d’r ontsnapt jou niet veel, man!... Waarom be’ je eigelijk geen rechter van exstructie geworde?... Of hè je nog te veel met de boeve te doen, hè ... met d’r rampzalige lot ... om ze allegaar in de lik op te sluite?... Anders mot je ’t maar zegge ... as je met zoo’n zondaar as ik ben ... a’k je ben tegegevalle ... want ’k hè je vooruit wel gewaarschouwd... Van de eerste dag an he’k tege jou gezeid: man, a’je Racier kan, in z’n inwendig gemoed, en ziet hoe vuil, hoe zwart ’t daar is .... dan schud je je hoofd en roept uit: Ga van me, jij ben me te slecht!... As ’t zoo ver is, da’ jij me verstoot ... nou affijn, zeg ’t dan maar ... Hier zit ik, me hoofd is geboge, neem je moker dan op, en slaan me de harsings kapot ... Wat geef ik om mijn leve?... D’r is een wijf op logement ... van de vijnste famielje ... d’r pappa was notaris ... d’r broers benne dokter, avecaat, en lid van de Raad ... maar zij, de gevallene, zij loopt op de baan ... En die heeft me op koste van ongelijk lief gekrege, die arme meid ... Gisteraved, toe ze d’r laaste volk uit had gelate ... is ze zóó op de straat voor me voete gevalle, het ze me knieë gegrepe, en gesnikt ... to’k d’r alles van begreep ... Maar ’k heb d’r niet verstoote ... Zooas ’t een ridder betamelijkt, he’k d’r opgeheve ... zij is toch jonkvrouw, óók immers van adel ... en me mededogendheid van misdadiger die nog altijd een mensch is, he’k over d’r rampzalige ziel uitgegote.—„Grijp u vast an ’t kruis, Mina!”—dat heb ’k gezeid ... Ja, as atheïst zijnde heb ’k haar ’t kruis voorgehouwe, want zij staat altijd nog in de Bosschieskerk ingeschreve ...„Zoek uw heul en uw toeverlaat in de heilige biecht, meid! En wend je af van de manne, want ’tben toch immers allegaar verslete kerels die jij krijgt...” Ja, ’t is toch waar, zoo’n ouwe lijkstaassie die an de brandspiritus verslaafd is, en met ’t onrein in d’r grijze hare ... „Ik—dat heb ’k gezeid—ben an ’t gloof van me moeder ontvalle; maar jij, Mina, wie veel lief heeft gehad, zal veel vergeve worde, meid. Je het ’t uit geen weelde gedaan, dat weet God!” ... Toe heb ’k ’r ’n dubbeltje van die gulde van uwe gegeve, en ’k heb d’r geraje: ga nou morge ’t eerste voor die cente baje, en vraag dan an m’eer pastoor om je zonde te boete, en as ’t kan om ’n bitje bedeeling van turf, aarappeltjes, en ’n paar brooje bedeeling in de week voor van ’t winter... Ik ben je genege; we zijn allebei zondige mensche van edele afkomst, maar kijk mijn an: ben ik nou de eik, waar jij je as klimop voor eeuwig om slingere ken?... Zeg ’t zelf, ik ben ’n ruïne, al ken ’k ook nog wel ’n knap vrouwspersoon an. Maar ik zwalk zonder stuur door de bare van ’t leve. En waar ’k ’s nachs van droom, die rol speel ’k ’s morges, net zoo lang to’k weer in de lik anbelant, of jammerlijk op de klippe der zonde verplettert. Want voor mijn staat daar geen kruis meer met roze op die rotse. Zeg nou zelf, zoo’n schuit is ’n wrak, en geen huwelijksboot, meid-lief ... Maar ’k vraag je één ding—want je ken me nog niet—: he’k voor eeuwig schipbreuk geleje, lees dan trouw iedere aved de krant, of daar geen berichie van de schouwburg in staat, dat er ’n stuk wordt vertoond: „Het Leve van ’n Atheïst, of die Martelaar van zijn Geloof” ... Die martelaar, Mina, die held voor ’t ongeloof, die rampzalige gevalle man, dat ben ik! En a’ je ’t dan maar effe kan lappe, effe an ’n armoeiïge schelling kan komme—ja, al mos je ’mook stele!—gaan dàt stuk dan kijke, want je ziet er ’t leve in gespeeld van de man, die je daar effe je liefde het geopebaard, maar die veels te slecht was om ooit jou bruigom te worde.”—Ze snikte, haar hoofd was voor ’t eerst en voor ’t laast an mijn boezem gezonke ... Ik streelde haar lokke, ze zijn nog zoo zacht ... as zij, man ... en de bleekheid der liefde verfde haar wange ... Maar ’k rukte mijn los ... „La’ we sterk zijn, Mina, en geen kussing meer deele, daar ’t noodlot zijn grauwe vlerke op spreidt... Neem me an as uws broeder, en luister na me raad ... Voor ’t onrein is geen goud zoo goed as stavezaad met jenever ... en om je van ’t spiritus af te wenne ... drink je hier dag an dag voor mijn cente één glaassie cognac. Me zalle d’r maar direc mee beginne ...”„Toe hebbe me same elk ’n slaapmutsie gevat ... Da’s ook goed voor ’t sjegrijn, want we hadde te doen met mekander. Zij met mijn, ik met haar, die arme meid. En toen alle volk na kooi was, zei de waardin: „Kom kinders, ’k heb maf, ’t wordt tijd.” Mina is na ’t zolder, ik ben na de vliering gestrompeld, maar vanochend zag ’k ’t haar wel an, dat ze net zoo min as ik een oog dicht had geloke.—„Ben je nou nog beleedigd, om die brief?... Of heb ’k me goeie hart voor je ope geleid, dat ’t één bonk dankbaarheid is?.. Jaag me anders maar weg... Ben ’k je te min, dan trap je me subbiet je kamer af ... Want die stoel hier bij dat kacheltje za ’k tòch nooit vergete ...„Weet je hoe ’t komt, da ’k vannacht niet kon slape?”... Ik dacht àls an die brief ... ’k Had zèlf twee nieuwe penne gekocht, dat die man ’m op z’n mooiste zou schrijve ... Nou, en hoe was tie?... ’k Was t’r zoo trotsch op, da ’k ’m er jou pijp met dat zilvere plaatje voorheb gegeve ... Misschien hè je later nog wel ’s zoo’n Gou’sch stompie voor mijn ... want ’n souvenir zit ’m niet in de waarde ...”De meid kwam binnen en bracht twee koppen koffie.Toen ze weg was, zat Racier met z’n handen voor z’n oogen. Hij had van die zielig verarmde, lange, bleeke handen, met roode knoken. En ze beefden nu, schokten voor z’n gezicht.Maar in eens keek hij met z’n betraande facie lachend naar me op: „Zoo bèn jij nou ... da’s je nobele hart ... Je zeit niks, maakt me geneens verwijte om de astranterigheid van die brief ... En toch deurzien je ’n mensch z’n innigste wensche ...„Ben je dus nou weer heelegaar goed? Is ’t alles van gistere vergeve en vergete?... Want anders dan ben ’k je koffie niet waard, en zet ik geen mond an ’t bakkie ...”„Waarachtig, Racier—als ’k je nou toch begrijp ...”Maar hij stak me zijn voeten toe: z’n verloopen schoenen glommen opmerkelijk.???„Ja, ja, dat was ’t, dat is ’t natuurlijk geweest. Da ’k daar zóó maar, met slikkerige bene, zoo maar, net as ’n beest van de straat in je huis was geloope. Die beleediging, da ’k haar trappe bevuild had en jou fijne kleed in je kamer ... ’t Was ommers ’t minste, ’t laagste ... Toe hadde jullie netuurlijk genog van de schooier; was zij nog te vies om an een kop uit dr keuke mijn lippe te zette ... Toe was ’t uit met de eer van ’n bak warme troost uit dezelfde pot ... Dàt was ’t! Vannacht is ’t me in eene te binne geschote, toe ’k maar maalde en tobde wat ’t toch zijn kon, dat ’k nou geen kop koffie meer waard was. Want dat schrijnde me, man; me oogewouwe d’r niet meer van dicht ... En medeen, da ’k ’t snapte, ben ’k met ’n rood hoofd van schaamte me bed uitgestapt, heb ’k an Mina d’r doossie schoensmeer gevraagd, en sting ’k te poese ...„Niet zoo zeer om die koffie, al wist ik ook nooit, dat er zóó’n weldaad voor ’n ziekelijk lichaam bestond; want da’s medicijn, je leeft er van op, je voelt je as zwerver de keizer gelijk,—’t hangt effetief bruin an de kom ... en dat schuim, dat je van de lucht altemet al gaat droome ... Ja, man, die kop zege za ’k nou tot me dood toe dag an dag misse ...„Maar da ’k ’m gistere nie kreeg—’t speet me geducht, want ’k lag er de heele nacht na te vlasse ... Toch ha ’k dat nog wel kanne verknoerste, as ’t niet was, dat jullie, me laaste, me anker in de zee van de zonde, mijn nou óók al niet langer lust ... En met me bloedende hart, he ’k toen in één asem die brief opgemaakt, nou ’k van jou motscheië...„Eén ding alleenig, da’ mo’k je nog vrage ... Want zie je, die Mina, waar ’k je daar strakkies van sprak, die kan d’r wel uit, uit mijn tooneelstuk. Die ouwe lijkstaassie verdoet zich tòch an ’t brandspiritus, want al wat er ’s avens tussche ons was voorgevalle, had ze vanmorge alweer heelegaar vergete. Toe ’k d’r, vóór ’k hierheen ging, nog ’s effe teerhartig over begon, keek ze mijn an of ik gek was ... dus: dronke geweest, óók pizekor: een liefdesverklaring van spiritusdamp ... Ha’k ’t gewete, dan ha’k d’r een lucifer bij gehouwe en was d’r heele declaraassie in een mooi blauw vlammetje subbiet opgebrand. Dat was dan maar beter geweest ook ... Dus laat die Mina uit onze kemedie maar liever weg as je wil ... De mensche zouwe der nog maar om motte lache.—Zoo is dat gekapte-hoofde-publiek, dat tuigvan de autemebiele! En dáár is die meid me toch nog van te nobele afkomst ook voor; wat jou? Is ’t soms niet rampzalig genog, zoo’n val? Bovedien ... ik as held, zou door zoo’n declaraassie ommers óók van me staassie, van me doorluchtende glorie ... van me adel en majesteit, dar! af motte brokkele, en in ’t kemieke vervalle ... Nee man, die passazie van Mina hou je d’r buite, op ieder geval, en je zet er maar in op ’t slot dat schrijver dezes netuurlijk met zu’k soort zondaresse geen omgang hieuw ... Zulle die toeschouwers mijn inwendig koerakter van gevalle man nog bewondere ...”Met bei z’n armzalige handen om den kop heen, vertroetelend, zoog ie nu eindelijk z’n koffie, de oogen aanstellerig dicht in z’n verheerlijkte, witte gezicht. Toen stond Racier langzaam uit den leunstoel op, en opeens wonderlijk weemoedig, nam hij afscheid als voor een lange, lange reis ...

Hoofdstuk XVII.„Om vijf menute voor twaalve op de klok van de kerk wiere we daar toe weer in ’t huis van bewaring dichtgegrendeld,”—verzuchtte de vagebond.—„En die eerste zeve, acht dage heb ’k geen brok geëte, geen spoog water door me opgekropte keel kanne spoele, daar in dat akelige celletje weer ... Ja, na altijd zukke groote gastmale: je kucchie roggebrood, en alles mondjesmaat,—as je van zooveel oplichtinge geleefd heb en gemorke dat er geen bokking zoo mager is, of je braait er nog vet uit! Van die mest alleen wiere die varkes ommers vaam-dik!„En ze hadde mijn vanzelfs medeen die duzende guldes afgenome, zoodat er zelfs geen sprake was van nog ’s ’n witte boteram, laat staan ’n stukkie Edammer, uit de kantien. ’k Vroeg dus derec, om wat te magge verdiene, of ’k touw moch’ gaan pluize,—da’s van dat teertouw; maak je ’n zeven-en-halve cent in de week mee, maar dan mot je nog vlùg zijn,—met je wit-geworde generaalshande,... vrekskuus, eksjellentie!„Maar dagelijks ha’k ’t vertier van uit dat sardine-blikkie te worde gepulkt, om met me staf voor de extructie te komme. De achste dag hadde me zoo same van haver tot gort alles bekend, en vroeg ’k of me nou dan ook gemeenschappelijk mogge gaan zitte. En zoo ware ze óók niet, of dat mog. En toe krege me beter werk, benne me koffieboone gaan zifte. En dat deelde me same. ’n Vijftien cente per dag,—konne me direc ’n hompie witte en kaas late komme ... Nou, netuurlijk, je weet van te vore: as je gesnord ben, is ’t met je vrijigheid en dat hartelijke bikke gedaan,—dus zoo beschouwd hadde we ’t nog niet eens zoo beroerd.„Want dat vertier hieuw maar an: negen-en-tachetig dage duurde die extructie, van tiene tot viere, in ’t bijzijn van alle getuige, die we hadde opgelicht: honderd twee en tachetig á sjars en dissjars—och màn, zoo’n fijn stel, van die hoogste aristokraassie, en met wat ’n belabberd verbouwereerde facies keke die grave en baronne, die gouwe torre en edelvrouwe van vroeger ons toch allegaar an.—Uitgezonderd die dage van andere extructies, want dan duurde die kemedie van ons maar van tiene tot twaalf.—Of ’k er lol in had?—chriseneziele mot ge vráge—en nòg, in me bed, a’k er om leg te denke.„Toe kwam die terechtzitting. ’k Had droppels van de dokter, en nog ’n flesschie mee in me zak voor die zaal, omda ’k zoo beefde en niet van me tremetane zou gaan. Maar er ware nog twee zake vóór ons an de beurt, ’n inbraak met diefstal, en ’n schennis van die eerbaarheid op de publieke weg, waar ’k veel afleiding bij had, en veel van geleerd heb, omdat ’k uit die getuigekamer, die ope sting, van allegaar kon hoore wat of dat was.„A’ wij daarop die zaal wiere binnegebracht, zei dat opebare minnesterie: „nou zulle me beginne met die zaak van Racier”. Waarop die gedetineerde mot recht staan, en de president vraagt: „Hoe is uws naam?—Waar ben je gebore?—wat je beroep?”en „nou mot u maar andachtig luistere na wat dat opebare minnesterie uwe ten laste zal legge”.—Dan zeg ie: „Dank u, edelachtbare heere president èn rechters”, en mag je gaan zitte, as hij dat heele prottekol van je voorleest.„Nou, d’r stinge daar wel ’n paar honderd man op die peblieke tribune toe te schouwe na mijn—’t was effe geen dramma!—en dan ha’ je ’r twee-en-veertig bezette plaasse, maar daar mot je voor betale, want die dáárgaan zitte, zijn van de alderhoogste adel, die graag van misdade houwe en brandend nieuwsgierig om mijn as beruchte generaal met d’r lijfelijke ooge te anschouwe. De fijnste mokkels met gekapte hoofde ware er bij—krek de kemedie, enikde gróóte rol zooas Bouwmeester ze speelt, onze Lewie!„Is dat zoo?”—zeit die president dan weer, as dat openbare minnesterie je slag bloot het geleid voor die zaal. Nou, ik had me heele dramma op eigehandig schrift vóór mijn legge, net as die a’vecaat-prokkereur z’n pleidooi. En die kiste van mijn, met me goed, ware óók vier of vijf dage na me arrestaassie uit Antwerpe na dat parket gesjouwd, en vergezeld van ’n rechter in mijn bijzijn uitgepakt door tusschekomst van dat openbare minnesterie, mèt die vent, die aldoor met die kwaste rondloopt. En toe stootte die eene rechter ze maat naast ’m an, en die zei, of die uniforme en polletieke allegaar van mijn ware, waarop ik ze stuk voor stuk nauwkeurig bekeek en alles mijn eigedom erkende. De pruike mèt baard ware nieuw angeschaft voor de fenancië van dat rijk, en lagge voor de president op tafel.„Maar of ’k nog wat had an te merke?—„Nee, edelachtbare heere president èn rechters, wat die te laste legging anbetreft”. Waarop die ofcier heel die scène afleesde van zeker anderhalf uur lang, en zei: „me hebbe hier te doen met ’n barre recidivist, die dekoningvan de oplichters is?”—Ja man, dat zei die vanmijn!!„Toe de markies: „Hoe is uws naam?”—„Markies de Touard.”—„Wil uwe dan maar andachtig luistere?”, en zoo, net as strakkies,—„en hoe of u an Racier gekomme bent?”—„Zoo a’k an die rechter van instructie voorgegeve heb.”—„Kò’ j’m van vroeger?”—„Nee, edelachtbare”,—en dat verdere smoesie—„want ikhad net twaalf jaar in dat groote huis van Leeuwarde achter me rug. ’k Was gesjochte, en Racier had cente uit die erfenis van zijn beminde mama... Nou, en toe zei die an mijn: an azijn kan ommers niks meer zuur worde...”„Zoo verliep ’t met me tweede educan navenant.„Waarop die eerste getuige, jhr. v. d. L. d. C., die luitenant-kolonel van de infanterie, waaran ik ommers in Middelburg met me staf me eerste eerediner met die edelvrouw van hem en z’n beeldschoone dochters en zoo had vereerd,—langs z’n neus weg miek, of de generaal alstemet in die antichambre niet z’n pakkie moch antrekke? En dat moch’, door mijn erg onverschillig, met me pruik en me baard door die kapper van ’t gerecht na de laaste mode stiel Louis treize opgemaakt... En mèt da’k werom kom, gaat die deur ope, en daar komt mijn model in levende lijve binne, die echte generaal v. T. v. S., en staat angetreje vlak naast mijn, en ’t was sprekend, met noch in houding, noch in gezicht, ’n spier verschil, of ’k me eige in de spiegel bekeek... Je hóórde ze rille op die peblieke tribune, en op de betaalde plaasse verschole die edelvrouwe d’r wit bestorve gezichte van schrik achter ... d’r éventails... dat ben waaiers, stiel ... Louis ... quatorze.„Waarop die president vroeg an de generaal of tie mij kon.—„Edelachtbare heere president èn rechters”—zeit die—„’k heb de vent nooit gezien, maar ’k neem tóch me petje voor zijn af, daar z’n oplichting beliep twee-en half jaar en drie dage en hij eerste klas op de hoogte is van de milletaire dienst, zooda’k uw edelachtbaarheid vrindelijk verzoek an hem te vrage waar hij dat geleerd het, en in welke schole dat allegaar na die alderhoogste etikette genote?”„Waarop ik ’t milletaire saluut voor mijn spiegelbeeld miek en zei, dat opvoeding niet in de lappe zit, maar wel in ’t hoofd. Want dat ik daar net zoo goed sting as generaal as zijn eksjellentie, uitgezonderd enkel me dege, die voor de president op tafel lei.„Herkent u hem ook?”—vroeg de president toe’ an Jhr. v. d. L. de C., die uit ’t diepst van z’n ontsteld gemoed antwoordde: „Ja, ’t is twee druppels water van die voorgegeve generaal”, en ’t heele relaas vertelde, en asdat, met ’n schildwacht voor die poort, ’n elk mensch d’r in kon loope.„Dat zeië ook die hotelhouwers. Maar de eene ze vrouw getuigde: „edelachtbare heere president èn rechters, nou ze allebei vóór me stane, kan ’k ze niet uit mekandere houwe, zooda ’k niet en meer durf getuige wie de eigelijke oplichter is, hij of hij ...”„Zoo kwamme d’r honderd twee-en-tachetig getuige, die ’t allegaar volhieuwe ... ja, en a’k weer in zoo’n piekfijne luierstoel bij jou haard zit, wor ’k nòg gek, want ’k had er toch ook van geleefd as zemajesteit Willem drie!„Vijf weke en drie dage achter mekaar duurde die zaak, da’k aldoor die hééle rechtbank voor mijn alleenig gehad heb—enne ... nog twee dage.„’s Middags ging ’t kappitaal van de bezette plaasse de fijnste dejeuners-dinatoir gebruiken ... à la fourchette, en zatikmet me puissie roggebrood en me tas chocola-uit-de-lange-arm.Zijhadde d’r ànder hàlf uur an één stuk voor noodig!„Maar ’k mork wel op, dat de rechters links en rechs van de president en de ofcier d’r lache amper in konne houwe om mijn rol. En ’k dacht: Racier, ouwe gladjanes, dat ziet er goed voor jouw uit.—Maar na datgetuigeverhoor kreeg de Markies de Touard twee maal een toeval, en wier ie door ’n officier van gezondheid weer bijgebrocht.—Van wie dat betaald is, weet ik tot hede nog niet. Maar wat die bediening angaat, was dat alles ... prima.„Tot die president in eene zeit tege mijn: „Nou is dat woord an die verdediger; of Racier, doen je ’t altemet zelfs?”—„Edelachtbare heere president èn rechters”—sting ik toe plechtig op—„as oud-recidivist en dus speciaal best met die maze van de wet bekend, heb ’k an die officier om die eer gevraagd die verdediging van m’n eige voor te magge drage.” Waarop ik die verzachtende omstandighede anvoerde, van mijn standpunt as atheïst zijnde, en gevalle man ... och lieve God nog an toe, ajje dat ’s gehoord had, zooas ze daaronder, allegaar, allegáár met tranende oogen mijn ankeke, in die hoogste vereering van menschelijk hartzeer om zoo’n diepe val, na zóó hooge zitting, en de gróóste eerbewijzing ...:„Mijn edelachtbare heere-en-meesters ... in die alderhoogste rechte,—het gemoed, dèn spiegel der menschheid, waarin men gansch zijn leve ken terugzien, belast mijn met zwarighedes.—Mijn leve, dat nies is as éénen aaneenschakeling van ellende, arremoei, verdriet en misdade, gepaard met nog vele andere misdrijvinge en omstandighedes, doet mijn bij zekere klas van persone ’n anzien verschafte as uitschot der maatschappij,—nieteling in dèn samenleving.„Nochtans, edelachtbare heere president èn rechters, gij, dat levend massa, gij die bezield ben met een edel gevoel en zacht karakter, begaafd met eenen uitstekende geleerdheid, gedenk een man, die an het visionisme lijdt.„Menigmaal heb ik opgemorke, dat na ’t verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovigen mensche een afkeer voor mijn koesterde, as zijndeatheïst, mensche, dien ik anzien as ontaarde wezens wiens koerakter na het dierlijke overhelt.„Edelachtbare heere president èn rechters, vergeef het een man as ik, rondzwervende rampzalige die ook alle uitvluchsels en omstandighedes der samenleving ken, volges mij zou uw sympethie, die uwe edelachtbaarhede mijn toekoesterde, min of meer uitgedoofd kanne zijn, en kan mijn inbeelde wat of daar anleiding toe geeft. Maar, gij, edelachtbaarhede, die mijn rol ken, vergeef mij de goedheid van mij af te smeke op mijn bloote knieje, steunende op uw edelmoedigheid, achtbare heere president èn rechters,—om mij niet verlate te late staan in mijn noodwendighede, en in te beelde dat ik nederig en goedhartig ben angaande mijn persoon, en ik de grooste voorliefde voor u koester, dat uw medelijdig oog zal nederzien op het rampzalige leve van mijn, as verlore zoon eener liefhebbende mama van edelen ’uize, die nooit ’n levesbaan mocht’ bewandele van geluk en voorspoed, vertrapt weze a’k daar voor u staan, verstoote van iedereen ...”„Me eige bepleite?... nou! ’k Zien kans om de ergste crimmenaliste te vermurwe,”—snakte hij uit—„en dat heit van kwart over twaalve tot elf menute voor viere an één stuk geduurd, da’ je ’n speld in die rechtzaal kon late valle!... Dàt heet ik ... páárde-lef hebbe! En ze honge vàstgezoge an mijn bloedbleeke lippe ...„Waarna die officier in woejende vaart overend sting, en z’n stoel ’n paar keer achteruit schoof,—„nou”, zeit die veldwachter achter mijn nog, „as tie an z’n stoel schoptis tie kwaad, en dan krijg je ’t onderste uit de kan”—en jewel hoor, daar begon ie te requireere voor alle feite, en besomde blauwweg voor die opebare tribune en dat betaalde publiek precies op ze duimpie hoeveel ’k as recidivist al an levesjare had verzete.—„Da’s óók ’n schande!”—riep er nog ’n gesjochte jonge van de tribune.—„Ze magge de ziekte krijge!”—zei d’r een—„en als ’t op is, ka’ je nog meer krijge.” Want z’n eisch was: twintig jare tuchthuisstraf voor mijn; twáálf jaar voor de markies, óók as recidivist zijnde, en dezelfde portie voor me tweede vleugel-adjudant, die ommers onder de ouwe wet óók al ’s zes pond en acht ons op had geknapt.—Maar die gesluierde dame heb ik voor dat gerecht niet gezien. Hoogstwaarschijnlijk is zij dus, as mijn ouwe geliefde, betááld voor haar verraad ... Gedurende me daarop gevolgde ontslag heb ik ’t heele land door-en-door gereze, èn België—met welk doel ik haar naspoorde neem ’k mee in me graf—maar nerges heb ik dat wijf meer ontmoet.„Veertien dage hierna viel de uitspraak. Toe was die tribune zóó vol, en de grootheid zat temet op dat trappetje van die rechtbank. Maar ik verkeerde in zenuwachtige houding, en ’k had niks gegete;—enkel die druppeltjes van de dokter hieuwe mijn stijf, zóó zag ik tege die straftijd op. Tot dat lot viel as ’n molesteen op onz’ nekke: allegaar twaalf jaar tuchthuis, en we onder geleide van drie veldwachters, an mekaar geboeid—omdat ze toetertijd in Middelburg nog geen cellewages hadde—over de straat na die Teerpakhuize werom gebracht wiere.—Maar onder de grooste kalmte, want wij ware geen moordenaars. En spreker het best opgemorke, dat ze voor zijn de hoogste achting koesterde—van de veldwachters af tot de president, vande gesjochte jonges op die publieke tribune tot an de adeldom van die gehuurde banke: en twee en twintig pakkies tabak hadde ze voor mijn op de plee geleid en zoo maar in me zakke gestoke—wat de briggadier luikoogend toeliet ...„Is dat effe jutte?”

Hoofdstuk XVII.

„Om vijf menute voor twaalve op de klok van de kerk wiere we daar toe weer in ’t huis van bewaring dichtgegrendeld,”—verzuchtte de vagebond.—„En die eerste zeve, acht dage heb ’k geen brok geëte, geen spoog water door me opgekropte keel kanne spoele, daar in dat akelige celletje weer ... Ja, na altijd zukke groote gastmale: je kucchie roggebrood, en alles mondjesmaat,—as je van zooveel oplichtinge geleefd heb en gemorke dat er geen bokking zoo mager is, of je braait er nog vet uit! Van die mest alleen wiere die varkes ommers vaam-dik!„En ze hadde mijn vanzelfs medeen die duzende guldes afgenome, zoodat er zelfs geen sprake was van nog ’s ’n witte boteram, laat staan ’n stukkie Edammer, uit de kantien. ’k Vroeg dus derec, om wat te magge verdiene, of ’k touw moch’ gaan pluize,—da’s van dat teertouw; maak je ’n zeven-en-halve cent in de week mee, maar dan mot je nog vlùg zijn,—met je wit-geworde generaalshande,... vrekskuus, eksjellentie!„Maar dagelijks ha’k ’t vertier van uit dat sardine-blikkie te worde gepulkt, om met me staf voor de extructie te komme. De achste dag hadde me zoo same van haver tot gort alles bekend, en vroeg ’k of me nou dan ook gemeenschappelijk mogge gaan zitte. En zoo ware ze óók niet, of dat mog. En toe krege me beter werk, benne me koffieboone gaan zifte. En dat deelde me same. ’n Vijftien cente per dag,—konne me direc ’n hompie witte en kaas late komme ... Nou, netuurlijk, je weet van te vore: as je gesnord ben, is ’t met je vrijigheid en dat hartelijke bikke gedaan,—dus zoo beschouwd hadde we ’t nog niet eens zoo beroerd.„Want dat vertier hieuw maar an: negen-en-tachetig dage duurde die extructie, van tiene tot viere, in ’t bijzijn van alle getuige, die we hadde opgelicht: honderd twee en tachetig á sjars en dissjars—och màn, zoo’n fijn stel, van die hoogste aristokraassie, en met wat ’n belabberd verbouwereerde facies keke die grave en baronne, die gouwe torre en edelvrouwe van vroeger ons toch allegaar an.—Uitgezonderd die dage van andere extructies, want dan duurde die kemedie van ons maar van tiene tot twaalf.—Of ’k er lol in had?—chriseneziele mot ge vráge—en nòg, in me bed, a’k er om leg te denke.„Toe kwam die terechtzitting. ’k Had droppels van de dokter, en nog ’n flesschie mee in me zak voor die zaal, omda ’k zoo beefde en niet van me tremetane zou gaan. Maar er ware nog twee zake vóór ons an de beurt, ’n inbraak met diefstal, en ’n schennis van die eerbaarheid op de publieke weg, waar ’k veel afleiding bij had, en veel van geleerd heb, omdat ’k uit die getuigekamer, die ope sting, van allegaar kon hoore wat of dat was.„A’ wij daarop die zaal wiere binnegebracht, zei dat opebare minnesterie: „nou zulle me beginne met die zaak van Racier”. Waarop die gedetineerde mot recht staan, en de president vraagt: „Hoe is uws naam?—Waar ben je gebore?—wat je beroep?”en „nou mot u maar andachtig luistere na wat dat opebare minnesterie uwe ten laste zal legge”.—Dan zeg ie: „Dank u, edelachtbare heere president èn rechters”, en mag je gaan zitte, as hij dat heele prottekol van je voorleest.„Nou, d’r stinge daar wel ’n paar honderd man op die peblieke tribune toe te schouwe na mijn—’t was effe geen dramma!—en dan ha’ je ’r twee-en-veertig bezette plaasse, maar daar mot je voor betale, want die dáárgaan zitte, zijn van de alderhoogste adel, die graag van misdade houwe en brandend nieuwsgierig om mijn as beruchte generaal met d’r lijfelijke ooge te anschouwe. De fijnste mokkels met gekapte hoofde ware er bij—krek de kemedie, enikde gróóte rol zooas Bouwmeester ze speelt, onze Lewie!„Is dat zoo?”—zeit die president dan weer, as dat openbare minnesterie je slag bloot het geleid voor die zaal. Nou, ik had me heele dramma op eigehandig schrift vóór mijn legge, net as die a’vecaat-prokkereur z’n pleidooi. En die kiste van mijn, met me goed, ware óók vier of vijf dage na me arrestaassie uit Antwerpe na dat parket gesjouwd, en vergezeld van ’n rechter in mijn bijzijn uitgepakt door tusschekomst van dat openbare minnesterie, mèt die vent, die aldoor met die kwaste rondloopt. En toe stootte die eene rechter ze maat naast ’m an, en die zei, of die uniforme en polletieke allegaar van mijn ware, waarop ik ze stuk voor stuk nauwkeurig bekeek en alles mijn eigedom erkende. De pruike mèt baard ware nieuw angeschaft voor de fenancië van dat rijk, en lagge voor de president op tafel.„Maar of ’k nog wat had an te merke?—„Nee, edelachtbare heere president èn rechters, wat die te laste legging anbetreft”. Waarop die ofcier heel die scène afleesde van zeker anderhalf uur lang, en zei: „me hebbe hier te doen met ’n barre recidivist, die dekoningvan de oplichters is?”—Ja man, dat zei die vanmijn!!„Toe de markies: „Hoe is uws naam?”—„Markies de Touard.”—„Wil uwe dan maar andachtig luistere?”, en zoo, net as strakkies,—„en hoe of u an Racier gekomme bent?”—„Zoo a’k an die rechter van instructie voorgegeve heb.”—„Kò’ j’m van vroeger?”—„Nee, edelachtbare”,—en dat verdere smoesie—„want ikhad net twaalf jaar in dat groote huis van Leeuwarde achter me rug. ’k Was gesjochte, en Racier had cente uit die erfenis van zijn beminde mama... Nou, en toe zei die an mijn: an azijn kan ommers niks meer zuur worde...”„Zoo verliep ’t met me tweede educan navenant.„Waarop die eerste getuige, jhr. v. d. L. d. C., die luitenant-kolonel van de infanterie, waaran ik ommers in Middelburg met me staf me eerste eerediner met die edelvrouw van hem en z’n beeldschoone dochters en zoo had vereerd,—langs z’n neus weg miek, of de generaal alstemet in die antichambre niet z’n pakkie moch antrekke? En dat moch’, door mijn erg onverschillig, met me pruik en me baard door die kapper van ’t gerecht na de laaste mode stiel Louis treize opgemaakt... En mèt da’k werom kom, gaat die deur ope, en daar komt mijn model in levende lijve binne, die echte generaal v. T. v. S., en staat angetreje vlak naast mijn, en ’t was sprekend, met noch in houding, noch in gezicht, ’n spier verschil, of ’k me eige in de spiegel bekeek... Je hóórde ze rille op die peblieke tribune, en op de betaalde plaasse verschole die edelvrouwe d’r wit bestorve gezichte van schrik achter ... d’r éventails... dat ben waaiers, stiel ... Louis ... quatorze.„Waarop die president vroeg an de generaal of tie mij kon.—„Edelachtbare heere president èn rechters”—zeit die—„’k heb de vent nooit gezien, maar ’k neem tóch me petje voor zijn af, daar z’n oplichting beliep twee-en half jaar en drie dage en hij eerste klas op de hoogte is van de milletaire dienst, zooda’k uw edelachtbaarheid vrindelijk verzoek an hem te vrage waar hij dat geleerd het, en in welke schole dat allegaar na die alderhoogste etikette genote?”„Waarop ik ’t milletaire saluut voor mijn spiegelbeeld miek en zei, dat opvoeding niet in de lappe zit, maar wel in ’t hoofd. Want dat ik daar net zoo goed sting as generaal as zijn eksjellentie, uitgezonderd enkel me dege, die voor de president op tafel lei.„Herkent u hem ook?”—vroeg de president toe’ an Jhr. v. d. L. de C., die uit ’t diepst van z’n ontsteld gemoed antwoordde: „Ja, ’t is twee druppels water van die voorgegeve generaal”, en ’t heele relaas vertelde, en asdat, met ’n schildwacht voor die poort, ’n elk mensch d’r in kon loope.„Dat zeië ook die hotelhouwers. Maar de eene ze vrouw getuigde: „edelachtbare heere president èn rechters, nou ze allebei vóór me stane, kan ’k ze niet uit mekandere houwe, zooda ’k niet en meer durf getuige wie de eigelijke oplichter is, hij of hij ...”„Zoo kwamme d’r honderd twee-en-tachetig getuige, die ’t allegaar volhieuwe ... ja, en a’k weer in zoo’n piekfijne luierstoel bij jou haard zit, wor ’k nòg gek, want ’k had er toch ook van geleefd as zemajesteit Willem drie!„Vijf weke en drie dage achter mekaar duurde die zaak, da’k aldoor die hééle rechtbank voor mijn alleenig gehad heb—enne ... nog twee dage.„’s Middags ging ’t kappitaal van de bezette plaasse de fijnste dejeuners-dinatoir gebruiken ... à la fourchette, en zatikmet me puissie roggebrood en me tas chocola-uit-de-lange-arm.Zijhadde d’r ànder hàlf uur an één stuk voor noodig!„Maar ’k mork wel op, dat de rechters links en rechs van de president en de ofcier d’r lache amper in konne houwe om mijn rol. En ’k dacht: Racier, ouwe gladjanes, dat ziet er goed voor jouw uit.—Maar na datgetuigeverhoor kreeg de Markies de Touard twee maal een toeval, en wier ie door ’n officier van gezondheid weer bijgebrocht.—Van wie dat betaald is, weet ik tot hede nog niet. Maar wat die bediening angaat, was dat alles ... prima.„Tot die president in eene zeit tege mijn: „Nou is dat woord an die verdediger; of Racier, doen je ’t altemet zelfs?”—„Edelachtbare heere president èn rechters”—sting ik toe plechtig op—„as oud-recidivist en dus speciaal best met die maze van de wet bekend, heb ’k an die officier om die eer gevraagd die verdediging van m’n eige voor te magge drage.” Waarop ik die verzachtende omstandighede anvoerde, van mijn standpunt as atheïst zijnde, en gevalle man ... och lieve God nog an toe, ajje dat ’s gehoord had, zooas ze daaronder, allegaar, allegáár met tranende oogen mijn ankeke, in die hoogste vereering van menschelijk hartzeer om zoo’n diepe val, na zóó hooge zitting, en de gróóste eerbewijzing ...:„Mijn edelachtbare heere-en-meesters ... in die alderhoogste rechte,—het gemoed, dèn spiegel der menschheid, waarin men gansch zijn leve ken terugzien, belast mijn met zwarighedes.—Mijn leve, dat nies is as éénen aaneenschakeling van ellende, arremoei, verdriet en misdade, gepaard met nog vele andere misdrijvinge en omstandighedes, doet mijn bij zekere klas van persone ’n anzien verschafte as uitschot der maatschappij,—nieteling in dèn samenleving.„Nochtans, edelachtbare heere president èn rechters, gij, dat levend massa, gij die bezield ben met een edel gevoel en zacht karakter, begaafd met eenen uitstekende geleerdheid, gedenk een man, die an het visionisme lijdt.„Menigmaal heb ik opgemorke, dat na ’t verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovigen mensche een afkeer voor mijn koesterde, as zijndeatheïst, mensche, dien ik anzien as ontaarde wezens wiens koerakter na het dierlijke overhelt.„Edelachtbare heere president èn rechters, vergeef het een man as ik, rondzwervende rampzalige die ook alle uitvluchsels en omstandighedes der samenleving ken, volges mij zou uw sympethie, die uwe edelachtbaarhede mijn toekoesterde, min of meer uitgedoofd kanne zijn, en kan mijn inbeelde wat of daar anleiding toe geeft. Maar, gij, edelachtbaarhede, die mijn rol ken, vergeef mij de goedheid van mij af te smeke op mijn bloote knieje, steunende op uw edelmoedigheid, achtbare heere president èn rechters,—om mij niet verlate te late staan in mijn noodwendighede, en in te beelde dat ik nederig en goedhartig ben angaande mijn persoon, en ik de grooste voorliefde voor u koester, dat uw medelijdig oog zal nederzien op het rampzalige leve van mijn, as verlore zoon eener liefhebbende mama van edelen ’uize, die nooit ’n levesbaan mocht’ bewandele van geluk en voorspoed, vertrapt weze a’k daar voor u staan, verstoote van iedereen ...”„Me eige bepleite?... nou! ’k Zien kans om de ergste crimmenaliste te vermurwe,”—snakte hij uit—„en dat heit van kwart over twaalve tot elf menute voor viere an één stuk geduurd, da’ je ’n speld in die rechtzaal kon late valle!... Dàt heet ik ... páárde-lef hebbe! En ze honge vàstgezoge an mijn bloedbleeke lippe ...„Waarna die officier in woejende vaart overend sting, en z’n stoel ’n paar keer achteruit schoof,—„nou”, zeit die veldwachter achter mijn nog, „as tie an z’n stoel schoptis tie kwaad, en dan krijg je ’t onderste uit de kan”—en jewel hoor, daar begon ie te requireere voor alle feite, en besomde blauwweg voor die opebare tribune en dat betaalde publiek precies op ze duimpie hoeveel ’k as recidivist al an levesjare had verzete.—„Da’s óók ’n schande!”—riep er nog ’n gesjochte jonge van de tribune.—„Ze magge de ziekte krijge!”—zei d’r een—„en als ’t op is, ka’ je nog meer krijge.” Want z’n eisch was: twintig jare tuchthuisstraf voor mijn; twáálf jaar voor de markies, óók as recidivist zijnde, en dezelfde portie voor me tweede vleugel-adjudant, die ommers onder de ouwe wet óók al ’s zes pond en acht ons op had geknapt.—Maar die gesluierde dame heb ik voor dat gerecht niet gezien. Hoogstwaarschijnlijk is zij dus, as mijn ouwe geliefde, betááld voor haar verraad ... Gedurende me daarop gevolgde ontslag heb ik ’t heele land door-en-door gereze, èn België—met welk doel ik haar naspoorde neem ’k mee in me graf—maar nerges heb ik dat wijf meer ontmoet.„Veertien dage hierna viel de uitspraak. Toe was die tribune zóó vol, en de grootheid zat temet op dat trappetje van die rechtbank. Maar ik verkeerde in zenuwachtige houding, en ’k had niks gegete;—enkel die druppeltjes van de dokter hieuwe mijn stijf, zóó zag ik tege die straftijd op. Tot dat lot viel as ’n molesteen op onz’ nekke: allegaar twaalf jaar tuchthuis, en we onder geleide van drie veldwachters, an mekaar geboeid—omdat ze toetertijd in Middelburg nog geen cellewages hadde—over de straat na die Teerpakhuize werom gebracht wiere.—Maar onder de grooste kalmte, want wij ware geen moordenaars. En spreker het best opgemorke, dat ze voor zijn de hoogste achting koesterde—van de veldwachters af tot de president, vande gesjochte jonges op die publieke tribune tot an de adeldom van die gehuurde banke: en twee en twintig pakkies tabak hadde ze voor mijn op de plee geleid en zoo maar in me zakke gestoke—wat de briggadier luikoogend toeliet ...„Is dat effe jutte?”

„Om vijf menute voor twaalve op de klok van de kerk wiere we daar toe weer in ’t huis van bewaring dichtgegrendeld,”—verzuchtte de vagebond.—„En die eerste zeve, acht dage heb ’k geen brok geëte, geen spoog water door me opgekropte keel kanne spoele, daar in dat akelige celletje weer ... Ja, na altijd zukke groote gastmale: je kucchie roggebrood, en alles mondjesmaat,—as je van zooveel oplichtinge geleefd heb en gemorke dat er geen bokking zoo mager is, of je braait er nog vet uit! Van die mest alleen wiere die varkes ommers vaam-dik!

„En ze hadde mijn vanzelfs medeen die duzende guldes afgenome, zoodat er zelfs geen sprake was van nog ’s ’n witte boteram, laat staan ’n stukkie Edammer, uit de kantien. ’k Vroeg dus derec, om wat te magge verdiene, of ’k touw moch’ gaan pluize,—da’s van dat teertouw; maak je ’n zeven-en-halve cent in de week mee, maar dan mot je nog vlùg zijn,—met je wit-geworde generaalshande,... vrekskuus, eksjellentie!

„Maar dagelijks ha’k ’t vertier van uit dat sardine-blikkie te worde gepulkt, om met me staf voor de extructie te komme. De achste dag hadde me zoo same van haver tot gort alles bekend, en vroeg ’k of me nou dan ook gemeenschappelijk mogge gaan zitte. En zoo ware ze óók niet, of dat mog. En toe krege me beter werk, benne me koffieboone gaan zifte. En dat deelde me same. ’n Vijftien cente per dag,—konne me direc ’n hompie witte en kaas late komme ... Nou, netuurlijk, je weet van te vore: as je gesnord ben, is ’t met je vrijigheid en dat hartelijke bikke gedaan,—dus zoo beschouwd hadde we ’t nog niet eens zoo beroerd.

„Want dat vertier hieuw maar an: negen-en-tachetig dage duurde die extructie, van tiene tot viere, in ’t bijzijn van alle getuige, die we hadde opgelicht: honderd twee en tachetig á sjars en dissjars—och màn, zoo’n fijn stel, van die hoogste aristokraassie, en met wat ’n belabberd verbouwereerde facies keke die grave en baronne, die gouwe torre en edelvrouwe van vroeger ons toch allegaar an.—Uitgezonderd die dage van andere extructies, want dan duurde die kemedie van ons maar van tiene tot twaalf.—Of ’k er lol in had?—chriseneziele mot ge vráge—en nòg, in me bed, a’k er om leg te denke.

„Toe kwam die terechtzitting. ’k Had droppels van de dokter, en nog ’n flesschie mee in me zak voor die zaal, omda ’k zoo beefde en niet van me tremetane zou gaan. Maar er ware nog twee zake vóór ons an de beurt, ’n inbraak met diefstal, en ’n schennis van die eerbaarheid op de publieke weg, waar ’k veel afleiding bij had, en veel van geleerd heb, omdat ’k uit die getuigekamer, die ope sting, van allegaar kon hoore wat of dat was.

„A’ wij daarop die zaal wiere binnegebracht, zei dat opebare minnesterie: „nou zulle me beginne met die zaak van Racier”. Waarop die gedetineerde mot recht staan, en de president vraagt: „Hoe is uws naam?—Waar ben je gebore?—wat je beroep?”en „nou mot u maar andachtig luistere na wat dat opebare minnesterie uwe ten laste zal legge”.—Dan zeg ie: „Dank u, edelachtbare heere president èn rechters”, en mag je gaan zitte, as hij dat heele prottekol van je voorleest.

„Nou, d’r stinge daar wel ’n paar honderd man op die peblieke tribune toe te schouwe na mijn—’t was effe geen dramma!—en dan ha’ je ’r twee-en-veertig bezette plaasse, maar daar mot je voor betale, want die dáárgaan zitte, zijn van de alderhoogste adel, die graag van misdade houwe en brandend nieuwsgierig om mijn as beruchte generaal met d’r lijfelijke ooge te anschouwe. De fijnste mokkels met gekapte hoofde ware er bij—krek de kemedie, enikde gróóte rol zooas Bouwmeester ze speelt, onze Lewie!

„Is dat zoo?”—zeit die president dan weer, as dat openbare minnesterie je slag bloot het geleid voor die zaal. Nou, ik had me heele dramma op eigehandig schrift vóór mijn legge, net as die a’vecaat-prokkereur z’n pleidooi. En die kiste van mijn, met me goed, ware óók vier of vijf dage na me arrestaassie uit Antwerpe na dat parket gesjouwd, en vergezeld van ’n rechter in mijn bijzijn uitgepakt door tusschekomst van dat openbare minnesterie, mèt die vent, die aldoor met die kwaste rondloopt. En toe stootte die eene rechter ze maat naast ’m an, en die zei, of die uniforme en polletieke allegaar van mijn ware, waarop ik ze stuk voor stuk nauwkeurig bekeek en alles mijn eigedom erkende. De pruike mèt baard ware nieuw angeschaft voor de fenancië van dat rijk, en lagge voor de president op tafel.

„Maar of ’k nog wat had an te merke?—„Nee, edelachtbare heere president èn rechters, wat die te laste legging anbetreft”. Waarop die ofcier heel die scène afleesde van zeker anderhalf uur lang, en zei: „me hebbe hier te doen met ’n barre recidivist, die dekoningvan de oplichters is?”—Ja man, dat zei die vanmijn!!

„Toe de markies: „Hoe is uws naam?”—„Markies de Touard.”—„Wil uwe dan maar andachtig luistere?”, en zoo, net as strakkies,—„en hoe of u an Racier gekomme bent?”—„Zoo a’k an die rechter van instructie voorgegeve heb.”—„Kò’ j’m van vroeger?”—„Nee, edelachtbare”,—en dat verdere smoesie—„want ikhad net twaalf jaar in dat groote huis van Leeuwarde achter me rug. ’k Was gesjochte, en Racier had cente uit die erfenis van zijn beminde mama... Nou, en toe zei die an mijn: an azijn kan ommers niks meer zuur worde...”

„Zoo verliep ’t met me tweede educan navenant.

„Waarop die eerste getuige, jhr. v. d. L. d. C., die luitenant-kolonel van de infanterie, waaran ik ommers in Middelburg met me staf me eerste eerediner met die edelvrouw van hem en z’n beeldschoone dochters en zoo had vereerd,—langs z’n neus weg miek, of de generaal alstemet in die antichambre niet z’n pakkie moch antrekke? En dat moch’, door mijn erg onverschillig, met me pruik en me baard door die kapper van ’t gerecht na de laaste mode stiel Louis treize opgemaakt... En mèt da’k werom kom, gaat die deur ope, en daar komt mijn model in levende lijve binne, die echte generaal v. T. v. S., en staat angetreje vlak naast mijn, en ’t was sprekend, met noch in houding, noch in gezicht, ’n spier verschil, of ’k me eige in de spiegel bekeek... Je hóórde ze rille op die peblieke tribune, en op de betaalde plaasse verschole die edelvrouwe d’r wit bestorve gezichte van schrik achter ... d’r éventails... dat ben waaiers, stiel ... Louis ... quatorze.

„Waarop die president vroeg an de generaal of tie mij kon.—„Edelachtbare heere president èn rechters”—zeit die—„’k heb de vent nooit gezien, maar ’k neem tóch me petje voor zijn af, daar z’n oplichting beliep twee-en half jaar en drie dage en hij eerste klas op de hoogte is van de milletaire dienst, zooda’k uw edelachtbaarheid vrindelijk verzoek an hem te vrage waar hij dat geleerd het, en in welke schole dat allegaar na die alderhoogste etikette genote?”

„Waarop ik ’t milletaire saluut voor mijn spiegelbeeld miek en zei, dat opvoeding niet in de lappe zit, maar wel in ’t hoofd. Want dat ik daar net zoo goed sting as generaal as zijn eksjellentie, uitgezonderd enkel me dege, die voor de president op tafel lei.

„Herkent u hem ook?”—vroeg de president toe’ an Jhr. v. d. L. de C., die uit ’t diepst van z’n ontsteld gemoed antwoordde: „Ja, ’t is twee druppels water van die voorgegeve generaal”, en ’t heele relaas vertelde, en asdat, met ’n schildwacht voor die poort, ’n elk mensch d’r in kon loope.

„Dat zeië ook die hotelhouwers. Maar de eene ze vrouw getuigde: „edelachtbare heere president èn rechters, nou ze allebei vóór me stane, kan ’k ze niet uit mekandere houwe, zooda ’k niet en meer durf getuige wie de eigelijke oplichter is, hij of hij ...”

„Zoo kwamme d’r honderd twee-en-tachetig getuige, die ’t allegaar volhieuwe ... ja, en a’k weer in zoo’n piekfijne luierstoel bij jou haard zit, wor ’k nòg gek, want ’k had er toch ook van geleefd as zemajesteit Willem drie!

„Vijf weke en drie dage achter mekaar duurde die zaak, da’k aldoor die hééle rechtbank voor mijn alleenig gehad heb—enne ... nog twee dage.

„’s Middags ging ’t kappitaal van de bezette plaasse de fijnste dejeuners-dinatoir gebruiken ... à la fourchette, en zatikmet me puissie roggebrood en me tas chocola-uit-de-lange-arm.Zijhadde d’r ànder hàlf uur an één stuk voor noodig!

„Maar ’k mork wel op, dat de rechters links en rechs van de president en de ofcier d’r lache amper in konne houwe om mijn rol. En ’k dacht: Racier, ouwe gladjanes, dat ziet er goed voor jouw uit.—Maar na datgetuigeverhoor kreeg de Markies de Touard twee maal een toeval, en wier ie door ’n officier van gezondheid weer bijgebrocht.—Van wie dat betaald is, weet ik tot hede nog niet. Maar wat die bediening angaat, was dat alles ... prima.

„Tot die president in eene zeit tege mijn: „Nou is dat woord an die verdediger; of Racier, doen je ’t altemet zelfs?”—„Edelachtbare heere president èn rechters”—sting ik toe plechtig op—„as oud-recidivist en dus speciaal best met die maze van de wet bekend, heb ’k an die officier om die eer gevraagd die verdediging van m’n eige voor te magge drage.” Waarop ik die verzachtende omstandighede anvoerde, van mijn standpunt as atheïst zijnde, en gevalle man ... och lieve God nog an toe, ajje dat ’s gehoord had, zooas ze daaronder, allegaar, allegáár met tranende oogen mijn ankeke, in die hoogste vereering van menschelijk hartzeer om zoo’n diepe val, na zóó hooge zitting, en de gróóste eerbewijzing ...:

„Mijn edelachtbare heere-en-meesters ... in die alderhoogste rechte,—het gemoed, dèn spiegel der menschheid, waarin men gansch zijn leve ken terugzien, belast mijn met zwarighedes.—Mijn leve, dat nies is as éénen aaneenschakeling van ellende, arremoei, verdriet en misdade, gepaard met nog vele andere misdrijvinge en omstandighedes, doet mijn bij zekere klas van persone ’n anzien verschafte as uitschot der maatschappij,—nieteling in dèn samenleving.

„Nochtans, edelachtbare heere president èn rechters, gij, dat levend massa, gij die bezield ben met een edel gevoel en zacht karakter, begaafd met eenen uitstekende geleerdheid, gedenk een man, die an het visionisme lijdt.

„Menigmaal heb ik opgemorke, dat na ’t verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovigen mensche een afkeer voor mijn koesterde, as zijndeatheïst, mensche, dien ik anzien as ontaarde wezens wiens koerakter na het dierlijke overhelt.

„Edelachtbare heere president èn rechters, vergeef het een man as ik, rondzwervende rampzalige die ook alle uitvluchsels en omstandighedes der samenleving ken, volges mij zou uw sympethie, die uwe edelachtbaarhede mijn toekoesterde, min of meer uitgedoofd kanne zijn, en kan mijn inbeelde wat of daar anleiding toe geeft. Maar, gij, edelachtbaarhede, die mijn rol ken, vergeef mij de goedheid van mij af te smeke op mijn bloote knieje, steunende op uw edelmoedigheid, achtbare heere president èn rechters,—om mij niet verlate te late staan in mijn noodwendighede, en in te beelde dat ik nederig en goedhartig ben angaande mijn persoon, en ik de grooste voorliefde voor u koester, dat uw medelijdig oog zal nederzien op het rampzalige leve van mijn, as verlore zoon eener liefhebbende mama van edelen ’uize, die nooit ’n levesbaan mocht’ bewandele van geluk en voorspoed, vertrapt weze a’k daar voor u staan, verstoote van iedereen ...”

„Me eige bepleite?... nou! ’k Zien kans om de ergste crimmenaliste te vermurwe,”—snakte hij uit—„en dat heit van kwart over twaalve tot elf menute voor viere an één stuk geduurd, da’ je ’n speld in die rechtzaal kon late valle!... Dàt heet ik ... páárde-lef hebbe! En ze honge vàstgezoge an mijn bloedbleeke lippe ...

„Waarna die officier in woejende vaart overend sting, en z’n stoel ’n paar keer achteruit schoof,—„nou”, zeit die veldwachter achter mijn nog, „as tie an z’n stoel schoptis tie kwaad, en dan krijg je ’t onderste uit de kan”—en jewel hoor, daar begon ie te requireere voor alle feite, en besomde blauwweg voor die opebare tribune en dat betaalde publiek precies op ze duimpie hoeveel ’k as recidivist al an levesjare had verzete.—„Da’s óók ’n schande!”—riep er nog ’n gesjochte jonge van de tribune.—„Ze magge de ziekte krijge!”—zei d’r een—„en als ’t op is, ka’ je nog meer krijge.” Want z’n eisch was: twintig jare tuchthuisstraf voor mijn; twáálf jaar voor de markies, óók as recidivist zijnde, en dezelfde portie voor me tweede vleugel-adjudant, die ommers onder de ouwe wet óók al ’s zes pond en acht ons op had geknapt.—Maar die gesluierde dame heb ik voor dat gerecht niet gezien. Hoogstwaarschijnlijk is zij dus, as mijn ouwe geliefde, betááld voor haar verraad ... Gedurende me daarop gevolgde ontslag heb ik ’t heele land door-en-door gereze, èn België—met welk doel ik haar naspoorde neem ’k mee in me graf—maar nerges heb ik dat wijf meer ontmoet.

„Veertien dage hierna viel de uitspraak. Toe was die tribune zóó vol, en de grootheid zat temet op dat trappetje van die rechtbank. Maar ik verkeerde in zenuwachtige houding, en ’k had niks gegete;—enkel die druppeltjes van de dokter hieuwe mijn stijf, zóó zag ik tege die straftijd op. Tot dat lot viel as ’n molesteen op onz’ nekke: allegaar twaalf jaar tuchthuis, en we onder geleide van drie veldwachters, an mekaar geboeid—omdat ze toetertijd in Middelburg nog geen cellewages hadde—over de straat na die Teerpakhuize werom gebracht wiere.—Maar onder de grooste kalmte, want wij ware geen moordenaars. En spreker het best opgemorke, dat ze voor zijn de hoogste achting koesterde—van de veldwachters af tot de president, vande gesjochte jonges op die publieke tribune tot an de adeldom van die gehuurde banke: en twee en twintig pakkies tabak hadde ze voor mijn op de plee geleid en zoo maar in me zakke gestoke—wat de briggadier luikoogend toeliet ...

„Is dat effe jutte?”

Hoofdstuk XVIII.„Och ja; en hoe gaat dat dan verder, hé?”—veronderstelde Racier als oud-vertrouwde gevangenisklant vanzelf ook bijmijdat laatste bedrijf van zijn dramma wel-bekend. ’t Scheen hem de moeite van het vertellen nauwelijks meer waard.Hij was weer kalm geworden en heel goedmoedig. Behagelijk lag hij in mijn leunstoel en verkneuterde zich aan den gloed van ’t vuur. De passie was uitgelaaid, en nu rustte hij, bevredigd. Blijkbaar verlucht dat de wonderbaarlijkheden af-verzonnen waren en hij zich dezen morgen niet meer zoo moeizaam hoefde op te winden tot het bloed jagend klopte door zijn roode hoofd. Want daartoe moest hij zich telkens weer eerst forceeren. Dàn pas kwamen de verbeeldingen van zèlf, en voerden hem rusteloos mee, verder en verder naar die afmattende extase, waarin hij zichzelf zoo ontroerend welsprekend hoorde, zoo triomfantelijk zich zag verheffen als een vreemden andere, als een duizeling-wekkend hóóge, als een held, om eigen knieën voor te buigen, om eigen lange zwervers-armen fanatiek naar uit te strekken, en te schreien, te snikken om zoo wrééde verguizing,—de vuisten te ballen in rossen haat tegen de ongerechtigheid van heel ’t menschdom.Maar dat was nu allemaal uitgetierd en weer bezonken tot een weldadig weeke rust. Hij had zijn rol zoo overwèldigend geleefd, dat ie er nóg slap vermoeid van zat en gansch voldaan. Een edele zelf-voldoening, bewustzijn van eigen grootmenschelijkheid, dat, over alle ijdelheid heen, weer eenvoudig en gelaten is geworden, met een goedertieren glimlach om den mond. Want hij had nu een stil behagen in mijn toch wel onnoozel meegeloof.In mijn goedig-voorkomende, zorgzame aandacht voor hem, en dat ik ’m zoo trouwhartig onbenullig nam naar zijn woord,—hem, den vagebond toch maar, den door de wereld dan toch diep verachten recidivist, den oplichter, die zich altijd schichtig bespied en nagespeurd waande, den overal geschuwden schooier, daar intiem op mijn kamer, in mijn gemakkelijken stoel aan den haard, waar hij de eene sigaar na de andere opblies....En alle vrees voorbij van te worden betrapt op wat hij verzon in weer die wonderlijk onbedwingbare agitatie, waaruit de verbeeldingen kwamen, veel gloeiend reëeler dan de vale werkelijkheid van zijn zwerversbestaan—hij keek er mij verholen telkens op aan, kwasi argeloos en zoetsappig, wat een valschen trek gaf in zijn gezicht. Maar nee, hij zag aan mij geen spoor van twijfel. En dat ontspande hem dan volkomen, stemde ’m opeens soms warm genegen, als ’n vader voor zijn kind, wanneer hij een wondersprookje verteld heeft, en de schampere lach uit eigen levenservaring wordt beschamend verteederd door het onschuldige kinder-vertrouwen.... Tot ik dan weer in zijn oogen, die naar de vlammen tuurden, looze gedachten zag glunderen, en dat sluwe glimmertje lichten, waardoor zijn even loenzende tronie wel bar ongunstig werd.Met dit al was hij rustig monter gestemd, en zoo redeneerde hij gemoedelijk weg en ongekunsteld over de dingen die hem nu eenmaal gemeenzaam zijn,—over z’n slaapstee, en ’n vent daar, dien ie vannacht had zien zitten munten:„Nou, slapen dee’ ie toch nooit; ’s even indommelen, dan weer wakker, altijd zoo gejaagd en van alles schrikken. Maar die valsche munter dàcht dat de generaal sliep, tot ie ’m ’s morgens ineens door die reetjes van z’n lampies had zien kijken. Hij had enkel gezeid:„wie mijn verraait, kost ’t z’n leven!”—Nou, dat doen ik tòch niet,—ben je ommers ’t recht kwijt van je vrinde. En van de honderd misdadigers ken ik er negen-en-negetig speciaal,—alleen al uit de bajes netuurlijk ...„A’k dan maar ’n celletje heb met vanbove ’n inzicht in de natuur.... Want dat groen, dat bevalt mijn. En ’n lap lucht kan je zoo zoetjes en zachies in prakkezeere ... Daar in Scheveninge, a’k dan op me krukkie ging staan, keek ik zóó over de duine in zee... Och man, en bij donder en bliksem maar over die koekoek heen hange,—want voor ’n gesjochte jonge is er ommers tòch geen nood... En ... atheïste kenne geen angst!„Ja.... daar in Scheveninge, da’s nou mijn Kurhaus. Ik heb ’t inspres gevraagd, toe’ na me rol van generaal, of ’k assiblief daar weer me tijd op moch’ knappe, en die vijf jaartjes viele me d’r niet eens zoo schrikkelijk lang. Nee, want ik sting er van ouds in de kas, en ...”—Vijf jaar?”—vroeg ik—„en jullie waren allemaal tot twaalf jaar veroordeeld?”„Hè man, wa’ ben jij toch ongedurig!”—viel hij toen kregel uit. „Kà je dan nooit zoo ’s lossies tege jou prate?... Maar affijn, gaat er nou dan ook op je gemakkie bij zitte, dan vertel ik je dat tooneelstuk van mijn medeen effe uit. Kan ’t spel weer beginne!—Laa’s zien, waar wazze me ook weer gebleve?... ’t Spant jou, hè? Vin je ’t schrikkelijk boeiend?... Maar wat d’rnoukomt, daar is die hooge wereld en alles heelegaar uit, hoor ... Da’s me natuur weer, om zoo te zegge,—de natuurstaat van die misdadige menschheid, zoo gezeid; en daar valt niet veel boeiends an te beleve.„’k Hè je toch al gezeid van die twee-en-twintig pakkies tebak?—Nou dan, dat heele kappitaaltje kon ’k zoo binnesmokkele, omdat ’k altijd ’n goed gedrag ande dag leg, zoowel in dat huis van bewaring as in ’t gróóte Huis. Daarom wordt ondergeteekede nooit gevisenteerd.—Dat pruimde ik dus, en deelde ’k netuurlijk onder de deke der liefde an mijn andere lotgenoote mee. Nou, nogal wiedas, die zagge mijn maar niet graag van de rechtbank terugroepe. A’k ’n groote eter geweest was, ha’k alle dag wel vijf porsies kenne krijge voor me tabak. Zóó dol is de gevange mensch daar toch op;—och jò, daar doen ze ’n moord voor.—Maar a’k pàs weer daar ben, dan eet en dan drink en dan slaap ik niet, alléén van dat smeulende dóórdenke.„Nou, en toe’ in dat huis van bewaring werom na de uitspraak, toe kreeg ik nog ruzie ook met mijn staf, omdat zij net zoo goed twaalf jaar hadde, en ik eerst had gezeid, da’k alle gevolge op mijn nam. Op ’n dag zitte we daar weer same tabak te strippe—erg fniezerig werk, na je wel snapt—as de Markies de Touard mijn die oorzaak van zijn tweede val gaat verwijte, en dat ie nou z’n keel wel an de kapstok kon hange. En jawel hoor, die tweede educan valt mijn ook af, en na ’n heeleboel vijve en zesse rake me handgemeen,... knokke, man... och christeneziele! Maar die andere jonges hadde meelij met mijn en weerde hullie af... om die tabak. Toe komme die bewaarders binne, en vatte ons beet,—één loopt er pardoes met ze booschop bij de directeur an, en die zeit: „Kom jonges, jullie hebt ’t met z’ndrieëin de vrijheid ommers altijd zoo goed kenne stelle,—waarom maak je nou ruzie?”—Maar jawel, hoor, medeen most ’n elkeen weer in z’n cel.—We hadde daar zoo netjes onder mekandere gezete;—’k had echt ’t sjegrijn in me lijf. Ja, gedurende de appèldage hadde ze me wel tien maal gevraagd, da’k nog geenuitsluitsel wou geve, om rede ik ’t daar zoo fijn na me zin had ... Maar toe’,—zukke roetgooiers!—’k denk: wat let mijn? en de laaste dag nog om vier uur teeken ik an ... Hadde zullie ’t smoor in, dat ze d’r eige inspres ankleeje moste voor dat parket!... En die volgende morge die cel uitgehaald, en weer met z’n drieë geboeid an mekaar—maar nou kwaad!—da’ we met zes veldwachters vervoerd wiere om dat hoogere beroep te gaan doen.„Nou, en dan krijg je al dat gezeul en gemier van nieuws an. Zes uur porre, de noodige inwendige mensch versterke met 1480 deele melk en water benevens je kuggie. Kuggie mee om op te ete onder de reis na De Haag—mijn geliefde residentie, na je wel weet—maar nou: voor ’t Hof.„Dat stompie roggebrood heb ik netuurlijk gauw an dat publiek cadeau gegeve. En zoo wier die stoet vertransporteerd: ik met me staf an mekaar, briggedier-victief en twee veldwachters, allegaar in de trein. Maar daar hawwe ’t goed. Want we mogge de boteramme van onze eerewacht opete, en die ware flink gemeubeleerd met ham; me krege segare te rooke en ’n kop van de alderfijnste koffie uit dat station Rosendaal,—viel niks op an te merke, petje af, èrg best transport. Al hè’k dan ook onder ’t rije van me vleugeladjudant de Markies nog ’n labberdoedas op me wang gehad, die ’k tot hede ten dage spijt heb ’m vanwege die opebare macht niet dubbel werom te hebbe kenne verkoope, zóó kwaad as die man op mijn was. Maar ook me andere had ziels met z’n eige te doen, want zij ware toch maar me knechs geweest en hadde niks opgelicht,—wat waarheid bevatte, uitgenome ’t drage van de milletaire kleere, wat ook om straf vraagt van de wet!„En ajje dan ankomt in je residentieplaas, staat die equipage al op je te wachte, met koesier en twee palfreniers achterop,—de cellewage, vervloekte ijzere kast; allegaar amparte ’okkies, waar je ingeduwd wordt, ’n stank van dieve, zoo scherp dat je bijna stikt; en zoo’n kar rammelt, dat je denkt, dat je maag om zal draaie. Bè je dankbaar ajje op die binneplaas ontboeid wordt! En dan komt altijd die directeur medeen erg vrindelijk namijntoe, en zeit: „Zoo Racier, ben je daar weer?” Waarop die briggedier ’t bewijs van zijn gevangene overlevert.„Affijn, in De Haag wier toe’ die heele zaak weer uitgeploze, maar alles veel minder mooi en vertierig, en met maar veertien getuige erbij. En eindelijk voor dat hooge hof, eischte die zwartrok van ’n procureur-generaal,—waar ’k bij laat vloeie dat ’t geen kat is om zonder handschoene an te pakke en die de grooste hekel het an recidiviste—: bevestiging van de straf voor Racier en zijn staf.—’k Wil je best bekenne: toe’ zat ik in draf, en d’r ware twéé geneesheere noodig, om mijn weer bij me trimmetane te brenge, want ik was van me stokkie gevalle.—Maar eindelijk benne we allegaar tot niet meer dan vijf jaar veroordeeld, en door tusschekomst van de directeur ware we medeen algescheië, zoodat zullie na Leeuwarde ginge en ik vroeg om me eigeste celletje werom in me vertrouwde Scheveninge!...„Maar ’t eenige wat ik daar toe’ toch zoo schrikkelijk miste, dat was me slaatje.—O man, ik smachtte soms zóó om te pruime, da’k dat teertouw ging kouwe, dat ik uit zat te pluize. Dikkels genog hoor, kwam de directeur, en dan zei ’ie: „spoeg’s uit op je hand,” dat ie die touwvezels zag ...„Nou moch’ ik daar, om me goeie gedrag, nog wel’sme celletje uit om dinge van zolder te hale, zooas cocos om te vlechte voor die mensche, en dan liep ik zoo maar as ’n vrij man onder die hanebalke rond ... Och Heere, wat mòch’ ik dat graag,—’k ruik nòg die scherpe touwlucht a’k er om denk.„Maar nou op ’n keer ontmoet ik in die gang ’t dochtertje van de werkmeester. En ’k maak zoo’n lief praatje, toe zij zeit: „Ja, ze was tabak weze brenge an vader.” Dat wier me medeen of er ’n vlam opsloeg achter me ooge;—’k most me vasthouwe, zóó beroerd as mijn dat miek. Maar ’k laat netuurlijk niks merke, en dat meissie loopt deur, en ik sluipstiekemwerom die trappe weer op. Want zie je, gestole heb ik nog nooit, maar tabak is as ’n suikerpot voor ’n kind. Dáár kan je niet afblijve. En och christeneziele, a’k die jekker van de werkmeester navoel, die d’r hong op de touw-zolder,—dan snap ik daar met ’n woord van waarachtig ...: ’n heel pond Friesche baai, da’k eerst nog dacht, dat z’n boteram was! En eer ’k ’t wist, ha’k ’t al weggepakt... Man, màn! da’ kan jij niet doorvoele wat dat voor ’n bajesklant is: tabak genog voor z’n hééle straftijd om van te pruime, a’ je ’t ’n beetje gochem angeleid het...„Maar as de directeur in me cel kwam, dan vond ie niks as dat ééne slaatje soms in mijn mond. En dat ie niks von, dat gaf ’n heele opstand; wiere telkes invalle voor gedaan om mijn celletje na te speure,—ja, ’n paar maal hebbe ze me stroozak opegesnede... Hi, hi!—daar làg ’t niet.„Nee man... Maar omda’k altijd zooveel hieuw van diere—bij mijn goeie gedrag—moch’ ik alle Zondags op zolder die twee katte van de opzichter gaan verzorge; en daar liete ze mijn onder de roos dan zoo’n heele middag vrij passegiere. Nou, je had er vanzelfswel tralies voor die rame, maar je was er zoo hoog, en zoo kon je ’r heelegaar die schepies in zee zien, die mijn gedachte ver mee trokke. Hè, en ondergeteekende màg zoo graag reize... A’je me ’n riksdaalder geeft, zit ’k morge in Londe,—met die veeboot van Harlinge over, as drijver achter die schape an... Zie je, en dan die vrijende paartjesbespieëdaar in die duine as ’t weer lente wier, en d’r zoo’n groene liefelijkheid kwam over dat zand ... Nou, en dan kreeg ik voor die poesies ’n bitje zoete melk mee, stukkies vleesch, wittebrood, maar dat vrat ’k netuurlijk zelvers allegaar op, want dan dacht ik: die lieve beesies worde tòch wel vet, en ik lust ’t graag, krijg ’t nooit...„Ja, ’n Zòndagsche Zondage, hoor! Wàt had ’k ’t op die zolders toch best: vrijuit loope, lekkertjes schranse, en, och christeneziele noggetoe, die heele zak vol tabak, die ’k onder ’t touw en ’t cocos stiekem weggeborge had...”

Hoofdstuk XVIII.

„Och ja; en hoe gaat dat dan verder, hé?”—veronderstelde Racier als oud-vertrouwde gevangenisklant vanzelf ook bijmijdat laatste bedrijf van zijn dramma wel-bekend. ’t Scheen hem de moeite van het vertellen nauwelijks meer waard.Hij was weer kalm geworden en heel goedmoedig. Behagelijk lag hij in mijn leunstoel en verkneuterde zich aan den gloed van ’t vuur. De passie was uitgelaaid, en nu rustte hij, bevredigd. Blijkbaar verlucht dat de wonderbaarlijkheden af-verzonnen waren en hij zich dezen morgen niet meer zoo moeizaam hoefde op te winden tot het bloed jagend klopte door zijn roode hoofd. Want daartoe moest hij zich telkens weer eerst forceeren. Dàn pas kwamen de verbeeldingen van zèlf, en voerden hem rusteloos mee, verder en verder naar die afmattende extase, waarin hij zichzelf zoo ontroerend welsprekend hoorde, zoo triomfantelijk zich zag verheffen als een vreemden andere, als een duizeling-wekkend hóóge, als een held, om eigen knieën voor te buigen, om eigen lange zwervers-armen fanatiek naar uit te strekken, en te schreien, te snikken om zoo wrééde verguizing,—de vuisten te ballen in rossen haat tegen de ongerechtigheid van heel ’t menschdom.Maar dat was nu allemaal uitgetierd en weer bezonken tot een weldadig weeke rust. Hij had zijn rol zoo overwèldigend geleefd, dat ie er nóg slap vermoeid van zat en gansch voldaan. Een edele zelf-voldoening, bewustzijn van eigen grootmenschelijkheid, dat, over alle ijdelheid heen, weer eenvoudig en gelaten is geworden, met een goedertieren glimlach om den mond. Want hij had nu een stil behagen in mijn toch wel onnoozel meegeloof.In mijn goedig-voorkomende, zorgzame aandacht voor hem, en dat ik ’m zoo trouwhartig onbenullig nam naar zijn woord,—hem, den vagebond toch maar, den door de wereld dan toch diep verachten recidivist, den oplichter, die zich altijd schichtig bespied en nagespeurd waande, den overal geschuwden schooier, daar intiem op mijn kamer, in mijn gemakkelijken stoel aan den haard, waar hij de eene sigaar na de andere opblies....En alle vrees voorbij van te worden betrapt op wat hij verzon in weer die wonderlijk onbedwingbare agitatie, waaruit de verbeeldingen kwamen, veel gloeiend reëeler dan de vale werkelijkheid van zijn zwerversbestaan—hij keek er mij verholen telkens op aan, kwasi argeloos en zoetsappig, wat een valschen trek gaf in zijn gezicht. Maar nee, hij zag aan mij geen spoor van twijfel. En dat ontspande hem dan volkomen, stemde ’m opeens soms warm genegen, als ’n vader voor zijn kind, wanneer hij een wondersprookje verteld heeft, en de schampere lach uit eigen levenservaring wordt beschamend verteederd door het onschuldige kinder-vertrouwen.... Tot ik dan weer in zijn oogen, die naar de vlammen tuurden, looze gedachten zag glunderen, en dat sluwe glimmertje lichten, waardoor zijn even loenzende tronie wel bar ongunstig werd.Met dit al was hij rustig monter gestemd, en zoo redeneerde hij gemoedelijk weg en ongekunsteld over de dingen die hem nu eenmaal gemeenzaam zijn,—over z’n slaapstee, en ’n vent daar, dien ie vannacht had zien zitten munten:„Nou, slapen dee’ ie toch nooit; ’s even indommelen, dan weer wakker, altijd zoo gejaagd en van alles schrikken. Maar die valsche munter dàcht dat de generaal sliep, tot ie ’m ’s morgens ineens door die reetjes van z’n lampies had zien kijken. Hij had enkel gezeid:„wie mijn verraait, kost ’t z’n leven!”—Nou, dat doen ik tòch niet,—ben je ommers ’t recht kwijt van je vrinde. En van de honderd misdadigers ken ik er negen-en-negetig speciaal,—alleen al uit de bajes netuurlijk ...„A’k dan maar ’n celletje heb met vanbove ’n inzicht in de natuur.... Want dat groen, dat bevalt mijn. En ’n lap lucht kan je zoo zoetjes en zachies in prakkezeere ... Daar in Scheveninge, a’k dan op me krukkie ging staan, keek ik zóó over de duine in zee... Och man, en bij donder en bliksem maar over die koekoek heen hange,—want voor ’n gesjochte jonge is er ommers tòch geen nood... En ... atheïste kenne geen angst!„Ja.... daar in Scheveninge, da’s nou mijn Kurhaus. Ik heb ’t inspres gevraagd, toe’ na me rol van generaal, of ’k assiblief daar weer me tijd op moch’ knappe, en die vijf jaartjes viele me d’r niet eens zoo schrikkelijk lang. Nee, want ik sting er van ouds in de kas, en ...”—Vijf jaar?”—vroeg ik—„en jullie waren allemaal tot twaalf jaar veroordeeld?”„Hè man, wa’ ben jij toch ongedurig!”—viel hij toen kregel uit. „Kà je dan nooit zoo ’s lossies tege jou prate?... Maar affijn, gaat er nou dan ook op je gemakkie bij zitte, dan vertel ik je dat tooneelstuk van mijn medeen effe uit. Kan ’t spel weer beginne!—Laa’s zien, waar wazze me ook weer gebleve?... ’t Spant jou, hè? Vin je ’t schrikkelijk boeiend?... Maar wat d’rnoukomt, daar is die hooge wereld en alles heelegaar uit, hoor ... Da’s me natuur weer, om zoo te zegge,—de natuurstaat van die misdadige menschheid, zoo gezeid; en daar valt niet veel boeiends an te beleve.„’k Hè je toch al gezeid van die twee-en-twintig pakkies tebak?—Nou dan, dat heele kappitaaltje kon ’k zoo binnesmokkele, omdat ’k altijd ’n goed gedrag ande dag leg, zoowel in dat huis van bewaring as in ’t gróóte Huis. Daarom wordt ondergeteekede nooit gevisenteerd.—Dat pruimde ik dus, en deelde ’k netuurlijk onder de deke der liefde an mijn andere lotgenoote mee. Nou, nogal wiedas, die zagge mijn maar niet graag van de rechtbank terugroepe. A’k ’n groote eter geweest was, ha’k alle dag wel vijf porsies kenne krijge voor me tabak. Zóó dol is de gevange mensch daar toch op;—och jò, daar doen ze ’n moord voor.—Maar a’k pàs weer daar ben, dan eet en dan drink en dan slaap ik niet, alléén van dat smeulende dóórdenke.„Nou, en toe’ in dat huis van bewaring werom na de uitspraak, toe kreeg ik nog ruzie ook met mijn staf, omdat zij net zoo goed twaalf jaar hadde, en ik eerst had gezeid, da’k alle gevolge op mijn nam. Op ’n dag zitte we daar weer same tabak te strippe—erg fniezerig werk, na je wel snapt—as de Markies de Touard mijn die oorzaak van zijn tweede val gaat verwijte, en dat ie nou z’n keel wel an de kapstok kon hange. En jawel hoor, die tweede educan valt mijn ook af, en na ’n heeleboel vijve en zesse rake me handgemeen,... knokke, man... och christeneziele! Maar die andere jonges hadde meelij met mijn en weerde hullie af... om die tabak. Toe komme die bewaarders binne, en vatte ons beet,—één loopt er pardoes met ze booschop bij de directeur an, en die zeit: „Kom jonges, jullie hebt ’t met z’ndrieëin de vrijheid ommers altijd zoo goed kenne stelle,—waarom maak je nou ruzie?”—Maar jawel, hoor, medeen most ’n elkeen weer in z’n cel.—We hadde daar zoo netjes onder mekandere gezete;—’k had echt ’t sjegrijn in me lijf. Ja, gedurende de appèldage hadde ze me wel tien maal gevraagd, da’k nog geenuitsluitsel wou geve, om rede ik ’t daar zoo fijn na me zin had ... Maar toe’,—zukke roetgooiers!—’k denk: wat let mijn? en de laaste dag nog om vier uur teeken ik an ... Hadde zullie ’t smoor in, dat ze d’r eige inspres ankleeje moste voor dat parket!... En die volgende morge die cel uitgehaald, en weer met z’n drieë geboeid an mekaar—maar nou kwaad!—da’ we met zes veldwachters vervoerd wiere om dat hoogere beroep te gaan doen.„Nou, en dan krijg je al dat gezeul en gemier van nieuws an. Zes uur porre, de noodige inwendige mensch versterke met 1480 deele melk en water benevens je kuggie. Kuggie mee om op te ete onder de reis na De Haag—mijn geliefde residentie, na je wel weet—maar nou: voor ’t Hof.„Dat stompie roggebrood heb ik netuurlijk gauw an dat publiek cadeau gegeve. En zoo wier die stoet vertransporteerd: ik met me staf an mekaar, briggedier-victief en twee veldwachters, allegaar in de trein. Maar daar hawwe ’t goed. Want we mogge de boteramme van onze eerewacht opete, en die ware flink gemeubeleerd met ham; me krege segare te rooke en ’n kop van de alderfijnste koffie uit dat station Rosendaal,—viel niks op an te merke, petje af, èrg best transport. Al hè’k dan ook onder ’t rije van me vleugeladjudant de Markies nog ’n labberdoedas op me wang gehad, die ’k tot hede ten dage spijt heb ’m vanwege die opebare macht niet dubbel werom te hebbe kenne verkoope, zóó kwaad as die man op mijn was. Maar ook me andere had ziels met z’n eige te doen, want zij ware toch maar me knechs geweest en hadde niks opgelicht,—wat waarheid bevatte, uitgenome ’t drage van de milletaire kleere, wat ook om straf vraagt van de wet!„En ajje dan ankomt in je residentieplaas, staat die equipage al op je te wachte, met koesier en twee palfreniers achterop,—de cellewage, vervloekte ijzere kast; allegaar amparte ’okkies, waar je ingeduwd wordt, ’n stank van dieve, zoo scherp dat je bijna stikt; en zoo’n kar rammelt, dat je denkt, dat je maag om zal draaie. Bè je dankbaar ajje op die binneplaas ontboeid wordt! En dan komt altijd die directeur medeen erg vrindelijk namijntoe, en zeit: „Zoo Racier, ben je daar weer?” Waarop die briggedier ’t bewijs van zijn gevangene overlevert.„Affijn, in De Haag wier toe’ die heele zaak weer uitgeploze, maar alles veel minder mooi en vertierig, en met maar veertien getuige erbij. En eindelijk voor dat hooge hof, eischte die zwartrok van ’n procureur-generaal,—waar ’k bij laat vloeie dat ’t geen kat is om zonder handschoene an te pakke en die de grooste hekel het an recidiviste—: bevestiging van de straf voor Racier en zijn staf.—’k Wil je best bekenne: toe’ zat ik in draf, en d’r ware twéé geneesheere noodig, om mijn weer bij me trimmetane te brenge, want ik was van me stokkie gevalle.—Maar eindelijk benne we allegaar tot niet meer dan vijf jaar veroordeeld, en door tusschekomst van de directeur ware we medeen algescheië, zoodat zullie na Leeuwarde ginge en ik vroeg om me eigeste celletje werom in me vertrouwde Scheveninge!...„Maar ’t eenige wat ik daar toe’ toch zoo schrikkelijk miste, dat was me slaatje.—O man, ik smachtte soms zóó om te pruime, da’k dat teertouw ging kouwe, dat ik uit zat te pluize. Dikkels genog hoor, kwam de directeur, en dan zei ’ie: „spoeg’s uit op je hand,” dat ie die touwvezels zag ...„Nou moch’ ik daar, om me goeie gedrag, nog wel’sme celletje uit om dinge van zolder te hale, zooas cocos om te vlechte voor die mensche, en dan liep ik zoo maar as ’n vrij man onder die hanebalke rond ... Och Heere, wat mòch’ ik dat graag,—’k ruik nòg die scherpe touwlucht a’k er om denk.„Maar nou op ’n keer ontmoet ik in die gang ’t dochtertje van de werkmeester. En ’k maak zoo’n lief praatje, toe zij zeit: „Ja, ze was tabak weze brenge an vader.” Dat wier me medeen of er ’n vlam opsloeg achter me ooge;—’k most me vasthouwe, zóó beroerd as mijn dat miek. Maar ’k laat netuurlijk niks merke, en dat meissie loopt deur, en ik sluipstiekemwerom die trappe weer op. Want zie je, gestole heb ik nog nooit, maar tabak is as ’n suikerpot voor ’n kind. Dáár kan je niet afblijve. En och christeneziele, a’k die jekker van de werkmeester navoel, die d’r hong op de touw-zolder,—dan snap ik daar met ’n woord van waarachtig ...: ’n heel pond Friesche baai, da’k eerst nog dacht, dat z’n boteram was! En eer ’k ’t wist, ha’k ’t al weggepakt... Man, màn! da’ kan jij niet doorvoele wat dat voor ’n bajesklant is: tabak genog voor z’n hééle straftijd om van te pruime, a’ je ’t ’n beetje gochem angeleid het...„Maar as de directeur in me cel kwam, dan vond ie niks as dat ééne slaatje soms in mijn mond. En dat ie niks von, dat gaf ’n heele opstand; wiere telkes invalle voor gedaan om mijn celletje na te speure,—ja, ’n paar maal hebbe ze me stroozak opegesnede... Hi, hi!—daar làg ’t niet.„Nee man... Maar omda’k altijd zooveel hieuw van diere—bij mijn goeie gedrag—moch’ ik alle Zondags op zolder die twee katte van de opzichter gaan verzorge; en daar liete ze mijn onder de roos dan zoo’n heele middag vrij passegiere. Nou, je had er vanzelfswel tralies voor die rame, maar je was er zoo hoog, en zoo kon je ’r heelegaar die schepies in zee zien, die mijn gedachte ver mee trokke. Hè, en ondergeteekende màg zoo graag reize... A’je me ’n riksdaalder geeft, zit ’k morge in Londe,—met die veeboot van Harlinge over, as drijver achter die schape an... Zie je, en dan die vrijende paartjesbespieëdaar in die duine as ’t weer lente wier, en d’r zoo’n groene liefelijkheid kwam over dat zand ... Nou, en dan kreeg ik voor die poesies ’n bitje zoete melk mee, stukkies vleesch, wittebrood, maar dat vrat ’k netuurlijk zelvers allegaar op, want dan dacht ik: die lieve beesies worde tòch wel vet, en ik lust ’t graag, krijg ’t nooit...„Ja, ’n Zòndagsche Zondage, hoor! Wàt had ’k ’t op die zolders toch best: vrijuit loope, lekkertjes schranse, en, och christeneziele noggetoe, die heele zak vol tabak, die ’k onder ’t touw en ’t cocos stiekem weggeborge had...”

„Och ja; en hoe gaat dat dan verder, hé?”—veronderstelde Racier als oud-vertrouwde gevangenisklant vanzelf ook bijmijdat laatste bedrijf van zijn dramma wel-bekend. ’t Scheen hem de moeite van het vertellen nauwelijks meer waard.

Hij was weer kalm geworden en heel goedmoedig. Behagelijk lag hij in mijn leunstoel en verkneuterde zich aan den gloed van ’t vuur. De passie was uitgelaaid, en nu rustte hij, bevredigd. Blijkbaar verlucht dat de wonderbaarlijkheden af-verzonnen waren en hij zich dezen morgen niet meer zoo moeizaam hoefde op te winden tot het bloed jagend klopte door zijn roode hoofd. Want daartoe moest hij zich telkens weer eerst forceeren. Dàn pas kwamen de verbeeldingen van zèlf, en voerden hem rusteloos mee, verder en verder naar die afmattende extase, waarin hij zichzelf zoo ontroerend welsprekend hoorde, zoo triomfantelijk zich zag verheffen als een vreemden andere, als een duizeling-wekkend hóóge, als een held, om eigen knieën voor te buigen, om eigen lange zwervers-armen fanatiek naar uit te strekken, en te schreien, te snikken om zoo wrééde verguizing,—de vuisten te ballen in rossen haat tegen de ongerechtigheid van heel ’t menschdom.

Maar dat was nu allemaal uitgetierd en weer bezonken tot een weldadig weeke rust. Hij had zijn rol zoo overwèldigend geleefd, dat ie er nóg slap vermoeid van zat en gansch voldaan. Een edele zelf-voldoening, bewustzijn van eigen grootmenschelijkheid, dat, over alle ijdelheid heen, weer eenvoudig en gelaten is geworden, met een goedertieren glimlach om den mond. Want hij had nu een stil behagen in mijn toch wel onnoozel meegeloof.In mijn goedig-voorkomende, zorgzame aandacht voor hem, en dat ik ’m zoo trouwhartig onbenullig nam naar zijn woord,—hem, den vagebond toch maar, den door de wereld dan toch diep verachten recidivist, den oplichter, die zich altijd schichtig bespied en nagespeurd waande, den overal geschuwden schooier, daar intiem op mijn kamer, in mijn gemakkelijken stoel aan den haard, waar hij de eene sigaar na de andere opblies....

En alle vrees voorbij van te worden betrapt op wat hij verzon in weer die wonderlijk onbedwingbare agitatie, waaruit de verbeeldingen kwamen, veel gloeiend reëeler dan de vale werkelijkheid van zijn zwerversbestaan—hij keek er mij verholen telkens op aan, kwasi argeloos en zoetsappig, wat een valschen trek gaf in zijn gezicht. Maar nee, hij zag aan mij geen spoor van twijfel. En dat ontspande hem dan volkomen, stemde ’m opeens soms warm genegen, als ’n vader voor zijn kind, wanneer hij een wondersprookje verteld heeft, en de schampere lach uit eigen levenservaring wordt beschamend verteederd door het onschuldige kinder-vertrouwen.... Tot ik dan weer in zijn oogen, die naar de vlammen tuurden, looze gedachten zag glunderen, en dat sluwe glimmertje lichten, waardoor zijn even loenzende tronie wel bar ongunstig werd.

Met dit al was hij rustig monter gestemd, en zoo redeneerde hij gemoedelijk weg en ongekunsteld over de dingen die hem nu eenmaal gemeenzaam zijn,—over z’n slaapstee, en ’n vent daar, dien ie vannacht had zien zitten munten:„Nou, slapen dee’ ie toch nooit; ’s even indommelen, dan weer wakker, altijd zoo gejaagd en van alles schrikken. Maar die valsche munter dàcht dat de generaal sliep, tot ie ’m ’s morgens ineens door die reetjes van z’n lampies had zien kijken. Hij had enkel gezeid:„wie mijn verraait, kost ’t z’n leven!”—Nou, dat doen ik tòch niet,—ben je ommers ’t recht kwijt van je vrinde. En van de honderd misdadigers ken ik er negen-en-negetig speciaal,—alleen al uit de bajes netuurlijk ...

„A’k dan maar ’n celletje heb met vanbove ’n inzicht in de natuur.... Want dat groen, dat bevalt mijn. En ’n lap lucht kan je zoo zoetjes en zachies in prakkezeere ... Daar in Scheveninge, a’k dan op me krukkie ging staan, keek ik zóó over de duine in zee... Och man, en bij donder en bliksem maar over die koekoek heen hange,—want voor ’n gesjochte jonge is er ommers tòch geen nood... En ... atheïste kenne geen angst!

„Ja.... daar in Scheveninge, da’s nou mijn Kurhaus. Ik heb ’t inspres gevraagd, toe’ na me rol van generaal, of ’k assiblief daar weer me tijd op moch’ knappe, en die vijf jaartjes viele me d’r niet eens zoo schrikkelijk lang. Nee, want ik sting er van ouds in de kas, en ...”

—Vijf jaar?”—vroeg ik—„en jullie waren allemaal tot twaalf jaar veroordeeld?”

„Hè man, wa’ ben jij toch ongedurig!”—viel hij toen kregel uit. „Kà je dan nooit zoo ’s lossies tege jou prate?... Maar affijn, gaat er nou dan ook op je gemakkie bij zitte, dan vertel ik je dat tooneelstuk van mijn medeen effe uit. Kan ’t spel weer beginne!—Laa’s zien, waar wazze me ook weer gebleve?... ’t Spant jou, hè? Vin je ’t schrikkelijk boeiend?... Maar wat d’rnoukomt, daar is die hooge wereld en alles heelegaar uit, hoor ... Da’s me natuur weer, om zoo te zegge,—de natuurstaat van die misdadige menschheid, zoo gezeid; en daar valt niet veel boeiends an te beleve.

„’k Hè je toch al gezeid van die twee-en-twintig pakkies tebak?—Nou dan, dat heele kappitaaltje kon ’k zoo binnesmokkele, omdat ’k altijd ’n goed gedrag ande dag leg, zoowel in dat huis van bewaring as in ’t gróóte Huis. Daarom wordt ondergeteekede nooit gevisenteerd.—Dat pruimde ik dus, en deelde ’k netuurlijk onder de deke der liefde an mijn andere lotgenoote mee. Nou, nogal wiedas, die zagge mijn maar niet graag van de rechtbank terugroepe. A’k ’n groote eter geweest was, ha’k alle dag wel vijf porsies kenne krijge voor me tabak. Zóó dol is de gevange mensch daar toch op;—och jò, daar doen ze ’n moord voor.—Maar a’k pàs weer daar ben, dan eet en dan drink en dan slaap ik niet, alléén van dat smeulende dóórdenke.

„Nou, en toe’ in dat huis van bewaring werom na de uitspraak, toe kreeg ik nog ruzie ook met mijn staf, omdat zij net zoo goed twaalf jaar hadde, en ik eerst had gezeid, da’k alle gevolge op mijn nam. Op ’n dag zitte we daar weer same tabak te strippe—erg fniezerig werk, na je wel snapt—as de Markies de Touard mijn die oorzaak van zijn tweede val gaat verwijte, en dat ie nou z’n keel wel an de kapstok kon hange. En jawel hoor, die tweede educan valt mijn ook af, en na ’n heeleboel vijve en zesse rake me handgemeen,... knokke, man... och christeneziele! Maar die andere jonges hadde meelij met mijn en weerde hullie af... om die tabak. Toe komme die bewaarders binne, en vatte ons beet,—één loopt er pardoes met ze booschop bij de directeur an, en die zeit: „Kom jonges, jullie hebt ’t met z’ndrieëin de vrijheid ommers altijd zoo goed kenne stelle,—waarom maak je nou ruzie?”—Maar jawel, hoor, medeen most ’n elkeen weer in z’n cel.—We hadde daar zoo netjes onder mekandere gezete;—’k had echt ’t sjegrijn in me lijf. Ja, gedurende de appèldage hadde ze me wel tien maal gevraagd, da’k nog geenuitsluitsel wou geve, om rede ik ’t daar zoo fijn na me zin had ... Maar toe’,—zukke roetgooiers!—’k denk: wat let mijn? en de laaste dag nog om vier uur teeken ik an ... Hadde zullie ’t smoor in, dat ze d’r eige inspres ankleeje moste voor dat parket!... En die volgende morge die cel uitgehaald, en weer met z’n drieë geboeid an mekaar—maar nou kwaad!—da’ we met zes veldwachters vervoerd wiere om dat hoogere beroep te gaan doen.

„Nou, en dan krijg je al dat gezeul en gemier van nieuws an. Zes uur porre, de noodige inwendige mensch versterke met 1480 deele melk en water benevens je kuggie. Kuggie mee om op te ete onder de reis na De Haag—mijn geliefde residentie, na je wel weet—maar nou: voor ’t Hof.

„Dat stompie roggebrood heb ik netuurlijk gauw an dat publiek cadeau gegeve. En zoo wier die stoet vertransporteerd: ik met me staf an mekaar, briggedier-victief en twee veldwachters, allegaar in de trein. Maar daar hawwe ’t goed. Want we mogge de boteramme van onze eerewacht opete, en die ware flink gemeubeleerd met ham; me krege segare te rooke en ’n kop van de alderfijnste koffie uit dat station Rosendaal,—viel niks op an te merke, petje af, èrg best transport. Al hè’k dan ook onder ’t rije van me vleugeladjudant de Markies nog ’n labberdoedas op me wang gehad, die ’k tot hede ten dage spijt heb ’m vanwege die opebare macht niet dubbel werom te hebbe kenne verkoope, zóó kwaad as die man op mijn was. Maar ook me andere had ziels met z’n eige te doen, want zij ware toch maar me knechs geweest en hadde niks opgelicht,—wat waarheid bevatte, uitgenome ’t drage van de milletaire kleere, wat ook om straf vraagt van de wet!

„En ajje dan ankomt in je residentieplaas, staat die equipage al op je te wachte, met koesier en twee palfreniers achterop,—de cellewage, vervloekte ijzere kast; allegaar amparte ’okkies, waar je ingeduwd wordt, ’n stank van dieve, zoo scherp dat je bijna stikt; en zoo’n kar rammelt, dat je denkt, dat je maag om zal draaie. Bè je dankbaar ajje op die binneplaas ontboeid wordt! En dan komt altijd die directeur medeen erg vrindelijk namijntoe, en zeit: „Zoo Racier, ben je daar weer?” Waarop die briggedier ’t bewijs van zijn gevangene overlevert.

„Affijn, in De Haag wier toe’ die heele zaak weer uitgeploze, maar alles veel minder mooi en vertierig, en met maar veertien getuige erbij. En eindelijk voor dat hooge hof, eischte die zwartrok van ’n procureur-generaal,—waar ’k bij laat vloeie dat ’t geen kat is om zonder handschoene an te pakke en die de grooste hekel het an recidiviste—: bevestiging van de straf voor Racier en zijn staf.—’k Wil je best bekenne: toe’ zat ik in draf, en d’r ware twéé geneesheere noodig, om mijn weer bij me trimmetane te brenge, want ik was van me stokkie gevalle.—Maar eindelijk benne we allegaar tot niet meer dan vijf jaar veroordeeld, en door tusschekomst van de directeur ware we medeen algescheië, zoodat zullie na Leeuwarde ginge en ik vroeg om me eigeste celletje werom in me vertrouwde Scheveninge!...

„Maar ’t eenige wat ik daar toe’ toch zoo schrikkelijk miste, dat was me slaatje.—O man, ik smachtte soms zóó om te pruime, da’k dat teertouw ging kouwe, dat ik uit zat te pluize. Dikkels genog hoor, kwam de directeur, en dan zei ’ie: „spoeg’s uit op je hand,” dat ie die touwvezels zag ...

„Nou moch’ ik daar, om me goeie gedrag, nog wel’sme celletje uit om dinge van zolder te hale, zooas cocos om te vlechte voor die mensche, en dan liep ik zoo maar as ’n vrij man onder die hanebalke rond ... Och Heere, wat mòch’ ik dat graag,—’k ruik nòg die scherpe touwlucht a’k er om denk.

„Maar nou op ’n keer ontmoet ik in die gang ’t dochtertje van de werkmeester. En ’k maak zoo’n lief praatje, toe zij zeit: „Ja, ze was tabak weze brenge an vader.” Dat wier me medeen of er ’n vlam opsloeg achter me ooge;—’k most me vasthouwe, zóó beroerd as mijn dat miek. Maar ’k laat netuurlijk niks merke, en dat meissie loopt deur, en ik sluipstiekemwerom die trappe weer op. Want zie je, gestole heb ik nog nooit, maar tabak is as ’n suikerpot voor ’n kind. Dáár kan je niet afblijve. En och christeneziele, a’k die jekker van de werkmeester navoel, die d’r hong op de touw-zolder,—dan snap ik daar met ’n woord van waarachtig ...: ’n heel pond Friesche baai, da’k eerst nog dacht, dat z’n boteram was! En eer ’k ’t wist, ha’k ’t al weggepakt... Man, màn! da’ kan jij niet doorvoele wat dat voor ’n bajesklant is: tabak genog voor z’n hééle straftijd om van te pruime, a’ je ’t ’n beetje gochem angeleid het...

„Maar as de directeur in me cel kwam, dan vond ie niks as dat ééne slaatje soms in mijn mond. En dat ie niks von, dat gaf ’n heele opstand; wiere telkes invalle voor gedaan om mijn celletje na te speure,—ja, ’n paar maal hebbe ze me stroozak opegesnede... Hi, hi!—daar làg ’t niet.

„Nee man... Maar omda’k altijd zooveel hieuw van diere—bij mijn goeie gedrag—moch’ ik alle Zondags op zolder die twee katte van de opzichter gaan verzorge; en daar liete ze mijn onder de roos dan zoo’n heele middag vrij passegiere. Nou, je had er vanzelfswel tralies voor die rame, maar je was er zoo hoog, en zoo kon je ’r heelegaar die schepies in zee zien, die mijn gedachte ver mee trokke. Hè, en ondergeteekende màg zoo graag reize... A’je me ’n riksdaalder geeft, zit ’k morge in Londe,—met die veeboot van Harlinge over, as drijver achter die schape an... Zie je, en dan die vrijende paartjesbespieëdaar in die duine as ’t weer lente wier, en d’r zoo’n groene liefelijkheid kwam over dat zand ... Nou, en dan kreeg ik voor die poesies ’n bitje zoete melk mee, stukkies vleesch, wittebrood, maar dat vrat ’k netuurlijk zelvers allegaar op, want dan dacht ik: die lieve beesies worde tòch wel vet, en ik lust ’t graag, krijg ’t nooit...

„Ja, ’n Zòndagsche Zondage, hoor! Wàt had ’k ’t op die zolders toch best: vrijuit loope, lekkertjes schranse, en, och christeneziele noggetoe, die heele zak vol tabak, die ’k onder ’t touw en ’t cocos stiekem weggeborge had...”

Hoofdstuk XIX.„... Maar toen op ’n keer heb ik ’n steek late valle”—vervolgde Racier, nòg weer verdrietig, z’n verhaal over de tabaks- en andere zaligheden in den zolderhemel van de gevangenis—: Hij had de verleiding niet kunnen weerstaan en ’n handjevol van die „effetieve Friesche baai” uit den weggemoffelden zak van den werkmeester mee naar zijn celletje genomen voor den nacht, om de hartigheid van nog ’s een versche pruim bij z’n slapeloosheid, waar ie zoo wee van wier op ’t lest... En daar ineens was de directeur bij ’m binnengevallen, had ’m ontijdig uit z’n kooi gehaald, en, wijzend op die noodlottige bobbel achter z’n kiezen, verordineerd: „doe d’r ’s uit.” Diens technische blik had de substantie dra herkend. Dat was geen teertouw, tot vezels gekauwd,—dat waren lange draden ...tabak! En: „hoe kom je daar an, Generaal?”—had hij eerst nog ’n tikje gemoedelijk, maar toch streng gevraagd.„’t Is van ’n endje segaar, da’k op de luchtplaas heb gevonde”—antwoordde Racier spontaan.—„Hebt uwe daar zeker zèlfs late valle.”„Dat lieg je, want ik pruim of rook nooit”—was ’t bescheid.„Dan meschien van de domenees of de pastoor, of van die andere heere voor onze Zedelijke Verbetering, die d’r gevange medemensch nog ’s ’n rookgeurtje wouwe gunne....”Maar omdat hij de waarheid niet had willen zeggen, moest ie toen in de strafcel, daar in den kelder;—naar de bajen, zoo gezeid.Vijf dagen later werd hij om kwart voor tienen op de klok voor dat college van regenten gebracht, en op diegroene tafel lag daar zijn pruim uitgespreid als korrepus elikser... Doch hij hieuw astrantig vol, dat ie ’t gevònden had, en derhalve kreeg ie er nog een-en-twintig dagen strafcel bij—wat ’m driftig gemaakt had en hem ’n bondige verwensching ontlokt, bedoelende het botte afsnijden van der heeren respectieve levensdraden—met als gevolg natuurlijk verzwaring van straf: „in de boeien!”Doch dit deerde hem amper. Want naast de bajen had je de gevangeniskeuken, en die kok was de kwaaiste nog niet. Te minder omdat hij nog wel ’s door zijn koksmaatje een vaatje margarine placht te laten verheimelijken voor eigen huiselijk gebruik,—waarvan Racier toevalligerwijs niet onkundigwas gebleven.—Nou, verraje dee’ hij tòch nooit, naar ik wel wist. Maar voorloopig had hij geen termen gevonden om den kok van dit zijn principe de overtuiging te schenken. En die was ’n erge beste man, bezonder meelijdig en mededeelzaam,—óók voor ’n ander. Met dit gevolg, dat Racier in de strafcel zóó vet en zoo dik wier, dat die boeien ’m bekans van z’n lejen afborstten... Maar die ànderen begrepen dat niet!Bovendien had hij toen, als atheïst zijnde, de hoogste vereering opgevat voor ’n predikant,—al kon hij uiteraard de sóórt nooit als te best zetten... Maar dàt was nou nog ’s een domenee! Die kwam soms dag aan dag bij ’m, en vertelde van allegaar verhale uit die groote, vrije wèreld, zonder gezemel of flauwe smoesies,—dat ’t was of je ’t las in ’n boek vanne ... Paul de Kock ... offe Multátuli. „En àls maar door, en àls maar minzaam tege ’n gevalle mensch, want—zei die altijd zelf—: „wie staat, ziet toe dat hij niet en valle, en in dat groote Huis, daar zitte die gróóste misdadigers niet.”—Fijngesproke,—is dat effe wat voor ’n dienaar van ’t heilige woord, die daar toch ook van mot bikke?”—Racier nam er zijn petje voor af. „Dikkels genog hoor, dat domenee kwam in die strafcel, met z’n boterammetjes onder ze arm, en dan was z’n eerste tege de bewaarder: „doen die man ze boeie af; zóó kan ’k niet met ’m prate!” En of ’t dan was om hèm weer die vrije beweging van arme en beene te late?—domenee dee’ ook de celledeur achter ’m dicht, dat de generaal z’n kap af moch’ neme,—hoe ’t zij, vaak zat ie er ’s avons nòg, en mos die bewaarder komme vrage of z’n eerwaarde wel wist dat ’t half nege was. Onder z’n trooste was die man z’n tijd heelegaar vergete,—zoo’n eerbied had die voor ’n ander z’n ongeloof....Zie je, às er toch nog ’s ies was—wat ’k niet en gloof as atheïst zijnde—maar ’n ander leve of zoo, dan het Ds. X. daar de aldereerste plaas, of ’k mag zóó dood valle....„Maar zie je: vijf jaar, dat benne zestig maande, twee honderd zestig weke, achttien-honderd-vijf-en-twintig dage .... drie-en-veertig-duizend-acht-honderd ure, en ajje de menute wil wete, weet ik ze ook buite me hoofd, want dat leg je daar allegaar maar telkes uit te rekene, as je snachs nie ken slape: omdat je er ommers geen seconde van wordt geschonke, waar je niet zoo siekeneurig langzaam doorheen hoeft te gaan... Je wordt er zoo flauw van, krijgt zoo’n kinderachtige smaak in je mond,—waarvoor ze in dat groote Huis nog wel ’s ’n stukkie bokking uitdeele an wie beneje ’t jaar hebbe,—maar as recidivist zijnde, wordt jou geen hartelijkheid van haring of ’n harderwieker gegund.„Nou, en dan is dat bij mijn maar aldoor prakkeseere. Dan haal ’k me heele levesloop weer door me hoofd, van onschuldige zuigeling af in die wieg, en van ’t respekvoor je ouwers en je familie, die je te schande heb gedaan door je valle.... ’k Heb nog twee zusters na je weet;—die ben erg deftig getrouwd, allebei van de alder’oogste kringe in Brussel.—Nou, da’ kan ’k dan nie verknoerste, da’ die edelvrouwe mijn zoo verachte. En om d’r meelij nog’s op te wekke, schrijf ik dan weer da’k in die gevangenis op sterve leg en me Heer en Heiland anschouwd heb, vanwege dat hullie met d’r manne allebei an de fijne kant benne. Da’k me bekeerd heb—zoo gezeid—, om nog ’s ’n woord van troost en liefelijkheid te magge verneme uit de mond van mijn eige bloed in die verlatenheid van me cel. En dan maak ’k ze lekker ook, want dan schrijf ik d’r telkes bij, da’k an me nichie Merie mijn heele nalatenschap heb vermaakt,—wat zullie nie wete dat mometeel niks as me dallesdekkertje is, die lange pool, die ’k nog van jou heb gehad, en me pijp, aggenebbiesj!„Die twee brieve in antwoord draag ’k altijd speciaal bij me; gaan mee in me graf. Ajje d’r nou bij gaat zitte, za’k ze je nog’s voorleze, omdat jij toch ’n ami intime van me bent... Mot je hoore, en maar nie’ na me kijke, a’k altemet van inwendige ontroeringe weer nie’ verder kan komme ...”Tot de onverwachte wending weer kwam, op mijn meewarigheid: „Wel christeneziele, wa’ bè jij toch ’n slome kadet, da’ je die inzichte van mijn nooit wil begrijpe. ’k Was zoo lekker as kip—nogal wiedas, daar vlak naast die keuke... Maar ’k smachtte ommers van heimwee na ’n woord van vertroosting, enne ... as ’t kon nog ’n paar cente d’r bij voor ’n krans op mijn graf... Want ’t liep na ontslag en de uitbetaling van die uitgangskas... Val jij mij ook aldoor in die rede!—’t Mooiste komt ommers nog, van hoe ze alstiekem op die erfenis van mijn gevangenis-cente aasde.”Maar die comedie kende ik nu al wel.—„Ja man, van je familie moet je ’t maar hebben ...”—sneed ik de pathetische voordracht bot af.—„En toen na je ontslag, wat heb je toen verder uitgespookt?”„Och ... zie je, die brave domenee had mijn met rijtuig af wille komme hale van de poort: maar ’k heb ’t afgeslage ... voor ’t oog van me maats, hè? dat de Generaal d’r nou uit kwam, as verstokt atheïst, in één bakkie met ’n predikant! Al kostte ’t me hartzeer, want ’t was voor mijn ’n erg beste zielevertrooster geweest...„Maar ’k ken me zelfs ommers veel te goed. A’k na zóó veel jare die poort weer uitstap, dan ben ’k as ’n hond die van de ketting af komt,—zóó zenewachtig, da ’k met m’n eige geen rade meer weet, en alleenig maar schrikkelijk an die drank ben verslaafd... Dan mot ’k jenever gaan zuipe, net zoo lang to ’k die luize op me kop zoo voel danse ... ja’, da’k m’n eige wel dood wou zuipe ... al heb ’k an geen verrajers borste gezoge...„En tòch ... toe, toe is dat alles ten goeie gekeerd ... door ’n vrouw die mijn liefelijke hart verstond, ’n vrouw as ’n engel ...„’t Was de veertiende Juni. Toe sting ik in Scheveninge weer op de straat, met me heele armoeiïge lijf ineens in die zon. Buite de poort, in die lange laan van hooge groene boome,—da’k van duizeligheid niet en wist of ’k links dan rechts af zou slaan.„Toe vroeg d’r ’n man: „waar mot jij heen?”—’k Zeg: „na de watertore”,—want hij zag niet da’k uit de bajes kwam, zoo netjes gekleed as ’k was in dat zwarte pakkie van mijn domenee. En dus doende kom ik in dat eerste ’t beste café an, van de andere kant as uit dat groote Huis. En om nog minder in de gate te loope,vraag ’k een kop koffie. Maar nou stane daar ’n boel mensche voor toonbank, en tòch geneer ’k me eige zoo’n beetje, toe die waard, die dat zeker an mijn ziet, blauw-weg zeit: „Och man, schaam u maar niet; ze komme hier allemaal ’t eerste an.” En ik weg!„Dan valt mijn oog op ’n ordentelijk huis, waar an staat: café Alcazar. En op dat raam geschreve: „ici on parle français.” Nou hè,—ik die tòch zoo graag mijn moedertaal hoort, ’k stap daar na binne en vraag: „donnez moi une tasse de café.” Maar Fransch kon zij niet. Wel wier ’k, om mijn nette kleedij, in ’n amparte gelagkamer gelate, waar ’k door d’r beeldschoone dochter wier angesproke,—da’k er van schrok, zóó’n beeld! ’n Schoonheid man,—a’k van mijn leve nooit had gezien, met ’n bruinachtige tint en koolzwart haar, dito wenkbrauwe, ’n klein mondje, en ivoorwitte tande ... Daarmee bevond ik me eige niks op mijn gemak, hoor, want ’k ben toch ook man, hè, en dan vijf jaar cel ... „Jongejuffrouw”—zeg ’k van ontroering—„vraag maar liever eerst of uws mama óók bij ons komt.”„Nou, en toe’ vroeg die mevrouw of ’k een gepensionneerde was. „Nee”—antwoord ik in ’t Maleisch—„ik kom juist uit ’t Kurhaushotel met ’n briefie van houdt ’m in de gate.”—En toe kreeg ’k ’n kop extra zwarte koffie voor de reparatie,—en ’k at daar,—en ’k nam twee kejakkies, want ik dacht, ’t is jullie tòch te doen om mijn kappitaal;—maar aldoor in bijzijn van dat beeldschoone mokkeltje, waaran ’k óók twee kejakkies had gegeve.—En toe zeg ’k zoo: „’t Spijt mijn, da’k geen twintig jaar jonger ben, want dan ontging jij mijn niet, edele nymf.” Waarop zij in eene mijn heele inwendigheid an ’t smelte bracht door dat gezegde: „Meheer, ik ben atheïst en trouw nooit, want ikweet veels te goed, waar ’n mensch toe komme kan!”„Daar schrok ik toe zóó van, want ’t was twee druppels water mijn eige gedachte,—en och, christeneziele Venus was d’r maar ’n aroeang bij. Da’k in ééne zeg: „Ze magge mijn alle jare van de wèreld geve, a’k je effe as ’n zuster an mijn hart drukke mag.” En ’k ril d’r nòg van, man, want d’r mama sting toe dat dat moch’, en ’k miek d’r koontjes nat van mijn trane.„Toe bestelde ik ’n diner eerste klas, mèt ’n flesch wijn,—aldoor nog in die gedachte, dat ik me in ’n huis bevond, waar ’t om ’t lood was te doen. En na afloop huur ik ’n kamer, om daar te logeere. Waarop ik vroeg: „Mevrouw, wat is me schuld?”—„Wat je op fatsoenlijke manier hier gebruikt”—zeit zij toe’—„brengt geen schuld mee, omdat u derek de waarheid het gesproke, en ’k graag mensche mag, die met de volle waarheid voor de borst komme ...”„O, man—dat voel je dan over je rug. Zooda ’k an die dochter vroeg of zij mijn nou de eer wou doen van mijn De Haag te late anschouwe...Zóó uit de bajes, met ’n beeldschoone dame an mijn arm,—’n ontslage boef! En ze vertoonde mijn ’t paleis van onze geëerbiedigde Koningin,—snij je me hart ope, is ’t één bonk oranje!—, en bij die Gevangepoort hieuw ze halt: „wat hier te zien is, is prachtig,—je ken er de martelinge waarmerke van Johan de Witt, enzoovoort.” En onder de wandeling vroeg ik haar kennis van de boeke van Multátuli, en hoe zij an ’t atheïsme was gekomme?„Zoowat twee-en-half uur heb ik met haar gewandeld, en ’k dorst niet te vrage van wat te gebruike, want daar was zij te fassoendelijk voor. Maar in eene zeit zij, „wat hè jij ’n mooi ringetje an!”—’k Zeg: „’t is ’n gedachtenis an mijn mama.” En ’k paste ’t haar alvast an.Waarop ik in de Hoogstraat die winkel van Van Kempe inging, zeggende om ’n boodschop, en uit achting voor ’t geen ik genote had en de toekomst van de nacht wellicht nog opbrenge zou, bij die juwelier voor de som van f 8.50 ’n ringetje kocht, in rose watte geleid met ’n doossie.—En zoo ging ik weer gearm met haar na huis.„Toe heb ik s’avens met verschillende heere daar ’n partijtje biljart gespeeld, en geeneen van verlore, dus wij mieke de grooste pret. Ik dacht, da’k in de hemel was, daar ’k ’s ochtens in me cel nog me kuggie had gebruikt.—Om tien uur souper, met dat beeldschoone mensch altijd bij me ... da’s óók ’n plaag, om gek van te worde!„Daarop vroeg ik an haar mama: „wil u mijn ’n plezier doen, onder zes ooge privé?”—En dat moch.—Toe zei ik: „mevrouw, voor ’t geen u gedaan heb an ’n gevalle man, heb ik dit gekocht, en mag ik nou de vrijheid hebbe het an ’t geen u lief en dierbaar is te overhandige?”—Waarop die mevrouw zei: „zie je wel, dat je opvoeding niet en leere ken?”„En die dochter riep tege mijn: „geef nou uws hart maar lucht, want gij zijt óók atheïst!”—Waarop ik snikkende dat doossie ope miek en haar die ring overhandigde met de woorde: „Kind, dit is ’n gedachtenis van ’n atheïst, en dit doen ik niet voor ’t een of andere, maar ’t is louter mijn opvoeding, die zich ten prooi geeft”,—en ik ’t an haar vinger stak.„As gij tòch atheïst zijt”—zei zij toe verblijd—„geef ’k u verlof om buite bijzijn van mama, na sluite van ’t café nog ’n paar woorde met mijn te verwissele.”—Om twaalf uur ging die bak dicht, en tot twee uur hebbe me wijn zitte hijsche.... Da’s karakter....: ze had an mijn gezien, da ’k een gevalle man was...”En weer verborg Racier z’n snikkenden kop in z’n rooden zakdoek. Tot hij zich vermande, en met een smeltend weeke stem besloot:„Die andere morge stinge wij allebei erg laat op, en toe het mijn beeldschoone engel mijn eigehandig na ’t spoor toe gebracht. Want ’k wou in De Haag niet blijve, om rede daar die Markies de Touard óók net af was gestapt en met potlooje die klante langs leurde, die ik met me staf vijf jaar geleje opgelicht had.—Daarom trok ik na Middelburg werom, en door tusschekomst van Jhr. v. d. L. d. C., van de president van de rechtbank, en nog andere grootheid, die mijn wel konne, ben ’k toe an ’n wage huishoudelijke artikele geholpe, om de boer mee op te gaan vente.—’t Een of andere uit te hale, dat doet die Markies nou nie meer. En ikke óók niet, as de maatschappij mijn maar niet in de steek laat.„Maar toe’ ’k daar die eerste avend in Middelburg ankwam, en me intrek in dat logement voor gesjochte jonges nam, komt medeen die vent met de nachtlijst na mijn toe en zeit: „Zoo Generaal, hoe gaat ’t met ’t leve?”—„Zachies an”,—zeg ’k nog.—„Nou vrouw”—roept ie die bolleboffin d’r bij—„je mag de vlag wel uithange, want zúkke hooge personaadjes hebbe me nog nóóit te slape geleid!”

Hoofdstuk XIX.

„... Maar toen op ’n keer heb ik ’n steek late valle”—vervolgde Racier, nòg weer verdrietig, z’n verhaal over de tabaks- en andere zaligheden in den zolderhemel van de gevangenis—: Hij had de verleiding niet kunnen weerstaan en ’n handjevol van die „effetieve Friesche baai” uit den weggemoffelden zak van den werkmeester mee naar zijn celletje genomen voor den nacht, om de hartigheid van nog ’s een versche pruim bij z’n slapeloosheid, waar ie zoo wee van wier op ’t lest... En daar ineens was de directeur bij ’m binnengevallen, had ’m ontijdig uit z’n kooi gehaald, en, wijzend op die noodlottige bobbel achter z’n kiezen, verordineerd: „doe d’r ’s uit.” Diens technische blik had de substantie dra herkend. Dat was geen teertouw, tot vezels gekauwd,—dat waren lange draden ...tabak! En: „hoe kom je daar an, Generaal?”—had hij eerst nog ’n tikje gemoedelijk, maar toch streng gevraagd.„’t Is van ’n endje segaar, da’k op de luchtplaas heb gevonde”—antwoordde Racier spontaan.—„Hebt uwe daar zeker zèlfs late valle.”„Dat lieg je, want ik pruim of rook nooit”—was ’t bescheid.„Dan meschien van de domenees of de pastoor, of van die andere heere voor onze Zedelijke Verbetering, die d’r gevange medemensch nog ’s ’n rookgeurtje wouwe gunne....”Maar omdat hij de waarheid niet had willen zeggen, moest ie toen in de strafcel, daar in den kelder;—naar de bajen, zoo gezeid.Vijf dagen later werd hij om kwart voor tienen op de klok voor dat college van regenten gebracht, en op diegroene tafel lag daar zijn pruim uitgespreid als korrepus elikser... Doch hij hieuw astrantig vol, dat ie ’t gevònden had, en derhalve kreeg ie er nog een-en-twintig dagen strafcel bij—wat ’m driftig gemaakt had en hem ’n bondige verwensching ontlokt, bedoelende het botte afsnijden van der heeren respectieve levensdraden—met als gevolg natuurlijk verzwaring van straf: „in de boeien!”Doch dit deerde hem amper. Want naast de bajen had je de gevangeniskeuken, en die kok was de kwaaiste nog niet. Te minder omdat hij nog wel ’s door zijn koksmaatje een vaatje margarine placht te laten verheimelijken voor eigen huiselijk gebruik,—waarvan Racier toevalligerwijs niet onkundigwas gebleven.—Nou, verraje dee’ hij tòch nooit, naar ik wel wist. Maar voorloopig had hij geen termen gevonden om den kok van dit zijn principe de overtuiging te schenken. En die was ’n erge beste man, bezonder meelijdig en mededeelzaam,—óók voor ’n ander. Met dit gevolg, dat Racier in de strafcel zóó vet en zoo dik wier, dat die boeien ’m bekans van z’n lejen afborstten... Maar die ànderen begrepen dat niet!Bovendien had hij toen, als atheïst zijnde, de hoogste vereering opgevat voor ’n predikant,—al kon hij uiteraard de sóórt nooit als te best zetten... Maar dàt was nou nog ’s een domenee! Die kwam soms dag aan dag bij ’m, en vertelde van allegaar verhale uit die groote, vrije wèreld, zonder gezemel of flauwe smoesies,—dat ’t was of je ’t las in ’n boek vanne ... Paul de Kock ... offe Multátuli. „En àls maar door, en àls maar minzaam tege ’n gevalle mensch, want—zei die altijd zelf—: „wie staat, ziet toe dat hij niet en valle, en in dat groote Huis, daar zitte die gróóste misdadigers niet.”—Fijngesproke,—is dat effe wat voor ’n dienaar van ’t heilige woord, die daar toch ook van mot bikke?”—Racier nam er zijn petje voor af. „Dikkels genog hoor, dat domenee kwam in die strafcel, met z’n boterammetjes onder ze arm, en dan was z’n eerste tege de bewaarder: „doen die man ze boeie af; zóó kan ’k niet met ’m prate!” En of ’t dan was om hèm weer die vrije beweging van arme en beene te late?—domenee dee’ ook de celledeur achter ’m dicht, dat de generaal z’n kap af moch’ neme,—hoe ’t zij, vaak zat ie er ’s avons nòg, en mos die bewaarder komme vrage of z’n eerwaarde wel wist dat ’t half nege was. Onder z’n trooste was die man z’n tijd heelegaar vergete,—zoo’n eerbied had die voor ’n ander z’n ongeloof....Zie je, às er toch nog ’s ies was—wat ’k niet en gloof as atheïst zijnde—maar ’n ander leve of zoo, dan het Ds. X. daar de aldereerste plaas, of ’k mag zóó dood valle....„Maar zie je: vijf jaar, dat benne zestig maande, twee honderd zestig weke, achttien-honderd-vijf-en-twintig dage .... drie-en-veertig-duizend-acht-honderd ure, en ajje de menute wil wete, weet ik ze ook buite me hoofd, want dat leg je daar allegaar maar telkes uit te rekene, as je snachs nie ken slape: omdat je er ommers geen seconde van wordt geschonke, waar je niet zoo siekeneurig langzaam doorheen hoeft te gaan... Je wordt er zoo flauw van, krijgt zoo’n kinderachtige smaak in je mond,—waarvoor ze in dat groote Huis nog wel ’s ’n stukkie bokking uitdeele an wie beneje ’t jaar hebbe,—maar as recidivist zijnde, wordt jou geen hartelijkheid van haring of ’n harderwieker gegund.„Nou, en dan is dat bij mijn maar aldoor prakkeseere. Dan haal ’k me heele levesloop weer door me hoofd, van onschuldige zuigeling af in die wieg, en van ’t respekvoor je ouwers en je familie, die je te schande heb gedaan door je valle.... ’k Heb nog twee zusters na je weet;—die ben erg deftig getrouwd, allebei van de alder’oogste kringe in Brussel.—Nou, da’ kan ’k dan nie verknoerste, da’ die edelvrouwe mijn zoo verachte. En om d’r meelij nog’s op te wekke, schrijf ik dan weer da’k in die gevangenis op sterve leg en me Heer en Heiland anschouwd heb, vanwege dat hullie met d’r manne allebei an de fijne kant benne. Da’k me bekeerd heb—zoo gezeid—, om nog ’s ’n woord van troost en liefelijkheid te magge verneme uit de mond van mijn eige bloed in die verlatenheid van me cel. En dan maak ’k ze lekker ook, want dan schrijf ik d’r telkes bij, da’k an me nichie Merie mijn heele nalatenschap heb vermaakt,—wat zullie nie wete dat mometeel niks as me dallesdekkertje is, die lange pool, die ’k nog van jou heb gehad, en me pijp, aggenebbiesj!„Die twee brieve in antwoord draag ’k altijd speciaal bij me; gaan mee in me graf. Ajje d’r nou bij gaat zitte, za’k ze je nog’s voorleze, omdat jij toch ’n ami intime van me bent... Mot je hoore, en maar nie’ na me kijke, a’k altemet van inwendige ontroeringe weer nie’ verder kan komme ...”Tot de onverwachte wending weer kwam, op mijn meewarigheid: „Wel christeneziele, wa’ bè jij toch ’n slome kadet, da’ je die inzichte van mijn nooit wil begrijpe. ’k Was zoo lekker as kip—nogal wiedas, daar vlak naast die keuke... Maar ’k smachtte ommers van heimwee na ’n woord van vertroosting, enne ... as ’t kon nog ’n paar cente d’r bij voor ’n krans op mijn graf... Want ’t liep na ontslag en de uitbetaling van die uitgangskas... Val jij mij ook aldoor in die rede!—’t Mooiste komt ommers nog, van hoe ze alstiekem op die erfenis van mijn gevangenis-cente aasde.”Maar die comedie kende ik nu al wel.—„Ja man, van je familie moet je ’t maar hebben ...”—sneed ik de pathetische voordracht bot af.—„En toen na je ontslag, wat heb je toen verder uitgespookt?”„Och ... zie je, die brave domenee had mijn met rijtuig af wille komme hale van de poort: maar ’k heb ’t afgeslage ... voor ’t oog van me maats, hè? dat de Generaal d’r nou uit kwam, as verstokt atheïst, in één bakkie met ’n predikant! Al kostte ’t me hartzeer, want ’t was voor mijn ’n erg beste zielevertrooster geweest...„Maar ’k ken me zelfs ommers veel te goed. A’k na zóó veel jare die poort weer uitstap, dan ben ’k as ’n hond die van de ketting af komt,—zóó zenewachtig, da ’k met m’n eige geen rade meer weet, en alleenig maar schrikkelijk an die drank ben verslaafd... Dan mot ’k jenever gaan zuipe, net zoo lang to ’k die luize op me kop zoo voel danse ... ja’, da’k m’n eige wel dood wou zuipe ... al heb ’k an geen verrajers borste gezoge...„En tòch ... toe, toe is dat alles ten goeie gekeerd ... door ’n vrouw die mijn liefelijke hart verstond, ’n vrouw as ’n engel ...„’t Was de veertiende Juni. Toe sting ik in Scheveninge weer op de straat, met me heele armoeiïge lijf ineens in die zon. Buite de poort, in die lange laan van hooge groene boome,—da’k van duizeligheid niet en wist of ’k links dan rechts af zou slaan.„Toe vroeg d’r ’n man: „waar mot jij heen?”—’k Zeg: „na de watertore”,—want hij zag niet da’k uit de bajes kwam, zoo netjes gekleed as ’k was in dat zwarte pakkie van mijn domenee. En dus doende kom ik in dat eerste ’t beste café an, van de andere kant as uit dat groote Huis. En om nog minder in de gate te loope,vraag ’k een kop koffie. Maar nou stane daar ’n boel mensche voor toonbank, en tòch geneer ’k me eige zoo’n beetje, toe die waard, die dat zeker an mijn ziet, blauw-weg zeit: „Och man, schaam u maar niet; ze komme hier allemaal ’t eerste an.” En ik weg!„Dan valt mijn oog op ’n ordentelijk huis, waar an staat: café Alcazar. En op dat raam geschreve: „ici on parle français.” Nou hè,—ik die tòch zoo graag mijn moedertaal hoort, ’k stap daar na binne en vraag: „donnez moi une tasse de café.” Maar Fransch kon zij niet. Wel wier ’k, om mijn nette kleedij, in ’n amparte gelagkamer gelate, waar ’k door d’r beeldschoone dochter wier angesproke,—da’k er van schrok, zóó’n beeld! ’n Schoonheid man,—a’k van mijn leve nooit had gezien, met ’n bruinachtige tint en koolzwart haar, dito wenkbrauwe, ’n klein mondje, en ivoorwitte tande ... Daarmee bevond ik me eige niks op mijn gemak, hoor, want ’k ben toch ook man, hè, en dan vijf jaar cel ... „Jongejuffrouw”—zeg ’k van ontroering—„vraag maar liever eerst of uws mama óók bij ons komt.”„Nou, en toe’ vroeg die mevrouw of ’k een gepensionneerde was. „Nee”—antwoord ik in ’t Maleisch—„ik kom juist uit ’t Kurhaushotel met ’n briefie van houdt ’m in de gate.”—En toe kreeg ’k ’n kop extra zwarte koffie voor de reparatie,—en ’k at daar,—en ’k nam twee kejakkies, want ik dacht, ’t is jullie tòch te doen om mijn kappitaal;—maar aldoor in bijzijn van dat beeldschoone mokkeltje, waaran ’k óók twee kejakkies had gegeve.—En toe zeg ’k zoo: „’t Spijt mijn, da’k geen twintig jaar jonger ben, want dan ontging jij mijn niet, edele nymf.” Waarop zij in eene mijn heele inwendigheid an ’t smelte bracht door dat gezegde: „Meheer, ik ben atheïst en trouw nooit, want ikweet veels te goed, waar ’n mensch toe komme kan!”„Daar schrok ik toe zóó van, want ’t was twee druppels water mijn eige gedachte,—en och, christeneziele Venus was d’r maar ’n aroeang bij. Da’k in ééne zeg: „Ze magge mijn alle jare van de wèreld geve, a’k je effe as ’n zuster an mijn hart drukke mag.” En ’k ril d’r nòg van, man, want d’r mama sting toe dat dat moch’, en ’k miek d’r koontjes nat van mijn trane.„Toe bestelde ik ’n diner eerste klas, mèt ’n flesch wijn,—aldoor nog in die gedachte, dat ik me in ’n huis bevond, waar ’t om ’t lood was te doen. En na afloop huur ik ’n kamer, om daar te logeere. Waarop ik vroeg: „Mevrouw, wat is me schuld?”—„Wat je op fatsoenlijke manier hier gebruikt”—zeit zij toe’—„brengt geen schuld mee, omdat u derek de waarheid het gesproke, en ’k graag mensche mag, die met de volle waarheid voor de borst komme ...”„O, man—dat voel je dan over je rug. Zooda ’k an die dochter vroeg of zij mijn nou de eer wou doen van mijn De Haag te late anschouwe...Zóó uit de bajes, met ’n beeldschoone dame an mijn arm,—’n ontslage boef! En ze vertoonde mijn ’t paleis van onze geëerbiedigde Koningin,—snij je me hart ope, is ’t één bonk oranje!—, en bij die Gevangepoort hieuw ze halt: „wat hier te zien is, is prachtig,—je ken er de martelinge waarmerke van Johan de Witt, enzoovoort.” En onder de wandeling vroeg ik haar kennis van de boeke van Multátuli, en hoe zij an ’t atheïsme was gekomme?„Zoowat twee-en-half uur heb ik met haar gewandeld, en ’k dorst niet te vrage van wat te gebruike, want daar was zij te fassoendelijk voor. Maar in eene zeit zij, „wat hè jij ’n mooi ringetje an!”—’k Zeg: „’t is ’n gedachtenis an mijn mama.” En ’k paste ’t haar alvast an.Waarop ik in de Hoogstraat die winkel van Van Kempe inging, zeggende om ’n boodschop, en uit achting voor ’t geen ik genote had en de toekomst van de nacht wellicht nog opbrenge zou, bij die juwelier voor de som van f 8.50 ’n ringetje kocht, in rose watte geleid met ’n doossie.—En zoo ging ik weer gearm met haar na huis.„Toe heb ik s’avens met verschillende heere daar ’n partijtje biljart gespeeld, en geeneen van verlore, dus wij mieke de grooste pret. Ik dacht, da’k in de hemel was, daar ’k ’s ochtens in me cel nog me kuggie had gebruikt.—Om tien uur souper, met dat beeldschoone mensch altijd bij me ... da’s óók ’n plaag, om gek van te worde!„Daarop vroeg ik an haar mama: „wil u mijn ’n plezier doen, onder zes ooge privé?”—En dat moch.—Toe zei ik: „mevrouw, voor ’t geen u gedaan heb an ’n gevalle man, heb ik dit gekocht, en mag ik nou de vrijheid hebbe het an ’t geen u lief en dierbaar is te overhandige?”—Waarop die mevrouw zei: „zie je wel, dat je opvoeding niet en leere ken?”„En die dochter riep tege mijn: „geef nou uws hart maar lucht, want gij zijt óók atheïst!”—Waarop ik snikkende dat doossie ope miek en haar die ring overhandigde met de woorde: „Kind, dit is ’n gedachtenis van ’n atheïst, en dit doen ik niet voor ’t een of andere, maar ’t is louter mijn opvoeding, die zich ten prooi geeft”,—en ik ’t an haar vinger stak.„As gij tòch atheïst zijt”—zei zij toe verblijd—„geef ’k u verlof om buite bijzijn van mama, na sluite van ’t café nog ’n paar woorde met mijn te verwissele.”—Om twaalf uur ging die bak dicht, en tot twee uur hebbe me wijn zitte hijsche.... Da’s karakter....: ze had an mijn gezien, da ’k een gevalle man was...”En weer verborg Racier z’n snikkenden kop in z’n rooden zakdoek. Tot hij zich vermande, en met een smeltend weeke stem besloot:„Die andere morge stinge wij allebei erg laat op, en toe het mijn beeldschoone engel mijn eigehandig na ’t spoor toe gebracht. Want ’k wou in De Haag niet blijve, om rede daar die Markies de Touard óók net af was gestapt en met potlooje die klante langs leurde, die ik met me staf vijf jaar geleje opgelicht had.—Daarom trok ik na Middelburg werom, en door tusschekomst van Jhr. v. d. L. d. C., van de president van de rechtbank, en nog andere grootheid, die mijn wel konne, ben ’k toe an ’n wage huishoudelijke artikele geholpe, om de boer mee op te gaan vente.—’t Een of andere uit te hale, dat doet die Markies nou nie meer. En ikke óók niet, as de maatschappij mijn maar niet in de steek laat.„Maar toe’ ’k daar die eerste avend in Middelburg ankwam, en me intrek in dat logement voor gesjochte jonges nam, komt medeen die vent met de nachtlijst na mijn toe en zeit: „Zoo Generaal, hoe gaat ’t met ’t leve?”—„Zachies an”,—zeg ’k nog.—„Nou vrouw”—roept ie die bolleboffin d’r bij—„je mag de vlag wel uithange, want zúkke hooge personaadjes hebbe me nog nóóit te slape geleid!”

„... Maar toen op ’n keer heb ik ’n steek late valle”—vervolgde Racier, nòg weer verdrietig, z’n verhaal over de tabaks- en andere zaligheden in den zolderhemel van de gevangenis—: Hij had de verleiding niet kunnen weerstaan en ’n handjevol van die „effetieve Friesche baai” uit den weggemoffelden zak van den werkmeester mee naar zijn celletje genomen voor den nacht, om de hartigheid van nog ’s een versche pruim bij z’n slapeloosheid, waar ie zoo wee van wier op ’t lest... En daar ineens was de directeur bij ’m binnengevallen, had ’m ontijdig uit z’n kooi gehaald, en, wijzend op die noodlottige bobbel achter z’n kiezen, verordineerd: „doe d’r ’s uit.” Diens technische blik had de substantie dra herkend. Dat was geen teertouw, tot vezels gekauwd,—dat waren lange draden ...tabak! En: „hoe kom je daar an, Generaal?”—had hij eerst nog ’n tikje gemoedelijk, maar toch streng gevraagd.

„’t Is van ’n endje segaar, da’k op de luchtplaas heb gevonde”—antwoordde Racier spontaan.—„Hebt uwe daar zeker zèlfs late valle.”

„Dat lieg je, want ik pruim of rook nooit”—was ’t bescheid.

„Dan meschien van de domenees of de pastoor, of van die andere heere voor onze Zedelijke Verbetering, die d’r gevange medemensch nog ’s ’n rookgeurtje wouwe gunne....”

Maar omdat hij de waarheid niet had willen zeggen, moest ie toen in de strafcel, daar in den kelder;—naar de bajen, zoo gezeid.

Vijf dagen later werd hij om kwart voor tienen op de klok voor dat college van regenten gebracht, en op diegroene tafel lag daar zijn pruim uitgespreid als korrepus elikser... Doch hij hieuw astrantig vol, dat ie ’t gevònden had, en derhalve kreeg ie er nog een-en-twintig dagen strafcel bij—wat ’m driftig gemaakt had en hem ’n bondige verwensching ontlokt, bedoelende het botte afsnijden van der heeren respectieve levensdraden—met als gevolg natuurlijk verzwaring van straf: „in de boeien!”

Doch dit deerde hem amper. Want naast de bajen had je de gevangeniskeuken, en die kok was de kwaaiste nog niet. Te minder omdat hij nog wel ’s door zijn koksmaatje een vaatje margarine placht te laten verheimelijken voor eigen huiselijk gebruik,—waarvan Racier toevalligerwijs niet onkundigwas gebleven.—Nou, verraje dee’ hij tòch nooit, naar ik wel wist. Maar voorloopig had hij geen termen gevonden om den kok van dit zijn principe de overtuiging te schenken. En die was ’n erge beste man, bezonder meelijdig en mededeelzaam,—óók voor ’n ander. Met dit gevolg, dat Racier in de strafcel zóó vet en zoo dik wier, dat die boeien ’m bekans van z’n lejen afborstten... Maar die ànderen begrepen dat niet!

Bovendien had hij toen, als atheïst zijnde, de hoogste vereering opgevat voor ’n predikant,—al kon hij uiteraard de sóórt nooit als te best zetten... Maar dàt was nou nog ’s een domenee! Die kwam soms dag aan dag bij ’m, en vertelde van allegaar verhale uit die groote, vrije wèreld, zonder gezemel of flauwe smoesies,—dat ’t was of je ’t las in ’n boek vanne ... Paul de Kock ... offe Multátuli. „En àls maar door, en àls maar minzaam tege ’n gevalle mensch, want—zei die altijd zelf—: „wie staat, ziet toe dat hij niet en valle, en in dat groote Huis, daar zitte die gróóste misdadigers niet.”—Fijngesproke,—is dat effe wat voor ’n dienaar van ’t heilige woord, die daar toch ook van mot bikke?”—Racier nam er zijn petje voor af. „Dikkels genog hoor, dat domenee kwam in die strafcel, met z’n boterammetjes onder ze arm, en dan was z’n eerste tege de bewaarder: „doen die man ze boeie af; zóó kan ’k niet met ’m prate!” En of ’t dan was om hèm weer die vrije beweging van arme en beene te late?—domenee dee’ ook de celledeur achter ’m dicht, dat de generaal z’n kap af moch’ neme,—hoe ’t zij, vaak zat ie er ’s avons nòg, en mos die bewaarder komme vrage of z’n eerwaarde wel wist dat ’t half nege was. Onder z’n trooste was die man z’n tijd heelegaar vergete,—zoo’n eerbied had die voor ’n ander z’n ongeloof....Zie je, às er toch nog ’s ies was—wat ’k niet en gloof as atheïst zijnde—maar ’n ander leve of zoo, dan het Ds. X. daar de aldereerste plaas, of ’k mag zóó dood valle....

„Maar zie je: vijf jaar, dat benne zestig maande, twee honderd zestig weke, achttien-honderd-vijf-en-twintig dage .... drie-en-veertig-duizend-acht-honderd ure, en ajje de menute wil wete, weet ik ze ook buite me hoofd, want dat leg je daar allegaar maar telkes uit te rekene, as je snachs nie ken slape: omdat je er ommers geen seconde van wordt geschonke, waar je niet zoo siekeneurig langzaam doorheen hoeft te gaan... Je wordt er zoo flauw van, krijgt zoo’n kinderachtige smaak in je mond,—waarvoor ze in dat groote Huis nog wel ’s ’n stukkie bokking uitdeele an wie beneje ’t jaar hebbe,—maar as recidivist zijnde, wordt jou geen hartelijkheid van haring of ’n harderwieker gegund.

„Nou, en dan is dat bij mijn maar aldoor prakkeseere. Dan haal ’k me heele levesloop weer door me hoofd, van onschuldige zuigeling af in die wieg, en van ’t respekvoor je ouwers en je familie, die je te schande heb gedaan door je valle.... ’k Heb nog twee zusters na je weet;—die ben erg deftig getrouwd, allebei van de alder’oogste kringe in Brussel.—Nou, da’ kan ’k dan nie verknoerste, da’ die edelvrouwe mijn zoo verachte. En om d’r meelij nog’s op te wekke, schrijf ik dan weer da’k in die gevangenis op sterve leg en me Heer en Heiland anschouwd heb, vanwege dat hullie met d’r manne allebei an de fijne kant benne. Da’k me bekeerd heb—zoo gezeid—, om nog ’s ’n woord van troost en liefelijkheid te magge verneme uit de mond van mijn eige bloed in die verlatenheid van me cel. En dan maak ’k ze lekker ook, want dan schrijf ik d’r telkes bij, da’k an me nichie Merie mijn heele nalatenschap heb vermaakt,—wat zullie nie wete dat mometeel niks as me dallesdekkertje is, die lange pool, die ’k nog van jou heb gehad, en me pijp, aggenebbiesj!

„Die twee brieve in antwoord draag ’k altijd speciaal bij me; gaan mee in me graf. Ajje d’r nou bij gaat zitte, za’k ze je nog’s voorleze, omdat jij toch ’n ami intime van me bent... Mot je hoore, en maar nie’ na me kijke, a’k altemet van inwendige ontroeringe weer nie’ verder kan komme ...”

Tot de onverwachte wending weer kwam, op mijn meewarigheid: „Wel christeneziele, wa’ bè jij toch ’n slome kadet, da’ je die inzichte van mijn nooit wil begrijpe. ’k Was zoo lekker as kip—nogal wiedas, daar vlak naast die keuke... Maar ’k smachtte ommers van heimwee na ’n woord van vertroosting, enne ... as ’t kon nog ’n paar cente d’r bij voor ’n krans op mijn graf... Want ’t liep na ontslag en de uitbetaling van die uitgangskas... Val jij mij ook aldoor in die rede!—’t Mooiste komt ommers nog, van hoe ze alstiekem op die erfenis van mijn gevangenis-cente aasde.”

Maar die comedie kende ik nu al wel.—„Ja man, van je familie moet je ’t maar hebben ...”—sneed ik de pathetische voordracht bot af.—„En toen na je ontslag, wat heb je toen verder uitgespookt?”

„Och ... zie je, die brave domenee had mijn met rijtuig af wille komme hale van de poort: maar ’k heb ’t afgeslage ... voor ’t oog van me maats, hè? dat de Generaal d’r nou uit kwam, as verstokt atheïst, in één bakkie met ’n predikant! Al kostte ’t me hartzeer, want ’t was voor mijn ’n erg beste zielevertrooster geweest...

„Maar ’k ken me zelfs ommers veel te goed. A’k na zóó veel jare die poort weer uitstap, dan ben ’k as ’n hond die van de ketting af komt,—zóó zenewachtig, da ’k met m’n eige geen rade meer weet, en alleenig maar schrikkelijk an die drank ben verslaafd... Dan mot ’k jenever gaan zuipe, net zoo lang to ’k die luize op me kop zoo voel danse ... ja’, da’k m’n eige wel dood wou zuipe ... al heb ’k an geen verrajers borste gezoge...

„En tòch ... toe, toe is dat alles ten goeie gekeerd ... door ’n vrouw die mijn liefelijke hart verstond, ’n vrouw as ’n engel ...

„’t Was de veertiende Juni. Toe sting ik in Scheveninge weer op de straat, met me heele armoeiïge lijf ineens in die zon. Buite de poort, in die lange laan van hooge groene boome,—da’k van duizeligheid niet en wist of ’k links dan rechts af zou slaan.

„Toe vroeg d’r ’n man: „waar mot jij heen?”—’k Zeg: „na de watertore”,—want hij zag niet da’k uit de bajes kwam, zoo netjes gekleed as ’k was in dat zwarte pakkie van mijn domenee. En dus doende kom ik in dat eerste ’t beste café an, van de andere kant as uit dat groote Huis. En om nog minder in de gate te loope,vraag ’k een kop koffie. Maar nou stane daar ’n boel mensche voor toonbank, en tòch geneer ’k me eige zoo’n beetje, toe die waard, die dat zeker an mijn ziet, blauw-weg zeit: „Och man, schaam u maar niet; ze komme hier allemaal ’t eerste an.” En ik weg!

„Dan valt mijn oog op ’n ordentelijk huis, waar an staat: café Alcazar. En op dat raam geschreve: „ici on parle français.” Nou hè,—ik die tòch zoo graag mijn moedertaal hoort, ’k stap daar na binne en vraag: „donnez moi une tasse de café.” Maar Fransch kon zij niet. Wel wier ’k, om mijn nette kleedij, in ’n amparte gelagkamer gelate, waar ’k door d’r beeldschoone dochter wier angesproke,—da’k er van schrok, zóó’n beeld! ’n Schoonheid man,—a’k van mijn leve nooit had gezien, met ’n bruinachtige tint en koolzwart haar, dito wenkbrauwe, ’n klein mondje, en ivoorwitte tande ... Daarmee bevond ik me eige niks op mijn gemak, hoor, want ’k ben toch ook man, hè, en dan vijf jaar cel ... „Jongejuffrouw”—zeg ’k van ontroering—„vraag maar liever eerst of uws mama óók bij ons komt.”

„Nou, en toe’ vroeg die mevrouw of ’k een gepensionneerde was. „Nee”—antwoord ik in ’t Maleisch—„ik kom juist uit ’t Kurhaushotel met ’n briefie van houdt ’m in de gate.”—En toe kreeg ’k ’n kop extra zwarte koffie voor de reparatie,—en ’k at daar,—en ’k nam twee kejakkies, want ik dacht, ’t is jullie tòch te doen om mijn kappitaal;—maar aldoor in bijzijn van dat beeldschoone mokkeltje, waaran ’k óók twee kejakkies had gegeve.—En toe zeg ’k zoo: „’t Spijt mijn, da’k geen twintig jaar jonger ben, want dan ontging jij mijn niet, edele nymf.” Waarop zij in eene mijn heele inwendigheid an ’t smelte bracht door dat gezegde: „Meheer, ik ben atheïst en trouw nooit, want ikweet veels te goed, waar ’n mensch toe komme kan!”

„Daar schrok ik toe zóó van, want ’t was twee druppels water mijn eige gedachte,—en och, christeneziele Venus was d’r maar ’n aroeang bij. Da’k in ééne zeg: „Ze magge mijn alle jare van de wèreld geve, a’k je effe as ’n zuster an mijn hart drukke mag.” En ’k ril d’r nòg van, man, want d’r mama sting toe dat dat moch’, en ’k miek d’r koontjes nat van mijn trane.

„Toe bestelde ik ’n diner eerste klas, mèt ’n flesch wijn,—aldoor nog in die gedachte, dat ik me in ’n huis bevond, waar ’t om ’t lood was te doen. En na afloop huur ik ’n kamer, om daar te logeere. Waarop ik vroeg: „Mevrouw, wat is me schuld?”—„Wat je op fatsoenlijke manier hier gebruikt”—zeit zij toe’—„brengt geen schuld mee, omdat u derek de waarheid het gesproke, en ’k graag mensche mag, die met de volle waarheid voor de borst komme ...”

„O, man—dat voel je dan over je rug. Zooda ’k an die dochter vroeg of zij mijn nou de eer wou doen van mijn De Haag te late anschouwe...Zóó uit de bajes, met ’n beeldschoone dame an mijn arm,—’n ontslage boef! En ze vertoonde mijn ’t paleis van onze geëerbiedigde Koningin,—snij je me hart ope, is ’t één bonk oranje!—, en bij die Gevangepoort hieuw ze halt: „wat hier te zien is, is prachtig,—je ken er de martelinge waarmerke van Johan de Witt, enzoovoort.” En onder de wandeling vroeg ik haar kennis van de boeke van Multátuli, en hoe zij an ’t atheïsme was gekomme?

„Zoowat twee-en-half uur heb ik met haar gewandeld, en ’k dorst niet te vrage van wat te gebruike, want daar was zij te fassoendelijk voor. Maar in eene zeit zij, „wat hè jij ’n mooi ringetje an!”—’k Zeg: „’t is ’n gedachtenis an mijn mama.” En ’k paste ’t haar alvast an.Waarop ik in de Hoogstraat die winkel van Van Kempe inging, zeggende om ’n boodschop, en uit achting voor ’t geen ik genote had en de toekomst van de nacht wellicht nog opbrenge zou, bij die juwelier voor de som van f 8.50 ’n ringetje kocht, in rose watte geleid met ’n doossie.—En zoo ging ik weer gearm met haar na huis.

„Toe heb ik s’avens met verschillende heere daar ’n partijtje biljart gespeeld, en geeneen van verlore, dus wij mieke de grooste pret. Ik dacht, da’k in de hemel was, daar ’k ’s ochtens in me cel nog me kuggie had gebruikt.—Om tien uur souper, met dat beeldschoone mensch altijd bij me ... da’s óók ’n plaag, om gek van te worde!

„Daarop vroeg ik an haar mama: „wil u mijn ’n plezier doen, onder zes ooge privé?”—En dat moch.—Toe zei ik: „mevrouw, voor ’t geen u gedaan heb an ’n gevalle man, heb ik dit gekocht, en mag ik nou de vrijheid hebbe het an ’t geen u lief en dierbaar is te overhandige?”—Waarop die mevrouw zei: „zie je wel, dat je opvoeding niet en leere ken?”

„En die dochter riep tege mijn: „geef nou uws hart maar lucht, want gij zijt óók atheïst!”—Waarop ik snikkende dat doossie ope miek en haar die ring overhandigde met de woorde: „Kind, dit is ’n gedachtenis van ’n atheïst, en dit doen ik niet voor ’t een of andere, maar ’t is louter mijn opvoeding, die zich ten prooi geeft”,—en ik ’t an haar vinger stak.

„As gij tòch atheïst zijt”—zei zij toe verblijd—„geef ’k u verlof om buite bijzijn van mama, na sluite van ’t café nog ’n paar woorde met mijn te verwissele.”—Om twaalf uur ging die bak dicht, en tot twee uur hebbe me wijn zitte hijsche.... Da’s karakter....: ze had an mijn gezien, da ’k een gevalle man was...”

En weer verborg Racier z’n snikkenden kop in z’n rooden zakdoek. Tot hij zich vermande, en met een smeltend weeke stem besloot:

„Die andere morge stinge wij allebei erg laat op, en toe het mijn beeldschoone engel mijn eigehandig na ’t spoor toe gebracht. Want ’k wou in De Haag niet blijve, om rede daar die Markies de Touard óók net af was gestapt en met potlooje die klante langs leurde, die ik met me staf vijf jaar geleje opgelicht had.—Daarom trok ik na Middelburg werom, en door tusschekomst van Jhr. v. d. L. d. C., van de president van de rechtbank, en nog andere grootheid, die mijn wel konne, ben ’k toe an ’n wage huishoudelijke artikele geholpe, om de boer mee op te gaan vente.—’t Een of andere uit te hale, dat doet die Markies nou nie meer. En ikke óók niet, as de maatschappij mijn maar niet in de steek laat.

„Maar toe’ ’k daar die eerste avend in Middelburg ankwam, en me intrek in dat logement voor gesjochte jonges nam, komt medeen die vent met de nachtlijst na mijn toe en zeit: „Zoo Generaal, hoe gaat ’t met ’t leve?”—„Zachies an”,—zeg ’k nog.—„Nou vrouw”—roept ie die bolleboffin d’r bij—„je mag de vlag wel uithange, want zúkke hooge personaadjes hebbe me nog nóóit te slape geleid!”

Hoofdstuk XX.„Achtbare Heer,„Het gemoed den spiegel der menschheid waarin men gansch zijn leven kan terugzien, belast mij met zwarighedes.„Mijn leven dat niets anders is dan eene aaneenschakeling van ellende, armoede, verdriet en misdaden, gepaard met nog vele andere misdrijven en omstandighedes, doet mij bij zekere klas van personen een aanzien verschaften als uitschot der maatschappij, nieteling in de samenleving.„Nochtans geachte Heer, gij, dat levend massa, gij die bezield zijt met een fabelachtig vermogen, een edel gevoel en innemend karakter, begaafd met eene geleerdheid van Salemon, gedenk een man die aan het visionisme lijd?„Menigmaal heb ik opgemerkt dat na het verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovig mensch een afkeer voor mij koesterde, menschen die ik aanzien als ontaarde wezens, wiens karakter naar het dierlijke overhelt.„Achtbare Heer, vergeef het mij, maar man als ik rondzwervende rampzalige, die ook alle uitvluchtsel en omstandigheden der samenleving kent, volgens mij is de sympathie die uwe dienstbode mij koesterde min of meer uitgedoofd. Ik kan mij inbeelden wat daar aanleiding toe geeft.„Maar vermits gij eenmaal gansch mijn levensloop zult weten—’t ergste komt nog!—veroorloof ik mij uw goedheid af te smeeken, om mij te helpen in mijne noodwendigheden, en haar, die twee druppels water een Prinses is, in te beelden dat ik goedhartig en nederig ben aangaande haar persoon.„Steunende op Uw welwillende Edelmoedigheid achtbare Heer, en in aanmerking nemende mijn voorliefde, die ik voor u koester, hoop ik wel geachte Heer, dat uw medelijdend oog zal nederzien op het rampzalig leven van mij„Uw nederig dienaar C. E. Racier.”Dien middag had Racier tot drie uur op mijn kamer zitten vertellen. Een uur later vond ik dezen brief in de bus,—getrouwe variatie op zijn fameuse generaalspleidooi,—zóó keurig gecalligrafeerd en met zulke prachtig omkrulde beginletters versierd, dat hij hem zeker door een ander had laten schrijven.Maar net of er niets tusschenbeide was gekomen, zat hij den volgenden morgen al weer tijdig klaar om op het vale stramien van zijn leven de bonte kleuren zijner verbeeldingen voort te borduren. Ik sprak evenmin van den brief. En ’t scheen al alsof die rare gril bij stilzwijgende overeenkomst maar liever zou worden genegeerd, toen hij opeens lacherig verlegen naar mij opkeek, en er waarachtig een schuchter rose opbloosde in zijn groezelwitte gezicht.—Want ’t was wonderlijk, maar nu en dan zag je op die verloopen facie kinderlijk-teere emoties weerschijnen, en de kerel, die in ’t grove zoo meesterlijk kon veinzen, zoo bedriegelijk comedie kon spelen, was nog altijd z’n naïeve aandoeningen geen baas, al trachtte hij ze ook aanstonds brutaal te overschetteren.Zoo ging ’t ook nu. ’t Hinderde hem, dat ik er niet over begon. Dat zwijgen verwarde ’m een beetje, en zoodra hij zich voelde blozen, schoot ie in een onechten schaterlach, sloeg overdreven op z’n knieën, en alsof ’t niets dan een mop was geweest, proestte hij los: „hoe wastie, hoe was tie?—wat ’n bak hè, zeg, hoe von je ’m nou?”Maar ik was in een stemming om ’m te plagen en hield me lakoniek of ’k er niets van begreep. En door z’n aanstellerij van uitbundige pret heen hunkerden z’n oogen aldoor dat ik toch mee zou gaan lachen om zijn penibele houding te redden...„Ja, zie je”—begon hij zich nu gejaagd te verontschuldigen met eerst telkens pauzes van confuus gegrinnik—„zie je, ’k had ’t je ommers beloofd, hè ... da’k je ’s me fijnste handschrift zou sture... Hè je die eerste letters gezien?... en dat adres, hè?... zoo allegaar uit de vrije hand ... op logement in me leege ure getrokke ... En heelegaar zèlf, hoor ... heelegaar zèlf .... geen mensch an geholpe ... of doch je van niet? ... want die rekweste-schrijver leit tegeswoordig ommers op ’n ander logement... Ik kòn ’m niet eens, die man, toe ’k je schreef ... nee, en toe ’k ’t ’m liet zien, toe zeit ie: ’k ben d’r jaloersch op zooas jij toch ken schrijve ... want ’t is twee droppels water mijn eigeste hand, maar alleenig veel fijnder ... nòg fijnder ... nog nobelder... Ja, dat zei d’ie, dat ’t nobelder was dan zijn hand!... Nou, en hoe von jij ’t dan nou?.. want je zeit niks... Waarom zèg je nou niks?... ’k Hè je toch niet beleedigd?... Of was ’t je te amekaal van zoo’n schooier, van zoo’n brok vuil, hè ... da ’k je ’n brief schreef, zooas tie uit mijn zondige hart op was geweld?... Want me laaste ademtocht ... hè ... me doodsnik ... da’ weet je ... de kreet eener stervende, wiens misdadige ziel opstijgt voor de vierschaar ... van deNatuur—Nou dach jij da ’k me daar ging versmoeze .... da ’k as verwoed atheïst me steke liet valle ... Maar valt ’t je mee ... zeg ... valt ’t je mee van Racier dat-ie nognet op ’t laatste nippertje Gods’s naam in het geslikt en me eigeste geloof hoog heb gehouwe?... Want jij snàpt mijn, geloof ik ... Jij kijkt me zoo link ... die brilleglaze van jou bore ’n mensch dwars door z’n hart ... en d’r ontsnapt jou niet veel, man!... Waarom be’ je eigelijk geen rechter van exstructie geworde?... Of hè je nog te veel met de boeve te doen, hè ... met d’r rampzalige lot ... om ze allegaar in de lik op te sluite?... Anders mot je ’t maar zegge ... as je met zoo’n zondaar as ik ben ... a’k je ben tegegevalle ... want ’k hè je vooruit wel gewaarschouwd... Van de eerste dag an he’k tege jou gezeid: man, a’je Racier kan, in z’n inwendig gemoed, en ziet hoe vuil, hoe zwart ’t daar is .... dan schud je je hoofd en roept uit: Ga van me, jij ben me te slecht!... As ’t zoo ver is, da’ jij me verstoot ... nou affijn, zeg ’t dan maar ... Hier zit ik, me hoofd is geboge, neem je moker dan op, en slaan me de harsings kapot ... Wat geef ik om mijn leve?... D’r is een wijf op logement ... van de vijnste famielje ... d’r pappa was notaris ... d’r broers benne dokter, avecaat, en lid van de Raad ... maar zij, de gevallene, zij loopt op de baan ... En die heeft me op koste van ongelijk lief gekrege, die arme meid ... Gisteraved, toe ze d’r laaste volk uit had gelate ... is ze zóó op de straat voor me voete gevalle, het ze me knieë gegrepe, en gesnikt ... to’k d’r alles van begreep ... Maar ’k heb d’r niet verstoote ... Zooas ’t een ridder betamelijkt, he’k d’r opgeheve ... zij is toch jonkvrouw, óók immers van adel ... en me mededogendheid van misdadiger die nog altijd een mensch is, he’k over d’r rampzalige ziel uitgegote.—„Grijp u vast an ’t kruis, Mina!”—dat heb ’k gezeid ... Ja, as atheïst zijnde heb ’k haar ’t kruis voorgehouwe, want zij staat altijd nog in de Bosschieskerk ingeschreve ...„Zoek uw heul en uw toeverlaat in de heilige biecht, meid! En wend je af van de manne, want ’tben toch immers allegaar verslete kerels die jij krijgt...” Ja, ’t is toch waar, zoo’n ouwe lijkstaassie die an de brandspiritus verslaafd is, en met ’t onrein in d’r grijze hare ... „Ik—dat heb ’k gezeid—ben an ’t gloof van me moeder ontvalle; maar jij, Mina, wie veel lief heeft gehad, zal veel vergeve worde, meid. Je het ’t uit geen weelde gedaan, dat weet God!” ... Toe heb ’k ’r ’n dubbeltje van die gulde van uwe gegeve, en ’k heb d’r geraje: ga nou morge ’t eerste voor die cente baje, en vraag dan an m’eer pastoor om je zonde te boete, en as ’t kan om ’n bitje bedeeling van turf, aarappeltjes, en ’n paar brooje bedeeling in de week voor van ’t winter... Ik ben je genege; we zijn allebei zondige mensche van edele afkomst, maar kijk mijn an: ben ik nou de eik, waar jij je as klimop voor eeuwig om slingere ken?... Zeg ’t zelf, ik ben ’n ruïne, al ken ’k ook nog wel ’n knap vrouwspersoon an. Maar ik zwalk zonder stuur door de bare van ’t leve. En waar ’k ’s nachs van droom, die rol speel ’k ’s morges, net zoo lang to’k weer in de lik anbelant, of jammerlijk op de klippe der zonde verplettert. Want voor mijn staat daar geen kruis meer met roze op die rotse. Zeg nou zelf, zoo’n schuit is ’n wrak, en geen huwelijksboot, meid-lief ... Maar ’k vraag je één ding—want je ken me nog niet—: he’k voor eeuwig schipbreuk geleje, lees dan trouw iedere aved de krant, of daar geen berichie van de schouwburg in staat, dat er ’n stuk wordt vertoond: „Het Leve van ’n Atheïst, of die Martelaar van zijn Geloof” ... Die martelaar, Mina, die held voor ’t ongeloof, die rampzalige gevalle man, dat ben ik! En a’ je ’t dan maar effe kan lappe, effe an ’n armoeiïge schelling kan komme—ja, al mos je ’mook stele!—gaan dàt stuk dan kijke, want je ziet er ’t leve in gespeeld van de man, die je daar effe je liefde het geopebaard, maar die veels te slecht was om ooit jou bruigom te worde.”—Ze snikte, haar hoofd was voor ’t eerst en voor ’t laast an mijn boezem gezonke ... Ik streelde haar lokke, ze zijn nog zoo zacht ... as zij, man ... en de bleekheid der liefde verfde haar wange ... Maar ’k rukte mijn los ... „La’ we sterk zijn, Mina, en geen kussing meer deele, daar ’t noodlot zijn grauwe vlerke op spreidt... Neem me an as uws broeder, en luister na me raad ... Voor ’t onrein is geen goud zoo goed as stavezaad met jenever ... en om je van ’t spiritus af te wenne ... drink je hier dag an dag voor mijn cente één glaassie cognac. Me zalle d’r maar direc mee beginne ...”„Toe hebbe me same elk ’n slaapmutsie gevat ... Da’s ook goed voor ’t sjegrijn, want we hadde te doen met mekander. Zij met mijn, ik met haar, die arme meid. En toen alle volk na kooi was, zei de waardin: „Kom kinders, ’k heb maf, ’t wordt tijd.” Mina is na ’t zolder, ik ben na de vliering gestrompeld, maar vanochend zag ’k ’t haar wel an, dat ze net zoo min as ik een oog dicht had geloke.—„Ben je nou nog beleedigd, om die brief?... Of heb ’k me goeie hart voor je ope geleid, dat ’t één bonk dankbaarheid is?.. Jaag me anders maar weg... Ben ’k je te min, dan trap je me subbiet je kamer af ... Want die stoel hier bij dat kacheltje za ’k tòch nooit vergete ...„Weet je hoe ’t komt, da ’k vannacht niet kon slape?”... Ik dacht àls an die brief ... ’k Had zèlf twee nieuwe penne gekocht, dat die man ’m op z’n mooiste zou schrijve ... Nou, en hoe was tie?... ’k Was t’r zoo trotsch op, da ’k ’m er jou pijp met dat zilvere plaatje voorheb gegeve ... Misschien hè je later nog wel ’s zoo’n Gou’sch stompie voor mijn ... want ’n souvenir zit ’m niet in de waarde ...”De meid kwam binnen en bracht twee koppen koffie.Toen ze weg was, zat Racier met z’n handen voor z’n oogen. Hij had van die zielig verarmde, lange, bleeke handen, met roode knoken. En ze beefden nu, schokten voor z’n gezicht.Maar in eens keek hij met z’n betraande facie lachend naar me op: „Zoo bèn jij nou ... da’s je nobele hart ... Je zeit niks, maakt me geneens verwijte om de astranterigheid van die brief ... En toch deurzien je ’n mensch z’n innigste wensche ...„Ben je dus nou weer heelegaar goed? Is ’t alles van gistere vergeve en vergete?... Want anders dan ben ’k je koffie niet waard, en zet ik geen mond an ’t bakkie ...”„Waarachtig, Racier—als ’k je nou toch begrijp ...”Maar hij stak me zijn voeten toe: z’n verloopen schoenen glommen opmerkelijk.???„Ja, ja, dat was ’t, dat is ’t natuurlijk geweest. Da ’k daar zóó maar, met slikkerige bene, zoo maar, net as ’n beest van de straat in je huis was geloope. Die beleediging, da ’k haar trappe bevuild had en jou fijne kleed in je kamer ... ’t Was ommers ’t minste, ’t laagste ... Toe hadde jullie netuurlijk genog van de schooier; was zij nog te vies om an een kop uit dr keuke mijn lippe te zette ... Toe was ’t uit met de eer van ’n bak warme troost uit dezelfde pot ... Dàt was ’t! Vannacht is ’t me in eene te binne geschote, toe ’k maar maalde en tobde wat ’t toch zijn kon, dat ’k nou geen kop koffie meer waard was. Want dat schrijnde me, man; me oogewouwe d’r niet meer van dicht ... En medeen, da ’k ’t snapte, ben ’k met ’n rood hoofd van schaamte me bed uitgestapt, heb ’k an Mina d’r doossie schoensmeer gevraagd, en sting ’k te poese ...„Niet zoo zeer om die koffie, al wist ik ook nooit, dat er zóó’n weldaad voor ’n ziekelijk lichaam bestond; want da’s medicijn, je leeft er van op, je voelt je as zwerver de keizer gelijk,—’t hangt effetief bruin an de kom ... en dat schuim, dat je van de lucht altemet al gaat droome ... Ja, man, die kop zege za ’k nou tot me dood toe dag an dag misse ...„Maar da ’k ’m gistere nie kreeg—’t speet me geducht, want ’k lag er de heele nacht na te vlasse ... Toch ha ’k dat nog wel kanne verknoerste, as ’t niet was, dat jullie, me laaste, me anker in de zee van de zonde, mijn nou óók al niet langer lust ... En met me bloedende hart, he ’k toen in één asem die brief opgemaakt, nou ’k van jou motscheië...„Eén ding alleenig, da’ mo’k je nog vrage ... Want zie je, die Mina, waar ’k je daar strakkies van sprak, die kan d’r wel uit, uit mijn tooneelstuk. Die ouwe lijkstaassie verdoet zich tòch an ’t brandspiritus, want al wat er ’s avens tussche ons was voorgevalle, had ze vanmorge alweer heelegaar vergete. Toe ’k d’r, vóór ’k hierheen ging, nog ’s effe teerhartig over begon, keek ze mijn an of ik gek was ... dus: dronke geweest, óók pizekor: een liefdesverklaring van spiritusdamp ... Ha’k ’t gewete, dan ha’k d’r een lucifer bij gehouwe en was d’r heele declaraassie in een mooi blauw vlammetje subbiet opgebrand. Dat was dan maar beter geweest ook ... Dus laat die Mina uit onze kemedie maar liever weg as je wil ... De mensche zouwe der nog maar om motte lache.—Zoo is dat gekapte-hoofde-publiek, dat tuigvan de autemebiele! En dáár is die meid me toch nog van te nobele afkomst ook voor; wat jou? Is ’t soms niet rampzalig genog, zoo’n val? Bovedien ... ik as held, zou door zoo’n declaraassie ommers óók van me staassie, van me doorluchtende glorie ... van me adel en majesteit, dar! af motte brokkele, en in ’t kemieke vervalle ... Nee man, die passazie van Mina hou je d’r buite, op ieder geval, en je zet er maar in op ’t slot dat schrijver dezes netuurlijk met zu’k soort zondaresse geen omgang hieuw ... Zulle die toeschouwers mijn inwendig koerakter van gevalle man nog bewondere ...”Met bei z’n armzalige handen om den kop heen, vertroetelend, zoog ie nu eindelijk z’n koffie, de oogen aanstellerig dicht in z’n verheerlijkte, witte gezicht. Toen stond Racier langzaam uit den leunstoel op, en opeens wonderlijk weemoedig, nam hij afscheid als voor een lange, lange reis ...

Hoofdstuk XX.

„Achtbare Heer,„Het gemoed den spiegel der menschheid waarin men gansch zijn leven kan terugzien, belast mij met zwarighedes.„Mijn leven dat niets anders is dan eene aaneenschakeling van ellende, armoede, verdriet en misdaden, gepaard met nog vele andere misdrijven en omstandighedes, doet mij bij zekere klas van personen een aanzien verschaften als uitschot der maatschappij, nieteling in de samenleving.„Nochtans geachte Heer, gij, dat levend massa, gij die bezield zijt met een fabelachtig vermogen, een edel gevoel en innemend karakter, begaafd met eene geleerdheid van Salemon, gedenk een man die aan het visionisme lijd?„Menigmaal heb ik opgemerkt dat na het verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovig mensch een afkeer voor mij koesterde, menschen die ik aanzien als ontaarde wezens, wiens karakter naar het dierlijke overhelt.„Achtbare Heer, vergeef het mij, maar man als ik rondzwervende rampzalige, die ook alle uitvluchtsel en omstandigheden der samenleving kent, volgens mij is de sympathie die uwe dienstbode mij koesterde min of meer uitgedoofd. Ik kan mij inbeelden wat daar aanleiding toe geeft.„Maar vermits gij eenmaal gansch mijn levensloop zult weten—’t ergste komt nog!—veroorloof ik mij uw goedheid af te smeeken, om mij te helpen in mijne noodwendigheden, en haar, die twee druppels water een Prinses is, in te beelden dat ik goedhartig en nederig ben aangaande haar persoon.„Steunende op Uw welwillende Edelmoedigheid achtbare Heer, en in aanmerking nemende mijn voorliefde, die ik voor u koester, hoop ik wel geachte Heer, dat uw medelijdend oog zal nederzien op het rampzalig leven van mij„Uw nederig dienaar C. E. Racier.”Dien middag had Racier tot drie uur op mijn kamer zitten vertellen. Een uur later vond ik dezen brief in de bus,—getrouwe variatie op zijn fameuse generaalspleidooi,—zóó keurig gecalligrafeerd en met zulke prachtig omkrulde beginletters versierd, dat hij hem zeker door een ander had laten schrijven.Maar net of er niets tusschenbeide was gekomen, zat hij den volgenden morgen al weer tijdig klaar om op het vale stramien van zijn leven de bonte kleuren zijner verbeeldingen voort te borduren. Ik sprak evenmin van den brief. En ’t scheen al alsof die rare gril bij stilzwijgende overeenkomst maar liever zou worden genegeerd, toen hij opeens lacherig verlegen naar mij opkeek, en er waarachtig een schuchter rose opbloosde in zijn groezelwitte gezicht.—Want ’t was wonderlijk, maar nu en dan zag je op die verloopen facie kinderlijk-teere emoties weerschijnen, en de kerel, die in ’t grove zoo meesterlijk kon veinzen, zoo bedriegelijk comedie kon spelen, was nog altijd z’n naïeve aandoeningen geen baas, al trachtte hij ze ook aanstonds brutaal te overschetteren.Zoo ging ’t ook nu. ’t Hinderde hem, dat ik er niet over begon. Dat zwijgen verwarde ’m een beetje, en zoodra hij zich voelde blozen, schoot ie in een onechten schaterlach, sloeg overdreven op z’n knieën, en alsof ’t niets dan een mop was geweest, proestte hij los: „hoe wastie, hoe was tie?—wat ’n bak hè, zeg, hoe von je ’m nou?”Maar ik was in een stemming om ’m te plagen en hield me lakoniek of ’k er niets van begreep. En door z’n aanstellerij van uitbundige pret heen hunkerden z’n oogen aldoor dat ik toch mee zou gaan lachen om zijn penibele houding te redden...„Ja, zie je”—begon hij zich nu gejaagd te verontschuldigen met eerst telkens pauzes van confuus gegrinnik—„zie je, ’k had ’t je ommers beloofd, hè ... da’k je ’s me fijnste handschrift zou sture... Hè je die eerste letters gezien?... en dat adres, hè?... zoo allegaar uit de vrije hand ... op logement in me leege ure getrokke ... En heelegaar zèlf, hoor ... heelegaar zèlf .... geen mensch an geholpe ... of doch je van niet? ... want die rekweste-schrijver leit tegeswoordig ommers op ’n ander logement... Ik kòn ’m niet eens, die man, toe ’k je schreef ... nee, en toe ’k ’t ’m liet zien, toe zeit ie: ’k ben d’r jaloersch op zooas jij toch ken schrijve ... want ’t is twee droppels water mijn eigeste hand, maar alleenig veel fijnder ... nòg fijnder ... nog nobelder... Ja, dat zei d’ie, dat ’t nobelder was dan zijn hand!... Nou, en hoe von jij ’t dan nou?.. want je zeit niks... Waarom zèg je nou niks?... ’k Hè je toch niet beleedigd?... Of was ’t je te amekaal van zoo’n schooier, van zoo’n brok vuil, hè ... da ’k je ’n brief schreef, zooas tie uit mijn zondige hart op was geweld?... Want me laaste ademtocht ... hè ... me doodsnik ... da’ weet je ... de kreet eener stervende, wiens misdadige ziel opstijgt voor de vierschaar ... van deNatuur—Nou dach jij da ’k me daar ging versmoeze .... da ’k as verwoed atheïst me steke liet valle ... Maar valt ’t je mee ... zeg ... valt ’t je mee van Racier dat-ie nognet op ’t laatste nippertje Gods’s naam in het geslikt en me eigeste geloof hoog heb gehouwe?... Want jij snàpt mijn, geloof ik ... Jij kijkt me zoo link ... die brilleglaze van jou bore ’n mensch dwars door z’n hart ... en d’r ontsnapt jou niet veel, man!... Waarom be’ je eigelijk geen rechter van exstructie geworde?... Of hè je nog te veel met de boeve te doen, hè ... met d’r rampzalige lot ... om ze allegaar in de lik op te sluite?... Anders mot je ’t maar zegge ... as je met zoo’n zondaar as ik ben ... a’k je ben tegegevalle ... want ’k hè je vooruit wel gewaarschouwd... Van de eerste dag an he’k tege jou gezeid: man, a’je Racier kan, in z’n inwendig gemoed, en ziet hoe vuil, hoe zwart ’t daar is .... dan schud je je hoofd en roept uit: Ga van me, jij ben me te slecht!... As ’t zoo ver is, da’ jij me verstoot ... nou affijn, zeg ’t dan maar ... Hier zit ik, me hoofd is geboge, neem je moker dan op, en slaan me de harsings kapot ... Wat geef ik om mijn leve?... D’r is een wijf op logement ... van de vijnste famielje ... d’r pappa was notaris ... d’r broers benne dokter, avecaat, en lid van de Raad ... maar zij, de gevallene, zij loopt op de baan ... En die heeft me op koste van ongelijk lief gekrege, die arme meid ... Gisteraved, toe ze d’r laaste volk uit had gelate ... is ze zóó op de straat voor me voete gevalle, het ze me knieë gegrepe, en gesnikt ... to’k d’r alles van begreep ... Maar ’k heb d’r niet verstoote ... Zooas ’t een ridder betamelijkt, he’k d’r opgeheve ... zij is toch jonkvrouw, óók immers van adel ... en me mededogendheid van misdadiger die nog altijd een mensch is, he’k over d’r rampzalige ziel uitgegote.—„Grijp u vast an ’t kruis, Mina!”—dat heb ’k gezeid ... Ja, as atheïst zijnde heb ’k haar ’t kruis voorgehouwe, want zij staat altijd nog in de Bosschieskerk ingeschreve ...„Zoek uw heul en uw toeverlaat in de heilige biecht, meid! En wend je af van de manne, want ’tben toch immers allegaar verslete kerels die jij krijgt...” Ja, ’t is toch waar, zoo’n ouwe lijkstaassie die an de brandspiritus verslaafd is, en met ’t onrein in d’r grijze hare ... „Ik—dat heb ’k gezeid—ben an ’t gloof van me moeder ontvalle; maar jij, Mina, wie veel lief heeft gehad, zal veel vergeve worde, meid. Je het ’t uit geen weelde gedaan, dat weet God!” ... Toe heb ’k ’r ’n dubbeltje van die gulde van uwe gegeve, en ’k heb d’r geraje: ga nou morge ’t eerste voor die cente baje, en vraag dan an m’eer pastoor om je zonde te boete, en as ’t kan om ’n bitje bedeeling van turf, aarappeltjes, en ’n paar brooje bedeeling in de week voor van ’t winter... Ik ben je genege; we zijn allebei zondige mensche van edele afkomst, maar kijk mijn an: ben ik nou de eik, waar jij je as klimop voor eeuwig om slingere ken?... Zeg ’t zelf, ik ben ’n ruïne, al ken ’k ook nog wel ’n knap vrouwspersoon an. Maar ik zwalk zonder stuur door de bare van ’t leve. En waar ’k ’s nachs van droom, die rol speel ’k ’s morges, net zoo lang to’k weer in de lik anbelant, of jammerlijk op de klippe der zonde verplettert. Want voor mijn staat daar geen kruis meer met roze op die rotse. Zeg nou zelf, zoo’n schuit is ’n wrak, en geen huwelijksboot, meid-lief ... Maar ’k vraag je één ding—want je ken me nog niet—: he’k voor eeuwig schipbreuk geleje, lees dan trouw iedere aved de krant, of daar geen berichie van de schouwburg in staat, dat er ’n stuk wordt vertoond: „Het Leve van ’n Atheïst, of die Martelaar van zijn Geloof” ... Die martelaar, Mina, die held voor ’t ongeloof, die rampzalige gevalle man, dat ben ik! En a’ je ’t dan maar effe kan lappe, effe an ’n armoeiïge schelling kan komme—ja, al mos je ’mook stele!—gaan dàt stuk dan kijke, want je ziet er ’t leve in gespeeld van de man, die je daar effe je liefde het geopebaard, maar die veels te slecht was om ooit jou bruigom te worde.”—Ze snikte, haar hoofd was voor ’t eerst en voor ’t laast an mijn boezem gezonke ... Ik streelde haar lokke, ze zijn nog zoo zacht ... as zij, man ... en de bleekheid der liefde verfde haar wange ... Maar ’k rukte mijn los ... „La’ we sterk zijn, Mina, en geen kussing meer deele, daar ’t noodlot zijn grauwe vlerke op spreidt... Neem me an as uws broeder, en luister na me raad ... Voor ’t onrein is geen goud zoo goed as stavezaad met jenever ... en om je van ’t spiritus af te wenne ... drink je hier dag an dag voor mijn cente één glaassie cognac. Me zalle d’r maar direc mee beginne ...”„Toe hebbe me same elk ’n slaapmutsie gevat ... Da’s ook goed voor ’t sjegrijn, want we hadde te doen met mekander. Zij met mijn, ik met haar, die arme meid. En toen alle volk na kooi was, zei de waardin: „Kom kinders, ’k heb maf, ’t wordt tijd.” Mina is na ’t zolder, ik ben na de vliering gestrompeld, maar vanochend zag ’k ’t haar wel an, dat ze net zoo min as ik een oog dicht had geloke.—„Ben je nou nog beleedigd, om die brief?... Of heb ’k me goeie hart voor je ope geleid, dat ’t één bonk dankbaarheid is?.. Jaag me anders maar weg... Ben ’k je te min, dan trap je me subbiet je kamer af ... Want die stoel hier bij dat kacheltje za ’k tòch nooit vergete ...„Weet je hoe ’t komt, da ’k vannacht niet kon slape?”... Ik dacht àls an die brief ... ’k Had zèlf twee nieuwe penne gekocht, dat die man ’m op z’n mooiste zou schrijve ... Nou, en hoe was tie?... ’k Was t’r zoo trotsch op, da ’k ’m er jou pijp met dat zilvere plaatje voorheb gegeve ... Misschien hè je later nog wel ’s zoo’n Gou’sch stompie voor mijn ... want ’n souvenir zit ’m niet in de waarde ...”De meid kwam binnen en bracht twee koppen koffie.Toen ze weg was, zat Racier met z’n handen voor z’n oogen. Hij had van die zielig verarmde, lange, bleeke handen, met roode knoken. En ze beefden nu, schokten voor z’n gezicht.Maar in eens keek hij met z’n betraande facie lachend naar me op: „Zoo bèn jij nou ... da’s je nobele hart ... Je zeit niks, maakt me geneens verwijte om de astranterigheid van die brief ... En toch deurzien je ’n mensch z’n innigste wensche ...„Ben je dus nou weer heelegaar goed? Is ’t alles van gistere vergeve en vergete?... Want anders dan ben ’k je koffie niet waard, en zet ik geen mond an ’t bakkie ...”„Waarachtig, Racier—als ’k je nou toch begrijp ...”Maar hij stak me zijn voeten toe: z’n verloopen schoenen glommen opmerkelijk.???„Ja, ja, dat was ’t, dat is ’t natuurlijk geweest. Da ’k daar zóó maar, met slikkerige bene, zoo maar, net as ’n beest van de straat in je huis was geloope. Die beleediging, da ’k haar trappe bevuild had en jou fijne kleed in je kamer ... ’t Was ommers ’t minste, ’t laagste ... Toe hadde jullie netuurlijk genog van de schooier; was zij nog te vies om an een kop uit dr keuke mijn lippe te zette ... Toe was ’t uit met de eer van ’n bak warme troost uit dezelfde pot ... Dàt was ’t! Vannacht is ’t me in eene te binne geschote, toe ’k maar maalde en tobde wat ’t toch zijn kon, dat ’k nou geen kop koffie meer waard was. Want dat schrijnde me, man; me oogewouwe d’r niet meer van dicht ... En medeen, da ’k ’t snapte, ben ’k met ’n rood hoofd van schaamte me bed uitgestapt, heb ’k an Mina d’r doossie schoensmeer gevraagd, en sting ’k te poese ...„Niet zoo zeer om die koffie, al wist ik ook nooit, dat er zóó’n weldaad voor ’n ziekelijk lichaam bestond; want da’s medicijn, je leeft er van op, je voelt je as zwerver de keizer gelijk,—’t hangt effetief bruin an de kom ... en dat schuim, dat je van de lucht altemet al gaat droome ... Ja, man, die kop zege za ’k nou tot me dood toe dag an dag misse ...„Maar da ’k ’m gistere nie kreeg—’t speet me geducht, want ’k lag er de heele nacht na te vlasse ... Toch ha ’k dat nog wel kanne verknoerste, as ’t niet was, dat jullie, me laaste, me anker in de zee van de zonde, mijn nou óók al niet langer lust ... En met me bloedende hart, he ’k toen in één asem die brief opgemaakt, nou ’k van jou motscheië...„Eén ding alleenig, da’ mo’k je nog vrage ... Want zie je, die Mina, waar ’k je daar strakkies van sprak, die kan d’r wel uit, uit mijn tooneelstuk. Die ouwe lijkstaassie verdoet zich tòch an ’t brandspiritus, want al wat er ’s avens tussche ons was voorgevalle, had ze vanmorge alweer heelegaar vergete. Toe ’k d’r, vóór ’k hierheen ging, nog ’s effe teerhartig over begon, keek ze mijn an of ik gek was ... dus: dronke geweest, óók pizekor: een liefdesverklaring van spiritusdamp ... Ha’k ’t gewete, dan ha’k d’r een lucifer bij gehouwe en was d’r heele declaraassie in een mooi blauw vlammetje subbiet opgebrand. Dat was dan maar beter geweest ook ... Dus laat die Mina uit onze kemedie maar liever weg as je wil ... De mensche zouwe der nog maar om motte lache.—Zoo is dat gekapte-hoofde-publiek, dat tuigvan de autemebiele! En dáár is die meid me toch nog van te nobele afkomst ook voor; wat jou? Is ’t soms niet rampzalig genog, zoo’n val? Bovedien ... ik as held, zou door zoo’n declaraassie ommers óók van me staassie, van me doorluchtende glorie ... van me adel en majesteit, dar! af motte brokkele, en in ’t kemieke vervalle ... Nee man, die passazie van Mina hou je d’r buite, op ieder geval, en je zet er maar in op ’t slot dat schrijver dezes netuurlijk met zu’k soort zondaresse geen omgang hieuw ... Zulle die toeschouwers mijn inwendig koerakter van gevalle man nog bewondere ...”Met bei z’n armzalige handen om den kop heen, vertroetelend, zoog ie nu eindelijk z’n koffie, de oogen aanstellerig dicht in z’n verheerlijkte, witte gezicht. Toen stond Racier langzaam uit den leunstoel op, en opeens wonderlijk weemoedig, nam hij afscheid als voor een lange, lange reis ...

„Achtbare Heer,

„Het gemoed den spiegel der menschheid waarin men gansch zijn leven kan terugzien, belast mij met zwarighedes.

„Mijn leven dat niets anders is dan eene aaneenschakeling van ellende, armoede, verdriet en misdaden, gepaard met nog vele andere misdrijven en omstandighedes, doet mij bij zekere klas van personen een aanzien verschaften als uitschot der maatschappij, nieteling in de samenleving.

„Nochtans geachte Heer, gij, dat levend massa, gij die bezield zijt met een fabelachtig vermogen, een edel gevoel en innemend karakter, begaafd met eene geleerdheid van Salemon, gedenk een man die aan het visionisme lijd?

„Menigmaal heb ik opgemerkt dat na het verhaal van een klein gedeelte mijns levensloop den ongeletterden of bijgeloovig mensch een afkeer voor mij koesterde, menschen die ik aanzien als ontaarde wezens, wiens karakter naar het dierlijke overhelt.

„Achtbare Heer, vergeef het mij, maar man als ik rondzwervende rampzalige, die ook alle uitvluchtsel en omstandigheden der samenleving kent, volgens mij is de sympathie die uwe dienstbode mij koesterde min of meer uitgedoofd. Ik kan mij inbeelden wat daar aanleiding toe geeft.

„Maar vermits gij eenmaal gansch mijn levensloop zult weten—’t ergste komt nog!—veroorloof ik mij uw goedheid af te smeeken, om mij te helpen in mijne noodwendigheden, en haar, die twee druppels water een Prinses is, in te beelden dat ik goedhartig en nederig ben aangaande haar persoon.

„Steunende op Uw welwillende Edelmoedigheid achtbare Heer, en in aanmerking nemende mijn voorliefde, die ik voor u koester, hoop ik wel geachte Heer, dat uw medelijdend oog zal nederzien op het rampzalig leven van mij

„Uw nederig dienaar C. E. Racier.”

Dien middag had Racier tot drie uur op mijn kamer zitten vertellen. Een uur later vond ik dezen brief in de bus,—getrouwe variatie op zijn fameuse generaalspleidooi,—zóó keurig gecalligrafeerd en met zulke prachtig omkrulde beginletters versierd, dat hij hem zeker door een ander had laten schrijven.

Maar net of er niets tusschenbeide was gekomen, zat hij den volgenden morgen al weer tijdig klaar om op het vale stramien van zijn leven de bonte kleuren zijner verbeeldingen voort te borduren. Ik sprak evenmin van den brief. En ’t scheen al alsof die rare gril bij stilzwijgende overeenkomst maar liever zou worden genegeerd, toen hij opeens lacherig verlegen naar mij opkeek, en er waarachtig een schuchter rose opbloosde in zijn groezelwitte gezicht.—Want ’t was wonderlijk, maar nu en dan zag je op die verloopen facie kinderlijk-teere emoties weerschijnen, en de kerel, die in ’t grove zoo meesterlijk kon veinzen, zoo bedriegelijk comedie kon spelen, was nog altijd z’n naïeve aandoeningen geen baas, al trachtte hij ze ook aanstonds brutaal te overschetteren.

Zoo ging ’t ook nu. ’t Hinderde hem, dat ik er niet over begon. Dat zwijgen verwarde ’m een beetje, en zoodra hij zich voelde blozen, schoot ie in een onechten schaterlach, sloeg overdreven op z’n knieën, en alsof ’t niets dan een mop was geweest, proestte hij los: „hoe wastie, hoe was tie?—wat ’n bak hè, zeg, hoe von je ’m nou?”

Maar ik was in een stemming om ’m te plagen en hield me lakoniek of ’k er niets van begreep. En door z’n aanstellerij van uitbundige pret heen hunkerden z’n oogen aldoor dat ik toch mee zou gaan lachen om zijn penibele houding te redden...

„Ja, zie je”—begon hij zich nu gejaagd te verontschuldigen met eerst telkens pauzes van confuus gegrinnik—„zie je, ’k had ’t je ommers beloofd, hè ... da’k je ’s me fijnste handschrift zou sture... Hè je die eerste letters gezien?... en dat adres, hè?... zoo allegaar uit de vrije hand ... op logement in me leege ure getrokke ... En heelegaar zèlf, hoor ... heelegaar zèlf .... geen mensch an geholpe ... of doch je van niet? ... want die rekweste-schrijver leit tegeswoordig ommers op ’n ander logement... Ik kòn ’m niet eens, die man, toe ’k je schreef ... nee, en toe ’k ’t ’m liet zien, toe zeit ie: ’k ben d’r jaloersch op zooas jij toch ken schrijve ... want ’t is twee droppels water mijn eigeste hand, maar alleenig veel fijnder ... nòg fijnder ... nog nobelder... Ja, dat zei d’ie, dat ’t nobelder was dan zijn hand!... Nou, en hoe von jij ’t dan nou?.. want je zeit niks... Waarom zèg je nou niks?... ’k Hè je toch niet beleedigd?... Of was ’t je te amekaal van zoo’n schooier, van zoo’n brok vuil, hè ... da ’k je ’n brief schreef, zooas tie uit mijn zondige hart op was geweld?... Want me laaste ademtocht ... hè ... me doodsnik ... da’ weet je ... de kreet eener stervende, wiens misdadige ziel opstijgt voor de vierschaar ... van deNatuur—Nou dach jij da ’k me daar ging versmoeze .... da ’k as verwoed atheïst me steke liet valle ... Maar valt ’t je mee ... zeg ... valt ’t je mee van Racier dat-ie nognet op ’t laatste nippertje Gods’s naam in het geslikt en me eigeste geloof hoog heb gehouwe?... Want jij snàpt mijn, geloof ik ... Jij kijkt me zoo link ... die brilleglaze van jou bore ’n mensch dwars door z’n hart ... en d’r ontsnapt jou niet veel, man!... Waarom be’ je eigelijk geen rechter van exstructie geworde?... Of hè je nog te veel met de boeve te doen, hè ... met d’r rampzalige lot ... om ze allegaar in de lik op te sluite?... Anders mot je ’t maar zegge ... as je met zoo’n zondaar as ik ben ... a’k je ben tegegevalle ... want ’k hè je vooruit wel gewaarschouwd... Van de eerste dag an he’k tege jou gezeid: man, a’je Racier kan, in z’n inwendig gemoed, en ziet hoe vuil, hoe zwart ’t daar is .... dan schud je je hoofd en roept uit: Ga van me, jij ben me te slecht!... As ’t zoo ver is, da’ jij me verstoot ... nou affijn, zeg ’t dan maar ... Hier zit ik, me hoofd is geboge, neem je moker dan op, en slaan me de harsings kapot ... Wat geef ik om mijn leve?... D’r is een wijf op logement ... van de vijnste famielje ... d’r pappa was notaris ... d’r broers benne dokter, avecaat, en lid van de Raad ... maar zij, de gevallene, zij loopt op de baan ... En die heeft me op koste van ongelijk lief gekrege, die arme meid ... Gisteraved, toe ze d’r laaste volk uit had gelate ... is ze zóó op de straat voor me voete gevalle, het ze me knieë gegrepe, en gesnikt ... to’k d’r alles van begreep ... Maar ’k heb d’r niet verstoote ... Zooas ’t een ridder betamelijkt, he’k d’r opgeheve ... zij is toch jonkvrouw, óók immers van adel ... en me mededogendheid van misdadiger die nog altijd een mensch is, he’k over d’r rampzalige ziel uitgegote.—„Grijp u vast an ’t kruis, Mina!”—dat heb ’k gezeid ... Ja, as atheïst zijnde heb ’k haar ’t kruis voorgehouwe, want zij staat altijd nog in de Bosschieskerk ingeschreve ...„Zoek uw heul en uw toeverlaat in de heilige biecht, meid! En wend je af van de manne, want ’tben toch immers allegaar verslete kerels die jij krijgt...” Ja, ’t is toch waar, zoo’n ouwe lijkstaassie die an de brandspiritus verslaafd is, en met ’t onrein in d’r grijze hare ... „Ik—dat heb ’k gezeid—ben an ’t gloof van me moeder ontvalle; maar jij, Mina, wie veel lief heeft gehad, zal veel vergeve worde, meid. Je het ’t uit geen weelde gedaan, dat weet God!” ... Toe heb ’k ’r ’n dubbeltje van die gulde van uwe gegeve, en ’k heb d’r geraje: ga nou morge ’t eerste voor die cente baje, en vraag dan an m’eer pastoor om je zonde te boete, en as ’t kan om ’n bitje bedeeling van turf, aarappeltjes, en ’n paar brooje bedeeling in de week voor van ’t winter... Ik ben je genege; we zijn allebei zondige mensche van edele afkomst, maar kijk mijn an: ben ik nou de eik, waar jij je as klimop voor eeuwig om slingere ken?... Zeg ’t zelf, ik ben ’n ruïne, al ken ’k ook nog wel ’n knap vrouwspersoon an. Maar ik zwalk zonder stuur door de bare van ’t leve. En waar ’k ’s nachs van droom, die rol speel ’k ’s morges, net zoo lang to’k weer in de lik anbelant, of jammerlijk op de klippe der zonde verplettert. Want voor mijn staat daar geen kruis meer met roze op die rotse. Zeg nou zelf, zoo’n schuit is ’n wrak, en geen huwelijksboot, meid-lief ... Maar ’k vraag je één ding—want je ken me nog niet—: he’k voor eeuwig schipbreuk geleje, lees dan trouw iedere aved de krant, of daar geen berichie van de schouwburg in staat, dat er ’n stuk wordt vertoond: „Het Leve van ’n Atheïst, of die Martelaar van zijn Geloof” ... Die martelaar, Mina, die held voor ’t ongeloof, die rampzalige gevalle man, dat ben ik! En a’ je ’t dan maar effe kan lappe, effe an ’n armoeiïge schelling kan komme—ja, al mos je ’mook stele!—gaan dàt stuk dan kijke, want je ziet er ’t leve in gespeeld van de man, die je daar effe je liefde het geopebaard, maar die veels te slecht was om ooit jou bruigom te worde.”—Ze snikte, haar hoofd was voor ’t eerst en voor ’t laast an mijn boezem gezonke ... Ik streelde haar lokke, ze zijn nog zoo zacht ... as zij, man ... en de bleekheid der liefde verfde haar wange ... Maar ’k rukte mijn los ... „La’ we sterk zijn, Mina, en geen kussing meer deele, daar ’t noodlot zijn grauwe vlerke op spreidt... Neem me an as uws broeder, en luister na me raad ... Voor ’t onrein is geen goud zoo goed as stavezaad met jenever ... en om je van ’t spiritus af te wenne ... drink je hier dag an dag voor mijn cente één glaassie cognac. Me zalle d’r maar direc mee beginne ...”

„Toe hebbe me same elk ’n slaapmutsie gevat ... Da’s ook goed voor ’t sjegrijn, want we hadde te doen met mekander. Zij met mijn, ik met haar, die arme meid. En toen alle volk na kooi was, zei de waardin: „Kom kinders, ’k heb maf, ’t wordt tijd.” Mina is na ’t zolder, ik ben na de vliering gestrompeld, maar vanochend zag ’k ’t haar wel an, dat ze net zoo min as ik een oog dicht had geloke.—

„Ben je nou nog beleedigd, om die brief?... Of heb ’k me goeie hart voor je ope geleid, dat ’t één bonk dankbaarheid is?.. Jaag me anders maar weg... Ben ’k je te min, dan trap je me subbiet je kamer af ... Want die stoel hier bij dat kacheltje za ’k tòch nooit vergete ...

„Weet je hoe ’t komt, da ’k vannacht niet kon slape?”... Ik dacht àls an die brief ... ’k Had zèlf twee nieuwe penne gekocht, dat die man ’m op z’n mooiste zou schrijve ... Nou, en hoe was tie?... ’k Was t’r zoo trotsch op, da ’k ’m er jou pijp met dat zilvere plaatje voorheb gegeve ... Misschien hè je later nog wel ’s zoo’n Gou’sch stompie voor mijn ... want ’n souvenir zit ’m niet in de waarde ...”

De meid kwam binnen en bracht twee koppen koffie.

Toen ze weg was, zat Racier met z’n handen voor z’n oogen. Hij had van die zielig verarmde, lange, bleeke handen, met roode knoken. En ze beefden nu, schokten voor z’n gezicht.

Maar in eens keek hij met z’n betraande facie lachend naar me op: „Zoo bèn jij nou ... da’s je nobele hart ... Je zeit niks, maakt me geneens verwijte om de astranterigheid van die brief ... En toch deurzien je ’n mensch z’n innigste wensche ...

„Ben je dus nou weer heelegaar goed? Is ’t alles van gistere vergeve en vergete?... Want anders dan ben ’k je koffie niet waard, en zet ik geen mond an ’t bakkie ...”

„Waarachtig, Racier—als ’k je nou toch begrijp ...”

Maar hij stak me zijn voeten toe: z’n verloopen schoenen glommen opmerkelijk.

???

„Ja, ja, dat was ’t, dat is ’t natuurlijk geweest. Da ’k daar zóó maar, met slikkerige bene, zoo maar, net as ’n beest van de straat in je huis was geloope. Die beleediging, da ’k haar trappe bevuild had en jou fijne kleed in je kamer ... ’t Was ommers ’t minste, ’t laagste ... Toe hadde jullie netuurlijk genog van de schooier; was zij nog te vies om an een kop uit dr keuke mijn lippe te zette ... Toe was ’t uit met de eer van ’n bak warme troost uit dezelfde pot ... Dàt was ’t! Vannacht is ’t me in eene te binne geschote, toe ’k maar maalde en tobde wat ’t toch zijn kon, dat ’k nou geen kop koffie meer waard was. Want dat schrijnde me, man; me oogewouwe d’r niet meer van dicht ... En medeen, da ’k ’t snapte, ben ’k met ’n rood hoofd van schaamte me bed uitgestapt, heb ’k an Mina d’r doossie schoensmeer gevraagd, en sting ’k te poese ...

„Niet zoo zeer om die koffie, al wist ik ook nooit, dat er zóó’n weldaad voor ’n ziekelijk lichaam bestond; want da’s medicijn, je leeft er van op, je voelt je as zwerver de keizer gelijk,—’t hangt effetief bruin an de kom ... en dat schuim, dat je van de lucht altemet al gaat droome ... Ja, man, die kop zege za ’k nou tot me dood toe dag an dag misse ...

„Maar da ’k ’m gistere nie kreeg—’t speet me geducht, want ’k lag er de heele nacht na te vlasse ... Toch ha ’k dat nog wel kanne verknoerste, as ’t niet was, dat jullie, me laaste, me anker in de zee van de zonde, mijn nou óók al niet langer lust ... En met me bloedende hart, he ’k toen in één asem die brief opgemaakt, nou ’k van jou motscheië...

„Eén ding alleenig, da’ mo’k je nog vrage ... Want zie je, die Mina, waar ’k je daar strakkies van sprak, die kan d’r wel uit, uit mijn tooneelstuk. Die ouwe lijkstaassie verdoet zich tòch an ’t brandspiritus, want al wat er ’s avens tussche ons was voorgevalle, had ze vanmorge alweer heelegaar vergete. Toe ’k d’r, vóór ’k hierheen ging, nog ’s effe teerhartig over begon, keek ze mijn an of ik gek was ... dus: dronke geweest, óók pizekor: een liefdesverklaring van spiritusdamp ... Ha’k ’t gewete, dan ha’k d’r een lucifer bij gehouwe en was d’r heele declaraassie in een mooi blauw vlammetje subbiet opgebrand. Dat was dan maar beter geweest ook ... Dus laat die Mina uit onze kemedie maar liever weg as je wil ... De mensche zouwe der nog maar om motte lache.—Zoo is dat gekapte-hoofde-publiek, dat tuigvan de autemebiele! En dáár is die meid me toch nog van te nobele afkomst ook voor; wat jou? Is ’t soms niet rampzalig genog, zoo’n val? Bovedien ... ik as held, zou door zoo’n declaraassie ommers óók van me staassie, van me doorluchtende glorie ... van me adel en majesteit, dar! af motte brokkele, en in ’t kemieke vervalle ... Nee man, die passazie van Mina hou je d’r buite, op ieder geval, en je zet er maar in op ’t slot dat schrijver dezes netuurlijk met zu’k soort zondaresse geen omgang hieuw ... Zulle die toeschouwers mijn inwendig koerakter van gevalle man nog bewondere ...”

Met bei z’n armzalige handen om den kop heen, vertroetelend, zoog ie nu eindelijk z’n koffie, de oogen aanstellerig dicht in z’n verheerlijkte, witte gezicht. Toen stond Racier langzaam uit den leunstoel op, en opeens wonderlijk weemoedig, nam hij afscheid als voor een lange, lange reis ...

Back to IndexNext