[1332]De naam Pieter is verkeerd: de bedoelde persoon was de bekende Cornelis Jacobsz. May.
[1332]De naam Pieter is verkeerd: de bedoelde persoon was de bekende Cornelis Jacobsz. May.
Woensdach den 13nAugusti 1614. Voormiddach.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . binnen . . . . . . Raedt aendienende dat . . . . . . der gekeert . . . . . . scheepgen by henluyden . . . . . den jaer uytgesonden om te vaeren benoorden op de reviere Hudson ende aldaer te handelen, daertoe het niet heeft konnen komen, vermits de verhinderinge hen by eenige quaetwillige inwoonders des landts is gedaen ende daeromme genootsaeckt is geweest meest alle zyn ladinge weeder terugge te brengen, versoeckende alsoo trecht van uytgaen daervan eenmael is betaelt, den vryen opslach ende weedervuytvoeringe van dien op gelycke plaetse.
Is naer voorgaende resolutie aengeseyt, dat men omme zooveele doenlyck de navigatie ende bevaringe van vreemde landen te beneficeren, consenteert in den vryen innekomen, ende dat men zoo wanneer zyluyden de voorseide goederen weeder zullen begeeren uyt te zeynden, sal disponeren opt tweede lidt van hun versoeck, ende middelertyt dit consent stellen op een requeste by henluyden tot dien eynde over te geeven.
Donderdach den 14nAugusti 1614. Voormiddach.
Op de requeste luijdende: Vertonen dienstelyck Jonas Witsz. ende Symon Nooms cum socijs, hoe zy over zeeckere maenden alhier toegerust hebben tschip de Vos, daer schipper op was Pieter Fransz. om te vaeren benoorden op de riviere Hudson, gelaeden met verscheijden waeren ende coopmanschappen omme aldaer te verhandelen, maer alsoo zulcx niet gevoechlyck ditmael heeft konnen geschieden, vermits de verhinderinge van eenige quaetwillige inwoonders, omme welcke den voornoemden schipper met noch twee vant schipsvolck zyn omgebrocht werden, soo heeft men de voorseide goederen weeder te rugge moeten brengen, zynde degeene hieronder gespecificeert, die alle ten uytgaene alhier ten comptoire aengegeven ende verconvoyt zyn geweest, versoeckt derhalven dat Uwe E: believe te consenteren in de vrije lossinge ende opslach van dien, mitsgaders in de weederuytzendinge ter gelegener tyt op gelycke plaets, ten eynde de supplianten de vrucht ende effect van hunne vorige pasport mogen genieten, vijf kassen met glaese vlesschen, zeeven kleijne kasgens met Norenbergerije, vijf. . . . . . . . . . ketelen, twee kisgen. . . . . . . . . . ende houw . . . . . . . . . . een kasgen met ge. . . . . . . . . . pack met viert. . . . wollen laeckenen vier loot, een pack met vijf Engelsche laeckenen hier bereyt, een kasgen met glaesen, twee olyphants tanden.
Is geappostilleert: De Gecommitteerde Raden ter Admiraliteyt residerende tot Amstelredam consenteeren in de vrye lossinge ende opslach van de goederen in deesen vermelt, mits dat dezelve geschiede ten overstaen van den Generael Iongstal, ordonnerende dien van den comptoire der generale middelen op d’innekomende ende uytgaende goederen in dezelve steede hun daernaer te reguleeren.[1333]
[1333]Uit het: Register van de Resolutiën der Amsterdamsche Admiraliteit. R.-A.—De registers dezer resolutiën hebben veel geleden bij den brand van het Ministerie van Marine in 1844; van daar de lacunes in den tekst.—Vgl. met deze berichten over de reis het medegedeelde opp. 65 Noot 1, en bij: O’Callaghan, Hist. of New-Netherland. I. p. 74.—Zie ook: hiervóorp. 65 Noot 2.
[1333]Uit het: Register van de Resolutiën der Amsterdamsche Admiraliteit. R.-A.—De registers dezer resolutiën hebben veel geleden bij den brand van het Ministerie van Marine in 1844; van daar de lacunes in den tekst.—Vgl. met deze berichten over de reis het medegedeelde opp. 65 Noot 1, en bij: O’Callaghan, Hist. of New-Netherland. I. p. 74.—Zie ook: hiervóorp. 65 Noot 2.
EXTRACT uit deHistoire du pays nomme Spitsbergheover de beide eerste reizen der Nederlanders ter walvischvangst.
EXTRACT uit deHistoire du pays nomme Spitsbergheover de beide eerste reizen der Nederlanders ter walvischvangst.
La coste d’Oest de Spitsbergen, estant decouverte per Iehan Corneliss. Rijp, & Guilliaume Barentss. at este derechef navige l’An 1608. per Hendry Hudson, pour la Compe. Angloyse. Iceluy Hudson (selon ledire de Iudocus Hondius, en sa cartePlanispherisque), at trouvé au noroest de ceste terre, sur la hauteur de 81, & 82. degrez une ferme coste de glace. Depuis ce temps la, ont envoye tous les Estés pour trouver des Bardes de Balaines (ainsi qu’on les nomme de coustume) & a bruler de la graysse. Laquelle pescherie la Compaignie Marchande sur Russe, a Londres at tenu & entretenu par eux seuls, iusques a ce que l’An dernier 1612. que Guilliaume de Muyen at este envoye d’Amsterdam, avecques une Navire: & un autre de Serdam, lesquels n’alloyent seulement jusques a l’Isle dict Bereneylant, ou Isle d’Ours, pour tirer ou prendre des Walrusses, exepté ceuz ont encoreseste l’An susdict (les Anglois non comprins) une Navire de Biscaye, lesques d’autant qu’euls sont plus habile a tirer ou prendre les balaines, qu’aucune autre Nation de la Chrestienité, sont retourné avecques raisonnable prouffit, mais les nostres n’ont gueres avance, qui est la cause que l’an present soubs la conduitte de Guillaume de Muyen susdict, ont este equippe deux Navires, & ont noz Marchans, pour icelles Navires, loué 12. basques de S. Iean de Lus, a scavoir 3. Mr. Harponiers. 3. Maistres de Chalupe, & les 6. autres pour servir a cuire les huilles, & couper les Baleines. Encore at esté envoyé une barcque d’Amsterdam, dont estoit Mr. Thomas Bonaert, estant la plus grand part de ses gens des Anglois & quelques Hollandois. Encores deux barques du bourg de Serdam, n’allant seulement que pour prendre des Walrusses. Oultre les susdites cincq Navires at este encores equipé une a Dunckerckes, auecques une petite barcque, une de Bordeaux, une de la Rochelle, & troix de S. Iean de Lus, & encores aucuns Espaignolz de S. Sebastian: La Compagnie de Russie a Londres entendant, que tant de Navires estoyent equipe, y ont aussi equipé 6 Navirez bien montéz, dont estoit Admiral ou Capitaine Benjamin Ioseph, sur la Navire le Tigre, armé avecques 21. grosses pieces de Canons, & ce pour empescher a tous autres la Navigation & pescherie, & les chasser des Costes. Encores que les nouvelles de ceste entreprise des Anglois, sont venus tant icy qu’en Biscaye, neantmoins tant bien les Biscayins (lesquels toutesfois ou cuidoit icy, qu’alloyent pour le Roy d’Espaigne vers les Indes Occidentales ou Vuestindes, pour amener gens vers Lima) que les François & les notres se sont neantemoins voyagé vers la terre appellé Spitsbergen, ou Grenlandt (ainsi que le nomment les Anglois) & ce pourveu de bien peu d’arteillerie & ammunition de Guerre, estant seulement equippé pour la pescherie, prennant leur chemin l’un ça l’autre la, en quelque Baye ou Hauvre.
La plus part doncques de Navires, s’estants sur leur pescherie avecq leurs gens, & estans a terre, les Angloys y sont venus & les ont chassé l’un devant l’autre apres[1334].
[1334]Hist. du pays nomme Spitsberghe. p. 10-12.—Het vervolg van dit verhaal is afgedrukt bij: Muller, Mare Clausum. p. 366-69, waar dit bij vergissing weggelaten werd.
[1334]Hist. du pays nomme Spitsberghe. p. 10-12.—Het vervolg van dit verhaal is afgedrukt bij: Muller, Mare Clausum. p. 366-69, waar dit bij vergissing weggelaten werd.
INSTRUCTIE voor Hillebrant Gerbrantsz. Quast als commandeur ende den raedt neffens hem gestelt over die schepen, zoe van oirloge, als anderen, gedestineert vuijte Vereenichde Nederlanden op te custen van Nyeulandt, Spytsbergen ende andere, aen ende omtrent die Noortpool gelegen, zoo tot visschen vangen, jaegen, schieten, ende vercrygen van walvisschen, walrussen, allerley seemonsters ende andere goederen te lande ende te water, aldaer te becomen, mitsgaders tot het ontdecken van vreemde ende onbekende landen ende passagien.
INSTRUCTIE voor Hillebrant Gerbrantsz. Quast als commandeur ende den raedt neffens hem gestelt over die schepen, zoe van oirloge, als anderen, gedestineert vuijte Vereenichde Nederlanden op te custen van Nyeulandt, Spytsbergen ende andere, aen ende omtrent die Noortpool gelegen, zoo tot visschen vangen, jaegen, schieten, ende vercrygen van walvisschen, walrussen, allerley seemonsters ende andere goederen te lande ende te water, aldaer te becomen, mitsgaders tot het ontdecken van vreemde ende onbekende landen ende passagien.
Alsoe die goede meeninge ende intentie van de heeren Staten Generaelende Syne Excellentie is, dat die voorseide schepen, haere neringe ende voornemen met goede ordre in Gods naeme ende met aenbiddinge van zyne Goddelycke hulpe ende assistentie sullen voorderen, sonder yemant van gelycken te doen, te beletten, directelick off indirectelyck, maer oock met goede ordre ende couragie aff te weeren alle beleth off verhinderinge, ’t welck andere souden willen poegen hem te doen; soo is Haere Hoog Mogende ende Excellentie wille ende verstant, dat alle de voorseide schepen, hen bij den anderen sullen vinden, onder Hitlant den XIInMey naestcoemende, ende sullen aldaer tot voorderinge van hare reyse ende voornemen verdeelt worden in dryen, als onder den voorseiden commandeur een derdendeel als admirael, onder Rem Evertsz. een derdendeel als vice admirael ende een derdendeel onder Pieter Corssen Hordt als vice admirael ofte schouth bij nacht.
Ende omme de voorszeide vlote ende schepen in goede ordre, tot vorderinge van de eere, reputatie, ende dienst van den lande te houden, mitsgaders die compagnie in goede verseeckertheyt, vrientschap, eenicheyt ende verstant, hare reyse ende voornemen te doen volbrengen, zullen als raden over de selve wesen, eerst den voorszeiden commandeur Quast, Anthoni Monier, commissaris generaal, Rem Evertsz., Pieter Corssen voornoemt, Willhem van Muyen, Mathys Iansz. ende Iacob Hessels, schippers van Amsterdam, Rotterdam ende Enchuysen, diewelcke terstont die nootelycke zeynen maecken, ende soo de voorszeide vloote in ’t zeylen bij den anderen te blyven ende kommen, ende alle ’t gene tot goede ordre ende defentie van dien, voor ’t eerste noodich wesen zal, ende op ’t onderhout van den artyckels brieff voor het volck van oirloge ende van den voorderen last, totte neeringe, lantgangen ende diergelijcke, voorsien zullen, ende voorts van tyt tot tyt op alle ’t gene tot verseeckeringe ende goede ordre noodich zal wesen, ende zal elcken schipper gegeven worden een billiet, onder wien deselve bescheyden is, omme bij alle gelegentheyt hem daerby te vinden.
Indien henlieden op te reyse ofte in ’t doen van haere neringe, andere natien, het zy Françoysen, Engelschen, Spaniarden, Deensche, Sweetsche[1335],Vlaemsche, off oock andere aenkommen, zullen deselve (blyvende in behoorlycke verseeckeringe) met alle vrientschap bejegenen, haeren last verclaren, seggende haere meeninge te wesen nyemant in haere neeringe te verhinderen, maer hare neringe doende, met een yegelyck in vrientschap te leven.
[1335]Dit is de eenige maal, dat ik de Zweden in betrekking tot de walvischvangst heb vermeld gevonden. Het bewijst echter natuurlijk volstrekt niet, dat zij werkelijk op Spitsbergen geweest zijn, te minder daar reeds in de hierna afgedrukte Instructie van Schrobop van 1616 hun naam door dien van de Schotten vervangen wordt.
[1335]Dit is de eenige maal, dat ik de Zweden in betrekking tot de walvischvangst heb vermeld gevonden. Het bewijst echter natuurlijk volstrekt niet, dat zij werkelijk op Spitsbergen geweest zijn, te minder daar reeds in de hierna afgedrukte Instructie van Schrobop van 1616 hun naam door dien van de Schotten vervangen wordt.
Ende alsoo Anthoni Monier, contrerolleur van het geschut van Haere Hoog Mogende gestelt is, voor commissaris generael over de voorszeide vloote, soo veele die schepen van de compagnie ende het doen van haere neringe ende aencleven van dien aengaet, soo worden alle schippers, stierluyden, officieren ende bootsgesellen, expresselijck belast, hem daer vooren te erkennen, respecteren ende gehoorsaemen, tot vuytvoeringe ende volcominge van zijne instructie ende artyckel brieff van de administrateurs van de voorszeide compagnie, die hy als een commissaris generael ende getrouwe eerlijck patriot, gehouden wordt te achtervolgen.
Indyen yemant de voorszeide vloote in hare voorgenomen visscherye, neringe, lantgangen, ende ontdeckinge van nyeuwe landen ofte passagien souden willen verhinderen ofte beletten, ofte eenige vijantschap aen doen, soo worden de voorszeide commandeur, commissaris generael, capiteynen,schippers, officieren ende bootsgesellen belast alle haere macht ende vermogen te gebruycken tot affweringe van sulcke beleth ende vyantschap, soe wel by water als te lande.
Die commandeur off admirael ende capiteynen sullen ordre stellen, dat buyten noot, vuyt hare schepen niet en werde geschoten, omme de walvisschen, walrussen off seemonsters niet te verjagen, ende en zullen oock den commandeur ofte capiteynen, nochte haere onderhebbende officieren ende bootsgesellen nyet vermogen eenige walvisschen, walrussen ofte andere zeemonsters te visschen, vangen ofte schieten, directelyck ofte indirectelyck, maer soo yemant van henlieden, by den voirszeiden commissaris generael ofte van wegen de compagnie, tot extraordinaris dienst in de voirszeide neringe versocht zynde yet merckelijcx ende dienstelijcx doen, zal ’t zelve ter goeder discretie met gelt gerecompenseert worden, ter arbitrage van den commissaris generael ende raedt van de compagnie.
Den commissaris generael metten raedt van de compagnie, schippers ende stuerluyden, sullen goede sorge dragen in ’t doen van haere neringe, dat in ’t anckeren, verseylen, veranderinge van courssen, tot vorderinge van haere voirszeide neringe ende anderssints, den commandeur ofte admirael daervan tytlijck verwitticht werde omme alle goede ordre ende eenicheyt te beter te onderhouden.
Den voirszeiden commissaris generael, wordt oock expresselijck gelast, onder de schepen van de neringe ende het volck daerop dienende ende opte jachten, chaloupen, oock aen landt goede discipline ende ordre te doen onderhouden, in ’t visschen, vangen, schieten ende aen boort brengen van het gevangh, het gevangh aen landt te brengen, in ’t branden ende packen van den traen, deselve aen scheepsboort, off in de schepen te brengen ende anderssints in alles oock met den arponniers ende baskens te houden, ende doen houden goede vrientschap ende eenicheyt, alles conform de instructie ende artyckelbrieff van de administrateurs der voirszeide compagnie.
Ende zullen generalijck in alles den commandeur ofte admirael, den commissaris generael, capiteynen, schippers, stuerluyden, officieren, bootsgesellen ende anderen van dese vloote, hen dragen, eerlyck ende vromelijck, ten meesten dienste van de landen ende compagnie, gelyck eerlijcke luyden betrouwt, ende van hen verwacht wordt.
Aldus gedaen ende gearresteert ter vergaderinge van de Hoogh Mogende Heeren Staten Generael der Vereenichde Nederlanden in ’s Gravenhage op ten naestlesten Aprilis XVIcende veerthien[1336].
[1336]Uit het: Register der Instructiën van de Staten-Generaal. 1611-1623.
[1336]Uit het: Register der Instructiën van de Staten-Generaal. 1611-1623.
CONCEPT-INSTRUCTIE voor Jan Jacobsz. Schrobop als commandeur-generaal van het konvooi ter verdediging der walvischvaarders in 1616.
CONCEPT-INSTRUCTIE voor Jan Jacobsz. Schrobop als commandeur-generaal van het konvooi ter verdediging der walvischvaarders in 1616.
Art. 1 = art. 1 van de Instructie van Quast.
Art. 2 = art. 2v„nd„Inst„uctiev„nQu„st.
Art. 3 = art. 3v„nd„Inst„uctiev„nQu„st.
Art. 4. Sullen oock de Schepen van oorloghe blijven bijden anderen,goede achtinge nemen, waer de Engelsche, ende Deensche Schepen zijn, ende hen bij haer vougen, ende hunlijeden volghen daer zij souden mogen gaen, van d’ een baije ende plaetse in d’ ander, Jae, des noot zijnde, tot het questieus eijlandt Incluijs toe, behoudentlyck dat altijt tot preservatie vande vloote in Spitsberghen visschende, suffisante bewaeringe blijve.
Art. 5. Soo veele die Schepen vande voorszeide geoctroijeerde Compaignie aengaet, werdt den voorszeiden Commandeur van Hare Ho: Mog: mede gestelt, als Commissaris Generael over d’ selve, mitsgaders het doen van haere neeringhe, ende aencleven vandien, Worden daerom alle Schippers, Stijerluijden, Officieren, ende Bootsgesellen, expresselijck belast, den voorszeiden Commandeur, ofte den geenen, die hij, bij zijne absentie, In zijn plaetse, In elcke Baije stellen sall, Daer vooren te erkennen, respecteren ende gehoorsamen, tot vuijtvoeringe, ende volcomminge van zijne Instructie, ende Artijckel brijeff van de Administrateurs van de voorszeide Compaignie, die hij als een Commandeur Generael ende getrouwe eerlyck patriot, gehouden wordt te achtervolghen, ende de Schepen vande Geoctroijeerde Compaignie In goede ordre ende vrientschap te doen houden, ende visschen[1337].
[1337]Vgl. hiervóorp. 111.
[1337]Vgl. hiervóorp. 111.
Art. 6 = art. 5 van de Instructie van Quast.
Art. 7 = art. 6v„nd„Inst„uctiev„nQu„st.
Art. 8. Ende en zullen den Commandeur, ofte eenighe vande Schepen van Oorloghe vande custe nijet vermoghen te scheijden, ofte de Schepen vande Compaignie (tot bewaeringhe vande welcke zij gestelt zijn) te verlaeten, sonder kennisse ende consent vande Schippers der voorszeide Steden.
Art.19 = art. 7 van de Instructie van Quast.
Art. 10 = art. 8v„nd„Inst„uctiev„nQu„st.
Art. 11 = art. 9v„nd„Inst„uctiev„nQu„st.
Art. 12. Ende alsoo voor desen Jaere 1616 aende Compaignie van Nicasius Kien, Dirck Adriaensz. Leuerstein, ende consoorten, bij Resolutie vande Ho: Mog: Heeren Staeten Generael (sonder preiuditie van elcx recht) is geconsenteert, beneffens de Geoctroijeerde Compaignie te moghen visschen op ’t voorschreven Eijlandt, leggende opde hoochte van een ende ’t zeventich graeden, ende eenige minuten, tusschen de Geoctroijeerde Compaignie, ende den voorschreven Nicasius Kien, ende consorten, in questie[1338],Soo wort den voorschreven Commandeur Generael bij desen mede expresselijck belast, de voorschreven Schepen vande voorschreven Compaignie van Nicasius Kien, Dierck Adriaenssz. Leverstein, ende consoorten, beneffens de Schepen van de Geoctroijeerde Compaignie op het voorschreven eijlandt visschende, mede te beschutten ende te beschermen, Ende in goede eenicheijt te houden[1339].
[1338]Vgl. hiervóorp. 317.[1339]Uit de verzameling: Noordsche togten. 4. Loopende N. C. R.-A.
[1338]Vgl. hiervóorp. 317.
[1339]Uit de verzameling: Noordsche togten. 4. Loopende N. C. R.-A.
Gearresteerd door Z. Exc. 18 Mei 1616.
INSTRUCTIE waer naer Capiteyn Jan Jacobsz. Schrobop als Commandeur voorde Schepen van Oirloge, vande Hooge Mogende Heeren Staten Generael derVereenichde Nederlanden, Ende de Schepen vande Geoctroyeerde Compaignie gedestineert naer de Noorderquartieren van Noua Sembla aff tot Fretum Dauitz toe, hem dese aenstaende reyse zal hebben te gouuerneren.
INSTRUCTIE waer naer Capiteyn Jan Jacobsz. Schrobop als Commandeur voorde Schepen van Oirloge, vande Hooge Mogende Heeren Staten Generael derVereenichde Nederlanden, Ende de Schepen vande Geoctroyeerde Compaignie gedestineert naer de Noorderquartieren van Noua Sembla aff tot Fretum Dauitz toe, hem dese aenstaende reyse zal hebben te gouuerneren.
I. Inden eersten zal den voorszeiden Capiteyn Jan Jacobsz. Schrobop Commanderen dese aenstaende reyse ouer de geheele Vlote, Bestaende in vier Schepen van Oirloge, Ende inde navolgende vande voorszeide Compaignie, als namentlyck, T’ Schip den Waterhont, daer Capiteyn ende Schipper op is . . . . . . . . . . . . . . . . . ., varende van Delffshauen, T’ Schip den Neptunus, daer Capiteyn ende Schipper op is Wilhem van Muyen, varende van Amstelredam, T’ Schip de Witte Swaen, daer Capiteyn ende Schipper op is Mathys Janssen Hoepstock, varende van Rotterdam, T’ Schip de drie Coningen, daer Capiteyn ende Schipper op is . . . . . . . . . . . . . . . ., varende van Hoorn, T’ Schip de Hope, daer Capiteyn ende Schipper op is Heertien Jansz., vaerende van Enchuysen, ende T’ Schip ofte Jachte den Orangien Boom, daer Capiteyn ende Schipper op is Wybe Janssen[1340]varende van Amstelredam.
[1340]In den tekst (p. 173) wordt deze bij het verhaal der door hem gedane noordpoolreis verkeerdelijkWillemJansz. genoemd. De bedoelde persoon is waarschijnlijk niemand anders dan de latere oprichter der Friesche N. C. (vgl.p. 336, waar deze plaats dan ook inNoot 4had behooren geciteerd te worden), de ontdekker van Wybe Jansz’-water op Spitsbergen.
[1340]In den tekst (p. 173) wordt deze bij het verhaal der door hem gedane noordpoolreis verkeerdelijkWillemJansz. genoemd. De bedoelde persoon is waarschijnlijk niemand anders dan de latere oprichter der Friesche N. C. (vgl.p. 336, waar deze plaats dan ook inNoot 4had behooren geciteerd te worden), de ontdekker van Wybe Jansz’-water op Spitsbergen.
II. Ende alsoo de twee Schepen, genaempt den Waterhont, ende de Witte Swaen, beneffens een oorlogh Schip (met Godes hulpe) de Maze, ende d’ ander vier schepen, beneffens twee oorlogh Schepen, het Texel vuytloopen zullen, Waertoe noch een Schip van oorloge, eerstdaegs van Amstelredam volgen sal, Soo is geordonneert dat de Schepen, die vuyt de respectiue havens vaeren, niet naer malcanderen wachten en sullen, Maar zullen elck gereet zynde, met den eersten goeden windt, die Godt verleenen zal, In zee loopen, Ende haeren cours stellen naer het Eylandt, tusschen de Geoctroyeerde Compaignie, ende Nicasius Kien cum socijs in questie, leggende op 71 graden, ende eenige minuten van Hitlandt aff, Noorden, ten Westen aengaende,
III. Welck voorszeide Eylandt zal wesen het rendevous, daer hen alle de Schepen, beneffens de vier oorlogh Schepen vergaderen sullen.
IIII. Alle de Schepen zullen vermogen haer beste te doen om ’t voorszeide Eylandt eerst te bezeylen.
V. Ende gecommen zynde aen t’ voorszeide Eylandt, zal den voorszeiden Commandeur Generael, met hulpe vande andere Capiteynen van oorloge, haere respectiue Stierluyden, ende andere zeeluyden hen des verstaende, nemen de rechte Polus hoochte vande gelegentheyt van t’ selue Eylandt, Wat streckinge, ende hoedanige opdoeninge t’ selue Eylandt is hebbende, Om ons daervan rapport te doen, zoo nae als doenelyck sal syn[1341].
[1341]Vgl. hiervóorp. 317.
[1341]Vgl. hiervóorp. 317.
VI. Ingevalle aen t’ voorszeide Eylandt, hen zooveele Walvisschen openbaren, dattet apparent is, dat alle de Schepen daer haere volle ladinge zouden connen becommen, zullen dezelue vermogen al t’ samen haere Visscherie, ende Ketels aldaer te planten, ende de Visscherie, ende t’ stoocken vanden Traen aldaer te beginnen.
VII. Item alsoo aen t’ voorszeide Eylandt mede gedestineert zyn by Nicasio Kien ende Dirck Adriaensz. Leuersteyn cum socijs vyff Schepen,Als namentlyck T’ Schip de Indiaensche Raue, daer Capiteyn op is Gouert Huybertsz., T’ Schip . . . . . . . . . . . daer Capiteyn op is Jan Janssen, T’ Schip den Jager, daer Capiteyn op is Symon Pietersz., T’ Schip den Sampson daer Capiteyn op is Claes Jansz. Knaep, Ende T’ Schip de Blinde fortuyn, Daer Capiteyn op is Adriaen Dircxz. Leuersteyn, hun int particulier competerende buyten de Geoctroyeerde Compaignie, om aldaer mede de Visscherie-neeringe te plegen, beneffens de Schepen vande Geoctroyeerde Compaignie, Is by deselue Geoctroyeerde Compaignie, met den voorszeiden Nicasio Kien, cum socijs geaccordeert, ende verdragen, alle de Walvisschen, die by de respectiue twee Compaignies Chaloupen zullen gevangen worden, byde voorszeide twee Compaignien te verdeelen, Visch om Visch, nae rata van t’ getal der Chaloupen, die elcke Compaignie met Basques beset, in zee brengen sal, Welverstaende, dat de Geoctroyeerde Compaignie tot elcke vier Chaloupen, met Basques by haer beset, een vyffde met Neerlandts volck zal mogen besetten, Ende daermede participeren, ende visschen, als met de Basques Chaloupen[1342].
[1342]Vgl. hiervóorp. 317enp. 108.
[1342]Vgl. hiervóorp. 317enp. 108.
VIII. Ende Ingevalle aen t’ voorszeide Eylandt, hun soo veele Visschen niet en openbaerden, dat het apparent waere, datter niet genoug voor alle de Schepen te vangen zoude vallen, Sullen de Schepen hen verdeelen, ende verzeylen In volgender manieren, Te weten T’ Schip den Waterhont zal zeylen in Belsont op Spitsbergen, Ende aldaer aenveerden t’ huys, de Chaloupen, Fustagie, ende andere gereetschappen, het verledene Jaer aldaer gelaten, de Compaignie aengaende, ende aldaer zyn Visscherie ende stokinge van Traen planten, alwaert oock dat d’ Engelschen daer lagen, ende hen t’ selffde wilden beletten, In welcken gevalle hy de Schepen van oorloge, die hen daer ontrent zullen houden, daervan sal verwittigen, het Schip de drie Coningen zal zeylen inde Groenhauen in Spitsbergen, Ende aldaer de Visscherie planten, als vooren, het Schip de Swaen, ende t’ schip de Hope zullen zeylen deen inde Hollandtsche Baye, d’ ander In Maria Magdalena Bay In Spitsbergen voorszeid, ende aldaer de Visscherie planten, als vooren.
IX. Ende om te zeylen van t’ voorszeide Eylandt, naer Spitsbergen, zullen de Stierluyden haere rekeninge maecken, In welcke hauen zij zullen moeten wesen, haer vastelyck vertrouwende, dat om den zuythouck van Spitsbergen te bezeylen, zy niet Oostelycker en behoeuen aen te gaen, als Noort Oist ten Oosten, Ende om Maria Magdalena-sont aen te doen, niet Oostelycker, en behoeuen aen te gaen, als Noort Oist ten Noorden, Alhoewel de Caerten ter contrarie schynen aen te wysen, Daerby dient by den Stierman aengemerckt te worden, dat van ’t voorszeide Eylandt in questie, tot aenden zuydthouck van Spitsbergen, niet en is, bouen hondert sessentwintich duytsche Mijlen, Ende van ’t voorszeide Eylandt, tot aen Maria Magdalena Baij, niet bouen hondert, ende vijftich duytsche Mylen Ende int wederom commen, langs Noorwegen, zullen hen wel mogen reguleren nae de Caerten, De Schepen den Neptunus ende den Oranguen Boom, zullen blyuen aen t’ Eylandt, Ende mette participant Schepen van Nicasius Kien, ende zyne geassocieerde gemeen visschen, Ende den vangst verdeelen nae rata vande Chaloupen, als hier vooren verhaelt, Mannende een Chaloup Neerlandts volck, by vier Chaloupen Basques, Ende daermede naer aduenant deelinge doen.
X. Alle de Vier Schepen van Oorloge zullen haer met der Compaignie vier Schepen begeuen naer Spitsbergen, om deselue te deffenderen voor alle geweldt, daervoor goede sorge dragen, Te meer alsoo onse Schepen, op de Visscherie neeringe liggende, gansch ongereet zyn, om haer zeluen te deffenderen, nochte geen tegenstant doen en connen.
XI. Ende zullen die vier Schepen van Oorloge voorszeid, haer gestadelyck byden anderen houden voor Belsont ende d’ ander noordelycke hauenen, daer der voorszeide Compaignie vier Schepen liggen, zeylende van d’ een hauen voor, ende d’ ander nae, Ten ware dat zij ontdeckten eenige andere OirlogSchepen, die haere neeringe zouden willen beletten, In welcken gevalle zy haer daerby sullen begeuen, Ende gestadig daerby blyuen, sonder daervan te wyken, zoo lange zy op de Custe houden, Ende zoo zy haeren cours naer t’ voorszeide Eylandt nemen, haer daermede volgende, oueral thooft bieden.
XII. Indien henluyden opde reyse, ofte int doen van haere neeringe, andere Natien, het zij Francoisen, Engelschen, Spaengnaerden, Deenen, Schotten, Vlemingen, ofte andere aencommen, zullen deselue, blyuende in behoorlycke verseeckeringe met alle vruntschap beiegenen, haeren last verclaren, ende seggen haer meeninge te wesen, niemanden In zyne neeringe te verhinderen, maer haere neeringe doende, met een yegelyck in vruntschap te leuen.
XIII. Soo yemandt de voorszeide Vlote in haere voorgenomen Vischerie, Neeringe, Landtgangen, ende ontdeckinge van nieuwe landen ofte passagien zouden willen verhinderen, ofte beletten te Visschen, ofte eenige vyantschap aendoen, Soo worden den voorszeiden Commandeur, Capiteynen, Schippers, Officieren, ende Bootsgesellen belast, alle haere macht, ende vermogen te gebruycken, tot affweeringe van sulcke belet, ende vyantschap, zoo wel by water, als te lande.
XIIII. De Bewinthebbers hebben haere Schepen geordonneert (zoo in d’ een, ofte in d’ andere hauen swaricheyt viele van eenigh gewelt) t’selue aende Oorlogh-Schepen, met alle mogelycke middelen te verwittigen, In welcken gevalle de Schepen van Oirloge, zullen zien soodanigen geweldt, In aldermanieren te beletten, Ende de geweldenaers aen te tasten, volgens de Commissie haer by de Hooge Mogende Heeren Staten Generael gegeuen.
XV. Ingevalle, dat In Spitsbergen, ofte oock aen t’ voorszeide Eylandt eenige Fransche ofte Biscaysche Schepen quamen, om aldaer te visschen, Salmen deselue vruntlyck tracteren, Ende (zoo veele d’ Ordonnantie van haere Ho: Mo: eenichsints mach lyden) In deffentie nemen, Mits daer voor genietende een derden deel van haeren vangst, Tzy In Traen gekoockt, Ofte den derden Visch, nae datmen met haer can accorderen, Gelyck voor desen twee Schepen van St. Sebastiaen hebben gepresenteert, daervan de Schippers genaempt waeren, Jean de Lasso, t’ Schip Lestenotte de Bourdeaux, ende Jean de Gramont t’ Schip le Pellecan de Bourdeaux[1343].
[1343]Vgl. hiervóorp. 288,89.
[1343]Vgl. hiervóorp. 288,89.
XVI. Soo oock eenige Schepen van dese Landen, aen Spitsbergen quamen Visschen, buyten de zess, hier bouen genoempt, ende geexpresseert, Sal den voorszeiden Commandeur deselue, als ouertreders vande Resolutie vande Ho: Mo: Heeren Staten-Generael, ende violateurs vant Octroy (dese voorszeide Compaignie om seeckere redenen vergunt) met alle haer vangst, Schepen, ende gereetschappen aentasten ende Innebrengen, Stellende de selue te rechte voor de respectiue Collegien ter Admiraliteyt.
XVII. Ende oft geuiel, dat d’ een ofte d’ ander vande Schepen vande voorszeide Compaignie, by acte van hostiliteyt quame te vervallen In handen van eenige andere Schepen, Sullen de Schepen van oorloge deser landen, alle debuoir, ende neersticheyt doen, om t’ selue Schip ofte Schepen hen wederom affhandigh te maecken, ende de schade doen repareren,Ofte (ist doenlyck) deselue sien te veroueren Ende hier int landt te brengen, om d’ actie daertegens te mogen Institueren.
XVIII. Ende eenige andere swaricheden voorvallende, daerop wy nu alhier niet en connen verdacht zyn, zalden voorszeiden Commandeur, dienaengaende hem hebben te beraden met d’ andere Capiteynen vande Schepen van oorloge Als oock met de Capiteyn, Schippers van des voorszeiden Compaignies Schepen, die byder hant zullen zyn, Omme alle disordre (zoo veele mogelyck zy) te helpen weeren.
Aldus gedaen, ende gearresteert by Syne Excellentie In S’grauenhage den XXIIIenMeye 1616[1344].
[1344]Te vinden in de verzameling: Noordsche togten. 4. Loopende N. C. R.-A., en in het: Instructieboek der Stn.-Gen. 1611-1623.
[1344]Te vinden in de verzameling: Noordsche togten. 4. Loopende N. C. R.-A., en in het: Instructieboek der Stn.-Gen. 1611-1623.
KORT VERHAEL van de Gedaente der Walvisschen, En hare Namen, en voorts waer, en hoe, deselve in Zee gevangen worden.
KORT VERHAEL van de Gedaente der Walvisschen, En hare Namen, en voorts waer, en hoe, deselve in Zee gevangen worden.
Onder de Walvisschen wordt de geene, die Grandbay genoemt is, meest lagen gheleydt, alsoo die weghens groote en vettigheyt de meeste Speck en Traen uyt-levert, en is oock weghens sijn dommigheydt op het best te vangen: want dit Dier is so dom, als het groot en sterck is. De derde part van sijn lichaem is by-na Hooft: heeft midden in ’t hooft kleyne ooghen, sijn niet grooter dan Ossen-ooghen, ende d’ Ooghappel is niet grooter dan een Erwet, de ooren sijn twee gaten, soo kleyn dat men die nauwelijcks vinden, en een stroo daer in steken kan, van binnen in ’t hooft zijnse wijder, en als ooren geformeert, maer hy hoort evenwel heel gauw en scherp. Boven op het hooft heeft hy twee gaten of pijpen, daer door ordinaris de lucht uyt en in gaet, en het water, ’t welck dit Monster door aentrecken des adems, in sijn keel heeft getrocken, wederom in groote menighte en gewelt seer hoogh in de lucht uytgespat wort. Heeft in de mont een tongh, langh 18 voet, en breet 10 voet: weeght 6000 pont: als die op het landt leyt, soo kan geen man daer over heen sien: leydt in zijn muyl in een sacht bedt van Haer, gelijck Paerts-haer, ’t welck aen de Balijnen of Kneven vast hanght: dese Balijnen sijn van binnen in den mont ontrent 800 stucks kleyn en groot, boven op beyde zijden sijn de breede en dicke, ende onder de dunne die voor smal te samen loopen, ende daer op soude anders de tongh leggen, als op scherpe messen en swaerden, soo het Haer niet over dese scherpe Balijnen lagh, en voor de tongh soo een saght bedt maeckte. Hy heeft in de muyl geen tanden: men vint in sijn lijf niet dan sommige handen vol Zee-spinnekoppen, en soo wat zeemos, ’t welck uyt de gront van de Zee komt; en is te gelooven dat dit Monster sich van ’t eene noch van ’t ander onderhout, als maer alleen van ’t Zeewater, ’t welck oock dese Spinnekoppen en mos voort brenght. Het is een goet teken van veel Walvisch-vanghst, daer veel van dit ongedierte gesien wort, want de Walvisschen daer geerne ontrent haer verhouden, en de Zee is somtijts soo vol van dit vuyle tuygh dat het weemelt. Sijn muyl kan hy 4 a 5 vadems wijt op spalcken, loopt voor niet spits toe, maer met dicke breede lippen, die wel 6000pont wegen. Sijn gestaltenis is by nae van fatsoen als een paerts-kop, voor seer dick en breedt, loopt al van langer-handt smal toe, tot aen den steert, niet ghelijck andere Visschen scherp toe loopen, de Vinnen yder ontrent een vaem langh zijnde, staen op beyde seyden uyt, dien beweeght hy in ’t swemmen met op en neer te slaen, schiet dan alsoo voort gelijck een pijl: de Staert is aen ’t eynd ontrent 27 voet breet, ende 11⁄2ofte 2 voet dick van stercke vinnen, kan daer mede groote kracht doen, ende sijn gantsche sterckte bestaet oock daer in. Het mannekens geboortslidt staet van buyten als een vier-voetigh gedierte: de pees daer van is van sommige ontrent 14 voet langh, en ontrent op het dickste twee spannen dick. Het Wijfken is ordinaris veel grooter als het Manneken, en dies geboorts-lit staet ontrent de borst: draeght op een reys maer een Jongh, ’t welck sijn moeder over al nae swemt, en aen de borsten suyght, want de wijfkens twee borsten of mammen hebben. De langhte van een Walvisch is ontrent 70 of 80 voet, aen elcke zijde heeft hy een Vinne een vaem langh, en een halve breet: sijn dickte is ontrent 8 vadem. In de Zee heeft hy onder de Visschen een vyandt, van een Visch genaemt Vin-visch ofte Swaerd-visch: dese visch is ontrent 7 of 8 voet langh, seer sterck na sijn groote, en is niet wel te vangen: want hoe wel men sulck een Visch een pijl in ’t lijf heeft geschoten, soo is hy evenwel soo snel onder water voort geschoten, en de Boot also ver mede gesleept, dat men ten laetsten de Lijn heeft moeten afkappen, ende hem laten door gaen. Voor dese Visschen sijn de Walvisschen heel vervaert, want sy komen met menighte om een Walvisch om-swermen en bestormen, en trecken hem ’t eene Hayr voor en ’t ander na, uyt de vinnen en steert, die ondertusschen met macht slaet, en als een pijl voort schiet. Als sy hem nu alle vinnen uyt getrocken hebben, ende also van sijn sterckte berooft, soo kruypen sy hem in den muyl, eten daer sijn tongh uyt: en men vint somtijdts veel sulcke Walvisschen doot op ’t water in Zee drijven, dien de tongh uyt gegeeten zijn van de Vin-visschen.
Op volgende manier worden de Walvisschen gevangen; te weten: Soo drae men aen landt of op het Schip zijnde, een Walvisch gewaer wort, soo roeyense terstont met drie Sloepen uyt, in elck sijn ses man, daer onder is een daer toe bestelt, om den Visch te raken, die wort genoemt Harponier, en dat na de Harpoen ofte Pijl, daer mede hy de Visch schiet: en met dese drie Sloepen roeyen sy soo ras als moghelijcken is, nae den Walvisch toe, doch met sulcke voorsichtigheyt, datse niet te na by de staert komen, want met dien slaet hy vreesselijcken om: ook moeten sy wannerse dichte by komen, stilletjes roeyen, op dat hy het geraes niet hoort, en dan nae de gront duyckt: die nu op het eerste daer by komt, en hem de Harponier vermoet te raken, soo smijt hy hem met een Harpoen of Pijl met alle macht in ’t lijf, deselve Pijl is ontrent 3 voet langh, op beyde seyden met weer-haecken, op dat die niet weer uyt glijt, achter aen steeckt die in een houten steel, vast gemaeckt aen een Lijn ontrent 200 vadem lang, in een Vat ordentlijck geleyt, ’t welck oock in de Sloep staet; want soo dra dit Monster geraeckt is, schiet het met een ongewoone snelheydt nae de gront toe, dat de Lijn loopende langs de rand van de Sloep daer van roockt, en oock wel vyer soude veroorsaken, so men niet geduerigh water daer op goot, by het Vat staet oock een man die geduerig de Lijn voort helpt, om niet onklaer te raken, want in sulck geval moet men deselve ras af kappen, anders soude de Sloep met de menschen ’t onderste boven keeren, en soo de eene Lijn niet lang genoegh is, so komen die met de ander Sloep gauw daer by, en knoopen hare Lijn daer dan oock aen; doch dit soude al niet met allen helpen soo ’t met de natuer vandesen Visch soo gelegen waer, dat hy lang onder water konde blijven; maer wanneer hy sommighe vamen is om laegh gesoncken, soo moet hy weer na boven om aem te schepen, dan geeft hy door de lucht-pijpen sulken vreesselijk geluyt van hem, dat men het wel een halve mijl veer kan hooren, maer doch d’eene giert harder dan d’ander, so drae hy weer boven water is, soo varen sy met de Sloep daer nae toe, en de Lijn wijst hun den wegh daer na toe, die het eerste daer weer by komt, schiet hem noch een Pijl in ’t lijf, daer op schiet hy weer onder water: maer wanneer hy dan weer boven komt, soo schieten sy hem niet meer met een Harpoen, maer sy hebben piecken of lancen, dese sijn tweederley, werp-lancen en stoot-lancen: de werp-lancen sijn vast aen een Lijn, gelijck de Pijlen, worden oock so gebruyckt, alleen datse geen weerhaecken hebben, daerom die ook niet blijven steken, maer konnen weer uyt getrocken worden, en worden gebruyckt om de Visch door veel wonden en arbeyt moede te maken, tot dat men met de stootlancien kan daer by komen; want soo langh hy noch sterck is, derf men soo dicht niet by hem komen, also hy met sijn staert seer vinnigh slaet, en al wat hy in sulcke furie raeckt, moet t’eenemael in stucken gaen, gelijck somtijdts gebeurt, dat soo hy een Sloep raeckt, dat die aen Spaenders vlieght, en dat de menschen in de lucht vliegen; wanneer hy dan moede en mat is, soo ghebruycken sy de stoot-lancen, zijnde lange spitse priemen, gelijck een Pieck, die stootense hem soo diep in ’t lijf als het gaen kan, en dat boven by de Vinnen, want daer voelt hy het op het meeste; ende dit doen sy so langh tot dat de long en lever gequetst is, en tot dat het bloedt de lucht-pijpen uyt komt loopen gelijck een stroom, ende soo hoogh sprinckt als een mast: en dan laten sy hem gheworden, ende als dan begint dese Visch eerst te tieren en te woeden, soo dat de Zee begint te schuymen als Zeepwater, slaet met de Vinnen tegens sijn lichaem soo sterck, dat men het geluyt by na een halve mijl veer kan hooren: ende wanneer hy met den staert in ’t water slaet, soo is het anders niet als of een Canon los geschooten wert, welck woeden en strijden met de menschen ende Baren een wonderlijck specktakel is, so dat de gene die jaerlijcks daer na toe varen, bekennen dat sy aen dit gewelt te sien, noyt hun lust genoegh hebben konnen boeten. Als nu de Walvisch aldus genoeg gearbeyt heeft, en in dit woeden de Sloepen somtijdts een mijl of twee mee gesleept heeft, soo wort hy eyndelijck swack, en gaet op een zyde leggen, tot dat hy t’eenemael doot op den rugh komt te drijven, als dan wort hy allengskens na ’t Schip (ofte aen landt, soo de Traen daer gekoockt mach worden, van die hem gevanghen hebben,) getrocken, en wort aen een sterck touw vast gemaeckt, tot dat hy hoog genoeg drijft, ende dat men hem bequaem kan ontstucken kappen; want den eersten dagh is hy by na heel onder water, den tweeden dagh komt hy ontrent een mans hooghte boven drijven, en den derden dagh soo hoogh, dat men regelrecht van ’t Schip daer op kan loopen; Een Persoon is daer toe gestelt, die men Speck-snijder noemt, die heeft bysondere klederen, daer toe dienstigh, aen getrocken, hebbende een groot mes in de hant, die gaet eerst op den Visch, en opent den buyck, die dan met een overgrooten barst op barst, en van sich spat, daer van de man heel vuyl komt uyt te sien, ende dit geeft een vuylen stanck van hem: dit niet tegenstaende moet hy evenwel voort varen, en van zijn Speck, stucken van 2 a 300 pont swaer af snijden, die worden dan in ’t Schip ofte aen Lant getrocken, en aldaer dan voorts in kleyne stucken ghekapt. Het hack-bort is de Visch zijn staert, die heel hart en sterck genoeg is, ende veel bequamer voor de Hack-messen, dan of het van hout was. Als het Speck nu aldus kleyn gekapt is, soo wort het van de gene die op Spitsbergen mogen varen, aen Landt gekoockt,het Vet dat daer van komt wort Traen genoemt, en wort dan in Tonnen gedaen, en dan alsoo nae huys gebracht; maer de gene die niet nae Spitsbergen moghen varen, en in de openbare Zee visschen, packen het gekapte Speck in Tonnen, en kooken als dan den Traen daer uyt, wanneer sy na gedane Reys wederom sijn t’huys gekomen, welcke Traen (gelijck hier vooren verhaelt is,) stercker en onaangenamer van reuck is, dan die vers gekoockt is. Van een Visch na dat die groot is, bekomt men somtijdts wel 60. 70. ja oock wel 100 Quartelen ofte Tonnen Traen, waer van somtijts (nae dat veel of weynigh gevanghen is) een Ton verkocht wort voor 10. 12. à 18 Rijcxdaelders. Van elcken Walvisch die gevangen wort, heeft gemeenlijck een Harponier, die’er 3 op yder Schip zijn, 40 Rijcxdaelders, en soo de Vanghst goet is, soo konnen wel 10. of meer Walvisschen door een Schip verovert worden. Ende dit is het gene dat wy voor dit mael van den Walvischvanghst hebben willen bekent maken[1345].