Chapter 5

5. Ofschoon deze hierarchische kerkregeering in haar oorsprong veel ouder is, dan vroegere Protestanten geneigd waren te erkennen en zelfs tot den aanvang der tweede eeuw teruggaat; ofschoon zĳ door den logischen gang harer ontwikkeling en door het imposante van hare verschĳning nooit nalaat, indruk te maken; zĳ is desniettemin in beginsel en wezen met de regeering, welke Christus aan zĳne kerk heeft geschonken, in lĳnrechten strĳd.Ten eerstetoch wordt de onderscheiding van clerus en leeken, die aan deze hierarchie ten grondslag ligt, in hetN. T.nergens geleerd en door de inrichting der kerk der eerste eeuw ten stelligste weersproken. Rome beroept zich wel, behalve op de convenientia, op het desN. T.priesterschap, op de ambten, welke Christus in zĳne kerk ingesteld heeft, en op de macht, welke Hĳ daaraan toebetrouwd heeft. Maar dit bewĳst niet hetgeen bewezen moet worden. De Schrift maakt zeer zeker onderscheid tusschen herders en kudde, bouwers en tempel, planters en akkerwerk, leeraars en discipelen, voorgangers en volgelingen enz.; indien met de namen clerus en leeken geen andere dan deze onderscheiding bedoeld werd, zouden zĳ zonder schade gebruikt kunnen worden. Maar het gebruik heeft er een gansch anderen zin aan gehecht. Clerus is in de Roomsche kerk de naam geworden van eene bĳzondere klasse van kerkelĳke personen, die door tonsuur en wĳding van alle anderen afgezonderd zĳn, een eigen stand van „geestelĳken” vormen, in gansch bĳzonderen zin het eigendom Gods zĳn, met eene volstrekte souvereine macht over het volk zĳn toegerust, en voor de leeken tot noodzakelĳke en onmisbare middelaars des heils verstrekken, Cat. Rom. II 7, 13. Zulk een stand nu kent de Schrift niet. Zelfs op het Oude Testament is de tegenstelling van clerus en leeken niet toepasselĳk;het gansche volk was clerus, eigendom en erve des Heeren, een priesterlĳk koninkrĳk, een heilig volk, Ex. 19:5, 6, Deut. 7:6, 14:2, 26:18, 32:9, 1 Kon. 8:51, 53, Ps. 135:4, Jes. 19:25, 41:8, Jer. 12:7, 8, Joel 2:17 enz.; de priesterschap, die niet benoemd maar krachtens afstamming uit Aäron tot dezen dienst geroepen werd, was toch ten strengste aan de wet Gods gebonden, Lev. 10:11 en aan het oordeel der profeten onderworpen, Jes. 28:7, Jer. 1:18, 2:26, 6:13, Ezech. 22:26, Hos. 4:9 enz., Israel was eene theocratie doch geen hierarchie.Veel minder is er nog in hetN. T.van een clerus sprake: de H. Geest is op allen uitgestort, Hd. 2:17, en nu zĳn allenπνευματικοι, Rom. 8:14, 1 Cor. 2:15, 3:1, Gal. 5:25, 6:1, de zalving deelachtig, 1 Joh. 2:27, een koninklĳk priesterdom, 1 Petr. 2:5, 9, eene gemeente van heiligen en geroepenen, Rom. 1:7, een volk en eigendom Gods, 2 Cor. 6:16, 1 Petr. 2:10, Hebr. 12:22-24. Nergens maakt hetN. T.gewag van een bĳzonder priesterambt, door de dienaren der kerk waar te nemen, of van eene bĳzondere offerande, door hen te offeren; het ambt in de kerk van Christus is geen magisterium maar een ministerium, geenἱεραρχιαmaar eenἱεροδουλεια, eenδιακονια, οἰκονομια, welke alle heerschappĳ over het erfdeel des Heeren (των κληρων, 1 Petr 5:3, d. i. de aan de presbyters ter verzorging toevertrouwde gemeenten) ten eenenmale buitensluit, Mt. 20:25, 26, 1 Cor. 3:5, 4:1, 2 Cor. 4:1, 2, Ef. 4:12. Cf. Luthers leer over het algemeene priesterschap der geloovigen bĳ Köstlin, Luthers Theol. I 316. 376. II 538. Gerhard, Loci Theol. Loc. 23 § 37. Calvĳn, Inst. IV 4, 9. 12, 1. Comm. op 1 Petr. 5:3. Junius, Op. II 1181. Amesius, Bellarminus enervatus III c. 1. Voetius, Pol. Eccl. III p. 2. Cappellus, Synt. thesium theol. in Acad. Salmur. III p. 272-279. M. Vitringa IX 1 p. 423-437. Art.Geistlichevan Caspari in Herzog3.Ten tweedeleert desniettemin de H. Schrift zeer duidelĳk, dat Christus in zĳne gemeente niet alleen gaven uitdeelt, maar ook bepaalde ambten ingesteld heeft, buitengewone zooals die van apostel, profeet en evangelist, en gewone zooals die van ouderling en diaken. Over het episcopaat is daarbĳ het grootste verschil. Grieken, Roomschen (ook Gallikanen en Oudkatholieken) en Anglikanen houden dit voor een ambt, dat wezenlĳk enjure divinovan het presbyteraat onderscheiden, door wettige en onafgebrokensuccessie van het apostolaat afstamt en bepaaldelĳk depotestas magisterii, jurisdictionisenordinisbezit; de bisschoppen hebben eigenlĳk alleen het leerambt, de macht om te prediken en de sacramenten te bedienen, zĳ bedienen zich daarbĳ van de priesters (pastoors) als hunne vicarii, en hebben het uitsluitend recht der zending en ordening; patriarchen, metropolieten, aartsbisschoppen dragen geen ander ambt maar zĳn van de bisschoppen alleen door eene toevallige macht, door jurisdictie over een grooter gebied enz. onderscheiden. Bewĳzen uit de H. Schrift zĳn voor deze onderscheiding alleen te ontleenen aan de ambten, die door Timotheus, Titus e. a. werden bekleed, en aan denἀγγελοςin de zeven Klein-Aziatische gemeenten,Op. 1:20. Maar Timotheus en vele anderen waren in dien eersten tĳd door de apostelen tot het buitengewone ambt van evangelist geroepen, bovenbl. 66; en de engelen der gemeenten waren geen anderen dan de eersten onder hunne gelĳken, zooals de pastores thans, zoodat de singularis in Openb. 2:10, 23, 24 ook met den pluralis afwisselt. Bellarminus, de membris eccl. milit. I c. 14, Petavius, de eccl. hierarchia I c. 2 e. a. gewagen dan ook niet van Schriftuurlĳke argumenten, maar beroepen zich op de traditie bĳ Irenaeus, Tertullianus, Eusebius enz., die zeggen, dat de apostelen in verschillende gemeenten een bisschop aanstelden en van sommige gemeenten de bisschopslĳsten opgeven.Maar al is het monarchisch episcopaat ook zeer spoedig in de kerk opgekomen, er is daarin toch duidelĳk eene afwĳking te zien van de ordeningen der apostelen.Immers hetN. T.weet nog niets van een ambtelĳk onderscheid tusschenἐπισκοπος, enπρεσβυτεροs. Ofschoon de naamπρεσβυτεροιin den eersten tĳd waarschĳnlĳk eene ruimere beteekenis had, en soms ook de oude en eerwaardige leden der gemeente aanduidde, als ambtsnaam was hĳ toch met dien derἐπισκοποιidentisch. Immers waren er in de gemeenten veleἐπισκοποι, Hd. 20:17, 28, Phil. 1:1; en ditεπισκοπεινwas juist aanπρεσβυτεροιopgedragen, Hd. 20:17, 28, 1 Tim. 3:1-7, 5:17, Tit. 1:5, 7, 1 Petr. 5:1-3; Petrus noemt zich daarom ook eenπρεσβυτερος, 1 Petr. 5:1; van eene bĳzondere instelling van het episcopaat naast het presbyteraat weet hetN. T.dan ook niets; behalve de buitengewone ambten van apostel, profeet en evangelist, zĳn er maar twee gewone ambten, dat van diakenen en dat vanπρεσβυτεροι, Phil. 1:1, 1 Tim. 3:1, 8,ποιμενες και διδασκαλοι, Ef. 4:11, 1 Tim. 5:17,κυβερνησεις, 1 Cor. 12:28,προισταμενοι, Rom. 12:8, 1 Thess. 5:12,ἡγουμενοι, Hebr. 13:7, 17. Deze getuigenissen der Schrift zĳn zoo sterk, dat niet alleen Aerius in de 4eeeuw, de Waldenzen, Wiclef, de Hervormers enz., het presbyterale en episcopale ambt identisch noemden, maar ook vele kerkvaders, zooals Theodoretus, Chrysostomus, Epiphanius e. a. zich gedrongen zagen tot de erkentenis, dat in hetN. T.de namen van presbyter en episcopus door elkander werden gebruikt; en Hieronymus, Ep. 65 ad Evagrium en Comm. op Tit. 1:5 zegt zelfs, dat presbyteri en episcopi oorspronkelĳk gelĳk waren, doch dat er later één uit hen over de anderen gesteld werd, inschismatis remedium, bĳ Petavius, Dissert. eccles. I c. 1-3, cf. ook Lombardus, Sent. IV dist. 24, 9. De Roomschen kunnen met de Schrift op dit punt niet in het reine komen. Volgens Hd. 20:17, 28, Phil. 1:1 waren er ongetwĳfeld onderscheidene episcopi in ééne gemeente; maar de Roomschen kunnen dit niet erkennen en zeggen daarom, dat de apostelen soms aan de presbyteri tegelĳk de episcopale wĳding gaven (Petavius) of dat daaronder tegelĳk de episcopi der naburige gemeenten begrepen zĳn (Franzelin), of dat de namen van presbyteri en episcopi nog niet onderscheiden waren, Scheeben, Dogm. IV 395. Ermann, de Paus, 2eged. 96. In het laatste geval is echter het beweerde verschil tusschen het presbyterale en episcopale ambt niet te handhaven. Bĳ deze getuigenis der Schrift komt dan nog de les der historie, dat het Roomsche episcopaat de wortel is der hierarchie, den weg tot het pausdom opent, de ongelĳkheid der gemeenten meebrengt en de geloovigen van de ambten slaafs afhankelĳk maakt. Ook dit alles is met de Schrift ten eenenmale in strĳd. Eene hierarchie is er in de kerk van Christus niet, Luk. 22:25, 26, 2 Cor. 1:24, 1 Petr. 5:3; eene dioecesane, cathedrale, patriarchale of metropolitaansche kerk bestaat er niet, want alle gemeenten zĳn in hetN. T.gelĳk en hebben elk haar eigenἐπισκοποι; en nergens wordt aan de geloovigen bevolen, om naar delegitima successiovan hare dienaren onderzoek te doen maar om de Schrift te onderzoeken, in de leer te blĳven enz., Joh. 5:39, Hd. 17:11, 1 Tim. 4:13-16, 2 Tim. 1:13, 14, 3:14-17; wettelĳke opvolging waarborgt niet de zuiverheid der leer, Joh. 8:39, Rom. 2:28, 9:6, en zou de zaligheid afhankelĳk maken van bepaaldepersonen en van een onpractisch, feilbaar en dikwerf zelfs onmogelĳk historisch onderzoek. Om deze redenen werd het episcopaat door de Hervormers eenparig verworpen.Wel waren de Lutherschen bereid, om het recht, dat hetsecundum ecclesiasticam politiamverkregen had, te erkennen, indien het wezenlĳke in het bisschoppelĳk ambt maar bleef het op goddelĳk recht berustendministerium verbi et sacramentorum, Symb. Bücher ed. Müller p. 62. 205. 286. 340.Ook werd de naam van bisschop soms behouden en op den landsheer overgedragen, of ook werd wel in enkele zoowel Gereformeerde als Luthersche kerken één uit een kring van dienaren onder den naam van bisschop of superintendent met de inspectie over een groep van gemeenten belast. Calvĳn en vele anderen, Knox, a Lasco, Saravia, Tilenus, Scultetus, Bochartus, Spanheim enz. hadden daartegen geen overwegend bezwaar, M. Vitringa IX p. 210 sq. Maar dit was toch iets wezenlĳk anders dan het bisschoppelĳk ambt in de Roomsche kerk, dat volgens het concilie te Trente essentieel van het presbyteraat verschilt, op goddelĳk recht berust en in de 17eeeuw ook in de Anglikaansche kerk ingevoerd en verdedigd werd. Cf. Calvĳn, Inst. IV 3, 8. 4, 2 sq. 5, 1 sq. Beza,Responsio ad tractationem de ministrorum evangelii gradibus ab Hadriano Saravia editam, 1592. Thomas Cartwright, † 1603,A directory for church government1644. William Bradshaw, † 1618,English Puritanism, containing the main opinions of the rigidest sort of those called Puritans in the realm of England1604. David Calderwood,Altare Damascenum seu politica ecclesiastica obtrusa ecclesiae Scoticanae1621. Robert Parker,De politica ecclesiastica Christi1616. Smectymnus, een antwoord op Hall’s Episcopacy door Stephen Marshal, Edmund Calamy, Thomas Young, Matthew Newcomen en William Spurstow 1641. Blondel,Apologia pro sententia Hieronymi de episcopis et presbyteris, 1646. Voetius, Pol. Eccl. III 832-869. Maresius,Examen quaestionis de episcoporum origine1657. Cappellus, Synt. thes. theol. in acad. Salm. III 296. Buddeus,de origine et potestate episcoporum, Misc. Saera I 131. M. Vitringa IX 1 p. 141-229.Ten derdestaat volgens de H. Schrift vast, dat het apostolaat een exceptioneel, tĳdelĳk en onvernieuwbaar ambt is geweest in de gemeente desN. T.Ook al ware het episcopaat een ander ambt dan het presbyteraat, er zou toch volstrekt niet uit volgen,dat het met het apostolaat identisch en daarvan de voortzetting was. Natuurlĳk kan wel in goeden zin gezegd worden, dat de episcopi of presbyteri opvolgers der apostelen zĳn, want dezen stelden hen aan in al de gemeenten, welke zĳ stichtten, en droegen de verzorging dier gemeenten aan hen op. Maar dat neemt het groote en wezenlĳke onderscheid tusschen beiden niet weg. Ook van Roomsche zĳde kan dit onderscheid niet worden uitgewischt. Immers de apostelen deelden in eene gansch bĳzondere leiding des H. Geestes, en droegen een ambt, dat tot heel de kerk, ja tot de gansche wereld, Mt. 28:20 zich uitstrekte. Maar hunne opvolgers, ook al zouden zĳ bisschoppen geweest zĳn in Roomschen zin, hebben zulk een ambt geenszins; zĳ zĳn ook volgens Rome niet onfeilbaar en zĳ hebben de zorg slechts over een klein gedeelte der kerk, over eene dioecese, Schwane D. G. IV 267. 285. 294. Simar, Dogm. 612. Heinrich, Dogm. II 247. Ermann, De Paus, 2egedeelte 89v. Doch het onderscheid is nog sterker; de apostelen waren oor- en ooggetuigen van Jezus’ woorden en daden, zĳ werden onmiddellĳk door Christus zelven tot hun ambt geroepen, ontvingen den H. Geest in bĳzondere mate, hadden eene geheel eenige taak, n.l. om den grondslag der kerk te leggen en in hun woord het blĳvend middel der gemeenschap tusschen Christus, en zĳne gemeente te bieden. In dit alles zĳn zĳ van alle anderen onderscheiden, staan zĳ hoog boven al hunne navolgers, en bekleeden zĳ een ambt, dat onoverdraagbaar en onvernieuwbaar is. De buitengewone gaven, waarin zĳ mochten deelen, worden aan geen andere dienaren in de kerk geschonken. Als apostelen in eigenlĳken zin hebben zĳ geen opvolgers, al is het ook, dat de leiding der gemeente, waartoe zĳ geroepen waren, ook op andere wĳze en in beperkter kring aan anderen na hen toebetrouwd is.Ten vierdeis er in de Schrift geen bewĳs voor te vinden, dat het primaat van Petrus wederom essentieel van het apostolaat, dat hĳ metdezelvengemeen had, onderscheiden was. Ook Roomsche theologen erkennen, dat al wat de Schrift verhaalt van den voorrang van Petrus boven de andere apostelen, nog niet in staat is, om zĳnprimatus jurisdictionisover de andere apostelen te bewĳzen, Scheeben-Atzberger, Dogm. IV 405. Desedes doctrinaevoor deze leer zĳn alleenMt. 16:18,Luk. 22:32 enJoh. 21:15-17. Maar ook deze houden niet in, wat Rome eruit afleidt. Mt. 16:18 leert, dat Petrus door zĳne belĳdenis de rots is,waarop Christus zĳne gemeente bouwt. Dit is natuurlĳk beeldspraak en geeft zonder beeld toch niet minder maar ook niet anders te kennen, dan dat Christus van den persoon van Petrus als den getrouwen belĳder zich bedienen zou, om zĳne gemeente te vergaderen. In de gemeente als het gebouw Gods zĳn de geloovigen de levende steenen, die op de apostelen als de fundamentsteenen worden opgebouwd. Die plaats neemt Petrus in het Godsgebouw in, en hĳ niet alleen, maar al de apostelen met hem. Want Petrus legde de belĳdenis van Jezus’ Messianiteit af in aller naam, Mt. 16:15, 16; al sprak hĳ haar het eerst en het klaarst uit, hĳ gaf toch uiting aan wat onbewust in aller hart leefde; en niet alleen Petrus doch alle apostelen legden door deze belĳdenis, welke zĳ straks in het midden der wereld verkondigden, den grondslag der kerk van Christus; in beeld gesproken, waren zĳ dus allen met Petrus de rots, op welke Christus zĳne kerk bouwde, of ook is, met eene andere toepassing van hetzelfde beeld, Christus de rots, welke de apostelen samen door hunne verkondiging legden tot grondslag der gemeente, Hd. 4:11, Rom. 9:33, 1 Cor. 3:10, 11, Ef. 2:20, 1 Petr. 2:5, 6, Op. 21:14. De sleutelmacht, welke Petrus om zĳne kloeke belĳdenis reeds Mt. 16:19 ontvangt, wordt 18:18, Joh. 20:23 aan alle apostelen verleend. De bĳzondere bekwaammaking en leiding des H. Geestes was niet alleen het deel van Petrus maar gelĳkelĳk van alle apostelen, Mt. 10:20, Joh. 14:26, 15:26, 16:13, 20:22, Hd. 1:8, Ef. 3:5. Door de handhaving van het apostolaat als een exceptioneel en onoverdraagbaar ambt laat de Reformatie aan al deze teksten, ook aan Mt. 16:18, veel meer recht wedervaren dan Rome. De apostelen zĳn en blĳven de grondleggers der kerk; zĳ zĳn door hun belĳdenis de rots der gemeente; geen gemeenschap met Christus dan door de gemeenschap met hun getuigenis! Wat de andere plaats,Luk. 22:32 betreft, Jezus zegt daar tot zĳne jongeren, dat Satan hen allen,ἱμαςin plur., zal trachten tot verloochening van hun Meester te brengen, maar dat Hĳ bepaaldelĳk voor Petrus,περι σουin sing., bidden zal, dat zĳn geloof niet ophoude. Petrus zou dit vóór allen noodig hebben, omdat hĳ zĳn Meester het eerst en het sterkst verloochenen zou. Dat zĳn geloof dan niet ophoudt, zal hĳ alleen aan eene geheel bĳzondere voorbede van Jezus te danken hebben. En als hĳ dan door dat gebed van Jezus bewaardzal blĳven en uit zĳn val weder zal opstaan, dan zal hĳ, door de beproeving geleerd en in zĳn geloof bevestigd, juist zĳne broederen kunnen sterken, als dezen later misschien eens in hun geloof zullen wankelen. Gelĳk van Paulus met hetzelfde woord,στηριζω, gezegd wordt, dat hĳ de discipelen sterkte, Hd. 18:23, cf. Rom. 1:11, 16:25, 1 Thess. 3:2, 13, 2 Thess. 3:3, 1 Petr. 5:10, zoo wordt hier aan Petrus beloofd, dat hĳ later zĳn broederen tot bemoediging, volharding, bevestiging dienen zal. Van dezen heerlĳken, geestelĳken steun maakt het wettische Rome eenprimatus jurisdictionis! InJoh. 21:15-17 eindelĳk wordt Petrus hersteld in den rang, dien hĳ vroeger met en onder de apostelen ingenomen had. Hĳ ontvangt geen nieuw ambt, uitgaande boven dat, hetwelk hĳ vroeger bezat. Want de aanspraak met den naam van Simon, Jona’s zoon, de drievoudige vraag en de omstandigheden, waarbĳ dit voorval plaats had, bewĳzen onweerlegbaar, dat Petrus alleen hersteld wordt in den rang, dien hĳ door zĳne verloochening van Jezus verbeurd had, dus in het apostolaat en in hetprimatus honoris, dat hem vroeger reeds geschonken was. En zoo ook wordt hem, als Jezus hem weder de zorg en leiding van zĳne kudde in het algemeen en van de schapen in het bĳzonder toevertrouwt, geen andere werkzaamheid opgedragen, dan die in het apostolaat als zoodanig lag opgesloten en dus ook aan alle andere apostelen toekwam, Mt. 28:19, Mk. 16:15, 2 Cor. 11:28. De voorrang, dien Petrus onder de apostelen genoot, nam dan ook ganschelĳk niet weg, dat hĳ door Jezus, dien hĳ afhouden wilde van zĳn aanstaand lĳden, als een satan en ergernis teruggewezen wordt, Mt. 16:23, om zĳne zelfverheffing boven de andere apostelen vernederd wordt, Joh. 21:15, om zĳn onoprechtheid in Antiochie door Paulus bestraft wordt, Gal. 2:11, met Johannes door de andere apostelen naar Samarie gezonden wordt, Hd. 8:14, over Paulus hoegenaamd geen jurisdictie had, Gal. 2:6, 9, nooit in de Schrift afzonderlĳk als hoofd en vorst der apostelen genoemd wordt, 1 Cor. 12:28, Ef. 2:20, 4:11, Op. 21:14, en zelf de bewaring der geloovigen alleen aan de kracht Gods toeschrĳft, zichzelf eenσυμπρεσβυτεροςnoemt en tegen een heerschappĳ voeren over de gemeenten waarschuwt, 1 Petr. 1:5, 5:1, 3.Ten vĳfde.Maar al zou de Schrift aan Petrus ook een primaat in Roomschen zin toeschrĳven, wat echter geenszins het geval is,dan zou daarmede nog niets gewonnen zĳn voor het primaat van den bisschop van Rome. Want hiertoe moet er nog heel wat meer bewezen worden, n.l. 1odat Petrus te Rome geweest is, 2odat hĳ daar het ambt van bisschop en primas heeft bekleed, en 3odat hĳ met bewustheid en opzet deze beide ambten aan één bepaalden opvolger heeft overgedragen. Nu is het, in den laatsten tĳd door Baur en Lipsius, ten onrechte bestreden, dat Petrus in Rome geweest is. Indien 1 Petr. 5:13 al niet beslist, waar volgens velen bĳ Babylon aan Rome moet gedacht worden, dan is de getuigenis der traditie, van den eersten tĳd af, bĳ Clemens Rom., Ignatius, Marcion, Dionysius van Corinthe, Irenaeus, Canon Murat., Cajus, Tertullianus, Hippolytus, Origenes, Lactantius enz. zoo vaststaand en eenstemmig, dat haar waarheid redelĳkerwĳs niet te betwĳfelen valt. Ook mag geacht worden vast te staan, dat Petrus in het jaar 64 onder Nero als martelaar gestorven is, hetzĳ in hetzelfde jaar met of een paar jaren vóór Paulus. Op. 18:20, cf. 17:6, 19:2 wĳst erop, dat Rome het bloed van apostelen vergoten heeft, en de genoemde oud-christelĳke schrĳvers zeggen allen eenparig, dat Petrus en Paulus in Rome, soms met de nadere tĳdsbepaling, onder Nero, den marteldood hebben ondergaan. Maar volstrekt onbewĳsbaar is, dat Petrus 20 à 25 jaren in Rome heeft vertoefd, dat hĳ bisschop der gemeente aldaar en primas der gansche kerk is geweest, en dat Linus in episcopaat en primaat hem opgevolgd is. Immers, 1oHand. 12:17 bericht, dat Petrus Jeruzalem verliet, niet lang vóór den dood van Herodes, vs. 23, die in het jaar 44 stierf. Dat hĳ toen naar Rome is gegaan, is niets dan een vermoeden en mist allen grond. Maar indien dit ook zoo ware, dan zou daarbĳ aan niets anders dan aan een kort bezoek te Rome gedacht kunnen worden, evenals hĳ toen volgens Harnack misschien ook in Corinthe is geweest, 1 Cor. 1-3, 9:5; in elk geval was Petrus bĳ de synode in Hd. 15, dat is in het jaar 47, in Jeruzalem terug. 2oIn den brief, dien Paulus van Corinthe uit ongeveer het jaar 54-58 aan de gemeente te Rome schreef, wordt met geen enkel woord van Petrus’ verblĳf en arbeid te Rome gewag gemaakt; evenmin geschiedt dit in de brieven aan Philemon, Colosse, Efeze, welke Paulus waarschĳnlĳk, noch in dien aan Philippi, welken hĳ zeker uit Rome schreef in de jaren 57-58 of 61-63; en ook Petrus maakt in zĳn eersten brief,dien hĳ uit Babylon, 1 Petr. 5:13, dat is misschien Rome, schreef, met geen woord van Paulus melding, zoodat Zahn vermoedt, dat Petrus juist in Rome geweest is tusschen de eerste en tweede gevangenschap van Paulus in, toen deze op reis was naar Spanje, en daar in het jaar 64 onder Nero en een paar jaren vóór Paulus den marteldood heeft ondergaan. Niet langer dan een halfjaar of een jaar heeft Petrus dus in Rome vertoefd. 3oIn overeenstemming met deze feiten noemt de oudste traditie Petrus en Paulus steeds naast elkaar en zegt, dat niet Petrus alleen, maar Petrus en Paulus de gemeente te Rome gesticht en bevestigd hebben, Clemens 1 Cor. 5. Cajus en Dionysius van Corinthe bĳ Euseb. Hist. eccl. II 25, 7. 8. Ignatius, ad Rom. 4. Iren. adv. haer. III 1, 1. 3, 1-3. Tert. de praescr. 36. Van een jarenlang verblĳf en van een episcopaat van Petrus te Rome weten deze oude geschiedenissen niets. Integendeel, volgens den brief van Clemens uit de jaren 93-95, den in Rome omstreeks 100 of 135-145 geschreven Pastor van Hermas, en den brief van Ignatius aan de Romeinen bestond toentertĳd, dat is in elk geval omstreeks het einde der eerste eeuw, in Rome het monarchisch episcopaat nog niet, maar werd de gemeente geleid door een college van presbyters of episcopi. Uit de bisschopslĳsten bĳ Hegesippus, Irenaeus, ’t Murat. fragment, Hippolytus, Tertullianus, Epiphanius blĳkt, dat men op het einde der tweede en zelfs in het begin der derde eeuw Petrus nog niet als bisschop van Rome beschouwd heeft. De gewone voorstelling was toen nog deze, dat Petrus en Paulus de gemeente hadden gesticht en aan Linus den dienst van het episcopaat hadden opgedragen, Iren. adv. haer. III 3. En vanaf Linus als eersten bisschop worden dan de volgende als tweede, derde enz. aangeduid, zoo, dat de apostelen Petrus en Paulus alsεὐαγγελιζομενοι και θεμελιουντες την ἐκκλησιαν, ib. III 1, 1 aan hen allen voorafgegaan zĳn, en de bisschoppen na hen gekomen en elkander opgevolgd zĳnἀπο των ἀποστολων, d. i. van den tĳd der apostelen af, Iren. I 27, 1. Euseb. Hist. Eccl. V praef., 28, 3. Epiph. haer. 42, 1. 4oEerst in den tĳd van Victor of Zephyrinus, 180-217 is deze oude traditie zoo gewĳzigd, dat Paulus hoe langer hoe meer zĳn aandeel in de stichting en bevestiging van de gemeente te Rome verloor en Petrus uitsluitend als de insteller van het episcopaat en daarna ook als de eerste bisschop vanRome voorgesteld werd. Volgens Tertullianus, de pudic. 21 noemde Calixtus zich reeds bisschop op den stoel van Petrus. Stephanus beweerde,per successionem cathedram Petri habere, Cypr. Ep. 71, 3. 75, 17. En Cyprianus duidde den stoel van den bisschop te Rome doorloopend als de cathedra Petri aan, Ep. 55, 8. 59, 14. Omstreeks dienzelfden tĳd kwam ook eerst de legende op, dat Petrus 20 of 25 jaren lang in Rome gearbeid had en er zoolang bisschop was geweest. Eusebius spreekt in zĳne kerkgeschiedenis nog niet van Petrus als bisschop en noemt Petrus en Paulus nog naast elkaar, III 2, maar noemt III 4, 9 Petrus alleen en zegt II 14, 6, dat Petrus reeds onder keizer Claudius naar Rome is gekomen, om Simon Magus te bestrĳden. Hier wordt tegelĳk de oorsprong der legende ontdekt. Reeds vóór het midden der tweede eeuw gold het in Rome als een feit, dat Simon Magus onder Claudius naar Rome was gekomen. De omstreeks 160 ontstane Acta Petri leerden in aansluiting aan Hd. 8, dat Petrus en Simon Magus veel met elkaar hadden gestreden. Deze overleveringen werden gecombineerd en gaven zoo geboorte aan de legende, dat Petrus onder Claudius naar Rome was gekomen en daar tot zĳn dood in 64, dus een twintigtal jaren geleefd had. En Eusebius en Hieronymus maakten haar tot een bestanddeel van de Roomsche traditie. Cf. Herzog211, 375 f. Hase, Protest. Polemik5S. 150 f. Kattenbusch, Vergl. Conf. 90 f. Harnack,Die Chronologie der altchristl. Litteratur bis EusebiusI 1897 passim, vooral S. 171 f. 240 f. 703 f. Th. Zahn, Einl. in dasN. T.I 1897 II 1899 passim, vooral II 17-27. Erbes,Die Todestage der Apostel Paulus und Petrus und ihre röm. Denkmäler, Leipzig Hinrichs 1899, die meent, dat Paulus den 22 Febr. 63 ter dood gebracht is, dat Petrus, daarvan gehoord hebbende, naar Rome is gekomen en in het volgend jaar aldaar als martelaar gestorven is.Ten zesde, de Roomschen, ofschoon in de traditie na Irenaeus steun vindende, verkeeren tegenover de oudste, uit de eerste en tweede eeuw afkomstige getuigenissen in niet geringe verlegenheid. Maar al zouden deze getuigenissen gunstiger en meer in hun voordeel zĳn, zĳ moeten toch allen erkennen, dat het primaat van den bisschop van Rome gebouwd is op eene historische onderstelling, n.l. hierop, dat Petrus in Rome geweest is, dat hĳ daar het ambt van bisschop en primas heeft bekleed endit aan zĳn opvolger heeft overgedragen. Nu is deze traditie, onderstel al, dat zĳ dit alles bevestigde, toch slechts een historisch getuigenis, dat ook volgens Rome niet op onfeilbare zekerheid doch slechts op hooge waarschĳnlĳkheid aanspraak kan maken. Het primaat van den bisschop van Rome, de kerkelĳke waardigheid van den paus, en dus de waarheid der Roomsche kerk en de zaligheid der Roomsche kerkleden is op eene historische waarschĳnlĳkheid gebouwd, die ieder oogenblik door nieuwe getuigenissen teniet gedaan kan worden. De eeuwigheid hangt hier aan een spinrag. Doch daarbĳ doet zich voor Rome nog eene andere moeilĳkheid voor. De traditie bĳ Julius Africanus, Origenes, Eusebius enz. verhaalt, dat Petrus vóór zĳne reis naar Rome in het tweede jaar van keizer Claudius in Antiochie is geweest en daar het episcopaat heeft ingesteld, Harnack, t. a. p. 118. 705. Laat deze traditie nu op zichzelve onbetrouwbaar zĳn, voor de Roomschen is het toch moeilĳk hare waarheid te loochenen, wĳl zĳ dan den schĳn aannemen, van met twee maten te meten. Doch ook afgezien van deze traditie, het is allerwaarschĳnlĳkst, dat evenals de andere apostelen, zoo ook Petrus in verschillende gemeenten het episcopaat heeft ingesteld. Waarom is dan bepaald de bisschop van Rome de opvolger van Petrus en de erfgenaam van het primaat? Petrus was volgens Rome toch ook primas, toen hĳ te Jeruzalem, te Antiochie en elders zich ophield. Bĳ hem bestond er dus in elk geval geen onverbrekelĳke band tusschen zĳn primaat en het episcopaat van de gemeente te Rome. Hĳ had dat primaat dus evengoed aan een anderen bisschop dan dien van Rome kunnen overdragen. Heeft hĳ, als hĳ, wat zeer waarschĳnlĳk is, ook elders episcopi in gemeenten aanstelde, het episcopaat wel overgedragen maar het primaat uitdrukkelĳk gereserveerd, totdat hĳ dit aan den bisschop van Rome kon overdoen? En waarom deed hĳ dan zoo? Op welk gezag handelde hĳ aldus? Welk bewĳs is er, dat Linus de opvolger van Petrus is, niet alleen in het apostolaat maar ook in het primaat? Een historisch, kerkelĳk recht, dat het zoo altĳd opgevat is, is hiervoor niet voldoende, want het betreft juist den grondslag, waarop heel de Roomsche kerk rust. Er moet een goddelĳk recht voor bestaan. Maar dit is er niet; Christus heeft met geen woord van Petrus’ episcopaat te Rome noch van zĳn opvolger aldaar gesproken; Petrus zelf heeft noch volgens de Schrift, noch volgens de traditieook maar in de verste verte aangeduid, dat de episcopus te Rome zĳn eenige, ware opvolger was. De verbinding van het primaat met het Roomsche episcopaat rust dus alleen op het feit, dat Petrus te Rome geweest is en op de onhistorische onderstelling, dat hĳ daar het ambt van bisschop en primas heeft bekleed. Ook al zou dit laatste historisch juist zĳn, dan gaf het nog niet wat het geven moet. Want dan ontbrak nog het strikt noodzakelĳk bewĳs, dat Petrus welbewust, met opzet, krachtens apostolische volmacht en goddelĳken last, dit episcopaat en dit primaat aan zĳn opvolger te Rome heeft willen overdragen en werkelĳk overgedragen heeft. Dat is, het primaat van den Roomschen bisschop over de gansche kerk hangt in de lucht; het kan geen jus divinum aanwĳzen, waarop het rust; en het heeft zelfs geen betrouwbaren, historischen grondslag. De Roomsche theologen moeten dan ook huns ondanks erkennen, dat het primaat van den Roomschen bisschopneben einer unmittelbar göttlichen Grundlage, nämlich der Einsetzung des Primates als einer dauernden Institution(wat echter ook onbewĳsbaar is),auch eine menschlich vermittelte Grundlage von geschichtlicher Naturbezit, Scheeben-Atzberger, Kath. Dogm. IV 1 S. 425. Daarom zĳn eindelĳk de Roomsche theologen onderling ook niet eenstemmig over den aard der verbinding van primaat en Roomsch episcopaat. Sommigen, zooals Dominicus Soto, Banner, Mendoza e. a. zĳn van meening, dat die verbinding slechts isex jure ecclesiasticoen dat het primaat van den Roomschen bisschopszetel op een ander kan overgedragen worden. Ballerini, Veith e. a. laten de vraag onbeslist en achten ze hoogst moeilĳk te beantwoorden. Maar Cajetanus, Canus, Suarez enz. zĳn van oordeel, dat Petrus, nadat hĳ in Antiochie het episcopaat had ingesteld, eene bĳzondere goddelĳke openbaring ontving en krachtens deze het primaat onlosmakelĳk met het episcopaat te Rome verbond, Schwane, D. G. IV 300. 303. 311. 341 en voorts Bellarminus, de Rom. pontif. lib. II. Theol. Wirceb. ed. Paris. 1880 I 267-306. Perrone, Prael. theol. Lov. 1843 VIII 295-419. Scheeben-Atzberger, Dogm. IV 424-435. Jansen, Prael. I 512-582. Hettinger, Apol. des Christ. IV 1897 S. 499-618. W. Esser,Des h. Petrus Aufenthalt, Episkopat und Tod zu Rom., Breslau 1889. Joseph Hollweck,Der apost. Stuhl und Rom, Mainz 1895. Hoewel dit geschil nog niet formeel tot beslissing is gebracht,spreken pausen, conciliën, theologen meest ten gunste van het laatste gevoelen; onwillekeurig gaan zĳ altĳd van de onoplosbare verbinding van beide uit. Door den Syllabus van Pius IX prop. 35 is uitgemaakt, dat de kiesgerechtigden het primaat niet van de stad Rome en haar bisschop op een andere stad en bisschop mogen overdragen. Alleen blĳft de vraag over, of de paus zelf dit zou mogen doen; en dit is natuurlĳk alleen door den onfeilbare zelf te beslissen. De Roomsche Christen is dus gehouden te gelooven, dat de gemeenschap met de plaatselĳke kerk te Rome noodzakelĳk tot de zaligheid is. De zoogenaamde katholieke kerk is in der waarheid Roomsche kerk; dat is haar naam en haar wezen.6. De Roomsche hierarchie lokte, naarmate zĳ zich verder ontwikkelde, te ernstiger verzet en tegenstand uit. In de Middeleeuwen stonden er verschillende secten op, die Rome als Babel en den paus als den antichrist verwierpen. En in de eeuw der Hervorming breidde deze oppositie over heel de westersche Christenheid zich uit. Uit verklaarbare reactie kwamen velen er toe, om alle kerkinstituut te verwerpen, of om daarin slechts een vrĳe, willekeurige schepping van de gemeente te zien, of ook om alle regeering der kerk stilzwĳgend toe te kennen aan de christelĳke overheid, bovenbl. 20v.Zelfs bĳ de Lutherschen kwam de zelfstandige regeering der kerk niet tot haar recht.Wel ging Luther oorspronkelĳk uit van het algemeene priesterschap der geloovigen en van de kerk als gemeenschap der heiligen. Maar zĳn standpunt was ook hier te anthropologisch, dan dat hĳ uit de belĳdenis van het koningschap van Christus een eigen regeering voor zĳne kerk afleiden kon. Den vorm van kerkregeering achtte hĳ tot op zekere hoogte eene uitwendige, onverschillige zaak; desnoods was eene pauselĳke of bisschoppelĳke regeering hem goed, mits ze maar geen hindernis in den weg legde voor de verkondiging van het evangelie, Art. Smalc. II 4. De kerk wordt alleen zichtbaar in woord en sacrament maar hoegenaamd niet in eenige wĳze van inrichting of vorm van regeering; Christus regeert in zĳne kerk alleen door het predikambt. Deze overtuiging, gevoegd bĳ zĳne beschouwing van de overheid alspraecipuum membrum ecclesiae, bracht Luther ertoe, om reeds in zĳn geschriftAn den christl. Adel deutscher Nation1520 de overheidtot het werk der reformatie op te roepen. In 1526 verzocht hĳ zelfs den keurvorst van Saksen, om het werk der visitatie ter hand te nemen. Den 27 Aug. 1526 werd te Spiers de reformatie onder bescherming der vorsten en standen geplaatst. En van 1527 af berustte de regeering der kerk in handen van de landsoverheid. Deordo ecclesiasticus(de pastores) behield wel de bediening van woord en sacrament, deordo oeconomicus(de gemeente) ontving het recht van consensus en approbatio; maar deordo politicus(de overheid) kreeg heel deexterna gubernatio, dat is, het recht tot aanstelling, onderhoud, ontslag der pastores, tot stichting van kerken en scholen, tot regeling der godsdienstoefeningen, tot reformatie der leer enz., en oefende deze macht onder Melanchtons inspiratie sedert 1529 door consistoria uit. De gronden, waarop de Lutherschen dit uitgebreide recht over de kerk aan de overheid toekenden, waren verschillend. Maar hetzĳ de overheid beschouwd werd als plaatsvervangster der bisschoppen, hetzĳ ondersteld werd, dat zĳ deze macht stilzwĳgend van de kerk had ontvangen, hetzĳ ze als voornaamste lid der kerk werd geëerd, altĳd kwam het toch hierop neer, dat de kerk schier van alle eigen regeering verstoken was. Maar al deze stelsels van kerkregeering, die tĳdens en na de Reformatie in vele Protestantsche kerken opgekomen zĳn, beantwoorden niet aan wat de Schrift dienaangaande leert. Immers, 1ohoe nauw onder Israel het godsdienstige en het burgerlĳke leven verbonden was, er was toch ook toen reeds onderscheid; naast de koningen bestonden de priesters, die eene onafhankelĳke positie innamen en tot eene eigene taak geroepen waren. Veel zelfstandiger is de gemeente als het volk Gods nog geworden in de dagen des N. Test. Want niet alleen is zĳ toen uit de nationale verhoudingen van Israel losgemaakt maar zĳ ontving ook op den Pinksterdag in den H. Geest een zelfstandig levensprincipe, dat haar tegenover staat en maatschappĳ een eigen aard en een onafhankelĳk bestaan schenkt. 2oHet wezen der kerk bestaat daarin, dat zĳ eene vergadering van Christgeloovigen is. Als zoodanig is zĳ niet en kan ze niet wezen eene stichting van menschen. Zĳ ontstaat niet door den wil des vleesches noch door den wil des mans, maar door geboorte uit God. Zĳ is geen product van menschelĳke associatie noch van het goedvinden van den staat, maar is in haar oorsprong en wezen een wonder, vrucht van eene bĳzondere, genadigewerkzaamheid Gods en daarom ook krachtens haar aard zelfstandig, onafhankelĳk, vrĳ tegenover alle gunst of ongunst van menschen.3oReeds hieruit vloeit voort, dat de gemeente een eigen regeering hebben moet. Zĳ heeft een eigen leven, draagt in dat leven eene bĳzondere levenswet, welke God erin gelegd heeft, en eischt daarvoor vanzelf ook eene vrĳe, zelfstandige uiting. Het is niet juist te zeggen, dat de wĳze van inrichting en de vorm van regeering voor de kerk van Christus eene onverschillige zaak is. Zoo los en onverschillig staan wezen en vorm, het onzichtbare en het zichtbare, het in- en uitwendige nooit naast of tegenover elkaar. Wel is waar komt de kerk allereerst uit in de bediening van woord en sacrament, in de zuiverheid van leer en van leven, maar de regeering der kerk gaat niet buiten dit alles om, doch staat er zeer nauw mede in verband. Juist opdat woord en sacrament zuiver bediend en leer en leven daarnaar ingericht zĳ, is eene goede regeering van noode. De belĳdenis is de hoofdzaak maar de kerkenorde is het middel, om de belĳdenis te handhaven. En evengoed als een onzuivere belĳdenis ook de regeering vervalscht, gaat er van eene slechte regeering een bedervende invloed op de belĳdenis uit. 4oChristus heeft daarom aan zĳne gemeente eene eigene regeering geschonken. Hĳ riep, bekwaamde en ordende zelf de apostelen, die het fundament der kerk zĳn. En deze apostelen hebben op hun beurt onder zĳne leiding de gewone ambten van opzieners en diakenen ingesteld, opdat de gemeenten van Christus in hunne afwezigheid en na hun dood niet van regeering verstoken zouden zĳn. Ook deze gewone ambten hebben hun oorsprong in God, Hd. 20:28, 1 Cor. 12:28, Ef. 4:11 en zĳn niet in den apostolischen tĳd geeindigd maar zĳn daartoe ingesteld, dat zĳ blĳven zouden tot het einde van deze bedeeling, Hd. 14:23, 1 Tim. 3, Tit. 1:5. De Schrift is geen kerkenorde maar zĳ bevat toch beginselen van kerkregeering, welke niet zonder schade voor het geestelĳk leven veronachtzaamd kunnen worden. 5oDaarom is het ook niet goed te zeggen, dat de gemeente van Christus zelve zich naar den eisch der omstandigheden eene regeering kan geven of deze stilzwĳgend of opzettelĳk aan de christelĳke overheid opdragen kan. Want ofschoon in zekeren zin gezegd kan worden, dat de gemeente zelve zich hare regeering geeft en het instituut der kerk opricht, wĳl de apostelen bĳ het instellen der gewone ambten de gemeentenraadpleegden en dezen de personen voor die ambten aanwezen, toch is dat slechts in zekeren zin het geval.Het is altĳd Christus, die tot de ambten roept en bekwaamt; de gemeenten kunnen en mogen de personen aanwĳzen, maar zĳ zĳn daarbĳ niet zelfstandig en autonoom doch gebonden aan de inzettingen des Heeren; zĳ mogen bĳ de oprichting van het instituut niet willekeurig en naar eigen inzicht te werk gaan, maar hebben ook daarin te vragen, wat de Heere wil dat zĳ doen zullen. Daarom staat het ook niet vrĳ aan de gemeenten, om de ambten af te schaffen of de regeering aan de christelĳke overheid op te dragen. Want al is het waar, dat er onder eene christelĳke overheid en in eene christelĳke maatschappĳ hoe langer hoe meer overeenstemming en samenwerking met de kerk zal komen in den maatstaf, in de beoordeeling en in de handhaving van leer en leven, toch blĳft ook dan nog de taak van kerk en staat wezenlĳk onderscheiden. Dezelfde zonde wordt anders in de kerk dan in den staat gestraft; de tucht, welke gene oefent, verschilt hemelsbreed van de straf, welke deze oplegt. De verzorging der armen, het opzicht over de kudde, de bediening van woord en sacrament, de roeping en verkiezing der dienaren blĳft het onvervreemdbaar recht en de dure plicht der gemeente.Dit hebben de Gereformeerden ingezien, dank zĳ hun diep besef van de souvereiniteit Gods. Wie eenzĳdig van de goedheid of de liefde of het vaderschap Gods uitgaat, komt daar niet toe. Maar wie niet eene van Gods deugden maar al die deugden saam op den voorgrond stelt en van God als God uitgaat, die kan niet anders dan alle schepsel in afhankelĳkheid en ootmoed plaatsen onder Hem. God is souverein, altĳd en overal, in natuur en genade, in schepping en herschepping, in wereld en gemeente. Zĳne inzettingen en rechten zĳn de regel van ons leven, want de mensch is zĳn schepsel, aan Hem onderworpen en tot volstrekte gehoorzaamheid verplicht.In de kerk leidde dit vanzelf tot de heerlĳke belĳdenis van het koningschap van Christus. Want evenals God in het burgerlĳke leven om der zonde wil de overheid had ingesteld, zoo heeft Hĳ zĳnen Zoon gezalfd tot koning over Sion, den berg zĳner heiligheid en heeft Hem der gemeente gegeven tot een Hoofd boven alle dingen, Ps, 2:6, Ef. 1:20, Phil. 2:9-11. Christus is niet alleen profeet, die door zĳn woord en voorbeeld onderwĳst; niet alleen priester, die door zĳneofferande verzoent, maar Hĳ is ook koning, die de zĳnen bewaart en beschermt, die daartoe met macht in hemel en aarde is bekleed, en in veel waarachtiger zin koning is dan eenig wereldsch vorst. Hĳ is dat niet alleen naar zĳne Goddelĳke maar evenzeer naar zĳne menschelĳke natuur; de mensch Christus Jezus is verhoogd aan ’s Vaders rechterhand. En Hĳ was dit alles niet slechts van eeuwigheid en in de dagen des O. Test., en tĳdens zĳn verblĳf op aarde, maar Hĳ is dit alles nog heden ten dage en tot het einde der eeuwen; Hĳ is gister en heden dezelfde en in der eeuwigheid. Ja, Hĳ is het thans in den staat der verhooging in nog veel rĳker zin, dan Hĳ het was in den staat der vernedering en in den tĳd, die daaraan voorafgegaan is. Want wel was Hĳ van eeuwigheid tot koning gezalfd en oefende Hĳ dit ambt met dat van profeet en priester terstond na den val en tot den dood des kruises uit. Maar om zĳne vernedering heeft God Hem uitermate verhoogd en een naam gegeven boven allen naam. Door de opstanding is Hĳ verordineerd en aangesteld als Zoon Gods in kracht, is Hĳκυριοςgeworden, heeft Hĳ alle macht ontvangen in hemel en op aarde, en regeert nu, totdat Hĳ het koninkrĳk voltooid en alle vĳanden onder zĳne voeten zal gelegd hebben,deel III415v. Dit koningschap van Christus valt in tweeën uiteen. Het is eenerzĳds een regnum potentiae, Ps. 2:8, 9, 72:8, 110:1-3, Mt. 28:18, 1 Cor. 15:27, Ef. 1:21, Phil. 2:9-11, Hebr. 1:6, 1 Petr. 3:22, Op. 17:14. Opdat Christus in waarheid koning over zĳn volk zĳ, die het verlost, beschermt en bewaart, moet Hĳ macht hebben in hemel en aarde, over Satan en wereld. Het is een koningschap der macht, ondergeschikt aan en middel voor zĳn koningschap der genade. Er ligt niet in, dat de Vader van de regeering der wereld afstand heeft gedaan, en dat alle gezag in de schepping nu van Christus afdaalt en in zĳn naam wordt geoefend. Maar God heeft aan den Middelaar Christus op grond van zĳne volmaakte gehoorzaamheid het recht en de macht geschonken, om zĳn volk uit de wereld saam te vergaderen, tegen alle vĳanden te beschermen en die vĳanden zelven volkomen aan zich te onderwerpen. God regeert de wereld zoo, dat Christus de Heidenen mag eischen tot zĳn erfdeel en de einden der aarde tot zĳne bezitting. In de verhooging heeft de Vader zĳnen Zoon erkend en aangesteld als eenκληρονομος παντων, Hebr. 1:2. Maarandererzĳds is het koningschap van Christus eenregnum gratiae, Ps. 2:6, Jes. 9:5, 6, Jer. 30:9, Ezech. 37:24, Luk. 1:33, Joh. 18:33, Ef. 1:22, 4:15, 5:23, Col. 1:18, 2:19. En omdat dit koningschap een geheel ander karakter draagt dan dat van de vorsten der aarde, heet Christus in hetN. T.veel meer hoofd dan koning der gemeente,deel III421. Het is immers een koninkrĳk der genade, waarin Christus heerscht door zĳn Woord en Geest. Zĳn Woord komt uit het verledene tot ons, bindt ons aan den historischen persoon en het in den tĳd volbrachte werk van Christus, en vraagt van ons geloof in den zin van assensus, cognitio. Maar die nedergedaald is, is dezelfde ook, die opgevaren is verre boven alle hemelen, die gezeten is aan Gods rechterhand en met zĳne Godheid, majesteit, genade en Geest in ons woont en nimmermeer van ons wĳkt. Het is de levende, de aan de rechterhand Gods verhoogde Christus, die met bewustheid en vrĳmacht zĳne gemeente vergadert, zĳne vĳanden verwint en de wereldgeschiedenis heenleidt naar den dag zĳner parousie. Hĳ is nog altĳd in den hemel als middelaar werkzaam, en door zĳn Geest op aarde in kerk en ambt, in woord en sacrament tegenwoordig. Ook de toepassing des heils is zĳn werk. Hĳ is de handelende, en ambten en bedieningen zĳn niets dan middelen in zĳne almachtige hand. Ongerĳmd is het daarom te denken, dat Hĳ de regeering zĳner kerk op eenig mensch, op een bisschop of paus, op een instituut of sacrament zou hebben overgedragen. Hĳ is en blĳft de Heer uit den hemel, die juist daartoe verhoogd is tot hoofd der gemeente, opdat Hĳ zelf regeeren en alle dingen vervullen zou,deel III409. 449.Dit koningschap van Christus was hetMaterialprinzipvan de Gereformeerde kerkregeering. Het werd reeds uitgesproken door Zwingli, en ontwikkeld en gehandhaafd door Calvĳn; het vond een plaats in bĳna alle belĳdenisschriften en was van de 16eeeuw af tot den huidigen dag toe de drĳfkracht tot bestrĳding van alle menschelĳke heerschappĳ in de kerk van Christus en tot herwinning en bewaring van hare vrĳheid en zelfstandigheid. Cf. Helv. I 18. Helv. II 17. Gall. 30. Belq. 31. Scot. 16. Westm. 25. 30. Calvĳn, Inst. II 15, 3-5. Martyr, Loci 403. Bucanus, Inst. theol. 464. Synopsis pur. theol. disp. 41. M. Vitringa IX 125 enz. cf. Rieker,Grundsätze ref. Kirchenverf.Leipzig 1899 S. 105 f.7. Het koningschap van Christus over zĳne kerk bestaat daarin, dat Hĳ de zĳnen door Woord en Geest vergadert en regeert en bĳ de verworven verlossing beschut en behoudt, Heid. Cat. 31. 54. De kerk heeft haar grondslag en eenheid in den raad Gods, in het verbond der genade, in den persoon van Christus, maar zĳ moet, als bestaande uit menschen, vergaderd en toegebracht worden door Woord en door Geest. Deze vergadering geschiedt door Christus en gaat van Hem uit. Ook al bedient Hĳ zich daarbĳ van ambten en genademiddelen, Hĳ is het toch, die de weldaden des verbonds uitdeelt en daardoor zĳne gemeente sticht. Hĳ bouwt zelf de gemeente op de rots der belĳdende apostelen, Mt. 16:19 en dezen zĳn het, die als instrumenten in zĳne hand de gemeente bouwen op Hem als het fundament, 1 Cor. 3:11. Christus is de wĳnstok, en de geloovigen zĳn de ranken, die uit Hem voortkomen, sappen trekken en vruchten dragen, Joh. 15. Christus is het hoofd, en de gemeente is het lichaam, dat uit Hem wordt saamgevoegd en zĳn wasdom bekomt, Ef. 4:16, Col. 2:19. Christus is de Herder, en de geloovigen zĳn de schapen, die door Hem worden toegebracht en tot ééne kudde saamgevoegd, Joh. 10:16. Christus is de Heer, die degenen, die gered worden, tot de gemeente toevoegt, Hd. 2:47. Wĳl de gemeente een organisme is, gaat het hoofd aan de leden en de ecclesia universalis aan de ecclesia particularis vooraf. De kerk in haar geheel komt niet tot stand door de atomistische saamvoeging van verschillende deelen.Maar de ecclesia catholica is er eerst, zĳ heeft haar bestand in Christus, kwam in de dagen desN. T.het eerst tot openbaring in de kerk te Jeruzalem en breidde zich dan vandaar in andere plaatsen uit. Elke ecclesia particularis (localis) is daar ter plaatse, waar zĳ optreedt, eene openbaring van de ecclesia catholica, van het volk Gods. Reeds krachtens haar oorsprong staat zĳ met deze in onlosmakelĳk verband. Want geen enkele plaatselĳke kerk komt autochthonisch uit het onbewuste op, maar werd geplant door het zaad des woords, dat een andere kerk daar ter plaatse strooien deed. Wel is naar de leer der H. Schrift iedere plaatselĳke kerk zelfstandig, eene ecclesia completa, hoe klein en gering zĳ ook wezen moge. Er zĳn geen moederkerken in dien zin, dat de eene kerk over de andere zou mogen heerschen; noch Jeruzalem noch Rome heeft op zulk eene regeering eenige aanspraak.Alle kerken staan gelĳk, omdat zĳ alle, al is de eene middelĳkerwĳze ook door de andere gesticht, op dezelfde wĳze, d. i. rechtstreeks en volstrekt van Christus afhankelĳk en aan zĳn woord gebonden zĳn.Daarom hebben de Gereformeerden niet alleen het verband hunner kerken met die te Rome verbroken maar ook aan de diocese en de parochie een einde gemaakt. Een diocese toch is het kerkelĳk gebied van een bisschop, die, aan de hoofdkerk verbonden, van daaruit heel den kring der geloovigen beheerscht. En eene parochie duidt de groep van geloovigen op eene bepaalde plaats slechts aan als object van de werkzaamheid van den parochus. Beide begrippen wĳzen er op, dat bisschop en parochus van buiten af tot de geloovigen gezonden worden, en hoog als regenten boven hen staan. Maar dit is het geval niet. Elke kerk is zelfstandig, kiest en roept hare dienaren en staat in het kerkverband, waarin zĳ werd opgenomen, met alle andere kerken volkomen gelĳk. Soms, bĳv. bĳ de kerken der Hugenoten in Frankrĳk, heeft het den schĳn, alsof het verband geheel vrĳ door confederatie is ontstaan.Maar dat is toch de Geref. beschouwing niet, welke op dit punt beslist tegen die der Independenten overstaat. Bĳ de beschrĳving van het wezen der kerk gingen alle Gereformeerde theologen van de ecclesia universalis uit en daalden zoo tot de ecclesiae particulares af, M. Vitringa IX 60. Deze laatsten zĳn plaatselĳke openbaringen van het ééne mystieke lichaam van Christus, zĳn daarom geestelĳk één, staan krachtens haar historischen oorsprong met elkander in verband en zĳn tot het onderhouden der gemeenschap met allen, die hetzelfde geloof deelachtig zĳn, van ’s Heeren wege verplicht. Elke plaatselĳke kerk is daarom tegelĳkertĳd eene zelfstandige openbaring van het lichaam van Christus en een deel van een grooter geheel; eene ecclesia particularis, die opkomt uit en geestelĳk en historisch met de ecclesia catholica in verband staat, cf. Rieker,Grundsätze ref. Kirchenverf.80 f. En wat van elke plaatselĳke kerk geldt, is ook op ieder harer leden in het bĳzonder toepasselĳk. Geen enkele kerk en geen enkel levend lidmaat dankt zĳn ontstaan aan eigen wil of aan het werk van menschen. Christus heeft hem, zĳ het ook door middel van de bediening des woords, geroepen en vergaderd, en hem niet alleen maar allen, die leden der gemeente zĳn. Zoo zĳn het dan niet wĳ, maar is het Christus alleen,die bepaalt, wie leden der gemeente zĳn en met wie wĳ in gemeenschap hebben te leven. Het staat niet aan ons believen al dan niet, om bĳ deze of bĳ gene kerk ons te voegen; maar het is schuldige plicht van alle geloovigen, om zich te voegen tot die kerk, die het zuiverst als de kerk van Christus tot openbaring komt, Ned. Gel. 28.Ook hier staan de Gereformeerden tegen de Independenten over. De geloovigen deelen zichzelven niet willekeurig in conventikels en congregaties in en lezen zelven niet uit, met wie zĳ willen saamvergaderen. Maar op eene bepaalde plaats behooren alle geloovigen bĳeen en zĳn daar te zamen het volk Gods en de gemeente van Christus. Gelĳk God het is, die de tĳden verordent en de bepalingen van ieders woning, Hd. 17:26, zoo is het ook Christus, die, bĳ deze ordinantie des Vaders zich aansluitend, de geloovigen plaatselĳk vergadert en als eene zelfstandige ecclesia optreden doet. Natuur en genade werden ook op dit punt door de Gereformeerden niet uit elkander gerukt, noch vĳandig tegenover elkander gesteld, want de genade herstelt de natuur en het evangelie is de vervulling der wet.Toch is met deze eenheid der plaatselĳke kerk de zoogenaamde kerspelvorming niet in strĳd. Verschillende gemeenten in hetN. T., Jeruzalem, Rome, Corinthe enz., waren elk op zichzelf eene eenheid; die te Jeruzalem stond onder hetzelfde college van apostelen en benoemde in haar geheel een zevental diakenen, en die te Rome, Corinthe, Colosse ontvingen van Paulus brieven, waarin alle geloovigen ter zelfde plaats door hem als eene eenheid worden saamgevat.Maar dat nam toch niet weg, dat die gemeenten bĳ hare vergaderingen in verschillende gebouwen samenkwamen en zoo weer onderscheidene huisgemeenten vormden. En daartoe moet elke kerk komen, die tot een ledental van duizenden zielen zich uitbreidt. Gelĳk het dan geoorloofd en plichtmatig is, om in verschillende gebouwen saam te komen, zoo is het ook in het belang van den geestelĳken welstand, de regeering en de verzorging der geloovigen geboden, om aan elke groep van geloovigen, die in een bepaald gebouw vergadert, een bepaald getal predikanten, ouderlingen en diakenen te verbinden. Aan de eenheid der kerk behoeft dit geen afbreuk te doen, wĳl die zich in den kerkeraad, in het beheer, in het beroepen van predikanten enz. uitspreken kan. En soms zĳn bĳ de groote uitbreiding van vele steden in den tegenwoordigen tĳd stadsgedeelten meer in karaktervan elkander verschillend, dan nabĳgelegen dorpen of vlekken en de kerken die daar zĳn geformeerd.In deze plaatselĳke kerken stort Christus allerlei gaven uit, niet alleen zaligmakende gaven van wedergeboorte, bekeering, geloof enz., maar ook geestelĳke gaven, die onder den naam van charismata bekend staan, bovenbl. 29. In den apostolischen tĳd was er eene rĳke bedeeling van; maar al zĳn zĳ ten deele van aard en werkzaamheid veranderd, zĳ worden ook thans nog door den H. Geest aan de geloovigen geschonken, opdat zĳ daarmede elkander dienen en als één lichaam zich openbaren zouden. De gemeente is niet onmondig, zĳ is geenecclesia audiensofordo oeconomicus, die slechts te luisteren en te zwĳgen heeft. Maar zĳ is de zalving van den Heilige deelachtig, bestaat uit vele leden, die alle elkander van noode hebben, en mag de gaven, haar geschonken, niet verzuimen. Elke gemeente is en moet zĳn een leger des heils, dat onder Christus strĳd voert tegen duivel, wereld en vleesch en geen soldaten kent in rust of op nonactiviteit; eene gemeenschap van heiligen, waarin allen lĳden en zich verblĳden met elkaar en hunne bĳzondere gaven ten nutte en ter zaligheid der andere lidmaten gewilliglĳk en met vreugde aanwenden.En gelĳk alle geloovigen eene gave hebben, zoo staan zĳ ook allen in het ambt. Zĳ hebben niet alleen in de kerk als organisme maar ook in de kerk als instituut eene roeping en taak, die hun van ’s Heeren wege opgelegd is. De apostelen gaan wel aan de kerk vooraf, zĳn haar grondleggers en binden haar aan hun, d. i. aan Gods woord. Maar zĳ stellen niet van te voren en niet eigenmachtig ambtsdragers aan, doch stichten eerst gemeenten en laten dan door die gemeenten zelve ouderlingen en diakenen verkiezen. Aan het speciale ambt van opziener en armverzorger gaat daarom het algemeene ambt der geloovigen vooraf. Christus toch is in het midden, waar twee of drie in zĳn naam vergaderd zĳn, Mt. 18:19, 20. Hĳ heeft voor allen den H. Geest verworven, die in alle geloovigen als zĳn tempel woont, Hd. 2:17, 1 Cor. 6:19, Ef. 2:22 enz., zoodat zĳ, met dien Geest gezalfd, een heilig, koninklĳk priesterdom zĳn, 1 Petr. 2:5, 9; profeten, die de deugden Gods verkondigen, zĳn naam belĳden, en alle dingen weten, Mt. 8:38, 10:32, 1 Joh. 2:20, 27; priesters, die hunne lichamen stellen tot eene levende, heilige, Gode welbehagelĳke offerande, Rom. 12:1, 1 Petr. 2:5, 9, Hebr. 13:16,Op. 1:6, 5:10; koningen, die den goeden strĳd strĳden, zonde en wereld en dood overwinnen en eens met Christus heerschen zullen, Rom. 6:12, 13, 1 Tim. 1:18, 19, 2 Tim. 2:12, 4:7, 1 Joh. 2:13, 14, Op. 1:6, 2:26, 3:21, 20:6, en daarom den naam van Christenen, gezalfden, dragen, Hd. 11:26, 26:28, 1 Petr. 4:16, cf. Heid. Cat. vr. 32.Deze profetische, priesterlĳke en koninklĳke werkzaamheid van de geloovigen mag de uitoefening van een ambt heeten. Immers reeds in het algemeen is de mensch er niet om zichzelf, maar om Gods wil. God schiep hem naar zĳn beeld, opdat hĳ Hem kennen, liefhebben en verheerlĳken zou, en dus als profeet, priester en koning Hem dienen zou. Maar bepaaldelĳk is Christus door den Vader tot middelaar, tot knecht des Heeren, tot profeet, priester en koning aangesteld, om dit werk, dat de mensch nagelaten en verstoord had, wederom tot stand te brengen en te voltooien. En daartoe worden nu ook de geloovigen geroepen. Als gezalfden, die de gemeenschap met Christus deelachtig zĳn, zĳn zĳ geroepen tot eenzelfde werk, dienst en strĳd, Joh. 12:26, 14:12. Van het oogenblik hunner roeping af zĳn de geloovigen hun zelfs niet meer maar behooren zĳ Christus toe; zĳ zĳn zĳne dienstknechten, hebben zĳn wil te doen en zĳn werk te volbrengen. Zĳ zĳn het zout der aarde, het licht der wereld en hebben in en ten opzichte van de kerk bepaaldelĳk eene drieërlei taak. Ten eerste zĳn zĳ verplicht, zich bĳ de kerk te voegen. Zĳ staan niet op zichzelf, maar zĳn leden van het lichaam van Christus en hebben dus de gemeenschap daarmede te zoeken en te onderhouden. Ten andere zĳn zĳ in die gemeente geroepen tot allerlei werkzaamheid, tot het aanleggen, der gaven ten nutte van anderen, tot het mede lĳden en zich verblĳden met de broederen, tot het bezoeken van de samenkomsten der geloovigen, tot het verkondigen van ’s Heeren dood, tot het opzicht hebben op elkander, tot het dienen en uitdeelen in barmhartigheid enz. En eindelĳk zĳn zĳ elk op zĳne wĳze en in zĳne mate ook tot formatie en reformatie der kerk verplicht. Als er ergens ter wereld geloovigen zĳn, en er bestaat geen gelegenheid, dat dienaren van elders de verkiezing tot de door Christus ingestelde ambten leiden en den verkozenen de handen opleggen, dan hebben zĳ zelven het recht, om samen in den naam des Heeren ambtsdragers te verkiezen en te ordenen. Zoo geschiedde feitelĳk te Mainz en te Parĳs in 1555, cf. Lechler,Gesch. d. Synodal- und Presb. Verfassung, 1854 S. 65. 66. Doumergue, Jean Calvin 1899 I 232; zoo oordeelden de Gereformeerden, Voetius, Desp. Causa Papatus p. 268 sq., en zoo was ook het gevoelen vanLuther, Köstlin, Luthers Theol. I 327. Het ambt hangt toch van geen successie af, het ontstaat niet door overdracht; het berust op de gave en de roeping van Christus en op de aanwĳzing zĳner gemeente. En die gemeente is zelve mondig en de gaven des H. Geestes deelachtig; de gaven, tot het ambt van noode, zĳn niet essentieel verschillend van die, welke aan alle geloovigen geschonken worden; daarom kan zĳ uit haar midden diegenen aanwĳzen, die in bĳzondere mate met ambtelĳke gaven versierd zĳn en hen in Christus’ naam roepen en verkiezen tot het ambt. Maar daaruit vloeit ook voort, dat de geloovigen zelven desnoodig tot reformatie der kerk mogen voortschrĳden. Als eene kerk in hare ambten en bedieningen toont, zichzelve en hare ordinantiën meer autoriteit toe te kennen dan den woorde Gods en zich duidelĳk als eene valsche kerk openbaart, dan hebben de geloovigen het heilig officie en den schuldigen plicht, om zich af te scheiden en wederom kerkelĳk te gaan leven naar des Heeren woord, Ned. Gel. art. 28. 29.8. Op de basis van deze gaven en dit ambt aller geloovigen heeft Christus ook bĳzondere ambten in de gemeente ingesteld. De apostelen deden hierbĳ wel ministerieelen dienst maar Christus is het toch, die deze ambten geeft, en de personen ertoe bekwaamt en verkiest. In de Roomsche kerk beweerde echterRicher,de ecclesiastica et politica potestate1611, dat Christus alle machtprimarie, proprie et essentialiteraan de kerk en daninstrumentaliter, ministerialiter et quoad exsecutionemaan paus en bisschoppen had opgedragen, Scheeben-Atzberger, Dogm. IV 404. Luther leidde in den eersten tĳd uit het algemeene priesterschap der geloovigen af, dat bediening van woord en sacrament eigenlĳk aan allen geschonken was maar ordeshalve door een hunner werd uitgeoefend, Köstlin, Luthers Theol. I 327. Gereformeerden drukken zich soms zoo uit, alsof de macht der dienaren eigenlĳk aan de gemeente toebehoort en door hen in haar naam wordt uitgeoefend, Amesius, Med. I 35, 6. Turretinus, Theol. El. XVIII qu. 24, 7. 8. 19. 26. Meermalen wordt het beeld gebruikt, dat, gelĳk de mensch ziet door het oog en hoort door het oor, zoo degemeente de institutaire werkzaamheden door de ambten verricht. En in den nieuweren tĳd is de voorstelling algemeen, dat het ambt een orgaan der gemeente is. Dit alles is slechts ten deele juist. In Mt. 18:17 geeft Jezus de sleutelmacht wel aan heel de gemeente, maar Hĳ gebruikt dit woord daar nog in gansch algemeenen zin, zonder melding te maken van de organisatie, die later ingevoerd zou worden. Zoodra deze er is, zien wĳ, dat de sleutelmacht bĳ de apostelen en dan bĳ de opzieners berust. Ook kan de macht in het algemeen aan de kerk geschonken heeten, wĳl zĳ tot haar heil en welstand strekt, en dus, indien niet formaliter, dan toch finaliter aan haar is geschonken. Zĳ istoti quidem ecclesiae ad illius ædificationem destinata, maarproprie a solis ejus ministris tractanda, Maresius, Syst. Theol. XVI 70, cf. tegen Richer Petavius, de eccl. hier. III c. 14-16. De ambten in de kerk van Christus zĳn geen heerschappĳvoerende maar een dienende macht; zĳ zĳn er ter wille der gemeente, 1 Cor. 3:22, Ef. 4:12; Paulus noemt zich met zĳne mededienaren zelfsδουλους ὑμων δια Ιησουν, 2 Cor. 4:5. Het doel van de kerk als instituut ligt in de vergadering der uitverkorenen, in den opbouw van het lichaam van Christus, in de volmaking der heiligen en alzoo in de verheerlĳking Gods, Ef. 4:11. God had zeker ook wel zonder eenig middel van kerk of ambt, woord of sacrament zĳn volk tot de zaligheid kunnen leiden. Maar zĳn welbehagen is geweest, om zĳne uitverkorenen te vergaderen door den dienst van menschen; de kerk heeft desalus electorumtot doel; de ambten zĳnnecessitate hypotheticanoodzakelĳk, Gall. 25. Belg. 30. Helv. II 18. Voetius, Pol. I 17. III 213. Vitringa, IX 131 sq. Turretinus, Theol. El. XVIII qu. 22. Maar toch, al zĳn de ambten in dien zin om de gemeente, zĳ zĳn toch niet haar orgaan, en hebben niet van haar hun macht ontvangen. Immers, in hetO. T.werden Mozes en Aaron, priesters en profeten door den Heere geroepen en aangesteld; in hetN. T.zĳn de apostelen, Paulus inbegrepen, rechtstreeks door Christus zelven verkoren en bekwaamd. Valsche profeten en apostelen hebben juist geen zending van Godswege en komen alleen in hun eigen naam, Jer. 32:21, 32, Joh. 5:43, maar de ware dienaren beroepen zich op hunne zending van Godswege en ontleenen daaraan hun macht en autoriteit, Jes. 6:8, Jer. 1:4, Hos. 1:1, Rom. 1:1, Gal. 1:1 enz. Daarom, al zĳn zĳ ook ten dienste van degemeente, zĳ heeten tochδιακονοι Χριστου, Col. 1:7, Hd. 20:24, 1 Tim. 1:12,δουλοι Χριστου, Rom. 1:1, Gal. 1:10, 2 Petr. 1:1,ὑπηρεται Χριστου, Hd. 26:16, 1 Cor. 4:1,δουλοι θεου, Hd. 16:17,συνεργοι θεου, 1 Cor. 3:9, die, de mond Gods en gezanten ten behoeve van Christus zĳnde, van Christus’ wege bidden, dat men zich met God late verzoenen, 2 Cor. 5:20, en zonder menschen te behagen, het evangelie verkondigen, dat hun toebetrouwd is, 1 Thess., 2:4 en de verborgenheden van Christus uitdeelen, 1 Cor. 4:1. Daarom staan zĳ als opzieners en verzorgers ook boven de gemeente, zĳn hareἐπισκοποι, προισταμενοι, ἡγουμενοι, zĳn voor haren geestelĳken welstand verantwoordelĳk, en hebben op hare achting en gehoorzaamheid aanspraak.En dit geldt niet alleen van de buitengewone maar ook van de gewone ambten. Ook deze worden door Christus gegeven, Mt. 9:38, 23:34, Hd. 20:28, 1 Cor. 12:5, 28, Ef. 4:11. Er is geen prediking zonder zending, Rom. 10:15. Niemand mag zich deze eere nemen, dan die van God geroepen is, Joh. 10:1, 2, Hebr. 5:4. Al is het ook, dat alle geloovigen tot verkondiging van het evangelie geroepen zĳn, Hd. 8:4, 13:15, 1 Cor. 14:26; dit te doen met macht en gezag in des Heeren naam, tot eene reuke des levens ten leven of eene reuke des doods ten doode, vereischt eene speciale zending en opdracht.De weg, waarlangs Christus zĳne dienaren in het ambt zet, loopt over vocatie, examinatie en ordinatie. Sedert de roeping niet meer, gelĳk tot profeten en apostelen, op buitengewone wĳze tot iemand komt, is zĳ alleen kenbaar aan de samenstemming der in- en der uitwendige roeping. De inwendige roeping, welke dus van de bovennatuurlĳke en buitengewone wel te onderscheiden is, bestaat 1oin de verleening der gaven, die tot het ambt vereischt worden, 2oin de zuivere, oprechte en standvastige begeerte, die iemand naar het ambt doet streven, en 3oin de baning der wegen, welke tot het ambt leiden, Gerhard Loc. XXIII cap. 3, Voetius Pol. Eccl. III 529. Moor VI 282. Alting, Theol. probl. nova I 15. Brakel, Red. Godsd. XVII 12. Vitringa IX 298. Deze inwendige, subjectieve roeping moet haar waarmerk en zegel ontvangen in de uitwendige roeping door de gemeente, wĳl ook op dit terrein dwaling en verleiding niet uitgesloten is, Ned. Gel. art. 31. Daarom staat deze uitwendige roeping niet tegenover de inwendige maar zĳ gaat evengoed als deze vanChristus uit. Hĳ alleen kan roepen en roept in der waarheid.Maar deze uitwendige roeping is middellĳk en geschiedt door de gemeente in Jezus’ naam. De Schrift laat hier geen twĳfel over, Hd. 1:23, 6:2-6, 2 Cor. 8:19, cf. bovenbl. 79. In de eerste eeuwen oefende de gemeente dit recht ook feitelĳk uit; zelfs de bisschop werd door de gemeente gekozen, cf. Sohm, Kirchenrecht 59. 229. 271. 275. 282. 285, Achelis, Lehrb. d. prakt. Theol. 12S. 147 en oudere litt. bĳ Vitringa IX 308-310. De verkiezing van den paus, den bisschop van Rome, door de kardinalen, d. i. oorspronkelĳk het presbyterie der plaatselĳke gemeente aldaar, is nog een overblĳfsel van het vroeger gebruik. Maar langzamerhand werd het recht der gemeente beperkt en ten laatste in de Roomsche hierarchie aan den paus, en onder invloed van een humanistisch staatsrecht door Erastianen en Remonstranten aan de overheid toegekend. Zelfs in de Gereformeerde kerken was hierover groot verschil. Al hield men in theorie staande, dat het recht tot beroeping van dienaren des woords bĳ de gemeente berustte, practisch werd dit dikwerf zeer beperkt en aan den kerkeraad of aan patronen of aan de overheid of aan gemengde colleges afgestaan, Calvĳn, Inst. IV 3, 11-15. Voetius, Pol. Eccl. III 557 sq. 580 sq. Turretinus, Theol. El. XVIII qu. 24. M. Vitringa IX 311-321. Moor VI 288-298. Aan de andere zĳde is echter ook de dwaling vanGrotius, Pufendorf e. a. te vermĳden, alsof de keuze der kerkedienaren een natuurrecht van de geloovigen ware, evenals het recht, om een bestuur te verkiezen, bĳ de leden eener vereeniging berust, cf. M. Vitringa IX 310. Want de kerk is geen vereeniging, die door den wil van menschen tot stand komt, maar eene stichting van Christus. Alle macht, welke der gemeente toekomt, is haar daarom door Christus geschonken; zĳ is geen recht maar eene gave. De gemeente is geen democratie, waarin het volk zichzelf regeert. Maar Christus regeert in haar, en de keuze der gemeente heeft geen andere beteekenis dan dat zĳ de gaven opmerkt en de personen aanwĳst, welke Christus voor het ambt heeft bestemd. Vandaar dat de gemeente wel kiest, maar die keuze staat onder leiding van hen, die reeds in hun ambt zĳn, van apostelen, evangelisten enz., Hd. 1:15, 6:2, 14:23, Tit. 1:5, en later van naburige bisschoppen, Sohm, t. a. p. Voorts is de keuze niet volstrekt vrĳ, maar gebonden aan voorwaarden en vereischten,die door Christus voor het ambt zĳn aangegeven, Hd. 1:21, 6:3, 1 Tim. 3. En eindelĳk staat iemand nog niet in het ambt, als hĳ door de gemeente gekozen is, maar moeten hem daarna de handen worden opgelegd, Hd. 6:6 enz. Keuze door de gemeente en leiding door den kerkeraad behooren dus samen te gaan bĳ de roeping tot een ambt in de gemeente van Christus, hetzĳ de kerkeraad zich bĳ de beroeping binde aan eene nominatie der gemeente of aan eene keuze der gemeente uit eene nominatie van den kerkeraad.Maar met de keuze van de gemeente en de beroeping door den kerkeraad (vocatio stricte sic dicta), is de uitwendige roeping nog niet afgeloopen. Zĳ zet zich voort in de beproeving, het onderzoek of examen. Natuurlĳk is deze niet volstrekt noodzakelĳk; als de gemeente beslist weet, dat hĳ, dien zĳ roept, de vereischte gaven bezit, is verder onderzoek overbodig. Maar de gemeente is niet onfeilbaar en kan zich vergissen; zĳ deelt zelve de gaven niet uit maar kan alleen opmerken, aan wien Christus gaven tot zĳn dienst heeft geschonken. Om daarin nu zoo veilig mogelĳk te gaan, stelt zĳ na de roeping nog eene beproeving in, strekkende om der gemeente de zekerheid te verschaffen, dat de beroepene de vereischte gaven bezit. Reeds Paulus eischte daarom 1 Tim. 3:30, dat de diakenen —en hetκαι οὑτοι δεbewĳst, dat dit ook reeds bĳ de presbyters gebruikelĳk was— op eene of andere ons onbekende wĳze zouden beproefd worden en daarna, als zĳ onberispelĳk bleken in leer en leven, zouden dienen. Daarop berustte het recht, waarvan de kerk later gebruik ging maken, om vóór de aanvaarding van het ambt een proeftĳd te stellen of ook een examen af te nemen, Bingham,Origines eccles.or the Antiq. of the Christ. Church, London 1843 II 225.Hier te lande stonden de Geref. kerken, nadat de universiteit te Leiden was opgericht, het recht tot afneming van het (peremptoir) examen aan de professoren af en vergenoegden zich met hun testimonium academicum, Syn. Midd. vr. 3. ’s Gr. art. 18. Maar langzamerhand wisten zĳ overal, behalve in Groningen, het recht om het peremptoir en het praeparatoir examen af te nemen, met groote moeite en niet zonder veel tegenstand, zelfs van Voetius en Maccovius, aan de professoren te ontnemen en voor zichzelve te behouden. Daargelaten de vraag, of de kerken niet goed doen, als zĳ bĳ het afnemen der examina in de classes zich van dehulp der professoren bedienen, het recht tot het instellen van zulk een onderzoek komt naar de H. Schrift, de Geref. belĳdenis en ook naar den aard der zaak aan de kerken toe. De school neme hare examens af, maar de kerken houden het recht, om te beroepen, om te beproeven, om te zenden, om macht te geven tot bediening van woord en sacrament.Het eigenlĳke, kerkelĳke examen is daarom het peremptoir examen; het praeparatoir is, ofschoon reeds vermeld ’s Grav. art. 18, van ondergeschikte beteekenis, werd eerst langzamerhand ingevoerd vooral ten gevolge van de Remonstrantsche twisten, en was volgens Voetius’ getuigenis, Pol. Eccl. III 517, eerst in 1669 algemeen in gebruik. Het diende alleen, om de voorloopig geëxamineerden een tĳd lang in het houden van propositiën onder leiding van een predikant en kerkeraad zich te laten oefenen.Bĳ de vocatie en examinatie komt ten slotte nog de ordinatie, die vooral door de handoplegging geschiedt. Deze was onder Israel in gebruik bĳ zegening, Gen. 48:14, Lev. 9:22, offerande, Ex. 29:10, Lev. 1:4, beschuldiging, Lev. 24:14, bĳ Levietenwĳding, Num. 8:10, bĳ aanstelling tot een ambt, Num. 27:18-23, later ook bĳ installatie van rechters en promotie van leeraars, Schürer,Gesch. des jüd. VolkesII3199. Jezus legde de handen op, om te genezen, Mt. 8:15, 9:18, Mk. 5:23 cf. 2 Kon. 4:34, 5:11 en te zegenen, Mt. 19:15, (Luk. 24:50), en het volk hechtte daaraan groote waarde, Mt. 9:18, Mk. 5:23, 7:32, maar nergens lezen wĳ, dat Hĳ alzoo ook deed bĳ de aanstelling tot een ambt. Zĳne apostelen stelde Hĳ alleen aan met het woord, zonder eenige ceremonie, Mt. 10:1v., 28:19. Bĳ de aanstelling van Matthias, Paulus, Barnabas, Silas, Lukas enz. wordt nergens van eene handoplegging melding gemaakt; een algemeen gebruik bĳ de inleiding tot een kerkelĳk ambt was zĳ zeker niet. Maar de handoplegging had plaats bĳ genezing, Hd. 9:12, 17, bĳ meedeeling van de gave des Geestes, Hd. 8:17-19, bĳ de aanstelling van diakenen, 1 Tim. 4:14, 2 Tim. 1:6; volgens 1 Tim. 5:22 was zĳ bĳ de ordinatie tot een kerkelĳk ambt algemeen in gebruik en volgens Hebr. 6:2 behoort zĳ tot de eerste beginselen der leer van Christus. Doch eene reëele mededeeling van de geestelĳke ambtsgaven was zĳ niet. Want Hd. 6:3 leert, dat de diakenen, die verkozen werden, van te voren reeds moesten zĳn vol des H. Geestes en der wĳsheid.In Hd. 13:3. geschiedt de handoplegging niet bĳ de ordening, maar bĳ de uitzending van Barnabas en Paulus, die te voren reeds in het ambt stonden. Volgens 1 Tim. 1:18, 4:14 werd de aanstelling van Timotheus tot evangelist door profetische getuigenissen en door handoplegging van het presbyterium bekrachtigd. En wel wordt 2 Tim. 1:6 de ambtsgave gedacht als geschiedδι ἐπιθεσεως, maar 1 Tim. 4:14 zegt, dat zĳ geschonken werdδια προφετειαςenμετα ἐπιθεσεως; een bewĳs daarvoor, dat profetie en handoplegging niet de oorsprong van de gaven waren, maar het middel, waardoor zĳ in den dienst der gemeente overgeleid en daarvoor bestemd werden. Van de apostelen ging dit gebruik der handoplegging over in de christelĳke kerk, die haar toepaste bĳ den doop, bĳ genezing, bĳ de wederopname van gevallenen en ketters, bĳ het huwelĳk, bĳ de boete en bĳ de ordening. In het laatste geval werd het recht, om haar toe te passen, in later tĳd alleen aan den bisschop toegekend en als verleening van eene bĳzondere ambtsgave opgevat. Tegenover Gnosticisme en Montanisme toch werd de waarheid der kerk daarmede betoogd, dat de bisschoppen in de gemeenten, die door de apostelen werden gesticht, de bewaarders der zuivere traditie waren. Zĳ hadden deze zelven van de apostelen ontvangen en ongeschonden aan hunne opvolgers overgegeven. Desuccessio ab initio decurrens, met 2 Tim. 2:2 betoogd, leverde daarvoor den waarborg, want het ambt sloot de meedeeling van een bĳzonderen ambtsgeest in, dien de ambtsdrager behoudt ook al is hĳ persoonlĳk nog zoo goddeloos. De handoplegging was in de oude kerk zeker gebruikelĳk bĳ de ordening tot presbyter, diaken en de lagere ambten, ging altĳd met gebed gepaard en werd nog langen tĳd opgevat als symbolisch teeken van de meedeeling der ambtsgave.Manus impositio, quid est aliud nisi oratio super hominem?Aug. de bapt. 3, 16. Maar allengs werd zĳ beschouwd als een sacrament, dat ex opere operato een character indelebilis aanbracht, Trid. 23 c. 7. de ref. c. 3. 10. Cat. Rom. II 7, 29. Bellarminus, de clericis I 14. De Lutherschen verwierpen ze eerst, maar namen ze later weer op en kenden er soms groote waarde aan toe, Apol. Conf. art. 13, cf. Herzog211, 80. De Gereformeerden oordeelden eenparig, dat de handoplegging geen bevel van Christus en dus niet volstrekt noodzakelĳk was. Maar terwĳl sommigen haar nuttig, eerbiedwaardig en navolgenswaard achtten,Calvĳn, Inst. IV 3, 16. 14, 20. 19, 31, Aretius, Spanheim, Koelman, Pligt der ouderl. en diakenen 1889 bl. 53v., hielden anderen haar voor een adiaphoron en ontrieden haar gebruik uit vrees voor superstitie, Syn. Emden art. 16. Dordr. 1574 art. 24 Midd. 1581 art. 4. Dordr. 1578 art. 5. Voetius, Pol. Eccl. III 452. 579. Moor V 352-356. VI 327-331. M. Vitringa IX 209. 353-357. Een wezenlĳk element van de ordening is zĳ niet, want noch bĳ Jezus zelf, noch bĳ de apostelen, noch ook bĳ de ouderlingen, Hd. 14:23, 20:28, wordt er eenige melding van gemaakt. Ook kan en mag zĳ niet opgevat worden als mechanische mededeeling van een bĳzonderen ambtsgeest. Want zĳ schenkt niet doch onderstelt naar de Schrift de voor het ambt vereischte charismata. Zĳ is ook niet met de verkiezing of roeping tot het ambt identisch maar volgt daarop en kan daarom niet anders zĳn dan eene openbare aanwĳzing van dengene, die tot een ambt geroepen is, en eene plechtige inleiding en bestemming tot dat ambt. Evenals het trouwen voor de overheid het wezen van het huwelĳk niet is en de kroning den koning niet maakt, zoo is ook de ordinatio, met of zonder handoplegging, geen mededeeling van het ambt of van een ambtsgeest. Zĳ is alleen de plechtige, openlĳke verklaring voor God en zĳne gemeente, dat de geroepene langs wettigen weg en mitsdien van Godswege gezonden wordt, dat hĳ de vereischte gaven bezit en als zoodanig door de gemeente ontvangen, erkend en geëerd moet worden. Cf. Sohm, Kirchenrecht 56 f. Art. Handauflegung en Ordination in Herzog. Zahn, Einl. in dasN. T.I 465. Achelis, Lehrb. der prakt. Theol. Leipzig 1898 I 139-173.

Ten tweedeleert desniettemin de H. Schrift zeer duidelĳk, dat Christus in zĳne gemeente niet alleen gaven uitdeelt, maar ook bepaalde ambten ingesteld heeft, buitengewone zooals die van apostel, profeet en evangelist, en gewone zooals die van ouderling en diaken. Over het episcopaat is daarbĳ het grootste verschil. Grieken, Roomschen (ook Gallikanen en Oudkatholieken) en Anglikanen houden dit voor een ambt, dat wezenlĳk enjure divinovan het presbyteraat onderscheiden, door wettige en onafgebrokensuccessie van het apostolaat afstamt en bepaaldelĳk depotestas magisterii, jurisdictionisenordinisbezit; de bisschoppen hebben eigenlĳk alleen het leerambt, de macht om te prediken en de sacramenten te bedienen, zĳ bedienen zich daarbĳ van de priesters (pastoors) als hunne vicarii, en hebben het uitsluitend recht der zending en ordening; patriarchen, metropolieten, aartsbisschoppen dragen geen ander ambt maar zĳn van de bisschoppen alleen door eene toevallige macht, door jurisdictie over een grooter gebied enz. onderscheiden. Bewĳzen uit de H. Schrift zĳn voor deze onderscheiding alleen te ontleenen aan de ambten, die door Timotheus, Titus e. a. werden bekleed, en aan denἀγγελοςin de zeven Klein-Aziatische gemeenten,Op. 1:20. Maar Timotheus en vele anderen waren in dien eersten tĳd door de apostelen tot het buitengewone ambt van evangelist geroepen, bovenbl. 66; en de engelen der gemeenten waren geen anderen dan de eersten onder hunne gelĳken, zooals de pastores thans, zoodat de singularis in Openb. 2:10, 23, 24 ook met den pluralis afwisselt. Bellarminus, de membris eccl. milit. I c. 14, Petavius, de eccl. hierarchia I c. 2 e. a. gewagen dan ook niet van Schriftuurlĳke argumenten, maar beroepen zich op de traditie bĳ Irenaeus, Tertullianus, Eusebius enz., die zeggen, dat de apostelen in verschillende gemeenten een bisschop aanstelden en van sommige gemeenten de bisschopslĳsten opgeven.Maar al is het monarchisch episcopaat ook zeer spoedig in de kerk opgekomen, er is daarin toch duidelĳk eene afwĳking te zien van de ordeningen der apostelen.Immers hetN. T.weet nog niets van een ambtelĳk onderscheid tusschenἐπισκοπος, enπρεσβυτεροs. Ofschoon de naamπρεσβυτεροιin den eersten tĳd waarschĳnlĳk eene ruimere beteekenis had, en soms ook de oude en eerwaardige leden der gemeente aanduidde, als ambtsnaam was hĳ toch met dien derἐπισκοποιidentisch. Immers waren er in de gemeenten veleἐπισκοποι, Hd. 20:17, 28, Phil. 1:1; en ditεπισκοπεινwas juist aanπρεσβυτεροιopgedragen, Hd. 20:17, 28, 1 Tim. 3:1-7, 5:17, Tit. 1:5, 7, 1 Petr. 5:1-3; Petrus noemt zich daarom ook eenπρεσβυτερος, 1 Petr. 5:1; van eene bĳzondere instelling van het episcopaat naast het presbyteraat weet hetN. T.dan ook niets; behalve de buitengewone ambten van apostel, profeet en evangelist, zĳn er maar twee gewone ambten, dat van diakenen en dat vanπρεσβυτεροι, Phil. 1:1, 1 Tim. 3:1, 8,ποιμενες και διδασκαλοι, Ef. 4:11, 1 Tim. 5:17,κυβερνησεις, 1 Cor. 12:28,προισταμενοι, Rom. 12:8, 1 Thess. 5:12,ἡγουμενοι, Hebr. 13:7, 17. Deze getuigenissen der Schrift zĳn zoo sterk, dat niet alleen Aerius in de 4eeeuw, de Waldenzen, Wiclef, de Hervormers enz., het presbyterale en episcopale ambt identisch noemden, maar ook vele kerkvaders, zooals Theodoretus, Chrysostomus, Epiphanius e. a. zich gedrongen zagen tot de erkentenis, dat in hetN. T.de namen van presbyter en episcopus door elkander werden gebruikt; en Hieronymus, Ep. 65 ad Evagrium en Comm. op Tit. 1:5 zegt zelfs, dat presbyteri en episcopi oorspronkelĳk gelĳk waren, doch dat er later één uit hen over de anderen gesteld werd, inschismatis remedium, bĳ Petavius, Dissert. eccles. I c. 1-3, cf. ook Lombardus, Sent. IV dist. 24, 9. De Roomschen kunnen met de Schrift op dit punt niet in het reine komen. Volgens Hd. 20:17, 28, Phil. 1:1 waren er ongetwĳfeld onderscheidene episcopi in ééne gemeente; maar de Roomschen kunnen dit niet erkennen en zeggen daarom, dat de apostelen soms aan de presbyteri tegelĳk de episcopale wĳding gaven (Petavius) of dat daaronder tegelĳk de episcopi der naburige gemeenten begrepen zĳn (Franzelin), of dat de namen van presbyteri en episcopi nog niet onderscheiden waren, Scheeben, Dogm. IV 395. Ermann, de Paus, 2eged. 96. In het laatste geval is echter het beweerde verschil tusschen het presbyterale en episcopale ambt niet te handhaven. Bĳ deze getuigenis der Schrift komt dan nog de les der historie, dat het Roomsche episcopaat de wortel is der hierarchie, den weg tot het pausdom opent, de ongelĳkheid der gemeenten meebrengt en de geloovigen van de ambten slaafs afhankelĳk maakt. Ook dit alles is met de Schrift ten eenenmale in strĳd. Eene hierarchie is er in de kerk van Christus niet, Luk. 22:25, 26, 2 Cor. 1:24, 1 Petr. 5:3; eene dioecesane, cathedrale, patriarchale of metropolitaansche kerk bestaat er niet, want alle gemeenten zĳn in hetN. T.gelĳk en hebben elk haar eigenἐπισκοποι; en nergens wordt aan de geloovigen bevolen, om naar delegitima successiovan hare dienaren onderzoek te doen maar om de Schrift te onderzoeken, in de leer te blĳven enz., Joh. 5:39, Hd. 17:11, 1 Tim. 4:13-16, 2 Tim. 1:13, 14, 3:14-17; wettelĳke opvolging waarborgt niet de zuiverheid der leer, Joh. 8:39, Rom. 2:28, 9:6, en zou de zaligheid afhankelĳk maken van bepaaldepersonen en van een onpractisch, feilbaar en dikwerf zelfs onmogelĳk historisch onderzoek. Om deze redenen werd het episcopaat door de Hervormers eenparig verworpen.Wel waren de Lutherschen bereid, om het recht, dat hetsecundum ecclesiasticam politiamverkregen had, te erkennen, indien het wezenlĳke in het bisschoppelĳk ambt maar bleef het op goddelĳk recht berustendministerium verbi et sacramentorum, Symb. Bücher ed. Müller p. 62. 205. 286. 340.Ook werd de naam van bisschop soms behouden en op den landsheer overgedragen, of ook werd wel in enkele zoowel Gereformeerde als Luthersche kerken één uit een kring van dienaren onder den naam van bisschop of superintendent met de inspectie over een groep van gemeenten belast. Calvĳn en vele anderen, Knox, a Lasco, Saravia, Tilenus, Scultetus, Bochartus, Spanheim enz. hadden daartegen geen overwegend bezwaar, M. Vitringa IX p. 210 sq. Maar dit was toch iets wezenlĳk anders dan het bisschoppelĳk ambt in de Roomsche kerk, dat volgens het concilie te Trente essentieel van het presbyteraat verschilt, op goddelĳk recht berust en in de 17eeeuw ook in de Anglikaansche kerk ingevoerd en verdedigd werd. Cf. Calvĳn, Inst. IV 3, 8. 4, 2 sq. 5, 1 sq. Beza,Responsio ad tractationem de ministrorum evangelii gradibus ab Hadriano Saravia editam, 1592. Thomas Cartwright, † 1603,A directory for church government1644. William Bradshaw, † 1618,English Puritanism, containing the main opinions of the rigidest sort of those called Puritans in the realm of England1604. David Calderwood,Altare Damascenum seu politica ecclesiastica obtrusa ecclesiae Scoticanae1621. Robert Parker,De politica ecclesiastica Christi1616. Smectymnus, een antwoord op Hall’s Episcopacy door Stephen Marshal, Edmund Calamy, Thomas Young, Matthew Newcomen en William Spurstow 1641. Blondel,Apologia pro sententia Hieronymi de episcopis et presbyteris, 1646. Voetius, Pol. Eccl. III 832-869. Maresius,Examen quaestionis de episcoporum origine1657. Cappellus, Synt. thes. theol. in acad. Salm. III 296. Buddeus,de origine et potestate episcoporum, Misc. Saera I 131. M. Vitringa IX 1 p. 141-229.

Ten derdestaat volgens de H. Schrift vast, dat het apostolaat een exceptioneel, tĳdelĳk en onvernieuwbaar ambt is geweest in de gemeente desN. T.Ook al ware het episcopaat een ander ambt dan het presbyteraat, er zou toch volstrekt niet uit volgen,dat het met het apostolaat identisch en daarvan de voortzetting was. Natuurlĳk kan wel in goeden zin gezegd worden, dat de episcopi of presbyteri opvolgers der apostelen zĳn, want dezen stelden hen aan in al de gemeenten, welke zĳ stichtten, en droegen de verzorging dier gemeenten aan hen op. Maar dat neemt het groote en wezenlĳke onderscheid tusschen beiden niet weg. Ook van Roomsche zĳde kan dit onderscheid niet worden uitgewischt. Immers de apostelen deelden in eene gansch bĳzondere leiding des H. Geestes, en droegen een ambt, dat tot heel de kerk, ja tot de gansche wereld, Mt. 28:20 zich uitstrekte. Maar hunne opvolgers, ook al zouden zĳ bisschoppen geweest zĳn in Roomschen zin, hebben zulk een ambt geenszins; zĳ zĳn ook volgens Rome niet onfeilbaar en zĳ hebben de zorg slechts over een klein gedeelte der kerk, over eene dioecese, Schwane D. G. IV 267. 285. 294. Simar, Dogm. 612. Heinrich, Dogm. II 247. Ermann, De Paus, 2egedeelte 89v. Doch het onderscheid is nog sterker; de apostelen waren oor- en ooggetuigen van Jezus’ woorden en daden, zĳ werden onmiddellĳk door Christus zelven tot hun ambt geroepen, ontvingen den H. Geest in bĳzondere mate, hadden eene geheel eenige taak, n.l. om den grondslag der kerk te leggen en in hun woord het blĳvend middel der gemeenschap tusschen Christus, en zĳne gemeente te bieden. In dit alles zĳn zĳ van alle anderen onderscheiden, staan zĳ hoog boven al hunne navolgers, en bekleeden zĳ een ambt, dat onoverdraagbaar en onvernieuwbaar is. De buitengewone gaven, waarin zĳ mochten deelen, worden aan geen andere dienaren in de kerk geschonken. Als apostelen in eigenlĳken zin hebben zĳ geen opvolgers, al is het ook, dat de leiding der gemeente, waartoe zĳ geroepen waren, ook op andere wĳze en in beperkter kring aan anderen na hen toebetrouwd is.

Ten vierdeis er in de Schrift geen bewĳs voor te vinden, dat het primaat van Petrus wederom essentieel van het apostolaat, dat hĳ metdezelvengemeen had, onderscheiden was. Ook Roomsche theologen erkennen, dat al wat de Schrift verhaalt van den voorrang van Petrus boven de andere apostelen, nog niet in staat is, om zĳnprimatus jurisdictionisover de andere apostelen te bewĳzen, Scheeben-Atzberger, Dogm. IV 405. Desedes doctrinaevoor deze leer zĳn alleenMt. 16:18,Luk. 22:32 enJoh. 21:15-17. Maar ook deze houden niet in, wat Rome eruit afleidt. Mt. 16:18 leert, dat Petrus door zĳne belĳdenis de rots is,waarop Christus zĳne gemeente bouwt. Dit is natuurlĳk beeldspraak en geeft zonder beeld toch niet minder maar ook niet anders te kennen, dan dat Christus van den persoon van Petrus als den getrouwen belĳder zich bedienen zou, om zĳne gemeente te vergaderen. In de gemeente als het gebouw Gods zĳn de geloovigen de levende steenen, die op de apostelen als de fundamentsteenen worden opgebouwd. Die plaats neemt Petrus in het Godsgebouw in, en hĳ niet alleen, maar al de apostelen met hem. Want Petrus legde de belĳdenis van Jezus’ Messianiteit af in aller naam, Mt. 16:15, 16; al sprak hĳ haar het eerst en het klaarst uit, hĳ gaf toch uiting aan wat onbewust in aller hart leefde; en niet alleen Petrus doch alle apostelen legden door deze belĳdenis, welke zĳ straks in het midden der wereld verkondigden, den grondslag der kerk van Christus; in beeld gesproken, waren zĳ dus allen met Petrus de rots, op welke Christus zĳne kerk bouwde, of ook is, met eene andere toepassing van hetzelfde beeld, Christus de rots, welke de apostelen samen door hunne verkondiging legden tot grondslag der gemeente, Hd. 4:11, Rom. 9:33, 1 Cor. 3:10, 11, Ef. 2:20, 1 Petr. 2:5, 6, Op. 21:14. De sleutelmacht, welke Petrus om zĳne kloeke belĳdenis reeds Mt. 16:19 ontvangt, wordt 18:18, Joh. 20:23 aan alle apostelen verleend. De bĳzondere bekwaammaking en leiding des H. Geestes was niet alleen het deel van Petrus maar gelĳkelĳk van alle apostelen, Mt. 10:20, Joh. 14:26, 15:26, 16:13, 20:22, Hd. 1:8, Ef. 3:5. Door de handhaving van het apostolaat als een exceptioneel en onoverdraagbaar ambt laat de Reformatie aan al deze teksten, ook aan Mt. 16:18, veel meer recht wedervaren dan Rome. De apostelen zĳn en blĳven de grondleggers der kerk; zĳ zĳn door hun belĳdenis de rots der gemeente; geen gemeenschap met Christus dan door de gemeenschap met hun getuigenis! Wat de andere plaats,Luk. 22:32 betreft, Jezus zegt daar tot zĳne jongeren, dat Satan hen allen,ἱμαςin plur., zal trachten tot verloochening van hun Meester te brengen, maar dat Hĳ bepaaldelĳk voor Petrus,περι σουin sing., bidden zal, dat zĳn geloof niet ophoude. Petrus zou dit vóór allen noodig hebben, omdat hĳ zĳn Meester het eerst en het sterkst verloochenen zou. Dat zĳn geloof dan niet ophoudt, zal hĳ alleen aan eene geheel bĳzondere voorbede van Jezus te danken hebben. En als hĳ dan door dat gebed van Jezus bewaardzal blĳven en uit zĳn val weder zal opstaan, dan zal hĳ, door de beproeving geleerd en in zĳn geloof bevestigd, juist zĳne broederen kunnen sterken, als dezen later misschien eens in hun geloof zullen wankelen. Gelĳk van Paulus met hetzelfde woord,στηριζω, gezegd wordt, dat hĳ de discipelen sterkte, Hd. 18:23, cf. Rom. 1:11, 16:25, 1 Thess. 3:2, 13, 2 Thess. 3:3, 1 Petr. 5:10, zoo wordt hier aan Petrus beloofd, dat hĳ later zĳn broederen tot bemoediging, volharding, bevestiging dienen zal. Van dezen heerlĳken, geestelĳken steun maakt het wettische Rome eenprimatus jurisdictionis! InJoh. 21:15-17 eindelĳk wordt Petrus hersteld in den rang, dien hĳ vroeger met en onder de apostelen ingenomen had. Hĳ ontvangt geen nieuw ambt, uitgaande boven dat, hetwelk hĳ vroeger bezat. Want de aanspraak met den naam van Simon, Jona’s zoon, de drievoudige vraag en de omstandigheden, waarbĳ dit voorval plaats had, bewĳzen onweerlegbaar, dat Petrus alleen hersteld wordt in den rang, dien hĳ door zĳne verloochening van Jezus verbeurd had, dus in het apostolaat en in hetprimatus honoris, dat hem vroeger reeds geschonken was. En zoo ook wordt hem, als Jezus hem weder de zorg en leiding van zĳne kudde in het algemeen en van de schapen in het bĳzonder toevertrouwt, geen andere werkzaamheid opgedragen, dan die in het apostolaat als zoodanig lag opgesloten en dus ook aan alle andere apostelen toekwam, Mt. 28:19, Mk. 16:15, 2 Cor. 11:28. De voorrang, dien Petrus onder de apostelen genoot, nam dan ook ganschelĳk niet weg, dat hĳ door Jezus, dien hĳ afhouden wilde van zĳn aanstaand lĳden, als een satan en ergernis teruggewezen wordt, Mt. 16:23, om zĳne zelfverheffing boven de andere apostelen vernederd wordt, Joh. 21:15, om zĳn onoprechtheid in Antiochie door Paulus bestraft wordt, Gal. 2:11, met Johannes door de andere apostelen naar Samarie gezonden wordt, Hd. 8:14, over Paulus hoegenaamd geen jurisdictie had, Gal. 2:6, 9, nooit in de Schrift afzonderlĳk als hoofd en vorst der apostelen genoemd wordt, 1 Cor. 12:28, Ef. 2:20, 4:11, Op. 21:14, en zelf de bewaring der geloovigen alleen aan de kracht Gods toeschrĳft, zichzelf eenσυμπρεσβυτεροςnoemt en tegen een heerschappĳ voeren over de gemeenten waarschuwt, 1 Petr. 1:5, 5:1, 3.

Ten vĳfde.Maar al zou de Schrift aan Petrus ook een primaat in Roomschen zin toeschrĳven, wat echter geenszins het geval is,dan zou daarmede nog niets gewonnen zĳn voor het primaat van den bisschop van Rome. Want hiertoe moet er nog heel wat meer bewezen worden, n.l. 1odat Petrus te Rome geweest is, 2odat hĳ daar het ambt van bisschop en primas heeft bekleed, en 3odat hĳ met bewustheid en opzet deze beide ambten aan één bepaalden opvolger heeft overgedragen. Nu is het, in den laatsten tĳd door Baur en Lipsius, ten onrechte bestreden, dat Petrus in Rome geweest is. Indien 1 Petr. 5:13 al niet beslist, waar volgens velen bĳ Babylon aan Rome moet gedacht worden, dan is de getuigenis der traditie, van den eersten tĳd af, bĳ Clemens Rom., Ignatius, Marcion, Dionysius van Corinthe, Irenaeus, Canon Murat., Cajus, Tertullianus, Hippolytus, Origenes, Lactantius enz. zoo vaststaand en eenstemmig, dat haar waarheid redelĳkerwĳs niet te betwĳfelen valt. Ook mag geacht worden vast te staan, dat Petrus in het jaar 64 onder Nero als martelaar gestorven is, hetzĳ in hetzelfde jaar met of een paar jaren vóór Paulus. Op. 18:20, cf. 17:6, 19:2 wĳst erop, dat Rome het bloed van apostelen vergoten heeft, en de genoemde oud-christelĳke schrĳvers zeggen allen eenparig, dat Petrus en Paulus in Rome, soms met de nadere tĳdsbepaling, onder Nero, den marteldood hebben ondergaan. Maar volstrekt onbewĳsbaar is, dat Petrus 20 à 25 jaren in Rome heeft vertoefd, dat hĳ bisschop der gemeente aldaar en primas der gansche kerk is geweest, en dat Linus in episcopaat en primaat hem opgevolgd is. Immers, 1oHand. 12:17 bericht, dat Petrus Jeruzalem verliet, niet lang vóór den dood van Herodes, vs. 23, die in het jaar 44 stierf. Dat hĳ toen naar Rome is gegaan, is niets dan een vermoeden en mist allen grond. Maar indien dit ook zoo ware, dan zou daarbĳ aan niets anders dan aan een kort bezoek te Rome gedacht kunnen worden, evenals hĳ toen volgens Harnack misschien ook in Corinthe is geweest, 1 Cor. 1-3, 9:5; in elk geval was Petrus bĳ de synode in Hd. 15, dat is in het jaar 47, in Jeruzalem terug. 2oIn den brief, dien Paulus van Corinthe uit ongeveer het jaar 54-58 aan de gemeente te Rome schreef, wordt met geen enkel woord van Petrus’ verblĳf en arbeid te Rome gewag gemaakt; evenmin geschiedt dit in de brieven aan Philemon, Colosse, Efeze, welke Paulus waarschĳnlĳk, noch in dien aan Philippi, welken hĳ zeker uit Rome schreef in de jaren 57-58 of 61-63; en ook Petrus maakt in zĳn eersten brief,dien hĳ uit Babylon, 1 Petr. 5:13, dat is misschien Rome, schreef, met geen woord van Paulus melding, zoodat Zahn vermoedt, dat Petrus juist in Rome geweest is tusschen de eerste en tweede gevangenschap van Paulus in, toen deze op reis was naar Spanje, en daar in het jaar 64 onder Nero en een paar jaren vóór Paulus den marteldood heeft ondergaan. Niet langer dan een halfjaar of een jaar heeft Petrus dus in Rome vertoefd. 3oIn overeenstemming met deze feiten noemt de oudste traditie Petrus en Paulus steeds naast elkaar en zegt, dat niet Petrus alleen, maar Petrus en Paulus de gemeente te Rome gesticht en bevestigd hebben, Clemens 1 Cor. 5. Cajus en Dionysius van Corinthe bĳ Euseb. Hist. eccl. II 25, 7. 8. Ignatius, ad Rom. 4. Iren. adv. haer. III 1, 1. 3, 1-3. Tert. de praescr. 36. Van een jarenlang verblĳf en van een episcopaat van Petrus te Rome weten deze oude geschiedenissen niets. Integendeel, volgens den brief van Clemens uit de jaren 93-95, den in Rome omstreeks 100 of 135-145 geschreven Pastor van Hermas, en den brief van Ignatius aan de Romeinen bestond toentertĳd, dat is in elk geval omstreeks het einde der eerste eeuw, in Rome het monarchisch episcopaat nog niet, maar werd de gemeente geleid door een college van presbyters of episcopi. Uit de bisschopslĳsten bĳ Hegesippus, Irenaeus, ’t Murat. fragment, Hippolytus, Tertullianus, Epiphanius blĳkt, dat men op het einde der tweede en zelfs in het begin der derde eeuw Petrus nog niet als bisschop van Rome beschouwd heeft. De gewone voorstelling was toen nog deze, dat Petrus en Paulus de gemeente hadden gesticht en aan Linus den dienst van het episcopaat hadden opgedragen, Iren. adv. haer. III 3. En vanaf Linus als eersten bisschop worden dan de volgende als tweede, derde enz. aangeduid, zoo, dat de apostelen Petrus en Paulus alsεὐαγγελιζομενοι και θεμελιουντες την ἐκκλησιαν, ib. III 1, 1 aan hen allen voorafgegaan zĳn, en de bisschoppen na hen gekomen en elkander opgevolgd zĳnἀπο των ἀποστολων, d. i. van den tĳd der apostelen af, Iren. I 27, 1. Euseb. Hist. Eccl. V praef., 28, 3. Epiph. haer. 42, 1. 4oEerst in den tĳd van Victor of Zephyrinus, 180-217 is deze oude traditie zoo gewĳzigd, dat Paulus hoe langer hoe meer zĳn aandeel in de stichting en bevestiging van de gemeente te Rome verloor en Petrus uitsluitend als de insteller van het episcopaat en daarna ook als de eerste bisschop vanRome voorgesteld werd. Volgens Tertullianus, de pudic. 21 noemde Calixtus zich reeds bisschop op den stoel van Petrus. Stephanus beweerde,per successionem cathedram Petri habere, Cypr. Ep. 71, 3. 75, 17. En Cyprianus duidde den stoel van den bisschop te Rome doorloopend als de cathedra Petri aan, Ep. 55, 8. 59, 14. Omstreeks dienzelfden tĳd kwam ook eerst de legende op, dat Petrus 20 of 25 jaren lang in Rome gearbeid had en er zoolang bisschop was geweest. Eusebius spreekt in zĳne kerkgeschiedenis nog niet van Petrus als bisschop en noemt Petrus en Paulus nog naast elkaar, III 2, maar noemt III 4, 9 Petrus alleen en zegt II 14, 6, dat Petrus reeds onder keizer Claudius naar Rome is gekomen, om Simon Magus te bestrĳden. Hier wordt tegelĳk de oorsprong der legende ontdekt. Reeds vóór het midden der tweede eeuw gold het in Rome als een feit, dat Simon Magus onder Claudius naar Rome was gekomen. De omstreeks 160 ontstane Acta Petri leerden in aansluiting aan Hd. 8, dat Petrus en Simon Magus veel met elkaar hadden gestreden. Deze overleveringen werden gecombineerd en gaven zoo geboorte aan de legende, dat Petrus onder Claudius naar Rome was gekomen en daar tot zĳn dood in 64, dus een twintigtal jaren geleefd had. En Eusebius en Hieronymus maakten haar tot een bestanddeel van de Roomsche traditie. Cf. Herzog211, 375 f. Hase, Protest. Polemik5S. 150 f. Kattenbusch, Vergl. Conf. 90 f. Harnack,Die Chronologie der altchristl. Litteratur bis EusebiusI 1897 passim, vooral S. 171 f. 240 f. 703 f. Th. Zahn, Einl. in dasN. T.I 1897 II 1899 passim, vooral II 17-27. Erbes,Die Todestage der Apostel Paulus und Petrus und ihre röm. Denkmäler, Leipzig Hinrichs 1899, die meent, dat Paulus den 22 Febr. 63 ter dood gebracht is, dat Petrus, daarvan gehoord hebbende, naar Rome is gekomen en in het volgend jaar aldaar als martelaar gestorven is.

Ten zesde, de Roomschen, ofschoon in de traditie na Irenaeus steun vindende, verkeeren tegenover de oudste, uit de eerste en tweede eeuw afkomstige getuigenissen in niet geringe verlegenheid. Maar al zouden deze getuigenissen gunstiger en meer in hun voordeel zĳn, zĳ moeten toch allen erkennen, dat het primaat van den bisschop van Rome gebouwd is op eene historische onderstelling, n.l. hierop, dat Petrus in Rome geweest is, dat hĳ daar het ambt van bisschop en primas heeft bekleed endit aan zĳn opvolger heeft overgedragen. Nu is deze traditie, onderstel al, dat zĳ dit alles bevestigde, toch slechts een historisch getuigenis, dat ook volgens Rome niet op onfeilbare zekerheid doch slechts op hooge waarschĳnlĳkheid aanspraak kan maken. Het primaat van den bisschop van Rome, de kerkelĳke waardigheid van den paus, en dus de waarheid der Roomsche kerk en de zaligheid der Roomsche kerkleden is op eene historische waarschĳnlĳkheid gebouwd, die ieder oogenblik door nieuwe getuigenissen teniet gedaan kan worden. De eeuwigheid hangt hier aan een spinrag. Doch daarbĳ doet zich voor Rome nog eene andere moeilĳkheid voor. De traditie bĳ Julius Africanus, Origenes, Eusebius enz. verhaalt, dat Petrus vóór zĳne reis naar Rome in het tweede jaar van keizer Claudius in Antiochie is geweest en daar het episcopaat heeft ingesteld, Harnack, t. a. p. 118. 705. Laat deze traditie nu op zichzelve onbetrouwbaar zĳn, voor de Roomschen is het toch moeilĳk hare waarheid te loochenen, wĳl zĳ dan den schĳn aannemen, van met twee maten te meten. Doch ook afgezien van deze traditie, het is allerwaarschĳnlĳkst, dat evenals de andere apostelen, zoo ook Petrus in verschillende gemeenten het episcopaat heeft ingesteld. Waarom is dan bepaald de bisschop van Rome de opvolger van Petrus en de erfgenaam van het primaat? Petrus was volgens Rome toch ook primas, toen hĳ te Jeruzalem, te Antiochie en elders zich ophield. Bĳ hem bestond er dus in elk geval geen onverbrekelĳke band tusschen zĳn primaat en het episcopaat van de gemeente te Rome. Hĳ had dat primaat dus evengoed aan een anderen bisschop dan dien van Rome kunnen overdragen. Heeft hĳ, als hĳ, wat zeer waarschĳnlĳk is, ook elders episcopi in gemeenten aanstelde, het episcopaat wel overgedragen maar het primaat uitdrukkelĳk gereserveerd, totdat hĳ dit aan den bisschop van Rome kon overdoen? En waarom deed hĳ dan zoo? Op welk gezag handelde hĳ aldus? Welk bewĳs is er, dat Linus de opvolger van Petrus is, niet alleen in het apostolaat maar ook in het primaat? Een historisch, kerkelĳk recht, dat het zoo altĳd opgevat is, is hiervoor niet voldoende, want het betreft juist den grondslag, waarop heel de Roomsche kerk rust. Er moet een goddelĳk recht voor bestaan. Maar dit is er niet; Christus heeft met geen woord van Petrus’ episcopaat te Rome noch van zĳn opvolger aldaar gesproken; Petrus zelf heeft noch volgens de Schrift, noch volgens de traditieook maar in de verste verte aangeduid, dat de episcopus te Rome zĳn eenige, ware opvolger was. De verbinding van het primaat met het Roomsche episcopaat rust dus alleen op het feit, dat Petrus te Rome geweest is en op de onhistorische onderstelling, dat hĳ daar het ambt van bisschop en primas heeft bekleed. Ook al zou dit laatste historisch juist zĳn, dan gaf het nog niet wat het geven moet. Want dan ontbrak nog het strikt noodzakelĳk bewĳs, dat Petrus welbewust, met opzet, krachtens apostolische volmacht en goddelĳken last, dit episcopaat en dit primaat aan zĳn opvolger te Rome heeft willen overdragen en werkelĳk overgedragen heeft. Dat is, het primaat van den Roomschen bisschop over de gansche kerk hangt in de lucht; het kan geen jus divinum aanwĳzen, waarop het rust; en het heeft zelfs geen betrouwbaren, historischen grondslag. De Roomsche theologen moeten dan ook huns ondanks erkennen, dat het primaat van den Roomschen bisschopneben einer unmittelbar göttlichen Grundlage, nämlich der Einsetzung des Primates als einer dauernden Institution(wat echter ook onbewĳsbaar is),auch eine menschlich vermittelte Grundlage von geschichtlicher Naturbezit, Scheeben-Atzberger, Kath. Dogm. IV 1 S. 425. Daarom zĳn eindelĳk de Roomsche theologen onderling ook niet eenstemmig over den aard der verbinding van primaat en Roomsch episcopaat. Sommigen, zooals Dominicus Soto, Banner, Mendoza e. a. zĳn van meening, dat die verbinding slechts isex jure ecclesiasticoen dat het primaat van den Roomschen bisschopszetel op een ander kan overgedragen worden. Ballerini, Veith e. a. laten de vraag onbeslist en achten ze hoogst moeilĳk te beantwoorden. Maar Cajetanus, Canus, Suarez enz. zĳn van oordeel, dat Petrus, nadat hĳ in Antiochie het episcopaat had ingesteld, eene bĳzondere goddelĳke openbaring ontving en krachtens deze het primaat onlosmakelĳk met het episcopaat te Rome verbond, Schwane, D. G. IV 300. 303. 311. 341 en voorts Bellarminus, de Rom. pontif. lib. II. Theol. Wirceb. ed. Paris. 1880 I 267-306. Perrone, Prael. theol. Lov. 1843 VIII 295-419. Scheeben-Atzberger, Dogm. IV 424-435. Jansen, Prael. I 512-582. Hettinger, Apol. des Christ. IV 1897 S. 499-618. W. Esser,Des h. Petrus Aufenthalt, Episkopat und Tod zu Rom., Breslau 1889. Joseph Hollweck,Der apost. Stuhl und Rom, Mainz 1895. Hoewel dit geschil nog niet formeel tot beslissing is gebracht,spreken pausen, conciliën, theologen meest ten gunste van het laatste gevoelen; onwillekeurig gaan zĳ altĳd van de onoplosbare verbinding van beide uit. Door den Syllabus van Pius IX prop. 35 is uitgemaakt, dat de kiesgerechtigden het primaat niet van de stad Rome en haar bisschop op een andere stad en bisschop mogen overdragen. Alleen blĳft de vraag over, of de paus zelf dit zou mogen doen; en dit is natuurlĳk alleen door den onfeilbare zelf te beslissen. De Roomsche Christen is dus gehouden te gelooven, dat de gemeenschap met de plaatselĳke kerk te Rome noodzakelĳk tot de zaligheid is. De zoogenaamde katholieke kerk is in der waarheid Roomsche kerk; dat is haar naam en haar wezen.

6. De Roomsche hierarchie lokte, naarmate zĳ zich verder ontwikkelde, te ernstiger verzet en tegenstand uit. In de Middeleeuwen stonden er verschillende secten op, die Rome als Babel en den paus als den antichrist verwierpen. En in de eeuw der Hervorming breidde deze oppositie over heel de westersche Christenheid zich uit. Uit verklaarbare reactie kwamen velen er toe, om alle kerkinstituut te verwerpen, of om daarin slechts een vrĳe, willekeurige schepping van de gemeente te zien, of ook om alle regeering der kerk stilzwĳgend toe te kennen aan de christelĳke overheid, bovenbl. 20v.Zelfs bĳ de Lutherschen kwam de zelfstandige regeering der kerk niet tot haar recht.Wel ging Luther oorspronkelĳk uit van het algemeene priesterschap der geloovigen en van de kerk als gemeenschap der heiligen. Maar zĳn standpunt was ook hier te anthropologisch, dan dat hĳ uit de belĳdenis van het koningschap van Christus een eigen regeering voor zĳne kerk afleiden kon. Den vorm van kerkregeering achtte hĳ tot op zekere hoogte eene uitwendige, onverschillige zaak; desnoods was eene pauselĳke of bisschoppelĳke regeering hem goed, mits ze maar geen hindernis in den weg legde voor de verkondiging van het evangelie, Art. Smalc. II 4. De kerk wordt alleen zichtbaar in woord en sacrament maar hoegenaamd niet in eenige wĳze van inrichting of vorm van regeering; Christus regeert in zĳne kerk alleen door het predikambt. Deze overtuiging, gevoegd bĳ zĳne beschouwing van de overheid alspraecipuum membrum ecclesiae, bracht Luther ertoe, om reeds in zĳn geschriftAn den christl. Adel deutscher Nation1520 de overheidtot het werk der reformatie op te roepen. In 1526 verzocht hĳ zelfs den keurvorst van Saksen, om het werk der visitatie ter hand te nemen. Den 27 Aug. 1526 werd te Spiers de reformatie onder bescherming der vorsten en standen geplaatst. En van 1527 af berustte de regeering der kerk in handen van de landsoverheid. Deordo ecclesiasticus(de pastores) behield wel de bediening van woord en sacrament, deordo oeconomicus(de gemeente) ontving het recht van consensus en approbatio; maar deordo politicus(de overheid) kreeg heel deexterna gubernatio, dat is, het recht tot aanstelling, onderhoud, ontslag der pastores, tot stichting van kerken en scholen, tot regeling der godsdienstoefeningen, tot reformatie der leer enz., en oefende deze macht onder Melanchtons inspiratie sedert 1529 door consistoria uit. De gronden, waarop de Lutherschen dit uitgebreide recht over de kerk aan de overheid toekenden, waren verschillend. Maar hetzĳ de overheid beschouwd werd als plaatsvervangster der bisschoppen, hetzĳ ondersteld werd, dat zĳ deze macht stilzwĳgend van de kerk had ontvangen, hetzĳ ze als voornaamste lid der kerk werd geëerd, altĳd kwam het toch hierop neer, dat de kerk schier van alle eigen regeering verstoken was. Maar al deze stelsels van kerkregeering, die tĳdens en na de Reformatie in vele Protestantsche kerken opgekomen zĳn, beantwoorden niet aan wat de Schrift dienaangaande leert. Immers, 1ohoe nauw onder Israel het godsdienstige en het burgerlĳke leven verbonden was, er was toch ook toen reeds onderscheid; naast de koningen bestonden de priesters, die eene onafhankelĳke positie innamen en tot eene eigene taak geroepen waren. Veel zelfstandiger is de gemeente als het volk Gods nog geworden in de dagen des N. Test. Want niet alleen is zĳ toen uit de nationale verhoudingen van Israel losgemaakt maar zĳ ontving ook op den Pinksterdag in den H. Geest een zelfstandig levensprincipe, dat haar tegenover staat en maatschappĳ een eigen aard en een onafhankelĳk bestaan schenkt. 2oHet wezen der kerk bestaat daarin, dat zĳ eene vergadering van Christgeloovigen is. Als zoodanig is zĳ niet en kan ze niet wezen eene stichting van menschen. Zĳ ontstaat niet door den wil des vleesches noch door den wil des mans, maar door geboorte uit God. Zĳ is geen product van menschelĳke associatie noch van het goedvinden van den staat, maar is in haar oorsprong en wezen een wonder, vrucht van eene bĳzondere, genadigewerkzaamheid Gods en daarom ook krachtens haar aard zelfstandig, onafhankelĳk, vrĳ tegenover alle gunst of ongunst van menschen.3oReeds hieruit vloeit voort, dat de gemeente een eigen regeering hebben moet. Zĳ heeft een eigen leven, draagt in dat leven eene bĳzondere levenswet, welke God erin gelegd heeft, en eischt daarvoor vanzelf ook eene vrĳe, zelfstandige uiting. Het is niet juist te zeggen, dat de wĳze van inrichting en de vorm van regeering voor de kerk van Christus eene onverschillige zaak is. Zoo los en onverschillig staan wezen en vorm, het onzichtbare en het zichtbare, het in- en uitwendige nooit naast of tegenover elkaar. Wel is waar komt de kerk allereerst uit in de bediening van woord en sacrament, in de zuiverheid van leer en van leven, maar de regeering der kerk gaat niet buiten dit alles om, doch staat er zeer nauw mede in verband. Juist opdat woord en sacrament zuiver bediend en leer en leven daarnaar ingericht zĳ, is eene goede regeering van noode. De belĳdenis is de hoofdzaak maar de kerkenorde is het middel, om de belĳdenis te handhaven. En evengoed als een onzuivere belĳdenis ook de regeering vervalscht, gaat er van eene slechte regeering een bedervende invloed op de belĳdenis uit. 4oChristus heeft daarom aan zĳne gemeente eene eigene regeering geschonken. Hĳ riep, bekwaamde en ordende zelf de apostelen, die het fundament der kerk zĳn. En deze apostelen hebben op hun beurt onder zĳne leiding de gewone ambten van opzieners en diakenen ingesteld, opdat de gemeenten van Christus in hunne afwezigheid en na hun dood niet van regeering verstoken zouden zĳn. Ook deze gewone ambten hebben hun oorsprong in God, Hd. 20:28, 1 Cor. 12:28, Ef. 4:11 en zĳn niet in den apostolischen tĳd geeindigd maar zĳn daartoe ingesteld, dat zĳ blĳven zouden tot het einde van deze bedeeling, Hd. 14:23, 1 Tim. 3, Tit. 1:5. De Schrift is geen kerkenorde maar zĳ bevat toch beginselen van kerkregeering, welke niet zonder schade voor het geestelĳk leven veronachtzaamd kunnen worden. 5oDaarom is het ook niet goed te zeggen, dat de gemeente van Christus zelve zich naar den eisch der omstandigheden eene regeering kan geven of deze stilzwĳgend of opzettelĳk aan de christelĳke overheid opdragen kan. Want ofschoon in zekeren zin gezegd kan worden, dat de gemeente zelve zich hare regeering geeft en het instituut der kerk opricht, wĳl de apostelen bĳ het instellen der gewone ambten de gemeentenraadpleegden en dezen de personen voor die ambten aanwezen, toch is dat slechts in zekeren zin het geval.Het is altĳd Christus, die tot de ambten roept en bekwaamt; de gemeenten kunnen en mogen de personen aanwĳzen, maar zĳ zĳn daarbĳ niet zelfstandig en autonoom doch gebonden aan de inzettingen des Heeren; zĳ mogen bĳ de oprichting van het instituut niet willekeurig en naar eigen inzicht te werk gaan, maar hebben ook daarin te vragen, wat de Heere wil dat zĳ doen zullen. Daarom staat het ook niet vrĳ aan de gemeenten, om de ambten af te schaffen of de regeering aan de christelĳke overheid op te dragen. Want al is het waar, dat er onder eene christelĳke overheid en in eene christelĳke maatschappĳ hoe langer hoe meer overeenstemming en samenwerking met de kerk zal komen in den maatstaf, in de beoordeeling en in de handhaving van leer en leven, toch blĳft ook dan nog de taak van kerk en staat wezenlĳk onderscheiden. Dezelfde zonde wordt anders in de kerk dan in den staat gestraft; de tucht, welke gene oefent, verschilt hemelsbreed van de straf, welke deze oplegt. De verzorging der armen, het opzicht over de kudde, de bediening van woord en sacrament, de roeping en verkiezing der dienaren blĳft het onvervreemdbaar recht en de dure plicht der gemeente.

Dit hebben de Gereformeerden ingezien, dank zĳ hun diep besef van de souvereiniteit Gods. Wie eenzĳdig van de goedheid of de liefde of het vaderschap Gods uitgaat, komt daar niet toe. Maar wie niet eene van Gods deugden maar al die deugden saam op den voorgrond stelt en van God als God uitgaat, die kan niet anders dan alle schepsel in afhankelĳkheid en ootmoed plaatsen onder Hem. God is souverein, altĳd en overal, in natuur en genade, in schepping en herschepping, in wereld en gemeente. Zĳne inzettingen en rechten zĳn de regel van ons leven, want de mensch is zĳn schepsel, aan Hem onderworpen en tot volstrekte gehoorzaamheid verplicht.In de kerk leidde dit vanzelf tot de heerlĳke belĳdenis van het koningschap van Christus. Want evenals God in het burgerlĳke leven om der zonde wil de overheid had ingesteld, zoo heeft Hĳ zĳnen Zoon gezalfd tot koning over Sion, den berg zĳner heiligheid en heeft Hem der gemeente gegeven tot een Hoofd boven alle dingen, Ps, 2:6, Ef. 1:20, Phil. 2:9-11. Christus is niet alleen profeet, die door zĳn woord en voorbeeld onderwĳst; niet alleen priester, die door zĳneofferande verzoent, maar Hĳ is ook koning, die de zĳnen bewaart en beschermt, die daartoe met macht in hemel en aarde is bekleed, en in veel waarachtiger zin koning is dan eenig wereldsch vorst. Hĳ is dat niet alleen naar zĳne Goddelĳke maar evenzeer naar zĳne menschelĳke natuur; de mensch Christus Jezus is verhoogd aan ’s Vaders rechterhand. En Hĳ was dit alles niet slechts van eeuwigheid en in de dagen des O. Test., en tĳdens zĳn verblĳf op aarde, maar Hĳ is dit alles nog heden ten dage en tot het einde der eeuwen; Hĳ is gister en heden dezelfde en in der eeuwigheid. Ja, Hĳ is het thans in den staat der verhooging in nog veel rĳker zin, dan Hĳ het was in den staat der vernedering en in den tĳd, die daaraan voorafgegaan is. Want wel was Hĳ van eeuwigheid tot koning gezalfd en oefende Hĳ dit ambt met dat van profeet en priester terstond na den val en tot den dood des kruises uit. Maar om zĳne vernedering heeft God Hem uitermate verhoogd en een naam gegeven boven allen naam. Door de opstanding is Hĳ verordineerd en aangesteld als Zoon Gods in kracht, is Hĳκυριοςgeworden, heeft Hĳ alle macht ontvangen in hemel en op aarde, en regeert nu, totdat Hĳ het koninkrĳk voltooid en alle vĳanden onder zĳne voeten zal gelegd hebben,deel III415v. Dit koningschap van Christus valt in tweeën uiteen. Het is eenerzĳds een regnum potentiae, Ps. 2:8, 9, 72:8, 110:1-3, Mt. 28:18, 1 Cor. 15:27, Ef. 1:21, Phil. 2:9-11, Hebr. 1:6, 1 Petr. 3:22, Op. 17:14. Opdat Christus in waarheid koning over zĳn volk zĳ, die het verlost, beschermt en bewaart, moet Hĳ macht hebben in hemel en aarde, over Satan en wereld. Het is een koningschap der macht, ondergeschikt aan en middel voor zĳn koningschap der genade. Er ligt niet in, dat de Vader van de regeering der wereld afstand heeft gedaan, en dat alle gezag in de schepping nu van Christus afdaalt en in zĳn naam wordt geoefend. Maar God heeft aan den Middelaar Christus op grond van zĳne volmaakte gehoorzaamheid het recht en de macht geschonken, om zĳn volk uit de wereld saam te vergaderen, tegen alle vĳanden te beschermen en die vĳanden zelven volkomen aan zich te onderwerpen. God regeert de wereld zoo, dat Christus de Heidenen mag eischen tot zĳn erfdeel en de einden der aarde tot zĳne bezitting. In de verhooging heeft de Vader zĳnen Zoon erkend en aangesteld als eenκληρονομος παντων, Hebr. 1:2. Maarandererzĳds is het koningschap van Christus eenregnum gratiae, Ps. 2:6, Jes. 9:5, 6, Jer. 30:9, Ezech. 37:24, Luk. 1:33, Joh. 18:33, Ef. 1:22, 4:15, 5:23, Col. 1:18, 2:19. En omdat dit koningschap een geheel ander karakter draagt dan dat van de vorsten der aarde, heet Christus in hetN. T.veel meer hoofd dan koning der gemeente,deel III421. Het is immers een koninkrĳk der genade, waarin Christus heerscht door zĳn Woord en Geest. Zĳn Woord komt uit het verledene tot ons, bindt ons aan den historischen persoon en het in den tĳd volbrachte werk van Christus, en vraagt van ons geloof in den zin van assensus, cognitio. Maar die nedergedaald is, is dezelfde ook, die opgevaren is verre boven alle hemelen, die gezeten is aan Gods rechterhand en met zĳne Godheid, majesteit, genade en Geest in ons woont en nimmermeer van ons wĳkt. Het is de levende, de aan de rechterhand Gods verhoogde Christus, die met bewustheid en vrĳmacht zĳne gemeente vergadert, zĳne vĳanden verwint en de wereldgeschiedenis heenleidt naar den dag zĳner parousie. Hĳ is nog altĳd in den hemel als middelaar werkzaam, en door zĳn Geest op aarde in kerk en ambt, in woord en sacrament tegenwoordig. Ook de toepassing des heils is zĳn werk. Hĳ is de handelende, en ambten en bedieningen zĳn niets dan middelen in zĳne almachtige hand. Ongerĳmd is het daarom te denken, dat Hĳ de regeering zĳner kerk op eenig mensch, op een bisschop of paus, op een instituut of sacrament zou hebben overgedragen. Hĳ is en blĳft de Heer uit den hemel, die juist daartoe verhoogd is tot hoofd der gemeente, opdat Hĳ zelf regeeren en alle dingen vervullen zou,deel III409. 449.Dit koningschap van Christus was hetMaterialprinzipvan de Gereformeerde kerkregeering. Het werd reeds uitgesproken door Zwingli, en ontwikkeld en gehandhaafd door Calvĳn; het vond een plaats in bĳna alle belĳdenisschriften en was van de 16eeeuw af tot den huidigen dag toe de drĳfkracht tot bestrĳding van alle menschelĳke heerschappĳ in de kerk van Christus en tot herwinning en bewaring van hare vrĳheid en zelfstandigheid. Cf. Helv. I 18. Helv. II 17. Gall. 30. Belq. 31. Scot. 16. Westm. 25. 30. Calvĳn, Inst. II 15, 3-5. Martyr, Loci 403. Bucanus, Inst. theol. 464. Synopsis pur. theol. disp. 41. M. Vitringa IX 125 enz. cf. Rieker,Grundsätze ref. Kirchenverf.Leipzig 1899 S. 105 f.

7. Het koningschap van Christus over zĳne kerk bestaat daarin, dat Hĳ de zĳnen door Woord en Geest vergadert en regeert en bĳ de verworven verlossing beschut en behoudt, Heid. Cat. 31. 54. De kerk heeft haar grondslag en eenheid in den raad Gods, in het verbond der genade, in den persoon van Christus, maar zĳ moet, als bestaande uit menschen, vergaderd en toegebracht worden door Woord en door Geest. Deze vergadering geschiedt door Christus en gaat van Hem uit. Ook al bedient Hĳ zich daarbĳ van ambten en genademiddelen, Hĳ is het toch, die de weldaden des verbonds uitdeelt en daardoor zĳne gemeente sticht. Hĳ bouwt zelf de gemeente op de rots der belĳdende apostelen, Mt. 16:19 en dezen zĳn het, die als instrumenten in zĳne hand de gemeente bouwen op Hem als het fundament, 1 Cor. 3:11. Christus is de wĳnstok, en de geloovigen zĳn de ranken, die uit Hem voortkomen, sappen trekken en vruchten dragen, Joh. 15. Christus is het hoofd, en de gemeente is het lichaam, dat uit Hem wordt saamgevoegd en zĳn wasdom bekomt, Ef. 4:16, Col. 2:19. Christus is de Herder, en de geloovigen zĳn de schapen, die door Hem worden toegebracht en tot ééne kudde saamgevoegd, Joh. 10:16. Christus is de Heer, die degenen, die gered worden, tot de gemeente toevoegt, Hd. 2:47. Wĳl de gemeente een organisme is, gaat het hoofd aan de leden en de ecclesia universalis aan de ecclesia particularis vooraf. De kerk in haar geheel komt niet tot stand door de atomistische saamvoeging van verschillende deelen.Maar de ecclesia catholica is er eerst, zĳ heeft haar bestand in Christus, kwam in de dagen desN. T.het eerst tot openbaring in de kerk te Jeruzalem en breidde zich dan vandaar in andere plaatsen uit. Elke ecclesia particularis (localis) is daar ter plaatse, waar zĳ optreedt, eene openbaring van de ecclesia catholica, van het volk Gods. Reeds krachtens haar oorsprong staat zĳ met deze in onlosmakelĳk verband. Want geen enkele plaatselĳke kerk komt autochthonisch uit het onbewuste op, maar werd geplant door het zaad des woords, dat een andere kerk daar ter plaatse strooien deed. Wel is naar de leer der H. Schrift iedere plaatselĳke kerk zelfstandig, eene ecclesia completa, hoe klein en gering zĳ ook wezen moge. Er zĳn geen moederkerken in dien zin, dat de eene kerk over de andere zou mogen heerschen; noch Jeruzalem noch Rome heeft op zulk eene regeering eenige aanspraak.Alle kerken staan gelĳk, omdat zĳ alle, al is de eene middelĳkerwĳze ook door de andere gesticht, op dezelfde wĳze, d. i. rechtstreeks en volstrekt van Christus afhankelĳk en aan zĳn woord gebonden zĳn.Daarom hebben de Gereformeerden niet alleen het verband hunner kerken met die te Rome verbroken maar ook aan de diocese en de parochie een einde gemaakt. Een diocese toch is het kerkelĳk gebied van een bisschop, die, aan de hoofdkerk verbonden, van daaruit heel den kring der geloovigen beheerscht. En eene parochie duidt de groep van geloovigen op eene bepaalde plaats slechts aan als object van de werkzaamheid van den parochus. Beide begrippen wĳzen er op, dat bisschop en parochus van buiten af tot de geloovigen gezonden worden, en hoog als regenten boven hen staan. Maar dit is het geval niet. Elke kerk is zelfstandig, kiest en roept hare dienaren en staat in het kerkverband, waarin zĳ werd opgenomen, met alle andere kerken volkomen gelĳk. Soms, bĳv. bĳ de kerken der Hugenoten in Frankrĳk, heeft het den schĳn, alsof het verband geheel vrĳ door confederatie is ontstaan.Maar dat is toch de Geref. beschouwing niet, welke op dit punt beslist tegen die der Independenten overstaat. Bĳ de beschrĳving van het wezen der kerk gingen alle Gereformeerde theologen van de ecclesia universalis uit en daalden zoo tot de ecclesiae particulares af, M. Vitringa IX 60. Deze laatsten zĳn plaatselĳke openbaringen van het ééne mystieke lichaam van Christus, zĳn daarom geestelĳk één, staan krachtens haar historischen oorsprong met elkander in verband en zĳn tot het onderhouden der gemeenschap met allen, die hetzelfde geloof deelachtig zĳn, van ’s Heeren wege verplicht. Elke plaatselĳke kerk is daarom tegelĳkertĳd eene zelfstandige openbaring van het lichaam van Christus en een deel van een grooter geheel; eene ecclesia particularis, die opkomt uit en geestelĳk en historisch met de ecclesia catholica in verband staat, cf. Rieker,Grundsätze ref. Kirchenverf.80 f. En wat van elke plaatselĳke kerk geldt, is ook op ieder harer leden in het bĳzonder toepasselĳk. Geen enkele kerk en geen enkel levend lidmaat dankt zĳn ontstaan aan eigen wil of aan het werk van menschen. Christus heeft hem, zĳ het ook door middel van de bediening des woords, geroepen en vergaderd, en hem niet alleen maar allen, die leden der gemeente zĳn. Zoo zĳn het dan niet wĳ, maar is het Christus alleen,die bepaalt, wie leden der gemeente zĳn en met wie wĳ in gemeenschap hebben te leven. Het staat niet aan ons believen al dan niet, om bĳ deze of bĳ gene kerk ons te voegen; maar het is schuldige plicht van alle geloovigen, om zich te voegen tot die kerk, die het zuiverst als de kerk van Christus tot openbaring komt, Ned. Gel. 28.Ook hier staan de Gereformeerden tegen de Independenten over. De geloovigen deelen zichzelven niet willekeurig in conventikels en congregaties in en lezen zelven niet uit, met wie zĳ willen saamvergaderen. Maar op eene bepaalde plaats behooren alle geloovigen bĳeen en zĳn daar te zamen het volk Gods en de gemeente van Christus. Gelĳk God het is, die de tĳden verordent en de bepalingen van ieders woning, Hd. 17:26, zoo is het ook Christus, die, bĳ deze ordinantie des Vaders zich aansluitend, de geloovigen plaatselĳk vergadert en als eene zelfstandige ecclesia optreden doet. Natuur en genade werden ook op dit punt door de Gereformeerden niet uit elkander gerukt, noch vĳandig tegenover elkander gesteld, want de genade herstelt de natuur en het evangelie is de vervulling der wet.Toch is met deze eenheid der plaatselĳke kerk de zoogenaamde kerspelvorming niet in strĳd. Verschillende gemeenten in hetN. T., Jeruzalem, Rome, Corinthe enz., waren elk op zichzelf eene eenheid; die te Jeruzalem stond onder hetzelfde college van apostelen en benoemde in haar geheel een zevental diakenen, en die te Rome, Corinthe, Colosse ontvingen van Paulus brieven, waarin alle geloovigen ter zelfde plaats door hem als eene eenheid worden saamgevat.Maar dat nam toch niet weg, dat die gemeenten bĳ hare vergaderingen in verschillende gebouwen samenkwamen en zoo weer onderscheidene huisgemeenten vormden. En daartoe moet elke kerk komen, die tot een ledental van duizenden zielen zich uitbreidt. Gelĳk het dan geoorloofd en plichtmatig is, om in verschillende gebouwen saam te komen, zoo is het ook in het belang van den geestelĳken welstand, de regeering en de verzorging der geloovigen geboden, om aan elke groep van geloovigen, die in een bepaald gebouw vergadert, een bepaald getal predikanten, ouderlingen en diakenen te verbinden. Aan de eenheid der kerk behoeft dit geen afbreuk te doen, wĳl die zich in den kerkeraad, in het beheer, in het beroepen van predikanten enz. uitspreken kan. En soms zĳn bĳ de groote uitbreiding van vele steden in den tegenwoordigen tĳd stadsgedeelten meer in karaktervan elkander verschillend, dan nabĳgelegen dorpen of vlekken en de kerken die daar zĳn geformeerd.

In deze plaatselĳke kerken stort Christus allerlei gaven uit, niet alleen zaligmakende gaven van wedergeboorte, bekeering, geloof enz., maar ook geestelĳke gaven, die onder den naam van charismata bekend staan, bovenbl. 29. In den apostolischen tĳd was er eene rĳke bedeeling van; maar al zĳn zĳ ten deele van aard en werkzaamheid veranderd, zĳ worden ook thans nog door den H. Geest aan de geloovigen geschonken, opdat zĳ daarmede elkander dienen en als één lichaam zich openbaren zouden. De gemeente is niet onmondig, zĳ is geenecclesia audiensofordo oeconomicus, die slechts te luisteren en te zwĳgen heeft. Maar zĳ is de zalving van den Heilige deelachtig, bestaat uit vele leden, die alle elkander van noode hebben, en mag de gaven, haar geschonken, niet verzuimen. Elke gemeente is en moet zĳn een leger des heils, dat onder Christus strĳd voert tegen duivel, wereld en vleesch en geen soldaten kent in rust of op nonactiviteit; eene gemeenschap van heiligen, waarin allen lĳden en zich verblĳden met elkaar en hunne bĳzondere gaven ten nutte en ter zaligheid der andere lidmaten gewilliglĳk en met vreugde aanwenden.En gelĳk alle geloovigen eene gave hebben, zoo staan zĳ ook allen in het ambt. Zĳ hebben niet alleen in de kerk als organisme maar ook in de kerk als instituut eene roeping en taak, die hun van ’s Heeren wege opgelegd is. De apostelen gaan wel aan de kerk vooraf, zĳn haar grondleggers en binden haar aan hun, d. i. aan Gods woord. Maar zĳ stellen niet van te voren en niet eigenmachtig ambtsdragers aan, doch stichten eerst gemeenten en laten dan door die gemeenten zelve ouderlingen en diakenen verkiezen. Aan het speciale ambt van opziener en armverzorger gaat daarom het algemeene ambt der geloovigen vooraf. Christus toch is in het midden, waar twee of drie in zĳn naam vergaderd zĳn, Mt. 18:19, 20. Hĳ heeft voor allen den H. Geest verworven, die in alle geloovigen als zĳn tempel woont, Hd. 2:17, 1 Cor. 6:19, Ef. 2:22 enz., zoodat zĳ, met dien Geest gezalfd, een heilig, koninklĳk priesterdom zĳn, 1 Petr. 2:5, 9; profeten, die de deugden Gods verkondigen, zĳn naam belĳden, en alle dingen weten, Mt. 8:38, 10:32, 1 Joh. 2:20, 27; priesters, die hunne lichamen stellen tot eene levende, heilige, Gode welbehagelĳke offerande, Rom. 12:1, 1 Petr. 2:5, 9, Hebr. 13:16,Op. 1:6, 5:10; koningen, die den goeden strĳd strĳden, zonde en wereld en dood overwinnen en eens met Christus heerschen zullen, Rom. 6:12, 13, 1 Tim. 1:18, 19, 2 Tim. 2:12, 4:7, 1 Joh. 2:13, 14, Op. 1:6, 2:26, 3:21, 20:6, en daarom den naam van Christenen, gezalfden, dragen, Hd. 11:26, 26:28, 1 Petr. 4:16, cf. Heid. Cat. vr. 32.Deze profetische, priesterlĳke en koninklĳke werkzaamheid van de geloovigen mag de uitoefening van een ambt heeten. Immers reeds in het algemeen is de mensch er niet om zichzelf, maar om Gods wil. God schiep hem naar zĳn beeld, opdat hĳ Hem kennen, liefhebben en verheerlĳken zou, en dus als profeet, priester en koning Hem dienen zou. Maar bepaaldelĳk is Christus door den Vader tot middelaar, tot knecht des Heeren, tot profeet, priester en koning aangesteld, om dit werk, dat de mensch nagelaten en verstoord had, wederom tot stand te brengen en te voltooien. En daartoe worden nu ook de geloovigen geroepen. Als gezalfden, die de gemeenschap met Christus deelachtig zĳn, zĳn zĳ geroepen tot eenzelfde werk, dienst en strĳd, Joh. 12:26, 14:12. Van het oogenblik hunner roeping af zĳn de geloovigen hun zelfs niet meer maar behooren zĳ Christus toe; zĳ zĳn zĳne dienstknechten, hebben zĳn wil te doen en zĳn werk te volbrengen. Zĳ zĳn het zout der aarde, het licht der wereld en hebben in en ten opzichte van de kerk bepaaldelĳk eene drieërlei taak. Ten eerste zĳn zĳ verplicht, zich bĳ de kerk te voegen. Zĳ staan niet op zichzelf, maar zĳn leden van het lichaam van Christus en hebben dus de gemeenschap daarmede te zoeken en te onderhouden. Ten andere zĳn zĳ in die gemeente geroepen tot allerlei werkzaamheid, tot het aanleggen, der gaven ten nutte van anderen, tot het mede lĳden en zich verblĳden met de broederen, tot het bezoeken van de samenkomsten der geloovigen, tot het verkondigen van ’s Heeren dood, tot het opzicht hebben op elkander, tot het dienen en uitdeelen in barmhartigheid enz. En eindelĳk zĳn zĳ elk op zĳne wĳze en in zĳne mate ook tot formatie en reformatie der kerk verplicht. Als er ergens ter wereld geloovigen zĳn, en er bestaat geen gelegenheid, dat dienaren van elders de verkiezing tot de door Christus ingestelde ambten leiden en den verkozenen de handen opleggen, dan hebben zĳ zelven het recht, om samen in den naam des Heeren ambtsdragers te verkiezen en te ordenen. Zoo geschiedde feitelĳk te Mainz en te Parĳs in 1555, cf. Lechler,Gesch. d. Synodal- und Presb. Verfassung, 1854 S. 65. 66. Doumergue, Jean Calvin 1899 I 232; zoo oordeelden de Gereformeerden, Voetius, Desp. Causa Papatus p. 268 sq., en zoo was ook het gevoelen vanLuther, Köstlin, Luthers Theol. I 327. Het ambt hangt toch van geen successie af, het ontstaat niet door overdracht; het berust op de gave en de roeping van Christus en op de aanwĳzing zĳner gemeente. En die gemeente is zelve mondig en de gaven des H. Geestes deelachtig; de gaven, tot het ambt van noode, zĳn niet essentieel verschillend van die, welke aan alle geloovigen geschonken worden; daarom kan zĳ uit haar midden diegenen aanwĳzen, die in bĳzondere mate met ambtelĳke gaven versierd zĳn en hen in Christus’ naam roepen en verkiezen tot het ambt. Maar daaruit vloeit ook voort, dat de geloovigen zelven desnoodig tot reformatie der kerk mogen voortschrĳden. Als eene kerk in hare ambten en bedieningen toont, zichzelve en hare ordinantiën meer autoriteit toe te kennen dan den woorde Gods en zich duidelĳk als eene valsche kerk openbaart, dan hebben de geloovigen het heilig officie en den schuldigen plicht, om zich af te scheiden en wederom kerkelĳk te gaan leven naar des Heeren woord, Ned. Gel. art. 28. 29.

8. Op de basis van deze gaven en dit ambt aller geloovigen heeft Christus ook bĳzondere ambten in de gemeente ingesteld. De apostelen deden hierbĳ wel ministerieelen dienst maar Christus is het toch, die deze ambten geeft, en de personen ertoe bekwaamt en verkiest. In de Roomsche kerk beweerde echterRicher,de ecclesiastica et politica potestate1611, dat Christus alle machtprimarie, proprie et essentialiteraan de kerk en daninstrumentaliter, ministerialiter et quoad exsecutionemaan paus en bisschoppen had opgedragen, Scheeben-Atzberger, Dogm. IV 404. Luther leidde in den eersten tĳd uit het algemeene priesterschap der geloovigen af, dat bediening van woord en sacrament eigenlĳk aan allen geschonken was maar ordeshalve door een hunner werd uitgeoefend, Köstlin, Luthers Theol. I 327. Gereformeerden drukken zich soms zoo uit, alsof de macht der dienaren eigenlĳk aan de gemeente toebehoort en door hen in haar naam wordt uitgeoefend, Amesius, Med. I 35, 6. Turretinus, Theol. El. XVIII qu. 24, 7. 8. 19. 26. Meermalen wordt het beeld gebruikt, dat, gelĳk de mensch ziet door het oog en hoort door het oor, zoo degemeente de institutaire werkzaamheden door de ambten verricht. En in den nieuweren tĳd is de voorstelling algemeen, dat het ambt een orgaan der gemeente is. Dit alles is slechts ten deele juist. In Mt. 18:17 geeft Jezus de sleutelmacht wel aan heel de gemeente, maar Hĳ gebruikt dit woord daar nog in gansch algemeenen zin, zonder melding te maken van de organisatie, die later ingevoerd zou worden. Zoodra deze er is, zien wĳ, dat de sleutelmacht bĳ de apostelen en dan bĳ de opzieners berust. Ook kan de macht in het algemeen aan de kerk geschonken heeten, wĳl zĳ tot haar heil en welstand strekt, en dus, indien niet formaliter, dan toch finaliter aan haar is geschonken. Zĳ istoti quidem ecclesiae ad illius ædificationem destinata, maarproprie a solis ejus ministris tractanda, Maresius, Syst. Theol. XVI 70, cf. tegen Richer Petavius, de eccl. hier. III c. 14-16. De ambten in de kerk van Christus zĳn geen heerschappĳvoerende maar een dienende macht; zĳ zĳn er ter wille der gemeente, 1 Cor. 3:22, Ef. 4:12; Paulus noemt zich met zĳne mededienaren zelfsδουλους ὑμων δια Ιησουν, 2 Cor. 4:5. Het doel van de kerk als instituut ligt in de vergadering der uitverkorenen, in den opbouw van het lichaam van Christus, in de volmaking der heiligen en alzoo in de verheerlĳking Gods, Ef. 4:11. God had zeker ook wel zonder eenig middel van kerk of ambt, woord of sacrament zĳn volk tot de zaligheid kunnen leiden. Maar zĳn welbehagen is geweest, om zĳne uitverkorenen te vergaderen door den dienst van menschen; de kerk heeft desalus electorumtot doel; de ambten zĳnnecessitate hypotheticanoodzakelĳk, Gall. 25. Belg. 30. Helv. II 18. Voetius, Pol. I 17. III 213. Vitringa, IX 131 sq. Turretinus, Theol. El. XVIII qu. 22. Maar toch, al zĳn de ambten in dien zin om de gemeente, zĳ zĳn toch niet haar orgaan, en hebben niet van haar hun macht ontvangen. Immers, in hetO. T.werden Mozes en Aaron, priesters en profeten door den Heere geroepen en aangesteld; in hetN. T.zĳn de apostelen, Paulus inbegrepen, rechtstreeks door Christus zelven verkoren en bekwaamd. Valsche profeten en apostelen hebben juist geen zending van Godswege en komen alleen in hun eigen naam, Jer. 32:21, 32, Joh. 5:43, maar de ware dienaren beroepen zich op hunne zending van Godswege en ontleenen daaraan hun macht en autoriteit, Jes. 6:8, Jer. 1:4, Hos. 1:1, Rom. 1:1, Gal. 1:1 enz. Daarom, al zĳn zĳ ook ten dienste van degemeente, zĳ heeten tochδιακονοι Χριστου, Col. 1:7, Hd. 20:24, 1 Tim. 1:12,δουλοι Χριστου, Rom. 1:1, Gal. 1:10, 2 Petr. 1:1,ὑπηρεται Χριστου, Hd. 26:16, 1 Cor. 4:1,δουλοι θεου, Hd. 16:17,συνεργοι θεου, 1 Cor. 3:9, die, de mond Gods en gezanten ten behoeve van Christus zĳnde, van Christus’ wege bidden, dat men zich met God late verzoenen, 2 Cor. 5:20, en zonder menschen te behagen, het evangelie verkondigen, dat hun toebetrouwd is, 1 Thess., 2:4 en de verborgenheden van Christus uitdeelen, 1 Cor. 4:1. Daarom staan zĳ als opzieners en verzorgers ook boven de gemeente, zĳn hareἐπισκοποι, προισταμενοι, ἡγουμενοι, zĳn voor haren geestelĳken welstand verantwoordelĳk, en hebben op hare achting en gehoorzaamheid aanspraak.En dit geldt niet alleen van de buitengewone maar ook van de gewone ambten. Ook deze worden door Christus gegeven, Mt. 9:38, 23:34, Hd. 20:28, 1 Cor. 12:5, 28, Ef. 4:11. Er is geen prediking zonder zending, Rom. 10:15. Niemand mag zich deze eere nemen, dan die van God geroepen is, Joh. 10:1, 2, Hebr. 5:4. Al is het ook, dat alle geloovigen tot verkondiging van het evangelie geroepen zĳn, Hd. 8:4, 13:15, 1 Cor. 14:26; dit te doen met macht en gezag in des Heeren naam, tot eene reuke des levens ten leven of eene reuke des doods ten doode, vereischt eene speciale zending en opdracht.

De weg, waarlangs Christus zĳne dienaren in het ambt zet, loopt over vocatie, examinatie en ordinatie. Sedert de roeping niet meer, gelĳk tot profeten en apostelen, op buitengewone wĳze tot iemand komt, is zĳ alleen kenbaar aan de samenstemming der in- en der uitwendige roeping. De inwendige roeping, welke dus van de bovennatuurlĳke en buitengewone wel te onderscheiden is, bestaat 1oin de verleening der gaven, die tot het ambt vereischt worden, 2oin de zuivere, oprechte en standvastige begeerte, die iemand naar het ambt doet streven, en 3oin de baning der wegen, welke tot het ambt leiden, Gerhard Loc. XXIII cap. 3, Voetius Pol. Eccl. III 529. Moor VI 282. Alting, Theol. probl. nova I 15. Brakel, Red. Godsd. XVII 12. Vitringa IX 298. Deze inwendige, subjectieve roeping moet haar waarmerk en zegel ontvangen in de uitwendige roeping door de gemeente, wĳl ook op dit terrein dwaling en verleiding niet uitgesloten is, Ned. Gel. art. 31. Daarom staat deze uitwendige roeping niet tegenover de inwendige maar zĳ gaat evengoed als deze vanChristus uit. Hĳ alleen kan roepen en roept in der waarheid.Maar deze uitwendige roeping is middellĳk en geschiedt door de gemeente in Jezus’ naam. De Schrift laat hier geen twĳfel over, Hd. 1:23, 6:2-6, 2 Cor. 8:19, cf. bovenbl. 79. In de eerste eeuwen oefende de gemeente dit recht ook feitelĳk uit; zelfs de bisschop werd door de gemeente gekozen, cf. Sohm, Kirchenrecht 59. 229. 271. 275. 282. 285, Achelis, Lehrb. d. prakt. Theol. 12S. 147 en oudere litt. bĳ Vitringa IX 308-310. De verkiezing van den paus, den bisschop van Rome, door de kardinalen, d. i. oorspronkelĳk het presbyterie der plaatselĳke gemeente aldaar, is nog een overblĳfsel van het vroeger gebruik. Maar langzamerhand werd het recht der gemeente beperkt en ten laatste in de Roomsche hierarchie aan den paus, en onder invloed van een humanistisch staatsrecht door Erastianen en Remonstranten aan de overheid toegekend. Zelfs in de Gereformeerde kerken was hierover groot verschil. Al hield men in theorie staande, dat het recht tot beroeping van dienaren des woords bĳ de gemeente berustte, practisch werd dit dikwerf zeer beperkt en aan den kerkeraad of aan patronen of aan de overheid of aan gemengde colleges afgestaan, Calvĳn, Inst. IV 3, 11-15. Voetius, Pol. Eccl. III 557 sq. 580 sq. Turretinus, Theol. El. XVIII qu. 24. M. Vitringa IX 311-321. Moor VI 288-298. Aan de andere zĳde is echter ook de dwaling vanGrotius, Pufendorf e. a. te vermĳden, alsof de keuze der kerkedienaren een natuurrecht van de geloovigen ware, evenals het recht, om een bestuur te verkiezen, bĳ de leden eener vereeniging berust, cf. M. Vitringa IX 310. Want de kerk is geen vereeniging, die door den wil van menschen tot stand komt, maar eene stichting van Christus. Alle macht, welke der gemeente toekomt, is haar daarom door Christus geschonken; zĳ is geen recht maar eene gave. De gemeente is geen democratie, waarin het volk zichzelf regeert. Maar Christus regeert in haar, en de keuze der gemeente heeft geen andere beteekenis dan dat zĳ de gaven opmerkt en de personen aanwĳst, welke Christus voor het ambt heeft bestemd. Vandaar dat de gemeente wel kiest, maar die keuze staat onder leiding van hen, die reeds in hun ambt zĳn, van apostelen, evangelisten enz., Hd. 1:15, 6:2, 14:23, Tit. 1:5, en later van naburige bisschoppen, Sohm, t. a. p. Voorts is de keuze niet volstrekt vrĳ, maar gebonden aan voorwaarden en vereischten,die door Christus voor het ambt zĳn aangegeven, Hd. 1:21, 6:3, 1 Tim. 3. En eindelĳk staat iemand nog niet in het ambt, als hĳ door de gemeente gekozen is, maar moeten hem daarna de handen worden opgelegd, Hd. 6:6 enz. Keuze door de gemeente en leiding door den kerkeraad behooren dus samen te gaan bĳ de roeping tot een ambt in de gemeente van Christus, hetzĳ de kerkeraad zich bĳ de beroeping binde aan eene nominatie der gemeente of aan eene keuze der gemeente uit eene nominatie van den kerkeraad.

Maar met de keuze van de gemeente en de beroeping door den kerkeraad (vocatio stricte sic dicta), is de uitwendige roeping nog niet afgeloopen. Zĳ zet zich voort in de beproeving, het onderzoek of examen. Natuurlĳk is deze niet volstrekt noodzakelĳk; als de gemeente beslist weet, dat hĳ, dien zĳ roept, de vereischte gaven bezit, is verder onderzoek overbodig. Maar de gemeente is niet onfeilbaar en kan zich vergissen; zĳ deelt zelve de gaven niet uit maar kan alleen opmerken, aan wien Christus gaven tot zĳn dienst heeft geschonken. Om daarin nu zoo veilig mogelĳk te gaan, stelt zĳ na de roeping nog eene beproeving in, strekkende om der gemeente de zekerheid te verschaffen, dat de beroepene de vereischte gaven bezit. Reeds Paulus eischte daarom 1 Tim. 3:30, dat de diakenen —en hetκαι οὑτοι δεbewĳst, dat dit ook reeds bĳ de presbyters gebruikelĳk was— op eene of andere ons onbekende wĳze zouden beproefd worden en daarna, als zĳ onberispelĳk bleken in leer en leven, zouden dienen. Daarop berustte het recht, waarvan de kerk later gebruik ging maken, om vóór de aanvaarding van het ambt een proeftĳd te stellen of ook een examen af te nemen, Bingham,Origines eccles.or the Antiq. of the Christ. Church, London 1843 II 225.Hier te lande stonden de Geref. kerken, nadat de universiteit te Leiden was opgericht, het recht tot afneming van het (peremptoir) examen aan de professoren af en vergenoegden zich met hun testimonium academicum, Syn. Midd. vr. 3. ’s Gr. art. 18. Maar langzamerhand wisten zĳ overal, behalve in Groningen, het recht om het peremptoir en het praeparatoir examen af te nemen, met groote moeite en niet zonder veel tegenstand, zelfs van Voetius en Maccovius, aan de professoren te ontnemen en voor zichzelve te behouden. Daargelaten de vraag, of de kerken niet goed doen, als zĳ bĳ het afnemen der examina in de classes zich van dehulp der professoren bedienen, het recht tot het instellen van zulk een onderzoek komt naar de H. Schrift, de Geref. belĳdenis en ook naar den aard der zaak aan de kerken toe. De school neme hare examens af, maar de kerken houden het recht, om te beroepen, om te beproeven, om te zenden, om macht te geven tot bediening van woord en sacrament.Het eigenlĳke, kerkelĳke examen is daarom het peremptoir examen; het praeparatoir is, ofschoon reeds vermeld ’s Grav. art. 18, van ondergeschikte beteekenis, werd eerst langzamerhand ingevoerd vooral ten gevolge van de Remonstrantsche twisten, en was volgens Voetius’ getuigenis, Pol. Eccl. III 517, eerst in 1669 algemeen in gebruik. Het diende alleen, om de voorloopig geëxamineerden een tĳd lang in het houden van propositiën onder leiding van een predikant en kerkeraad zich te laten oefenen.

Bĳ de vocatie en examinatie komt ten slotte nog de ordinatie, die vooral door de handoplegging geschiedt. Deze was onder Israel in gebruik bĳ zegening, Gen. 48:14, Lev. 9:22, offerande, Ex. 29:10, Lev. 1:4, beschuldiging, Lev. 24:14, bĳ Levietenwĳding, Num. 8:10, bĳ aanstelling tot een ambt, Num. 27:18-23, later ook bĳ installatie van rechters en promotie van leeraars, Schürer,Gesch. des jüd. VolkesII3199. Jezus legde de handen op, om te genezen, Mt. 8:15, 9:18, Mk. 5:23 cf. 2 Kon. 4:34, 5:11 en te zegenen, Mt. 19:15, (Luk. 24:50), en het volk hechtte daaraan groote waarde, Mt. 9:18, Mk. 5:23, 7:32, maar nergens lezen wĳ, dat Hĳ alzoo ook deed bĳ de aanstelling tot een ambt. Zĳne apostelen stelde Hĳ alleen aan met het woord, zonder eenige ceremonie, Mt. 10:1v., 28:19. Bĳ de aanstelling van Matthias, Paulus, Barnabas, Silas, Lukas enz. wordt nergens van eene handoplegging melding gemaakt; een algemeen gebruik bĳ de inleiding tot een kerkelĳk ambt was zĳ zeker niet. Maar de handoplegging had plaats bĳ genezing, Hd. 9:12, 17, bĳ meedeeling van de gave des Geestes, Hd. 8:17-19, bĳ de aanstelling van diakenen, 1 Tim. 4:14, 2 Tim. 1:6; volgens 1 Tim. 5:22 was zĳ bĳ de ordinatie tot een kerkelĳk ambt algemeen in gebruik en volgens Hebr. 6:2 behoort zĳ tot de eerste beginselen der leer van Christus. Doch eene reëele mededeeling van de geestelĳke ambtsgaven was zĳ niet. Want Hd. 6:3 leert, dat de diakenen, die verkozen werden, van te voren reeds moesten zĳn vol des H. Geestes en der wĳsheid.In Hd. 13:3. geschiedt de handoplegging niet bĳ de ordening, maar bĳ de uitzending van Barnabas en Paulus, die te voren reeds in het ambt stonden. Volgens 1 Tim. 1:18, 4:14 werd de aanstelling van Timotheus tot evangelist door profetische getuigenissen en door handoplegging van het presbyterium bekrachtigd. En wel wordt 2 Tim. 1:6 de ambtsgave gedacht als geschiedδι ἐπιθεσεως, maar 1 Tim. 4:14 zegt, dat zĳ geschonken werdδια προφετειαςenμετα ἐπιθεσεως; een bewĳs daarvoor, dat profetie en handoplegging niet de oorsprong van de gaven waren, maar het middel, waardoor zĳ in den dienst der gemeente overgeleid en daarvoor bestemd werden. Van de apostelen ging dit gebruik der handoplegging over in de christelĳke kerk, die haar toepaste bĳ den doop, bĳ genezing, bĳ de wederopname van gevallenen en ketters, bĳ het huwelĳk, bĳ de boete en bĳ de ordening. In het laatste geval werd het recht, om haar toe te passen, in later tĳd alleen aan den bisschop toegekend en als verleening van eene bĳzondere ambtsgave opgevat. Tegenover Gnosticisme en Montanisme toch werd de waarheid der kerk daarmede betoogd, dat de bisschoppen in de gemeenten, die door de apostelen werden gesticht, de bewaarders der zuivere traditie waren. Zĳ hadden deze zelven van de apostelen ontvangen en ongeschonden aan hunne opvolgers overgegeven. Desuccessio ab initio decurrens, met 2 Tim. 2:2 betoogd, leverde daarvoor den waarborg, want het ambt sloot de meedeeling van een bĳzonderen ambtsgeest in, dien de ambtsdrager behoudt ook al is hĳ persoonlĳk nog zoo goddeloos. De handoplegging was in de oude kerk zeker gebruikelĳk bĳ de ordening tot presbyter, diaken en de lagere ambten, ging altĳd met gebed gepaard en werd nog langen tĳd opgevat als symbolisch teeken van de meedeeling der ambtsgave.Manus impositio, quid est aliud nisi oratio super hominem?Aug. de bapt. 3, 16. Maar allengs werd zĳ beschouwd als een sacrament, dat ex opere operato een character indelebilis aanbracht, Trid. 23 c. 7. de ref. c. 3. 10. Cat. Rom. II 7, 29. Bellarminus, de clericis I 14. De Lutherschen verwierpen ze eerst, maar namen ze later weer op en kenden er soms groote waarde aan toe, Apol. Conf. art. 13, cf. Herzog211, 80. De Gereformeerden oordeelden eenparig, dat de handoplegging geen bevel van Christus en dus niet volstrekt noodzakelĳk was. Maar terwĳl sommigen haar nuttig, eerbiedwaardig en navolgenswaard achtten,Calvĳn, Inst. IV 3, 16. 14, 20. 19, 31, Aretius, Spanheim, Koelman, Pligt der ouderl. en diakenen 1889 bl. 53v., hielden anderen haar voor een adiaphoron en ontrieden haar gebruik uit vrees voor superstitie, Syn. Emden art. 16. Dordr. 1574 art. 24 Midd. 1581 art. 4. Dordr. 1578 art. 5. Voetius, Pol. Eccl. III 452. 579. Moor V 352-356. VI 327-331. M. Vitringa IX 209. 353-357. Een wezenlĳk element van de ordening is zĳ niet, want noch bĳ Jezus zelf, noch bĳ de apostelen, noch ook bĳ de ouderlingen, Hd. 14:23, 20:28, wordt er eenige melding van gemaakt. Ook kan en mag zĳ niet opgevat worden als mechanische mededeeling van een bĳzonderen ambtsgeest. Want zĳ schenkt niet doch onderstelt naar de Schrift de voor het ambt vereischte charismata. Zĳ is ook niet met de verkiezing of roeping tot het ambt identisch maar volgt daarop en kan daarom niet anders zĳn dan eene openbare aanwĳzing van dengene, die tot een ambt geroepen is, en eene plechtige inleiding en bestemming tot dat ambt. Evenals het trouwen voor de overheid het wezen van het huwelĳk niet is en de kroning den koning niet maakt, zoo is ook de ordinatio, met of zonder handoplegging, geen mededeeling van het ambt of van een ambtsgeest. Zĳ is alleen de plechtige, openlĳke verklaring voor God en zĳne gemeente, dat de geroepene langs wettigen weg en mitsdien van Godswege gezonden wordt, dat hĳ de vereischte gaven bezit en als zoodanig door de gemeente ontvangen, erkend en geëerd moet worden. Cf. Sohm, Kirchenrecht 56 f. Art. Handauflegung en Ordination in Herzog. Zahn, Einl. in dasN. T.I 465. Achelis, Lehrb. der prakt. Theol. Leipzig 1898 I 139-173.

Back to Index Next