VI.—Quid est enim, Catilina,6quod te jam in hac urbe delectare possit? In qua nemo est7extra ista conjurationem perditorum hominum qui te non metuat, nemo qui non oderit.8Quae nota domesticae turpitudinis non inusta vitae tuae est?9Quod privatarum rerum dedecus non haeret in fama?10Quae libido ab oculis, quod facinus a manibus unquam tuis, quod flagitium a toto corpore abfuit?11Cui tu adulescentulo, quem corruptelarum illecebris irretisses, non aut ad audaciam ferrum aut ad libidinem facem praetulisti?14.1Quid vero?2Nuper, cum morte superioris uxoris novis nuptiis domum vacuefecisses, nonne etiam alio incredibili scelere hoc scelus cumulasti? Quod ego praetermitto et facile3patior sileri, ne in hac civitate4tanti facinoris immanitas, aut exstitisse aut non vindicata esse videatur. Praetermitto ruinas fortunarum tuarum,5quas omnes impendere tibi proximis Idibus senties: ad illa venio, quae non ad privatam ignominiam vitiorum tuorum, non ad domesticam tuam difficultatem ac turpitudinem, sed ad summam rem publicam atque6ad omnium nostrum vitam salutemque pertinent.15.Potestne tibi haec lux, Catilina, aut hujus caeli spiritus esse jucundus,1cum scias esse horum2neminem qui nesciat, te3pridie Kalendas Januarias4Lepido et Tullo Consulibus stetisse in5comitio cum telo? Manum consulum et principum civitatis interficiendorum causa paravisse6sceleri ac furori tuo non mentem aliquam aut timorem tuum, sed fortunam populi Romani obstitisse? Ac jam illa omitto—7neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa postea:—quotiens tu me8designatum, quotiens consulem interficere voluisti! quot ego tuas9petitiones10ita conjectas, ut vitari posse non viderentur, parva quadam declinatione et, ut aiunt, corpore effugi! nihil adsequeris, neque tamen conari ac velle desistis.16.Quotiens1tibi jam extorta est sica ista de manibus! quotiens2exciditaliquo casu et elapsa est!3quae quidem quibus abs te initiata sacris ac devota sit, nescio, quod eam necesse putas esse in consulis corpore defigere.
VII.—Nunc vero quae4tua est ista vita? Sicenimjam tecum loquar, non ut odio permotus esse videar, quo debeo,5sed ut misericordia, quae tibi6nulla debetur. Venisti7paulo ante in senatum. Quis te ex hac tanta8frequentia, tot ex tuis amicis ac necessariis salutavit? Si hoc9post hominum memoriam contigit nemini,10vocis exspectas contumeliam, cum sis gravissimo judicio taciturnitatis oppressus?11Quid? Quod12adventu tuo13ista subsellia vacuefacta sunt, quod omnes consulares,14qui tibi persaepe ad caedem constituti fuerunt, simul atque adsedisti, partem istam subselliorum15nudam atque inanem reliquerunt, quo16tandem animo hoc tibi ferendum putas?17.1Servi2mehercule mei si me3isto pacto metuerent, ut te metuunt omnes cives tui, domum meam relinquendam putarem: tu tibi4urbem nom arbitraris?Etsime meis civibus5injuria suspectum tam graviter atque6offensum viderem, carere me aspectu civium quam7infestis oculis omnium conspici mallem: tu cum conscientia scelerum tuorum8agnoscas odium omnium justum et jam diu tibi debitum,9dubitas, quorum10mentes sensusque vulneras, eorum aspectum praesentiamque vitare? Si te parentes timerent atque odissent tui nec eos ulla ratione placare posses, ut opinor, ab eorum oculis11aliquo concederes:12nunc te patria13quae communis est parens omnium nostrum, odit ac metuit et jam diu nihil te judicat nisi de parricidio suo cogitare: hujus tu neque auctoritatem14verebere nec judicium sequere nec vim pertimesces?18.1Quae tecum, Catilina, sic agit et quodam modo tacita loquitur:2‘Nullum jam aliquot annis facinus exstitit nisi per te, nullum flagitium sine te: tibi uni multorum civium3neces, tibi vexatio direptioque4sociorum impunita fuit ac libera:5tu non solum ad negligendas leges et quaestiones, verum etiam ad evertendas perfringendasque valuisti. Superiora illa, quamquam ferenda non fuerunt, tamen ut potui, tuli: nunc vero me totam esse inmetupropter unum te, quidquid increpuerit Catilinam timeri, nullum videri contra me consilium iniri posse, quod a tuo scelere abhorreat,6non est ferendum. Quamobrem discede atque hunc mihi timorem eripe, si est verus,7ne opprimar, sin falsus, ut tandem aliquando timere desinam.’
VIII.—19.Haec si tecum, ut dixi, patria loquatur, nonne1impetrare debeat, etiam si vim adhibere non possit?2Quid? Quod tu te ipse3in custodiam dedisti? Quod vitandae suspicionis causa4apud M’. Lepidum te habitare velle dixisti? A quo non receptus etiam ad me venire ausus es, atque ut domi meae te adservarem rogasti. Cum a me quoque id responsum tulisses, me nullo modo posse5isdem parietibus tuto esse tecum, qui magno in periculo essem quod isdem moenibus contineremur, ad6Q. Metellum praetorem venisti: a quo repudiatus ad sodalem tuum,7virum optimum, M. Metellum demigrasti, quem tu8videlicet et ad custodiendum diligentissimum et ad suspicandum sagacissimum et9ad vindicandum fortissimum fore putasti. Sed quam longe videtur a carcere atque vinculis abesse debere,10qui se ipse jam dignum custodia judicarit?20.1Quae cum ita sint, dubitas, si2emori aequo animo non potes, abire in aliquas terras et vitam istam, multis suppliciis justis debitisque ereptam, fugae solitudinique mandare?3Refer, inquis, ad senatum; id enim postulas, et, si hic ordo4sibi placere decreverit te ire in exilium, obtemperaturum te esse dicis. Non referam, id quod5abhorret a meis moribus, et tamen faciam ut intelligas, quid hi de te sentiant. Egredere ex urbe, Catilina, libera rem publicam metu in exilium,6si hunc vocem exspectas, proficiscere. Quid est, Catilina?Ecquid attendis, ecquid animadvertis horum silentium?7Patiuntur, tacent.8Quid exspectas auctoritatem loquentium, quorum voluntatem tacitorum perspicis?21.At si hoc idem1huic adulescenti optimo, P. Sestio, si fortissimo vero M. Marcello dixissem, jam mihi consuli hoc ipso in templo jure optimo senatus2vim et manus intulisset. De te autem, Catilina, cum3quiescunt, probant, cum patiuntur, decernunt, cum tacent, clamant: neque hi solum, quorum auctoritas est videlicet cara, vita vilissima, sed etiam equites Romani honestissimi atque optimi viri, ceterique fortissimi4cives, qui stant circum senatum, quorum tu et frequentiam videre et studia perspicere et voces paulo ante exaudire potuisti. Quorum ego vix abs te jam diu manus ac tela contineo, eosdem facile adducam ut te haec, quae jam pridem vastare studes, relinquentem usque ad portas5prosequantur.
IX.—22.1Quamquam quid loquor?2Te ut ulla res frangat? Tu ut te unquam corrigas? Tu ut ullam fugam meditere? Tu ut exilium cogites? Utinam tibi istam mentem di immortales3duint! Etsi video, si mea voce perterritus ire in exilium4animum induxeris,5quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens tempus, recenti memoria scelerum tuorum, at in posteritatem impendeat.6Sed est tanti, dum modo ista sit privata calamitas, et a reipublicaepericulis sejungatur. Sed tu7ut vitiis commoveare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas, non est postulandum. Neque enim is es, Catilina, ut te aut pudor unquam a turpitudine aut metus a periculo aut ratio a furore revocaverit.23.Quam ob rem, ut saepe jam dixi, proficiscere, ac, si mihi inimico, ut praedicas, tuo1conflare vis invidiam,2recta perge in exilium;3vix feram sermones hominum, si id feceris, vix molem istius invidiae, si in exilium jussu consulis ieris, sustinebo.4Sin autem servire meae laudi et gloriaemavis, egredere cum importuna sceleratorum manu. Confer te ad Manlium, concita perditos cives, secerne te a bonis, infer patriae bellum,5exsulta impio latrocinio, ut a me non ejectus ad alienos, sed invitatus ad tuos esse videaris.24.1Quamquam quid ego te invitem, a quo jam sciam esse praemissos,2qui tibi ad Forum Aurelium praestolarentur armati? Cui sciam3pactam et constitutam cum Manlio diem. A quo etiam4aquilam illam argenteam, quam tibi ac tuis omnibus perniciosam esse confido ac funestam futuram,5cui domi tuae sacrarium scelerum tuorum constitutum fuit, sciam esse praemissam?6Tu ut illa diutius carere possis, quam venerari ad caedem proficisens solebas, a cujus7altaribus saepe istam impiam dexteram ad necem civium transtulisti.
X.—25.Ibis tandem aliquando, quo te jam pridem ista1cupiditas effrenata ac furiosa rapiebat. Neque enim tibi haec res adfert dolorem, sed2quandam incredibilem voluptatem.3Ad hanc te amentiam natura peperit, voluntas exercuit, fortuna servavit. Nunquam tu4non modo5otium, sed ne bellum quidem, nisi6nefarium concupisti.7Nanctus es ex perditis atque ab omni non modo fortuna, verum etiam spe derelictis8conflatam, improborum manum.26.1Hic tu qua laetitia perfruere! quibus gaudiis exsultabis! quanta in voluptate bacchabere, cum in tanto numerotuorumneque audies virum bonum quemquam neque videbis.2Ad hujus vitae studium meditati illi sunt qui feruntur labores tui, jacere humi, non solum3ad obsidendum stuprum, verum etiam4ad facinus obeundum, vigilare non solum insidiantem somno maritorum, verum etiam bonis5otiosorum.6Habes, ubi ostentes, illam tuam praeclaram patientiam famis, frigoris, inopiae verum omnium,7quibus te brevi tempore conectum senties.27.1Tantum profeci tum,2cum te a consulatu reppuli, ut3exsul potius tentare quam consul vexarerempublicamposses atque ut id, quod est abs te scelerate susceptum, latrocinium potius quam bellum nominaretur.
XI.—Nunc ut a me, patres conscripti, quandam prope justam patriae querimoniam4detester ac deprecer, percipite,5quaeso, diligenter quae dicam, et ea penitus animis vestris mentibusque mandate. Etenim si mecum patria, quae mihi vita mea multo carior est, si cuncta Italia, si omnis res publica sic6loquatur; ‘M. Tulli, quid agis?7Tune eum, quem esse hostem comperisti, quem ducem belli futurum vides, quem exspectari imperatorem in castris hostium sentis, auctorem sceleris, principemconjurationis,8evocatorem servorum et civium perditorum, exire patiere, ut abs te non9emissus ex urbe, sed immisus in urbem videatur? Nonne10hunc in vincula duci, non ad mortem rapi, non summo supplicio11mactari imperabis?28.Quid1tandem te impedit? Mosne majorum?2At persaepe etiam privati in hac re publica perniciosos cives morte multarunt.3An leges, quae de civium Romanorum supplicio4rogatae sunt? At nunquam in hac urbe, qui a re publica defecerunt, civium jura tenuerunt. An invidiam posteritatis times?5Praeclaram vero populo Romano refers gratiam, qui te,6hominem per te cognitum, nulla commendatione majorum tam mature ad summum imperium per omnes honorum gradus extulit, si7propter invidiam aut alicujus periculi metum salutem civium tuorum neglegis.29.Sed si quis est invidiae metus,1num est vehementius severitatis ac fortitudinis invidia quam inertiae ac nequitiae pertimescenda? An cum bello vastabitur Italia, vexabuntur urbes, tecta ardebunt, tum te non existimas invidiae incendio conflagraturum?’
XII.—His ego sanctissimis rei publicae vocibus et eorum hominum, qui hoc idem sentiunt, mentibus paucarespondebo. Ego, si hoc optimum2factu3judicarem, patres conscripti, Catilinam morte multari,4unius usuram horae5gladiatori isti, ad vivendum non dedissem.6Etenim si7summi viri et clarissimi cives Saturnini et Gracchorum et Flacci et superiorum complurium sanguine non modo se non contaminarunt, sed etiam8honestarunt, certe verendum mihi non erat, ne quid hoc parricida civium interfecto invidiae mihi in posteritatem redundaret. Quodsi ea mihi maxime impenderet, tamen hoc animo fui semper, ut invidiam virtute partam gloriam, non invidiam putarem.30.1Quamquam nonnulli sunt in hoc ordine,2qui aut ea quae imminent non videant, aut quae vident dissimulent:3qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt conjurationemque nascentem non credendo corroboraverunt; quorum auctoritatem secuti multi, non solum improbi, verum etiam imperiti,4si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste, quo intendit, in Manliana castra5pervenerit, neminem tam stultum fore qui non videat conjurationem esse factam, neminem tam improbum qui non fateatur. Hoc autem uno interfecto intellego hanc rei publicae pestem6paulisper reprimi, non in perpetuum comprimi posse. Quodsi7se ejecerit secumque suos eduxerit et eodem8ceteros undique collectos naufragos adgregaverit, exstinguetur atque delebitur non modo haec9tam adulta rei publicae pestis, verum etiamstirpsac semen malorum omnium.
XIII.—31.Etenim1jam diu, patres conscripti, in his periculis conjurationis insidiisque versamur, sed nescio quo pacto2omnium scelerum ac veteris furoris et audaciae maturitas in nostri consulatus tempus erupit. Quodsi3ex tanto latrocinio iste unus tolletur, videbimur fortasse ad breve quoddam tempus cura et metu esse relevati, periculum autem residebit et erit inclusum penitus invenis atque4in visceribus rei publicae. Ut saepe homines aegri morbo gravi,5cum aestu febrique jactantur, si aquam gelidam6biberunt, primo relevari videntur, deinde multo gravius vehementiusque adflictantur, sic hic morbus,7qui est in re publica, relevatus istius poena,8vehementius vivis reliquis ingravescet.32.Quare secedant improbi, secernant se a bonis, unum in locum congregentur, muro denique, id quod saepe jam dixi, discernantur a nobis: desinant insidiari domi suae consuli, circumstare tribunal1praetoris urbani,2obsidere cum gladiis curiam,3malleolos et faces ad inflammandam urbem comparare: sit denique inscriptum in fronte unius cujusque,4quid de re publica sentiat. Polliceor vobis hoc, patres conscripti, tantam in nobis consulibus fore diligentiam, tantam in vobis auctoritatem, tantam in equitibus Romanis virtutem, tantam in omnibus bonis consensionem, ut Catilinae profectione5omnia patefacta, inlustrata, oppressa vindicata esse videatis.33.1Hisceominibus, Catilina,2cum summa rei publicae salute, cum tua peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui se tecum omni scelere parricidioque junxerunt, proficiscere ad impium bellum ac nefarium. Tum,3tu, Juppiter, qui isdem quibus haec urbs4auspiciis a Romulo es constitutus, quem5Statorem hujus urbis atque imperii vere nominamus, hunc et hujus socios a tuis aris ceterisque templis, a tectis urbis ac moenibus a vita fortunisque civium6arcebis, et homines bonorum inimicos, hostes patriae, latrones Italiae, scelerum foedere inter se ac nefaria societate conjunctos, aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis.
TOP
§ 1.—1:quosque—nostra?“How far, then, Catiline, will you trample upon our patience?” The abrupt opening of the speech shows the feelings of the orator whose indignation was naturally aroused when the conspirator dared to appear in the Senate after being declared a public enemy (hostis patriae). —tandem: “pray:” cp.δῆτα. —abutere: a future, as shown byeludet, jactabit. Cicero prefers the more poetic termination-reto-risin the imperf. and fut. indic. and in the pres. and impf. subj. pass. In the pres. indic. he rarely uses it. Madvig. § 114.6. —nostra: Cicero includes the Senators and Consuls.
2:etiam: “still,” belongs toquamdiu.
3:furor iste: note the energy imparted by personifyingfurorandaudacia. —isteis strictly a pronoun demonstrative of the second person:iste locus, “the place where you are standing:”ista verba: “the words you utter.” It often had a contemptuous meaning in Cicero’s orations.
4:eludet: “will turn us into mockery:” a gladiatorial term of avoiding a thrust by the rapid movement of the body: hence, to baffle, deceive, and, as here, to mock.Nosis omitted by some editors.
5:quem—audacia: “to what length will your unbridled audacity proceed?” —quem ad finem=quousqueorquamdiu. According to Schultzquousqueputs the more general question oftimeanddegree:quamdiu, the more special question, oftimeonly:quem ad finem: ofdegreeonly.
6:jactabit=insolenter se efferet: se jactare, “to toss the headcontemptuously,” “to walk with a conceited swing.”
7:nihilne—moverunt?“Have the guards nightly stationed on the Palatine nothing daunted you? Nothing, the sentinels of the city; nothing, the trepidation of the people; nothing, the thronging together of all patriotic (citizens); nothing, this most impregnable place for convening the Senate; nothing, the countenances and looks of these?” Observe the emphatic position ofnihilin the beginning of successive clauses (anaphora). —Palatii: the Palatine hill was adjacent to the Forum. It washere that Augustus built a splendid mansion: hence our wordpalacefrom the residence of the emperor built on thePalatium. In times of danger the Palatium, one of the most important military posts of the city, was occupied by a guard. Originally the word meant the “feeding place:” rootpal, pascere: cp.Pales, Palilia. Varro derives it frompal, “to wander:” cp.palor. It may have been the “common” for cattle in early days.Vigiliae: under the republic, on emergencies, thetriumviri capitales, aedilesortribuni plebisacting as a kind of police appointed night watches to keep order. —timor populi: cp. Sallust. Cat.: C. 31:immutata urbis facies erat: ex summa laetitia atque lascivia ... repente omnes tristitia invasit. —bonorum omnium: withbonus: cp.ἀγαθός, often used in the sense of “patriotic,” opposed tomalus civis,κακός: “unpatriotic.” —locus: the Senate was usually convened on the Kalends, Nones and Ides of each month, and the meeting usually held in the Curia Hostilia. Extraordinary meetings (senatus indictus) as the present one were convened in some temple, or other place consecrated by the augurs. The present meeting was held in the temple of Juppiter Stator, near thevia sacra, at the foot of the Palatine, which might be said to bemunitissimusfrom the special guard there as well as from its position. —ora vultusque: the former denotes the natural and habitual state, as expressed by the mouth and the lower part of the face: while the latter indicates the temporary and changing state, as expressed by the motion of the eye and brow.
8:constrictam—vides: “do you not see that your conspiracy has already come within the privity of all these?” literally, “is held bound by.” Orelli distinguishes betweennonandnonnein direct questions. Wherenonis used, the speaker, sure of his opinion, does not heed the answer of the opponent; wherenonneis used, the speaker expects and wishes that the person questioned will agree with him. —constrictam teneri: the metaphor is taken from chaining a wild beast to which he here compares the conspiracy.
9:proxima: this speech was delivered November 8th: sonox proximawould be the night of 7th:nox superior, the night of the 6th, also callednox prior, § 8. On this occasion they were at the house of M. Porcius Laeca. What they did on thenox proximawe are not informed. —egeris, fueris, convocaveris, ceperis: subjunctive of dependent question: H. 529, I.
10:nostrûm: distinguishnostrumusedpartitively andnostriused possessively.
§ 2.—1:vivit? immo vero: Cicero often connects a word by putting that word in the form of a question with or withoutdicamand answering it byimmo. According to Madvig, (§ 454)immocorrects a former statement as being quite inaccurate, or too weak, though true as far as it goes. —immo vero: “nay, indeed.”
2:in senatum venit: asvir praetoriusCatiline had a right to enter the Senate.
3:notat et designat: a metaphor from the marking of the animals appointed for sacrifice. Cicero often uses synonymous words to impress the idea more strongly: “he marks and stamps each one of us for slaughter:” cp. Leg. Man. 3, 7.Cives Romanes necandos trucidandosque denotavit.
4:viri fortes: ironical.
5:videmur, scil.nobis: “we fancy that we are doing our duty to the state.”
6:si—vitemus: for the subj. inprotasis, and indic. inapodosis, see H. 511.
7:ad mortem—opportebat: “to death long ago, O Catiline, ought you to have been dragged by the order of the consul?” Note the emphatic position ofad mortem. —duci: for the present inf: see. H., 537, I. —jussu consulis: the Senate had entrusted the safety of the State by thedecretum ultimum(videant consules, ne quid detrimenti respublica capiat). By the power vested in the consuls in consequence of this decree they had the power to put Catiline to death.
8:in te—machinaris: “On you should that ruin long since have been hurled which you for a long time have been plotting against us all.” Joinjampridemfrom the previous clause withconferri. The present tense in Latin withjamdiuincludes past tense: cf.πάλαι λέγω,jamdiu dico: “I have long ago told you and do so still.” —machinari;μηχανᾶσθαι, to plan byartfulandsecretmeans:moliri, to plan bystrongeffort.
§ 3.—1:An vero: the original force ofanis “or,” and when used interrogatively the sentence is elliptical. Here we may supply: “Am I right in my conjecture or, in fact, did that illustrious man, P. Scipio, chief pontiff, though filling no magistracy, slay Tiberius Gracchus when slightly disturbing the settled order of the State.” We may conveniently translate herean veroby: “while, in fact.” The argument here isa minore ad majus. P. Cornelius Scipio Nasica consul with D. Junius Brutus 138 B.C. Cicero probably addspontifex maximusto remind his hearers of the high dignity and prudence which a man gifted with this office would possess. He also usesprivatusbecause in contrast toconsules, the office ofpontifex maximusnot being amagistratus.Tiberium Gracchum:see Proper Names —mediocriter labefactantem: Cicero designedly extenuates the guilt of Gracchus to heighten the crimes of Catiline. In fact, the orator represents the guilt of Gracchus in different lights according to the exigencies of his cause: cp. De Leg. Ag., 2, 5, 10: De Off. II., 12, 43.Catilinam: emphatic position: “Catiline, desiring to devastate the world with sword and fire shall we consuls tolerate?” —orbis terrae: there is little difference betweenorbis terraeandorbis terrarum. —caede atque incendiis: alsoferro et igni.
2:illa: “the following instance:” though only the case of Ahala is mentioned, the plural is probably used to intimate that other cases might be adduced.
3:C. Servilius Ahala: see Proper Names.
4:novis—studentem: “aiming to overturn the government:” cp.νεωτερίζειν.
5:fuit-fuit: note the emphatic repetition of the word (epizeuxis). —ista virtus: hereista=illa: “that well-known public spirit:” We may takevirtus=amor patriae: “patriotism.”
6:ut—coercerent: “that brave men inflicted severer punishment on a factious citizen then on the bitterest foe” —suppliciis: abl. means.
7:senatus consultum: the decree arming the consuls with civil and military power. The formula wasvideant consules ne quid respublica detrimenti capiat.
8:vehemens et grave: “full of force and severity.”
9:rei publicae: generally taken as a dative afterdeest: others take it as a genitive depending onconsilium, i.e., there is no lack of precedents of the state, i.e., the state have many instances of wicked citizens being punished. The state, according to Cicero, has enough of wisdom (consilium) and determining authority (auctoritas), but the executive power is weak.
10:nos, nos, dico: There is no note corresponding to these words.
§ 4.—1:quondam: B.C. 121: seeC. Gracchus, in Proper Names. In a decree of this kind both consuls were named. The other, Q. Fabius, was at that time in that part of Gaul known afterwards as Provincia, and his absence from Rome may account for the omission of his name from the decree.
2:intercessit: i.e., between the passing of the decree and the death of Gracchus.
3:propter—suspiciones: another case of extenuation to bring out more vividly the guilt of Catiline. Distinguishsuspĭcĭo, suspīcĭo.