ACHTSTE HOOFDSTUK.

[Inhoud]ACHTSTE HOOFDSTUK.Ouë Gerrit had angstigen worstel met de kerels omhunop den dag aan ’t werk te houden.—Geradbraakt stonden ze op ’t land, landerig en slaperig met roode doorwaterde oogen, te gapen, te vloeken en te schelden. Telkens dreigden ze den boel er bij neer te smakken als de Ouë en Guurt d’r niet nog handig tusschen indrongen. Toch voelde Ouë Gerrit niet zooveel wrevel meer als eerst. Nog twee dagen blééf de kermis; dat wist ie. Laàt ze hossen, laàt ze zuipen. Hij had nou toch volop zijn genot. ’t Was ommers, op de akkers overal ’t zelfde gehang en geklieter. De meiden konden nergens, puur niet op d’r pooten staan van dans en joligheid. En niet één kerel die d’r frisch bij stond. Alleen de droogpruimers plukten, tuinders die d’r hachie niet op de kermis gewaagd hadden. In ’t jonge goed zat lol, pit.—Maar hij had toch ook zalig genoten.…Zondag van ’s avonds acht, tot twaalf, had ie d’r rondgekuierd.. Dertien dingen meegepikt.… hoho! da waa’s d’r puur ’n salighait weust.… koorts in s’n bloed had ie voelt..Z’n oogen hadden gegulzigd, en z’n handen gegrepen naar al ’t moois. Vijfmaal onder rèn en hòs en oppropping van stoeten kon ie z’n slag slaan, en achtmaal was ’t gelukt telkens op andere manier. Twee prachtige dompertjes van zilver ’t eerst.… Zoo glànzend had ie ze gegapt, vlak voor den neus van de spullejuffer. Even van ’m àf zag hij ’n wilde stoet, en met z’n rug bleef ie gekeerd naar de kraam. Bons! daar stootten en bonkerden ze ’m omver.… Hij.. ouë kerel.… met z’n angstig gebluft lachie op z’n kinderkop,.. doend, nèt of ie zich[358]waggelend vastgreep.… verschrikt:.… Toen, heel-stiekem, vlug de greèp, de zoet-zalige verrukkingsgreep, mèt bang-zwaar, toch heerlijk besef dat ie plots gevat kon worden. Maar dan daarnà, altijd ’t gelukken! Godskristus! vlak voor d’r neus bijna, toen ie ’t beet had.… Dan, al dat avondlicht om ’m heen,.… die schelle pracht, die bonte gloeiing van alles, maakte ’m razend gek, duizelig van grijpwoede, heb-woede. En rondom z’n vol-zalig hoofd, rondom zijn eigen juich binnen in,—de flambouwen, ’t zanggeraas, de orgels, die ’m deden trippelen van plezier, alsof ie nog ’n snuiter was. Hij had danslust in z’n beenen gevoeld, en zachte stijgende dronkenschap van zoet-heet steelgenot. Dat ie daar nou maar grijpen ging, wàt ie wou. Eerst loeren, of ’t kon, veilig, veilig. En als ’t dan zoo mogelijk veilig leek, dàn beet! Dat genot, daar te loopen tusschen ’t vuur en nooit niet gepakt! De kerel die ’m eens gesnapt had, leek nergens te zien, en luchtiger was ie door den ontzettenden woel van al vreemde boeren en buitenlui heengestapt.—’n Bekende groette ie vriendelijk, met lachje. Wat jonge meiden en kerels, die ’m ontmoetten, dolden met ’m,.… wat zoo’nouërot op de kermis doen moest.—Weer anderen beklaagden ’m, dat ie geen wijf had, ’n gek mormel, dat niet praten, niet staan kon. En in ’t besef, dat ie beklaagd werd, voelde ie zich nòg lekkerder, veiliger, rustiger in gap en greep. Dan dacht ie, dat hij met z’n genot, met z’n brand-van-héél-ander begeeren van binnen, toch ook heel anders tusschen de speelgoedkramen, tenten en spullen liep dan al die andere kermisgangers. Dat voelde ie diep, maakte ’m razend van angstige blijheid, dat hij, van àl dat prachtige … prachtige,.… dat hij daarvan stukken en brokken hebben moèst, moèst. Hij had niet geweten waar te beginnen, zoo veel, in duizeling en gretigheid zag ie tegelijk..’n Paar tuinders spraken ’m aan; maar hij had zich met ’n snauw van hen afgemaakt. Hij wou alléén zijn, heelemaal alléén. Daarom had ie vrouw Hassel ook thuis gelaten. Voor ie gegaan was had ie Guurt gezeid, dat zij nou maar eens ’n paar uur bij moeder moest blijven, maar Guurt wou niet, had hem kunnen slaan van nijd.…[359]—Ik sien joù ànkomme! Nainet foader! daa’s glad- en al mis, blaif jai d’r bai je waif! denkkie daa’k main jonge laife soo slaite wil?.. niks gedaan! En ze was weggerend voor hij nog iets terug had kunnen zeggen.Maar hij woù, woù toch ook.—Nou waif, nou goan ikke d’r tug effe uit! had ie gezegd tot vrouw Hassel. Vrouw Hassel, op d’r stoel ingezonken, bang, vol van ’t kermisgewoel om ’r heen, waarvan ze niets begreep, had ’m aangestaard. Pal voor hun avondraampje bleef ’n orgel staan, beschetterde ’t huisje in dreun van klanken;„Behuts dicht Got..”met bombarie van trillerige fluit en hoorn, in sentimenteelen beefgalm van trombone. En plots, zóó dwars door ’t orgelgezanik, was vrouw Hassel uit ’r donker raamhoekje, in snikken uitgebarsten.——Hoho! loopt de waterlaiding nie, had ie geschreeuwd, of jai d’r wel of d’r nie grient.. roàkt main kouwe paipe nie.. ik goan,.. Ik goàn d’r! van dit en van dâ.. ikke mot de kerremis nog ’rais kaike veur ikke de fier plankies kraig!—Ker-re-mis? Ker-re-mis?.. snik-stemde zot-suf vrouw Hassel.—Jào kèr-rè-mis! kèr-rè-mis! bauwde de Ouë ’r woedend na;—kaik mins! Nou blaif jai d’r pàl in je hoekie hee?.. Allejesis.… waif.. je stinkt weer aa’s ’n mesthoop!.… Nou dan!.… jai f’roert d’r vast gain vin.… enne je hep d’r ’t hart nie om vuur an te roake! Nou is d’r puur gain godlaifendige siel in huus! En.. jai blaift hier.. huhu! in ’t donker.. f’rstoan? want jai bint d’r vast nie te f’rtrouwe mi licht!.…—Jai blaift.. jai blaift, stotterde ze na, uit ’r hoekje.. in zachten snikhuil, één woord nog vasthoudend, zonder ’t zelf te beseffen.—’n Rimpeltje van blijheid was op ’r oud wijvemasker gegroefd, toen ze ’t orgel nog maar heel zwak van ver hoorde janken.—Jai blaift ’n komp d’r nie van je ploats.… hoho!.. ’n messtuut!.. waa’n stank!.…—Nie..! nie! van …—Vàn je ploats! had ie nagebulderd.—[360]—Ploas.. ploas! teemde ze na, dadelijk, dadelijk weer vergetend. Woedend werd ouë Gerrit altijd om dat nabauwen, den laatsten tijd, omdat ie ’r weer wantrouwelijk, ’n slechtigheidje, ’n schijnonnoozelheidje achter zocht. Want heèlemaal vertrouwen, wat z’n spullen in den kelder aanging, deed ie ’r toch nog niet. En eindelijk na nog ’r toegesnauwd te hebben, onder ’t uitmaken van de lamp, dat ze zich niet verroeren zou, en maffen kòn, zoo veel ze wou, was ie heengegaan.—Tegen twaalf uur, bij z’n thuiskomst, zat z’n wijf nog roerloos in den hoek, ingeslonken op ’r stoel, voor ’t raampje te suf-staren, opschrikkend even toen ze ouë Gerrit’s scherpe stem hoorde.—Toch had ze geen vraag gedaan: of ie wegging of terugkwam. Ze kòn ook niet, omdat ze niets begreep.—Ze had ’r gezeten, in ’t stikkeduister, vier uur moederziel alleen, zonder die alleenheid te beseffen.—In doffen mijmer om niks, ’t hoofd volgeloeid van gillende oorsuizingen had ze gehuild, schokkerig, snikkend; dan plots weer stil, bang, haar bangheid niet beseffend, alleen voelend als ’n onbestemde angst in d’r lijf.—Ze had ’t pikzwart om ’r heen gezien, pikzwart, en plots was ’r soms ’n lampiongloei achter haar raampje, onder lawaai en krijsch voorbijgeschoten. Dan schrok ze hevig, beefde ze, niet begrijpend wat ’r gebeuren ging. Zoo was ze vier uur alleen gebleven, in ’t stik-warme avondkrotje, met ’n aschstinkende stoof onder ’r beenen uitgegloeid,—tòt de Ouë inkwam, opgewonden, met razernij van voldanen hartstocht in z’n oogen.—Hij had ’t wel gedacht, dat ze niet aan de lamp zou raken, omdat ze ’m niet wist te vinden. En toch, nòg vertrouwde ie ’r niet! Maar dien avond blééf ie in gloeiende razernij.—Vlak voor d’r neus stalde ie z’n gestolen rommel uit, en als ’n bezetene, lachte, huilde, vloekte ie van genot. Z’n spullen zoende, zoende ie, vóór haar oogen.Vrouw Hassel zat weer te kijk-suffen, begroezeld in ’t lamp-schuwe licht. D’r vervuild bruin japonnetje reepte op de borst open, en ’n vuil brok hemd slobberde ’r uit. Haar gedrochtelijke rimpelkop, vergroefd, stond groen-grauw, en ’r groezel haar flodderde uit d’r morsige scheef-gezakte steekmuts. Het geteisterde[361]doorgroefd voorhoofd bewoog nerveus, en ’r brauwen zenuwden in trilangst.—De Ouë, in ’t verstilde kamerke jubelde vóór d’r uit, zonder dat ze besefte wat er gebeurde.——Twee prachtige nikkelen dompers, ’n heel stel koperen vruchtevorkjes, op rood-satijn, er in gegleufd; twee kleurige kandelabers, ’n nikkelen wekkertje, ’n rooie doos met spullen d’r in, zonder dat ie wist waar ze toe dienden; maar ’t had ’r prâchtig staan glimmen, met aldegoàr gouden slootjes.’t Roode satijn streelde ie duizend, duizend maal. De snoezige vorkies prikte ie in de lucht, als ’n dol speelsch kind. Die had ie met overweldigenden greep, aarzelenden angst bemeesterd, bij ’n bloedig vechtpartijtje.—’n Dronken kerel, had z’n mes getrokken en met genadelooze armzwaaien, woest om zich heen gehakt, al maar krijschend dat Jaap de klapbessen-dief was, en niet hij; nièt hij. Drie lui had ie al gewond. ’t Was ’n dol geschreeuw geweest, gegil van ontstelde meiden, toen plots ’n artillerist, den vent ’n mep op z’n pooten verkocht, dat ’t mes uit z’n klauwen viel. Maar d’r bleef dolle opstuivende amokangst onder de kermisgangers, grillige paniek, drom van opstandjes van al soorten menschen, rillend voor ’t staal; menschen die elkaar in egoïstischen angststuip knellend verdrongen. Vlak bij ’n groote verkoopkraam hadden ze den dronken woesteling neergekieperd, met z’n roggel-kop tegen de keien.—De agenten met artillerist, zelf half-dronken, boeiden ’m toen de woesteling was begonnen te trappen, en te razen voor tien dollen te gelijk.—Op dàt oogenblik was de Ouë, de groote kraam ingehold, van achter met ’n klinkdeurtje openend. En pal op de vorkies met hun rood satijn had ie áángegrepen. ’t Was ’n dolle waag, dat wist ie, maakte ’m zwaarlam van bang-hevig genot. Op ’t moment dat ie instapte, voelde ie zich stikken. Z’n adem bleef wèg; hij keek naar niets. En in ziedenden waanzin toch, stàr, deed ie wat ie moèst doen. Hij wist wel, klaar, dat ieder ’m kon zien gappen; de juffer, de helpstertjes allemaal.—Maar ’t kon ’m niet schelen. Eenmaal bij de glimvorkies, koortsgloeiden z’n handen, jeukte ’n brand in z’n polsen, en snel, halfstikkend,[362]lam van aandoening en goddelijk bang genot, pulkten z’n vingers al tusschen doozen en pakken, rukte ie de vorkjes naar zich toe. ’t Was gedaan voor ie ’t wist. Even, heel even wachtte ie op ’n greep in z’n nek, bons op z’n kop, ’n trap in z’n zij, ’n slag, ’n schreeuw van: houd ’m! houd ’m.. Maar niks kwam d’r op ’m af!—De juffer in ontstelden angst bleef kijken naar den bloedigen worstel van dronken woesteling, de helpertjes ook, de menschen er om heen óók. En niemand zag hem ’t achterdeurtje uitwaggelen, geslagen van emotie en geluk, het étui zalig tegen z’n bonzende keel gedrukt.—Zoo had ie gemoerd, dertien keer, al voorzichtiger en listiger na den eersten duizelenden gevaar-zwaren uitval. Maar één ding,—’n rond spiegeltje met blommetjes beschilderd, bengelend aan ’n vuurrood lint, en dat ’r van de kraam àf zoo prachtig geschitterd had,—viel ’m tegen, vond ie noù niet zoo mooi meer. Het was beslagen, dof-groenig en leelijk tusschen al ’t andere prachtige in.—Maar de flakonnetjes met reukwerk, en d’r geslepen randjes en zilveren spuitdopjes, vond ie fijn, snoezig, kòn ie niet genoeg beglunderen.—Op z’n tafel had ie den heelen boel uitgestald. Z’n wijf en z’n duif keek ie om beurten aan.—Hij besmakte z’n lippen in stikkend-stille pret.—Vrouw Hassel kwijlde, beklodderde ’r angstmond vol speeksel dat klefferig afdroop bij de hoeken op ’r kin. Ze verlikte ’t, traag de slappe tong draaiend om d’r grauwe lippen.—Ouë Gerrit keek ’r telkens aan, voelde zich dol-opgewonden, en in dronken genotspassie, zong ie valsch-dof mee den kermis-deun.—Oaauw- waa’t ’n ska-ande.…geniepig lachend, dan plots uitschaterend ’n wilden stroom van woeste verrukking. Hij voelde wel dat ie ’n beetje gek deed, maar ’t wàs niet zoo.… ’t Most ’r uit, z’n lol, z’n heerlijke joelende lol. Hij kon d’r van grienen.—Plots ging ie dansen als ’n bezetene, de glimmende en fonkelende spullen in z’n knuisten gekneld, tot ie hijgend van inspanning[363]ophield, neersmakte op ’n stoel.—Toch weer dadelijk veerde ie wég.Vrouw Hassel, òmzuurd in ’n walgstank van bevuiling, die door ’t avondkamertje rotte als lag ’r ’n beerput opengegraven, schrok en trilde bij elke beweging van den Ouë, haàr kant uit. Maar hij rook en zag niets; zoende z’n spullen met de oogen, grinnikte om wat ie zoo pienter weer had klaargespeeld. En bij elk stuk dat ie opnam, kreeg ie weer precies voor zich, hoè hij ’t bemeesterd had, waàr, en tusschen welk geknel.—’n Groote duitsche pijp had ie al honderdmaal in z’n mond gestopt en honderdmaal ’t mondstuk met z’n vingers weer zacht en voorzichtig afgedroogd.—Doller woelde jubel in ’m op, juist nu alles uitgemoord leek van stilheid in z’n huis. Guurt bleef wèg, de kerels bleven wèg, den heelen nacht.In z’n danspret had ie ’t niet overdekte duifje wakker getrild in z’n korfje. Even soms, de rood-omschubde oogjes loerden rond in ’t verlichte nachtkamertje. Heel zacht verklonk gekoer uit ’t kropje, als geschrei onder den vloer uitstijgend. Kamerke lag in stomme rust. ’t Pronkschoorsteentje flonkerde in ’t late lamplicht, en ’t rood lapje er vóór, bloedde donker èven aangeglansd.—Pookstel stond dof te koperen en staartklok tikte, heel breed en heel loom, onder de lage balken.—De Ouë, zoo zoet in den nachtsuizel onbeloerd, vrij en ruim, zonder angst voor gekijk en gestommel uit de slaapholletjes, voelde zich al zaliger. Straks nog had ie ’t tafeltje met al de portretjes omvergeloopen. Eerst schrok ie; toen in één wist ie dat ’r niemand in huis was, geen sterveling die ’m begluurde.—.… En doàr há’ je nou s’n waif.… dá’ stinkende mesthoop.… hoho! die heuldegoar kon sain d’r niks skaile meer! Waa’t ’n morremel.…In en uit z’n kelder liep ie, draaiend om z’n spullen, ze tellend en overtellend zoo veel keer ie wou; geruchtmakend dan hier, dan daar, ’t luik wijd open, en z’n nachtlampje hoog. Een gloei van stikkend, bijna wurgend genot schokstootte door z’n[364]keel en z’n mokerend hoofd, waar ’t bloed door koortste. Z’n vrouw wou ie wel slaan, uit overtollige kracht en uitzinnige wreedheid. Hij wou ’r ranselen op ’r dooien kop, ’r suffe smoel, zoo maar, in jubel. Pal op ’r smerigen snuit, ’r stinkend lijf, dat ze d’r eindelijk ook ééns wat van zeggen zou, hoe lekker hij d’r hier stiekem zijn kermis hield. Z’n lippen smakten, z’n handen jeukten, jeukten. Z’n oogen brandden gaten in de lucht. Hij kèek niet, want hij was vlak òp de dingen, hij was de dingen zèlf. Hij betastte ze met z’n oogen, zoo sterk als met z’n vingers. Hij voelde ze met z’n spraak, en hij tastte ze met z’n reuk! Van alle kanten in z’n demonische zinsbegoocheling, proefde, rook en vatte ie z’n spullen.Woester kwam een wulpsch begeeren in ’m opschroeien om ’t stomme suffe wijf te ranselen, te knijpen, nou juist, nou in de stilte, ’r beuken tot murf, dat ’r grauwe smoel ging spreken en zeggen hoe ze ’t vond, zijn spullen.—Plots hoonde z’n stem valsch naar d’r toe.—Hoe vint je ’t waif.. hoho!Z’n stem klonk wild en scherp in ’t nachtkamertje, en z’n vrouw, half ingezakt, geslonken lip-puffend op ’r stoel, antwoordde niet, ronkte blazend. Even daarna schrok ze recht òp, met staar-doffe oogen die knipperden tegen ’t groezelende lamplicht. De grauwe lippen mummelden wat, en d’r gedrochtelijke angstmond verkwijlde bang gedroom. Ze stamelde met stem, doorhuiverd van prangenden angst:—Ikke goan nie mee.… nainet!.…Nu, in één werd ie bang Ouë Gerrit, voor d’r gestamel en gestaar; voor d’r grauwen kop die in zenuwbenauwing verrimpelde en vergroefde als ’n ijlend mombakkes.—Eerst had ie heel even gedacht dat ze op zou springen en ’m zou bestelen als ie ’r daar al die prachtstukken uit z’n kelder, zoo sarrend-gul liet zien. Hij had z’n overmoedigen satanischen hoon tegen ’r opgesmakt met ’n scherpe vraag: hoè ze z’n spullen vond, en ze was heel vreemd opgeschrikt. En ze had gekeken, uit ’r hoek, in ’t licht, zoo wild en verschrikkelijk als ze nooit deed. Was ’t inbeelding van ’m? Nee, neenet! Hij had[365]’t gevoeld als ’n slag uit ’t duister op z’n snuit zonder dat ie de hand zag die ’m teisterde.—Inééns voelde ie zich weer laf, kruiperig laf, klam in doodsnood. Felle angst beklauterde weer z’n strot, knelde zich vast om z’n krop, kneep en kneep, en z’n handen gloeiden als hield ie ze boven ’n komfoor.—Gauw droeg ie z’n spullen weer naar den kelder terug, met ’t nachtlampje in z’n bevende hand. Wurgender omklauwde ’m de angst in de starende stilte van ’t huisje.Van de straat verklonk nu en dan kermiskrijsch en vage zang die ’m sidderen deed. Z’n gedachten bangden dat ze ’m zouen komen halen.—Alsof ze alles nageteld hadden op de kermis en gezien dat ze dertien stuks misten, en dat God hem, hèm had aangewezen.—Laf, kleintjes en kruiperig schokte ie òp van elk geruchtje en ’t duifje had ie kunnen doodslaan om z’n lam gehuil, z’n dof gekoer.Maar de stilte drukte op z’n keel. Telkens in ’t stalduister, heel uit de groen-zwarte diepte, dacht ie tronies te zien van de lui die hij bestolen had. ’t Was gekkigheid, ’t kon niet, praatte ie zich zelf in, maar hij was d’r toch puur van stuur door. En telkens weer keek ie om, zag ie de schimmige gezichten loeren en grijnzen, en hoorde ie ze zacht onderdrukt schateren uit de staldiepte, en al maar kijken op z’n bibberende angsthanden.Kleiner, al kleiner in z’n hoon voelde ie zich worden. Eerst had ie in overmoed z’n wijf willen ranselen.… Nou, nou was ie blij dat ze niet meer naar ’m keek. Langszamerhand durfde ie nergens meer heen zien, om de klamme stilte in huis; stilte die ’m deed rillen en huiveren van al stijgender angst. Soms trapte ie, in doodsnood zelf tegen de tafelpooten, om de vale drukkende zwijg te breken. Maar dan beefde ie weer van ’t vertrillende gerucht, en gluurde naar z’n wijf of zij ook hèm bekeek.Hij zweette, klam, bibberend, bevangen in ’n tergenden nood die ’m stikken deed. Met één sprong holde ie naar z’n bedstee.. ’t Moest uit zijn … Maar ’t duisterde weer zoo naar voor z’n[366]oogen.… Allemaal zwarte dingen zag ie op zich afspringen; slangetjes en kriebelige wormpjes!In dollen angst holde ie naar z’n wijf. Nou moest zij ’m beschermen. Zacht stootte hij haar op, wrong ’r de stinkende rokken los, en strompelde haar naar de bedstee. Hij hield ’t zoo niet langer uit. Stikken, gillen zou ie van angst, gillend krijschen, door de heele buurt, dat hij de dief was, hij de dief, van de bollen, van àl de spullen, hij en niemand anders.—Maar als z’n wijf nou maar in bed lag, zou hij, achter d’r rug zich kunnen verschuilen, zoo heelemaal gedekt door háár.—En sidderen kon ie van zich zelf als ie ’r aan dacht, dat ie ’r straks nog had willen ranselen, ranselen van lol en jubel, dat suffe stomme wijf, dat ie nou noodig had.—Vrouw Hassel was in ’r afgezakte rokkenrommel voor ’t bed gestrompeld, staar, suf, lippuffend. En Ouë Gerrit kwam, vlak àchter d’r stinkenden donkeren rug aansjokken in z’n onderbroek, dicht z’n oogen, z’n ooren met de beefhanden gedekt.Angst verstòmde z’n spraak; hij wou wàt zeggen, maar ’r verheeschte klankloos gestamel. Eindelijk, na uren van marteling viel hij in nachtmerrie-sluimer.—Bang van z’n eigen eerste felheid en latere lafheid tegelijk, stond ie den volgenden morgen, gebroken òp. Dat satanisch uurtje doorspookte z’n brein nog lang. Lamgeslagen, overal pijnlijk, doolde ie rond op ’t land, stom hier en daar wat plukkend van z’n boonen.—[Inhoud]II.Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.——Mô je main?—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.——Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369][Inhoud]NEGENDE HOOFDSTUK.Eind-Augustus stonden ’t snij- en sperziegewas, prachthoog in bloei.—Ze hadden al berekend de tuinders, dat er duurte in de boonen schoot, met de schrale zon en gurigheid. Dat was d’r eerst met snijboon, negentig cent de duizend voor fabriek; de sperzie, vijfentwintig, en nou zou ’t temet twee pop voor snij-, en negentig cent voor ’t spersiegoed worden.——Daa’s suinige Job!.. schreeuwden ze elkaar toe, van de paden.—Uit alle hoeken, werd spannend-angstig de pluk gewacht als laatste uitstuiping van zomerzwoeg. Ze plukten nog wat vruchten, her en der, maar ’t was spelen.—Ouë Gerrit zat iederen dag zelf in z’n boonelaantjes geknield, op de onderste ranken te zoeken, dat ie ’r van trilde in z’n knieën, en de kerels spottend schreeuwden:—Ouë, je baift aa’s ’n kikker op ’n kluitje.. la stoan dâ werrekie!Pracht-hoog in groen-goud, poortig diep, zonnesprankelend beflonkerd en vurig beketst, stonden de boonlaantjes, koepelig dichtgegroeid op de latten en hooge rijzen.—Honderd schepsels had ie geplukt, ouë Gerrit.—Suinigies, suinigies, bromde ie, most tùg gauwerst gonge in dâ weer!—Stram van ’t bukken kromde ie overeind, kreunend van voetpijn. Zoo in buk, kerfde ’m z’n klomprand vlak in de wreef, scherpe rooie gleuf snijdend in ’t heete vleesch. Hij gromde maar ouë Gerrit, onrustig, dat alles zoo laat kwam.—Aa’s de bofeste boel nou moar vrucht sette; die gaf tug ’t maist. Dan gong alles nog wèl.… bromde ie.—Dirk was aan ’t sla-steken, nateelt, bij ’n hoekje vruchtboomen,[370]en Piet droeg de manden uit. Met z’n honderd schepseltjes sjokte de Ouë op z’n jongens áán.—Tug goed hoho! dâ d’r waa’t in ankomst is hee? hoho! Kaik main rais mit natte beene stoan? Eenmoal andermoal.. dâ hep je nou van die laileke spruitkool.. huhu! nou is ’t weer t’met droog aa’s ’n hart! en sullie binne d’r saiknat!.. wa daa’t g’was tug an sain woàter komp hee?.. enn ’n proes da je d’r hep!.. je ken d’r vast nie tussche harreke!—Daa’s nou sòò sait, norschte Piet, wa mô je mi die spruitkool tussche je boone?!—Reuk jai da feuruit.… vier en vaif.…—Reuke? wa reuke? blaift tog àl je woater opstoan? da weut jai krek aa’s wai, moar je wou d’r weer suinigies anlegge hee?—Daa’s weer wat aêrs! knorde Ouë, wel voelend dat ie niet had moeten klagen … Veur wat had ie soo stom weust.. waas doar nou ruimte?.. de snaiboone op vier, en de spersies op vaif voet! kon op ’t pad ommers niks tussche!Tegen ’t allerlaatst van de maand was ’t weer plots gedraaid. Winderige blaas guurde over de akkers. Zware zilv’ren wolksteden dreven áán, als lichtende vestingen en grillige bastions, overgierd in regenwaalte, bangen hemeldruisch en klettering van sneeuwig hagelblank. Angstig gekijk naar de luchten was overal op de akkers; naar den zwaren hang en roetige wolkduisteringen, die vervalend-somber over de velden dreven, opgejaagd in windhoozen.—Ouë Gerrit was niet meer te houën. Laan in, laan uit z’n boonen liep ie al z’n akkers af, van vijf uren in den morgen. In siddering zag ie de zon wegblijven, den wind opsteken, en onweerigen bliksem dag en avond over de velden flitsen. Hij at en dronk niet, stáárde maar met bleek-bang gezicht naar de lucht, benauwende woordjes vermummelend.De jongens kropten zomerandijvie open, sloegen ze als pauken op elkaar schoon, slobberden ze in ’t water, de geel-weeke omkranste prachtharten. Maar ouë Gerrit zag niets dan de[371]grauwe bastions, de geel-roetige lucht; hoorde donder om ’m heenratelen, liep doorzògen in den regen en hagel, in dolle oproerige vloek-bange spanning, wat dat worden moest met z’n boonen.—Op den laatsten dag van Augustus, tegen den middag, in zwoelerige stormigheid, stond ouë Gerrit, vaalbleek, baardtrekkend, versteld en kromgerugd van angst, op z’n akkers, mummelend in brommige oproerigheid tegen àllen.… wat dat nou worden moest met z’n oogst.—Langzaam was ’n droge dorre zomerstorm komen opgieren, zooals ie die wel meer had gezien; hoozen die ’m stil maakten van hevige vrees. Rondom de groote lanen, loei-druischten de boomen als werd de aarde zwart-hoog overgolfd van aanbruisende, suisend-kokende zee-zwalpende branding.—Geraas van orkaan bulder-loeide al sterker over de akkers, en de lucht plots stond laag, roetig-geel, onweer-bang.—En telkens vuiler geel doorzwamde den hemel, als vitriool dat kookte en schuim-ziedde in ’t ruim.—De boomen en ’t gewas groenden valsch-hèl onder de eindloos roet-gele lucht, en vreemde grondsidder van aanrollend onweer beefde door ’t land. Van de hemelhoeken uit, naar geel-duister zwerk dreven òp, reuzige wolk-katafalken, overeind gestapeld als stille omfloerste rouwgebouwen. Angstige drooge loei goot warrel en stofkolking uit de lanen àchter de hagen op ’t land, en als levende cykloon stormden de zandhoozen zwirrelend heet, in razenden loei gloeiend over ’t gewas.—Plots in zondvloedschen raas stortte regen neer; wilde overstroomende regen, gierende druisch, woest-donderend van kook en kletter. Wilde razernij van stormrukken bulderde mee over ’t land, hoosde en rende tusschen ’t gewas.Ouë Gerrit stond midden in. De kerels, Dirk en Piet, en ’n paar losse werkers, waren in ’t schuilhok gevlucht. Maar hij liep als ’n dolle op de akkers, omstormd door hagelende vlaagbuien, die ’m striemden, half vernielden, z’n oogen dichtkeiden, z’n gezicht bombardeerden en z’n plunje doorweekten en fladderig havenden.—Maar vóórt wou ie, in doodsnood geslagen, geteisterd,[372]tùsschen de laantjes, waar de storm in razernij alles stuk-mokerde, knakte en versplinterde; waar oproer-tumult doorheen gierde, in uitstortende woeste vlaag op vlaag.Ze schreeuwden ’m toe, van ’t hok, uit ’t erf, dat ie zich bergen zou. Van allen kant op de akkers rondom, zag ie de mannen vluchten in dollen loop. De bliksem zeiste blauw-roode vlammen om ’m heen. Donder doorroffelde den hemel ratelhelsch, als stortten ’r rotssteden in, bazaltblokkig, in daverend tuimelgerucht van donderende treinen, op elkander inbotsend, onder welvende hemelkap. Boven de akkers, in de lucht, rumoerde zwarte worstel van titanen uit, achter de zwirrelende regenvaalte en sneeuwende hageling. Dun schrik-geschrei van ènkele stemmen op de lanen klonk na, en vluchtende donkere gestalten holden over den wèg, in bangen haast, als èven windhoos neerlag.—In rauwe razernij waggelde ouë Gerrit op z’n land, al sterker omdonderd van windhoozen. Telkens werd ie teruggezogen door windrukken, die vernielend om ’m neerraasden, z’n kiel van ’t lijf fladderde in scheurende ritsen; stond ie blind geslagen, schreiend-vloekend te tasten in den natten walm van hagelwit en regenstorm.—Lager, lager, in geel-roetig schuim gromde de lucht, wijd, en over heel ’t laat-zomergroèn kolkte een woest-sneeuwige warrel van blanken hagel, een raasbui tusschen valen regen zigzaggend, dwars stroomend over ’t land.—In de lucht, onder de boomen zeiste de bliksem. Bang-bijbelsch-rumoer, sloeg als ’n stedevernieling en godstoorn over ’t land. Bazuinig geschal en geloei verklonk dóór ratel-hevigen onweerdreun heen. Dreunende gongs zongen donkere melodie achter den roffel der slagen, en paukende helleraas overbruiste de akkers bij elken nieuwen slag van zeisend blauw-rood gebliksem. En door de luchten vluchtten, in zwaaienden, gang de vuil-gele roetwolken als donk’re karossen woest en vernielend.Ouë Gerrit huilde, snikte, rochelde van angst, ontzetting en drift. Den bliksem zàg ie, ’t onweer hoòrde ie niet meer.—Alleen bestaarde ie z’n boonen, z’n bòònen, daar nou in de[373]paden neergehamerd, in kraak en ruk, kris-kas voor de wereld, zóó dat ie ’r zelf geen voet meer tusschen kon dringen.—In geweldige uitstorting van woede en angst, mokerde ie z’n vuisten naar den hemel, vervloekte God, den Heere Jesus, dat ze z’n oogst vernielen lieten; in dollen krijsch, zijn stemmewanhoop verloren en verwaaiend achter regenkletter en stormrukken.Geen pad was meer te zien, tusschen de boonen. In één uur had de storm in zoo hevige verwoesting rondgemokerd dat de akkers onkenbaar verwoest droefden.—De knoestige rijzen en latten lagen geveld, gebroken, doorknakt, de hooge bloeipracht-boonen afgerukt en dóórscheurd, de ranken vol jonge vrucht, steuneloos doorstrengeld, ’t sap sipperend uit de wonden, kris en kras dooréén. Ingepiekt, gewond, afgenageld en geschonden in hun stronkige stevigheid, splinterden de rijzen op de paden, als slagveldwarrel waar regen dampend over heen grauwde.—Al ’t gewas rondom lag vernield.Ouë Gerrit doorzopen als ’n druipende schooier, z’n baard en lokken omzogen en harig-vastgeplakt op z’n groengrauw bleeke kop, was na krankzinnige uitrazing, en vloek tegen God, sidderend stil en bochelend-gekromd tegen stormhoozen in, z’n huis ingestapt. Z’n oogen keken niet meer. Er zat staar in z’n kijk van ’n gek die rondliep met wraak en manie, koeling zoekend overal waar ’t op kon.Twee uur had de verwoesting aangehouden. Toen was orkaan uitgeraasd, en stille ruischregen alleen zong nog nà uit de stil grauwe lucht, laag over de akkers, in paarsen streepnevel eindloos vèr, zangerig-stil van ruisch alom! De weggerukte hagen en struiken openden ’t land met vreemde vergezichten, onkenbaar geschonden. Angstige stilte van hevige ontsteltenis ging er over Wierelandsche werkgroepen. Niemand van de tuinders die durfde zien, zièn de volle schade van ’t dolle weer.—Na dagen pas kropen ze bijéén, de kerels.Op hun koppen vrat vloek-razernij in, grimmige verbittering. Met ontsteltenis-stemmen jammerden ze òp, vroegen ze elkaar wat bij die, en bij diè, de „boonenstorm” had uitgewerkt. Eén, in beschutten hoek, leek er wat beter afgekomen dan de ander,[374]maar bij de meesten was er verlies van miljoenen boonen, ’n oogstvernieling die de naakte, zorg-zware pachtertjes inééns tot bedelaars maakte. Want niets werd vergoed, niets was verzekerd van hun waar.Als ’n rouw, ging er stomme ontzetting en stil geween over ’t land. Honderden arme kerels, met alleen pacht van brok grond, stonden geschonden; wisten niet meer wàt ze waren: bedelaars of baasjes, pachters of wanbetalers. Ze zagen zich al in November van ’t land gewezen, omdat ze geen geld genoeg voor den landheer hadden. —Na dagen nog, geweldig in grauw-triest en regenafdruip, lagen de akkers, in slagveldvernieling van gewas.—Over elkaar heen, één strubbel en splintering van hout, afgerukt verminkt groen, half al aan ’t verrotten in de nattige brei en spoeling.—De boonkoppen slierden als leeggevreten door kraaien, uitgescheurd vlechtwerk, tusschen de splinters van de rottende knubbels. De late kapucijnders hurkten plat en dwarsgetrapt voor den grond, in vollen bloei geradbraakt. En onafzienbare rijen, snijboonen en sperzie lagen gestreken als ’n vies groen-zwarte modderzooi, kris-kras dooréén. Rondom, in ’t morsige gras splinterden de gebroken frambozestruiken en besseboompjes, in klonterigen warrel, geknakt, met angstigen krampweerstand van gekneusde takken, groezelig verrottend, als doorbarsten nattig hout.Na den eersten ontzettenden aanval van angst en drift, terwijl de bui boven z’n hoofd uitraasde,—en hij als ’n gekke mandril, holde, griende, vuistbalde tegen God; vuistmokerde tegen alles, inéénkromp van waanzinnig schreiend-amechtig verzet, voelend de vernieling van z’n boonen als ’n uitrukking van zijn ledematen, scheuren en hakken in zijn eigen levend vleesch,—was ie, nà nog ééne opbruising teruggevallen in nerveuze spraakloosheid.—Binnenshuis had íe eerst z’n vrouw dwars in ’t gezicht gemept, Guurt gevloekt en gescholden dat ze zwanger was van ’n vuilen vent, en woest-schreiend op de kerels neergesmakt, dat zij de schuld waren van alles. Zij hadden ’m bestolen, en zij hadden dien luizigen Kees en Ant, twee kruisen, twee ongelukkigen in z’n mikken gehaald. Maar de kerels[375]lieten zich niet lang verbluffen. Met ’n paar hevige opstoppers tegen z’n maag en z’n neus, strompelde ouë Gerrit achteruit, bleef ie stom, starend-stom, neergesmakt in den leegen stal. Niks zei ie meer, niks, dagen achtereen geen woord. Alleen bromde ie wat, z’n groenzuur kindergezicht zenuwdoorschokt van rare wilde trekken, als ’n op zelfmoord peinzende gek, mummelend en baardtrekkend.—Rooit noa niks, rooit noa niks! moàkt màin niks.. hep d’r main aige! gromde hij.De jongens werkten weer op ’t land, poogden de neergestorte weggebroken ranken overeind te binden.—Ouë Gerrit keek ’r naar, in waanzinnige mijmer-kalmte, mummelend wat woorden, zonder zin.—Dirk rukte de geknakte latten en rijzen uit den grond, trapte rondom den modderboel weg, stootte nieuwe stronken in de aarde, bond ’t gewonde goed, dat nog èven leefde, met touw en teenen òp.—Piet hielp mee, vloekend op de vernieling, driftig rondloopend in lust tot drinken, baldadigheid en bakkeleien.—De zon was na storm-grauw en regen weer schaterend doorgestraald. De hemel blauwde en glansde prachtklaar, en in den lichtenden fijn geurenden Septemberdag jubelden de glanzen, stroomde zomerhitte langs de akkers; als proestte de zon om demonenhumor en verwoesting van den wind.—In Wiereland was alleen gesprek over den „boonenstorm”.—Er werd gestemmeschreid door woeste stoere kerels, die in twintig en dertig jaar geen traan gelaten hadden; kerels die nù in één voor den grond lagen, niet meer wisten, waàrmee hun jaar te redden. Natuurlijk voelden ze, dat notaris en landheer ze zouden beklagen, wel geduld wilden hebben met betaling, maar geen cent tegemoetkoming in verlies aanbrengen zouden.—De weinige bazen met eigen land, bracht ’t jaren achterop, de kleine pachters waren in één geknakt, konden den bedel òp naar werk. Want duizenden guldens waren er weggespoeld in die teelt, geld waar op gerekend werd.—Elk jaar was er gevaar voor hun oogst, elk jaar bracht angsten[376]voor ’t weer; maar nooit nog was een zóó felle teistering, zoo vernielend, over prachtbloei van boonen heengegierd.—Ze schreiden de kerels, schreiden bij ’t zien van hun gehavende rommelzooi, ze konden er niet van slapen, niet van eten. En ze praatten maar door, over zóó nooit geziene vernieling, alsof ze dàt verlichtte. Ouë Gerrit werd beklaagd, zonder dat ie zelf ’n stom woord zei. Hij leefde nog in ’n stille, z’n eigen rust wegvretende woede-krizis, ’n stille inwendige bloeding van wraak. Ze hadden gedacht dat ie stapelgek zou worden; tòt Dirk en Piet, op den derden dag, bij hun overeind-zetten, van den gebroken rommel, den Ouë zagen uitbarsten in grien.—Vier millioen boonen had ie moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie, met groote moeite, er misschien ’n paar honderd duizend halen.Er schoot schriklijke duurte in ’t gewas, maar ’t gaf niets, redde weinig.—Dubbele hulpkrachten waren weer noodig bij ’t overeindscharrelen, zoodat Kees geroepen werd door de kerels, zonder dat Ouë Gerrit ’n woord verzet had en z’n bijgeloof niet eens meer òpleefde.—In Ouë Gerrit lag angst te ontbinden. Hij wist zelf niet meer goed, wàt te denken, wàt te doen. Natuurlijk begreep ie, dat ie nou voor goed geknakt was, dat ie naar den notaris moest, vragen om uitstel voor alles.—Hij voelde iets heel bangs op ’m drukken, iets ergs dat gebeuren moèst.—Natuurlijk begreep ie, dat ie van z’n land afgekieperd werd, z’n zoons als knechten bij ’n baasje heenkomen zoeken gingen, hij ’n krotje moest opsnorren voor z’n wijf en Guurt. Dat ie dan te rekenen had op steun van de jongens, en hij, dóódarm,—bij de Bekkema’s—zooals hij de nieuwelui óók bleef noemen—z’n paar centen als tuinman per maand bijverdiende! Nou was ’r ’n tekort, dat ie in geen tien, geen twintig jaar meer kòn bijspijkeren.—Van z’n boonen zoo goed als niets meer. Zijn appelen en peren afgewaaid, leeggestormd, geen cent. Zijn moffengoed, z’n andijvie, zijn koolen, alles vernield, vernield. Kon ie maar weer wat huilen, zou ie wel bedaren. ’t Was alles weer zoo donker, zoo zwart voor z’n oogen. Maar ’t propte vast in ’m,[377]smoorvast in z’n strot, en heet zat onbestemde angst daar als ’n zweer te gloeien. Dat geklieter en geklaag om ’m heen, gaf ’m geen luis. Hij had ’t wel gevoeld. Dat mòst komme! dat mòst komme! En als ze ’m nou bij den notaris nog gingen donderen, zou die d’r geen hand meer uitsteken. Most ’r maar van draaien wat ’t wou. Maar ’t most komme. Zat ’m de heele zomer al in z’n buik, die angst en schrikkelijke benauwing.Dagen later had ie gehuild, gesnikt, was ’r daarna gemoedelijke rust in ’m gezakt. Met heete blijdschap dacht ie aan z’n spullen. Nou alles toch zoo geloopen was, voelde ie ’n fatale kalmte, ’n zalig-gelukkig gevoel, dat hij die spullen had, buiten storm en onweer en boonen en notaris, en buiten geklieter van menschen. Achter z’n telkens weer opschokken van hoop en smart, prentte ie zich in, voelde ie diep, dat ie toch alleen leefde voor dàt genot, ’t eenige zalige in z’n leven. Wat kon hem de boonen schelen, en de centen, en de notaris? Hij zou d’r heengaan.—Goed! En als ’t te bar wier, zou ie opbreken. Als hij z’n pràcht spullen maar had en houên kòn.—En als ie d’r eenmaal afgekieperd was, z’n hypotheekrente toch niet betalen kon, en niets anders ook, had ie ook geen gemier meer an z’n kop. En nou de kerels als knechten!—.. Hoho.… da sal d’r hullie ’t land injoage! Moar dâ kon d’r sain ook nie skele.… Hij had ’t dan stilletjes en rustig, kòn gappen wat ie wou. Al meer zalig genot, geen zorg meer voor pacht, hooi, koeien, hypotheek, en de heele santekraam niet. Laat ze d’r nou maar zeggen, dat ie straatarm was. Ze beklaagden ’m bitter. Dat verging nog beter dan ie gedacht had. Nou most ie d’r rondkomme van ’n paar gulden per week.… Z’n wijf ging er toch wel gauw van door. Die stonk en stotterde iederen dag erger; van onder al half lijk.… hoho! da gong goed! da gong prêchtig! En nou sou die notoaris spreke.. want aa’s de jònges gain aige lappie pachte konne en sain d’r uit trapte, sat ie lailik vast!Zoo draaiden en drentelden de gedachten in Ouë Gerrit rond, voor ie op stap ging naar notaris Beemstra. Maar ’t moèst, en[378]de dag daarop stond ie al voor ’t kantoor. Even beefde angst in ’m op, over ’t goud potlood dat ie destijds zoo netjes van ’m gepikt had. Maar dat gevoel zakte weer. De kerel had nooit iets gemerkt. De klerken hadden ’m achter ’t hekje geroepen en bij den notaris aangediend. De grijze familjare man, die dolgraag voor aristokraat doorging, begon, toen de klerk wegstapte, heel joviaal.—Wèl Hassel, wat had je?De vraag ontshutste ouë Gerrit zóó, dat ie sip voor zich bleef kijken. Wa nou? Zou die vent niet snappen waarvoor ie kwam; waar de heele plaats vol was van zijn ongeluk met den boonenstorm?Hij stamelde:—Jai menair de netoaris! ’t is … sien u!.. van dit en van dat! hoho! de boonestòrm!—Hèb ik ’t niet gedacht! schaterde ironisch notaris Beemstra plots, dat ouë Gerrit de woorden op de lippen terugbeefden,—heb ik ’t niet gedacht! de boònestorm, de bòònestorm. Ik hoor van niets anders.—Verduiveld ’t wordt ’n nachtmerrie! Boonestorm hier, boonestorm daàr!—’t Is om gek te worden. Intusschen wordt daar nu alles opgesmeten. Maar ik láát me niet bedotten.Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden en bang tegelijk. Op zoo’n ontvangst had ie toch heelemaal niet gerekend. Nìjdig, omdat de notaris niet scheen te begrijpen, hoe ’n vreeselijke ernst ’t hier was; en bàng, omdat ie, bij ’t begin al, zoo weinig inschikkelijkheid toonde. Hoe nou den rommel uit te leggen? Hoe nou? Maar notaris stond driftig òp, stapte heen en weer en dreigde luid met z’n zware aristokratenstem:—Hoor eens Hassel.… ik wéét wat je zeggen wilt, alles!.. Dàt je geen geld hebt om je pacht te betalen, voor de Beek, voor.…—Enne.. veur de hypotheek nie.… enne ’t losgeld nie!—Wat? schreeuwde de notaris, wàt? dan is ’t spele met vuur, vader!.. Ik krijg nu al vier termijnen, dat màg, màg ik niet langer zoo laten, dat kàn, kàn ik niet langer voorschieten.[379]Hassel! nog tot November hèb je, en vervloekt! is ’t ’r dàn niet, dan gaat je boel onherroepelijk an de paal, onherroepelijk!Deur kraakte open achter notaris, en bediende kwam vragen of notaris wel wist dat ’r vergadering was, en dat de burgemeester al wachtte. En driftig barstte Beemstra uit:—Dat heb je nou met àl die kommissies.. wacht! Is de burgemeester in de salon?.. Ja.. donders.. wacht! laat de burgemeester maar hier.… Ja Hassel, dat gààt niet.. ik moèt hier vergaderen.. je moet maar doen of er niemand van de heere is.. bovendien.. zijn ’t allemaal krediteuren van je.. En ik heb.. werkelijk.… weinig tijd. Notaris draaide zich naar de deur..—Hazoo, komt u in, burgemeester! ik heb hier weer ’n slachtoffer van de bòonestorm bij mij.. ze schieten uit de grond als paddestoelen. Haha! lachte ironisch notaris Beemstra, in glimlach burgervader de hand drukkend en op ’n grooten stoel neerdrukkend.—Hm! de heeren zijn er nog niet! vroeg strak-zelfbewust burgervader.Vluchtig gestap in de gang klonk.—’n Deur zwaaide joviaal open en recht op den notaris aan, stapte dokter Troost, zwager Stramme en Dr. Beemstra, zoon van notaris.—Hij vond ’t wel leuk notaris, dat de heeren er bij waren, voelde zich ook sterker tegen den pummel, die wel eens brutaal uit den hoek kon schieten.——Heeren, neemt plaats, hee zeg Henri! ’n bizonder geval, waar ook jullie min of meer bij geïnteresseerd bent.—Hassel hier, slachtoffer van den boonestorm natuurlijk, kan z’n hypotheek wéér niet betalen.—De heeren lachten kiespijnzurig. Stramme monsterde ouë Gerrit, die nog krommig-onderdanig vóór z’n stoel stond. De kassier wou wel ’n grap zeggen op mooie Guurt, maar ouë Gerrit trok zóó ’n bedrukt gezicht, bleek-beverig, dat ie niet durfde.—Ga zitten Hassel, joviaalde notaris weer.—Gerrit schoof op puntje van den stoel, zacht bedeesd alsof ie eieren op de zitting kneuzen zou.—[380]—Aa’s de haire, aa’s de haire! stotterde ouë Gerrit.—De heere wille, dat je November met je duiten komt, vader Hassel, anders niet, viel Stramme de kassier in, lachend alsof ie ’n snedigheid gezegd had.—Ik geloof dat de notaris al bij veel te veel zaken is bijgesprongen.. maar niet waar? dan moet ’r ook naar gehandeld worden.Dr. Troost schudde gewichtig z’n hoofd. Z’n wit vest blankte hel onder z’n zwart jacket uit. Loenschig kippigden z’n oogen op Hassel, en zwaar donderde z’n stem.—Heb ik ’t je niet gezegd, dat je je worp op de aarbei moest gooie, haha! nou zit je an de grond, knap gedaan! C’est de la blague! mon-cher! nou zit je in je gat geknepen! C’est de la plesenterie! En kom je nou klementie smeken? Als ik notaris was.…Plots zei Beemstra ’m iets in ’t oor, en—Troost lispte ’t over aan Stramme.—Dokter Beemstra praatte gemoedelijk met burgervader. Gegrinnik hinnikte er tusschen de heeren, ingesmoord-leukies, en toen, met wat vertoon van deemoed op z’n gezicht, zich krabbend in ’t grijze haar, begon deftigheidsstem van Beemstra weer:—Hoor eens Hassel! je bent nu ruim dertig jaar lang rente schuldig van los geld dat ik je welwillend geleend heb … Je bent al je grondbelasting achter uit.. waarvan ik je voorschot gaf; je bent vier termijnen hypotheekrente achter. Drie keer heb je onder groote pressie angezuiverd, anders had ’t zeven geweest! Dan ben je van vier jaar rijzen en hooi achter.. Je hypotheekrente gaat mij in zooverre an, dat de voorschieter mijn zwager Stramme is, en die draagt ’t mij op. Je bent achter, ’n verschil van twee koebeesten, zelfs nog een postje van voor vier jaar! Dan heb je nog vier bunders pacht te betalen.. ’n bunder van aardappelen bij de Beek van voor vier jaar! en ’n tien aggelen bij ’t Duin! En dit jaar, dit jaar! kom je misschien met de helft anzetten! Nee, werkelijk.. Zie, alles staat hier geboekt!.. da gaat niet langer.… Alleen maar met los geld en rente krijg ik al ’n heele som!.. je zult..—Moàr.. moar stotterde Hassel, midden in, met bang-bleek[381]gezicht achteruitschuivend op z’n stoel.. en drift-kreukelend z’n groen petje.—Nee, wacht even, aanstonds kun je ’r tegen in brengen wat je wilt, deftigde de notaris, vóór ouë Gerrit staand, rechtop, in requisitoir-houding,—ik zeg maar, dat ik geduld met je gehad heb, en nòg.. nòg.. de heeren zullen straks.. Maar wacht, wat heb je tègen mijn opsomming?—Nee moar?.…—Wat nou? huspot, schaterde Troost, als ’t toch zoo is, mille de tonnerre! jullie werkvolk bent te beroerd om gekraakt te worde.. Mijn zoon heeft gelijk! haha! dat zwakke goed! dat geen rede van bestaan heeft moet weg! dat zwakke gebroed dient tot niets! Had mijn raad opgevolgd, en mijn grond gekocht, destijds, en nou stik je in schuld.…—Ja kijk, Troost! ik wou eerst met hèm afhandelen?—Dus je stemt in, spotte Stramme, niet waar?—Hoe zou ’t ook anders, ’t boek spreekt beter dan wij?.. en zeg mij nu eens, hier onder de heeren kan je vrij uit spreken, zonder dat je je hoeft te geneeren, zeg eens, hoeveel denk je dit jaar te kort te hebben?—Je.… moàr.… de.. de boonestorm!—Haha, schaterde Troost.. drie dakpannen zijn van mijn huis gewaaid.. ben ook ’n slachtoffer!.. en twee ruiten kràk door midden, haha!—Laat die boonestorm nou rusten.… ik heb ’n honderd lui, al zoowat bijgesprongen.. ze uitstel verleend.. maar dat raakt de zaak niet, is zóó erg niet althans … Voet-bij-stuk, dùs?.…—Ja.… moar, de boonestorm, hep main.… hep main d’r puur stroatarm moakt! driftte nu vuurrood van woede, ouë Gerrit uit. Ik had ’r dî jòar t’met net komme kenne! en nou he’k ’n poar duusend gulde skade.. hoho! daa’t is gain snoepduut hee?.. dâ skol d’r gain slok op ’n borrel hee?Giftig-snel broddelde ie z’n tegenspraak af, op ’n hatelijken toon die den notaris kregelde.—Best best.. maar![382]—Nèe niè bèstig! nie bèstig! ’t Is puur om te griene.. om te griene! aa’s je je heule laife tug fesoenlik weust bin! en dá’ niemoant nie dà op je weut te f’rhoàle.. en aa’s je poert.. en poert! van den ochtut tut den oafud.. en je tolt in je aige van de sorrige.. en je valt dan tug in de lus!.. da set d’r vast gain sooie an de daik hee?.. daa’t is om te griene.. daa’s gain vetje! eenmoal andermoal! dan weê je nie woàr je hain mot! daa’s veertig joar ploeter!.… Nou soekt d’r ’t weer kapsies.. en kwait bi-je! kwait!Ouë Gerrit’s stem huilde van zelfontroering. En toch was ie woest op de grinnekende heeren, die hem maar in ’n kringetje beloeren bleven.—En die stomme burgemeester zei maar niks, keek maar minachtend op ’m neer. Nou keken de heeren allemaal even sip om z’n uitval. Alleen notaris was er beu van en Dr. Troost bulderde:—Die er meelij met jullie volk heeft is zelf voor de haaiê.. c’est de la blague! je hebt je waar gehad, dus je moèt betalen.. dat is wet, en wet is recht! mijn zoon zegt terecht.. dat jullie ’n slavenmoraal hebt.. en..—Kijk eens Hassel, goeiigde weer notaris, ik heb waarachtig geen plezier om voor joù te betalen. Ik sta voor mijn principalen verantwoordelijk.—Er is ’n grens! Jij.… jij begrijpt dat verward.. Jij nièt betalen, en ik wèl betalen. Waar zou dat heen? Er is ’n prachtig aardbeijaar geweest!—En de boonestorm, de boonestòrm, giftte ouë Gerrit knorrig, dá’ swaig meneer de netoàris moar van.. en heul Wiereland is d’r daas deur!—Er zijn heele moestuinen omgelegd, vervloekt, schoot hatelijk-bulderend Dr. Troost er tusschen, geen kracht meer in de boonen, je zoudt ze.…—Gelukkig, dat je nog ’n appelje in je broeikast hebt, voor de dorst, lachte Stramme, en mee lachte fijntjes Dr. Beemstra.——Kijk Hassel, goeiigde de notaris weer, ’t is mij heusch niet om je val te doen, maar ik moet verantwoord zijn. Als ik nog meer van die klanten had, zou ik zelf op de valreep staan.. kijk nu.…[383]—Moar main fésoèn! màin fesoèn, huilde de Ouë in zelf-opwinding.—Je fatsoen, dat weten we allen, is onaantastbaar! je hebt je altijd als ’n brave kerel gedragen. Ieder heeft met je te doen. Maar jij bent niet meer wat je was. Je kunt geen toezicht meer houên op je zoons,.. en die zou ik voor al ’t geld van de wereld niet willen hebben, hoe zuinig ik ook op mijn klantjes ben.. en de armsten onder jelui steun!.. Maar dat zijn hassebassen, geen land mee te bezeilen. Als jij niet altijd zoo fatsoenlijk was gebleven, zou ik je ook nooit zóó lang gekrediteerd hebben, maar je was netjes, geen zuiper, beleefd, stil … maar nou wor je oud.…—Moar main fesoèn.. main fesoèn, bibberde mondzenuwend met òpschokkende huilstem ouë Gerrit,—ikke sit hier àl fairtig joar t’met.——Best man, maar je moet kunnen betalen.. ik heb je destijds ’n drieduuzend vijfhonderd hypotheek gegeven op je brokje grond … Dat is nou ’n heelen tijd geleden … je grond is er niet slechter op geworden, dat zal ik niet zeggen.. je hebt je rente, altoos moeilijk, maar toch betaald,.. en jij hadt je grond vrij.. Toen heb je bij meneer Stramme ’n tweede hypotheek genomen, nog eens van duizend pop … ’n slecht jaar, leelijke oogst.… tegenvallers hier,.. tegenvallers daar.. twee koeien dood, nou.. nou.. zat je.. zat je an de grond.. en.…—Moar ieders tuinder weut tug wá’ sain boel woardig is hee? hoho! uwes wist wèl wa je déè hee?.. stotterde woedend ouë Gerrit bleekig van drift,—main grond is d’r nou miskien ’t dubbele woardig.…—Soo, nijdigde nù Beemstra stroef, weet iedere tuinder dat, maar weet iedereen dan wàt ik bovendien van joù nog.. te vòrderen heb?.. Nou kerel maak je me boos!.. Nog brutaal op den koop toe. Als jou rommel bij elkaar door de heeren taxateurs op zeven à acht duizend gulden geschat is,.. mag ’t veel zijn. En tel eens òp wat ik van jou.… te.. vorderen heb … met alle onkosten daaraan vast? Wat drommel wou jij nog spreken![384]—Moar.. main fesòèn.. gilde Hassel in zenuwopwinding, en stemmestotter, zonder dat hij zich met woorden vèrder door z’n angstdrift heen kòn slaan.——Wat jou fatsoèn, bulderde Troost, betàlen dàt is fatsoen! ben jij bedonderd kerel!—Je fàtsoen, je fatsòen, lachte ironisch Beemstra, wèl, dat is ’n mooi ding, maar betàlen is mòoier! Je bent altijd ’n knappe kerel geweest, daar zal ik niets van zeggen, en ik heb je altijd geholpen, maar nou loopt ’t de spuigaten uit.—Dan zie ik je met die.. dan met die scharrelen.. je loopt te veel naar notarissen man!—Hoho! daa’s jokkes! barstte ouë Gerrit uit, plots driftig van z’n stoel opveerend, ik heb je nuuwte kukkerint heeldergoar nie sien.… hai waa’s d’r selffers main komme opsoeke!—Noù, nou dâ je ’t weute wil.. ik seg moàr.. daàs ’n kerel.. die help je nie van de wal in de sloot!.. die gaif je nie los geld mi sonder dâ.. dâ je ooit vroagt wort.. hoe of wâ van rinte.. moar aa’s je je effe buite menair de netoaris wâ doen wil.. kraig je de raikening thuis … juustemint! juustemint aa’s tie weut dâ.. je da je.… niks niks hept!.… Nainet menair … soo hew.. hew je d’r al veul van onster slag, stroatarm moàkt.. jai gaif d’r losse.. duutjes.. mit vaif pèrsint.. Moàr soolang.. oploope.. tu je weut.. daa’t kan he? Hoho! soo hew je d’r veul van onster slag f’rmoord … moàr.. die kukkerint.. daa’s ’n fint! die hellept d’r nou … bai de boonestorm.. aa’s ’n engel! Enne wai.. wai kenne d’r van joù nie los.… wai sitte an jou vast aa’s pek! weut jai?… jai hoalt d’r ’t vel of’r onster oore.. hoho! jai frait d’r de noagels van onster flees.. jullie bint bloedsuigers doàr, daa’s màin weut!De kring stond strak; alle gezichten in wreeden kijk op ouë Gerrit, die plots voelde dat ie te ver was gegaan. Notaris Beemstra keek, kéék; z’n neus trilde, en z’n mond schokte van drift.—Jij bént kranzinnig man.… Ik zal je maar niet an de letter van je woorden houên, anders zou je … met getuigen hier,.… nog leelijk te vinden zijn. Maar ’t is nou genòeg[385]ook! Eén November gèld.. anders je boel an de paal! Ik had je eerst nog wille helpen, met ’t zoeken naar borgen.. omdat jij altijd ’n fatsoenlijke vent bent geweest,—maar nou ben je door ’t dolle heen.. Eén November gèld, .… of de boel an de paal! nou weet je ’t. Als betaaltermijn van àl de anderen daar is, sta jij er ook, of ’t is met je gedaan.Notarisstem klonk hard, streng en sterk. Ouë Gerrit had ’m woest gemaakt daareven, door den konkurent erbij te halen, die altijd tegen ’m werd uitgespeeld als „zoo goèd”, zoo „bereidwillig” en „hulpvaardig”. Wat drommel, hij kon ’r ’n beroerte van krijgen van nijd, als ze ’r over begonnen. En nou die lammeling van ’nouëvent die ’t ’m daar pal in z’n gezicht smeet, waar de heeren bijzaten. Nee, dat was te èrg. Eerst had ie niet zòò stráf willen optreden, nou moèst ’t.—Ouë Gerrit, zelf geschrikt van z’n eigen heftigen uitval, stond te beven van ontdaanheid, plukte zich in de baard, trok zich aan de lokken, in bange verlegene nerveusheid. Hij wou terugkrabbelen. ’t Viel in één over ’m, zoo voor die strakke, deftig-gekleede heeren staand, wat ’n afstand ’r toch was, tusschen hèm en tusschen al die voorname stille dingen om ’m heen. Inéén voelde ie zich schuldig, zwaar schuldig aan brutaliteit en hij begreep maar niet, dat de notaris ’m niet inéén de deur had uitgetrapt. Zware angst voor z’n val pakte ’m weer beet, onrustte in ’m, bracht heel z’n denken aan den zwabber. Hij voelde wèl dat ze ’n gruwelijken hekel hadden aan zijn zoons; dat zij die op alle manieren konden tegenwerken, dat de heele kliek van de deftigheid, de voorschotman, de dokter, de notaris, de burgemeester, allemaal tegen hèm gingen staan. Dat er geen snars van ’m terecht kwam op die manier, als ie ze later weer broodnoodig kreeg, om gunstjes en flikflooierijtjes.—Nou moest ie zich maar weer verdeemoedigen.Alteratie zat ’r in z’n zenuwschokkenden mond, angst in z’n krampende handen, die door z’n baard plukten, en krommer bochelde z’n rug, als of ie al meelij wilde opwekken, met z’n licht gebrek.—Hij vond plots alles heel deftig in de kamer!.. de prachtige[386]gordijnen, de groote schrijftafel, met al die groote kopij-boeken en portefeuilles … de bloemetuin achter, de kleeden.… in de waranda.… Hij rook ’t, snoof ’t, deftig en hoog! Ja, hij most de boel vergoeilijken met meelij, met verkleineering.—Hij most, hij most, want inéén, heel scherp, voelde ie waar ie heenging met z’n spullen? Waar die te bergen, als ie geen woon meer had? En sterker dan ooit begreep ie nou, nòu juist, hoe gehecht ie nog was an z’n brok grond, z’n huisbullen, z’n gereedschap, an z’n naam, en z’n schijn-fatsoen. En de heele kliek van heeren tegen ’m. Zij, de lui van den kerkeraad, van ’t Gemeentebestuur; notaris, de wethouër, de dokter, die schatrijke landbezitter, de voorsten van alles en nog wat. Heel Wiereland toch moest bij hèm terecht. En de kassier en voorschieter!.. hoho! dâ heule stel nou d’r allain teuge sain.. dá waa’s d’r te veul.. sellefers aa’s de boel an ’t poaltje gong. Dâ most baidraaie sain! In snelle gedachtenwarrel, zwirrelde dat allemaal woordloos en toch klaar door zijn heet brein.—Hoho! netoaris, most in main ploas stoane.….….. Zacht brak ie af … denke.. nou.. denke.. om ’t goed te plooie nie te haastig.… en sachies àn.. Nie te gauw baidroaie.—Voort sprak ie weer..—Nou he’k.. he’k puur fairtig joàr.. dag.. an dàg main aige stukkie grond had.. poert..! poert.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog.… daa’s gain pap ete!.. Enne.. nou.. nou he’k alletait main rinte betoald enne nou.… komp!.. de boonestorm! enne daar goan je de boel veur d’ waireld! doàr hew je je aige op swait, op ploertert.. dag en nacht! Daa’s je molle mi de klomp hee?.. En nou kraig je gain duut veur àl je deurpoere.… Nou mo’k main stukkie grond of.. d’r of joagt aa’s ’n hond! die d’r schurft hewt! Is dá nie om te griene?..Notaris weut daa’k alletait main fesoèn houë hew! daa’k nooit nie suipe hew! daa’k persint waa’s woàr ikke most weuse! Enne nou bi’k soo achter op! Nou.. miskien mit twai goeije oogste he’k de boel inhoàlt!.. En nou.. mo’k op mainouëdag.. den bedel op. Daa’s hard netoaris? daa’s hard-stikke ellèndig!.… Netoaris ik smaik ie … kaik wa je doent! mit ’n[387]ouë fint van bai de saifetig die s’n heul laife s’n fesoen houê hewwe!.… uwes weut daa’k ’n ongelukkig waif hew.… de dokter ook, da main t’met arm moàkt hep! Ikke smaikie hep d’r meelai! Aa’s ikke strak-en-an wâ nie bestig sait hew.… f’rgaif ’t main.… main kop is d’r daa’s.… ’t-en-rammelt hier.… hew d’r meelai mee.… ’n kerel.… die dur poert hew.… s’n heule laife langest.…Ouë Gerrit had uitgesproken. Z’n gezichtskreukels jammerden; op z’n tronie groefde hartzeer.—En z’n stem had gekreund, half gesnikt.—Er was deemoed in z’n bocheligen rugstand, en z’n handen, scheurden en rafelden franje van z’n petje los, kramperig-nerveus.—’t Heele gezelschap, had bedrukt-ernstig en stil geluisterd, maar Beemstra wou ’r ’n eind aan zien.—Nou Hassel, ik vergeef je graag je brutale woorden, die ook niet van jou zijn. Je bent opgeruid!—Maar daar schiet de zaak toch niet mee op. Ik kan, heusch, ik mag niet langer.. konsideratie gebruiken … wil ik niet zelf de grond ingeboord worden. Heb je borgen voor ’t tekort?—Borgen, borge? snikte ouë Gerrit’s stem, vast niet, vast nie.. daa’s daan.. ik hep d’r lest twee had veur de koebeeste.. Moar nou is ’t daan! nou sullie d’r main arremoe-en kenne … mit de boonestorm.…—Dan is ’t blok gevalle Hassel, je begrijpt zelf dat..—Ik smaik ie netoaris main fesoèn! onderbrak huilbeverig ouë Gerrit, woar mo’k hain?! op mainouëdag.. aa’s de boel onder.. main baine wort weghoalt! Woar mo’k hain? Ikke kèn d’r vast gain werk meer finde! he’k gain kracht veur! Nou, si’k doàr mit ’n daas waif.. en kooters!.. Woar mo’k hain? Ik smaik ie netoaris sien d’r wa je doent? kaik ’t nog rais ’n joàrtje an! Main heule laife is d’r in uwes hand! Aa’s d’r nog ’n goed joar-en-komp!.…—Nee.. néé Hassel, ’t gaat niet, ’t gaat niet! Dat zijn dezelfde praatjes van ’t vorige jaar. Ik kàn, ik mag niet langer! Dat is overrompelen! Dat gaat ’r elk jaar dieper in! Je hebt[388]kinderen, je hebt al met anderen over grond onderhandeld voor hun. Nou, die moeten dan maar voor jou werken en je hebt nog ’n duitje bij de Bekkema’s.—En ’n meid waarvan ze heel wat leelijks zeggen, bulderde dokter Troost hardvochtig en wreed-gulzig woest, dat hij Guurt niet te pakken kon krijgen.—Lailiks.. lailiks segge, bitste ouë Gerrit weer, daa’t segge hullie t’met van de heule waireld.. van uwès ook! dokter! van ùwes ook!Hij driftigde weer, vergetend z’n smeek toon van daareven.—Kom Beemstra, maak ’r nou maar ’n eind an, hè? zei Stramme van uit de hoogte, bang dat er nog iets tegen hem uitbraakte, waar burgemeester bij zat … Er is vergadering en ’t heeft geen nut langer.…—Zoo is ’t.… ik heb er niets meer bij te voegen. Tot één November Hassel, en gaat ’t dan niet, dan is de boel aan de paal! onherroepelijk! adieu hoor! zie je te helpen!—Ouë Gerrit was gebluft en nijdig naar de deur gestrompeld, op z’n kousen, zacht, en de bulderstem van Dr. Troost hoorde ie achter zich schaterhoonen:… iets van stroopersras.… gemeen vollekie.. blijft gemeen vollekie!Z’n klompen schoot ie aan op de mat, en vuisten in z’n jekkerzakken bijeengekrampt van drift, klos-sjokte ie de deur uit.—Nou voelde ie pas, heel klaar dat ie verloren was voor goed, hij en z’n boel.—Het schrijnde, ziedde in ’m van huilende stikkende woede.—Dat tuig, had ie zich nou maar niet zoo vernederd, en de waarheid blijven zeggen. Want hij wist wel, hoe ze allemaal knoeiden met taxeeren en veilingen, en grond en verbouwing. Hoe ze duizenden en duizenden wonnen met hun spekulatie op pachtertjes; met hun los geld, en voorschot en afrekening en rente. En èven helder, in z’n woede, voelde ie, dat de heele streek door hen vermoord werd, door de slokops van grond en geld. Zij waren gedekt, ook bij hém.… Wat zoo lief helpen leek, werd dubbel en dwars door hun zelf betaald. En al armer werden zij, al meer konden zich ophangen.[389]Dat reed dwars door hùn land, meneer de notaris in eige span, mèt z’n kinderen, aldegoar geleerden.… En raik, raik, stinkraik hoho! en noakend in de ploas komme!.. Nou,.. al kon die dan nie laise en nie skraife.… da vatte ie tug.. daa’t stele waa’s. Nou waa’s hai d’r d’r uut, veur goed, omdàt tie de fint beleedigd had! Tug stom van sain … Enn … veur wâ gong die nou nie in hande van de aere netoaris? Hoho! waa’s aldegoar te loat! Veuls te loat!.…..Nooit had ie gedacht zoo moeilijk van z’n boel te kunnen scheiden. Nou ging ie ’n wintertje tegemoet! zou d’r ’n jaartje worden.En de heele boel, nou zoomaar, onder z’n klompen weg! weg! voor goed!In onrustigen peins strompelde ie door de straatjes naar huis, niemand groetend, niemand ziend. Er spande hevige angst in ’m, voor dingen die gebeuren gingen. Maar toch, heel diep in z’n kop, brandde ’n satanisch-lekker gedachtetje, dat ie ìets overhield, dat ’m geen sterveling kon afnemen.. Z’n spullen.. z’n prachtspullen.—Met hem was ’t nou toch gedaan, finaal!Toch kon ie stikken van woede, dat ze’m z’n naam, z’n fatsoen te grabbel gooiden; dat zijn boel aan de paal ging, al begrepen ze dat de boonenstorm ’t gelapt had. Nou kon ie zelf genadebrood vreten, straatarm en z’n broer ’r van lollen dat hìj gekelderd was. Nou zou ie rondkijken naar ’n huisje.… met ’n brokje kelder, voor hèm.… Eerst de spulle … had ie s’n heule laife lang doalik veur sorgt.… z’n spulle.… En dan.. moar goan.. soo ’t wil!—[391]

[Inhoud]ACHTSTE HOOFDSTUK.Ouë Gerrit had angstigen worstel met de kerels omhunop den dag aan ’t werk te houden.—Geradbraakt stonden ze op ’t land, landerig en slaperig met roode doorwaterde oogen, te gapen, te vloeken en te schelden. Telkens dreigden ze den boel er bij neer te smakken als de Ouë en Guurt d’r niet nog handig tusschen indrongen. Toch voelde Ouë Gerrit niet zooveel wrevel meer als eerst. Nog twee dagen blééf de kermis; dat wist ie. Laàt ze hossen, laàt ze zuipen. Hij had nou toch volop zijn genot. ’t Was ommers, op de akkers overal ’t zelfde gehang en geklieter. De meiden konden nergens, puur niet op d’r pooten staan van dans en joligheid. En niet één kerel die d’r frisch bij stond. Alleen de droogpruimers plukten, tuinders die d’r hachie niet op de kermis gewaagd hadden. In ’t jonge goed zat lol, pit.—Maar hij had toch ook zalig genoten.…Zondag van ’s avonds acht, tot twaalf, had ie d’r rondgekuierd.. Dertien dingen meegepikt.… hoho! da waa’s d’r puur ’n salighait weust.… koorts in s’n bloed had ie voelt..Z’n oogen hadden gegulzigd, en z’n handen gegrepen naar al ’t moois. Vijfmaal onder rèn en hòs en oppropping van stoeten kon ie z’n slag slaan, en achtmaal was ’t gelukt telkens op andere manier. Twee prachtige dompertjes van zilver ’t eerst.… Zoo glànzend had ie ze gegapt, vlak voor den neus van de spullejuffer. Even van ’m àf zag hij ’n wilde stoet, en met z’n rug bleef ie gekeerd naar de kraam. Bons! daar stootten en bonkerden ze ’m omver.… Hij.. ouë kerel.… met z’n angstig gebluft lachie op z’n kinderkop,.. doend, nèt of ie zich[358]waggelend vastgreep.… verschrikt:.… Toen, heel-stiekem, vlug de greèp, de zoet-zalige verrukkingsgreep, mèt bang-zwaar, toch heerlijk besef dat ie plots gevat kon worden. Maar dan daarnà, altijd ’t gelukken! Godskristus! vlak voor d’r neus bijna, toen ie ’t beet had.… Dan, al dat avondlicht om ’m heen,.… die schelle pracht, die bonte gloeiing van alles, maakte ’m razend gek, duizelig van grijpwoede, heb-woede. En rondom z’n vol-zalig hoofd, rondom zijn eigen juich binnen in,—de flambouwen, ’t zanggeraas, de orgels, die ’m deden trippelen van plezier, alsof ie nog ’n snuiter was. Hij had danslust in z’n beenen gevoeld, en zachte stijgende dronkenschap van zoet-heet steelgenot. Dat ie daar nou maar grijpen ging, wàt ie wou. Eerst loeren, of ’t kon, veilig, veilig. En als ’t dan zoo mogelijk veilig leek, dàn beet! Dat genot, daar te loopen tusschen ’t vuur en nooit niet gepakt! De kerel die ’m eens gesnapt had, leek nergens te zien, en luchtiger was ie door den ontzettenden woel van al vreemde boeren en buitenlui heengestapt.—’n Bekende groette ie vriendelijk, met lachje. Wat jonge meiden en kerels, die ’m ontmoetten, dolden met ’m,.… wat zoo’nouërot op de kermis doen moest.—Weer anderen beklaagden ’m, dat ie geen wijf had, ’n gek mormel, dat niet praten, niet staan kon. En in ’t besef, dat ie beklaagd werd, voelde ie zich nòg lekkerder, veiliger, rustiger in gap en greep. Dan dacht ie, dat hij met z’n genot, met z’n brand-van-héél-ander begeeren van binnen, toch ook heel anders tusschen de speelgoedkramen, tenten en spullen liep dan al die andere kermisgangers. Dat voelde ie diep, maakte ’m razend van angstige blijheid, dat hij, van àl dat prachtige … prachtige,.… dat hij daarvan stukken en brokken hebben moèst, moèst. Hij had niet geweten waar te beginnen, zoo veel, in duizeling en gretigheid zag ie tegelijk..’n Paar tuinders spraken ’m aan; maar hij had zich met ’n snauw van hen afgemaakt. Hij wou alléén zijn, heelemaal alléén. Daarom had ie vrouw Hassel ook thuis gelaten. Voor ie gegaan was had ie Guurt gezeid, dat zij nou maar eens ’n paar uur bij moeder moest blijven, maar Guurt wou niet, had hem kunnen slaan van nijd.…[359]—Ik sien joù ànkomme! Nainet foader! daa’s glad- en al mis, blaif jai d’r bai je waif! denkkie daa’k main jonge laife soo slaite wil?.. niks gedaan! En ze was weggerend voor hij nog iets terug had kunnen zeggen.Maar hij woù, woù toch ook.—Nou waif, nou goan ikke d’r tug effe uit! had ie gezegd tot vrouw Hassel. Vrouw Hassel, op d’r stoel ingezonken, bang, vol van ’t kermisgewoel om ’r heen, waarvan ze niets begreep, had ’m aangestaard. Pal voor hun avondraampje bleef ’n orgel staan, beschetterde ’t huisje in dreun van klanken;„Behuts dicht Got..”met bombarie van trillerige fluit en hoorn, in sentimenteelen beefgalm van trombone. En plots, zóó dwars door ’t orgelgezanik, was vrouw Hassel uit ’r donker raamhoekje, in snikken uitgebarsten.——Hoho! loopt de waterlaiding nie, had ie geschreeuwd, of jai d’r wel of d’r nie grient.. roàkt main kouwe paipe nie.. ik goan,.. Ik goàn d’r! van dit en van dâ.. ikke mot de kerremis nog ’rais kaike veur ikke de fier plankies kraig!—Ker-re-mis? Ker-re-mis?.. snik-stemde zot-suf vrouw Hassel.—Jào kèr-rè-mis! kèr-rè-mis! bauwde de Ouë ’r woedend na;—kaik mins! Nou blaif jai d’r pàl in je hoekie hee?.. Allejesis.… waif.. je stinkt weer aa’s ’n mesthoop!.… Nou dan!.… jai f’roert d’r vast gain vin.… enne je hep d’r ’t hart nie om vuur an te roake! Nou is d’r puur gain godlaifendige siel in huus! En.. jai blaift hier.. huhu! in ’t donker.. f’rstoan? want jai bint d’r vast nie te f’rtrouwe mi licht!.…—Jai blaift.. jai blaift, stotterde ze na, uit ’r hoekje.. in zachten snikhuil, één woord nog vasthoudend, zonder ’t zelf te beseffen.—’n Rimpeltje van blijheid was op ’r oud wijvemasker gegroefd, toen ze ’t orgel nog maar heel zwak van ver hoorde janken.—Jai blaift ’n komp d’r nie van je ploats.… hoho!.. ’n messtuut!.. waa’n stank!.…—Nie..! nie! van …—Vàn je ploats! had ie nagebulderd.—[360]—Ploas.. ploas! teemde ze na, dadelijk, dadelijk weer vergetend. Woedend werd ouë Gerrit altijd om dat nabauwen, den laatsten tijd, omdat ie ’r weer wantrouwelijk, ’n slechtigheidje, ’n schijnonnoozelheidje achter zocht. Want heèlemaal vertrouwen, wat z’n spullen in den kelder aanging, deed ie ’r toch nog niet. En eindelijk na nog ’r toegesnauwd te hebben, onder ’t uitmaken van de lamp, dat ze zich niet verroeren zou, en maffen kòn, zoo veel ze wou, was ie heengegaan.—Tegen twaalf uur, bij z’n thuiskomst, zat z’n wijf nog roerloos in den hoek, ingeslonken op ’r stoel, voor ’t raampje te suf-staren, opschrikkend even toen ze ouë Gerrit’s scherpe stem hoorde.—Toch had ze geen vraag gedaan: of ie wegging of terugkwam. Ze kòn ook niet, omdat ze niets begreep.—Ze had ’r gezeten, in ’t stikkeduister, vier uur moederziel alleen, zonder die alleenheid te beseffen.—In doffen mijmer om niks, ’t hoofd volgeloeid van gillende oorsuizingen had ze gehuild, schokkerig, snikkend; dan plots weer stil, bang, haar bangheid niet beseffend, alleen voelend als ’n onbestemde angst in d’r lijf.—Ze had ’t pikzwart om ’r heen gezien, pikzwart, en plots was ’r soms ’n lampiongloei achter haar raampje, onder lawaai en krijsch voorbijgeschoten. Dan schrok ze hevig, beefde ze, niet begrijpend wat ’r gebeuren ging. Zoo was ze vier uur alleen gebleven, in ’t stik-warme avondkrotje, met ’n aschstinkende stoof onder ’r beenen uitgegloeid,—tòt de Ouë inkwam, opgewonden, met razernij van voldanen hartstocht in z’n oogen.—Hij had ’t wel gedacht, dat ze niet aan de lamp zou raken, omdat ze ’m niet wist te vinden. En toch, nòg vertrouwde ie ’r niet! Maar dien avond blééf ie in gloeiende razernij.—Vlak voor d’r neus stalde ie z’n gestolen rommel uit, en als ’n bezetene, lachte, huilde, vloekte ie van genot. Z’n spullen zoende, zoende ie, vóór haar oogen.Vrouw Hassel zat weer te kijk-suffen, begroezeld in ’t lamp-schuwe licht. D’r vervuild bruin japonnetje reepte op de borst open, en ’n vuil brok hemd slobberde ’r uit. Haar gedrochtelijke rimpelkop, vergroefd, stond groen-grauw, en ’r groezel haar flodderde uit d’r morsige scheef-gezakte steekmuts. Het geteisterde[361]doorgroefd voorhoofd bewoog nerveus, en ’r brauwen zenuwden in trilangst.—De Ouë, in ’t verstilde kamerke jubelde vóór d’r uit, zonder dat ze besefte wat er gebeurde.——Twee prachtige nikkelen dompers, ’n heel stel koperen vruchtevorkjes, op rood-satijn, er in gegleufd; twee kleurige kandelabers, ’n nikkelen wekkertje, ’n rooie doos met spullen d’r in, zonder dat ie wist waar ze toe dienden; maar ’t had ’r prâchtig staan glimmen, met aldegoàr gouden slootjes.’t Roode satijn streelde ie duizend, duizend maal. De snoezige vorkies prikte ie in de lucht, als ’n dol speelsch kind. Die had ie met overweldigenden greep, aarzelenden angst bemeesterd, bij ’n bloedig vechtpartijtje.—’n Dronken kerel, had z’n mes getrokken en met genadelooze armzwaaien, woest om zich heen gehakt, al maar krijschend dat Jaap de klapbessen-dief was, en niet hij; nièt hij. Drie lui had ie al gewond. ’t Was ’n dol geschreeuw geweest, gegil van ontstelde meiden, toen plots ’n artillerist, den vent ’n mep op z’n pooten verkocht, dat ’t mes uit z’n klauwen viel. Maar d’r bleef dolle opstuivende amokangst onder de kermisgangers, grillige paniek, drom van opstandjes van al soorten menschen, rillend voor ’t staal; menschen die elkaar in egoïstischen angststuip knellend verdrongen. Vlak bij ’n groote verkoopkraam hadden ze den dronken woesteling neergekieperd, met z’n roggel-kop tegen de keien.—De agenten met artillerist, zelf half-dronken, boeiden ’m toen de woesteling was begonnen te trappen, en te razen voor tien dollen te gelijk.—Op dàt oogenblik was de Ouë, de groote kraam ingehold, van achter met ’n klinkdeurtje openend. En pal op de vorkies met hun rood satijn had ie áángegrepen. ’t Was ’n dolle waag, dat wist ie, maakte ’m zwaarlam van bang-hevig genot. Op ’t moment dat ie instapte, voelde ie zich stikken. Z’n adem bleef wèg; hij keek naar niets. En in ziedenden waanzin toch, stàr, deed ie wat ie moèst doen. Hij wist wel, klaar, dat ieder ’m kon zien gappen; de juffer, de helpstertjes allemaal.—Maar ’t kon ’m niet schelen. Eenmaal bij de glimvorkies, koortsgloeiden z’n handen, jeukte ’n brand in z’n polsen, en snel, halfstikkend,[362]lam van aandoening en goddelijk bang genot, pulkten z’n vingers al tusschen doozen en pakken, rukte ie de vorkjes naar zich toe. ’t Was gedaan voor ie ’t wist. Even, heel even wachtte ie op ’n greep in z’n nek, bons op z’n kop, ’n trap in z’n zij, ’n slag, ’n schreeuw van: houd ’m! houd ’m.. Maar niks kwam d’r op ’m af!—De juffer in ontstelden angst bleef kijken naar den bloedigen worstel van dronken woesteling, de helpertjes ook, de menschen er om heen óók. En niemand zag hem ’t achterdeurtje uitwaggelen, geslagen van emotie en geluk, het étui zalig tegen z’n bonzende keel gedrukt.—Zoo had ie gemoerd, dertien keer, al voorzichtiger en listiger na den eersten duizelenden gevaar-zwaren uitval. Maar één ding,—’n rond spiegeltje met blommetjes beschilderd, bengelend aan ’n vuurrood lint, en dat ’r van de kraam àf zoo prachtig geschitterd had,—viel ’m tegen, vond ie noù niet zoo mooi meer. Het was beslagen, dof-groenig en leelijk tusschen al ’t andere prachtige in.—Maar de flakonnetjes met reukwerk, en d’r geslepen randjes en zilveren spuitdopjes, vond ie fijn, snoezig, kòn ie niet genoeg beglunderen.—Op z’n tafel had ie den heelen boel uitgestald. Z’n wijf en z’n duif keek ie om beurten aan.—Hij besmakte z’n lippen in stikkend-stille pret.—Vrouw Hassel kwijlde, beklodderde ’r angstmond vol speeksel dat klefferig afdroop bij de hoeken op ’r kin. Ze verlikte ’t, traag de slappe tong draaiend om d’r grauwe lippen.—Ouë Gerrit keek ’r telkens aan, voelde zich dol-opgewonden, en in dronken genotspassie, zong ie valsch-dof mee den kermis-deun.—Oaauw- waa’t ’n ska-ande.…geniepig lachend, dan plots uitschaterend ’n wilden stroom van woeste verrukking. Hij voelde wel dat ie ’n beetje gek deed, maar ’t wàs niet zoo.… ’t Most ’r uit, z’n lol, z’n heerlijke joelende lol. Hij kon d’r van grienen.—Plots ging ie dansen als ’n bezetene, de glimmende en fonkelende spullen in z’n knuisten gekneld, tot ie hijgend van inspanning[363]ophield, neersmakte op ’n stoel.—Toch weer dadelijk veerde ie wég.Vrouw Hassel, òmzuurd in ’n walgstank van bevuiling, die door ’t avondkamertje rotte als lag ’r ’n beerput opengegraven, schrok en trilde bij elke beweging van den Ouë, haàr kant uit. Maar hij rook en zag niets; zoende z’n spullen met de oogen, grinnikte om wat ie zoo pienter weer had klaargespeeld. En bij elk stuk dat ie opnam, kreeg ie weer precies voor zich, hoè hij ’t bemeesterd had, waàr, en tusschen welk geknel.—’n Groote duitsche pijp had ie al honderdmaal in z’n mond gestopt en honderdmaal ’t mondstuk met z’n vingers weer zacht en voorzichtig afgedroogd.—Doller woelde jubel in ’m op, juist nu alles uitgemoord leek van stilheid in z’n huis. Guurt bleef wèg, de kerels bleven wèg, den heelen nacht.In z’n danspret had ie ’t niet overdekte duifje wakker getrild in z’n korfje. Even soms, de rood-omschubde oogjes loerden rond in ’t verlichte nachtkamertje. Heel zacht verklonk gekoer uit ’t kropje, als geschrei onder den vloer uitstijgend. Kamerke lag in stomme rust. ’t Pronkschoorsteentje flonkerde in ’t late lamplicht, en ’t rood lapje er vóór, bloedde donker èven aangeglansd.—Pookstel stond dof te koperen en staartklok tikte, heel breed en heel loom, onder de lage balken.—De Ouë, zoo zoet in den nachtsuizel onbeloerd, vrij en ruim, zonder angst voor gekijk en gestommel uit de slaapholletjes, voelde zich al zaliger. Straks nog had ie ’t tafeltje met al de portretjes omvergeloopen. Eerst schrok ie; toen in één wist ie dat ’r niemand in huis was, geen sterveling die ’m begluurde.—.… En doàr há’ je nou s’n waif.… dá’ stinkende mesthoop.… hoho! die heuldegoar kon sain d’r niks skaile meer! Waa’t ’n morremel.…In en uit z’n kelder liep ie, draaiend om z’n spullen, ze tellend en overtellend zoo veel keer ie wou; geruchtmakend dan hier, dan daar, ’t luik wijd open, en z’n nachtlampje hoog. Een gloei van stikkend, bijna wurgend genot schokstootte door z’n[364]keel en z’n mokerend hoofd, waar ’t bloed door koortste. Z’n vrouw wou ie wel slaan, uit overtollige kracht en uitzinnige wreedheid. Hij wou ’r ranselen op ’r dooien kop, ’r suffe smoel, zoo maar, in jubel. Pal op ’r smerigen snuit, ’r stinkend lijf, dat ze d’r eindelijk ook ééns wat van zeggen zou, hoe lekker hij d’r hier stiekem zijn kermis hield. Z’n lippen smakten, z’n handen jeukten, jeukten. Z’n oogen brandden gaten in de lucht. Hij kèek niet, want hij was vlak òp de dingen, hij was de dingen zèlf. Hij betastte ze met z’n oogen, zoo sterk als met z’n vingers. Hij voelde ze met z’n spraak, en hij tastte ze met z’n reuk! Van alle kanten in z’n demonische zinsbegoocheling, proefde, rook en vatte ie z’n spullen.Woester kwam een wulpsch begeeren in ’m opschroeien om ’t stomme suffe wijf te ranselen, te knijpen, nou juist, nou in de stilte, ’r beuken tot murf, dat ’r grauwe smoel ging spreken en zeggen hoe ze ’t vond, zijn spullen.—Plots hoonde z’n stem valsch naar d’r toe.—Hoe vint je ’t waif.. hoho!Z’n stem klonk wild en scherp in ’t nachtkamertje, en z’n vrouw, half ingezakt, geslonken lip-puffend op ’r stoel, antwoordde niet, ronkte blazend. Even daarna schrok ze recht òp, met staar-doffe oogen die knipperden tegen ’t groezelende lamplicht. De grauwe lippen mummelden wat, en d’r gedrochtelijke angstmond verkwijlde bang gedroom. Ze stamelde met stem, doorhuiverd van prangenden angst:—Ikke goan nie mee.… nainet!.…Nu, in één werd ie bang Ouë Gerrit, voor d’r gestamel en gestaar; voor d’r grauwen kop die in zenuwbenauwing verrimpelde en vergroefde als ’n ijlend mombakkes.—Eerst had ie heel even gedacht dat ze op zou springen en ’m zou bestelen als ie ’r daar al die prachtstukken uit z’n kelder, zoo sarrend-gul liet zien. Hij had z’n overmoedigen satanischen hoon tegen ’r opgesmakt met ’n scherpe vraag: hoè ze z’n spullen vond, en ze was heel vreemd opgeschrikt. En ze had gekeken, uit ’r hoek, in ’t licht, zoo wild en verschrikkelijk als ze nooit deed. Was ’t inbeelding van ’m? Nee, neenet! Hij had[365]’t gevoeld als ’n slag uit ’t duister op z’n snuit zonder dat ie de hand zag die ’m teisterde.—Inééns voelde ie zich weer laf, kruiperig laf, klam in doodsnood. Felle angst beklauterde weer z’n strot, knelde zich vast om z’n krop, kneep en kneep, en z’n handen gloeiden als hield ie ze boven ’n komfoor.—Gauw droeg ie z’n spullen weer naar den kelder terug, met ’t nachtlampje in z’n bevende hand. Wurgender omklauwde ’m de angst in de starende stilte van ’t huisje.Van de straat verklonk nu en dan kermiskrijsch en vage zang die ’m sidderen deed. Z’n gedachten bangden dat ze ’m zouen komen halen.—Alsof ze alles nageteld hadden op de kermis en gezien dat ze dertien stuks misten, en dat God hem, hèm had aangewezen.—Laf, kleintjes en kruiperig schokte ie òp van elk geruchtje en ’t duifje had ie kunnen doodslaan om z’n lam gehuil, z’n dof gekoer.Maar de stilte drukte op z’n keel. Telkens in ’t stalduister, heel uit de groen-zwarte diepte, dacht ie tronies te zien van de lui die hij bestolen had. ’t Was gekkigheid, ’t kon niet, praatte ie zich zelf in, maar hij was d’r toch puur van stuur door. En telkens weer keek ie om, zag ie de schimmige gezichten loeren en grijnzen, en hoorde ie ze zacht onderdrukt schateren uit de staldiepte, en al maar kijken op z’n bibberende angsthanden.Kleiner, al kleiner in z’n hoon voelde ie zich worden. Eerst had ie in overmoed z’n wijf willen ranselen.… Nou, nou was ie blij dat ze niet meer naar ’m keek. Langszamerhand durfde ie nergens meer heen zien, om de klamme stilte in huis; stilte die ’m deed rillen en huiveren van al stijgender angst. Soms trapte ie, in doodsnood zelf tegen de tafelpooten, om de vale drukkende zwijg te breken. Maar dan beefde ie weer van ’t vertrillende gerucht, en gluurde naar z’n wijf of zij ook hèm bekeek.Hij zweette, klam, bibberend, bevangen in ’n tergenden nood die ’m stikken deed. Met één sprong holde ie naar z’n bedstee.. ’t Moest uit zijn … Maar ’t duisterde weer zoo naar voor z’n[366]oogen.… Allemaal zwarte dingen zag ie op zich afspringen; slangetjes en kriebelige wormpjes!In dollen angst holde ie naar z’n wijf. Nou moest zij ’m beschermen. Zacht stootte hij haar op, wrong ’r de stinkende rokken los, en strompelde haar naar de bedstee. Hij hield ’t zoo niet langer uit. Stikken, gillen zou ie van angst, gillend krijschen, door de heele buurt, dat hij de dief was, hij de dief, van de bollen, van àl de spullen, hij en niemand anders.—Maar als z’n wijf nou maar in bed lag, zou hij, achter d’r rug zich kunnen verschuilen, zoo heelemaal gedekt door háár.—En sidderen kon ie van zich zelf als ie ’r aan dacht, dat ie ’r straks nog had willen ranselen, ranselen van lol en jubel, dat suffe stomme wijf, dat ie nou noodig had.—Vrouw Hassel was in ’r afgezakte rokkenrommel voor ’t bed gestrompeld, staar, suf, lippuffend. En Ouë Gerrit kwam, vlak àchter d’r stinkenden donkeren rug aansjokken in z’n onderbroek, dicht z’n oogen, z’n ooren met de beefhanden gedekt.Angst verstòmde z’n spraak; hij wou wàt zeggen, maar ’r verheeschte klankloos gestamel. Eindelijk, na uren van marteling viel hij in nachtmerrie-sluimer.—Bang van z’n eigen eerste felheid en latere lafheid tegelijk, stond ie den volgenden morgen, gebroken òp. Dat satanisch uurtje doorspookte z’n brein nog lang. Lamgeslagen, overal pijnlijk, doolde ie rond op ’t land, stom hier en daar wat plukkend van z’n boonen.—[Inhoud]II.Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.——Mô je main?—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.——Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369][Inhoud]NEGENDE HOOFDSTUK.Eind-Augustus stonden ’t snij- en sperziegewas, prachthoog in bloei.—Ze hadden al berekend de tuinders, dat er duurte in de boonen schoot, met de schrale zon en gurigheid. Dat was d’r eerst met snijboon, negentig cent de duizend voor fabriek; de sperzie, vijfentwintig, en nou zou ’t temet twee pop voor snij-, en negentig cent voor ’t spersiegoed worden.——Daa’s suinige Job!.. schreeuwden ze elkaar toe, van de paden.—Uit alle hoeken, werd spannend-angstig de pluk gewacht als laatste uitstuiping van zomerzwoeg. Ze plukten nog wat vruchten, her en der, maar ’t was spelen.—Ouë Gerrit zat iederen dag zelf in z’n boonelaantjes geknield, op de onderste ranken te zoeken, dat ie ’r van trilde in z’n knieën, en de kerels spottend schreeuwden:—Ouë, je baift aa’s ’n kikker op ’n kluitje.. la stoan dâ werrekie!Pracht-hoog in groen-goud, poortig diep, zonnesprankelend beflonkerd en vurig beketst, stonden de boonlaantjes, koepelig dichtgegroeid op de latten en hooge rijzen.—Honderd schepsels had ie geplukt, ouë Gerrit.—Suinigies, suinigies, bromde ie, most tùg gauwerst gonge in dâ weer!—Stram van ’t bukken kromde ie overeind, kreunend van voetpijn. Zoo in buk, kerfde ’m z’n klomprand vlak in de wreef, scherpe rooie gleuf snijdend in ’t heete vleesch. Hij gromde maar ouë Gerrit, onrustig, dat alles zoo laat kwam.—Aa’s de bofeste boel nou moar vrucht sette; die gaf tug ’t maist. Dan gong alles nog wèl.… bromde ie.—Dirk was aan ’t sla-steken, nateelt, bij ’n hoekje vruchtboomen,[370]en Piet droeg de manden uit. Met z’n honderd schepseltjes sjokte de Ouë op z’n jongens áán.—Tug goed hoho! dâ d’r waa’t in ankomst is hee? hoho! Kaik main rais mit natte beene stoan? Eenmoal andermoal.. dâ hep je nou van die laileke spruitkool.. huhu! nou is ’t weer t’met droog aa’s ’n hart! en sullie binne d’r saiknat!.. wa daa’t g’was tug an sain woàter komp hee?.. enn ’n proes da je d’r hep!.. je ken d’r vast nie tussche harreke!—Daa’s nou sòò sait, norschte Piet, wa mô je mi die spruitkool tussche je boone?!—Reuk jai da feuruit.… vier en vaif.…—Reuke? wa reuke? blaift tog àl je woater opstoan? da weut jai krek aa’s wai, moar je wou d’r weer suinigies anlegge hee?—Daa’s weer wat aêrs! knorde Ouë, wel voelend dat ie niet had moeten klagen … Veur wat had ie soo stom weust.. waas doar nou ruimte?.. de snaiboone op vier, en de spersies op vaif voet! kon op ’t pad ommers niks tussche!Tegen ’t allerlaatst van de maand was ’t weer plots gedraaid. Winderige blaas guurde over de akkers. Zware zilv’ren wolksteden dreven áán, als lichtende vestingen en grillige bastions, overgierd in regenwaalte, bangen hemeldruisch en klettering van sneeuwig hagelblank. Angstig gekijk naar de luchten was overal op de akkers; naar den zwaren hang en roetige wolkduisteringen, die vervalend-somber over de velden dreven, opgejaagd in windhoozen.—Ouë Gerrit was niet meer te houën. Laan in, laan uit z’n boonen liep ie al z’n akkers af, van vijf uren in den morgen. In siddering zag ie de zon wegblijven, den wind opsteken, en onweerigen bliksem dag en avond over de velden flitsen. Hij at en dronk niet, stáárde maar met bleek-bang gezicht naar de lucht, benauwende woordjes vermummelend.De jongens kropten zomerandijvie open, sloegen ze als pauken op elkaar schoon, slobberden ze in ’t water, de geel-weeke omkranste prachtharten. Maar ouë Gerrit zag niets dan de[371]grauwe bastions, de geel-roetige lucht; hoorde donder om ’m heenratelen, liep doorzògen in den regen en hagel, in dolle oproerige vloek-bange spanning, wat dat worden moest met z’n boonen.—Op den laatsten dag van Augustus, tegen den middag, in zwoelerige stormigheid, stond ouë Gerrit, vaalbleek, baardtrekkend, versteld en kromgerugd van angst, op z’n akkers, mummelend in brommige oproerigheid tegen àllen.… wat dat nou worden moest met z’n oogst.—Langzaam was ’n droge dorre zomerstorm komen opgieren, zooals ie die wel meer had gezien; hoozen die ’m stil maakten van hevige vrees. Rondom de groote lanen, loei-druischten de boomen als werd de aarde zwart-hoog overgolfd van aanbruisende, suisend-kokende zee-zwalpende branding.—Geraas van orkaan bulder-loeide al sterker over de akkers, en de lucht plots stond laag, roetig-geel, onweer-bang.—En telkens vuiler geel doorzwamde den hemel, als vitriool dat kookte en schuim-ziedde in ’t ruim.—De boomen en ’t gewas groenden valsch-hèl onder de eindloos roet-gele lucht, en vreemde grondsidder van aanrollend onweer beefde door ’t land. Van de hemelhoeken uit, naar geel-duister zwerk dreven òp, reuzige wolk-katafalken, overeind gestapeld als stille omfloerste rouwgebouwen. Angstige drooge loei goot warrel en stofkolking uit de lanen àchter de hagen op ’t land, en als levende cykloon stormden de zandhoozen zwirrelend heet, in razenden loei gloeiend over ’t gewas.—Plots in zondvloedschen raas stortte regen neer; wilde overstroomende regen, gierende druisch, woest-donderend van kook en kletter. Wilde razernij van stormrukken bulderde mee over ’t land, hoosde en rende tusschen ’t gewas.Ouë Gerrit stond midden in. De kerels, Dirk en Piet, en ’n paar losse werkers, waren in ’t schuilhok gevlucht. Maar hij liep als ’n dolle op de akkers, omstormd door hagelende vlaagbuien, die ’m striemden, half vernielden, z’n oogen dichtkeiden, z’n gezicht bombardeerden en z’n plunje doorweekten en fladderig havenden.—Maar vóórt wou ie, in doodsnood geslagen, geteisterd,[372]tùsschen de laantjes, waar de storm in razernij alles stuk-mokerde, knakte en versplinterde; waar oproer-tumult doorheen gierde, in uitstortende woeste vlaag op vlaag.Ze schreeuwden ’m toe, van ’t hok, uit ’t erf, dat ie zich bergen zou. Van allen kant op de akkers rondom, zag ie de mannen vluchten in dollen loop. De bliksem zeiste blauw-roode vlammen om ’m heen. Donder doorroffelde den hemel ratelhelsch, als stortten ’r rotssteden in, bazaltblokkig, in daverend tuimelgerucht van donderende treinen, op elkander inbotsend, onder welvende hemelkap. Boven de akkers, in de lucht, rumoerde zwarte worstel van titanen uit, achter de zwirrelende regenvaalte en sneeuwende hageling. Dun schrik-geschrei van ènkele stemmen op de lanen klonk na, en vluchtende donkere gestalten holden over den wèg, in bangen haast, als èven windhoos neerlag.—In rauwe razernij waggelde ouë Gerrit op z’n land, al sterker omdonderd van windhoozen. Telkens werd ie teruggezogen door windrukken, die vernielend om ’m neerraasden, z’n kiel van ’t lijf fladderde in scheurende ritsen; stond ie blind geslagen, schreiend-vloekend te tasten in den natten walm van hagelwit en regenstorm.—Lager, lager, in geel-roetig schuim gromde de lucht, wijd, en over heel ’t laat-zomergroèn kolkte een woest-sneeuwige warrel van blanken hagel, een raasbui tusschen valen regen zigzaggend, dwars stroomend over ’t land.—In de lucht, onder de boomen zeiste de bliksem. Bang-bijbelsch-rumoer, sloeg als ’n stedevernieling en godstoorn over ’t land. Bazuinig geschal en geloei verklonk dóór ratel-hevigen onweerdreun heen. Dreunende gongs zongen donkere melodie achter den roffel der slagen, en paukende helleraas overbruiste de akkers bij elken nieuwen slag van zeisend blauw-rood gebliksem. En door de luchten vluchtten, in zwaaienden, gang de vuil-gele roetwolken als donk’re karossen woest en vernielend.Ouë Gerrit huilde, snikte, rochelde van angst, ontzetting en drift. Den bliksem zàg ie, ’t onweer hoòrde ie niet meer.—Alleen bestaarde ie z’n boonen, z’n bòònen, daar nou in de[373]paden neergehamerd, in kraak en ruk, kris-kas voor de wereld, zóó dat ie ’r zelf geen voet meer tusschen kon dringen.—In geweldige uitstorting van woede en angst, mokerde ie z’n vuisten naar den hemel, vervloekte God, den Heere Jesus, dat ze z’n oogst vernielen lieten; in dollen krijsch, zijn stemmewanhoop verloren en verwaaiend achter regenkletter en stormrukken.Geen pad was meer te zien, tusschen de boonen. In één uur had de storm in zoo hevige verwoesting rondgemokerd dat de akkers onkenbaar verwoest droefden.—De knoestige rijzen en latten lagen geveld, gebroken, doorknakt, de hooge bloeipracht-boonen afgerukt en dóórscheurd, de ranken vol jonge vrucht, steuneloos doorstrengeld, ’t sap sipperend uit de wonden, kris en kras dooréén. Ingepiekt, gewond, afgenageld en geschonden in hun stronkige stevigheid, splinterden de rijzen op de paden, als slagveldwarrel waar regen dampend over heen grauwde.—Al ’t gewas rondom lag vernield.Ouë Gerrit doorzopen als ’n druipende schooier, z’n baard en lokken omzogen en harig-vastgeplakt op z’n groengrauw bleeke kop, was na krankzinnige uitrazing, en vloek tegen God, sidderend stil en bochelend-gekromd tegen stormhoozen in, z’n huis ingestapt. Z’n oogen keken niet meer. Er zat staar in z’n kijk van ’n gek die rondliep met wraak en manie, koeling zoekend overal waar ’t op kon.Twee uur had de verwoesting aangehouden. Toen was orkaan uitgeraasd, en stille ruischregen alleen zong nog nà uit de stil grauwe lucht, laag over de akkers, in paarsen streepnevel eindloos vèr, zangerig-stil van ruisch alom! De weggerukte hagen en struiken openden ’t land met vreemde vergezichten, onkenbaar geschonden. Angstige stilte van hevige ontsteltenis ging er over Wierelandsche werkgroepen. Niemand van de tuinders die durfde zien, zièn de volle schade van ’t dolle weer.—Na dagen pas kropen ze bijéén, de kerels.Op hun koppen vrat vloek-razernij in, grimmige verbittering. Met ontsteltenis-stemmen jammerden ze òp, vroegen ze elkaar wat bij die, en bij diè, de „boonenstorm” had uitgewerkt. Eén, in beschutten hoek, leek er wat beter afgekomen dan de ander,[374]maar bij de meesten was er verlies van miljoenen boonen, ’n oogstvernieling die de naakte, zorg-zware pachtertjes inééns tot bedelaars maakte. Want niets werd vergoed, niets was verzekerd van hun waar.Als ’n rouw, ging er stomme ontzetting en stil geween over ’t land. Honderden arme kerels, met alleen pacht van brok grond, stonden geschonden; wisten niet meer wàt ze waren: bedelaars of baasjes, pachters of wanbetalers. Ze zagen zich al in November van ’t land gewezen, omdat ze geen geld genoeg voor den landheer hadden. —Na dagen nog, geweldig in grauw-triest en regenafdruip, lagen de akkers, in slagveldvernieling van gewas.—Over elkaar heen, één strubbel en splintering van hout, afgerukt verminkt groen, half al aan ’t verrotten in de nattige brei en spoeling.—De boonkoppen slierden als leeggevreten door kraaien, uitgescheurd vlechtwerk, tusschen de splinters van de rottende knubbels. De late kapucijnders hurkten plat en dwarsgetrapt voor den grond, in vollen bloei geradbraakt. En onafzienbare rijen, snijboonen en sperzie lagen gestreken als ’n vies groen-zwarte modderzooi, kris-kras dooréén. Rondom, in ’t morsige gras splinterden de gebroken frambozestruiken en besseboompjes, in klonterigen warrel, geknakt, met angstigen krampweerstand van gekneusde takken, groezelig verrottend, als doorbarsten nattig hout.Na den eersten ontzettenden aanval van angst en drift, terwijl de bui boven z’n hoofd uitraasde,—en hij als ’n gekke mandril, holde, griende, vuistbalde tegen God; vuistmokerde tegen alles, inéénkromp van waanzinnig schreiend-amechtig verzet, voelend de vernieling van z’n boonen als ’n uitrukking van zijn ledematen, scheuren en hakken in zijn eigen levend vleesch,—was ie, nà nog ééne opbruising teruggevallen in nerveuze spraakloosheid.—Binnenshuis had íe eerst z’n vrouw dwars in ’t gezicht gemept, Guurt gevloekt en gescholden dat ze zwanger was van ’n vuilen vent, en woest-schreiend op de kerels neergesmakt, dat zij de schuld waren van alles. Zij hadden ’m bestolen, en zij hadden dien luizigen Kees en Ant, twee kruisen, twee ongelukkigen in z’n mikken gehaald. Maar de kerels[375]lieten zich niet lang verbluffen. Met ’n paar hevige opstoppers tegen z’n maag en z’n neus, strompelde ouë Gerrit achteruit, bleef ie stom, starend-stom, neergesmakt in den leegen stal. Niks zei ie meer, niks, dagen achtereen geen woord. Alleen bromde ie wat, z’n groenzuur kindergezicht zenuwdoorschokt van rare wilde trekken, als ’n op zelfmoord peinzende gek, mummelend en baardtrekkend.—Rooit noa niks, rooit noa niks! moàkt màin niks.. hep d’r main aige! gromde hij.De jongens werkten weer op ’t land, poogden de neergestorte weggebroken ranken overeind te binden.—Ouë Gerrit keek ’r naar, in waanzinnige mijmer-kalmte, mummelend wat woorden, zonder zin.—Dirk rukte de geknakte latten en rijzen uit den grond, trapte rondom den modderboel weg, stootte nieuwe stronken in de aarde, bond ’t gewonde goed, dat nog èven leefde, met touw en teenen òp.—Piet hielp mee, vloekend op de vernieling, driftig rondloopend in lust tot drinken, baldadigheid en bakkeleien.—De zon was na storm-grauw en regen weer schaterend doorgestraald. De hemel blauwde en glansde prachtklaar, en in den lichtenden fijn geurenden Septemberdag jubelden de glanzen, stroomde zomerhitte langs de akkers; als proestte de zon om demonenhumor en verwoesting van den wind.—In Wiereland was alleen gesprek over den „boonenstorm”.—Er werd gestemmeschreid door woeste stoere kerels, die in twintig en dertig jaar geen traan gelaten hadden; kerels die nù in één voor den grond lagen, niet meer wisten, waàrmee hun jaar te redden. Natuurlijk voelden ze, dat notaris en landheer ze zouden beklagen, wel geduld wilden hebben met betaling, maar geen cent tegemoetkoming in verlies aanbrengen zouden.—De weinige bazen met eigen land, bracht ’t jaren achterop, de kleine pachters waren in één geknakt, konden den bedel òp naar werk. Want duizenden guldens waren er weggespoeld in die teelt, geld waar op gerekend werd.—Elk jaar was er gevaar voor hun oogst, elk jaar bracht angsten[376]voor ’t weer; maar nooit nog was een zóó felle teistering, zoo vernielend, over prachtbloei van boonen heengegierd.—Ze schreiden de kerels, schreiden bij ’t zien van hun gehavende rommelzooi, ze konden er niet van slapen, niet van eten. En ze praatten maar door, over zóó nooit geziene vernieling, alsof ze dàt verlichtte. Ouë Gerrit werd beklaagd, zonder dat ie zelf ’n stom woord zei. Hij leefde nog in ’n stille, z’n eigen rust wegvretende woede-krizis, ’n stille inwendige bloeding van wraak. Ze hadden gedacht dat ie stapelgek zou worden; tòt Dirk en Piet, op den derden dag, bij hun overeind-zetten, van den gebroken rommel, den Ouë zagen uitbarsten in grien.—Vier millioen boonen had ie moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie, met groote moeite, er misschien ’n paar honderd duizend halen.Er schoot schriklijke duurte in ’t gewas, maar ’t gaf niets, redde weinig.—Dubbele hulpkrachten waren weer noodig bij ’t overeindscharrelen, zoodat Kees geroepen werd door de kerels, zonder dat Ouë Gerrit ’n woord verzet had en z’n bijgeloof niet eens meer òpleefde.—In Ouë Gerrit lag angst te ontbinden. Hij wist zelf niet meer goed, wàt te denken, wàt te doen. Natuurlijk begreep ie, dat ie nou voor goed geknakt was, dat ie naar den notaris moest, vragen om uitstel voor alles.—Hij voelde iets heel bangs op ’m drukken, iets ergs dat gebeuren moèst.—Natuurlijk begreep ie, dat ie van z’n land afgekieperd werd, z’n zoons als knechten bij ’n baasje heenkomen zoeken gingen, hij ’n krotje moest opsnorren voor z’n wijf en Guurt. Dat ie dan te rekenen had op steun van de jongens, en hij, dóódarm,—bij de Bekkema’s—zooals hij de nieuwelui óók bleef noemen—z’n paar centen als tuinman per maand bijverdiende! Nou was ’r ’n tekort, dat ie in geen tien, geen twintig jaar meer kòn bijspijkeren.—Van z’n boonen zoo goed als niets meer. Zijn appelen en peren afgewaaid, leeggestormd, geen cent. Zijn moffengoed, z’n andijvie, zijn koolen, alles vernield, vernield. Kon ie maar weer wat huilen, zou ie wel bedaren. ’t Was alles weer zoo donker, zoo zwart voor z’n oogen. Maar ’t propte vast in ’m,[377]smoorvast in z’n strot, en heet zat onbestemde angst daar als ’n zweer te gloeien. Dat geklieter en geklaag om ’m heen, gaf ’m geen luis. Hij had ’t wel gevoeld. Dat mòst komme! dat mòst komme! En als ze ’m nou bij den notaris nog gingen donderen, zou die d’r geen hand meer uitsteken. Most ’r maar van draaien wat ’t wou. Maar ’t most komme. Zat ’m de heele zomer al in z’n buik, die angst en schrikkelijke benauwing.Dagen later had ie gehuild, gesnikt, was ’r daarna gemoedelijke rust in ’m gezakt. Met heete blijdschap dacht ie aan z’n spullen. Nou alles toch zoo geloopen was, voelde ie ’n fatale kalmte, ’n zalig-gelukkig gevoel, dat hij die spullen had, buiten storm en onweer en boonen en notaris, en buiten geklieter van menschen. Achter z’n telkens weer opschokken van hoop en smart, prentte ie zich in, voelde ie diep, dat ie toch alleen leefde voor dàt genot, ’t eenige zalige in z’n leven. Wat kon hem de boonen schelen, en de centen, en de notaris? Hij zou d’r heengaan.—Goed! En als ’t te bar wier, zou ie opbreken. Als hij z’n pràcht spullen maar had en houên kòn.—En als ie d’r eenmaal afgekieperd was, z’n hypotheekrente toch niet betalen kon, en niets anders ook, had ie ook geen gemier meer an z’n kop. En nou de kerels als knechten!—.. Hoho.… da sal d’r hullie ’t land injoage! Moar dâ kon d’r sain ook nie skele.… Hij had ’t dan stilletjes en rustig, kòn gappen wat ie wou. Al meer zalig genot, geen zorg meer voor pacht, hooi, koeien, hypotheek, en de heele santekraam niet. Laat ze d’r nou maar zeggen, dat ie straatarm was. Ze beklaagden ’m bitter. Dat verging nog beter dan ie gedacht had. Nou most ie d’r rondkomme van ’n paar gulden per week.… Z’n wijf ging er toch wel gauw van door. Die stonk en stotterde iederen dag erger; van onder al half lijk.… hoho! da gong goed! da gong prêchtig! En nou sou die notoaris spreke.. want aa’s de jònges gain aige lappie pachte konne en sain d’r uit trapte, sat ie lailik vast!Zoo draaiden en drentelden de gedachten in Ouë Gerrit rond, voor ie op stap ging naar notaris Beemstra. Maar ’t moèst, en[378]de dag daarop stond ie al voor ’t kantoor. Even beefde angst in ’m op, over ’t goud potlood dat ie destijds zoo netjes van ’m gepikt had. Maar dat gevoel zakte weer. De kerel had nooit iets gemerkt. De klerken hadden ’m achter ’t hekje geroepen en bij den notaris aangediend. De grijze familjare man, die dolgraag voor aristokraat doorging, begon, toen de klerk wegstapte, heel joviaal.—Wèl Hassel, wat had je?De vraag ontshutste ouë Gerrit zóó, dat ie sip voor zich bleef kijken. Wa nou? Zou die vent niet snappen waarvoor ie kwam; waar de heele plaats vol was van zijn ongeluk met den boonenstorm?Hij stamelde:—Jai menair de netoaris! ’t is … sien u!.. van dit en van dat! hoho! de boonestòrm!—Hèb ik ’t niet gedacht! schaterde ironisch notaris Beemstra plots, dat ouë Gerrit de woorden op de lippen terugbeefden,—heb ik ’t niet gedacht! de boònestorm, de bòònestorm. Ik hoor van niets anders.—Verduiveld ’t wordt ’n nachtmerrie! Boonestorm hier, boonestorm daàr!—’t Is om gek te worden. Intusschen wordt daar nu alles opgesmeten. Maar ik láát me niet bedotten.Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden en bang tegelijk. Op zoo’n ontvangst had ie toch heelemaal niet gerekend. Nìjdig, omdat de notaris niet scheen te begrijpen, hoe ’n vreeselijke ernst ’t hier was; en bàng, omdat ie, bij ’t begin al, zoo weinig inschikkelijkheid toonde. Hoe nou den rommel uit te leggen? Hoe nou? Maar notaris stond driftig òp, stapte heen en weer en dreigde luid met z’n zware aristokratenstem:—Hoor eens Hassel.… ik wéét wat je zeggen wilt, alles!.. Dàt je geen geld hebt om je pacht te betalen, voor de Beek, voor.…—Enne.. veur de hypotheek nie.… enne ’t losgeld nie!—Wat? schreeuwde de notaris, wàt? dan is ’t spele met vuur, vader!.. Ik krijg nu al vier termijnen, dat màg, màg ik niet langer zoo laten, dat kàn, kàn ik niet langer voorschieten.[379]Hassel! nog tot November hèb je, en vervloekt! is ’t ’r dàn niet, dan gaat je boel onherroepelijk an de paal, onherroepelijk!Deur kraakte open achter notaris, en bediende kwam vragen of notaris wel wist dat ’r vergadering was, en dat de burgemeester al wachtte. En driftig barstte Beemstra uit:—Dat heb je nou met àl die kommissies.. wacht! Is de burgemeester in de salon?.. Ja.. donders.. wacht! laat de burgemeester maar hier.… Ja Hassel, dat gààt niet.. ik moèt hier vergaderen.. je moet maar doen of er niemand van de heere is.. bovendien.. zijn ’t allemaal krediteuren van je.. En ik heb.. werkelijk.… weinig tijd. Notaris draaide zich naar de deur..—Hazoo, komt u in, burgemeester! ik heb hier weer ’n slachtoffer van de bòonestorm bij mij.. ze schieten uit de grond als paddestoelen. Haha! lachte ironisch notaris Beemstra, in glimlach burgervader de hand drukkend en op ’n grooten stoel neerdrukkend.—Hm! de heeren zijn er nog niet! vroeg strak-zelfbewust burgervader.Vluchtig gestap in de gang klonk.—’n Deur zwaaide joviaal open en recht op den notaris aan, stapte dokter Troost, zwager Stramme en Dr. Beemstra, zoon van notaris.—Hij vond ’t wel leuk notaris, dat de heeren er bij waren, voelde zich ook sterker tegen den pummel, die wel eens brutaal uit den hoek kon schieten.——Heeren, neemt plaats, hee zeg Henri! ’n bizonder geval, waar ook jullie min of meer bij geïnteresseerd bent.—Hassel hier, slachtoffer van den boonestorm natuurlijk, kan z’n hypotheek wéér niet betalen.—De heeren lachten kiespijnzurig. Stramme monsterde ouë Gerrit, die nog krommig-onderdanig vóór z’n stoel stond. De kassier wou wel ’n grap zeggen op mooie Guurt, maar ouë Gerrit trok zóó ’n bedrukt gezicht, bleek-beverig, dat ie niet durfde.—Ga zitten Hassel, joviaalde notaris weer.—Gerrit schoof op puntje van den stoel, zacht bedeesd alsof ie eieren op de zitting kneuzen zou.—[380]—Aa’s de haire, aa’s de haire! stotterde ouë Gerrit.—De heere wille, dat je November met je duiten komt, vader Hassel, anders niet, viel Stramme de kassier in, lachend alsof ie ’n snedigheid gezegd had.—Ik geloof dat de notaris al bij veel te veel zaken is bijgesprongen.. maar niet waar? dan moet ’r ook naar gehandeld worden.Dr. Troost schudde gewichtig z’n hoofd. Z’n wit vest blankte hel onder z’n zwart jacket uit. Loenschig kippigden z’n oogen op Hassel, en zwaar donderde z’n stem.—Heb ik ’t je niet gezegd, dat je je worp op de aarbei moest gooie, haha! nou zit je an de grond, knap gedaan! C’est de la blague! mon-cher! nou zit je in je gat geknepen! C’est de la plesenterie! En kom je nou klementie smeken? Als ik notaris was.…Plots zei Beemstra ’m iets in ’t oor, en—Troost lispte ’t over aan Stramme.—Dokter Beemstra praatte gemoedelijk met burgervader. Gegrinnik hinnikte er tusschen de heeren, ingesmoord-leukies, en toen, met wat vertoon van deemoed op z’n gezicht, zich krabbend in ’t grijze haar, begon deftigheidsstem van Beemstra weer:—Hoor eens Hassel! je bent nu ruim dertig jaar lang rente schuldig van los geld dat ik je welwillend geleend heb … Je bent al je grondbelasting achter uit.. waarvan ik je voorschot gaf; je bent vier termijnen hypotheekrente achter. Drie keer heb je onder groote pressie angezuiverd, anders had ’t zeven geweest! Dan ben je van vier jaar rijzen en hooi achter.. Je hypotheekrente gaat mij in zooverre an, dat de voorschieter mijn zwager Stramme is, en die draagt ’t mij op. Je bent achter, ’n verschil van twee koebeesten, zelfs nog een postje van voor vier jaar! Dan heb je nog vier bunders pacht te betalen.. ’n bunder van aardappelen bij de Beek van voor vier jaar! en ’n tien aggelen bij ’t Duin! En dit jaar, dit jaar! kom je misschien met de helft anzetten! Nee, werkelijk.. Zie, alles staat hier geboekt!.. da gaat niet langer.… Alleen maar met los geld en rente krijg ik al ’n heele som!.. je zult..—Moàr.. moar stotterde Hassel, midden in, met bang-bleek[381]gezicht achteruitschuivend op z’n stoel.. en drift-kreukelend z’n groen petje.—Nee, wacht even, aanstonds kun je ’r tegen in brengen wat je wilt, deftigde de notaris, vóór ouë Gerrit staand, rechtop, in requisitoir-houding,—ik zeg maar, dat ik geduld met je gehad heb, en nòg.. nòg.. de heeren zullen straks.. Maar wacht, wat heb je tègen mijn opsomming?—Nee moar?.…—Wat nou? huspot, schaterde Troost, als ’t toch zoo is, mille de tonnerre! jullie werkvolk bent te beroerd om gekraakt te worde.. Mijn zoon heeft gelijk! haha! dat zwakke goed! dat geen rede van bestaan heeft moet weg! dat zwakke gebroed dient tot niets! Had mijn raad opgevolgd, en mijn grond gekocht, destijds, en nou stik je in schuld.…—Ja kijk, Troost! ik wou eerst met hèm afhandelen?—Dus je stemt in, spotte Stramme, niet waar?—Hoe zou ’t ook anders, ’t boek spreekt beter dan wij?.. en zeg mij nu eens, hier onder de heeren kan je vrij uit spreken, zonder dat je je hoeft te geneeren, zeg eens, hoeveel denk je dit jaar te kort te hebben?—Je.… moàr.… de.. de boonestorm!—Haha, schaterde Troost.. drie dakpannen zijn van mijn huis gewaaid.. ben ook ’n slachtoffer!.. en twee ruiten kràk door midden, haha!—Laat die boonestorm nou rusten.… ik heb ’n honderd lui, al zoowat bijgesprongen.. ze uitstel verleend.. maar dat raakt de zaak niet, is zóó erg niet althans … Voet-bij-stuk, dùs?.…—Ja.… moar, de boonestorm, hep main.… hep main d’r puur stroatarm moakt! driftte nu vuurrood van woede, ouë Gerrit uit. Ik had ’r dî jòar t’met net komme kenne! en nou he’k ’n poar duusend gulde skade.. hoho! daa’t is gain snoepduut hee?.. dâ skol d’r gain slok op ’n borrel hee?Giftig-snel broddelde ie z’n tegenspraak af, op ’n hatelijken toon die den notaris kregelde.—Best best.. maar![382]—Nèe niè bèstig! nie bèstig! ’t Is puur om te griene.. om te griene! aa’s je je heule laife tug fesoenlik weust bin! en dá’ niemoant nie dà op je weut te f’rhoàle.. en aa’s je poert.. en poert! van den ochtut tut den oafud.. en je tolt in je aige van de sorrige.. en je valt dan tug in de lus!.. da set d’r vast gain sooie an de daik hee?.. daa’t is om te griene.. daa’s gain vetje! eenmoal andermoal! dan weê je nie woàr je hain mot! daa’s veertig joar ploeter!.… Nou soekt d’r ’t weer kapsies.. en kwait bi-je! kwait!Ouë Gerrit’s stem huilde van zelfontroering. En toch was ie woest op de grinnekende heeren, die hem maar in ’n kringetje beloeren bleven.—En die stomme burgemeester zei maar niks, keek maar minachtend op ’m neer. Nou keken de heeren allemaal even sip om z’n uitval. Alleen notaris was er beu van en Dr. Troost bulderde:—Die er meelij met jullie volk heeft is zelf voor de haaiê.. c’est de la blague! je hebt je waar gehad, dus je moèt betalen.. dat is wet, en wet is recht! mijn zoon zegt terecht.. dat jullie ’n slavenmoraal hebt.. en..—Kijk eens Hassel, goeiigde weer notaris, ik heb waarachtig geen plezier om voor joù te betalen. Ik sta voor mijn principalen verantwoordelijk.—Er is ’n grens! Jij.… jij begrijpt dat verward.. Jij nièt betalen, en ik wèl betalen. Waar zou dat heen? Er is ’n prachtig aardbeijaar geweest!—En de boonestorm, de boonestòrm, giftte ouë Gerrit knorrig, dá’ swaig meneer de netoàris moar van.. en heul Wiereland is d’r daas deur!—Er zijn heele moestuinen omgelegd, vervloekt, schoot hatelijk-bulderend Dr. Troost er tusschen, geen kracht meer in de boonen, je zoudt ze.…—Gelukkig, dat je nog ’n appelje in je broeikast hebt, voor de dorst, lachte Stramme, en mee lachte fijntjes Dr. Beemstra.——Kijk Hassel, goeiigde de notaris weer, ’t is mij heusch niet om je val te doen, maar ik moet verantwoord zijn. Als ik nog meer van die klanten had, zou ik zelf op de valreep staan.. kijk nu.…[383]—Moar main fésoèn! màin fesoèn, huilde de Ouë in zelf-opwinding.—Je fatsoen, dat weten we allen, is onaantastbaar! je hebt je altijd als ’n brave kerel gedragen. Ieder heeft met je te doen. Maar jij bent niet meer wat je was. Je kunt geen toezicht meer houên op je zoons,.. en die zou ik voor al ’t geld van de wereld niet willen hebben, hoe zuinig ik ook op mijn klantjes ben.. en de armsten onder jelui steun!.. Maar dat zijn hassebassen, geen land mee te bezeilen. Als jij niet altijd zoo fatsoenlijk was gebleven, zou ik je ook nooit zóó lang gekrediteerd hebben, maar je was netjes, geen zuiper, beleefd, stil … maar nou wor je oud.…—Moar main fesoèn.. main fesoèn, bibberde mondzenuwend met òpschokkende huilstem ouë Gerrit,—ikke sit hier àl fairtig joar t’met.——Best man, maar je moet kunnen betalen.. ik heb je destijds ’n drieduuzend vijfhonderd hypotheek gegeven op je brokje grond … Dat is nou ’n heelen tijd geleden … je grond is er niet slechter op geworden, dat zal ik niet zeggen.. je hebt je rente, altoos moeilijk, maar toch betaald,.. en jij hadt je grond vrij.. Toen heb je bij meneer Stramme ’n tweede hypotheek genomen, nog eens van duizend pop … ’n slecht jaar, leelijke oogst.… tegenvallers hier,.. tegenvallers daar.. twee koeien dood, nou.. nou.. zat je.. zat je an de grond.. en.…—Moar ieders tuinder weut tug wá’ sain boel woardig is hee? hoho! uwes wist wèl wa je déè hee?.. stotterde woedend ouë Gerrit bleekig van drift,—main grond is d’r nou miskien ’t dubbele woardig.…—Soo, nijdigde nù Beemstra stroef, weet iedere tuinder dat, maar weet iedereen dan wàt ik bovendien van joù nog.. te vòrderen heb?.. Nou kerel maak je me boos!.. Nog brutaal op den koop toe. Als jou rommel bij elkaar door de heeren taxateurs op zeven à acht duizend gulden geschat is,.. mag ’t veel zijn. En tel eens òp wat ik van jou.… te.. vorderen heb … met alle onkosten daaraan vast? Wat drommel wou jij nog spreken![384]—Moar.. main fesòèn.. gilde Hassel in zenuwopwinding, en stemmestotter, zonder dat hij zich met woorden vèrder door z’n angstdrift heen kòn slaan.——Wat jou fatsoèn, bulderde Troost, betàlen dàt is fatsoen! ben jij bedonderd kerel!—Je fàtsoen, je fatsòen, lachte ironisch Beemstra, wèl, dat is ’n mooi ding, maar betàlen is mòoier! Je bent altijd ’n knappe kerel geweest, daar zal ik niets van zeggen, en ik heb je altijd geholpen, maar nou loopt ’t de spuigaten uit.—Dan zie ik je met die.. dan met die scharrelen.. je loopt te veel naar notarissen man!—Hoho! daa’s jokkes! barstte ouë Gerrit uit, plots driftig van z’n stoel opveerend, ik heb je nuuwte kukkerint heeldergoar nie sien.… hai waa’s d’r selffers main komme opsoeke!—Noù, nou dâ je ’t weute wil.. ik seg moàr.. daàs ’n kerel.. die help je nie van de wal in de sloot!.. die gaif je nie los geld mi sonder dâ.. dâ je ooit vroagt wort.. hoe of wâ van rinte.. moar aa’s je je effe buite menair de netoaris wâ doen wil.. kraig je de raikening thuis … juustemint! juustemint aa’s tie weut dâ.. je da je.… niks niks hept!.… Nainet menair … soo hew.. hew je d’r al veul van onster slag, stroatarm moàkt.. jai gaif d’r losse.. duutjes.. mit vaif pèrsint.. Moàr soolang.. oploope.. tu je weut.. daa’t kan he? Hoho! soo hew je d’r veul van onster slag f’rmoord … moàr.. die kukkerint.. daa’s ’n fint! die hellept d’r nou … bai de boonestorm.. aa’s ’n engel! Enne wai.. wai kenne d’r van joù nie los.… wai sitte an jou vast aa’s pek! weut jai?… jai hoalt d’r ’t vel of’r onster oore.. hoho! jai frait d’r de noagels van onster flees.. jullie bint bloedsuigers doàr, daa’s màin weut!De kring stond strak; alle gezichten in wreeden kijk op ouë Gerrit, die plots voelde dat ie te ver was gegaan. Notaris Beemstra keek, kéék; z’n neus trilde, en z’n mond schokte van drift.—Jij bént kranzinnig man.… Ik zal je maar niet an de letter van je woorden houên, anders zou je … met getuigen hier,.… nog leelijk te vinden zijn. Maar ’t is nou genòeg[385]ook! Eén November gèld.. anders je boel an de paal! Ik had je eerst nog wille helpen, met ’t zoeken naar borgen.. omdat jij altijd ’n fatsoenlijke vent bent geweest,—maar nou ben je door ’t dolle heen.. Eén November gèld, .… of de boel an de paal! nou weet je ’t. Als betaaltermijn van àl de anderen daar is, sta jij er ook, of ’t is met je gedaan.Notarisstem klonk hard, streng en sterk. Ouë Gerrit had ’m woest gemaakt daareven, door den konkurent erbij te halen, die altijd tegen ’m werd uitgespeeld als „zoo goèd”, zoo „bereidwillig” en „hulpvaardig”. Wat drommel, hij kon ’r ’n beroerte van krijgen van nijd, als ze ’r over begonnen. En nou die lammeling van ’nouëvent die ’t ’m daar pal in z’n gezicht smeet, waar de heeren bijzaten. Nee, dat was te èrg. Eerst had ie niet zòò stráf willen optreden, nou moèst ’t.—Ouë Gerrit, zelf geschrikt van z’n eigen heftigen uitval, stond te beven van ontdaanheid, plukte zich in de baard, trok zich aan de lokken, in bange verlegene nerveusheid. Hij wou terugkrabbelen. ’t Viel in één over ’m, zoo voor die strakke, deftig-gekleede heeren staand, wat ’n afstand ’r toch was, tusschen hèm en tusschen al die voorname stille dingen om ’m heen. Inéén voelde ie zich schuldig, zwaar schuldig aan brutaliteit en hij begreep maar niet, dat de notaris ’m niet inéén de deur had uitgetrapt. Zware angst voor z’n val pakte ’m weer beet, onrustte in ’m, bracht heel z’n denken aan den zwabber. Hij voelde wèl dat ze ’n gruwelijken hekel hadden aan zijn zoons; dat zij die op alle manieren konden tegenwerken, dat de heele kliek van de deftigheid, de voorschotman, de dokter, de notaris, de burgemeester, allemaal tegen hèm gingen staan. Dat er geen snars van ’m terecht kwam op die manier, als ie ze later weer broodnoodig kreeg, om gunstjes en flikflooierijtjes.—Nou moest ie zich maar weer verdeemoedigen.Alteratie zat ’r in z’n zenuwschokkenden mond, angst in z’n krampende handen, die door z’n baard plukten, en krommer bochelde z’n rug, als of ie al meelij wilde opwekken, met z’n licht gebrek.—Hij vond plots alles heel deftig in de kamer!.. de prachtige[386]gordijnen, de groote schrijftafel, met al die groote kopij-boeken en portefeuilles … de bloemetuin achter, de kleeden.… in de waranda.… Hij rook ’t, snoof ’t, deftig en hoog! Ja, hij most de boel vergoeilijken met meelij, met verkleineering.—Hij most, hij most, want inéén, heel scherp, voelde ie waar ie heenging met z’n spullen? Waar die te bergen, als ie geen woon meer had? En sterker dan ooit begreep ie nou, nòu juist, hoe gehecht ie nog was an z’n brok grond, z’n huisbullen, z’n gereedschap, an z’n naam, en z’n schijn-fatsoen. En de heele kliek van heeren tegen ’m. Zij, de lui van den kerkeraad, van ’t Gemeentebestuur; notaris, de wethouër, de dokter, die schatrijke landbezitter, de voorsten van alles en nog wat. Heel Wiereland toch moest bij hèm terecht. En de kassier en voorschieter!.. hoho! dâ heule stel nou d’r allain teuge sain.. dá waa’s d’r te veul.. sellefers aa’s de boel an ’t poaltje gong. Dâ most baidraaie sain! In snelle gedachtenwarrel, zwirrelde dat allemaal woordloos en toch klaar door zijn heet brein.—Hoho! netoaris, most in main ploas stoane.….….. Zacht brak ie af … denke.. nou.. denke.. om ’t goed te plooie nie te haastig.… en sachies àn.. Nie te gauw baidroaie.—Voort sprak ie weer..—Nou he’k.. he’k puur fairtig joàr.. dag.. an dàg main aige stukkie grond had.. poert..! poert.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog.… daa’s gain pap ete!.. Enne.. nou.. nou he’k alletait main rinte betoald enne nou.… komp!.. de boonestorm! enne daar goan je de boel veur d’ waireld! doàr hew je je aige op swait, op ploertert.. dag en nacht! Daa’s je molle mi de klomp hee?.. En nou kraig je gain duut veur àl je deurpoere.… Nou mo’k main stukkie grond of.. d’r of joagt aa’s ’n hond! die d’r schurft hewt! Is dá nie om te griene?..Notaris weut daa’k alletait main fesoèn houë hew! daa’k nooit nie suipe hew! daa’k persint waa’s woàr ikke most weuse! Enne nou bi’k soo achter op! Nou.. miskien mit twai goeije oogste he’k de boel inhoàlt!.. En nou.. mo’k op mainouëdag.. den bedel op. Daa’s hard netoaris? daa’s hard-stikke ellèndig!.… Netoaris ik smaik ie … kaik wa je doent! mit ’n[387]ouë fint van bai de saifetig die s’n heul laife s’n fesoen houê hewwe!.… uwes weut daa’k ’n ongelukkig waif hew.… de dokter ook, da main t’met arm moàkt hep! Ikke smaikie hep d’r meelai! Aa’s ikke strak-en-an wâ nie bestig sait hew.… f’rgaif ’t main.… main kop is d’r daa’s.… ’t-en-rammelt hier.… hew d’r meelai mee.… ’n kerel.… die dur poert hew.… s’n heule laife langest.…Ouë Gerrit had uitgesproken. Z’n gezichtskreukels jammerden; op z’n tronie groefde hartzeer.—En z’n stem had gekreund, half gesnikt.—Er was deemoed in z’n bocheligen rugstand, en z’n handen, scheurden en rafelden franje van z’n petje los, kramperig-nerveus.—’t Heele gezelschap, had bedrukt-ernstig en stil geluisterd, maar Beemstra wou ’r ’n eind aan zien.—Nou Hassel, ik vergeef je graag je brutale woorden, die ook niet van jou zijn. Je bent opgeruid!—Maar daar schiet de zaak toch niet mee op. Ik kan, heusch, ik mag niet langer.. konsideratie gebruiken … wil ik niet zelf de grond ingeboord worden. Heb je borgen voor ’t tekort?—Borgen, borge? snikte ouë Gerrit’s stem, vast niet, vast nie.. daa’s daan.. ik hep d’r lest twee had veur de koebeeste.. Moar nou is ’t daan! nou sullie d’r main arremoe-en kenne … mit de boonestorm.…—Dan is ’t blok gevalle Hassel, je begrijpt zelf dat..—Ik smaik ie netoaris main fesoèn! onderbrak huilbeverig ouë Gerrit, woar mo’k hain?! op mainouëdag.. aa’s de boel onder.. main baine wort weghoalt! Woar mo’k hain? Ikke kèn d’r vast gain werk meer finde! he’k gain kracht veur! Nou, si’k doàr mit ’n daas waif.. en kooters!.. Woar mo’k hain? Ik smaik ie netoaris sien d’r wa je doent? kaik ’t nog rais ’n joàrtje an! Main heule laife is d’r in uwes hand! Aa’s d’r nog ’n goed joar-en-komp!.…—Nee.. néé Hassel, ’t gaat niet, ’t gaat niet! Dat zijn dezelfde praatjes van ’t vorige jaar. Ik kàn, ik mag niet langer! Dat is overrompelen! Dat gaat ’r elk jaar dieper in! Je hebt[388]kinderen, je hebt al met anderen over grond onderhandeld voor hun. Nou, die moeten dan maar voor jou werken en je hebt nog ’n duitje bij de Bekkema’s.—En ’n meid waarvan ze heel wat leelijks zeggen, bulderde dokter Troost hardvochtig en wreed-gulzig woest, dat hij Guurt niet te pakken kon krijgen.—Lailiks.. lailiks segge, bitste ouë Gerrit weer, daa’t segge hullie t’met van de heule waireld.. van uwès ook! dokter! van ùwes ook!Hij driftigde weer, vergetend z’n smeek toon van daareven.—Kom Beemstra, maak ’r nou maar ’n eind an, hè? zei Stramme van uit de hoogte, bang dat er nog iets tegen hem uitbraakte, waar burgemeester bij zat … Er is vergadering en ’t heeft geen nut langer.…—Zoo is ’t.… ik heb er niets meer bij te voegen. Tot één November Hassel, en gaat ’t dan niet, dan is de boel aan de paal! onherroepelijk! adieu hoor! zie je te helpen!—Ouë Gerrit was gebluft en nijdig naar de deur gestrompeld, op z’n kousen, zacht, en de bulderstem van Dr. Troost hoorde ie achter zich schaterhoonen:… iets van stroopersras.… gemeen vollekie.. blijft gemeen vollekie!Z’n klompen schoot ie aan op de mat, en vuisten in z’n jekkerzakken bijeengekrampt van drift, klos-sjokte ie de deur uit.—Nou voelde ie pas, heel klaar dat ie verloren was voor goed, hij en z’n boel.—Het schrijnde, ziedde in ’m van huilende stikkende woede.—Dat tuig, had ie zich nou maar niet zoo vernederd, en de waarheid blijven zeggen. Want hij wist wel, hoe ze allemaal knoeiden met taxeeren en veilingen, en grond en verbouwing. Hoe ze duizenden en duizenden wonnen met hun spekulatie op pachtertjes; met hun los geld, en voorschot en afrekening en rente. En èven helder, in z’n woede, voelde ie, dat de heele streek door hen vermoord werd, door de slokops van grond en geld. Zij waren gedekt, ook bij hém.… Wat zoo lief helpen leek, werd dubbel en dwars door hun zelf betaald. En al armer werden zij, al meer konden zich ophangen.[389]Dat reed dwars door hùn land, meneer de notaris in eige span, mèt z’n kinderen, aldegoar geleerden.… En raik, raik, stinkraik hoho! en noakend in de ploas komme!.. Nou,.. al kon die dan nie laise en nie skraife.… da vatte ie tug.. daa’t stele waa’s. Nou waa’s hai d’r d’r uut, veur goed, omdàt tie de fint beleedigd had! Tug stom van sain … Enn … veur wâ gong die nou nie in hande van de aere netoaris? Hoho! waa’s aldegoar te loat! Veuls te loat!.…..Nooit had ie gedacht zoo moeilijk van z’n boel te kunnen scheiden. Nou ging ie ’n wintertje tegemoet! zou d’r ’n jaartje worden.En de heele boel, nou zoomaar, onder z’n klompen weg! weg! voor goed!In onrustigen peins strompelde ie door de straatjes naar huis, niemand groetend, niemand ziend. Er spande hevige angst in ’m, voor dingen die gebeuren gingen. Maar toch, heel diep in z’n kop, brandde ’n satanisch-lekker gedachtetje, dat ie ìets overhield, dat ’m geen sterveling kon afnemen.. Z’n spullen.. z’n prachtspullen.—Met hem was ’t nou toch gedaan, finaal!Toch kon ie stikken van woede, dat ze’m z’n naam, z’n fatsoen te grabbel gooiden; dat zijn boel aan de paal ging, al begrepen ze dat de boonenstorm ’t gelapt had. Nou kon ie zelf genadebrood vreten, straatarm en z’n broer ’r van lollen dat hìj gekelderd was. Nou zou ie rondkijken naar ’n huisje.… met ’n brokje kelder, voor hèm.… Eerst de spulle … had ie s’n heule laife lang doalik veur sorgt.… z’n spulle.… En dan.. moar goan.. soo ’t wil!—[391]

[Inhoud]ACHTSTE HOOFDSTUK.Ouë Gerrit had angstigen worstel met de kerels omhunop den dag aan ’t werk te houden.—Geradbraakt stonden ze op ’t land, landerig en slaperig met roode doorwaterde oogen, te gapen, te vloeken en te schelden. Telkens dreigden ze den boel er bij neer te smakken als de Ouë en Guurt d’r niet nog handig tusschen indrongen. Toch voelde Ouë Gerrit niet zooveel wrevel meer als eerst. Nog twee dagen blééf de kermis; dat wist ie. Laàt ze hossen, laàt ze zuipen. Hij had nou toch volop zijn genot. ’t Was ommers, op de akkers overal ’t zelfde gehang en geklieter. De meiden konden nergens, puur niet op d’r pooten staan van dans en joligheid. En niet één kerel die d’r frisch bij stond. Alleen de droogpruimers plukten, tuinders die d’r hachie niet op de kermis gewaagd hadden. In ’t jonge goed zat lol, pit.—Maar hij had toch ook zalig genoten.…Zondag van ’s avonds acht, tot twaalf, had ie d’r rondgekuierd.. Dertien dingen meegepikt.… hoho! da waa’s d’r puur ’n salighait weust.… koorts in s’n bloed had ie voelt..Z’n oogen hadden gegulzigd, en z’n handen gegrepen naar al ’t moois. Vijfmaal onder rèn en hòs en oppropping van stoeten kon ie z’n slag slaan, en achtmaal was ’t gelukt telkens op andere manier. Twee prachtige dompertjes van zilver ’t eerst.… Zoo glànzend had ie ze gegapt, vlak voor den neus van de spullejuffer. Even van ’m àf zag hij ’n wilde stoet, en met z’n rug bleef ie gekeerd naar de kraam. Bons! daar stootten en bonkerden ze ’m omver.… Hij.. ouë kerel.… met z’n angstig gebluft lachie op z’n kinderkop,.. doend, nèt of ie zich[358]waggelend vastgreep.… verschrikt:.… Toen, heel-stiekem, vlug de greèp, de zoet-zalige verrukkingsgreep, mèt bang-zwaar, toch heerlijk besef dat ie plots gevat kon worden. Maar dan daarnà, altijd ’t gelukken! Godskristus! vlak voor d’r neus bijna, toen ie ’t beet had.… Dan, al dat avondlicht om ’m heen,.… die schelle pracht, die bonte gloeiing van alles, maakte ’m razend gek, duizelig van grijpwoede, heb-woede. En rondom z’n vol-zalig hoofd, rondom zijn eigen juich binnen in,—de flambouwen, ’t zanggeraas, de orgels, die ’m deden trippelen van plezier, alsof ie nog ’n snuiter was. Hij had danslust in z’n beenen gevoeld, en zachte stijgende dronkenschap van zoet-heet steelgenot. Dat ie daar nou maar grijpen ging, wàt ie wou. Eerst loeren, of ’t kon, veilig, veilig. En als ’t dan zoo mogelijk veilig leek, dàn beet! Dat genot, daar te loopen tusschen ’t vuur en nooit niet gepakt! De kerel die ’m eens gesnapt had, leek nergens te zien, en luchtiger was ie door den ontzettenden woel van al vreemde boeren en buitenlui heengestapt.—’n Bekende groette ie vriendelijk, met lachje. Wat jonge meiden en kerels, die ’m ontmoetten, dolden met ’m,.… wat zoo’nouërot op de kermis doen moest.—Weer anderen beklaagden ’m, dat ie geen wijf had, ’n gek mormel, dat niet praten, niet staan kon. En in ’t besef, dat ie beklaagd werd, voelde ie zich nòg lekkerder, veiliger, rustiger in gap en greep. Dan dacht ie, dat hij met z’n genot, met z’n brand-van-héél-ander begeeren van binnen, toch ook heel anders tusschen de speelgoedkramen, tenten en spullen liep dan al die andere kermisgangers. Dat voelde ie diep, maakte ’m razend van angstige blijheid, dat hij, van àl dat prachtige … prachtige,.… dat hij daarvan stukken en brokken hebben moèst, moèst. Hij had niet geweten waar te beginnen, zoo veel, in duizeling en gretigheid zag ie tegelijk..’n Paar tuinders spraken ’m aan; maar hij had zich met ’n snauw van hen afgemaakt. Hij wou alléén zijn, heelemaal alléén. Daarom had ie vrouw Hassel ook thuis gelaten. Voor ie gegaan was had ie Guurt gezeid, dat zij nou maar eens ’n paar uur bij moeder moest blijven, maar Guurt wou niet, had hem kunnen slaan van nijd.…[359]—Ik sien joù ànkomme! Nainet foader! daa’s glad- en al mis, blaif jai d’r bai je waif! denkkie daa’k main jonge laife soo slaite wil?.. niks gedaan! En ze was weggerend voor hij nog iets terug had kunnen zeggen.Maar hij woù, woù toch ook.—Nou waif, nou goan ikke d’r tug effe uit! had ie gezegd tot vrouw Hassel. Vrouw Hassel, op d’r stoel ingezonken, bang, vol van ’t kermisgewoel om ’r heen, waarvan ze niets begreep, had ’m aangestaard. Pal voor hun avondraampje bleef ’n orgel staan, beschetterde ’t huisje in dreun van klanken;„Behuts dicht Got..”met bombarie van trillerige fluit en hoorn, in sentimenteelen beefgalm van trombone. En plots, zóó dwars door ’t orgelgezanik, was vrouw Hassel uit ’r donker raamhoekje, in snikken uitgebarsten.——Hoho! loopt de waterlaiding nie, had ie geschreeuwd, of jai d’r wel of d’r nie grient.. roàkt main kouwe paipe nie.. ik goan,.. Ik goàn d’r! van dit en van dâ.. ikke mot de kerremis nog ’rais kaike veur ikke de fier plankies kraig!—Ker-re-mis? Ker-re-mis?.. snik-stemde zot-suf vrouw Hassel.—Jào kèr-rè-mis! kèr-rè-mis! bauwde de Ouë ’r woedend na;—kaik mins! Nou blaif jai d’r pàl in je hoekie hee?.. Allejesis.… waif.. je stinkt weer aa’s ’n mesthoop!.… Nou dan!.… jai f’roert d’r vast gain vin.… enne je hep d’r ’t hart nie om vuur an te roake! Nou is d’r puur gain godlaifendige siel in huus! En.. jai blaift hier.. huhu! in ’t donker.. f’rstoan? want jai bint d’r vast nie te f’rtrouwe mi licht!.…—Jai blaift.. jai blaift, stotterde ze na, uit ’r hoekje.. in zachten snikhuil, één woord nog vasthoudend, zonder ’t zelf te beseffen.—’n Rimpeltje van blijheid was op ’r oud wijvemasker gegroefd, toen ze ’t orgel nog maar heel zwak van ver hoorde janken.—Jai blaift ’n komp d’r nie van je ploats.… hoho!.. ’n messtuut!.. waa’n stank!.…—Nie..! nie! van …—Vàn je ploats! had ie nagebulderd.—[360]—Ploas.. ploas! teemde ze na, dadelijk, dadelijk weer vergetend. Woedend werd ouë Gerrit altijd om dat nabauwen, den laatsten tijd, omdat ie ’r weer wantrouwelijk, ’n slechtigheidje, ’n schijnonnoozelheidje achter zocht. Want heèlemaal vertrouwen, wat z’n spullen in den kelder aanging, deed ie ’r toch nog niet. En eindelijk na nog ’r toegesnauwd te hebben, onder ’t uitmaken van de lamp, dat ze zich niet verroeren zou, en maffen kòn, zoo veel ze wou, was ie heengegaan.—Tegen twaalf uur, bij z’n thuiskomst, zat z’n wijf nog roerloos in den hoek, ingeslonken op ’r stoel, voor ’t raampje te suf-staren, opschrikkend even toen ze ouë Gerrit’s scherpe stem hoorde.—Toch had ze geen vraag gedaan: of ie wegging of terugkwam. Ze kòn ook niet, omdat ze niets begreep.—Ze had ’r gezeten, in ’t stikkeduister, vier uur moederziel alleen, zonder die alleenheid te beseffen.—In doffen mijmer om niks, ’t hoofd volgeloeid van gillende oorsuizingen had ze gehuild, schokkerig, snikkend; dan plots weer stil, bang, haar bangheid niet beseffend, alleen voelend als ’n onbestemde angst in d’r lijf.—Ze had ’t pikzwart om ’r heen gezien, pikzwart, en plots was ’r soms ’n lampiongloei achter haar raampje, onder lawaai en krijsch voorbijgeschoten. Dan schrok ze hevig, beefde ze, niet begrijpend wat ’r gebeuren ging. Zoo was ze vier uur alleen gebleven, in ’t stik-warme avondkrotje, met ’n aschstinkende stoof onder ’r beenen uitgegloeid,—tòt de Ouë inkwam, opgewonden, met razernij van voldanen hartstocht in z’n oogen.—Hij had ’t wel gedacht, dat ze niet aan de lamp zou raken, omdat ze ’m niet wist te vinden. En toch, nòg vertrouwde ie ’r niet! Maar dien avond blééf ie in gloeiende razernij.—Vlak voor d’r neus stalde ie z’n gestolen rommel uit, en als ’n bezetene, lachte, huilde, vloekte ie van genot. Z’n spullen zoende, zoende ie, vóór haar oogen.Vrouw Hassel zat weer te kijk-suffen, begroezeld in ’t lamp-schuwe licht. D’r vervuild bruin japonnetje reepte op de borst open, en ’n vuil brok hemd slobberde ’r uit. Haar gedrochtelijke rimpelkop, vergroefd, stond groen-grauw, en ’r groezel haar flodderde uit d’r morsige scheef-gezakte steekmuts. Het geteisterde[361]doorgroefd voorhoofd bewoog nerveus, en ’r brauwen zenuwden in trilangst.—De Ouë, in ’t verstilde kamerke jubelde vóór d’r uit, zonder dat ze besefte wat er gebeurde.——Twee prachtige nikkelen dompers, ’n heel stel koperen vruchtevorkjes, op rood-satijn, er in gegleufd; twee kleurige kandelabers, ’n nikkelen wekkertje, ’n rooie doos met spullen d’r in, zonder dat ie wist waar ze toe dienden; maar ’t had ’r prâchtig staan glimmen, met aldegoàr gouden slootjes.’t Roode satijn streelde ie duizend, duizend maal. De snoezige vorkies prikte ie in de lucht, als ’n dol speelsch kind. Die had ie met overweldigenden greep, aarzelenden angst bemeesterd, bij ’n bloedig vechtpartijtje.—’n Dronken kerel, had z’n mes getrokken en met genadelooze armzwaaien, woest om zich heen gehakt, al maar krijschend dat Jaap de klapbessen-dief was, en niet hij; nièt hij. Drie lui had ie al gewond. ’t Was ’n dol geschreeuw geweest, gegil van ontstelde meiden, toen plots ’n artillerist, den vent ’n mep op z’n pooten verkocht, dat ’t mes uit z’n klauwen viel. Maar d’r bleef dolle opstuivende amokangst onder de kermisgangers, grillige paniek, drom van opstandjes van al soorten menschen, rillend voor ’t staal; menschen die elkaar in egoïstischen angststuip knellend verdrongen. Vlak bij ’n groote verkoopkraam hadden ze den dronken woesteling neergekieperd, met z’n roggel-kop tegen de keien.—De agenten met artillerist, zelf half-dronken, boeiden ’m toen de woesteling was begonnen te trappen, en te razen voor tien dollen te gelijk.—Op dàt oogenblik was de Ouë, de groote kraam ingehold, van achter met ’n klinkdeurtje openend. En pal op de vorkies met hun rood satijn had ie áángegrepen. ’t Was ’n dolle waag, dat wist ie, maakte ’m zwaarlam van bang-hevig genot. Op ’t moment dat ie instapte, voelde ie zich stikken. Z’n adem bleef wèg; hij keek naar niets. En in ziedenden waanzin toch, stàr, deed ie wat ie moèst doen. Hij wist wel, klaar, dat ieder ’m kon zien gappen; de juffer, de helpstertjes allemaal.—Maar ’t kon ’m niet schelen. Eenmaal bij de glimvorkies, koortsgloeiden z’n handen, jeukte ’n brand in z’n polsen, en snel, halfstikkend,[362]lam van aandoening en goddelijk bang genot, pulkten z’n vingers al tusschen doozen en pakken, rukte ie de vorkjes naar zich toe. ’t Was gedaan voor ie ’t wist. Even, heel even wachtte ie op ’n greep in z’n nek, bons op z’n kop, ’n trap in z’n zij, ’n slag, ’n schreeuw van: houd ’m! houd ’m.. Maar niks kwam d’r op ’m af!—De juffer in ontstelden angst bleef kijken naar den bloedigen worstel van dronken woesteling, de helpertjes ook, de menschen er om heen óók. En niemand zag hem ’t achterdeurtje uitwaggelen, geslagen van emotie en geluk, het étui zalig tegen z’n bonzende keel gedrukt.—Zoo had ie gemoerd, dertien keer, al voorzichtiger en listiger na den eersten duizelenden gevaar-zwaren uitval. Maar één ding,—’n rond spiegeltje met blommetjes beschilderd, bengelend aan ’n vuurrood lint, en dat ’r van de kraam àf zoo prachtig geschitterd had,—viel ’m tegen, vond ie noù niet zoo mooi meer. Het was beslagen, dof-groenig en leelijk tusschen al ’t andere prachtige in.—Maar de flakonnetjes met reukwerk, en d’r geslepen randjes en zilveren spuitdopjes, vond ie fijn, snoezig, kòn ie niet genoeg beglunderen.—Op z’n tafel had ie den heelen boel uitgestald. Z’n wijf en z’n duif keek ie om beurten aan.—Hij besmakte z’n lippen in stikkend-stille pret.—Vrouw Hassel kwijlde, beklodderde ’r angstmond vol speeksel dat klefferig afdroop bij de hoeken op ’r kin. Ze verlikte ’t, traag de slappe tong draaiend om d’r grauwe lippen.—Ouë Gerrit keek ’r telkens aan, voelde zich dol-opgewonden, en in dronken genotspassie, zong ie valsch-dof mee den kermis-deun.—Oaauw- waa’t ’n ska-ande.…geniepig lachend, dan plots uitschaterend ’n wilden stroom van woeste verrukking. Hij voelde wel dat ie ’n beetje gek deed, maar ’t wàs niet zoo.… ’t Most ’r uit, z’n lol, z’n heerlijke joelende lol. Hij kon d’r van grienen.—Plots ging ie dansen als ’n bezetene, de glimmende en fonkelende spullen in z’n knuisten gekneld, tot ie hijgend van inspanning[363]ophield, neersmakte op ’n stoel.—Toch weer dadelijk veerde ie wég.Vrouw Hassel, òmzuurd in ’n walgstank van bevuiling, die door ’t avondkamertje rotte als lag ’r ’n beerput opengegraven, schrok en trilde bij elke beweging van den Ouë, haàr kant uit. Maar hij rook en zag niets; zoende z’n spullen met de oogen, grinnikte om wat ie zoo pienter weer had klaargespeeld. En bij elk stuk dat ie opnam, kreeg ie weer precies voor zich, hoè hij ’t bemeesterd had, waàr, en tusschen welk geknel.—’n Groote duitsche pijp had ie al honderdmaal in z’n mond gestopt en honderdmaal ’t mondstuk met z’n vingers weer zacht en voorzichtig afgedroogd.—Doller woelde jubel in ’m op, juist nu alles uitgemoord leek van stilheid in z’n huis. Guurt bleef wèg, de kerels bleven wèg, den heelen nacht.In z’n danspret had ie ’t niet overdekte duifje wakker getrild in z’n korfje. Even soms, de rood-omschubde oogjes loerden rond in ’t verlichte nachtkamertje. Heel zacht verklonk gekoer uit ’t kropje, als geschrei onder den vloer uitstijgend. Kamerke lag in stomme rust. ’t Pronkschoorsteentje flonkerde in ’t late lamplicht, en ’t rood lapje er vóór, bloedde donker èven aangeglansd.—Pookstel stond dof te koperen en staartklok tikte, heel breed en heel loom, onder de lage balken.—De Ouë, zoo zoet in den nachtsuizel onbeloerd, vrij en ruim, zonder angst voor gekijk en gestommel uit de slaapholletjes, voelde zich al zaliger. Straks nog had ie ’t tafeltje met al de portretjes omvergeloopen. Eerst schrok ie; toen in één wist ie dat ’r niemand in huis was, geen sterveling die ’m begluurde.—.… En doàr há’ je nou s’n waif.… dá’ stinkende mesthoop.… hoho! die heuldegoar kon sain d’r niks skaile meer! Waa’t ’n morremel.…In en uit z’n kelder liep ie, draaiend om z’n spullen, ze tellend en overtellend zoo veel keer ie wou; geruchtmakend dan hier, dan daar, ’t luik wijd open, en z’n nachtlampje hoog. Een gloei van stikkend, bijna wurgend genot schokstootte door z’n[364]keel en z’n mokerend hoofd, waar ’t bloed door koortste. Z’n vrouw wou ie wel slaan, uit overtollige kracht en uitzinnige wreedheid. Hij wou ’r ranselen op ’r dooien kop, ’r suffe smoel, zoo maar, in jubel. Pal op ’r smerigen snuit, ’r stinkend lijf, dat ze d’r eindelijk ook ééns wat van zeggen zou, hoe lekker hij d’r hier stiekem zijn kermis hield. Z’n lippen smakten, z’n handen jeukten, jeukten. Z’n oogen brandden gaten in de lucht. Hij kèek niet, want hij was vlak òp de dingen, hij was de dingen zèlf. Hij betastte ze met z’n oogen, zoo sterk als met z’n vingers. Hij voelde ze met z’n spraak, en hij tastte ze met z’n reuk! Van alle kanten in z’n demonische zinsbegoocheling, proefde, rook en vatte ie z’n spullen.Woester kwam een wulpsch begeeren in ’m opschroeien om ’t stomme suffe wijf te ranselen, te knijpen, nou juist, nou in de stilte, ’r beuken tot murf, dat ’r grauwe smoel ging spreken en zeggen hoe ze ’t vond, zijn spullen.—Plots hoonde z’n stem valsch naar d’r toe.—Hoe vint je ’t waif.. hoho!Z’n stem klonk wild en scherp in ’t nachtkamertje, en z’n vrouw, half ingezakt, geslonken lip-puffend op ’r stoel, antwoordde niet, ronkte blazend. Even daarna schrok ze recht òp, met staar-doffe oogen die knipperden tegen ’t groezelende lamplicht. De grauwe lippen mummelden wat, en d’r gedrochtelijke angstmond verkwijlde bang gedroom. Ze stamelde met stem, doorhuiverd van prangenden angst:—Ikke goan nie mee.… nainet!.…Nu, in één werd ie bang Ouë Gerrit, voor d’r gestamel en gestaar; voor d’r grauwen kop die in zenuwbenauwing verrimpelde en vergroefde als ’n ijlend mombakkes.—Eerst had ie heel even gedacht dat ze op zou springen en ’m zou bestelen als ie ’r daar al die prachtstukken uit z’n kelder, zoo sarrend-gul liet zien. Hij had z’n overmoedigen satanischen hoon tegen ’r opgesmakt met ’n scherpe vraag: hoè ze z’n spullen vond, en ze was heel vreemd opgeschrikt. En ze had gekeken, uit ’r hoek, in ’t licht, zoo wild en verschrikkelijk als ze nooit deed. Was ’t inbeelding van ’m? Nee, neenet! Hij had[365]’t gevoeld als ’n slag uit ’t duister op z’n snuit zonder dat ie de hand zag die ’m teisterde.—Inééns voelde ie zich weer laf, kruiperig laf, klam in doodsnood. Felle angst beklauterde weer z’n strot, knelde zich vast om z’n krop, kneep en kneep, en z’n handen gloeiden als hield ie ze boven ’n komfoor.—Gauw droeg ie z’n spullen weer naar den kelder terug, met ’t nachtlampje in z’n bevende hand. Wurgender omklauwde ’m de angst in de starende stilte van ’t huisje.Van de straat verklonk nu en dan kermiskrijsch en vage zang die ’m sidderen deed. Z’n gedachten bangden dat ze ’m zouen komen halen.—Alsof ze alles nageteld hadden op de kermis en gezien dat ze dertien stuks misten, en dat God hem, hèm had aangewezen.—Laf, kleintjes en kruiperig schokte ie òp van elk geruchtje en ’t duifje had ie kunnen doodslaan om z’n lam gehuil, z’n dof gekoer.Maar de stilte drukte op z’n keel. Telkens in ’t stalduister, heel uit de groen-zwarte diepte, dacht ie tronies te zien van de lui die hij bestolen had. ’t Was gekkigheid, ’t kon niet, praatte ie zich zelf in, maar hij was d’r toch puur van stuur door. En telkens weer keek ie om, zag ie de schimmige gezichten loeren en grijnzen, en hoorde ie ze zacht onderdrukt schateren uit de staldiepte, en al maar kijken op z’n bibberende angsthanden.Kleiner, al kleiner in z’n hoon voelde ie zich worden. Eerst had ie in overmoed z’n wijf willen ranselen.… Nou, nou was ie blij dat ze niet meer naar ’m keek. Langszamerhand durfde ie nergens meer heen zien, om de klamme stilte in huis; stilte die ’m deed rillen en huiveren van al stijgender angst. Soms trapte ie, in doodsnood zelf tegen de tafelpooten, om de vale drukkende zwijg te breken. Maar dan beefde ie weer van ’t vertrillende gerucht, en gluurde naar z’n wijf of zij ook hèm bekeek.Hij zweette, klam, bibberend, bevangen in ’n tergenden nood die ’m stikken deed. Met één sprong holde ie naar z’n bedstee.. ’t Moest uit zijn … Maar ’t duisterde weer zoo naar voor z’n[366]oogen.… Allemaal zwarte dingen zag ie op zich afspringen; slangetjes en kriebelige wormpjes!In dollen angst holde ie naar z’n wijf. Nou moest zij ’m beschermen. Zacht stootte hij haar op, wrong ’r de stinkende rokken los, en strompelde haar naar de bedstee. Hij hield ’t zoo niet langer uit. Stikken, gillen zou ie van angst, gillend krijschen, door de heele buurt, dat hij de dief was, hij de dief, van de bollen, van àl de spullen, hij en niemand anders.—Maar als z’n wijf nou maar in bed lag, zou hij, achter d’r rug zich kunnen verschuilen, zoo heelemaal gedekt door háár.—En sidderen kon ie van zich zelf als ie ’r aan dacht, dat ie ’r straks nog had willen ranselen, ranselen van lol en jubel, dat suffe stomme wijf, dat ie nou noodig had.—Vrouw Hassel was in ’r afgezakte rokkenrommel voor ’t bed gestrompeld, staar, suf, lippuffend. En Ouë Gerrit kwam, vlak àchter d’r stinkenden donkeren rug aansjokken in z’n onderbroek, dicht z’n oogen, z’n ooren met de beefhanden gedekt.Angst verstòmde z’n spraak; hij wou wàt zeggen, maar ’r verheeschte klankloos gestamel. Eindelijk, na uren van marteling viel hij in nachtmerrie-sluimer.—Bang van z’n eigen eerste felheid en latere lafheid tegelijk, stond ie den volgenden morgen, gebroken òp. Dat satanisch uurtje doorspookte z’n brein nog lang. Lamgeslagen, overal pijnlijk, doolde ie rond op ’t land, stom hier en daar wat plukkend van z’n boonen.—[Inhoud]II.Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.——Mô je main?—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.——Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369][Inhoud]NEGENDE HOOFDSTUK.Eind-Augustus stonden ’t snij- en sperziegewas, prachthoog in bloei.—Ze hadden al berekend de tuinders, dat er duurte in de boonen schoot, met de schrale zon en gurigheid. Dat was d’r eerst met snijboon, negentig cent de duizend voor fabriek; de sperzie, vijfentwintig, en nou zou ’t temet twee pop voor snij-, en negentig cent voor ’t spersiegoed worden.——Daa’s suinige Job!.. schreeuwden ze elkaar toe, van de paden.—Uit alle hoeken, werd spannend-angstig de pluk gewacht als laatste uitstuiping van zomerzwoeg. Ze plukten nog wat vruchten, her en der, maar ’t was spelen.—Ouë Gerrit zat iederen dag zelf in z’n boonelaantjes geknield, op de onderste ranken te zoeken, dat ie ’r van trilde in z’n knieën, en de kerels spottend schreeuwden:—Ouë, je baift aa’s ’n kikker op ’n kluitje.. la stoan dâ werrekie!Pracht-hoog in groen-goud, poortig diep, zonnesprankelend beflonkerd en vurig beketst, stonden de boonlaantjes, koepelig dichtgegroeid op de latten en hooge rijzen.—Honderd schepsels had ie geplukt, ouë Gerrit.—Suinigies, suinigies, bromde ie, most tùg gauwerst gonge in dâ weer!—Stram van ’t bukken kromde ie overeind, kreunend van voetpijn. Zoo in buk, kerfde ’m z’n klomprand vlak in de wreef, scherpe rooie gleuf snijdend in ’t heete vleesch. Hij gromde maar ouë Gerrit, onrustig, dat alles zoo laat kwam.—Aa’s de bofeste boel nou moar vrucht sette; die gaf tug ’t maist. Dan gong alles nog wèl.… bromde ie.—Dirk was aan ’t sla-steken, nateelt, bij ’n hoekje vruchtboomen,[370]en Piet droeg de manden uit. Met z’n honderd schepseltjes sjokte de Ouë op z’n jongens áán.—Tug goed hoho! dâ d’r waa’t in ankomst is hee? hoho! Kaik main rais mit natte beene stoan? Eenmoal andermoal.. dâ hep je nou van die laileke spruitkool.. huhu! nou is ’t weer t’met droog aa’s ’n hart! en sullie binne d’r saiknat!.. wa daa’t g’was tug an sain woàter komp hee?.. enn ’n proes da je d’r hep!.. je ken d’r vast nie tussche harreke!—Daa’s nou sòò sait, norschte Piet, wa mô je mi die spruitkool tussche je boone?!—Reuk jai da feuruit.… vier en vaif.…—Reuke? wa reuke? blaift tog àl je woater opstoan? da weut jai krek aa’s wai, moar je wou d’r weer suinigies anlegge hee?—Daa’s weer wat aêrs! knorde Ouë, wel voelend dat ie niet had moeten klagen … Veur wat had ie soo stom weust.. waas doar nou ruimte?.. de snaiboone op vier, en de spersies op vaif voet! kon op ’t pad ommers niks tussche!Tegen ’t allerlaatst van de maand was ’t weer plots gedraaid. Winderige blaas guurde over de akkers. Zware zilv’ren wolksteden dreven áán, als lichtende vestingen en grillige bastions, overgierd in regenwaalte, bangen hemeldruisch en klettering van sneeuwig hagelblank. Angstig gekijk naar de luchten was overal op de akkers; naar den zwaren hang en roetige wolkduisteringen, die vervalend-somber over de velden dreven, opgejaagd in windhoozen.—Ouë Gerrit was niet meer te houën. Laan in, laan uit z’n boonen liep ie al z’n akkers af, van vijf uren in den morgen. In siddering zag ie de zon wegblijven, den wind opsteken, en onweerigen bliksem dag en avond over de velden flitsen. Hij at en dronk niet, stáárde maar met bleek-bang gezicht naar de lucht, benauwende woordjes vermummelend.De jongens kropten zomerandijvie open, sloegen ze als pauken op elkaar schoon, slobberden ze in ’t water, de geel-weeke omkranste prachtharten. Maar ouë Gerrit zag niets dan de[371]grauwe bastions, de geel-roetige lucht; hoorde donder om ’m heenratelen, liep doorzògen in den regen en hagel, in dolle oproerige vloek-bange spanning, wat dat worden moest met z’n boonen.—Op den laatsten dag van Augustus, tegen den middag, in zwoelerige stormigheid, stond ouë Gerrit, vaalbleek, baardtrekkend, versteld en kromgerugd van angst, op z’n akkers, mummelend in brommige oproerigheid tegen àllen.… wat dat nou worden moest met z’n oogst.—Langzaam was ’n droge dorre zomerstorm komen opgieren, zooals ie die wel meer had gezien; hoozen die ’m stil maakten van hevige vrees. Rondom de groote lanen, loei-druischten de boomen als werd de aarde zwart-hoog overgolfd van aanbruisende, suisend-kokende zee-zwalpende branding.—Geraas van orkaan bulder-loeide al sterker over de akkers, en de lucht plots stond laag, roetig-geel, onweer-bang.—En telkens vuiler geel doorzwamde den hemel, als vitriool dat kookte en schuim-ziedde in ’t ruim.—De boomen en ’t gewas groenden valsch-hèl onder de eindloos roet-gele lucht, en vreemde grondsidder van aanrollend onweer beefde door ’t land. Van de hemelhoeken uit, naar geel-duister zwerk dreven òp, reuzige wolk-katafalken, overeind gestapeld als stille omfloerste rouwgebouwen. Angstige drooge loei goot warrel en stofkolking uit de lanen àchter de hagen op ’t land, en als levende cykloon stormden de zandhoozen zwirrelend heet, in razenden loei gloeiend over ’t gewas.—Plots in zondvloedschen raas stortte regen neer; wilde overstroomende regen, gierende druisch, woest-donderend van kook en kletter. Wilde razernij van stormrukken bulderde mee over ’t land, hoosde en rende tusschen ’t gewas.Ouë Gerrit stond midden in. De kerels, Dirk en Piet, en ’n paar losse werkers, waren in ’t schuilhok gevlucht. Maar hij liep als ’n dolle op de akkers, omstormd door hagelende vlaagbuien, die ’m striemden, half vernielden, z’n oogen dichtkeiden, z’n gezicht bombardeerden en z’n plunje doorweekten en fladderig havenden.—Maar vóórt wou ie, in doodsnood geslagen, geteisterd,[372]tùsschen de laantjes, waar de storm in razernij alles stuk-mokerde, knakte en versplinterde; waar oproer-tumult doorheen gierde, in uitstortende woeste vlaag op vlaag.Ze schreeuwden ’m toe, van ’t hok, uit ’t erf, dat ie zich bergen zou. Van allen kant op de akkers rondom, zag ie de mannen vluchten in dollen loop. De bliksem zeiste blauw-roode vlammen om ’m heen. Donder doorroffelde den hemel ratelhelsch, als stortten ’r rotssteden in, bazaltblokkig, in daverend tuimelgerucht van donderende treinen, op elkander inbotsend, onder welvende hemelkap. Boven de akkers, in de lucht, rumoerde zwarte worstel van titanen uit, achter de zwirrelende regenvaalte en sneeuwende hageling. Dun schrik-geschrei van ènkele stemmen op de lanen klonk na, en vluchtende donkere gestalten holden over den wèg, in bangen haast, als èven windhoos neerlag.—In rauwe razernij waggelde ouë Gerrit op z’n land, al sterker omdonderd van windhoozen. Telkens werd ie teruggezogen door windrukken, die vernielend om ’m neerraasden, z’n kiel van ’t lijf fladderde in scheurende ritsen; stond ie blind geslagen, schreiend-vloekend te tasten in den natten walm van hagelwit en regenstorm.—Lager, lager, in geel-roetig schuim gromde de lucht, wijd, en over heel ’t laat-zomergroèn kolkte een woest-sneeuwige warrel van blanken hagel, een raasbui tusschen valen regen zigzaggend, dwars stroomend over ’t land.—In de lucht, onder de boomen zeiste de bliksem. Bang-bijbelsch-rumoer, sloeg als ’n stedevernieling en godstoorn over ’t land. Bazuinig geschal en geloei verklonk dóór ratel-hevigen onweerdreun heen. Dreunende gongs zongen donkere melodie achter den roffel der slagen, en paukende helleraas overbruiste de akkers bij elken nieuwen slag van zeisend blauw-rood gebliksem. En door de luchten vluchtten, in zwaaienden, gang de vuil-gele roetwolken als donk’re karossen woest en vernielend.Ouë Gerrit huilde, snikte, rochelde van angst, ontzetting en drift. Den bliksem zàg ie, ’t onweer hoòrde ie niet meer.—Alleen bestaarde ie z’n boonen, z’n bòònen, daar nou in de[373]paden neergehamerd, in kraak en ruk, kris-kas voor de wereld, zóó dat ie ’r zelf geen voet meer tusschen kon dringen.—In geweldige uitstorting van woede en angst, mokerde ie z’n vuisten naar den hemel, vervloekte God, den Heere Jesus, dat ze z’n oogst vernielen lieten; in dollen krijsch, zijn stemmewanhoop verloren en verwaaiend achter regenkletter en stormrukken.Geen pad was meer te zien, tusschen de boonen. In één uur had de storm in zoo hevige verwoesting rondgemokerd dat de akkers onkenbaar verwoest droefden.—De knoestige rijzen en latten lagen geveld, gebroken, doorknakt, de hooge bloeipracht-boonen afgerukt en dóórscheurd, de ranken vol jonge vrucht, steuneloos doorstrengeld, ’t sap sipperend uit de wonden, kris en kras dooréén. Ingepiekt, gewond, afgenageld en geschonden in hun stronkige stevigheid, splinterden de rijzen op de paden, als slagveldwarrel waar regen dampend over heen grauwde.—Al ’t gewas rondom lag vernield.Ouë Gerrit doorzopen als ’n druipende schooier, z’n baard en lokken omzogen en harig-vastgeplakt op z’n groengrauw bleeke kop, was na krankzinnige uitrazing, en vloek tegen God, sidderend stil en bochelend-gekromd tegen stormhoozen in, z’n huis ingestapt. Z’n oogen keken niet meer. Er zat staar in z’n kijk van ’n gek die rondliep met wraak en manie, koeling zoekend overal waar ’t op kon.Twee uur had de verwoesting aangehouden. Toen was orkaan uitgeraasd, en stille ruischregen alleen zong nog nà uit de stil grauwe lucht, laag over de akkers, in paarsen streepnevel eindloos vèr, zangerig-stil van ruisch alom! De weggerukte hagen en struiken openden ’t land met vreemde vergezichten, onkenbaar geschonden. Angstige stilte van hevige ontsteltenis ging er over Wierelandsche werkgroepen. Niemand van de tuinders die durfde zien, zièn de volle schade van ’t dolle weer.—Na dagen pas kropen ze bijéén, de kerels.Op hun koppen vrat vloek-razernij in, grimmige verbittering. Met ontsteltenis-stemmen jammerden ze òp, vroegen ze elkaar wat bij die, en bij diè, de „boonenstorm” had uitgewerkt. Eén, in beschutten hoek, leek er wat beter afgekomen dan de ander,[374]maar bij de meesten was er verlies van miljoenen boonen, ’n oogstvernieling die de naakte, zorg-zware pachtertjes inééns tot bedelaars maakte. Want niets werd vergoed, niets was verzekerd van hun waar.Als ’n rouw, ging er stomme ontzetting en stil geween over ’t land. Honderden arme kerels, met alleen pacht van brok grond, stonden geschonden; wisten niet meer wàt ze waren: bedelaars of baasjes, pachters of wanbetalers. Ze zagen zich al in November van ’t land gewezen, omdat ze geen geld genoeg voor den landheer hadden. —Na dagen nog, geweldig in grauw-triest en regenafdruip, lagen de akkers, in slagveldvernieling van gewas.—Over elkaar heen, één strubbel en splintering van hout, afgerukt verminkt groen, half al aan ’t verrotten in de nattige brei en spoeling.—De boonkoppen slierden als leeggevreten door kraaien, uitgescheurd vlechtwerk, tusschen de splinters van de rottende knubbels. De late kapucijnders hurkten plat en dwarsgetrapt voor den grond, in vollen bloei geradbraakt. En onafzienbare rijen, snijboonen en sperzie lagen gestreken als ’n vies groen-zwarte modderzooi, kris-kras dooréén. Rondom, in ’t morsige gras splinterden de gebroken frambozestruiken en besseboompjes, in klonterigen warrel, geknakt, met angstigen krampweerstand van gekneusde takken, groezelig verrottend, als doorbarsten nattig hout.Na den eersten ontzettenden aanval van angst en drift, terwijl de bui boven z’n hoofd uitraasde,—en hij als ’n gekke mandril, holde, griende, vuistbalde tegen God; vuistmokerde tegen alles, inéénkromp van waanzinnig schreiend-amechtig verzet, voelend de vernieling van z’n boonen als ’n uitrukking van zijn ledematen, scheuren en hakken in zijn eigen levend vleesch,—was ie, nà nog ééne opbruising teruggevallen in nerveuze spraakloosheid.—Binnenshuis had íe eerst z’n vrouw dwars in ’t gezicht gemept, Guurt gevloekt en gescholden dat ze zwanger was van ’n vuilen vent, en woest-schreiend op de kerels neergesmakt, dat zij de schuld waren van alles. Zij hadden ’m bestolen, en zij hadden dien luizigen Kees en Ant, twee kruisen, twee ongelukkigen in z’n mikken gehaald. Maar de kerels[375]lieten zich niet lang verbluffen. Met ’n paar hevige opstoppers tegen z’n maag en z’n neus, strompelde ouë Gerrit achteruit, bleef ie stom, starend-stom, neergesmakt in den leegen stal. Niks zei ie meer, niks, dagen achtereen geen woord. Alleen bromde ie wat, z’n groenzuur kindergezicht zenuwdoorschokt van rare wilde trekken, als ’n op zelfmoord peinzende gek, mummelend en baardtrekkend.—Rooit noa niks, rooit noa niks! moàkt màin niks.. hep d’r main aige! gromde hij.De jongens werkten weer op ’t land, poogden de neergestorte weggebroken ranken overeind te binden.—Ouë Gerrit keek ’r naar, in waanzinnige mijmer-kalmte, mummelend wat woorden, zonder zin.—Dirk rukte de geknakte latten en rijzen uit den grond, trapte rondom den modderboel weg, stootte nieuwe stronken in de aarde, bond ’t gewonde goed, dat nog èven leefde, met touw en teenen òp.—Piet hielp mee, vloekend op de vernieling, driftig rondloopend in lust tot drinken, baldadigheid en bakkeleien.—De zon was na storm-grauw en regen weer schaterend doorgestraald. De hemel blauwde en glansde prachtklaar, en in den lichtenden fijn geurenden Septemberdag jubelden de glanzen, stroomde zomerhitte langs de akkers; als proestte de zon om demonenhumor en verwoesting van den wind.—In Wiereland was alleen gesprek over den „boonenstorm”.—Er werd gestemmeschreid door woeste stoere kerels, die in twintig en dertig jaar geen traan gelaten hadden; kerels die nù in één voor den grond lagen, niet meer wisten, waàrmee hun jaar te redden. Natuurlijk voelden ze, dat notaris en landheer ze zouden beklagen, wel geduld wilden hebben met betaling, maar geen cent tegemoetkoming in verlies aanbrengen zouden.—De weinige bazen met eigen land, bracht ’t jaren achterop, de kleine pachters waren in één geknakt, konden den bedel òp naar werk. Want duizenden guldens waren er weggespoeld in die teelt, geld waar op gerekend werd.—Elk jaar was er gevaar voor hun oogst, elk jaar bracht angsten[376]voor ’t weer; maar nooit nog was een zóó felle teistering, zoo vernielend, over prachtbloei van boonen heengegierd.—Ze schreiden de kerels, schreiden bij ’t zien van hun gehavende rommelzooi, ze konden er niet van slapen, niet van eten. En ze praatten maar door, over zóó nooit geziene vernieling, alsof ze dàt verlichtte. Ouë Gerrit werd beklaagd, zonder dat ie zelf ’n stom woord zei. Hij leefde nog in ’n stille, z’n eigen rust wegvretende woede-krizis, ’n stille inwendige bloeding van wraak. Ze hadden gedacht dat ie stapelgek zou worden; tòt Dirk en Piet, op den derden dag, bij hun overeind-zetten, van den gebroken rommel, den Ouë zagen uitbarsten in grien.—Vier millioen boonen had ie moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie, met groote moeite, er misschien ’n paar honderd duizend halen.Er schoot schriklijke duurte in ’t gewas, maar ’t gaf niets, redde weinig.—Dubbele hulpkrachten waren weer noodig bij ’t overeindscharrelen, zoodat Kees geroepen werd door de kerels, zonder dat Ouë Gerrit ’n woord verzet had en z’n bijgeloof niet eens meer òpleefde.—In Ouë Gerrit lag angst te ontbinden. Hij wist zelf niet meer goed, wàt te denken, wàt te doen. Natuurlijk begreep ie, dat ie nou voor goed geknakt was, dat ie naar den notaris moest, vragen om uitstel voor alles.—Hij voelde iets heel bangs op ’m drukken, iets ergs dat gebeuren moèst.—Natuurlijk begreep ie, dat ie van z’n land afgekieperd werd, z’n zoons als knechten bij ’n baasje heenkomen zoeken gingen, hij ’n krotje moest opsnorren voor z’n wijf en Guurt. Dat ie dan te rekenen had op steun van de jongens, en hij, dóódarm,—bij de Bekkema’s—zooals hij de nieuwelui óók bleef noemen—z’n paar centen als tuinman per maand bijverdiende! Nou was ’r ’n tekort, dat ie in geen tien, geen twintig jaar meer kòn bijspijkeren.—Van z’n boonen zoo goed als niets meer. Zijn appelen en peren afgewaaid, leeggestormd, geen cent. Zijn moffengoed, z’n andijvie, zijn koolen, alles vernield, vernield. Kon ie maar weer wat huilen, zou ie wel bedaren. ’t Was alles weer zoo donker, zoo zwart voor z’n oogen. Maar ’t propte vast in ’m,[377]smoorvast in z’n strot, en heet zat onbestemde angst daar als ’n zweer te gloeien. Dat geklieter en geklaag om ’m heen, gaf ’m geen luis. Hij had ’t wel gevoeld. Dat mòst komme! dat mòst komme! En als ze ’m nou bij den notaris nog gingen donderen, zou die d’r geen hand meer uitsteken. Most ’r maar van draaien wat ’t wou. Maar ’t most komme. Zat ’m de heele zomer al in z’n buik, die angst en schrikkelijke benauwing.Dagen later had ie gehuild, gesnikt, was ’r daarna gemoedelijke rust in ’m gezakt. Met heete blijdschap dacht ie aan z’n spullen. Nou alles toch zoo geloopen was, voelde ie ’n fatale kalmte, ’n zalig-gelukkig gevoel, dat hij die spullen had, buiten storm en onweer en boonen en notaris, en buiten geklieter van menschen. Achter z’n telkens weer opschokken van hoop en smart, prentte ie zich in, voelde ie diep, dat ie toch alleen leefde voor dàt genot, ’t eenige zalige in z’n leven. Wat kon hem de boonen schelen, en de centen, en de notaris? Hij zou d’r heengaan.—Goed! En als ’t te bar wier, zou ie opbreken. Als hij z’n pràcht spullen maar had en houên kòn.—En als ie d’r eenmaal afgekieperd was, z’n hypotheekrente toch niet betalen kon, en niets anders ook, had ie ook geen gemier meer an z’n kop. En nou de kerels als knechten!—.. Hoho.… da sal d’r hullie ’t land injoage! Moar dâ kon d’r sain ook nie skele.… Hij had ’t dan stilletjes en rustig, kòn gappen wat ie wou. Al meer zalig genot, geen zorg meer voor pacht, hooi, koeien, hypotheek, en de heele santekraam niet. Laat ze d’r nou maar zeggen, dat ie straatarm was. Ze beklaagden ’m bitter. Dat verging nog beter dan ie gedacht had. Nou most ie d’r rondkomme van ’n paar gulden per week.… Z’n wijf ging er toch wel gauw van door. Die stonk en stotterde iederen dag erger; van onder al half lijk.… hoho! da gong goed! da gong prêchtig! En nou sou die notoaris spreke.. want aa’s de jònges gain aige lappie pachte konne en sain d’r uit trapte, sat ie lailik vast!Zoo draaiden en drentelden de gedachten in Ouë Gerrit rond, voor ie op stap ging naar notaris Beemstra. Maar ’t moèst, en[378]de dag daarop stond ie al voor ’t kantoor. Even beefde angst in ’m op, over ’t goud potlood dat ie destijds zoo netjes van ’m gepikt had. Maar dat gevoel zakte weer. De kerel had nooit iets gemerkt. De klerken hadden ’m achter ’t hekje geroepen en bij den notaris aangediend. De grijze familjare man, die dolgraag voor aristokraat doorging, begon, toen de klerk wegstapte, heel joviaal.—Wèl Hassel, wat had je?De vraag ontshutste ouë Gerrit zóó, dat ie sip voor zich bleef kijken. Wa nou? Zou die vent niet snappen waarvoor ie kwam; waar de heele plaats vol was van zijn ongeluk met den boonenstorm?Hij stamelde:—Jai menair de netoaris! ’t is … sien u!.. van dit en van dat! hoho! de boonestòrm!—Hèb ik ’t niet gedacht! schaterde ironisch notaris Beemstra plots, dat ouë Gerrit de woorden op de lippen terugbeefden,—heb ik ’t niet gedacht! de boònestorm, de bòònestorm. Ik hoor van niets anders.—Verduiveld ’t wordt ’n nachtmerrie! Boonestorm hier, boonestorm daàr!—’t Is om gek te worden. Intusschen wordt daar nu alles opgesmeten. Maar ik láát me niet bedotten.Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden en bang tegelijk. Op zoo’n ontvangst had ie toch heelemaal niet gerekend. Nìjdig, omdat de notaris niet scheen te begrijpen, hoe ’n vreeselijke ernst ’t hier was; en bàng, omdat ie, bij ’t begin al, zoo weinig inschikkelijkheid toonde. Hoe nou den rommel uit te leggen? Hoe nou? Maar notaris stond driftig òp, stapte heen en weer en dreigde luid met z’n zware aristokratenstem:—Hoor eens Hassel.… ik wéét wat je zeggen wilt, alles!.. Dàt je geen geld hebt om je pacht te betalen, voor de Beek, voor.…—Enne.. veur de hypotheek nie.… enne ’t losgeld nie!—Wat? schreeuwde de notaris, wàt? dan is ’t spele met vuur, vader!.. Ik krijg nu al vier termijnen, dat màg, màg ik niet langer zoo laten, dat kàn, kàn ik niet langer voorschieten.[379]Hassel! nog tot November hèb je, en vervloekt! is ’t ’r dàn niet, dan gaat je boel onherroepelijk an de paal, onherroepelijk!Deur kraakte open achter notaris, en bediende kwam vragen of notaris wel wist dat ’r vergadering was, en dat de burgemeester al wachtte. En driftig barstte Beemstra uit:—Dat heb je nou met àl die kommissies.. wacht! Is de burgemeester in de salon?.. Ja.. donders.. wacht! laat de burgemeester maar hier.… Ja Hassel, dat gààt niet.. ik moèt hier vergaderen.. je moet maar doen of er niemand van de heere is.. bovendien.. zijn ’t allemaal krediteuren van je.. En ik heb.. werkelijk.… weinig tijd. Notaris draaide zich naar de deur..—Hazoo, komt u in, burgemeester! ik heb hier weer ’n slachtoffer van de bòonestorm bij mij.. ze schieten uit de grond als paddestoelen. Haha! lachte ironisch notaris Beemstra, in glimlach burgervader de hand drukkend en op ’n grooten stoel neerdrukkend.—Hm! de heeren zijn er nog niet! vroeg strak-zelfbewust burgervader.Vluchtig gestap in de gang klonk.—’n Deur zwaaide joviaal open en recht op den notaris aan, stapte dokter Troost, zwager Stramme en Dr. Beemstra, zoon van notaris.—Hij vond ’t wel leuk notaris, dat de heeren er bij waren, voelde zich ook sterker tegen den pummel, die wel eens brutaal uit den hoek kon schieten.——Heeren, neemt plaats, hee zeg Henri! ’n bizonder geval, waar ook jullie min of meer bij geïnteresseerd bent.—Hassel hier, slachtoffer van den boonestorm natuurlijk, kan z’n hypotheek wéér niet betalen.—De heeren lachten kiespijnzurig. Stramme monsterde ouë Gerrit, die nog krommig-onderdanig vóór z’n stoel stond. De kassier wou wel ’n grap zeggen op mooie Guurt, maar ouë Gerrit trok zóó ’n bedrukt gezicht, bleek-beverig, dat ie niet durfde.—Ga zitten Hassel, joviaalde notaris weer.—Gerrit schoof op puntje van den stoel, zacht bedeesd alsof ie eieren op de zitting kneuzen zou.—[380]—Aa’s de haire, aa’s de haire! stotterde ouë Gerrit.—De heere wille, dat je November met je duiten komt, vader Hassel, anders niet, viel Stramme de kassier in, lachend alsof ie ’n snedigheid gezegd had.—Ik geloof dat de notaris al bij veel te veel zaken is bijgesprongen.. maar niet waar? dan moet ’r ook naar gehandeld worden.Dr. Troost schudde gewichtig z’n hoofd. Z’n wit vest blankte hel onder z’n zwart jacket uit. Loenschig kippigden z’n oogen op Hassel, en zwaar donderde z’n stem.—Heb ik ’t je niet gezegd, dat je je worp op de aarbei moest gooie, haha! nou zit je an de grond, knap gedaan! C’est de la blague! mon-cher! nou zit je in je gat geknepen! C’est de la plesenterie! En kom je nou klementie smeken? Als ik notaris was.…Plots zei Beemstra ’m iets in ’t oor, en—Troost lispte ’t over aan Stramme.—Dokter Beemstra praatte gemoedelijk met burgervader. Gegrinnik hinnikte er tusschen de heeren, ingesmoord-leukies, en toen, met wat vertoon van deemoed op z’n gezicht, zich krabbend in ’t grijze haar, begon deftigheidsstem van Beemstra weer:—Hoor eens Hassel! je bent nu ruim dertig jaar lang rente schuldig van los geld dat ik je welwillend geleend heb … Je bent al je grondbelasting achter uit.. waarvan ik je voorschot gaf; je bent vier termijnen hypotheekrente achter. Drie keer heb je onder groote pressie angezuiverd, anders had ’t zeven geweest! Dan ben je van vier jaar rijzen en hooi achter.. Je hypotheekrente gaat mij in zooverre an, dat de voorschieter mijn zwager Stramme is, en die draagt ’t mij op. Je bent achter, ’n verschil van twee koebeesten, zelfs nog een postje van voor vier jaar! Dan heb je nog vier bunders pacht te betalen.. ’n bunder van aardappelen bij de Beek van voor vier jaar! en ’n tien aggelen bij ’t Duin! En dit jaar, dit jaar! kom je misschien met de helft anzetten! Nee, werkelijk.. Zie, alles staat hier geboekt!.. da gaat niet langer.… Alleen maar met los geld en rente krijg ik al ’n heele som!.. je zult..—Moàr.. moar stotterde Hassel, midden in, met bang-bleek[381]gezicht achteruitschuivend op z’n stoel.. en drift-kreukelend z’n groen petje.—Nee, wacht even, aanstonds kun je ’r tegen in brengen wat je wilt, deftigde de notaris, vóór ouë Gerrit staand, rechtop, in requisitoir-houding,—ik zeg maar, dat ik geduld met je gehad heb, en nòg.. nòg.. de heeren zullen straks.. Maar wacht, wat heb je tègen mijn opsomming?—Nee moar?.…—Wat nou? huspot, schaterde Troost, als ’t toch zoo is, mille de tonnerre! jullie werkvolk bent te beroerd om gekraakt te worde.. Mijn zoon heeft gelijk! haha! dat zwakke goed! dat geen rede van bestaan heeft moet weg! dat zwakke gebroed dient tot niets! Had mijn raad opgevolgd, en mijn grond gekocht, destijds, en nou stik je in schuld.…—Ja kijk, Troost! ik wou eerst met hèm afhandelen?—Dus je stemt in, spotte Stramme, niet waar?—Hoe zou ’t ook anders, ’t boek spreekt beter dan wij?.. en zeg mij nu eens, hier onder de heeren kan je vrij uit spreken, zonder dat je je hoeft te geneeren, zeg eens, hoeveel denk je dit jaar te kort te hebben?—Je.… moàr.… de.. de boonestorm!—Haha, schaterde Troost.. drie dakpannen zijn van mijn huis gewaaid.. ben ook ’n slachtoffer!.. en twee ruiten kràk door midden, haha!—Laat die boonestorm nou rusten.… ik heb ’n honderd lui, al zoowat bijgesprongen.. ze uitstel verleend.. maar dat raakt de zaak niet, is zóó erg niet althans … Voet-bij-stuk, dùs?.…—Ja.… moar, de boonestorm, hep main.… hep main d’r puur stroatarm moakt! driftte nu vuurrood van woede, ouë Gerrit uit. Ik had ’r dî jòar t’met net komme kenne! en nou he’k ’n poar duusend gulde skade.. hoho! daa’t is gain snoepduut hee?.. dâ skol d’r gain slok op ’n borrel hee?Giftig-snel broddelde ie z’n tegenspraak af, op ’n hatelijken toon die den notaris kregelde.—Best best.. maar![382]—Nèe niè bèstig! nie bèstig! ’t Is puur om te griene.. om te griene! aa’s je je heule laife tug fesoenlik weust bin! en dá’ niemoant nie dà op je weut te f’rhoàle.. en aa’s je poert.. en poert! van den ochtut tut den oafud.. en je tolt in je aige van de sorrige.. en je valt dan tug in de lus!.. da set d’r vast gain sooie an de daik hee?.. daa’t is om te griene.. daa’s gain vetje! eenmoal andermoal! dan weê je nie woàr je hain mot! daa’s veertig joar ploeter!.… Nou soekt d’r ’t weer kapsies.. en kwait bi-je! kwait!Ouë Gerrit’s stem huilde van zelfontroering. En toch was ie woest op de grinnekende heeren, die hem maar in ’n kringetje beloeren bleven.—En die stomme burgemeester zei maar niks, keek maar minachtend op ’m neer. Nou keken de heeren allemaal even sip om z’n uitval. Alleen notaris was er beu van en Dr. Troost bulderde:—Die er meelij met jullie volk heeft is zelf voor de haaiê.. c’est de la blague! je hebt je waar gehad, dus je moèt betalen.. dat is wet, en wet is recht! mijn zoon zegt terecht.. dat jullie ’n slavenmoraal hebt.. en..—Kijk eens Hassel, goeiigde weer notaris, ik heb waarachtig geen plezier om voor joù te betalen. Ik sta voor mijn principalen verantwoordelijk.—Er is ’n grens! Jij.… jij begrijpt dat verward.. Jij nièt betalen, en ik wèl betalen. Waar zou dat heen? Er is ’n prachtig aardbeijaar geweest!—En de boonestorm, de boonestòrm, giftte ouë Gerrit knorrig, dá’ swaig meneer de netoàris moar van.. en heul Wiereland is d’r daas deur!—Er zijn heele moestuinen omgelegd, vervloekt, schoot hatelijk-bulderend Dr. Troost er tusschen, geen kracht meer in de boonen, je zoudt ze.…—Gelukkig, dat je nog ’n appelje in je broeikast hebt, voor de dorst, lachte Stramme, en mee lachte fijntjes Dr. Beemstra.——Kijk Hassel, goeiigde de notaris weer, ’t is mij heusch niet om je val te doen, maar ik moet verantwoord zijn. Als ik nog meer van die klanten had, zou ik zelf op de valreep staan.. kijk nu.…[383]—Moar main fésoèn! màin fesoèn, huilde de Ouë in zelf-opwinding.—Je fatsoen, dat weten we allen, is onaantastbaar! je hebt je altijd als ’n brave kerel gedragen. Ieder heeft met je te doen. Maar jij bent niet meer wat je was. Je kunt geen toezicht meer houên op je zoons,.. en die zou ik voor al ’t geld van de wereld niet willen hebben, hoe zuinig ik ook op mijn klantjes ben.. en de armsten onder jelui steun!.. Maar dat zijn hassebassen, geen land mee te bezeilen. Als jij niet altijd zoo fatsoenlijk was gebleven, zou ik je ook nooit zóó lang gekrediteerd hebben, maar je was netjes, geen zuiper, beleefd, stil … maar nou wor je oud.…—Moar main fesoèn.. main fesoèn, bibberde mondzenuwend met òpschokkende huilstem ouë Gerrit,—ikke sit hier àl fairtig joar t’met.——Best man, maar je moet kunnen betalen.. ik heb je destijds ’n drieduuzend vijfhonderd hypotheek gegeven op je brokje grond … Dat is nou ’n heelen tijd geleden … je grond is er niet slechter op geworden, dat zal ik niet zeggen.. je hebt je rente, altoos moeilijk, maar toch betaald,.. en jij hadt je grond vrij.. Toen heb je bij meneer Stramme ’n tweede hypotheek genomen, nog eens van duizend pop … ’n slecht jaar, leelijke oogst.… tegenvallers hier,.. tegenvallers daar.. twee koeien dood, nou.. nou.. zat je.. zat je an de grond.. en.…—Moar ieders tuinder weut tug wá’ sain boel woardig is hee? hoho! uwes wist wèl wa je déè hee?.. stotterde woedend ouë Gerrit bleekig van drift,—main grond is d’r nou miskien ’t dubbele woardig.…—Soo, nijdigde nù Beemstra stroef, weet iedere tuinder dat, maar weet iedereen dan wàt ik bovendien van joù nog.. te vòrderen heb?.. Nou kerel maak je me boos!.. Nog brutaal op den koop toe. Als jou rommel bij elkaar door de heeren taxateurs op zeven à acht duizend gulden geschat is,.. mag ’t veel zijn. En tel eens òp wat ik van jou.… te.. vorderen heb … met alle onkosten daaraan vast? Wat drommel wou jij nog spreken![384]—Moar.. main fesòèn.. gilde Hassel in zenuwopwinding, en stemmestotter, zonder dat hij zich met woorden vèrder door z’n angstdrift heen kòn slaan.——Wat jou fatsoèn, bulderde Troost, betàlen dàt is fatsoen! ben jij bedonderd kerel!—Je fàtsoen, je fatsòen, lachte ironisch Beemstra, wèl, dat is ’n mooi ding, maar betàlen is mòoier! Je bent altijd ’n knappe kerel geweest, daar zal ik niets van zeggen, en ik heb je altijd geholpen, maar nou loopt ’t de spuigaten uit.—Dan zie ik je met die.. dan met die scharrelen.. je loopt te veel naar notarissen man!—Hoho! daa’s jokkes! barstte ouë Gerrit uit, plots driftig van z’n stoel opveerend, ik heb je nuuwte kukkerint heeldergoar nie sien.… hai waa’s d’r selffers main komme opsoeke!—Noù, nou dâ je ’t weute wil.. ik seg moàr.. daàs ’n kerel.. die help je nie van de wal in de sloot!.. die gaif je nie los geld mi sonder dâ.. dâ je ooit vroagt wort.. hoe of wâ van rinte.. moar aa’s je je effe buite menair de netoaris wâ doen wil.. kraig je de raikening thuis … juustemint! juustemint aa’s tie weut dâ.. je da je.… niks niks hept!.… Nainet menair … soo hew.. hew je d’r al veul van onster slag, stroatarm moàkt.. jai gaif d’r losse.. duutjes.. mit vaif pèrsint.. Moàr soolang.. oploope.. tu je weut.. daa’t kan he? Hoho! soo hew je d’r veul van onster slag f’rmoord … moàr.. die kukkerint.. daa’s ’n fint! die hellept d’r nou … bai de boonestorm.. aa’s ’n engel! Enne wai.. wai kenne d’r van joù nie los.… wai sitte an jou vast aa’s pek! weut jai?… jai hoalt d’r ’t vel of’r onster oore.. hoho! jai frait d’r de noagels van onster flees.. jullie bint bloedsuigers doàr, daa’s màin weut!De kring stond strak; alle gezichten in wreeden kijk op ouë Gerrit, die plots voelde dat ie te ver was gegaan. Notaris Beemstra keek, kéék; z’n neus trilde, en z’n mond schokte van drift.—Jij bént kranzinnig man.… Ik zal je maar niet an de letter van je woorden houên, anders zou je … met getuigen hier,.… nog leelijk te vinden zijn. Maar ’t is nou genòeg[385]ook! Eén November gèld.. anders je boel an de paal! Ik had je eerst nog wille helpen, met ’t zoeken naar borgen.. omdat jij altijd ’n fatsoenlijke vent bent geweest,—maar nou ben je door ’t dolle heen.. Eén November gèld, .… of de boel an de paal! nou weet je ’t. Als betaaltermijn van àl de anderen daar is, sta jij er ook, of ’t is met je gedaan.Notarisstem klonk hard, streng en sterk. Ouë Gerrit had ’m woest gemaakt daareven, door den konkurent erbij te halen, die altijd tegen ’m werd uitgespeeld als „zoo goèd”, zoo „bereidwillig” en „hulpvaardig”. Wat drommel, hij kon ’r ’n beroerte van krijgen van nijd, als ze ’r over begonnen. En nou die lammeling van ’nouëvent die ’t ’m daar pal in z’n gezicht smeet, waar de heeren bijzaten. Nee, dat was te èrg. Eerst had ie niet zòò stráf willen optreden, nou moèst ’t.—Ouë Gerrit, zelf geschrikt van z’n eigen heftigen uitval, stond te beven van ontdaanheid, plukte zich in de baard, trok zich aan de lokken, in bange verlegene nerveusheid. Hij wou terugkrabbelen. ’t Viel in één over ’m, zoo voor die strakke, deftig-gekleede heeren staand, wat ’n afstand ’r toch was, tusschen hèm en tusschen al die voorname stille dingen om ’m heen. Inéén voelde ie zich schuldig, zwaar schuldig aan brutaliteit en hij begreep maar niet, dat de notaris ’m niet inéén de deur had uitgetrapt. Zware angst voor z’n val pakte ’m weer beet, onrustte in ’m, bracht heel z’n denken aan den zwabber. Hij voelde wèl dat ze ’n gruwelijken hekel hadden aan zijn zoons; dat zij die op alle manieren konden tegenwerken, dat de heele kliek van de deftigheid, de voorschotman, de dokter, de notaris, de burgemeester, allemaal tegen hèm gingen staan. Dat er geen snars van ’m terecht kwam op die manier, als ie ze later weer broodnoodig kreeg, om gunstjes en flikflooierijtjes.—Nou moest ie zich maar weer verdeemoedigen.Alteratie zat ’r in z’n zenuwschokkenden mond, angst in z’n krampende handen, die door z’n baard plukten, en krommer bochelde z’n rug, als of ie al meelij wilde opwekken, met z’n licht gebrek.—Hij vond plots alles heel deftig in de kamer!.. de prachtige[386]gordijnen, de groote schrijftafel, met al die groote kopij-boeken en portefeuilles … de bloemetuin achter, de kleeden.… in de waranda.… Hij rook ’t, snoof ’t, deftig en hoog! Ja, hij most de boel vergoeilijken met meelij, met verkleineering.—Hij most, hij most, want inéén, heel scherp, voelde ie waar ie heenging met z’n spullen? Waar die te bergen, als ie geen woon meer had? En sterker dan ooit begreep ie nou, nòu juist, hoe gehecht ie nog was an z’n brok grond, z’n huisbullen, z’n gereedschap, an z’n naam, en z’n schijn-fatsoen. En de heele kliek van heeren tegen ’m. Zij, de lui van den kerkeraad, van ’t Gemeentebestuur; notaris, de wethouër, de dokter, die schatrijke landbezitter, de voorsten van alles en nog wat. Heel Wiereland toch moest bij hèm terecht. En de kassier en voorschieter!.. hoho! dâ heule stel nou d’r allain teuge sain.. dá waa’s d’r te veul.. sellefers aa’s de boel an ’t poaltje gong. Dâ most baidraaie sain! In snelle gedachtenwarrel, zwirrelde dat allemaal woordloos en toch klaar door zijn heet brein.—Hoho! netoaris, most in main ploas stoane.….….. Zacht brak ie af … denke.. nou.. denke.. om ’t goed te plooie nie te haastig.… en sachies àn.. Nie te gauw baidroaie.—Voort sprak ie weer..—Nou he’k.. he’k puur fairtig joàr.. dag.. an dàg main aige stukkie grond had.. poert..! poert.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog.… daa’s gain pap ete!.. Enne.. nou.. nou he’k alletait main rinte betoald enne nou.… komp!.. de boonestorm! enne daar goan je de boel veur d’ waireld! doàr hew je je aige op swait, op ploertert.. dag en nacht! Daa’s je molle mi de klomp hee?.. En nou kraig je gain duut veur àl je deurpoere.… Nou mo’k main stukkie grond of.. d’r of joagt aa’s ’n hond! die d’r schurft hewt! Is dá nie om te griene?..Notaris weut daa’k alletait main fesoèn houë hew! daa’k nooit nie suipe hew! daa’k persint waa’s woàr ikke most weuse! Enne nou bi’k soo achter op! Nou.. miskien mit twai goeije oogste he’k de boel inhoàlt!.. En nou.. mo’k op mainouëdag.. den bedel op. Daa’s hard netoaris? daa’s hard-stikke ellèndig!.… Netoaris ik smaik ie … kaik wa je doent! mit ’n[387]ouë fint van bai de saifetig die s’n heul laife s’n fesoen houê hewwe!.… uwes weut daa’k ’n ongelukkig waif hew.… de dokter ook, da main t’met arm moàkt hep! Ikke smaikie hep d’r meelai! Aa’s ikke strak-en-an wâ nie bestig sait hew.… f’rgaif ’t main.… main kop is d’r daa’s.… ’t-en-rammelt hier.… hew d’r meelai mee.… ’n kerel.… die dur poert hew.… s’n heule laife langest.…Ouë Gerrit had uitgesproken. Z’n gezichtskreukels jammerden; op z’n tronie groefde hartzeer.—En z’n stem had gekreund, half gesnikt.—Er was deemoed in z’n bocheligen rugstand, en z’n handen, scheurden en rafelden franje van z’n petje los, kramperig-nerveus.—’t Heele gezelschap, had bedrukt-ernstig en stil geluisterd, maar Beemstra wou ’r ’n eind aan zien.—Nou Hassel, ik vergeef je graag je brutale woorden, die ook niet van jou zijn. Je bent opgeruid!—Maar daar schiet de zaak toch niet mee op. Ik kan, heusch, ik mag niet langer.. konsideratie gebruiken … wil ik niet zelf de grond ingeboord worden. Heb je borgen voor ’t tekort?—Borgen, borge? snikte ouë Gerrit’s stem, vast niet, vast nie.. daa’s daan.. ik hep d’r lest twee had veur de koebeeste.. Moar nou is ’t daan! nou sullie d’r main arremoe-en kenne … mit de boonestorm.…—Dan is ’t blok gevalle Hassel, je begrijpt zelf dat..—Ik smaik ie netoaris main fesoèn! onderbrak huilbeverig ouë Gerrit, woar mo’k hain?! op mainouëdag.. aa’s de boel onder.. main baine wort weghoalt! Woar mo’k hain? Ikke kèn d’r vast gain werk meer finde! he’k gain kracht veur! Nou, si’k doàr mit ’n daas waif.. en kooters!.. Woar mo’k hain? Ik smaik ie netoaris sien d’r wa je doent? kaik ’t nog rais ’n joàrtje an! Main heule laife is d’r in uwes hand! Aa’s d’r nog ’n goed joar-en-komp!.…—Nee.. néé Hassel, ’t gaat niet, ’t gaat niet! Dat zijn dezelfde praatjes van ’t vorige jaar. Ik kàn, ik mag niet langer! Dat is overrompelen! Dat gaat ’r elk jaar dieper in! Je hebt[388]kinderen, je hebt al met anderen over grond onderhandeld voor hun. Nou, die moeten dan maar voor jou werken en je hebt nog ’n duitje bij de Bekkema’s.—En ’n meid waarvan ze heel wat leelijks zeggen, bulderde dokter Troost hardvochtig en wreed-gulzig woest, dat hij Guurt niet te pakken kon krijgen.—Lailiks.. lailiks segge, bitste ouë Gerrit weer, daa’t segge hullie t’met van de heule waireld.. van uwès ook! dokter! van ùwes ook!Hij driftigde weer, vergetend z’n smeek toon van daareven.—Kom Beemstra, maak ’r nou maar ’n eind an, hè? zei Stramme van uit de hoogte, bang dat er nog iets tegen hem uitbraakte, waar burgemeester bij zat … Er is vergadering en ’t heeft geen nut langer.…—Zoo is ’t.… ik heb er niets meer bij te voegen. Tot één November Hassel, en gaat ’t dan niet, dan is de boel aan de paal! onherroepelijk! adieu hoor! zie je te helpen!—Ouë Gerrit was gebluft en nijdig naar de deur gestrompeld, op z’n kousen, zacht, en de bulderstem van Dr. Troost hoorde ie achter zich schaterhoonen:… iets van stroopersras.… gemeen vollekie.. blijft gemeen vollekie!Z’n klompen schoot ie aan op de mat, en vuisten in z’n jekkerzakken bijeengekrampt van drift, klos-sjokte ie de deur uit.—Nou voelde ie pas, heel klaar dat ie verloren was voor goed, hij en z’n boel.—Het schrijnde, ziedde in ’m van huilende stikkende woede.—Dat tuig, had ie zich nou maar niet zoo vernederd, en de waarheid blijven zeggen. Want hij wist wel, hoe ze allemaal knoeiden met taxeeren en veilingen, en grond en verbouwing. Hoe ze duizenden en duizenden wonnen met hun spekulatie op pachtertjes; met hun los geld, en voorschot en afrekening en rente. En èven helder, in z’n woede, voelde ie, dat de heele streek door hen vermoord werd, door de slokops van grond en geld. Zij waren gedekt, ook bij hém.… Wat zoo lief helpen leek, werd dubbel en dwars door hun zelf betaald. En al armer werden zij, al meer konden zich ophangen.[389]Dat reed dwars door hùn land, meneer de notaris in eige span, mèt z’n kinderen, aldegoar geleerden.… En raik, raik, stinkraik hoho! en noakend in de ploas komme!.. Nou,.. al kon die dan nie laise en nie skraife.… da vatte ie tug.. daa’t stele waa’s. Nou waa’s hai d’r d’r uut, veur goed, omdàt tie de fint beleedigd had! Tug stom van sain … Enn … veur wâ gong die nou nie in hande van de aere netoaris? Hoho! waa’s aldegoar te loat! Veuls te loat!.…..Nooit had ie gedacht zoo moeilijk van z’n boel te kunnen scheiden. Nou ging ie ’n wintertje tegemoet! zou d’r ’n jaartje worden.En de heele boel, nou zoomaar, onder z’n klompen weg! weg! voor goed!In onrustigen peins strompelde ie door de straatjes naar huis, niemand groetend, niemand ziend. Er spande hevige angst in ’m, voor dingen die gebeuren gingen. Maar toch, heel diep in z’n kop, brandde ’n satanisch-lekker gedachtetje, dat ie ìets overhield, dat ’m geen sterveling kon afnemen.. Z’n spullen.. z’n prachtspullen.—Met hem was ’t nou toch gedaan, finaal!Toch kon ie stikken van woede, dat ze’m z’n naam, z’n fatsoen te grabbel gooiden; dat zijn boel aan de paal ging, al begrepen ze dat de boonenstorm ’t gelapt had. Nou kon ie zelf genadebrood vreten, straatarm en z’n broer ’r van lollen dat hìj gekelderd was. Nou zou ie rondkijken naar ’n huisje.… met ’n brokje kelder, voor hèm.… Eerst de spulle … had ie s’n heule laife lang doalik veur sorgt.… z’n spulle.… En dan.. moar goan.. soo ’t wil!—[391]

[Inhoud]ACHTSTE HOOFDSTUK.Ouë Gerrit had angstigen worstel met de kerels omhunop den dag aan ’t werk te houden.—Geradbraakt stonden ze op ’t land, landerig en slaperig met roode doorwaterde oogen, te gapen, te vloeken en te schelden. Telkens dreigden ze den boel er bij neer te smakken als de Ouë en Guurt d’r niet nog handig tusschen indrongen. Toch voelde Ouë Gerrit niet zooveel wrevel meer als eerst. Nog twee dagen blééf de kermis; dat wist ie. Laàt ze hossen, laàt ze zuipen. Hij had nou toch volop zijn genot. ’t Was ommers, op de akkers overal ’t zelfde gehang en geklieter. De meiden konden nergens, puur niet op d’r pooten staan van dans en joligheid. En niet één kerel die d’r frisch bij stond. Alleen de droogpruimers plukten, tuinders die d’r hachie niet op de kermis gewaagd hadden. In ’t jonge goed zat lol, pit.—Maar hij had toch ook zalig genoten.…Zondag van ’s avonds acht, tot twaalf, had ie d’r rondgekuierd.. Dertien dingen meegepikt.… hoho! da waa’s d’r puur ’n salighait weust.… koorts in s’n bloed had ie voelt..Z’n oogen hadden gegulzigd, en z’n handen gegrepen naar al ’t moois. Vijfmaal onder rèn en hòs en oppropping van stoeten kon ie z’n slag slaan, en achtmaal was ’t gelukt telkens op andere manier. Twee prachtige dompertjes van zilver ’t eerst.… Zoo glànzend had ie ze gegapt, vlak voor den neus van de spullejuffer. Even van ’m àf zag hij ’n wilde stoet, en met z’n rug bleef ie gekeerd naar de kraam. Bons! daar stootten en bonkerden ze ’m omver.… Hij.. ouë kerel.… met z’n angstig gebluft lachie op z’n kinderkop,.. doend, nèt of ie zich[358]waggelend vastgreep.… verschrikt:.… Toen, heel-stiekem, vlug de greèp, de zoet-zalige verrukkingsgreep, mèt bang-zwaar, toch heerlijk besef dat ie plots gevat kon worden. Maar dan daarnà, altijd ’t gelukken! Godskristus! vlak voor d’r neus bijna, toen ie ’t beet had.… Dan, al dat avondlicht om ’m heen,.… die schelle pracht, die bonte gloeiing van alles, maakte ’m razend gek, duizelig van grijpwoede, heb-woede. En rondom z’n vol-zalig hoofd, rondom zijn eigen juich binnen in,—de flambouwen, ’t zanggeraas, de orgels, die ’m deden trippelen van plezier, alsof ie nog ’n snuiter was. Hij had danslust in z’n beenen gevoeld, en zachte stijgende dronkenschap van zoet-heet steelgenot. Dat ie daar nou maar grijpen ging, wàt ie wou. Eerst loeren, of ’t kon, veilig, veilig. En als ’t dan zoo mogelijk veilig leek, dàn beet! Dat genot, daar te loopen tusschen ’t vuur en nooit niet gepakt! De kerel die ’m eens gesnapt had, leek nergens te zien, en luchtiger was ie door den ontzettenden woel van al vreemde boeren en buitenlui heengestapt.—’n Bekende groette ie vriendelijk, met lachje. Wat jonge meiden en kerels, die ’m ontmoetten, dolden met ’m,.… wat zoo’nouërot op de kermis doen moest.—Weer anderen beklaagden ’m, dat ie geen wijf had, ’n gek mormel, dat niet praten, niet staan kon. En in ’t besef, dat ie beklaagd werd, voelde ie zich nòg lekkerder, veiliger, rustiger in gap en greep. Dan dacht ie, dat hij met z’n genot, met z’n brand-van-héél-ander begeeren van binnen, toch ook heel anders tusschen de speelgoedkramen, tenten en spullen liep dan al die andere kermisgangers. Dat voelde ie diep, maakte ’m razend van angstige blijheid, dat hij, van àl dat prachtige … prachtige,.… dat hij daarvan stukken en brokken hebben moèst, moèst. Hij had niet geweten waar te beginnen, zoo veel, in duizeling en gretigheid zag ie tegelijk..’n Paar tuinders spraken ’m aan; maar hij had zich met ’n snauw van hen afgemaakt. Hij wou alléén zijn, heelemaal alléén. Daarom had ie vrouw Hassel ook thuis gelaten. Voor ie gegaan was had ie Guurt gezeid, dat zij nou maar eens ’n paar uur bij moeder moest blijven, maar Guurt wou niet, had hem kunnen slaan van nijd.…[359]—Ik sien joù ànkomme! Nainet foader! daa’s glad- en al mis, blaif jai d’r bai je waif! denkkie daa’k main jonge laife soo slaite wil?.. niks gedaan! En ze was weggerend voor hij nog iets terug had kunnen zeggen.Maar hij woù, woù toch ook.—Nou waif, nou goan ikke d’r tug effe uit! had ie gezegd tot vrouw Hassel. Vrouw Hassel, op d’r stoel ingezonken, bang, vol van ’t kermisgewoel om ’r heen, waarvan ze niets begreep, had ’m aangestaard. Pal voor hun avondraampje bleef ’n orgel staan, beschetterde ’t huisje in dreun van klanken;„Behuts dicht Got..”met bombarie van trillerige fluit en hoorn, in sentimenteelen beefgalm van trombone. En plots, zóó dwars door ’t orgelgezanik, was vrouw Hassel uit ’r donker raamhoekje, in snikken uitgebarsten.——Hoho! loopt de waterlaiding nie, had ie geschreeuwd, of jai d’r wel of d’r nie grient.. roàkt main kouwe paipe nie.. ik goan,.. Ik goàn d’r! van dit en van dâ.. ikke mot de kerremis nog ’rais kaike veur ikke de fier plankies kraig!—Ker-re-mis? Ker-re-mis?.. snik-stemde zot-suf vrouw Hassel.—Jào kèr-rè-mis! kèr-rè-mis! bauwde de Ouë ’r woedend na;—kaik mins! Nou blaif jai d’r pàl in je hoekie hee?.. Allejesis.… waif.. je stinkt weer aa’s ’n mesthoop!.… Nou dan!.… jai f’roert d’r vast gain vin.… enne je hep d’r ’t hart nie om vuur an te roake! Nou is d’r puur gain godlaifendige siel in huus! En.. jai blaift hier.. huhu! in ’t donker.. f’rstoan? want jai bint d’r vast nie te f’rtrouwe mi licht!.…—Jai blaift.. jai blaift, stotterde ze na, uit ’r hoekje.. in zachten snikhuil, één woord nog vasthoudend, zonder ’t zelf te beseffen.—’n Rimpeltje van blijheid was op ’r oud wijvemasker gegroefd, toen ze ’t orgel nog maar heel zwak van ver hoorde janken.—Jai blaift ’n komp d’r nie van je ploats.… hoho!.. ’n messtuut!.. waa’n stank!.…—Nie..! nie! van …—Vàn je ploats! had ie nagebulderd.—[360]—Ploas.. ploas! teemde ze na, dadelijk, dadelijk weer vergetend. Woedend werd ouë Gerrit altijd om dat nabauwen, den laatsten tijd, omdat ie ’r weer wantrouwelijk, ’n slechtigheidje, ’n schijnonnoozelheidje achter zocht. Want heèlemaal vertrouwen, wat z’n spullen in den kelder aanging, deed ie ’r toch nog niet. En eindelijk na nog ’r toegesnauwd te hebben, onder ’t uitmaken van de lamp, dat ze zich niet verroeren zou, en maffen kòn, zoo veel ze wou, was ie heengegaan.—Tegen twaalf uur, bij z’n thuiskomst, zat z’n wijf nog roerloos in den hoek, ingeslonken op ’r stoel, voor ’t raampje te suf-staren, opschrikkend even toen ze ouë Gerrit’s scherpe stem hoorde.—Toch had ze geen vraag gedaan: of ie wegging of terugkwam. Ze kòn ook niet, omdat ze niets begreep.—Ze had ’r gezeten, in ’t stikkeduister, vier uur moederziel alleen, zonder die alleenheid te beseffen.—In doffen mijmer om niks, ’t hoofd volgeloeid van gillende oorsuizingen had ze gehuild, schokkerig, snikkend; dan plots weer stil, bang, haar bangheid niet beseffend, alleen voelend als ’n onbestemde angst in d’r lijf.—Ze had ’t pikzwart om ’r heen gezien, pikzwart, en plots was ’r soms ’n lampiongloei achter haar raampje, onder lawaai en krijsch voorbijgeschoten. Dan schrok ze hevig, beefde ze, niet begrijpend wat ’r gebeuren ging. Zoo was ze vier uur alleen gebleven, in ’t stik-warme avondkrotje, met ’n aschstinkende stoof onder ’r beenen uitgegloeid,—tòt de Ouë inkwam, opgewonden, met razernij van voldanen hartstocht in z’n oogen.—Hij had ’t wel gedacht, dat ze niet aan de lamp zou raken, omdat ze ’m niet wist te vinden. En toch, nòg vertrouwde ie ’r niet! Maar dien avond blééf ie in gloeiende razernij.—Vlak voor d’r neus stalde ie z’n gestolen rommel uit, en als ’n bezetene, lachte, huilde, vloekte ie van genot. Z’n spullen zoende, zoende ie, vóór haar oogen.Vrouw Hassel zat weer te kijk-suffen, begroezeld in ’t lamp-schuwe licht. D’r vervuild bruin japonnetje reepte op de borst open, en ’n vuil brok hemd slobberde ’r uit. Haar gedrochtelijke rimpelkop, vergroefd, stond groen-grauw, en ’r groezel haar flodderde uit d’r morsige scheef-gezakte steekmuts. Het geteisterde[361]doorgroefd voorhoofd bewoog nerveus, en ’r brauwen zenuwden in trilangst.—De Ouë, in ’t verstilde kamerke jubelde vóór d’r uit, zonder dat ze besefte wat er gebeurde.——Twee prachtige nikkelen dompers, ’n heel stel koperen vruchtevorkjes, op rood-satijn, er in gegleufd; twee kleurige kandelabers, ’n nikkelen wekkertje, ’n rooie doos met spullen d’r in, zonder dat ie wist waar ze toe dienden; maar ’t had ’r prâchtig staan glimmen, met aldegoàr gouden slootjes.’t Roode satijn streelde ie duizend, duizend maal. De snoezige vorkies prikte ie in de lucht, als ’n dol speelsch kind. Die had ie met overweldigenden greep, aarzelenden angst bemeesterd, bij ’n bloedig vechtpartijtje.—’n Dronken kerel, had z’n mes getrokken en met genadelooze armzwaaien, woest om zich heen gehakt, al maar krijschend dat Jaap de klapbessen-dief was, en niet hij; nièt hij. Drie lui had ie al gewond. ’t Was ’n dol geschreeuw geweest, gegil van ontstelde meiden, toen plots ’n artillerist, den vent ’n mep op z’n pooten verkocht, dat ’t mes uit z’n klauwen viel. Maar d’r bleef dolle opstuivende amokangst onder de kermisgangers, grillige paniek, drom van opstandjes van al soorten menschen, rillend voor ’t staal; menschen die elkaar in egoïstischen angststuip knellend verdrongen. Vlak bij ’n groote verkoopkraam hadden ze den dronken woesteling neergekieperd, met z’n roggel-kop tegen de keien.—De agenten met artillerist, zelf half-dronken, boeiden ’m toen de woesteling was begonnen te trappen, en te razen voor tien dollen te gelijk.—Op dàt oogenblik was de Ouë, de groote kraam ingehold, van achter met ’n klinkdeurtje openend. En pal op de vorkies met hun rood satijn had ie áángegrepen. ’t Was ’n dolle waag, dat wist ie, maakte ’m zwaarlam van bang-hevig genot. Op ’t moment dat ie instapte, voelde ie zich stikken. Z’n adem bleef wèg; hij keek naar niets. En in ziedenden waanzin toch, stàr, deed ie wat ie moèst doen. Hij wist wel, klaar, dat ieder ’m kon zien gappen; de juffer, de helpstertjes allemaal.—Maar ’t kon ’m niet schelen. Eenmaal bij de glimvorkies, koortsgloeiden z’n handen, jeukte ’n brand in z’n polsen, en snel, halfstikkend,[362]lam van aandoening en goddelijk bang genot, pulkten z’n vingers al tusschen doozen en pakken, rukte ie de vorkjes naar zich toe. ’t Was gedaan voor ie ’t wist. Even, heel even wachtte ie op ’n greep in z’n nek, bons op z’n kop, ’n trap in z’n zij, ’n slag, ’n schreeuw van: houd ’m! houd ’m.. Maar niks kwam d’r op ’m af!—De juffer in ontstelden angst bleef kijken naar den bloedigen worstel van dronken woesteling, de helpertjes ook, de menschen er om heen óók. En niemand zag hem ’t achterdeurtje uitwaggelen, geslagen van emotie en geluk, het étui zalig tegen z’n bonzende keel gedrukt.—Zoo had ie gemoerd, dertien keer, al voorzichtiger en listiger na den eersten duizelenden gevaar-zwaren uitval. Maar één ding,—’n rond spiegeltje met blommetjes beschilderd, bengelend aan ’n vuurrood lint, en dat ’r van de kraam àf zoo prachtig geschitterd had,—viel ’m tegen, vond ie noù niet zoo mooi meer. Het was beslagen, dof-groenig en leelijk tusschen al ’t andere prachtige in.—Maar de flakonnetjes met reukwerk, en d’r geslepen randjes en zilveren spuitdopjes, vond ie fijn, snoezig, kòn ie niet genoeg beglunderen.—Op z’n tafel had ie den heelen boel uitgestald. Z’n wijf en z’n duif keek ie om beurten aan.—Hij besmakte z’n lippen in stikkend-stille pret.—Vrouw Hassel kwijlde, beklodderde ’r angstmond vol speeksel dat klefferig afdroop bij de hoeken op ’r kin. Ze verlikte ’t, traag de slappe tong draaiend om d’r grauwe lippen.—Ouë Gerrit keek ’r telkens aan, voelde zich dol-opgewonden, en in dronken genotspassie, zong ie valsch-dof mee den kermis-deun.—Oaauw- waa’t ’n ska-ande.…geniepig lachend, dan plots uitschaterend ’n wilden stroom van woeste verrukking. Hij voelde wel dat ie ’n beetje gek deed, maar ’t wàs niet zoo.… ’t Most ’r uit, z’n lol, z’n heerlijke joelende lol. Hij kon d’r van grienen.—Plots ging ie dansen als ’n bezetene, de glimmende en fonkelende spullen in z’n knuisten gekneld, tot ie hijgend van inspanning[363]ophield, neersmakte op ’n stoel.—Toch weer dadelijk veerde ie wég.Vrouw Hassel, òmzuurd in ’n walgstank van bevuiling, die door ’t avondkamertje rotte als lag ’r ’n beerput opengegraven, schrok en trilde bij elke beweging van den Ouë, haàr kant uit. Maar hij rook en zag niets; zoende z’n spullen met de oogen, grinnikte om wat ie zoo pienter weer had klaargespeeld. En bij elk stuk dat ie opnam, kreeg ie weer precies voor zich, hoè hij ’t bemeesterd had, waàr, en tusschen welk geknel.—’n Groote duitsche pijp had ie al honderdmaal in z’n mond gestopt en honderdmaal ’t mondstuk met z’n vingers weer zacht en voorzichtig afgedroogd.—Doller woelde jubel in ’m op, juist nu alles uitgemoord leek van stilheid in z’n huis. Guurt bleef wèg, de kerels bleven wèg, den heelen nacht.In z’n danspret had ie ’t niet overdekte duifje wakker getrild in z’n korfje. Even soms, de rood-omschubde oogjes loerden rond in ’t verlichte nachtkamertje. Heel zacht verklonk gekoer uit ’t kropje, als geschrei onder den vloer uitstijgend. Kamerke lag in stomme rust. ’t Pronkschoorsteentje flonkerde in ’t late lamplicht, en ’t rood lapje er vóór, bloedde donker èven aangeglansd.—Pookstel stond dof te koperen en staartklok tikte, heel breed en heel loom, onder de lage balken.—De Ouë, zoo zoet in den nachtsuizel onbeloerd, vrij en ruim, zonder angst voor gekijk en gestommel uit de slaapholletjes, voelde zich al zaliger. Straks nog had ie ’t tafeltje met al de portretjes omvergeloopen. Eerst schrok ie; toen in één wist ie dat ’r niemand in huis was, geen sterveling die ’m begluurde.—.… En doàr há’ je nou s’n waif.… dá’ stinkende mesthoop.… hoho! die heuldegoar kon sain d’r niks skaile meer! Waa’t ’n morremel.…In en uit z’n kelder liep ie, draaiend om z’n spullen, ze tellend en overtellend zoo veel keer ie wou; geruchtmakend dan hier, dan daar, ’t luik wijd open, en z’n nachtlampje hoog. Een gloei van stikkend, bijna wurgend genot schokstootte door z’n[364]keel en z’n mokerend hoofd, waar ’t bloed door koortste. Z’n vrouw wou ie wel slaan, uit overtollige kracht en uitzinnige wreedheid. Hij wou ’r ranselen op ’r dooien kop, ’r suffe smoel, zoo maar, in jubel. Pal op ’r smerigen snuit, ’r stinkend lijf, dat ze d’r eindelijk ook ééns wat van zeggen zou, hoe lekker hij d’r hier stiekem zijn kermis hield. Z’n lippen smakten, z’n handen jeukten, jeukten. Z’n oogen brandden gaten in de lucht. Hij kèek niet, want hij was vlak òp de dingen, hij was de dingen zèlf. Hij betastte ze met z’n oogen, zoo sterk als met z’n vingers. Hij voelde ze met z’n spraak, en hij tastte ze met z’n reuk! Van alle kanten in z’n demonische zinsbegoocheling, proefde, rook en vatte ie z’n spullen.Woester kwam een wulpsch begeeren in ’m opschroeien om ’t stomme suffe wijf te ranselen, te knijpen, nou juist, nou in de stilte, ’r beuken tot murf, dat ’r grauwe smoel ging spreken en zeggen hoe ze ’t vond, zijn spullen.—Plots hoonde z’n stem valsch naar d’r toe.—Hoe vint je ’t waif.. hoho!Z’n stem klonk wild en scherp in ’t nachtkamertje, en z’n vrouw, half ingezakt, geslonken lip-puffend op ’r stoel, antwoordde niet, ronkte blazend. Even daarna schrok ze recht òp, met staar-doffe oogen die knipperden tegen ’t groezelende lamplicht. De grauwe lippen mummelden wat, en d’r gedrochtelijke angstmond verkwijlde bang gedroom. Ze stamelde met stem, doorhuiverd van prangenden angst:—Ikke goan nie mee.… nainet!.…Nu, in één werd ie bang Ouë Gerrit, voor d’r gestamel en gestaar; voor d’r grauwen kop die in zenuwbenauwing verrimpelde en vergroefde als ’n ijlend mombakkes.—Eerst had ie heel even gedacht dat ze op zou springen en ’m zou bestelen als ie ’r daar al die prachtstukken uit z’n kelder, zoo sarrend-gul liet zien. Hij had z’n overmoedigen satanischen hoon tegen ’r opgesmakt met ’n scherpe vraag: hoè ze z’n spullen vond, en ze was heel vreemd opgeschrikt. En ze had gekeken, uit ’r hoek, in ’t licht, zoo wild en verschrikkelijk als ze nooit deed. Was ’t inbeelding van ’m? Nee, neenet! Hij had[365]’t gevoeld als ’n slag uit ’t duister op z’n snuit zonder dat ie de hand zag die ’m teisterde.—Inééns voelde ie zich weer laf, kruiperig laf, klam in doodsnood. Felle angst beklauterde weer z’n strot, knelde zich vast om z’n krop, kneep en kneep, en z’n handen gloeiden als hield ie ze boven ’n komfoor.—Gauw droeg ie z’n spullen weer naar den kelder terug, met ’t nachtlampje in z’n bevende hand. Wurgender omklauwde ’m de angst in de starende stilte van ’t huisje.Van de straat verklonk nu en dan kermiskrijsch en vage zang die ’m sidderen deed. Z’n gedachten bangden dat ze ’m zouen komen halen.—Alsof ze alles nageteld hadden op de kermis en gezien dat ze dertien stuks misten, en dat God hem, hèm had aangewezen.—Laf, kleintjes en kruiperig schokte ie òp van elk geruchtje en ’t duifje had ie kunnen doodslaan om z’n lam gehuil, z’n dof gekoer.Maar de stilte drukte op z’n keel. Telkens in ’t stalduister, heel uit de groen-zwarte diepte, dacht ie tronies te zien van de lui die hij bestolen had. ’t Was gekkigheid, ’t kon niet, praatte ie zich zelf in, maar hij was d’r toch puur van stuur door. En telkens weer keek ie om, zag ie de schimmige gezichten loeren en grijnzen, en hoorde ie ze zacht onderdrukt schateren uit de staldiepte, en al maar kijken op z’n bibberende angsthanden.Kleiner, al kleiner in z’n hoon voelde ie zich worden. Eerst had ie in overmoed z’n wijf willen ranselen.… Nou, nou was ie blij dat ze niet meer naar ’m keek. Langszamerhand durfde ie nergens meer heen zien, om de klamme stilte in huis; stilte die ’m deed rillen en huiveren van al stijgender angst. Soms trapte ie, in doodsnood zelf tegen de tafelpooten, om de vale drukkende zwijg te breken. Maar dan beefde ie weer van ’t vertrillende gerucht, en gluurde naar z’n wijf of zij ook hèm bekeek.Hij zweette, klam, bibberend, bevangen in ’n tergenden nood die ’m stikken deed. Met één sprong holde ie naar z’n bedstee.. ’t Moest uit zijn … Maar ’t duisterde weer zoo naar voor z’n[366]oogen.… Allemaal zwarte dingen zag ie op zich afspringen; slangetjes en kriebelige wormpjes!In dollen angst holde ie naar z’n wijf. Nou moest zij ’m beschermen. Zacht stootte hij haar op, wrong ’r de stinkende rokken los, en strompelde haar naar de bedstee. Hij hield ’t zoo niet langer uit. Stikken, gillen zou ie van angst, gillend krijschen, door de heele buurt, dat hij de dief was, hij de dief, van de bollen, van àl de spullen, hij en niemand anders.—Maar als z’n wijf nou maar in bed lag, zou hij, achter d’r rug zich kunnen verschuilen, zoo heelemaal gedekt door háár.—En sidderen kon ie van zich zelf als ie ’r aan dacht, dat ie ’r straks nog had willen ranselen, ranselen van lol en jubel, dat suffe stomme wijf, dat ie nou noodig had.—Vrouw Hassel was in ’r afgezakte rokkenrommel voor ’t bed gestrompeld, staar, suf, lippuffend. En Ouë Gerrit kwam, vlak àchter d’r stinkenden donkeren rug aansjokken in z’n onderbroek, dicht z’n oogen, z’n ooren met de beefhanden gedekt.Angst verstòmde z’n spraak; hij wou wàt zeggen, maar ’r verheeschte klankloos gestamel. Eindelijk, na uren van marteling viel hij in nachtmerrie-sluimer.—Bang van z’n eigen eerste felheid en latere lafheid tegelijk, stond ie den volgenden morgen, gebroken òp. Dat satanisch uurtje doorspookte z’n brein nog lang. Lamgeslagen, overal pijnlijk, doolde ie rond op ’t land, stom hier en daar wat plukkend van z’n boonen.—[Inhoud]II.Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.——Mô je main?—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.——Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369]

ACHTSTE HOOFDSTUK.

Ouë Gerrit had angstigen worstel met de kerels omhunop den dag aan ’t werk te houden.—Geradbraakt stonden ze op ’t land, landerig en slaperig met roode doorwaterde oogen, te gapen, te vloeken en te schelden. Telkens dreigden ze den boel er bij neer te smakken als de Ouë en Guurt d’r niet nog handig tusschen indrongen. Toch voelde Ouë Gerrit niet zooveel wrevel meer als eerst. Nog twee dagen blééf de kermis; dat wist ie. Laàt ze hossen, laàt ze zuipen. Hij had nou toch volop zijn genot. ’t Was ommers, op de akkers overal ’t zelfde gehang en geklieter. De meiden konden nergens, puur niet op d’r pooten staan van dans en joligheid. En niet één kerel die d’r frisch bij stond. Alleen de droogpruimers plukten, tuinders die d’r hachie niet op de kermis gewaagd hadden. In ’t jonge goed zat lol, pit.—Maar hij had toch ook zalig genoten.…Zondag van ’s avonds acht, tot twaalf, had ie d’r rondgekuierd.. Dertien dingen meegepikt.… hoho! da waa’s d’r puur ’n salighait weust.… koorts in s’n bloed had ie voelt..Z’n oogen hadden gegulzigd, en z’n handen gegrepen naar al ’t moois. Vijfmaal onder rèn en hòs en oppropping van stoeten kon ie z’n slag slaan, en achtmaal was ’t gelukt telkens op andere manier. Twee prachtige dompertjes van zilver ’t eerst.… Zoo glànzend had ie ze gegapt, vlak voor den neus van de spullejuffer. Even van ’m àf zag hij ’n wilde stoet, en met z’n rug bleef ie gekeerd naar de kraam. Bons! daar stootten en bonkerden ze ’m omver.… Hij.. ouë kerel.… met z’n angstig gebluft lachie op z’n kinderkop,.. doend, nèt of ie zich[358]waggelend vastgreep.… verschrikt:.… Toen, heel-stiekem, vlug de greèp, de zoet-zalige verrukkingsgreep, mèt bang-zwaar, toch heerlijk besef dat ie plots gevat kon worden. Maar dan daarnà, altijd ’t gelukken! Godskristus! vlak voor d’r neus bijna, toen ie ’t beet had.… Dan, al dat avondlicht om ’m heen,.… die schelle pracht, die bonte gloeiing van alles, maakte ’m razend gek, duizelig van grijpwoede, heb-woede. En rondom z’n vol-zalig hoofd, rondom zijn eigen juich binnen in,—de flambouwen, ’t zanggeraas, de orgels, die ’m deden trippelen van plezier, alsof ie nog ’n snuiter was. Hij had danslust in z’n beenen gevoeld, en zachte stijgende dronkenschap van zoet-heet steelgenot. Dat ie daar nou maar grijpen ging, wàt ie wou. Eerst loeren, of ’t kon, veilig, veilig. En als ’t dan zoo mogelijk veilig leek, dàn beet! Dat genot, daar te loopen tusschen ’t vuur en nooit niet gepakt! De kerel die ’m eens gesnapt had, leek nergens te zien, en luchtiger was ie door den ontzettenden woel van al vreemde boeren en buitenlui heengestapt.—’n Bekende groette ie vriendelijk, met lachje. Wat jonge meiden en kerels, die ’m ontmoetten, dolden met ’m,.… wat zoo’nouërot op de kermis doen moest.—Weer anderen beklaagden ’m, dat ie geen wijf had, ’n gek mormel, dat niet praten, niet staan kon. En in ’t besef, dat ie beklaagd werd, voelde ie zich nòg lekkerder, veiliger, rustiger in gap en greep. Dan dacht ie, dat hij met z’n genot, met z’n brand-van-héél-ander begeeren van binnen, toch ook heel anders tusschen de speelgoedkramen, tenten en spullen liep dan al die andere kermisgangers. Dat voelde ie diep, maakte ’m razend van angstige blijheid, dat hij, van àl dat prachtige … prachtige,.… dat hij daarvan stukken en brokken hebben moèst, moèst. Hij had niet geweten waar te beginnen, zoo veel, in duizeling en gretigheid zag ie tegelijk..’n Paar tuinders spraken ’m aan; maar hij had zich met ’n snauw van hen afgemaakt. Hij wou alléén zijn, heelemaal alléén. Daarom had ie vrouw Hassel ook thuis gelaten. Voor ie gegaan was had ie Guurt gezeid, dat zij nou maar eens ’n paar uur bij moeder moest blijven, maar Guurt wou niet, had hem kunnen slaan van nijd.…[359]—Ik sien joù ànkomme! Nainet foader! daa’s glad- en al mis, blaif jai d’r bai je waif! denkkie daa’k main jonge laife soo slaite wil?.. niks gedaan! En ze was weggerend voor hij nog iets terug had kunnen zeggen.Maar hij woù, woù toch ook.—Nou waif, nou goan ikke d’r tug effe uit! had ie gezegd tot vrouw Hassel. Vrouw Hassel, op d’r stoel ingezonken, bang, vol van ’t kermisgewoel om ’r heen, waarvan ze niets begreep, had ’m aangestaard. Pal voor hun avondraampje bleef ’n orgel staan, beschetterde ’t huisje in dreun van klanken;„Behuts dicht Got..”met bombarie van trillerige fluit en hoorn, in sentimenteelen beefgalm van trombone. En plots, zóó dwars door ’t orgelgezanik, was vrouw Hassel uit ’r donker raamhoekje, in snikken uitgebarsten.——Hoho! loopt de waterlaiding nie, had ie geschreeuwd, of jai d’r wel of d’r nie grient.. roàkt main kouwe paipe nie.. ik goan,.. Ik goàn d’r! van dit en van dâ.. ikke mot de kerremis nog ’rais kaike veur ikke de fier plankies kraig!—Ker-re-mis? Ker-re-mis?.. snik-stemde zot-suf vrouw Hassel.—Jào kèr-rè-mis! kèr-rè-mis! bauwde de Ouë ’r woedend na;—kaik mins! Nou blaif jai d’r pàl in je hoekie hee?.. Allejesis.… waif.. je stinkt weer aa’s ’n mesthoop!.… Nou dan!.… jai f’roert d’r vast gain vin.… enne je hep d’r ’t hart nie om vuur an te roake! Nou is d’r puur gain godlaifendige siel in huus! En.. jai blaift hier.. huhu! in ’t donker.. f’rstoan? want jai bint d’r vast nie te f’rtrouwe mi licht!.…—Jai blaift.. jai blaift, stotterde ze na, uit ’r hoekje.. in zachten snikhuil, één woord nog vasthoudend, zonder ’t zelf te beseffen.—’n Rimpeltje van blijheid was op ’r oud wijvemasker gegroefd, toen ze ’t orgel nog maar heel zwak van ver hoorde janken.—Jai blaift ’n komp d’r nie van je ploats.… hoho!.. ’n messtuut!.. waa’n stank!.…—Nie..! nie! van …—Vàn je ploats! had ie nagebulderd.—[360]—Ploas.. ploas! teemde ze na, dadelijk, dadelijk weer vergetend. Woedend werd ouë Gerrit altijd om dat nabauwen, den laatsten tijd, omdat ie ’r weer wantrouwelijk, ’n slechtigheidje, ’n schijnonnoozelheidje achter zocht. Want heèlemaal vertrouwen, wat z’n spullen in den kelder aanging, deed ie ’r toch nog niet. En eindelijk na nog ’r toegesnauwd te hebben, onder ’t uitmaken van de lamp, dat ze zich niet verroeren zou, en maffen kòn, zoo veel ze wou, was ie heengegaan.—Tegen twaalf uur, bij z’n thuiskomst, zat z’n wijf nog roerloos in den hoek, ingeslonken op ’r stoel, voor ’t raampje te suf-staren, opschrikkend even toen ze ouë Gerrit’s scherpe stem hoorde.—Toch had ze geen vraag gedaan: of ie wegging of terugkwam. Ze kòn ook niet, omdat ze niets begreep.—Ze had ’r gezeten, in ’t stikkeduister, vier uur moederziel alleen, zonder die alleenheid te beseffen.—In doffen mijmer om niks, ’t hoofd volgeloeid van gillende oorsuizingen had ze gehuild, schokkerig, snikkend; dan plots weer stil, bang, haar bangheid niet beseffend, alleen voelend als ’n onbestemde angst in d’r lijf.—Ze had ’t pikzwart om ’r heen gezien, pikzwart, en plots was ’r soms ’n lampiongloei achter haar raampje, onder lawaai en krijsch voorbijgeschoten. Dan schrok ze hevig, beefde ze, niet begrijpend wat ’r gebeuren ging. Zoo was ze vier uur alleen gebleven, in ’t stik-warme avondkrotje, met ’n aschstinkende stoof onder ’r beenen uitgegloeid,—tòt de Ouë inkwam, opgewonden, met razernij van voldanen hartstocht in z’n oogen.—Hij had ’t wel gedacht, dat ze niet aan de lamp zou raken, omdat ze ’m niet wist te vinden. En toch, nòg vertrouwde ie ’r niet! Maar dien avond blééf ie in gloeiende razernij.—Vlak voor d’r neus stalde ie z’n gestolen rommel uit, en als ’n bezetene, lachte, huilde, vloekte ie van genot. Z’n spullen zoende, zoende ie, vóór haar oogen.Vrouw Hassel zat weer te kijk-suffen, begroezeld in ’t lamp-schuwe licht. D’r vervuild bruin japonnetje reepte op de borst open, en ’n vuil brok hemd slobberde ’r uit. Haar gedrochtelijke rimpelkop, vergroefd, stond groen-grauw, en ’r groezel haar flodderde uit d’r morsige scheef-gezakte steekmuts. Het geteisterde[361]doorgroefd voorhoofd bewoog nerveus, en ’r brauwen zenuwden in trilangst.—De Ouë, in ’t verstilde kamerke jubelde vóór d’r uit, zonder dat ze besefte wat er gebeurde.——Twee prachtige nikkelen dompers, ’n heel stel koperen vruchtevorkjes, op rood-satijn, er in gegleufd; twee kleurige kandelabers, ’n nikkelen wekkertje, ’n rooie doos met spullen d’r in, zonder dat ie wist waar ze toe dienden; maar ’t had ’r prâchtig staan glimmen, met aldegoàr gouden slootjes.’t Roode satijn streelde ie duizend, duizend maal. De snoezige vorkies prikte ie in de lucht, als ’n dol speelsch kind. Die had ie met overweldigenden greep, aarzelenden angst bemeesterd, bij ’n bloedig vechtpartijtje.—’n Dronken kerel, had z’n mes getrokken en met genadelooze armzwaaien, woest om zich heen gehakt, al maar krijschend dat Jaap de klapbessen-dief was, en niet hij; nièt hij. Drie lui had ie al gewond. ’t Was ’n dol geschreeuw geweest, gegil van ontstelde meiden, toen plots ’n artillerist, den vent ’n mep op z’n pooten verkocht, dat ’t mes uit z’n klauwen viel. Maar d’r bleef dolle opstuivende amokangst onder de kermisgangers, grillige paniek, drom van opstandjes van al soorten menschen, rillend voor ’t staal; menschen die elkaar in egoïstischen angststuip knellend verdrongen. Vlak bij ’n groote verkoopkraam hadden ze den dronken woesteling neergekieperd, met z’n roggel-kop tegen de keien.—De agenten met artillerist, zelf half-dronken, boeiden ’m toen de woesteling was begonnen te trappen, en te razen voor tien dollen te gelijk.—Op dàt oogenblik was de Ouë, de groote kraam ingehold, van achter met ’n klinkdeurtje openend. En pal op de vorkies met hun rood satijn had ie áángegrepen. ’t Was ’n dolle waag, dat wist ie, maakte ’m zwaarlam van bang-hevig genot. Op ’t moment dat ie instapte, voelde ie zich stikken. Z’n adem bleef wèg; hij keek naar niets. En in ziedenden waanzin toch, stàr, deed ie wat ie moèst doen. Hij wist wel, klaar, dat ieder ’m kon zien gappen; de juffer, de helpstertjes allemaal.—Maar ’t kon ’m niet schelen. Eenmaal bij de glimvorkies, koortsgloeiden z’n handen, jeukte ’n brand in z’n polsen, en snel, halfstikkend,[362]lam van aandoening en goddelijk bang genot, pulkten z’n vingers al tusschen doozen en pakken, rukte ie de vorkjes naar zich toe. ’t Was gedaan voor ie ’t wist. Even, heel even wachtte ie op ’n greep in z’n nek, bons op z’n kop, ’n trap in z’n zij, ’n slag, ’n schreeuw van: houd ’m! houd ’m.. Maar niks kwam d’r op ’m af!—De juffer in ontstelden angst bleef kijken naar den bloedigen worstel van dronken woesteling, de helpertjes ook, de menschen er om heen óók. En niemand zag hem ’t achterdeurtje uitwaggelen, geslagen van emotie en geluk, het étui zalig tegen z’n bonzende keel gedrukt.—Zoo had ie gemoerd, dertien keer, al voorzichtiger en listiger na den eersten duizelenden gevaar-zwaren uitval. Maar één ding,—’n rond spiegeltje met blommetjes beschilderd, bengelend aan ’n vuurrood lint, en dat ’r van de kraam àf zoo prachtig geschitterd had,—viel ’m tegen, vond ie noù niet zoo mooi meer. Het was beslagen, dof-groenig en leelijk tusschen al ’t andere prachtige in.—Maar de flakonnetjes met reukwerk, en d’r geslepen randjes en zilveren spuitdopjes, vond ie fijn, snoezig, kòn ie niet genoeg beglunderen.—Op z’n tafel had ie den heelen boel uitgestald. Z’n wijf en z’n duif keek ie om beurten aan.—Hij besmakte z’n lippen in stikkend-stille pret.—Vrouw Hassel kwijlde, beklodderde ’r angstmond vol speeksel dat klefferig afdroop bij de hoeken op ’r kin. Ze verlikte ’t, traag de slappe tong draaiend om d’r grauwe lippen.—Ouë Gerrit keek ’r telkens aan, voelde zich dol-opgewonden, en in dronken genotspassie, zong ie valsch-dof mee den kermis-deun.—Oaauw- waa’t ’n ska-ande.…geniepig lachend, dan plots uitschaterend ’n wilden stroom van woeste verrukking. Hij voelde wel dat ie ’n beetje gek deed, maar ’t wàs niet zoo.… ’t Most ’r uit, z’n lol, z’n heerlijke joelende lol. Hij kon d’r van grienen.—Plots ging ie dansen als ’n bezetene, de glimmende en fonkelende spullen in z’n knuisten gekneld, tot ie hijgend van inspanning[363]ophield, neersmakte op ’n stoel.—Toch weer dadelijk veerde ie wég.Vrouw Hassel, òmzuurd in ’n walgstank van bevuiling, die door ’t avondkamertje rotte als lag ’r ’n beerput opengegraven, schrok en trilde bij elke beweging van den Ouë, haàr kant uit. Maar hij rook en zag niets; zoende z’n spullen met de oogen, grinnikte om wat ie zoo pienter weer had klaargespeeld. En bij elk stuk dat ie opnam, kreeg ie weer precies voor zich, hoè hij ’t bemeesterd had, waàr, en tusschen welk geknel.—’n Groote duitsche pijp had ie al honderdmaal in z’n mond gestopt en honderdmaal ’t mondstuk met z’n vingers weer zacht en voorzichtig afgedroogd.—Doller woelde jubel in ’m op, juist nu alles uitgemoord leek van stilheid in z’n huis. Guurt bleef wèg, de kerels bleven wèg, den heelen nacht.In z’n danspret had ie ’t niet overdekte duifje wakker getrild in z’n korfje. Even soms, de rood-omschubde oogjes loerden rond in ’t verlichte nachtkamertje. Heel zacht verklonk gekoer uit ’t kropje, als geschrei onder den vloer uitstijgend. Kamerke lag in stomme rust. ’t Pronkschoorsteentje flonkerde in ’t late lamplicht, en ’t rood lapje er vóór, bloedde donker èven aangeglansd.—Pookstel stond dof te koperen en staartklok tikte, heel breed en heel loom, onder de lage balken.—De Ouë, zoo zoet in den nachtsuizel onbeloerd, vrij en ruim, zonder angst voor gekijk en gestommel uit de slaapholletjes, voelde zich al zaliger. Straks nog had ie ’t tafeltje met al de portretjes omvergeloopen. Eerst schrok ie; toen in één wist ie dat ’r niemand in huis was, geen sterveling die ’m begluurde.—.… En doàr há’ je nou s’n waif.… dá’ stinkende mesthoop.… hoho! die heuldegoar kon sain d’r niks skaile meer! Waa’t ’n morremel.…In en uit z’n kelder liep ie, draaiend om z’n spullen, ze tellend en overtellend zoo veel keer ie wou; geruchtmakend dan hier, dan daar, ’t luik wijd open, en z’n nachtlampje hoog. Een gloei van stikkend, bijna wurgend genot schokstootte door z’n[364]keel en z’n mokerend hoofd, waar ’t bloed door koortste. Z’n vrouw wou ie wel slaan, uit overtollige kracht en uitzinnige wreedheid. Hij wou ’r ranselen op ’r dooien kop, ’r suffe smoel, zoo maar, in jubel. Pal op ’r smerigen snuit, ’r stinkend lijf, dat ze d’r eindelijk ook ééns wat van zeggen zou, hoe lekker hij d’r hier stiekem zijn kermis hield. Z’n lippen smakten, z’n handen jeukten, jeukten. Z’n oogen brandden gaten in de lucht. Hij kèek niet, want hij was vlak òp de dingen, hij was de dingen zèlf. Hij betastte ze met z’n oogen, zoo sterk als met z’n vingers. Hij voelde ze met z’n spraak, en hij tastte ze met z’n reuk! Van alle kanten in z’n demonische zinsbegoocheling, proefde, rook en vatte ie z’n spullen.Woester kwam een wulpsch begeeren in ’m opschroeien om ’t stomme suffe wijf te ranselen, te knijpen, nou juist, nou in de stilte, ’r beuken tot murf, dat ’r grauwe smoel ging spreken en zeggen hoe ze ’t vond, zijn spullen.—Plots hoonde z’n stem valsch naar d’r toe.—Hoe vint je ’t waif.. hoho!Z’n stem klonk wild en scherp in ’t nachtkamertje, en z’n vrouw, half ingezakt, geslonken lip-puffend op ’r stoel, antwoordde niet, ronkte blazend. Even daarna schrok ze recht òp, met staar-doffe oogen die knipperden tegen ’t groezelende lamplicht. De grauwe lippen mummelden wat, en d’r gedrochtelijke angstmond verkwijlde bang gedroom. Ze stamelde met stem, doorhuiverd van prangenden angst:—Ikke goan nie mee.… nainet!.…Nu, in één werd ie bang Ouë Gerrit, voor d’r gestamel en gestaar; voor d’r grauwen kop die in zenuwbenauwing verrimpelde en vergroefde als ’n ijlend mombakkes.—Eerst had ie heel even gedacht dat ze op zou springen en ’m zou bestelen als ie ’r daar al die prachtstukken uit z’n kelder, zoo sarrend-gul liet zien. Hij had z’n overmoedigen satanischen hoon tegen ’r opgesmakt met ’n scherpe vraag: hoè ze z’n spullen vond, en ze was heel vreemd opgeschrikt. En ze had gekeken, uit ’r hoek, in ’t licht, zoo wild en verschrikkelijk als ze nooit deed. Was ’t inbeelding van ’m? Nee, neenet! Hij had[365]’t gevoeld als ’n slag uit ’t duister op z’n snuit zonder dat ie de hand zag die ’m teisterde.—Inééns voelde ie zich weer laf, kruiperig laf, klam in doodsnood. Felle angst beklauterde weer z’n strot, knelde zich vast om z’n krop, kneep en kneep, en z’n handen gloeiden als hield ie ze boven ’n komfoor.—Gauw droeg ie z’n spullen weer naar den kelder terug, met ’t nachtlampje in z’n bevende hand. Wurgender omklauwde ’m de angst in de starende stilte van ’t huisje.Van de straat verklonk nu en dan kermiskrijsch en vage zang die ’m sidderen deed. Z’n gedachten bangden dat ze ’m zouen komen halen.—Alsof ze alles nageteld hadden op de kermis en gezien dat ze dertien stuks misten, en dat God hem, hèm had aangewezen.—Laf, kleintjes en kruiperig schokte ie òp van elk geruchtje en ’t duifje had ie kunnen doodslaan om z’n lam gehuil, z’n dof gekoer.Maar de stilte drukte op z’n keel. Telkens in ’t stalduister, heel uit de groen-zwarte diepte, dacht ie tronies te zien van de lui die hij bestolen had. ’t Was gekkigheid, ’t kon niet, praatte ie zich zelf in, maar hij was d’r toch puur van stuur door. En telkens weer keek ie om, zag ie de schimmige gezichten loeren en grijnzen, en hoorde ie ze zacht onderdrukt schateren uit de staldiepte, en al maar kijken op z’n bibberende angsthanden.Kleiner, al kleiner in z’n hoon voelde ie zich worden. Eerst had ie in overmoed z’n wijf willen ranselen.… Nou, nou was ie blij dat ze niet meer naar ’m keek. Langszamerhand durfde ie nergens meer heen zien, om de klamme stilte in huis; stilte die ’m deed rillen en huiveren van al stijgender angst. Soms trapte ie, in doodsnood zelf tegen de tafelpooten, om de vale drukkende zwijg te breken. Maar dan beefde ie weer van ’t vertrillende gerucht, en gluurde naar z’n wijf of zij ook hèm bekeek.Hij zweette, klam, bibberend, bevangen in ’n tergenden nood die ’m stikken deed. Met één sprong holde ie naar z’n bedstee.. ’t Moest uit zijn … Maar ’t duisterde weer zoo naar voor z’n[366]oogen.… Allemaal zwarte dingen zag ie op zich afspringen; slangetjes en kriebelige wormpjes!In dollen angst holde ie naar z’n wijf. Nou moest zij ’m beschermen. Zacht stootte hij haar op, wrong ’r de stinkende rokken los, en strompelde haar naar de bedstee. Hij hield ’t zoo niet langer uit. Stikken, gillen zou ie van angst, gillend krijschen, door de heele buurt, dat hij de dief was, hij de dief, van de bollen, van àl de spullen, hij en niemand anders.—Maar als z’n wijf nou maar in bed lag, zou hij, achter d’r rug zich kunnen verschuilen, zoo heelemaal gedekt door háár.—En sidderen kon ie van zich zelf als ie ’r aan dacht, dat ie ’r straks nog had willen ranselen, ranselen van lol en jubel, dat suffe stomme wijf, dat ie nou noodig had.—Vrouw Hassel was in ’r afgezakte rokkenrommel voor ’t bed gestrompeld, staar, suf, lippuffend. En Ouë Gerrit kwam, vlak àchter d’r stinkenden donkeren rug aansjokken in z’n onderbroek, dicht z’n oogen, z’n ooren met de beefhanden gedekt.Angst verstòmde z’n spraak; hij wou wàt zeggen, maar ’r verheeschte klankloos gestamel. Eindelijk, na uren van marteling viel hij in nachtmerrie-sluimer.—Bang van z’n eigen eerste felheid en latere lafheid tegelijk, stond ie den volgenden morgen, gebroken òp. Dat satanisch uurtje doorspookte z’n brein nog lang. Lamgeslagen, overal pijnlijk, doolde ie rond op ’t land, stom hier en daar wat plukkend van z’n boonen.—[Inhoud]II.Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.——Mô je main?—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.——Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369]

Ouë Gerrit had angstigen worstel met de kerels omhunop den dag aan ’t werk te houden.—Geradbraakt stonden ze op ’t land, landerig en slaperig met roode doorwaterde oogen, te gapen, te vloeken en te schelden. Telkens dreigden ze den boel er bij neer te smakken als de Ouë en Guurt d’r niet nog handig tusschen indrongen. Toch voelde Ouë Gerrit niet zooveel wrevel meer als eerst. Nog twee dagen blééf de kermis; dat wist ie. Laàt ze hossen, laàt ze zuipen. Hij had nou toch volop zijn genot. ’t Was ommers, op de akkers overal ’t zelfde gehang en geklieter. De meiden konden nergens, puur niet op d’r pooten staan van dans en joligheid. En niet één kerel die d’r frisch bij stond. Alleen de droogpruimers plukten, tuinders die d’r hachie niet op de kermis gewaagd hadden. In ’t jonge goed zat lol, pit.—

Maar hij had toch ook zalig genoten.…

Zondag van ’s avonds acht, tot twaalf, had ie d’r rondgekuierd.. Dertien dingen meegepikt.… hoho! da waa’s d’r puur ’n salighait weust.… koorts in s’n bloed had ie voelt..

Z’n oogen hadden gegulzigd, en z’n handen gegrepen naar al ’t moois. Vijfmaal onder rèn en hòs en oppropping van stoeten kon ie z’n slag slaan, en achtmaal was ’t gelukt telkens op andere manier. Twee prachtige dompertjes van zilver ’t eerst.… Zoo glànzend had ie ze gegapt, vlak voor den neus van de spullejuffer. Even van ’m àf zag hij ’n wilde stoet, en met z’n rug bleef ie gekeerd naar de kraam. Bons! daar stootten en bonkerden ze ’m omver.… Hij.. ouë kerel.… met z’n angstig gebluft lachie op z’n kinderkop,.. doend, nèt of ie zich[358]waggelend vastgreep.… verschrikt:.… Toen, heel-stiekem, vlug de greèp, de zoet-zalige verrukkingsgreep, mèt bang-zwaar, toch heerlijk besef dat ie plots gevat kon worden. Maar dan daarnà, altijd ’t gelukken! Godskristus! vlak voor d’r neus bijna, toen ie ’t beet had.… Dan, al dat avondlicht om ’m heen,.… die schelle pracht, die bonte gloeiing van alles, maakte ’m razend gek, duizelig van grijpwoede, heb-woede. En rondom z’n vol-zalig hoofd, rondom zijn eigen juich binnen in,—de flambouwen, ’t zanggeraas, de orgels, die ’m deden trippelen van plezier, alsof ie nog ’n snuiter was. Hij had danslust in z’n beenen gevoeld, en zachte stijgende dronkenschap van zoet-heet steelgenot. Dat ie daar nou maar grijpen ging, wàt ie wou. Eerst loeren, of ’t kon, veilig, veilig. En als ’t dan zoo mogelijk veilig leek, dàn beet! Dat genot, daar te loopen tusschen ’t vuur en nooit niet gepakt! De kerel die ’m eens gesnapt had, leek nergens te zien, en luchtiger was ie door den ontzettenden woel van al vreemde boeren en buitenlui heengestapt.—’n Bekende groette ie vriendelijk, met lachje. Wat jonge meiden en kerels, die ’m ontmoetten, dolden met ’m,.… wat zoo’nouërot op de kermis doen moest.—Weer anderen beklaagden ’m, dat ie geen wijf had, ’n gek mormel, dat niet praten, niet staan kon. En in ’t besef, dat ie beklaagd werd, voelde ie zich nòg lekkerder, veiliger, rustiger in gap en greep. Dan dacht ie, dat hij met z’n genot, met z’n brand-van-héél-ander begeeren van binnen, toch ook heel anders tusschen de speelgoedkramen, tenten en spullen liep dan al die andere kermisgangers. Dat voelde ie diep, maakte ’m razend van angstige blijheid, dat hij, van àl dat prachtige … prachtige,.… dat hij daarvan stukken en brokken hebben moèst, moèst. Hij had niet geweten waar te beginnen, zoo veel, in duizeling en gretigheid zag ie tegelijk..

’n Paar tuinders spraken ’m aan; maar hij had zich met ’n snauw van hen afgemaakt. Hij wou alléén zijn, heelemaal alléén. Daarom had ie vrouw Hassel ook thuis gelaten. Voor ie gegaan was had ie Guurt gezeid, dat zij nou maar eens ’n paar uur bij moeder moest blijven, maar Guurt wou niet, had hem kunnen slaan van nijd.…[359]

—Ik sien joù ànkomme! Nainet foader! daa’s glad- en al mis, blaif jai d’r bai je waif! denkkie daa’k main jonge laife soo slaite wil?.. niks gedaan! En ze was weggerend voor hij nog iets terug had kunnen zeggen.

Maar hij woù, woù toch ook.

—Nou waif, nou goan ikke d’r tug effe uit! had ie gezegd tot vrouw Hassel. Vrouw Hassel, op d’r stoel ingezonken, bang, vol van ’t kermisgewoel om ’r heen, waarvan ze niets begreep, had ’m aangestaard. Pal voor hun avondraampje bleef ’n orgel staan, beschetterde ’t huisje in dreun van klanken;

„Behuts dicht Got..”met bombarie van trillerige fluit en hoorn, in sentimenteelen beefgalm van trombone. En plots, zóó dwars door ’t orgelgezanik, was vrouw Hassel uit ’r donker raamhoekje, in snikken uitgebarsten.—

—Hoho! loopt de waterlaiding nie, had ie geschreeuwd, of jai d’r wel of d’r nie grient.. roàkt main kouwe paipe nie.. ik goan,.. Ik goàn d’r! van dit en van dâ.. ikke mot de kerremis nog ’rais kaike veur ikke de fier plankies kraig!

—Ker-re-mis? Ker-re-mis?.. snik-stemde zot-suf vrouw Hassel.

—Jào kèr-rè-mis! kèr-rè-mis! bauwde de Ouë ’r woedend na;—kaik mins! Nou blaif jai d’r pàl in je hoekie hee?.. Allejesis.… waif.. je stinkt weer aa’s ’n mesthoop!.… Nou dan!.… jai f’roert d’r vast gain vin.… enne je hep d’r ’t hart nie om vuur an te roake! Nou is d’r puur gain godlaifendige siel in huus! En.. jai blaift hier.. huhu! in ’t donker.. f’rstoan? want jai bint d’r vast nie te f’rtrouwe mi licht!.…

—Jai blaift.. jai blaift, stotterde ze na, uit ’r hoekje.. in zachten snikhuil, één woord nog vasthoudend, zonder ’t zelf te beseffen.—’n Rimpeltje van blijheid was op ’r oud wijvemasker gegroefd, toen ze ’t orgel nog maar heel zwak van ver hoorde janken.

—Jai blaift ’n komp d’r nie van je ploats.… hoho!.. ’n messtuut!.. waa’n stank!.…

—Nie..! nie! van …

—Vàn je ploats! had ie nagebulderd.—[360]

—Ploas.. ploas! teemde ze na, dadelijk, dadelijk weer vergetend. Woedend werd ouë Gerrit altijd om dat nabauwen, den laatsten tijd, omdat ie ’r weer wantrouwelijk, ’n slechtigheidje, ’n schijnonnoozelheidje achter zocht. Want heèlemaal vertrouwen, wat z’n spullen in den kelder aanging, deed ie ’r toch nog niet. En eindelijk na nog ’r toegesnauwd te hebben, onder ’t uitmaken van de lamp, dat ze zich niet verroeren zou, en maffen kòn, zoo veel ze wou, was ie heengegaan.—

Tegen twaalf uur, bij z’n thuiskomst, zat z’n wijf nog roerloos in den hoek, ingeslonken op ’r stoel, voor ’t raampje te suf-staren, opschrikkend even toen ze ouë Gerrit’s scherpe stem hoorde.—Toch had ze geen vraag gedaan: of ie wegging of terugkwam. Ze kòn ook niet, omdat ze niets begreep.—

Ze had ’r gezeten, in ’t stikkeduister, vier uur moederziel alleen, zonder die alleenheid te beseffen.—In doffen mijmer om niks, ’t hoofd volgeloeid van gillende oorsuizingen had ze gehuild, schokkerig, snikkend; dan plots weer stil, bang, haar bangheid niet beseffend, alleen voelend als ’n onbestemde angst in d’r lijf.—Ze had ’t pikzwart om ’r heen gezien, pikzwart, en plots was ’r soms ’n lampiongloei achter haar raampje, onder lawaai en krijsch voorbijgeschoten. Dan schrok ze hevig, beefde ze, niet begrijpend wat ’r gebeuren ging. Zoo was ze vier uur alleen gebleven, in ’t stik-warme avondkrotje, met ’n aschstinkende stoof onder ’r beenen uitgegloeid,—tòt de Ouë inkwam, opgewonden, met razernij van voldanen hartstocht in z’n oogen.—

Hij had ’t wel gedacht, dat ze niet aan de lamp zou raken, omdat ze ’m niet wist te vinden. En toch, nòg vertrouwde ie ’r niet! Maar dien avond blééf ie in gloeiende razernij.—

Vlak voor d’r neus stalde ie z’n gestolen rommel uit, en als ’n bezetene, lachte, huilde, vloekte ie van genot. Z’n spullen zoende, zoende ie, vóór haar oogen.

Vrouw Hassel zat weer te kijk-suffen, begroezeld in ’t lamp-schuwe licht. D’r vervuild bruin japonnetje reepte op de borst open, en ’n vuil brok hemd slobberde ’r uit. Haar gedrochtelijke rimpelkop, vergroefd, stond groen-grauw, en ’r groezel haar flodderde uit d’r morsige scheef-gezakte steekmuts. Het geteisterde[361]doorgroefd voorhoofd bewoog nerveus, en ’r brauwen zenuwden in trilangst.—De Ouë, in ’t verstilde kamerke jubelde vóór d’r uit, zonder dat ze besefte wat er gebeurde.—

—Twee prachtige nikkelen dompers, ’n heel stel koperen vruchtevorkjes, op rood-satijn, er in gegleufd; twee kleurige kandelabers, ’n nikkelen wekkertje, ’n rooie doos met spullen d’r in, zonder dat ie wist waar ze toe dienden; maar ’t had ’r prâchtig staan glimmen, met aldegoàr gouden slootjes.

’t Roode satijn streelde ie duizend, duizend maal. De snoezige vorkies prikte ie in de lucht, als ’n dol speelsch kind. Die had ie met overweldigenden greep, aarzelenden angst bemeesterd, bij ’n bloedig vechtpartijtje.—’n Dronken kerel, had z’n mes getrokken en met genadelooze armzwaaien, woest om zich heen gehakt, al maar krijschend dat Jaap de klapbessen-dief was, en niet hij; nièt hij. Drie lui had ie al gewond. ’t Was ’n dol geschreeuw geweest, gegil van ontstelde meiden, toen plots ’n artillerist, den vent ’n mep op z’n pooten verkocht, dat ’t mes uit z’n klauwen viel. Maar d’r bleef dolle opstuivende amokangst onder de kermisgangers, grillige paniek, drom van opstandjes van al soorten menschen, rillend voor ’t staal; menschen die elkaar in egoïstischen angststuip knellend verdrongen. Vlak bij ’n groote verkoopkraam hadden ze den dronken woesteling neergekieperd, met z’n roggel-kop tegen de keien.—

De agenten met artillerist, zelf half-dronken, boeiden ’m toen de woesteling was begonnen te trappen, en te razen voor tien dollen te gelijk.—

Op dàt oogenblik was de Ouë, de groote kraam ingehold, van achter met ’n klinkdeurtje openend. En pal op de vorkies met hun rood satijn had ie áángegrepen. ’t Was ’n dolle waag, dat wist ie, maakte ’m zwaarlam van bang-hevig genot. Op ’t moment dat ie instapte, voelde ie zich stikken. Z’n adem bleef wèg; hij keek naar niets. En in ziedenden waanzin toch, stàr, deed ie wat ie moèst doen. Hij wist wel, klaar, dat ieder ’m kon zien gappen; de juffer, de helpstertjes allemaal.—Maar ’t kon ’m niet schelen. Eenmaal bij de glimvorkies, koortsgloeiden z’n handen, jeukte ’n brand in z’n polsen, en snel, halfstikkend,[362]lam van aandoening en goddelijk bang genot, pulkten z’n vingers al tusschen doozen en pakken, rukte ie de vorkjes naar zich toe. ’t Was gedaan voor ie ’t wist. Even, heel even wachtte ie op ’n greep in z’n nek, bons op z’n kop, ’n trap in z’n zij, ’n slag, ’n schreeuw van: houd ’m! houd ’m.. Maar niks kwam d’r op ’m af!—

De juffer in ontstelden angst bleef kijken naar den bloedigen worstel van dronken woesteling, de helpertjes ook, de menschen er om heen óók. En niemand zag hem ’t achterdeurtje uitwaggelen, geslagen van emotie en geluk, het étui zalig tegen z’n bonzende keel gedrukt.—

Zoo had ie gemoerd, dertien keer, al voorzichtiger en listiger na den eersten duizelenden gevaar-zwaren uitval. Maar één ding,—’n rond spiegeltje met blommetjes beschilderd, bengelend aan ’n vuurrood lint, en dat ’r van de kraam àf zoo prachtig geschitterd had,—viel ’m tegen, vond ie noù niet zoo mooi meer. Het was beslagen, dof-groenig en leelijk tusschen al ’t andere prachtige in.—Maar de flakonnetjes met reukwerk, en d’r geslepen randjes en zilveren spuitdopjes, vond ie fijn, snoezig, kòn ie niet genoeg beglunderen.—Op z’n tafel had ie den heelen boel uitgestald. Z’n wijf en z’n duif keek ie om beurten aan.—Hij besmakte z’n lippen in stikkend-stille pret.—

Vrouw Hassel kwijlde, beklodderde ’r angstmond vol speeksel dat klefferig afdroop bij de hoeken op ’r kin. Ze verlikte ’t, traag de slappe tong draaiend om d’r grauwe lippen.—

Ouë Gerrit keek ’r telkens aan, voelde zich dol-opgewonden, en in dronken genotspassie, zong ie valsch-dof mee den kermis-deun.

—Oaauw- waa’t ’n ska-ande.…

—Oaauw- waa’t ’n ska-ande.…

geniepig lachend, dan plots uitschaterend ’n wilden stroom van woeste verrukking. Hij voelde wel dat ie ’n beetje gek deed, maar ’t wàs niet zoo.… ’t Most ’r uit, z’n lol, z’n heerlijke joelende lol. Hij kon d’r van grienen.—

Plots ging ie dansen als ’n bezetene, de glimmende en fonkelende spullen in z’n knuisten gekneld, tot ie hijgend van inspanning[363]ophield, neersmakte op ’n stoel.—Toch weer dadelijk veerde ie wég.

Vrouw Hassel, òmzuurd in ’n walgstank van bevuiling, die door ’t avondkamertje rotte als lag ’r ’n beerput opengegraven, schrok en trilde bij elke beweging van den Ouë, haàr kant uit. Maar hij rook en zag niets; zoende z’n spullen met de oogen, grinnikte om wat ie zoo pienter weer had klaargespeeld. En bij elk stuk dat ie opnam, kreeg ie weer precies voor zich, hoè hij ’t bemeesterd had, waàr, en tusschen welk geknel.—

’n Groote duitsche pijp had ie al honderdmaal in z’n mond gestopt en honderdmaal ’t mondstuk met z’n vingers weer zacht en voorzichtig afgedroogd.—Doller woelde jubel in ’m op, juist nu alles uitgemoord leek van stilheid in z’n huis. Guurt bleef wèg, de kerels bleven wèg, den heelen nacht.

In z’n danspret had ie ’t niet overdekte duifje wakker getrild in z’n korfje. Even soms, de rood-omschubde oogjes loerden rond in ’t verlichte nachtkamertje. Heel zacht verklonk gekoer uit ’t kropje, als geschrei onder den vloer uitstijgend. Kamerke lag in stomme rust. ’t Pronkschoorsteentje flonkerde in ’t late lamplicht, en ’t rood lapje er vóór, bloedde donker èven aangeglansd.—

Pookstel stond dof te koperen en staartklok tikte, heel breed en heel loom, onder de lage balken.—

De Ouë, zoo zoet in den nachtsuizel onbeloerd, vrij en ruim, zonder angst voor gekijk en gestommel uit de slaapholletjes, voelde zich al zaliger. Straks nog had ie ’t tafeltje met al de portretjes omvergeloopen. Eerst schrok ie; toen in één wist ie dat ’r niemand in huis was, geen sterveling die ’m begluurde.

—.… En doàr há’ je nou s’n waif.… dá’ stinkende mesthoop.… hoho! die heuldegoar kon sain d’r niks skaile meer! Waa’t ’n morremel.…

In en uit z’n kelder liep ie, draaiend om z’n spullen, ze tellend en overtellend zoo veel keer ie wou; geruchtmakend dan hier, dan daar, ’t luik wijd open, en z’n nachtlampje hoog. Een gloei van stikkend, bijna wurgend genot schokstootte door z’n[364]keel en z’n mokerend hoofd, waar ’t bloed door koortste. Z’n vrouw wou ie wel slaan, uit overtollige kracht en uitzinnige wreedheid. Hij wou ’r ranselen op ’r dooien kop, ’r suffe smoel, zoo maar, in jubel. Pal op ’r smerigen snuit, ’r stinkend lijf, dat ze d’r eindelijk ook ééns wat van zeggen zou, hoe lekker hij d’r hier stiekem zijn kermis hield. Z’n lippen smakten, z’n handen jeukten, jeukten. Z’n oogen brandden gaten in de lucht. Hij kèek niet, want hij was vlak òp de dingen, hij was de dingen zèlf. Hij betastte ze met z’n oogen, zoo sterk als met z’n vingers. Hij voelde ze met z’n spraak, en hij tastte ze met z’n reuk! Van alle kanten in z’n demonische zinsbegoocheling, proefde, rook en vatte ie z’n spullen.

Woester kwam een wulpsch begeeren in ’m opschroeien om ’t stomme suffe wijf te ranselen, te knijpen, nou juist, nou in de stilte, ’r beuken tot murf, dat ’r grauwe smoel ging spreken en zeggen hoe ze ’t vond, zijn spullen.—

Plots hoonde z’n stem valsch naar d’r toe.

—Hoe vint je ’t waif.. hoho!

Z’n stem klonk wild en scherp in ’t nachtkamertje, en z’n vrouw, half ingezakt, geslonken lip-puffend op ’r stoel, antwoordde niet, ronkte blazend. Even daarna schrok ze recht òp, met staar-doffe oogen die knipperden tegen ’t groezelende lamplicht. De grauwe lippen mummelden wat, en d’r gedrochtelijke angstmond verkwijlde bang gedroom. Ze stamelde met stem, doorhuiverd van prangenden angst:

—Ikke goan nie mee.… nainet!.…

Nu, in één werd ie bang Ouë Gerrit, voor d’r gestamel en gestaar; voor d’r grauwen kop die in zenuwbenauwing verrimpelde en vergroefde als ’n ijlend mombakkes.—

Eerst had ie heel even gedacht dat ze op zou springen en ’m zou bestelen als ie ’r daar al die prachtstukken uit z’n kelder, zoo sarrend-gul liet zien. Hij had z’n overmoedigen satanischen hoon tegen ’r opgesmakt met ’n scherpe vraag: hoè ze z’n spullen vond, en ze was heel vreemd opgeschrikt. En ze had gekeken, uit ’r hoek, in ’t licht, zoo wild en verschrikkelijk als ze nooit deed. Was ’t inbeelding van ’m? Nee, neenet! Hij had[365]’t gevoeld als ’n slag uit ’t duister op z’n snuit zonder dat ie de hand zag die ’m teisterde.—

Inééns voelde ie zich weer laf, kruiperig laf, klam in doodsnood. Felle angst beklauterde weer z’n strot, knelde zich vast om z’n krop, kneep en kneep, en z’n handen gloeiden als hield ie ze boven ’n komfoor.—

Gauw droeg ie z’n spullen weer naar den kelder terug, met ’t nachtlampje in z’n bevende hand. Wurgender omklauwde ’m de angst in de starende stilte van ’t huisje.

Van de straat verklonk nu en dan kermiskrijsch en vage zang die ’m sidderen deed. Z’n gedachten bangden dat ze ’m zouen komen halen.—Alsof ze alles nageteld hadden op de kermis en gezien dat ze dertien stuks misten, en dat God hem, hèm had aangewezen.—

Laf, kleintjes en kruiperig schokte ie òp van elk geruchtje en ’t duifje had ie kunnen doodslaan om z’n lam gehuil, z’n dof gekoer.

Maar de stilte drukte op z’n keel. Telkens in ’t stalduister, heel uit de groen-zwarte diepte, dacht ie tronies te zien van de lui die hij bestolen had. ’t Was gekkigheid, ’t kon niet, praatte ie zich zelf in, maar hij was d’r toch puur van stuur door. En telkens weer keek ie om, zag ie de schimmige gezichten loeren en grijnzen, en hoorde ie ze zacht onderdrukt schateren uit de staldiepte, en al maar kijken op z’n bibberende angsthanden.

Kleiner, al kleiner in z’n hoon voelde ie zich worden. Eerst had ie in overmoed z’n wijf willen ranselen.… Nou, nou was ie blij dat ze niet meer naar ’m keek. Langszamerhand durfde ie nergens meer heen zien, om de klamme stilte in huis; stilte die ’m deed rillen en huiveren van al stijgender angst. Soms trapte ie, in doodsnood zelf tegen de tafelpooten, om de vale drukkende zwijg te breken. Maar dan beefde ie weer van ’t vertrillende gerucht, en gluurde naar z’n wijf of zij ook hèm bekeek.

Hij zweette, klam, bibberend, bevangen in ’n tergenden nood die ’m stikken deed. Met één sprong holde ie naar z’n bedstee.. ’t Moest uit zijn … Maar ’t duisterde weer zoo naar voor z’n[366]oogen.… Allemaal zwarte dingen zag ie op zich afspringen; slangetjes en kriebelige wormpjes!

In dollen angst holde ie naar z’n wijf. Nou moest zij ’m beschermen. Zacht stootte hij haar op, wrong ’r de stinkende rokken los, en strompelde haar naar de bedstee. Hij hield ’t zoo niet langer uit. Stikken, gillen zou ie van angst, gillend krijschen, door de heele buurt, dat hij de dief was, hij de dief, van de bollen, van àl de spullen, hij en niemand anders.—

Maar als z’n wijf nou maar in bed lag, zou hij, achter d’r rug zich kunnen verschuilen, zoo heelemaal gedekt door háár.—En sidderen kon ie van zich zelf als ie ’r aan dacht, dat ie ’r straks nog had willen ranselen, ranselen van lol en jubel, dat suffe stomme wijf, dat ie nou noodig had.—

Vrouw Hassel was in ’r afgezakte rokkenrommel voor ’t bed gestrompeld, staar, suf, lippuffend. En Ouë Gerrit kwam, vlak àchter d’r stinkenden donkeren rug aansjokken in z’n onderbroek, dicht z’n oogen, z’n ooren met de beefhanden gedekt.

Angst verstòmde z’n spraak; hij wou wàt zeggen, maar ’r verheeschte klankloos gestamel. Eindelijk, na uren van marteling viel hij in nachtmerrie-sluimer.—

Bang van z’n eigen eerste felheid en latere lafheid tegelijk, stond ie den volgenden morgen, gebroken òp. Dat satanisch uurtje doorspookte z’n brein nog lang. Lamgeslagen, overal pijnlijk, doolde ie rond op ’t land, stom hier en daar wat plukkend van z’n boonen.—

[Inhoud]II.Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.——Mô je main?—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.——Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369]

II.

Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.——Mô je main?—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.——Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369]

Den dag vóór dat kermis uit Wiereland verzonk in ’n hurrie van afbraak, vernevelde in nastank van baksel, kwam ouë Gerrit bleek-grauw van woede op de akkers, recht af op Dirk en Piet, tusschen de moffenboonen.

—Wie, beefde in toornige stikking z’n stem, wie hew d’r van jullie.. van main geld gapt?.. wie?.. hòho!!

Hij stikte bijna van drift. Dirk keek òp naar den Ouë, uit[367]z’n knielhouding. Z’n kop en wit-blond haar, lichtte in zonnigheid en z’n koe-oogen lodderden verbaasd.—

—Mô je main?

—Wie hep d’r vaiftig pop stole! vaiftig pop! hoho! vaiftig pop! ikke bin d’r daas van!.. ik sink!.. ik sink! gàif t’rug! t’rug! main gèld! t’rug, of ikke bin d’r in ’n moànd kepot! diefetuig!—Z’n gezicht stond nu gipsbleek; z’n kaken sidderden, en z’n krommige rug bochelde gewrongen in smartelijken buk, verouêlijkt, gebroken. Er lag driftig geween in z’n schreeuwstem, en z’n oogen huilden. Ze hadden ’t samen gedaan, Dirk en Piet, om ’t wat ruimer te hebben, tot ’t laatst toe, voor de meiden, en om niet kleiner te zijn dan de gullere maar rijkere neefs.—Ze voelden hun schuld wel, maar toch verwachtten ze niet veel praatjes van den Ouë.—

—Wâ mot dâ skraiwe! lief je je bek te houê? of da pakt aêr skeef uit! dreigde Dirk, wai moste je loodpot anspreke.. omdâ je nooit meer aa’s twee kwartjes sakduut gaift!..

—Twee kwartjes?.. hoho! en wa jullie main d’r bestaile van de Markt.. en je suip.. en je koartspul!

—Is da skraiwe, raasde Piet, is d’r puur of d’r moord lait op de ruimte! nog ééne segsel.. enne wai smakke de boel veur de waireld! Hai jai nooit nie ’n duitje ganneft aas knoap hee? Stom, afgebluft bleef ie voor zich uitstaren ouë Gerrit, stom over zulke gewetens. Dat waren nou z’n eigen jongens.

Hij huilde, snikte stil van woede en benauwing. En vloeken, vloeken wou ie de kermis, die de kerels zoo liederlijk achteròp zette in ’t werk. Want ze hurkten voor dood tusschen de paadjes. En nou, met hartbonzenden schrik had ie hun diefstal bemerkt. Hoe moest ie dàt bijleggen? Z’n land, z’n pacht, z’n hypotheek, z’nouëschuld? Dat was nou net z’n geld voor ’n gedeelte hooi waar ie al ’n maand telaat mee was. Al dringender en brutaler had de notaris ’m gemaand en gezegd dat ie niet langer wachten kòn op z’n geld, omdat ie al zooveel achter was.—

En nou weer dàt hypotheekie van dokter Troost.. en de rente van z’n eigen land, dat toch al lang niet meer van hèm was, omdat ie z’n tweede hypotheek al met de jaren opgevreten[368]had … Hij zou d’r vast dol worden op die manier.—

De kerels begapten ’m; de boonen stonden laat, de boonen die ’m alles moesten goed maken over dit jaar.—En de kerels geradbraakt. Nou had ie ’r nog bij gehoord dat de kerels iederen avond met de Grintjes hadden gescharreld. Als Dirk bij Geert of Trijn nou eens ’n kind had verwekt! Dan lag hij voor de wereld! Dan ging ie trouwen, bleef hij d’r alleen met Piet, die ook z’n meid fastoenneerde. En van Guurt hoorde ie ook gekke dingen; dat ze zwanger sat van soo’n bleek skreteriemannetje.. ’t Most maar gaan hoe ’t wou!

Want nou barstte z’n heele rommel uit mêkaar. Zijn baaszijn; ’n stuk rechts van den grond voor die, ’n stuk links voor die, àls ie z’n lap houen mocht,—en dan hij, met ’t stankwijf in ’n hoek van ’t huis getrapt.

Banger begon ’t weer in ’m te woelen. Kon hij hen uitschelden, over ’t gappen, als hij zelf gapte? Z’n taaie energie, om zelf baas te blijven zoolang ie leefde, al was ’t maar alleen voor de wereld, begon weer te zakken, te verslappen. Hij most maar de heele boel laten waaien, zoo als ’t gaan wou. Hij zou toch z’n spullen wel houên; ’n arme donder was ie altijd geweest, al schatten ze ’m voor vol.

Z’n genot, z’n zaligheid kon niemand ’m bestelen. En als ’t dan November op betalen kwam, en de boonen gingen goed, zou ie zich misschien nog wel redden, uit z’n andere mikmak.—

.… Hoho, sou die vast nie meer s’n kop van braike.. hai had d’r s’n aige pelsier.. sain aige koorakter.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog! en dâ waa’s gain duufel die ’t sàin f’rtuike kon.—[369]

[Inhoud]NEGENDE HOOFDSTUK.Eind-Augustus stonden ’t snij- en sperziegewas, prachthoog in bloei.—Ze hadden al berekend de tuinders, dat er duurte in de boonen schoot, met de schrale zon en gurigheid. Dat was d’r eerst met snijboon, negentig cent de duizend voor fabriek; de sperzie, vijfentwintig, en nou zou ’t temet twee pop voor snij-, en negentig cent voor ’t spersiegoed worden.——Daa’s suinige Job!.. schreeuwden ze elkaar toe, van de paden.—Uit alle hoeken, werd spannend-angstig de pluk gewacht als laatste uitstuiping van zomerzwoeg. Ze plukten nog wat vruchten, her en der, maar ’t was spelen.—Ouë Gerrit zat iederen dag zelf in z’n boonelaantjes geknield, op de onderste ranken te zoeken, dat ie ’r van trilde in z’n knieën, en de kerels spottend schreeuwden:—Ouë, je baift aa’s ’n kikker op ’n kluitje.. la stoan dâ werrekie!Pracht-hoog in groen-goud, poortig diep, zonnesprankelend beflonkerd en vurig beketst, stonden de boonlaantjes, koepelig dichtgegroeid op de latten en hooge rijzen.—Honderd schepsels had ie geplukt, ouë Gerrit.—Suinigies, suinigies, bromde ie, most tùg gauwerst gonge in dâ weer!—Stram van ’t bukken kromde ie overeind, kreunend van voetpijn. Zoo in buk, kerfde ’m z’n klomprand vlak in de wreef, scherpe rooie gleuf snijdend in ’t heete vleesch. Hij gromde maar ouë Gerrit, onrustig, dat alles zoo laat kwam.—Aa’s de bofeste boel nou moar vrucht sette; die gaf tug ’t maist. Dan gong alles nog wèl.… bromde ie.—Dirk was aan ’t sla-steken, nateelt, bij ’n hoekje vruchtboomen,[370]en Piet droeg de manden uit. Met z’n honderd schepseltjes sjokte de Ouë op z’n jongens áán.—Tug goed hoho! dâ d’r waa’t in ankomst is hee? hoho! Kaik main rais mit natte beene stoan? Eenmoal andermoal.. dâ hep je nou van die laileke spruitkool.. huhu! nou is ’t weer t’met droog aa’s ’n hart! en sullie binne d’r saiknat!.. wa daa’t g’was tug an sain woàter komp hee?.. enn ’n proes da je d’r hep!.. je ken d’r vast nie tussche harreke!—Daa’s nou sòò sait, norschte Piet, wa mô je mi die spruitkool tussche je boone?!—Reuk jai da feuruit.… vier en vaif.…—Reuke? wa reuke? blaift tog àl je woater opstoan? da weut jai krek aa’s wai, moar je wou d’r weer suinigies anlegge hee?—Daa’s weer wat aêrs! knorde Ouë, wel voelend dat ie niet had moeten klagen … Veur wat had ie soo stom weust.. waas doar nou ruimte?.. de snaiboone op vier, en de spersies op vaif voet! kon op ’t pad ommers niks tussche!Tegen ’t allerlaatst van de maand was ’t weer plots gedraaid. Winderige blaas guurde over de akkers. Zware zilv’ren wolksteden dreven áán, als lichtende vestingen en grillige bastions, overgierd in regenwaalte, bangen hemeldruisch en klettering van sneeuwig hagelblank. Angstig gekijk naar de luchten was overal op de akkers; naar den zwaren hang en roetige wolkduisteringen, die vervalend-somber over de velden dreven, opgejaagd in windhoozen.—Ouë Gerrit was niet meer te houën. Laan in, laan uit z’n boonen liep ie al z’n akkers af, van vijf uren in den morgen. In siddering zag ie de zon wegblijven, den wind opsteken, en onweerigen bliksem dag en avond over de velden flitsen. Hij at en dronk niet, stáárde maar met bleek-bang gezicht naar de lucht, benauwende woordjes vermummelend.De jongens kropten zomerandijvie open, sloegen ze als pauken op elkaar schoon, slobberden ze in ’t water, de geel-weeke omkranste prachtharten. Maar ouë Gerrit zag niets dan de[371]grauwe bastions, de geel-roetige lucht; hoorde donder om ’m heenratelen, liep doorzògen in den regen en hagel, in dolle oproerige vloek-bange spanning, wat dat worden moest met z’n boonen.—Op den laatsten dag van Augustus, tegen den middag, in zwoelerige stormigheid, stond ouë Gerrit, vaalbleek, baardtrekkend, versteld en kromgerugd van angst, op z’n akkers, mummelend in brommige oproerigheid tegen àllen.… wat dat nou worden moest met z’n oogst.—Langzaam was ’n droge dorre zomerstorm komen opgieren, zooals ie die wel meer had gezien; hoozen die ’m stil maakten van hevige vrees. Rondom de groote lanen, loei-druischten de boomen als werd de aarde zwart-hoog overgolfd van aanbruisende, suisend-kokende zee-zwalpende branding.—Geraas van orkaan bulder-loeide al sterker over de akkers, en de lucht plots stond laag, roetig-geel, onweer-bang.—En telkens vuiler geel doorzwamde den hemel, als vitriool dat kookte en schuim-ziedde in ’t ruim.—De boomen en ’t gewas groenden valsch-hèl onder de eindloos roet-gele lucht, en vreemde grondsidder van aanrollend onweer beefde door ’t land. Van de hemelhoeken uit, naar geel-duister zwerk dreven òp, reuzige wolk-katafalken, overeind gestapeld als stille omfloerste rouwgebouwen. Angstige drooge loei goot warrel en stofkolking uit de lanen àchter de hagen op ’t land, en als levende cykloon stormden de zandhoozen zwirrelend heet, in razenden loei gloeiend over ’t gewas.—Plots in zondvloedschen raas stortte regen neer; wilde overstroomende regen, gierende druisch, woest-donderend van kook en kletter. Wilde razernij van stormrukken bulderde mee over ’t land, hoosde en rende tusschen ’t gewas.Ouë Gerrit stond midden in. De kerels, Dirk en Piet, en ’n paar losse werkers, waren in ’t schuilhok gevlucht. Maar hij liep als ’n dolle op de akkers, omstormd door hagelende vlaagbuien, die ’m striemden, half vernielden, z’n oogen dichtkeiden, z’n gezicht bombardeerden en z’n plunje doorweekten en fladderig havenden.—Maar vóórt wou ie, in doodsnood geslagen, geteisterd,[372]tùsschen de laantjes, waar de storm in razernij alles stuk-mokerde, knakte en versplinterde; waar oproer-tumult doorheen gierde, in uitstortende woeste vlaag op vlaag.Ze schreeuwden ’m toe, van ’t hok, uit ’t erf, dat ie zich bergen zou. Van allen kant op de akkers rondom, zag ie de mannen vluchten in dollen loop. De bliksem zeiste blauw-roode vlammen om ’m heen. Donder doorroffelde den hemel ratelhelsch, als stortten ’r rotssteden in, bazaltblokkig, in daverend tuimelgerucht van donderende treinen, op elkander inbotsend, onder welvende hemelkap. Boven de akkers, in de lucht, rumoerde zwarte worstel van titanen uit, achter de zwirrelende regenvaalte en sneeuwende hageling. Dun schrik-geschrei van ènkele stemmen op de lanen klonk na, en vluchtende donkere gestalten holden over den wèg, in bangen haast, als èven windhoos neerlag.—In rauwe razernij waggelde ouë Gerrit op z’n land, al sterker omdonderd van windhoozen. Telkens werd ie teruggezogen door windrukken, die vernielend om ’m neerraasden, z’n kiel van ’t lijf fladderde in scheurende ritsen; stond ie blind geslagen, schreiend-vloekend te tasten in den natten walm van hagelwit en regenstorm.—Lager, lager, in geel-roetig schuim gromde de lucht, wijd, en over heel ’t laat-zomergroèn kolkte een woest-sneeuwige warrel van blanken hagel, een raasbui tusschen valen regen zigzaggend, dwars stroomend over ’t land.—In de lucht, onder de boomen zeiste de bliksem. Bang-bijbelsch-rumoer, sloeg als ’n stedevernieling en godstoorn over ’t land. Bazuinig geschal en geloei verklonk dóór ratel-hevigen onweerdreun heen. Dreunende gongs zongen donkere melodie achter den roffel der slagen, en paukende helleraas overbruiste de akkers bij elken nieuwen slag van zeisend blauw-rood gebliksem. En door de luchten vluchtten, in zwaaienden, gang de vuil-gele roetwolken als donk’re karossen woest en vernielend.Ouë Gerrit huilde, snikte, rochelde van angst, ontzetting en drift. Den bliksem zàg ie, ’t onweer hoòrde ie niet meer.—Alleen bestaarde ie z’n boonen, z’n bòònen, daar nou in de[373]paden neergehamerd, in kraak en ruk, kris-kas voor de wereld, zóó dat ie ’r zelf geen voet meer tusschen kon dringen.—In geweldige uitstorting van woede en angst, mokerde ie z’n vuisten naar den hemel, vervloekte God, den Heere Jesus, dat ze z’n oogst vernielen lieten; in dollen krijsch, zijn stemmewanhoop verloren en verwaaiend achter regenkletter en stormrukken.Geen pad was meer te zien, tusschen de boonen. In één uur had de storm in zoo hevige verwoesting rondgemokerd dat de akkers onkenbaar verwoest droefden.—De knoestige rijzen en latten lagen geveld, gebroken, doorknakt, de hooge bloeipracht-boonen afgerukt en dóórscheurd, de ranken vol jonge vrucht, steuneloos doorstrengeld, ’t sap sipperend uit de wonden, kris en kras dooréén. Ingepiekt, gewond, afgenageld en geschonden in hun stronkige stevigheid, splinterden de rijzen op de paden, als slagveldwarrel waar regen dampend over heen grauwde.—Al ’t gewas rondom lag vernield.Ouë Gerrit doorzopen als ’n druipende schooier, z’n baard en lokken omzogen en harig-vastgeplakt op z’n groengrauw bleeke kop, was na krankzinnige uitrazing, en vloek tegen God, sidderend stil en bochelend-gekromd tegen stormhoozen in, z’n huis ingestapt. Z’n oogen keken niet meer. Er zat staar in z’n kijk van ’n gek die rondliep met wraak en manie, koeling zoekend overal waar ’t op kon.Twee uur had de verwoesting aangehouden. Toen was orkaan uitgeraasd, en stille ruischregen alleen zong nog nà uit de stil grauwe lucht, laag over de akkers, in paarsen streepnevel eindloos vèr, zangerig-stil van ruisch alom! De weggerukte hagen en struiken openden ’t land met vreemde vergezichten, onkenbaar geschonden. Angstige stilte van hevige ontsteltenis ging er over Wierelandsche werkgroepen. Niemand van de tuinders die durfde zien, zièn de volle schade van ’t dolle weer.—Na dagen pas kropen ze bijéén, de kerels.Op hun koppen vrat vloek-razernij in, grimmige verbittering. Met ontsteltenis-stemmen jammerden ze òp, vroegen ze elkaar wat bij die, en bij diè, de „boonenstorm” had uitgewerkt. Eén, in beschutten hoek, leek er wat beter afgekomen dan de ander,[374]maar bij de meesten was er verlies van miljoenen boonen, ’n oogstvernieling die de naakte, zorg-zware pachtertjes inééns tot bedelaars maakte. Want niets werd vergoed, niets was verzekerd van hun waar.Als ’n rouw, ging er stomme ontzetting en stil geween over ’t land. Honderden arme kerels, met alleen pacht van brok grond, stonden geschonden; wisten niet meer wàt ze waren: bedelaars of baasjes, pachters of wanbetalers. Ze zagen zich al in November van ’t land gewezen, omdat ze geen geld genoeg voor den landheer hadden. —Na dagen nog, geweldig in grauw-triest en regenafdruip, lagen de akkers, in slagveldvernieling van gewas.—Over elkaar heen, één strubbel en splintering van hout, afgerukt verminkt groen, half al aan ’t verrotten in de nattige brei en spoeling.—De boonkoppen slierden als leeggevreten door kraaien, uitgescheurd vlechtwerk, tusschen de splinters van de rottende knubbels. De late kapucijnders hurkten plat en dwarsgetrapt voor den grond, in vollen bloei geradbraakt. En onafzienbare rijen, snijboonen en sperzie lagen gestreken als ’n vies groen-zwarte modderzooi, kris-kras dooréén. Rondom, in ’t morsige gras splinterden de gebroken frambozestruiken en besseboompjes, in klonterigen warrel, geknakt, met angstigen krampweerstand van gekneusde takken, groezelig verrottend, als doorbarsten nattig hout.Na den eersten ontzettenden aanval van angst en drift, terwijl de bui boven z’n hoofd uitraasde,—en hij als ’n gekke mandril, holde, griende, vuistbalde tegen God; vuistmokerde tegen alles, inéénkromp van waanzinnig schreiend-amechtig verzet, voelend de vernieling van z’n boonen als ’n uitrukking van zijn ledematen, scheuren en hakken in zijn eigen levend vleesch,—was ie, nà nog ééne opbruising teruggevallen in nerveuze spraakloosheid.—Binnenshuis had íe eerst z’n vrouw dwars in ’t gezicht gemept, Guurt gevloekt en gescholden dat ze zwanger was van ’n vuilen vent, en woest-schreiend op de kerels neergesmakt, dat zij de schuld waren van alles. Zij hadden ’m bestolen, en zij hadden dien luizigen Kees en Ant, twee kruisen, twee ongelukkigen in z’n mikken gehaald. Maar de kerels[375]lieten zich niet lang verbluffen. Met ’n paar hevige opstoppers tegen z’n maag en z’n neus, strompelde ouë Gerrit achteruit, bleef ie stom, starend-stom, neergesmakt in den leegen stal. Niks zei ie meer, niks, dagen achtereen geen woord. Alleen bromde ie wat, z’n groenzuur kindergezicht zenuwdoorschokt van rare wilde trekken, als ’n op zelfmoord peinzende gek, mummelend en baardtrekkend.—Rooit noa niks, rooit noa niks! moàkt màin niks.. hep d’r main aige! gromde hij.De jongens werkten weer op ’t land, poogden de neergestorte weggebroken ranken overeind te binden.—Ouë Gerrit keek ’r naar, in waanzinnige mijmer-kalmte, mummelend wat woorden, zonder zin.—Dirk rukte de geknakte latten en rijzen uit den grond, trapte rondom den modderboel weg, stootte nieuwe stronken in de aarde, bond ’t gewonde goed, dat nog èven leefde, met touw en teenen òp.—Piet hielp mee, vloekend op de vernieling, driftig rondloopend in lust tot drinken, baldadigheid en bakkeleien.—De zon was na storm-grauw en regen weer schaterend doorgestraald. De hemel blauwde en glansde prachtklaar, en in den lichtenden fijn geurenden Septemberdag jubelden de glanzen, stroomde zomerhitte langs de akkers; als proestte de zon om demonenhumor en verwoesting van den wind.—In Wiereland was alleen gesprek over den „boonenstorm”.—Er werd gestemmeschreid door woeste stoere kerels, die in twintig en dertig jaar geen traan gelaten hadden; kerels die nù in één voor den grond lagen, niet meer wisten, waàrmee hun jaar te redden. Natuurlijk voelden ze, dat notaris en landheer ze zouden beklagen, wel geduld wilden hebben met betaling, maar geen cent tegemoetkoming in verlies aanbrengen zouden.—De weinige bazen met eigen land, bracht ’t jaren achterop, de kleine pachters waren in één geknakt, konden den bedel òp naar werk. Want duizenden guldens waren er weggespoeld in die teelt, geld waar op gerekend werd.—Elk jaar was er gevaar voor hun oogst, elk jaar bracht angsten[376]voor ’t weer; maar nooit nog was een zóó felle teistering, zoo vernielend, over prachtbloei van boonen heengegierd.—Ze schreiden de kerels, schreiden bij ’t zien van hun gehavende rommelzooi, ze konden er niet van slapen, niet van eten. En ze praatten maar door, over zóó nooit geziene vernieling, alsof ze dàt verlichtte. Ouë Gerrit werd beklaagd, zonder dat ie zelf ’n stom woord zei. Hij leefde nog in ’n stille, z’n eigen rust wegvretende woede-krizis, ’n stille inwendige bloeding van wraak. Ze hadden gedacht dat ie stapelgek zou worden; tòt Dirk en Piet, op den derden dag, bij hun overeind-zetten, van den gebroken rommel, den Ouë zagen uitbarsten in grien.—Vier millioen boonen had ie moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie, met groote moeite, er misschien ’n paar honderd duizend halen.Er schoot schriklijke duurte in ’t gewas, maar ’t gaf niets, redde weinig.—Dubbele hulpkrachten waren weer noodig bij ’t overeindscharrelen, zoodat Kees geroepen werd door de kerels, zonder dat Ouë Gerrit ’n woord verzet had en z’n bijgeloof niet eens meer òpleefde.—In Ouë Gerrit lag angst te ontbinden. Hij wist zelf niet meer goed, wàt te denken, wàt te doen. Natuurlijk begreep ie, dat ie nou voor goed geknakt was, dat ie naar den notaris moest, vragen om uitstel voor alles.—Hij voelde iets heel bangs op ’m drukken, iets ergs dat gebeuren moèst.—Natuurlijk begreep ie, dat ie van z’n land afgekieperd werd, z’n zoons als knechten bij ’n baasje heenkomen zoeken gingen, hij ’n krotje moest opsnorren voor z’n wijf en Guurt. Dat ie dan te rekenen had op steun van de jongens, en hij, dóódarm,—bij de Bekkema’s—zooals hij de nieuwelui óók bleef noemen—z’n paar centen als tuinman per maand bijverdiende! Nou was ’r ’n tekort, dat ie in geen tien, geen twintig jaar meer kòn bijspijkeren.—Van z’n boonen zoo goed als niets meer. Zijn appelen en peren afgewaaid, leeggestormd, geen cent. Zijn moffengoed, z’n andijvie, zijn koolen, alles vernield, vernield. Kon ie maar weer wat huilen, zou ie wel bedaren. ’t Was alles weer zoo donker, zoo zwart voor z’n oogen. Maar ’t propte vast in ’m,[377]smoorvast in z’n strot, en heet zat onbestemde angst daar als ’n zweer te gloeien. Dat geklieter en geklaag om ’m heen, gaf ’m geen luis. Hij had ’t wel gevoeld. Dat mòst komme! dat mòst komme! En als ze ’m nou bij den notaris nog gingen donderen, zou die d’r geen hand meer uitsteken. Most ’r maar van draaien wat ’t wou. Maar ’t most komme. Zat ’m de heele zomer al in z’n buik, die angst en schrikkelijke benauwing.Dagen later had ie gehuild, gesnikt, was ’r daarna gemoedelijke rust in ’m gezakt. Met heete blijdschap dacht ie aan z’n spullen. Nou alles toch zoo geloopen was, voelde ie ’n fatale kalmte, ’n zalig-gelukkig gevoel, dat hij die spullen had, buiten storm en onweer en boonen en notaris, en buiten geklieter van menschen. Achter z’n telkens weer opschokken van hoop en smart, prentte ie zich in, voelde ie diep, dat ie toch alleen leefde voor dàt genot, ’t eenige zalige in z’n leven. Wat kon hem de boonen schelen, en de centen, en de notaris? Hij zou d’r heengaan.—Goed! En als ’t te bar wier, zou ie opbreken. Als hij z’n pràcht spullen maar had en houên kòn.—En als ie d’r eenmaal afgekieperd was, z’n hypotheekrente toch niet betalen kon, en niets anders ook, had ie ook geen gemier meer an z’n kop. En nou de kerels als knechten!—.. Hoho.… da sal d’r hullie ’t land injoage! Moar dâ kon d’r sain ook nie skele.… Hij had ’t dan stilletjes en rustig, kòn gappen wat ie wou. Al meer zalig genot, geen zorg meer voor pacht, hooi, koeien, hypotheek, en de heele santekraam niet. Laat ze d’r nou maar zeggen, dat ie straatarm was. Ze beklaagden ’m bitter. Dat verging nog beter dan ie gedacht had. Nou most ie d’r rondkomme van ’n paar gulden per week.… Z’n wijf ging er toch wel gauw van door. Die stonk en stotterde iederen dag erger; van onder al half lijk.… hoho! da gong goed! da gong prêchtig! En nou sou die notoaris spreke.. want aa’s de jònges gain aige lappie pachte konne en sain d’r uit trapte, sat ie lailik vast!Zoo draaiden en drentelden de gedachten in Ouë Gerrit rond, voor ie op stap ging naar notaris Beemstra. Maar ’t moèst, en[378]de dag daarop stond ie al voor ’t kantoor. Even beefde angst in ’m op, over ’t goud potlood dat ie destijds zoo netjes van ’m gepikt had. Maar dat gevoel zakte weer. De kerel had nooit iets gemerkt. De klerken hadden ’m achter ’t hekje geroepen en bij den notaris aangediend. De grijze familjare man, die dolgraag voor aristokraat doorging, begon, toen de klerk wegstapte, heel joviaal.—Wèl Hassel, wat had je?De vraag ontshutste ouë Gerrit zóó, dat ie sip voor zich bleef kijken. Wa nou? Zou die vent niet snappen waarvoor ie kwam; waar de heele plaats vol was van zijn ongeluk met den boonenstorm?Hij stamelde:—Jai menair de netoaris! ’t is … sien u!.. van dit en van dat! hoho! de boonestòrm!—Hèb ik ’t niet gedacht! schaterde ironisch notaris Beemstra plots, dat ouë Gerrit de woorden op de lippen terugbeefden,—heb ik ’t niet gedacht! de boònestorm, de bòònestorm. Ik hoor van niets anders.—Verduiveld ’t wordt ’n nachtmerrie! Boonestorm hier, boonestorm daàr!—’t Is om gek te worden. Intusschen wordt daar nu alles opgesmeten. Maar ik láát me niet bedotten.Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden en bang tegelijk. Op zoo’n ontvangst had ie toch heelemaal niet gerekend. Nìjdig, omdat de notaris niet scheen te begrijpen, hoe ’n vreeselijke ernst ’t hier was; en bàng, omdat ie, bij ’t begin al, zoo weinig inschikkelijkheid toonde. Hoe nou den rommel uit te leggen? Hoe nou? Maar notaris stond driftig òp, stapte heen en weer en dreigde luid met z’n zware aristokratenstem:—Hoor eens Hassel.… ik wéét wat je zeggen wilt, alles!.. Dàt je geen geld hebt om je pacht te betalen, voor de Beek, voor.…—Enne.. veur de hypotheek nie.… enne ’t losgeld nie!—Wat? schreeuwde de notaris, wàt? dan is ’t spele met vuur, vader!.. Ik krijg nu al vier termijnen, dat màg, màg ik niet langer zoo laten, dat kàn, kàn ik niet langer voorschieten.[379]Hassel! nog tot November hèb je, en vervloekt! is ’t ’r dàn niet, dan gaat je boel onherroepelijk an de paal, onherroepelijk!Deur kraakte open achter notaris, en bediende kwam vragen of notaris wel wist dat ’r vergadering was, en dat de burgemeester al wachtte. En driftig barstte Beemstra uit:—Dat heb je nou met àl die kommissies.. wacht! Is de burgemeester in de salon?.. Ja.. donders.. wacht! laat de burgemeester maar hier.… Ja Hassel, dat gààt niet.. ik moèt hier vergaderen.. je moet maar doen of er niemand van de heere is.. bovendien.. zijn ’t allemaal krediteuren van je.. En ik heb.. werkelijk.… weinig tijd. Notaris draaide zich naar de deur..—Hazoo, komt u in, burgemeester! ik heb hier weer ’n slachtoffer van de bòonestorm bij mij.. ze schieten uit de grond als paddestoelen. Haha! lachte ironisch notaris Beemstra, in glimlach burgervader de hand drukkend en op ’n grooten stoel neerdrukkend.—Hm! de heeren zijn er nog niet! vroeg strak-zelfbewust burgervader.Vluchtig gestap in de gang klonk.—’n Deur zwaaide joviaal open en recht op den notaris aan, stapte dokter Troost, zwager Stramme en Dr. Beemstra, zoon van notaris.—Hij vond ’t wel leuk notaris, dat de heeren er bij waren, voelde zich ook sterker tegen den pummel, die wel eens brutaal uit den hoek kon schieten.——Heeren, neemt plaats, hee zeg Henri! ’n bizonder geval, waar ook jullie min of meer bij geïnteresseerd bent.—Hassel hier, slachtoffer van den boonestorm natuurlijk, kan z’n hypotheek wéér niet betalen.—De heeren lachten kiespijnzurig. Stramme monsterde ouë Gerrit, die nog krommig-onderdanig vóór z’n stoel stond. De kassier wou wel ’n grap zeggen op mooie Guurt, maar ouë Gerrit trok zóó ’n bedrukt gezicht, bleek-beverig, dat ie niet durfde.—Ga zitten Hassel, joviaalde notaris weer.—Gerrit schoof op puntje van den stoel, zacht bedeesd alsof ie eieren op de zitting kneuzen zou.—[380]—Aa’s de haire, aa’s de haire! stotterde ouë Gerrit.—De heere wille, dat je November met je duiten komt, vader Hassel, anders niet, viel Stramme de kassier in, lachend alsof ie ’n snedigheid gezegd had.—Ik geloof dat de notaris al bij veel te veel zaken is bijgesprongen.. maar niet waar? dan moet ’r ook naar gehandeld worden.Dr. Troost schudde gewichtig z’n hoofd. Z’n wit vest blankte hel onder z’n zwart jacket uit. Loenschig kippigden z’n oogen op Hassel, en zwaar donderde z’n stem.—Heb ik ’t je niet gezegd, dat je je worp op de aarbei moest gooie, haha! nou zit je an de grond, knap gedaan! C’est de la blague! mon-cher! nou zit je in je gat geknepen! C’est de la plesenterie! En kom je nou klementie smeken? Als ik notaris was.…Plots zei Beemstra ’m iets in ’t oor, en—Troost lispte ’t over aan Stramme.—Dokter Beemstra praatte gemoedelijk met burgervader. Gegrinnik hinnikte er tusschen de heeren, ingesmoord-leukies, en toen, met wat vertoon van deemoed op z’n gezicht, zich krabbend in ’t grijze haar, begon deftigheidsstem van Beemstra weer:—Hoor eens Hassel! je bent nu ruim dertig jaar lang rente schuldig van los geld dat ik je welwillend geleend heb … Je bent al je grondbelasting achter uit.. waarvan ik je voorschot gaf; je bent vier termijnen hypotheekrente achter. Drie keer heb je onder groote pressie angezuiverd, anders had ’t zeven geweest! Dan ben je van vier jaar rijzen en hooi achter.. Je hypotheekrente gaat mij in zooverre an, dat de voorschieter mijn zwager Stramme is, en die draagt ’t mij op. Je bent achter, ’n verschil van twee koebeesten, zelfs nog een postje van voor vier jaar! Dan heb je nog vier bunders pacht te betalen.. ’n bunder van aardappelen bij de Beek van voor vier jaar! en ’n tien aggelen bij ’t Duin! En dit jaar, dit jaar! kom je misschien met de helft anzetten! Nee, werkelijk.. Zie, alles staat hier geboekt!.. da gaat niet langer.… Alleen maar met los geld en rente krijg ik al ’n heele som!.. je zult..—Moàr.. moar stotterde Hassel, midden in, met bang-bleek[381]gezicht achteruitschuivend op z’n stoel.. en drift-kreukelend z’n groen petje.—Nee, wacht even, aanstonds kun je ’r tegen in brengen wat je wilt, deftigde de notaris, vóór ouë Gerrit staand, rechtop, in requisitoir-houding,—ik zeg maar, dat ik geduld met je gehad heb, en nòg.. nòg.. de heeren zullen straks.. Maar wacht, wat heb je tègen mijn opsomming?—Nee moar?.…—Wat nou? huspot, schaterde Troost, als ’t toch zoo is, mille de tonnerre! jullie werkvolk bent te beroerd om gekraakt te worde.. Mijn zoon heeft gelijk! haha! dat zwakke goed! dat geen rede van bestaan heeft moet weg! dat zwakke gebroed dient tot niets! Had mijn raad opgevolgd, en mijn grond gekocht, destijds, en nou stik je in schuld.…—Ja kijk, Troost! ik wou eerst met hèm afhandelen?—Dus je stemt in, spotte Stramme, niet waar?—Hoe zou ’t ook anders, ’t boek spreekt beter dan wij?.. en zeg mij nu eens, hier onder de heeren kan je vrij uit spreken, zonder dat je je hoeft te geneeren, zeg eens, hoeveel denk je dit jaar te kort te hebben?—Je.… moàr.… de.. de boonestorm!—Haha, schaterde Troost.. drie dakpannen zijn van mijn huis gewaaid.. ben ook ’n slachtoffer!.. en twee ruiten kràk door midden, haha!—Laat die boonestorm nou rusten.… ik heb ’n honderd lui, al zoowat bijgesprongen.. ze uitstel verleend.. maar dat raakt de zaak niet, is zóó erg niet althans … Voet-bij-stuk, dùs?.…—Ja.… moar, de boonestorm, hep main.… hep main d’r puur stroatarm moakt! driftte nu vuurrood van woede, ouë Gerrit uit. Ik had ’r dî jòar t’met net komme kenne! en nou he’k ’n poar duusend gulde skade.. hoho! daa’t is gain snoepduut hee?.. dâ skol d’r gain slok op ’n borrel hee?Giftig-snel broddelde ie z’n tegenspraak af, op ’n hatelijken toon die den notaris kregelde.—Best best.. maar![382]—Nèe niè bèstig! nie bèstig! ’t Is puur om te griene.. om te griene! aa’s je je heule laife tug fesoenlik weust bin! en dá’ niemoant nie dà op je weut te f’rhoàle.. en aa’s je poert.. en poert! van den ochtut tut den oafud.. en je tolt in je aige van de sorrige.. en je valt dan tug in de lus!.. da set d’r vast gain sooie an de daik hee?.. daa’t is om te griene.. daa’s gain vetje! eenmoal andermoal! dan weê je nie woàr je hain mot! daa’s veertig joar ploeter!.… Nou soekt d’r ’t weer kapsies.. en kwait bi-je! kwait!Ouë Gerrit’s stem huilde van zelfontroering. En toch was ie woest op de grinnekende heeren, die hem maar in ’n kringetje beloeren bleven.—En die stomme burgemeester zei maar niks, keek maar minachtend op ’m neer. Nou keken de heeren allemaal even sip om z’n uitval. Alleen notaris was er beu van en Dr. Troost bulderde:—Die er meelij met jullie volk heeft is zelf voor de haaiê.. c’est de la blague! je hebt je waar gehad, dus je moèt betalen.. dat is wet, en wet is recht! mijn zoon zegt terecht.. dat jullie ’n slavenmoraal hebt.. en..—Kijk eens Hassel, goeiigde weer notaris, ik heb waarachtig geen plezier om voor joù te betalen. Ik sta voor mijn principalen verantwoordelijk.—Er is ’n grens! Jij.… jij begrijpt dat verward.. Jij nièt betalen, en ik wèl betalen. Waar zou dat heen? Er is ’n prachtig aardbeijaar geweest!—En de boonestorm, de boonestòrm, giftte ouë Gerrit knorrig, dá’ swaig meneer de netoàris moar van.. en heul Wiereland is d’r daas deur!—Er zijn heele moestuinen omgelegd, vervloekt, schoot hatelijk-bulderend Dr. Troost er tusschen, geen kracht meer in de boonen, je zoudt ze.…—Gelukkig, dat je nog ’n appelje in je broeikast hebt, voor de dorst, lachte Stramme, en mee lachte fijntjes Dr. Beemstra.——Kijk Hassel, goeiigde de notaris weer, ’t is mij heusch niet om je val te doen, maar ik moet verantwoord zijn. Als ik nog meer van die klanten had, zou ik zelf op de valreep staan.. kijk nu.…[383]—Moar main fésoèn! màin fesoèn, huilde de Ouë in zelf-opwinding.—Je fatsoen, dat weten we allen, is onaantastbaar! je hebt je altijd als ’n brave kerel gedragen. Ieder heeft met je te doen. Maar jij bent niet meer wat je was. Je kunt geen toezicht meer houên op je zoons,.. en die zou ik voor al ’t geld van de wereld niet willen hebben, hoe zuinig ik ook op mijn klantjes ben.. en de armsten onder jelui steun!.. Maar dat zijn hassebassen, geen land mee te bezeilen. Als jij niet altijd zoo fatsoenlijk was gebleven, zou ik je ook nooit zóó lang gekrediteerd hebben, maar je was netjes, geen zuiper, beleefd, stil … maar nou wor je oud.…—Moar main fesoèn.. main fesoèn, bibberde mondzenuwend met òpschokkende huilstem ouë Gerrit,—ikke sit hier àl fairtig joar t’met.——Best man, maar je moet kunnen betalen.. ik heb je destijds ’n drieduuzend vijfhonderd hypotheek gegeven op je brokje grond … Dat is nou ’n heelen tijd geleden … je grond is er niet slechter op geworden, dat zal ik niet zeggen.. je hebt je rente, altoos moeilijk, maar toch betaald,.. en jij hadt je grond vrij.. Toen heb je bij meneer Stramme ’n tweede hypotheek genomen, nog eens van duizend pop … ’n slecht jaar, leelijke oogst.… tegenvallers hier,.. tegenvallers daar.. twee koeien dood, nou.. nou.. zat je.. zat je an de grond.. en.…—Moar ieders tuinder weut tug wá’ sain boel woardig is hee? hoho! uwes wist wèl wa je déè hee?.. stotterde woedend ouë Gerrit bleekig van drift,—main grond is d’r nou miskien ’t dubbele woardig.…—Soo, nijdigde nù Beemstra stroef, weet iedere tuinder dat, maar weet iedereen dan wàt ik bovendien van joù nog.. te vòrderen heb?.. Nou kerel maak je me boos!.. Nog brutaal op den koop toe. Als jou rommel bij elkaar door de heeren taxateurs op zeven à acht duizend gulden geschat is,.. mag ’t veel zijn. En tel eens òp wat ik van jou.… te.. vorderen heb … met alle onkosten daaraan vast? Wat drommel wou jij nog spreken![384]—Moar.. main fesòèn.. gilde Hassel in zenuwopwinding, en stemmestotter, zonder dat hij zich met woorden vèrder door z’n angstdrift heen kòn slaan.——Wat jou fatsoèn, bulderde Troost, betàlen dàt is fatsoen! ben jij bedonderd kerel!—Je fàtsoen, je fatsòen, lachte ironisch Beemstra, wèl, dat is ’n mooi ding, maar betàlen is mòoier! Je bent altijd ’n knappe kerel geweest, daar zal ik niets van zeggen, en ik heb je altijd geholpen, maar nou loopt ’t de spuigaten uit.—Dan zie ik je met die.. dan met die scharrelen.. je loopt te veel naar notarissen man!—Hoho! daa’s jokkes! barstte ouë Gerrit uit, plots driftig van z’n stoel opveerend, ik heb je nuuwte kukkerint heeldergoar nie sien.… hai waa’s d’r selffers main komme opsoeke!—Noù, nou dâ je ’t weute wil.. ik seg moàr.. daàs ’n kerel.. die help je nie van de wal in de sloot!.. die gaif je nie los geld mi sonder dâ.. dâ je ooit vroagt wort.. hoe of wâ van rinte.. moar aa’s je je effe buite menair de netoaris wâ doen wil.. kraig je de raikening thuis … juustemint! juustemint aa’s tie weut dâ.. je da je.… niks niks hept!.… Nainet menair … soo hew.. hew je d’r al veul van onster slag, stroatarm moàkt.. jai gaif d’r losse.. duutjes.. mit vaif pèrsint.. Moàr soolang.. oploope.. tu je weut.. daa’t kan he? Hoho! soo hew je d’r veul van onster slag f’rmoord … moàr.. die kukkerint.. daa’s ’n fint! die hellept d’r nou … bai de boonestorm.. aa’s ’n engel! Enne wai.. wai kenne d’r van joù nie los.… wai sitte an jou vast aa’s pek! weut jai?… jai hoalt d’r ’t vel of’r onster oore.. hoho! jai frait d’r de noagels van onster flees.. jullie bint bloedsuigers doàr, daa’s màin weut!De kring stond strak; alle gezichten in wreeden kijk op ouë Gerrit, die plots voelde dat ie te ver was gegaan. Notaris Beemstra keek, kéék; z’n neus trilde, en z’n mond schokte van drift.—Jij bént kranzinnig man.… Ik zal je maar niet an de letter van je woorden houên, anders zou je … met getuigen hier,.… nog leelijk te vinden zijn. Maar ’t is nou genòeg[385]ook! Eén November gèld.. anders je boel an de paal! Ik had je eerst nog wille helpen, met ’t zoeken naar borgen.. omdat jij altijd ’n fatsoenlijke vent bent geweest,—maar nou ben je door ’t dolle heen.. Eén November gèld, .… of de boel an de paal! nou weet je ’t. Als betaaltermijn van àl de anderen daar is, sta jij er ook, of ’t is met je gedaan.Notarisstem klonk hard, streng en sterk. Ouë Gerrit had ’m woest gemaakt daareven, door den konkurent erbij te halen, die altijd tegen ’m werd uitgespeeld als „zoo goèd”, zoo „bereidwillig” en „hulpvaardig”. Wat drommel, hij kon ’r ’n beroerte van krijgen van nijd, als ze ’r over begonnen. En nou die lammeling van ’nouëvent die ’t ’m daar pal in z’n gezicht smeet, waar de heeren bijzaten. Nee, dat was te èrg. Eerst had ie niet zòò stráf willen optreden, nou moèst ’t.—Ouë Gerrit, zelf geschrikt van z’n eigen heftigen uitval, stond te beven van ontdaanheid, plukte zich in de baard, trok zich aan de lokken, in bange verlegene nerveusheid. Hij wou terugkrabbelen. ’t Viel in één over ’m, zoo voor die strakke, deftig-gekleede heeren staand, wat ’n afstand ’r toch was, tusschen hèm en tusschen al die voorname stille dingen om ’m heen. Inéén voelde ie zich schuldig, zwaar schuldig aan brutaliteit en hij begreep maar niet, dat de notaris ’m niet inéén de deur had uitgetrapt. Zware angst voor z’n val pakte ’m weer beet, onrustte in ’m, bracht heel z’n denken aan den zwabber. Hij voelde wèl dat ze ’n gruwelijken hekel hadden aan zijn zoons; dat zij die op alle manieren konden tegenwerken, dat de heele kliek van de deftigheid, de voorschotman, de dokter, de notaris, de burgemeester, allemaal tegen hèm gingen staan. Dat er geen snars van ’m terecht kwam op die manier, als ie ze later weer broodnoodig kreeg, om gunstjes en flikflooierijtjes.—Nou moest ie zich maar weer verdeemoedigen.Alteratie zat ’r in z’n zenuwschokkenden mond, angst in z’n krampende handen, die door z’n baard plukten, en krommer bochelde z’n rug, als of ie al meelij wilde opwekken, met z’n licht gebrek.—Hij vond plots alles heel deftig in de kamer!.. de prachtige[386]gordijnen, de groote schrijftafel, met al die groote kopij-boeken en portefeuilles … de bloemetuin achter, de kleeden.… in de waranda.… Hij rook ’t, snoof ’t, deftig en hoog! Ja, hij most de boel vergoeilijken met meelij, met verkleineering.—Hij most, hij most, want inéén, heel scherp, voelde ie waar ie heenging met z’n spullen? Waar die te bergen, als ie geen woon meer had? En sterker dan ooit begreep ie nou, nòu juist, hoe gehecht ie nog was an z’n brok grond, z’n huisbullen, z’n gereedschap, an z’n naam, en z’n schijn-fatsoen. En de heele kliek van heeren tegen ’m. Zij, de lui van den kerkeraad, van ’t Gemeentebestuur; notaris, de wethouër, de dokter, die schatrijke landbezitter, de voorsten van alles en nog wat. Heel Wiereland toch moest bij hèm terecht. En de kassier en voorschieter!.. hoho! dâ heule stel nou d’r allain teuge sain.. dá waa’s d’r te veul.. sellefers aa’s de boel an ’t poaltje gong. Dâ most baidraaie sain! In snelle gedachtenwarrel, zwirrelde dat allemaal woordloos en toch klaar door zijn heet brein.—Hoho! netoaris, most in main ploas stoane.….….. Zacht brak ie af … denke.. nou.. denke.. om ’t goed te plooie nie te haastig.… en sachies àn.. Nie te gauw baidroaie.—Voort sprak ie weer..—Nou he’k.. he’k puur fairtig joàr.. dag.. an dàg main aige stukkie grond had.. poert..! poert.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog.… daa’s gain pap ete!.. Enne.. nou.. nou he’k alletait main rinte betoald enne nou.… komp!.. de boonestorm! enne daar goan je de boel veur d’ waireld! doàr hew je je aige op swait, op ploertert.. dag en nacht! Daa’s je molle mi de klomp hee?.. En nou kraig je gain duut veur àl je deurpoere.… Nou mo’k main stukkie grond of.. d’r of joagt aa’s ’n hond! die d’r schurft hewt! Is dá nie om te griene?..Notaris weut daa’k alletait main fesoèn houë hew! daa’k nooit nie suipe hew! daa’k persint waa’s woàr ikke most weuse! Enne nou bi’k soo achter op! Nou.. miskien mit twai goeije oogste he’k de boel inhoàlt!.. En nou.. mo’k op mainouëdag.. den bedel op. Daa’s hard netoaris? daa’s hard-stikke ellèndig!.… Netoaris ik smaik ie … kaik wa je doent! mit ’n[387]ouë fint van bai de saifetig die s’n heul laife s’n fesoen houê hewwe!.… uwes weut daa’k ’n ongelukkig waif hew.… de dokter ook, da main t’met arm moàkt hep! Ikke smaikie hep d’r meelai! Aa’s ikke strak-en-an wâ nie bestig sait hew.… f’rgaif ’t main.… main kop is d’r daa’s.… ’t-en-rammelt hier.… hew d’r meelai mee.… ’n kerel.… die dur poert hew.… s’n heule laife langest.…Ouë Gerrit had uitgesproken. Z’n gezichtskreukels jammerden; op z’n tronie groefde hartzeer.—En z’n stem had gekreund, half gesnikt.—Er was deemoed in z’n bocheligen rugstand, en z’n handen, scheurden en rafelden franje van z’n petje los, kramperig-nerveus.—’t Heele gezelschap, had bedrukt-ernstig en stil geluisterd, maar Beemstra wou ’r ’n eind aan zien.—Nou Hassel, ik vergeef je graag je brutale woorden, die ook niet van jou zijn. Je bent opgeruid!—Maar daar schiet de zaak toch niet mee op. Ik kan, heusch, ik mag niet langer.. konsideratie gebruiken … wil ik niet zelf de grond ingeboord worden. Heb je borgen voor ’t tekort?—Borgen, borge? snikte ouë Gerrit’s stem, vast niet, vast nie.. daa’s daan.. ik hep d’r lest twee had veur de koebeeste.. Moar nou is ’t daan! nou sullie d’r main arremoe-en kenne … mit de boonestorm.…—Dan is ’t blok gevalle Hassel, je begrijpt zelf dat..—Ik smaik ie netoaris main fesoèn! onderbrak huilbeverig ouë Gerrit, woar mo’k hain?! op mainouëdag.. aa’s de boel onder.. main baine wort weghoalt! Woar mo’k hain? Ikke kèn d’r vast gain werk meer finde! he’k gain kracht veur! Nou, si’k doàr mit ’n daas waif.. en kooters!.. Woar mo’k hain? Ik smaik ie netoaris sien d’r wa je doent? kaik ’t nog rais ’n joàrtje an! Main heule laife is d’r in uwes hand! Aa’s d’r nog ’n goed joar-en-komp!.…—Nee.. néé Hassel, ’t gaat niet, ’t gaat niet! Dat zijn dezelfde praatjes van ’t vorige jaar. Ik kàn, ik mag niet langer! Dat is overrompelen! Dat gaat ’r elk jaar dieper in! Je hebt[388]kinderen, je hebt al met anderen over grond onderhandeld voor hun. Nou, die moeten dan maar voor jou werken en je hebt nog ’n duitje bij de Bekkema’s.—En ’n meid waarvan ze heel wat leelijks zeggen, bulderde dokter Troost hardvochtig en wreed-gulzig woest, dat hij Guurt niet te pakken kon krijgen.—Lailiks.. lailiks segge, bitste ouë Gerrit weer, daa’t segge hullie t’met van de heule waireld.. van uwès ook! dokter! van ùwes ook!Hij driftigde weer, vergetend z’n smeek toon van daareven.—Kom Beemstra, maak ’r nou maar ’n eind an, hè? zei Stramme van uit de hoogte, bang dat er nog iets tegen hem uitbraakte, waar burgemeester bij zat … Er is vergadering en ’t heeft geen nut langer.…—Zoo is ’t.… ik heb er niets meer bij te voegen. Tot één November Hassel, en gaat ’t dan niet, dan is de boel aan de paal! onherroepelijk! adieu hoor! zie je te helpen!—Ouë Gerrit was gebluft en nijdig naar de deur gestrompeld, op z’n kousen, zacht, en de bulderstem van Dr. Troost hoorde ie achter zich schaterhoonen:… iets van stroopersras.… gemeen vollekie.. blijft gemeen vollekie!Z’n klompen schoot ie aan op de mat, en vuisten in z’n jekkerzakken bijeengekrampt van drift, klos-sjokte ie de deur uit.—Nou voelde ie pas, heel klaar dat ie verloren was voor goed, hij en z’n boel.—Het schrijnde, ziedde in ’m van huilende stikkende woede.—Dat tuig, had ie zich nou maar niet zoo vernederd, en de waarheid blijven zeggen. Want hij wist wel, hoe ze allemaal knoeiden met taxeeren en veilingen, en grond en verbouwing. Hoe ze duizenden en duizenden wonnen met hun spekulatie op pachtertjes; met hun los geld, en voorschot en afrekening en rente. En èven helder, in z’n woede, voelde ie, dat de heele streek door hen vermoord werd, door de slokops van grond en geld. Zij waren gedekt, ook bij hém.… Wat zoo lief helpen leek, werd dubbel en dwars door hun zelf betaald. En al armer werden zij, al meer konden zich ophangen.[389]Dat reed dwars door hùn land, meneer de notaris in eige span, mèt z’n kinderen, aldegoar geleerden.… En raik, raik, stinkraik hoho! en noakend in de ploas komme!.. Nou,.. al kon die dan nie laise en nie skraife.… da vatte ie tug.. daa’t stele waa’s. Nou waa’s hai d’r d’r uut, veur goed, omdàt tie de fint beleedigd had! Tug stom van sain … Enn … veur wâ gong die nou nie in hande van de aere netoaris? Hoho! waa’s aldegoar te loat! Veuls te loat!.…..Nooit had ie gedacht zoo moeilijk van z’n boel te kunnen scheiden. Nou ging ie ’n wintertje tegemoet! zou d’r ’n jaartje worden.En de heele boel, nou zoomaar, onder z’n klompen weg! weg! voor goed!In onrustigen peins strompelde ie door de straatjes naar huis, niemand groetend, niemand ziend. Er spande hevige angst in ’m, voor dingen die gebeuren gingen. Maar toch, heel diep in z’n kop, brandde ’n satanisch-lekker gedachtetje, dat ie ìets overhield, dat ’m geen sterveling kon afnemen.. Z’n spullen.. z’n prachtspullen.—Met hem was ’t nou toch gedaan, finaal!Toch kon ie stikken van woede, dat ze’m z’n naam, z’n fatsoen te grabbel gooiden; dat zijn boel aan de paal ging, al begrepen ze dat de boonenstorm ’t gelapt had. Nou kon ie zelf genadebrood vreten, straatarm en z’n broer ’r van lollen dat hìj gekelderd was. Nou zou ie rondkijken naar ’n huisje.… met ’n brokje kelder, voor hèm.… Eerst de spulle … had ie s’n heule laife lang doalik veur sorgt.… z’n spulle.… En dan.. moar goan.. soo ’t wil!—[391]

NEGENDE HOOFDSTUK.

Eind-Augustus stonden ’t snij- en sperziegewas, prachthoog in bloei.—Ze hadden al berekend de tuinders, dat er duurte in de boonen schoot, met de schrale zon en gurigheid. Dat was d’r eerst met snijboon, negentig cent de duizend voor fabriek; de sperzie, vijfentwintig, en nou zou ’t temet twee pop voor snij-, en negentig cent voor ’t spersiegoed worden.——Daa’s suinige Job!.. schreeuwden ze elkaar toe, van de paden.—Uit alle hoeken, werd spannend-angstig de pluk gewacht als laatste uitstuiping van zomerzwoeg. Ze plukten nog wat vruchten, her en der, maar ’t was spelen.—Ouë Gerrit zat iederen dag zelf in z’n boonelaantjes geknield, op de onderste ranken te zoeken, dat ie ’r van trilde in z’n knieën, en de kerels spottend schreeuwden:—Ouë, je baift aa’s ’n kikker op ’n kluitje.. la stoan dâ werrekie!Pracht-hoog in groen-goud, poortig diep, zonnesprankelend beflonkerd en vurig beketst, stonden de boonlaantjes, koepelig dichtgegroeid op de latten en hooge rijzen.—Honderd schepsels had ie geplukt, ouë Gerrit.—Suinigies, suinigies, bromde ie, most tùg gauwerst gonge in dâ weer!—Stram van ’t bukken kromde ie overeind, kreunend van voetpijn. Zoo in buk, kerfde ’m z’n klomprand vlak in de wreef, scherpe rooie gleuf snijdend in ’t heete vleesch. Hij gromde maar ouë Gerrit, onrustig, dat alles zoo laat kwam.—Aa’s de bofeste boel nou moar vrucht sette; die gaf tug ’t maist. Dan gong alles nog wèl.… bromde ie.—Dirk was aan ’t sla-steken, nateelt, bij ’n hoekje vruchtboomen,[370]en Piet droeg de manden uit. Met z’n honderd schepseltjes sjokte de Ouë op z’n jongens áán.—Tug goed hoho! dâ d’r waa’t in ankomst is hee? hoho! Kaik main rais mit natte beene stoan? Eenmoal andermoal.. dâ hep je nou van die laileke spruitkool.. huhu! nou is ’t weer t’met droog aa’s ’n hart! en sullie binne d’r saiknat!.. wa daa’t g’was tug an sain woàter komp hee?.. enn ’n proes da je d’r hep!.. je ken d’r vast nie tussche harreke!—Daa’s nou sòò sait, norschte Piet, wa mô je mi die spruitkool tussche je boone?!—Reuk jai da feuruit.… vier en vaif.…—Reuke? wa reuke? blaift tog àl je woater opstoan? da weut jai krek aa’s wai, moar je wou d’r weer suinigies anlegge hee?—Daa’s weer wat aêrs! knorde Ouë, wel voelend dat ie niet had moeten klagen … Veur wat had ie soo stom weust.. waas doar nou ruimte?.. de snaiboone op vier, en de spersies op vaif voet! kon op ’t pad ommers niks tussche!Tegen ’t allerlaatst van de maand was ’t weer plots gedraaid. Winderige blaas guurde over de akkers. Zware zilv’ren wolksteden dreven áán, als lichtende vestingen en grillige bastions, overgierd in regenwaalte, bangen hemeldruisch en klettering van sneeuwig hagelblank. Angstig gekijk naar de luchten was overal op de akkers; naar den zwaren hang en roetige wolkduisteringen, die vervalend-somber over de velden dreven, opgejaagd in windhoozen.—Ouë Gerrit was niet meer te houën. Laan in, laan uit z’n boonen liep ie al z’n akkers af, van vijf uren in den morgen. In siddering zag ie de zon wegblijven, den wind opsteken, en onweerigen bliksem dag en avond over de velden flitsen. Hij at en dronk niet, stáárde maar met bleek-bang gezicht naar de lucht, benauwende woordjes vermummelend.De jongens kropten zomerandijvie open, sloegen ze als pauken op elkaar schoon, slobberden ze in ’t water, de geel-weeke omkranste prachtharten. Maar ouë Gerrit zag niets dan de[371]grauwe bastions, de geel-roetige lucht; hoorde donder om ’m heenratelen, liep doorzògen in den regen en hagel, in dolle oproerige vloek-bange spanning, wat dat worden moest met z’n boonen.—Op den laatsten dag van Augustus, tegen den middag, in zwoelerige stormigheid, stond ouë Gerrit, vaalbleek, baardtrekkend, versteld en kromgerugd van angst, op z’n akkers, mummelend in brommige oproerigheid tegen àllen.… wat dat nou worden moest met z’n oogst.—Langzaam was ’n droge dorre zomerstorm komen opgieren, zooals ie die wel meer had gezien; hoozen die ’m stil maakten van hevige vrees. Rondom de groote lanen, loei-druischten de boomen als werd de aarde zwart-hoog overgolfd van aanbruisende, suisend-kokende zee-zwalpende branding.—Geraas van orkaan bulder-loeide al sterker over de akkers, en de lucht plots stond laag, roetig-geel, onweer-bang.—En telkens vuiler geel doorzwamde den hemel, als vitriool dat kookte en schuim-ziedde in ’t ruim.—De boomen en ’t gewas groenden valsch-hèl onder de eindloos roet-gele lucht, en vreemde grondsidder van aanrollend onweer beefde door ’t land. Van de hemelhoeken uit, naar geel-duister zwerk dreven òp, reuzige wolk-katafalken, overeind gestapeld als stille omfloerste rouwgebouwen. Angstige drooge loei goot warrel en stofkolking uit de lanen àchter de hagen op ’t land, en als levende cykloon stormden de zandhoozen zwirrelend heet, in razenden loei gloeiend over ’t gewas.—Plots in zondvloedschen raas stortte regen neer; wilde overstroomende regen, gierende druisch, woest-donderend van kook en kletter. Wilde razernij van stormrukken bulderde mee over ’t land, hoosde en rende tusschen ’t gewas.Ouë Gerrit stond midden in. De kerels, Dirk en Piet, en ’n paar losse werkers, waren in ’t schuilhok gevlucht. Maar hij liep als ’n dolle op de akkers, omstormd door hagelende vlaagbuien, die ’m striemden, half vernielden, z’n oogen dichtkeiden, z’n gezicht bombardeerden en z’n plunje doorweekten en fladderig havenden.—Maar vóórt wou ie, in doodsnood geslagen, geteisterd,[372]tùsschen de laantjes, waar de storm in razernij alles stuk-mokerde, knakte en versplinterde; waar oproer-tumult doorheen gierde, in uitstortende woeste vlaag op vlaag.Ze schreeuwden ’m toe, van ’t hok, uit ’t erf, dat ie zich bergen zou. Van allen kant op de akkers rondom, zag ie de mannen vluchten in dollen loop. De bliksem zeiste blauw-roode vlammen om ’m heen. Donder doorroffelde den hemel ratelhelsch, als stortten ’r rotssteden in, bazaltblokkig, in daverend tuimelgerucht van donderende treinen, op elkander inbotsend, onder welvende hemelkap. Boven de akkers, in de lucht, rumoerde zwarte worstel van titanen uit, achter de zwirrelende regenvaalte en sneeuwende hageling. Dun schrik-geschrei van ènkele stemmen op de lanen klonk na, en vluchtende donkere gestalten holden over den wèg, in bangen haast, als èven windhoos neerlag.—In rauwe razernij waggelde ouë Gerrit op z’n land, al sterker omdonderd van windhoozen. Telkens werd ie teruggezogen door windrukken, die vernielend om ’m neerraasden, z’n kiel van ’t lijf fladderde in scheurende ritsen; stond ie blind geslagen, schreiend-vloekend te tasten in den natten walm van hagelwit en regenstorm.—Lager, lager, in geel-roetig schuim gromde de lucht, wijd, en over heel ’t laat-zomergroèn kolkte een woest-sneeuwige warrel van blanken hagel, een raasbui tusschen valen regen zigzaggend, dwars stroomend over ’t land.—In de lucht, onder de boomen zeiste de bliksem. Bang-bijbelsch-rumoer, sloeg als ’n stedevernieling en godstoorn over ’t land. Bazuinig geschal en geloei verklonk dóór ratel-hevigen onweerdreun heen. Dreunende gongs zongen donkere melodie achter den roffel der slagen, en paukende helleraas overbruiste de akkers bij elken nieuwen slag van zeisend blauw-rood gebliksem. En door de luchten vluchtten, in zwaaienden, gang de vuil-gele roetwolken als donk’re karossen woest en vernielend.Ouë Gerrit huilde, snikte, rochelde van angst, ontzetting en drift. Den bliksem zàg ie, ’t onweer hoòrde ie niet meer.—Alleen bestaarde ie z’n boonen, z’n bòònen, daar nou in de[373]paden neergehamerd, in kraak en ruk, kris-kas voor de wereld, zóó dat ie ’r zelf geen voet meer tusschen kon dringen.—In geweldige uitstorting van woede en angst, mokerde ie z’n vuisten naar den hemel, vervloekte God, den Heere Jesus, dat ze z’n oogst vernielen lieten; in dollen krijsch, zijn stemmewanhoop verloren en verwaaiend achter regenkletter en stormrukken.Geen pad was meer te zien, tusschen de boonen. In één uur had de storm in zoo hevige verwoesting rondgemokerd dat de akkers onkenbaar verwoest droefden.—De knoestige rijzen en latten lagen geveld, gebroken, doorknakt, de hooge bloeipracht-boonen afgerukt en dóórscheurd, de ranken vol jonge vrucht, steuneloos doorstrengeld, ’t sap sipperend uit de wonden, kris en kras dooréén. Ingepiekt, gewond, afgenageld en geschonden in hun stronkige stevigheid, splinterden de rijzen op de paden, als slagveldwarrel waar regen dampend over heen grauwde.—Al ’t gewas rondom lag vernield.Ouë Gerrit doorzopen als ’n druipende schooier, z’n baard en lokken omzogen en harig-vastgeplakt op z’n groengrauw bleeke kop, was na krankzinnige uitrazing, en vloek tegen God, sidderend stil en bochelend-gekromd tegen stormhoozen in, z’n huis ingestapt. Z’n oogen keken niet meer. Er zat staar in z’n kijk van ’n gek die rondliep met wraak en manie, koeling zoekend overal waar ’t op kon.Twee uur had de verwoesting aangehouden. Toen was orkaan uitgeraasd, en stille ruischregen alleen zong nog nà uit de stil grauwe lucht, laag over de akkers, in paarsen streepnevel eindloos vèr, zangerig-stil van ruisch alom! De weggerukte hagen en struiken openden ’t land met vreemde vergezichten, onkenbaar geschonden. Angstige stilte van hevige ontsteltenis ging er over Wierelandsche werkgroepen. Niemand van de tuinders die durfde zien, zièn de volle schade van ’t dolle weer.—Na dagen pas kropen ze bijéén, de kerels.Op hun koppen vrat vloek-razernij in, grimmige verbittering. Met ontsteltenis-stemmen jammerden ze òp, vroegen ze elkaar wat bij die, en bij diè, de „boonenstorm” had uitgewerkt. Eén, in beschutten hoek, leek er wat beter afgekomen dan de ander,[374]maar bij de meesten was er verlies van miljoenen boonen, ’n oogstvernieling die de naakte, zorg-zware pachtertjes inééns tot bedelaars maakte. Want niets werd vergoed, niets was verzekerd van hun waar.Als ’n rouw, ging er stomme ontzetting en stil geween over ’t land. Honderden arme kerels, met alleen pacht van brok grond, stonden geschonden; wisten niet meer wàt ze waren: bedelaars of baasjes, pachters of wanbetalers. Ze zagen zich al in November van ’t land gewezen, omdat ze geen geld genoeg voor den landheer hadden. —Na dagen nog, geweldig in grauw-triest en regenafdruip, lagen de akkers, in slagveldvernieling van gewas.—Over elkaar heen, één strubbel en splintering van hout, afgerukt verminkt groen, half al aan ’t verrotten in de nattige brei en spoeling.—De boonkoppen slierden als leeggevreten door kraaien, uitgescheurd vlechtwerk, tusschen de splinters van de rottende knubbels. De late kapucijnders hurkten plat en dwarsgetrapt voor den grond, in vollen bloei geradbraakt. En onafzienbare rijen, snijboonen en sperzie lagen gestreken als ’n vies groen-zwarte modderzooi, kris-kras dooréén. Rondom, in ’t morsige gras splinterden de gebroken frambozestruiken en besseboompjes, in klonterigen warrel, geknakt, met angstigen krampweerstand van gekneusde takken, groezelig verrottend, als doorbarsten nattig hout.Na den eersten ontzettenden aanval van angst en drift, terwijl de bui boven z’n hoofd uitraasde,—en hij als ’n gekke mandril, holde, griende, vuistbalde tegen God; vuistmokerde tegen alles, inéénkromp van waanzinnig schreiend-amechtig verzet, voelend de vernieling van z’n boonen als ’n uitrukking van zijn ledematen, scheuren en hakken in zijn eigen levend vleesch,—was ie, nà nog ééne opbruising teruggevallen in nerveuze spraakloosheid.—Binnenshuis had íe eerst z’n vrouw dwars in ’t gezicht gemept, Guurt gevloekt en gescholden dat ze zwanger was van ’n vuilen vent, en woest-schreiend op de kerels neergesmakt, dat zij de schuld waren van alles. Zij hadden ’m bestolen, en zij hadden dien luizigen Kees en Ant, twee kruisen, twee ongelukkigen in z’n mikken gehaald. Maar de kerels[375]lieten zich niet lang verbluffen. Met ’n paar hevige opstoppers tegen z’n maag en z’n neus, strompelde ouë Gerrit achteruit, bleef ie stom, starend-stom, neergesmakt in den leegen stal. Niks zei ie meer, niks, dagen achtereen geen woord. Alleen bromde ie wat, z’n groenzuur kindergezicht zenuwdoorschokt van rare wilde trekken, als ’n op zelfmoord peinzende gek, mummelend en baardtrekkend.—Rooit noa niks, rooit noa niks! moàkt màin niks.. hep d’r main aige! gromde hij.De jongens werkten weer op ’t land, poogden de neergestorte weggebroken ranken overeind te binden.—Ouë Gerrit keek ’r naar, in waanzinnige mijmer-kalmte, mummelend wat woorden, zonder zin.—Dirk rukte de geknakte latten en rijzen uit den grond, trapte rondom den modderboel weg, stootte nieuwe stronken in de aarde, bond ’t gewonde goed, dat nog èven leefde, met touw en teenen òp.—Piet hielp mee, vloekend op de vernieling, driftig rondloopend in lust tot drinken, baldadigheid en bakkeleien.—De zon was na storm-grauw en regen weer schaterend doorgestraald. De hemel blauwde en glansde prachtklaar, en in den lichtenden fijn geurenden Septemberdag jubelden de glanzen, stroomde zomerhitte langs de akkers; als proestte de zon om demonenhumor en verwoesting van den wind.—In Wiereland was alleen gesprek over den „boonenstorm”.—Er werd gestemmeschreid door woeste stoere kerels, die in twintig en dertig jaar geen traan gelaten hadden; kerels die nù in één voor den grond lagen, niet meer wisten, waàrmee hun jaar te redden. Natuurlijk voelden ze, dat notaris en landheer ze zouden beklagen, wel geduld wilden hebben met betaling, maar geen cent tegemoetkoming in verlies aanbrengen zouden.—De weinige bazen met eigen land, bracht ’t jaren achterop, de kleine pachters waren in één geknakt, konden den bedel òp naar werk. Want duizenden guldens waren er weggespoeld in die teelt, geld waar op gerekend werd.—Elk jaar was er gevaar voor hun oogst, elk jaar bracht angsten[376]voor ’t weer; maar nooit nog was een zóó felle teistering, zoo vernielend, over prachtbloei van boonen heengegierd.—Ze schreiden de kerels, schreiden bij ’t zien van hun gehavende rommelzooi, ze konden er niet van slapen, niet van eten. En ze praatten maar door, over zóó nooit geziene vernieling, alsof ze dàt verlichtte. Ouë Gerrit werd beklaagd, zonder dat ie zelf ’n stom woord zei. Hij leefde nog in ’n stille, z’n eigen rust wegvretende woede-krizis, ’n stille inwendige bloeding van wraak. Ze hadden gedacht dat ie stapelgek zou worden; tòt Dirk en Piet, op den derden dag, bij hun overeind-zetten, van den gebroken rommel, den Ouë zagen uitbarsten in grien.—Vier millioen boonen had ie moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie, met groote moeite, er misschien ’n paar honderd duizend halen.Er schoot schriklijke duurte in ’t gewas, maar ’t gaf niets, redde weinig.—Dubbele hulpkrachten waren weer noodig bij ’t overeindscharrelen, zoodat Kees geroepen werd door de kerels, zonder dat Ouë Gerrit ’n woord verzet had en z’n bijgeloof niet eens meer òpleefde.—In Ouë Gerrit lag angst te ontbinden. Hij wist zelf niet meer goed, wàt te denken, wàt te doen. Natuurlijk begreep ie, dat ie nou voor goed geknakt was, dat ie naar den notaris moest, vragen om uitstel voor alles.—Hij voelde iets heel bangs op ’m drukken, iets ergs dat gebeuren moèst.—Natuurlijk begreep ie, dat ie van z’n land afgekieperd werd, z’n zoons als knechten bij ’n baasje heenkomen zoeken gingen, hij ’n krotje moest opsnorren voor z’n wijf en Guurt. Dat ie dan te rekenen had op steun van de jongens, en hij, dóódarm,—bij de Bekkema’s—zooals hij de nieuwelui óók bleef noemen—z’n paar centen als tuinman per maand bijverdiende! Nou was ’r ’n tekort, dat ie in geen tien, geen twintig jaar meer kòn bijspijkeren.—Van z’n boonen zoo goed als niets meer. Zijn appelen en peren afgewaaid, leeggestormd, geen cent. Zijn moffengoed, z’n andijvie, zijn koolen, alles vernield, vernield. Kon ie maar weer wat huilen, zou ie wel bedaren. ’t Was alles weer zoo donker, zoo zwart voor z’n oogen. Maar ’t propte vast in ’m,[377]smoorvast in z’n strot, en heet zat onbestemde angst daar als ’n zweer te gloeien. Dat geklieter en geklaag om ’m heen, gaf ’m geen luis. Hij had ’t wel gevoeld. Dat mòst komme! dat mòst komme! En als ze ’m nou bij den notaris nog gingen donderen, zou die d’r geen hand meer uitsteken. Most ’r maar van draaien wat ’t wou. Maar ’t most komme. Zat ’m de heele zomer al in z’n buik, die angst en schrikkelijke benauwing.Dagen later had ie gehuild, gesnikt, was ’r daarna gemoedelijke rust in ’m gezakt. Met heete blijdschap dacht ie aan z’n spullen. Nou alles toch zoo geloopen was, voelde ie ’n fatale kalmte, ’n zalig-gelukkig gevoel, dat hij die spullen had, buiten storm en onweer en boonen en notaris, en buiten geklieter van menschen. Achter z’n telkens weer opschokken van hoop en smart, prentte ie zich in, voelde ie diep, dat ie toch alleen leefde voor dàt genot, ’t eenige zalige in z’n leven. Wat kon hem de boonen schelen, en de centen, en de notaris? Hij zou d’r heengaan.—Goed! En als ’t te bar wier, zou ie opbreken. Als hij z’n pràcht spullen maar had en houên kòn.—En als ie d’r eenmaal afgekieperd was, z’n hypotheekrente toch niet betalen kon, en niets anders ook, had ie ook geen gemier meer an z’n kop. En nou de kerels als knechten!—.. Hoho.… da sal d’r hullie ’t land injoage! Moar dâ kon d’r sain ook nie skele.… Hij had ’t dan stilletjes en rustig, kòn gappen wat ie wou. Al meer zalig genot, geen zorg meer voor pacht, hooi, koeien, hypotheek, en de heele santekraam niet. Laat ze d’r nou maar zeggen, dat ie straatarm was. Ze beklaagden ’m bitter. Dat verging nog beter dan ie gedacht had. Nou most ie d’r rondkomme van ’n paar gulden per week.… Z’n wijf ging er toch wel gauw van door. Die stonk en stotterde iederen dag erger; van onder al half lijk.… hoho! da gong goed! da gong prêchtig! En nou sou die notoaris spreke.. want aa’s de jònges gain aige lappie pachte konne en sain d’r uit trapte, sat ie lailik vast!Zoo draaiden en drentelden de gedachten in Ouë Gerrit rond, voor ie op stap ging naar notaris Beemstra. Maar ’t moèst, en[378]de dag daarop stond ie al voor ’t kantoor. Even beefde angst in ’m op, over ’t goud potlood dat ie destijds zoo netjes van ’m gepikt had. Maar dat gevoel zakte weer. De kerel had nooit iets gemerkt. De klerken hadden ’m achter ’t hekje geroepen en bij den notaris aangediend. De grijze familjare man, die dolgraag voor aristokraat doorging, begon, toen de klerk wegstapte, heel joviaal.—Wèl Hassel, wat had je?De vraag ontshutste ouë Gerrit zóó, dat ie sip voor zich bleef kijken. Wa nou? Zou die vent niet snappen waarvoor ie kwam; waar de heele plaats vol was van zijn ongeluk met den boonenstorm?Hij stamelde:—Jai menair de netoaris! ’t is … sien u!.. van dit en van dat! hoho! de boonestòrm!—Hèb ik ’t niet gedacht! schaterde ironisch notaris Beemstra plots, dat ouë Gerrit de woorden op de lippen terugbeefden,—heb ik ’t niet gedacht! de boònestorm, de bòònestorm. Ik hoor van niets anders.—Verduiveld ’t wordt ’n nachtmerrie! Boonestorm hier, boonestorm daàr!—’t Is om gek te worden. Intusschen wordt daar nu alles opgesmeten. Maar ik láát me niet bedotten.Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden en bang tegelijk. Op zoo’n ontvangst had ie toch heelemaal niet gerekend. Nìjdig, omdat de notaris niet scheen te begrijpen, hoe ’n vreeselijke ernst ’t hier was; en bàng, omdat ie, bij ’t begin al, zoo weinig inschikkelijkheid toonde. Hoe nou den rommel uit te leggen? Hoe nou? Maar notaris stond driftig òp, stapte heen en weer en dreigde luid met z’n zware aristokratenstem:—Hoor eens Hassel.… ik wéét wat je zeggen wilt, alles!.. Dàt je geen geld hebt om je pacht te betalen, voor de Beek, voor.…—Enne.. veur de hypotheek nie.… enne ’t losgeld nie!—Wat? schreeuwde de notaris, wàt? dan is ’t spele met vuur, vader!.. Ik krijg nu al vier termijnen, dat màg, màg ik niet langer zoo laten, dat kàn, kàn ik niet langer voorschieten.[379]Hassel! nog tot November hèb je, en vervloekt! is ’t ’r dàn niet, dan gaat je boel onherroepelijk an de paal, onherroepelijk!Deur kraakte open achter notaris, en bediende kwam vragen of notaris wel wist dat ’r vergadering was, en dat de burgemeester al wachtte. En driftig barstte Beemstra uit:—Dat heb je nou met àl die kommissies.. wacht! Is de burgemeester in de salon?.. Ja.. donders.. wacht! laat de burgemeester maar hier.… Ja Hassel, dat gààt niet.. ik moèt hier vergaderen.. je moet maar doen of er niemand van de heere is.. bovendien.. zijn ’t allemaal krediteuren van je.. En ik heb.. werkelijk.… weinig tijd. Notaris draaide zich naar de deur..—Hazoo, komt u in, burgemeester! ik heb hier weer ’n slachtoffer van de bòonestorm bij mij.. ze schieten uit de grond als paddestoelen. Haha! lachte ironisch notaris Beemstra, in glimlach burgervader de hand drukkend en op ’n grooten stoel neerdrukkend.—Hm! de heeren zijn er nog niet! vroeg strak-zelfbewust burgervader.Vluchtig gestap in de gang klonk.—’n Deur zwaaide joviaal open en recht op den notaris aan, stapte dokter Troost, zwager Stramme en Dr. Beemstra, zoon van notaris.—Hij vond ’t wel leuk notaris, dat de heeren er bij waren, voelde zich ook sterker tegen den pummel, die wel eens brutaal uit den hoek kon schieten.——Heeren, neemt plaats, hee zeg Henri! ’n bizonder geval, waar ook jullie min of meer bij geïnteresseerd bent.—Hassel hier, slachtoffer van den boonestorm natuurlijk, kan z’n hypotheek wéér niet betalen.—De heeren lachten kiespijnzurig. Stramme monsterde ouë Gerrit, die nog krommig-onderdanig vóór z’n stoel stond. De kassier wou wel ’n grap zeggen op mooie Guurt, maar ouë Gerrit trok zóó ’n bedrukt gezicht, bleek-beverig, dat ie niet durfde.—Ga zitten Hassel, joviaalde notaris weer.—Gerrit schoof op puntje van den stoel, zacht bedeesd alsof ie eieren op de zitting kneuzen zou.—[380]—Aa’s de haire, aa’s de haire! stotterde ouë Gerrit.—De heere wille, dat je November met je duiten komt, vader Hassel, anders niet, viel Stramme de kassier in, lachend alsof ie ’n snedigheid gezegd had.—Ik geloof dat de notaris al bij veel te veel zaken is bijgesprongen.. maar niet waar? dan moet ’r ook naar gehandeld worden.Dr. Troost schudde gewichtig z’n hoofd. Z’n wit vest blankte hel onder z’n zwart jacket uit. Loenschig kippigden z’n oogen op Hassel, en zwaar donderde z’n stem.—Heb ik ’t je niet gezegd, dat je je worp op de aarbei moest gooie, haha! nou zit je an de grond, knap gedaan! C’est de la blague! mon-cher! nou zit je in je gat geknepen! C’est de la plesenterie! En kom je nou klementie smeken? Als ik notaris was.…Plots zei Beemstra ’m iets in ’t oor, en—Troost lispte ’t over aan Stramme.—Dokter Beemstra praatte gemoedelijk met burgervader. Gegrinnik hinnikte er tusschen de heeren, ingesmoord-leukies, en toen, met wat vertoon van deemoed op z’n gezicht, zich krabbend in ’t grijze haar, begon deftigheidsstem van Beemstra weer:—Hoor eens Hassel! je bent nu ruim dertig jaar lang rente schuldig van los geld dat ik je welwillend geleend heb … Je bent al je grondbelasting achter uit.. waarvan ik je voorschot gaf; je bent vier termijnen hypotheekrente achter. Drie keer heb je onder groote pressie angezuiverd, anders had ’t zeven geweest! Dan ben je van vier jaar rijzen en hooi achter.. Je hypotheekrente gaat mij in zooverre an, dat de voorschieter mijn zwager Stramme is, en die draagt ’t mij op. Je bent achter, ’n verschil van twee koebeesten, zelfs nog een postje van voor vier jaar! Dan heb je nog vier bunders pacht te betalen.. ’n bunder van aardappelen bij de Beek van voor vier jaar! en ’n tien aggelen bij ’t Duin! En dit jaar, dit jaar! kom je misschien met de helft anzetten! Nee, werkelijk.. Zie, alles staat hier geboekt!.. da gaat niet langer.… Alleen maar met los geld en rente krijg ik al ’n heele som!.. je zult..—Moàr.. moar stotterde Hassel, midden in, met bang-bleek[381]gezicht achteruitschuivend op z’n stoel.. en drift-kreukelend z’n groen petje.—Nee, wacht even, aanstonds kun je ’r tegen in brengen wat je wilt, deftigde de notaris, vóór ouë Gerrit staand, rechtop, in requisitoir-houding,—ik zeg maar, dat ik geduld met je gehad heb, en nòg.. nòg.. de heeren zullen straks.. Maar wacht, wat heb je tègen mijn opsomming?—Nee moar?.…—Wat nou? huspot, schaterde Troost, als ’t toch zoo is, mille de tonnerre! jullie werkvolk bent te beroerd om gekraakt te worde.. Mijn zoon heeft gelijk! haha! dat zwakke goed! dat geen rede van bestaan heeft moet weg! dat zwakke gebroed dient tot niets! Had mijn raad opgevolgd, en mijn grond gekocht, destijds, en nou stik je in schuld.…—Ja kijk, Troost! ik wou eerst met hèm afhandelen?—Dus je stemt in, spotte Stramme, niet waar?—Hoe zou ’t ook anders, ’t boek spreekt beter dan wij?.. en zeg mij nu eens, hier onder de heeren kan je vrij uit spreken, zonder dat je je hoeft te geneeren, zeg eens, hoeveel denk je dit jaar te kort te hebben?—Je.… moàr.… de.. de boonestorm!—Haha, schaterde Troost.. drie dakpannen zijn van mijn huis gewaaid.. ben ook ’n slachtoffer!.. en twee ruiten kràk door midden, haha!—Laat die boonestorm nou rusten.… ik heb ’n honderd lui, al zoowat bijgesprongen.. ze uitstel verleend.. maar dat raakt de zaak niet, is zóó erg niet althans … Voet-bij-stuk, dùs?.…—Ja.… moar, de boonestorm, hep main.… hep main d’r puur stroatarm moakt! driftte nu vuurrood van woede, ouë Gerrit uit. Ik had ’r dî jòar t’met net komme kenne! en nou he’k ’n poar duusend gulde skade.. hoho! daa’t is gain snoepduut hee?.. dâ skol d’r gain slok op ’n borrel hee?Giftig-snel broddelde ie z’n tegenspraak af, op ’n hatelijken toon die den notaris kregelde.—Best best.. maar![382]—Nèe niè bèstig! nie bèstig! ’t Is puur om te griene.. om te griene! aa’s je je heule laife tug fesoenlik weust bin! en dá’ niemoant nie dà op je weut te f’rhoàle.. en aa’s je poert.. en poert! van den ochtut tut den oafud.. en je tolt in je aige van de sorrige.. en je valt dan tug in de lus!.. da set d’r vast gain sooie an de daik hee?.. daa’t is om te griene.. daa’s gain vetje! eenmoal andermoal! dan weê je nie woàr je hain mot! daa’s veertig joar ploeter!.… Nou soekt d’r ’t weer kapsies.. en kwait bi-je! kwait!Ouë Gerrit’s stem huilde van zelfontroering. En toch was ie woest op de grinnekende heeren, die hem maar in ’n kringetje beloeren bleven.—En die stomme burgemeester zei maar niks, keek maar minachtend op ’m neer. Nou keken de heeren allemaal even sip om z’n uitval. Alleen notaris was er beu van en Dr. Troost bulderde:—Die er meelij met jullie volk heeft is zelf voor de haaiê.. c’est de la blague! je hebt je waar gehad, dus je moèt betalen.. dat is wet, en wet is recht! mijn zoon zegt terecht.. dat jullie ’n slavenmoraal hebt.. en..—Kijk eens Hassel, goeiigde weer notaris, ik heb waarachtig geen plezier om voor joù te betalen. Ik sta voor mijn principalen verantwoordelijk.—Er is ’n grens! Jij.… jij begrijpt dat verward.. Jij nièt betalen, en ik wèl betalen. Waar zou dat heen? Er is ’n prachtig aardbeijaar geweest!—En de boonestorm, de boonestòrm, giftte ouë Gerrit knorrig, dá’ swaig meneer de netoàris moar van.. en heul Wiereland is d’r daas deur!—Er zijn heele moestuinen omgelegd, vervloekt, schoot hatelijk-bulderend Dr. Troost er tusschen, geen kracht meer in de boonen, je zoudt ze.…—Gelukkig, dat je nog ’n appelje in je broeikast hebt, voor de dorst, lachte Stramme, en mee lachte fijntjes Dr. Beemstra.——Kijk Hassel, goeiigde de notaris weer, ’t is mij heusch niet om je val te doen, maar ik moet verantwoord zijn. Als ik nog meer van die klanten had, zou ik zelf op de valreep staan.. kijk nu.…[383]—Moar main fésoèn! màin fesoèn, huilde de Ouë in zelf-opwinding.—Je fatsoen, dat weten we allen, is onaantastbaar! je hebt je altijd als ’n brave kerel gedragen. Ieder heeft met je te doen. Maar jij bent niet meer wat je was. Je kunt geen toezicht meer houên op je zoons,.. en die zou ik voor al ’t geld van de wereld niet willen hebben, hoe zuinig ik ook op mijn klantjes ben.. en de armsten onder jelui steun!.. Maar dat zijn hassebassen, geen land mee te bezeilen. Als jij niet altijd zoo fatsoenlijk was gebleven, zou ik je ook nooit zóó lang gekrediteerd hebben, maar je was netjes, geen zuiper, beleefd, stil … maar nou wor je oud.…—Moar main fesoèn.. main fesoèn, bibberde mondzenuwend met òpschokkende huilstem ouë Gerrit,—ikke sit hier àl fairtig joar t’met.——Best man, maar je moet kunnen betalen.. ik heb je destijds ’n drieduuzend vijfhonderd hypotheek gegeven op je brokje grond … Dat is nou ’n heelen tijd geleden … je grond is er niet slechter op geworden, dat zal ik niet zeggen.. je hebt je rente, altoos moeilijk, maar toch betaald,.. en jij hadt je grond vrij.. Toen heb je bij meneer Stramme ’n tweede hypotheek genomen, nog eens van duizend pop … ’n slecht jaar, leelijke oogst.… tegenvallers hier,.. tegenvallers daar.. twee koeien dood, nou.. nou.. zat je.. zat je an de grond.. en.…—Moar ieders tuinder weut tug wá’ sain boel woardig is hee? hoho! uwes wist wèl wa je déè hee?.. stotterde woedend ouë Gerrit bleekig van drift,—main grond is d’r nou miskien ’t dubbele woardig.…—Soo, nijdigde nù Beemstra stroef, weet iedere tuinder dat, maar weet iedereen dan wàt ik bovendien van joù nog.. te vòrderen heb?.. Nou kerel maak je me boos!.. Nog brutaal op den koop toe. Als jou rommel bij elkaar door de heeren taxateurs op zeven à acht duizend gulden geschat is,.. mag ’t veel zijn. En tel eens òp wat ik van jou.… te.. vorderen heb … met alle onkosten daaraan vast? Wat drommel wou jij nog spreken![384]—Moar.. main fesòèn.. gilde Hassel in zenuwopwinding, en stemmestotter, zonder dat hij zich met woorden vèrder door z’n angstdrift heen kòn slaan.——Wat jou fatsoèn, bulderde Troost, betàlen dàt is fatsoen! ben jij bedonderd kerel!—Je fàtsoen, je fatsòen, lachte ironisch Beemstra, wèl, dat is ’n mooi ding, maar betàlen is mòoier! Je bent altijd ’n knappe kerel geweest, daar zal ik niets van zeggen, en ik heb je altijd geholpen, maar nou loopt ’t de spuigaten uit.—Dan zie ik je met die.. dan met die scharrelen.. je loopt te veel naar notarissen man!—Hoho! daa’s jokkes! barstte ouë Gerrit uit, plots driftig van z’n stoel opveerend, ik heb je nuuwte kukkerint heeldergoar nie sien.… hai waa’s d’r selffers main komme opsoeke!—Noù, nou dâ je ’t weute wil.. ik seg moàr.. daàs ’n kerel.. die help je nie van de wal in de sloot!.. die gaif je nie los geld mi sonder dâ.. dâ je ooit vroagt wort.. hoe of wâ van rinte.. moar aa’s je je effe buite menair de netoaris wâ doen wil.. kraig je de raikening thuis … juustemint! juustemint aa’s tie weut dâ.. je da je.… niks niks hept!.… Nainet menair … soo hew.. hew je d’r al veul van onster slag, stroatarm moàkt.. jai gaif d’r losse.. duutjes.. mit vaif pèrsint.. Moàr soolang.. oploope.. tu je weut.. daa’t kan he? Hoho! soo hew je d’r veul van onster slag f’rmoord … moàr.. die kukkerint.. daa’s ’n fint! die hellept d’r nou … bai de boonestorm.. aa’s ’n engel! Enne wai.. wai kenne d’r van joù nie los.… wai sitte an jou vast aa’s pek! weut jai?… jai hoalt d’r ’t vel of’r onster oore.. hoho! jai frait d’r de noagels van onster flees.. jullie bint bloedsuigers doàr, daa’s màin weut!De kring stond strak; alle gezichten in wreeden kijk op ouë Gerrit, die plots voelde dat ie te ver was gegaan. Notaris Beemstra keek, kéék; z’n neus trilde, en z’n mond schokte van drift.—Jij bént kranzinnig man.… Ik zal je maar niet an de letter van je woorden houên, anders zou je … met getuigen hier,.… nog leelijk te vinden zijn. Maar ’t is nou genòeg[385]ook! Eén November gèld.. anders je boel an de paal! Ik had je eerst nog wille helpen, met ’t zoeken naar borgen.. omdat jij altijd ’n fatsoenlijke vent bent geweest,—maar nou ben je door ’t dolle heen.. Eén November gèld, .… of de boel an de paal! nou weet je ’t. Als betaaltermijn van àl de anderen daar is, sta jij er ook, of ’t is met je gedaan.Notarisstem klonk hard, streng en sterk. Ouë Gerrit had ’m woest gemaakt daareven, door den konkurent erbij te halen, die altijd tegen ’m werd uitgespeeld als „zoo goèd”, zoo „bereidwillig” en „hulpvaardig”. Wat drommel, hij kon ’r ’n beroerte van krijgen van nijd, als ze ’r over begonnen. En nou die lammeling van ’nouëvent die ’t ’m daar pal in z’n gezicht smeet, waar de heeren bijzaten. Nee, dat was te èrg. Eerst had ie niet zòò stráf willen optreden, nou moèst ’t.—Ouë Gerrit, zelf geschrikt van z’n eigen heftigen uitval, stond te beven van ontdaanheid, plukte zich in de baard, trok zich aan de lokken, in bange verlegene nerveusheid. Hij wou terugkrabbelen. ’t Viel in één over ’m, zoo voor die strakke, deftig-gekleede heeren staand, wat ’n afstand ’r toch was, tusschen hèm en tusschen al die voorname stille dingen om ’m heen. Inéén voelde ie zich schuldig, zwaar schuldig aan brutaliteit en hij begreep maar niet, dat de notaris ’m niet inéén de deur had uitgetrapt. Zware angst voor z’n val pakte ’m weer beet, onrustte in ’m, bracht heel z’n denken aan den zwabber. Hij voelde wèl dat ze ’n gruwelijken hekel hadden aan zijn zoons; dat zij die op alle manieren konden tegenwerken, dat de heele kliek van de deftigheid, de voorschotman, de dokter, de notaris, de burgemeester, allemaal tegen hèm gingen staan. Dat er geen snars van ’m terecht kwam op die manier, als ie ze later weer broodnoodig kreeg, om gunstjes en flikflooierijtjes.—Nou moest ie zich maar weer verdeemoedigen.Alteratie zat ’r in z’n zenuwschokkenden mond, angst in z’n krampende handen, die door z’n baard plukten, en krommer bochelde z’n rug, als of ie al meelij wilde opwekken, met z’n licht gebrek.—Hij vond plots alles heel deftig in de kamer!.. de prachtige[386]gordijnen, de groote schrijftafel, met al die groote kopij-boeken en portefeuilles … de bloemetuin achter, de kleeden.… in de waranda.… Hij rook ’t, snoof ’t, deftig en hoog! Ja, hij most de boel vergoeilijken met meelij, met verkleineering.—Hij most, hij most, want inéén, heel scherp, voelde ie waar ie heenging met z’n spullen? Waar die te bergen, als ie geen woon meer had? En sterker dan ooit begreep ie nou, nòu juist, hoe gehecht ie nog was an z’n brok grond, z’n huisbullen, z’n gereedschap, an z’n naam, en z’n schijn-fatsoen. En de heele kliek van heeren tegen ’m. Zij, de lui van den kerkeraad, van ’t Gemeentebestuur; notaris, de wethouër, de dokter, die schatrijke landbezitter, de voorsten van alles en nog wat. Heel Wiereland toch moest bij hèm terecht. En de kassier en voorschieter!.. hoho! dâ heule stel nou d’r allain teuge sain.. dá waa’s d’r te veul.. sellefers aa’s de boel an ’t poaltje gong. Dâ most baidraaie sain! In snelle gedachtenwarrel, zwirrelde dat allemaal woordloos en toch klaar door zijn heet brein.—Hoho! netoaris, most in main ploas stoane.….….. Zacht brak ie af … denke.. nou.. denke.. om ’t goed te plooie nie te haastig.… en sachies àn.. Nie te gauw baidroaie.—Voort sprak ie weer..—Nou he’k.. he’k puur fairtig joàr.. dag.. an dàg main aige stukkie grond had.. poert..! poert.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog.… daa’s gain pap ete!.. Enne.. nou.. nou he’k alletait main rinte betoald enne nou.… komp!.. de boonestorm! enne daar goan je de boel veur d’ waireld! doàr hew je je aige op swait, op ploertert.. dag en nacht! Daa’s je molle mi de klomp hee?.. En nou kraig je gain duut veur àl je deurpoere.… Nou mo’k main stukkie grond of.. d’r of joagt aa’s ’n hond! die d’r schurft hewt! Is dá nie om te griene?..Notaris weut daa’k alletait main fesoèn houë hew! daa’k nooit nie suipe hew! daa’k persint waa’s woàr ikke most weuse! Enne nou bi’k soo achter op! Nou.. miskien mit twai goeije oogste he’k de boel inhoàlt!.. En nou.. mo’k op mainouëdag.. den bedel op. Daa’s hard netoaris? daa’s hard-stikke ellèndig!.… Netoaris ik smaik ie … kaik wa je doent! mit ’n[387]ouë fint van bai de saifetig die s’n heul laife s’n fesoen houê hewwe!.… uwes weut daa’k ’n ongelukkig waif hew.… de dokter ook, da main t’met arm moàkt hep! Ikke smaikie hep d’r meelai! Aa’s ikke strak-en-an wâ nie bestig sait hew.… f’rgaif ’t main.… main kop is d’r daa’s.… ’t-en-rammelt hier.… hew d’r meelai mee.… ’n kerel.… die dur poert hew.… s’n heule laife langest.…Ouë Gerrit had uitgesproken. Z’n gezichtskreukels jammerden; op z’n tronie groefde hartzeer.—En z’n stem had gekreund, half gesnikt.—Er was deemoed in z’n bocheligen rugstand, en z’n handen, scheurden en rafelden franje van z’n petje los, kramperig-nerveus.—’t Heele gezelschap, had bedrukt-ernstig en stil geluisterd, maar Beemstra wou ’r ’n eind aan zien.—Nou Hassel, ik vergeef je graag je brutale woorden, die ook niet van jou zijn. Je bent opgeruid!—Maar daar schiet de zaak toch niet mee op. Ik kan, heusch, ik mag niet langer.. konsideratie gebruiken … wil ik niet zelf de grond ingeboord worden. Heb je borgen voor ’t tekort?—Borgen, borge? snikte ouë Gerrit’s stem, vast niet, vast nie.. daa’s daan.. ik hep d’r lest twee had veur de koebeeste.. Moar nou is ’t daan! nou sullie d’r main arremoe-en kenne … mit de boonestorm.…—Dan is ’t blok gevalle Hassel, je begrijpt zelf dat..—Ik smaik ie netoaris main fesoèn! onderbrak huilbeverig ouë Gerrit, woar mo’k hain?! op mainouëdag.. aa’s de boel onder.. main baine wort weghoalt! Woar mo’k hain? Ikke kèn d’r vast gain werk meer finde! he’k gain kracht veur! Nou, si’k doàr mit ’n daas waif.. en kooters!.. Woar mo’k hain? Ik smaik ie netoaris sien d’r wa je doent? kaik ’t nog rais ’n joàrtje an! Main heule laife is d’r in uwes hand! Aa’s d’r nog ’n goed joar-en-komp!.…—Nee.. néé Hassel, ’t gaat niet, ’t gaat niet! Dat zijn dezelfde praatjes van ’t vorige jaar. Ik kàn, ik mag niet langer! Dat is overrompelen! Dat gaat ’r elk jaar dieper in! Je hebt[388]kinderen, je hebt al met anderen over grond onderhandeld voor hun. Nou, die moeten dan maar voor jou werken en je hebt nog ’n duitje bij de Bekkema’s.—En ’n meid waarvan ze heel wat leelijks zeggen, bulderde dokter Troost hardvochtig en wreed-gulzig woest, dat hij Guurt niet te pakken kon krijgen.—Lailiks.. lailiks segge, bitste ouë Gerrit weer, daa’t segge hullie t’met van de heule waireld.. van uwès ook! dokter! van ùwes ook!Hij driftigde weer, vergetend z’n smeek toon van daareven.—Kom Beemstra, maak ’r nou maar ’n eind an, hè? zei Stramme van uit de hoogte, bang dat er nog iets tegen hem uitbraakte, waar burgemeester bij zat … Er is vergadering en ’t heeft geen nut langer.…—Zoo is ’t.… ik heb er niets meer bij te voegen. Tot één November Hassel, en gaat ’t dan niet, dan is de boel aan de paal! onherroepelijk! adieu hoor! zie je te helpen!—Ouë Gerrit was gebluft en nijdig naar de deur gestrompeld, op z’n kousen, zacht, en de bulderstem van Dr. Troost hoorde ie achter zich schaterhoonen:… iets van stroopersras.… gemeen vollekie.. blijft gemeen vollekie!Z’n klompen schoot ie aan op de mat, en vuisten in z’n jekkerzakken bijeengekrampt van drift, klos-sjokte ie de deur uit.—Nou voelde ie pas, heel klaar dat ie verloren was voor goed, hij en z’n boel.—Het schrijnde, ziedde in ’m van huilende stikkende woede.—Dat tuig, had ie zich nou maar niet zoo vernederd, en de waarheid blijven zeggen. Want hij wist wel, hoe ze allemaal knoeiden met taxeeren en veilingen, en grond en verbouwing. Hoe ze duizenden en duizenden wonnen met hun spekulatie op pachtertjes; met hun los geld, en voorschot en afrekening en rente. En èven helder, in z’n woede, voelde ie, dat de heele streek door hen vermoord werd, door de slokops van grond en geld. Zij waren gedekt, ook bij hém.… Wat zoo lief helpen leek, werd dubbel en dwars door hun zelf betaald. En al armer werden zij, al meer konden zich ophangen.[389]Dat reed dwars door hùn land, meneer de notaris in eige span, mèt z’n kinderen, aldegoar geleerden.… En raik, raik, stinkraik hoho! en noakend in de ploas komme!.. Nou,.. al kon die dan nie laise en nie skraife.… da vatte ie tug.. daa’t stele waa’s. Nou waa’s hai d’r d’r uut, veur goed, omdàt tie de fint beleedigd had! Tug stom van sain … Enn … veur wâ gong die nou nie in hande van de aere netoaris? Hoho! waa’s aldegoar te loat! Veuls te loat!.…..Nooit had ie gedacht zoo moeilijk van z’n boel te kunnen scheiden. Nou ging ie ’n wintertje tegemoet! zou d’r ’n jaartje worden.En de heele boel, nou zoomaar, onder z’n klompen weg! weg! voor goed!In onrustigen peins strompelde ie door de straatjes naar huis, niemand groetend, niemand ziend. Er spande hevige angst in ’m, voor dingen die gebeuren gingen. Maar toch, heel diep in z’n kop, brandde ’n satanisch-lekker gedachtetje, dat ie ìets overhield, dat ’m geen sterveling kon afnemen.. Z’n spullen.. z’n prachtspullen.—Met hem was ’t nou toch gedaan, finaal!Toch kon ie stikken van woede, dat ze’m z’n naam, z’n fatsoen te grabbel gooiden; dat zijn boel aan de paal ging, al begrepen ze dat de boonenstorm ’t gelapt had. Nou kon ie zelf genadebrood vreten, straatarm en z’n broer ’r van lollen dat hìj gekelderd was. Nou zou ie rondkijken naar ’n huisje.… met ’n brokje kelder, voor hèm.… Eerst de spulle … had ie s’n heule laife lang doalik veur sorgt.… z’n spulle.… En dan.. moar goan.. soo ’t wil!—[391]

Eind-Augustus stonden ’t snij- en sperziegewas, prachthoog in bloei.—Ze hadden al berekend de tuinders, dat er duurte in de boonen schoot, met de schrale zon en gurigheid. Dat was d’r eerst met snijboon, negentig cent de duizend voor fabriek; de sperzie, vijfentwintig, en nou zou ’t temet twee pop voor snij-, en negentig cent voor ’t spersiegoed worden.—

—Daa’s suinige Job!.. schreeuwden ze elkaar toe, van de paden.—Uit alle hoeken, werd spannend-angstig de pluk gewacht als laatste uitstuiping van zomerzwoeg. Ze plukten nog wat vruchten, her en der, maar ’t was spelen.—

Ouë Gerrit zat iederen dag zelf in z’n boonelaantjes geknield, op de onderste ranken te zoeken, dat ie ’r van trilde in z’n knieën, en de kerels spottend schreeuwden:

—Ouë, je baift aa’s ’n kikker op ’n kluitje.. la stoan dâ werrekie!

Pracht-hoog in groen-goud, poortig diep, zonnesprankelend beflonkerd en vurig beketst, stonden de boonlaantjes, koepelig dichtgegroeid op de latten en hooge rijzen.—

Honderd schepsels had ie geplukt, ouë Gerrit.

—Suinigies, suinigies, bromde ie, most tùg gauwerst gonge in dâ weer!—Stram van ’t bukken kromde ie overeind, kreunend van voetpijn. Zoo in buk, kerfde ’m z’n klomprand vlak in de wreef, scherpe rooie gleuf snijdend in ’t heete vleesch. Hij gromde maar ouë Gerrit, onrustig, dat alles zoo laat kwam.—Aa’s de bofeste boel nou moar vrucht sette; die gaf tug ’t maist. Dan gong alles nog wèl.… bromde ie.—

Dirk was aan ’t sla-steken, nateelt, bij ’n hoekje vruchtboomen,[370]en Piet droeg de manden uit. Met z’n honderd schepseltjes sjokte de Ouë op z’n jongens áán.

—Tug goed hoho! dâ d’r waa’t in ankomst is hee? hoho! Kaik main rais mit natte beene stoan? Eenmoal andermoal.. dâ hep je nou van die laileke spruitkool.. huhu! nou is ’t weer t’met droog aa’s ’n hart! en sullie binne d’r saiknat!.. wa daa’t g’was tug an sain woàter komp hee?.. enn ’n proes da je d’r hep!.. je ken d’r vast nie tussche harreke!

—Daa’s nou sòò sait, norschte Piet, wa mô je mi die spruitkool tussche je boone?!

—Reuk jai da feuruit.… vier en vaif.…

—Reuke? wa reuke? blaift tog àl je woater opstoan? da weut jai krek aa’s wai, moar je wou d’r weer suinigies anlegge hee?

—Daa’s weer wat aêrs! knorde Ouë, wel voelend dat ie niet had moeten klagen … Veur wat had ie soo stom weust.. waas doar nou ruimte?.. de snaiboone op vier, en de spersies op vaif voet! kon op ’t pad ommers niks tussche!

Tegen ’t allerlaatst van de maand was ’t weer plots gedraaid. Winderige blaas guurde over de akkers. Zware zilv’ren wolksteden dreven áán, als lichtende vestingen en grillige bastions, overgierd in regenwaalte, bangen hemeldruisch en klettering van sneeuwig hagelblank. Angstig gekijk naar de luchten was overal op de akkers; naar den zwaren hang en roetige wolkduisteringen, die vervalend-somber over de velden dreven, opgejaagd in windhoozen.—

Ouë Gerrit was niet meer te houën. Laan in, laan uit z’n boonen liep ie al z’n akkers af, van vijf uren in den morgen. In siddering zag ie de zon wegblijven, den wind opsteken, en onweerigen bliksem dag en avond over de velden flitsen. Hij at en dronk niet, stáárde maar met bleek-bang gezicht naar de lucht, benauwende woordjes vermummelend.

De jongens kropten zomerandijvie open, sloegen ze als pauken op elkaar schoon, slobberden ze in ’t water, de geel-weeke omkranste prachtharten. Maar ouë Gerrit zag niets dan de[371]grauwe bastions, de geel-roetige lucht; hoorde donder om ’m heenratelen, liep doorzògen in den regen en hagel, in dolle oproerige vloek-bange spanning, wat dat worden moest met z’n boonen.—

Op den laatsten dag van Augustus, tegen den middag, in zwoelerige stormigheid, stond ouë Gerrit, vaalbleek, baardtrekkend, versteld en kromgerugd van angst, op z’n akkers, mummelend in brommige oproerigheid tegen àllen.… wat dat nou worden moest met z’n oogst.—

Langzaam was ’n droge dorre zomerstorm komen opgieren, zooals ie die wel meer had gezien; hoozen die ’m stil maakten van hevige vrees. Rondom de groote lanen, loei-druischten de boomen als werd de aarde zwart-hoog overgolfd van aanbruisende, suisend-kokende zee-zwalpende branding.—

Geraas van orkaan bulder-loeide al sterker over de akkers, en de lucht plots stond laag, roetig-geel, onweer-bang.—En telkens vuiler geel doorzwamde den hemel, als vitriool dat kookte en schuim-ziedde in ’t ruim.—De boomen en ’t gewas groenden valsch-hèl onder de eindloos roet-gele lucht, en vreemde grondsidder van aanrollend onweer beefde door ’t land. Van de hemelhoeken uit, naar geel-duister zwerk dreven òp, reuzige wolk-katafalken, overeind gestapeld als stille omfloerste rouwgebouwen. Angstige drooge loei goot warrel en stofkolking uit de lanen àchter de hagen op ’t land, en als levende cykloon stormden de zandhoozen zwirrelend heet, in razenden loei gloeiend over ’t gewas.—

Plots in zondvloedschen raas stortte regen neer; wilde overstroomende regen, gierende druisch, woest-donderend van kook en kletter. Wilde razernij van stormrukken bulderde mee over ’t land, hoosde en rende tusschen ’t gewas.

Ouë Gerrit stond midden in. De kerels, Dirk en Piet, en ’n paar losse werkers, waren in ’t schuilhok gevlucht. Maar hij liep als ’n dolle op de akkers, omstormd door hagelende vlaagbuien, die ’m striemden, half vernielden, z’n oogen dichtkeiden, z’n gezicht bombardeerden en z’n plunje doorweekten en fladderig havenden.—Maar vóórt wou ie, in doodsnood geslagen, geteisterd,[372]tùsschen de laantjes, waar de storm in razernij alles stuk-mokerde, knakte en versplinterde; waar oproer-tumult doorheen gierde, in uitstortende woeste vlaag op vlaag.

Ze schreeuwden ’m toe, van ’t hok, uit ’t erf, dat ie zich bergen zou. Van allen kant op de akkers rondom, zag ie de mannen vluchten in dollen loop. De bliksem zeiste blauw-roode vlammen om ’m heen. Donder doorroffelde den hemel ratelhelsch, als stortten ’r rotssteden in, bazaltblokkig, in daverend tuimelgerucht van donderende treinen, op elkander inbotsend, onder welvende hemelkap. Boven de akkers, in de lucht, rumoerde zwarte worstel van titanen uit, achter de zwirrelende regenvaalte en sneeuwende hageling. Dun schrik-geschrei van ènkele stemmen op de lanen klonk na, en vluchtende donkere gestalten holden over den wèg, in bangen haast, als èven windhoos neerlag.—In rauwe razernij waggelde ouë Gerrit op z’n land, al sterker omdonderd van windhoozen. Telkens werd ie teruggezogen door windrukken, die vernielend om ’m neerraasden, z’n kiel van ’t lijf fladderde in scheurende ritsen; stond ie blind geslagen, schreiend-vloekend te tasten in den natten walm van hagelwit en regenstorm.—

Lager, lager, in geel-roetig schuim gromde de lucht, wijd, en over heel ’t laat-zomergroèn kolkte een woest-sneeuwige warrel van blanken hagel, een raasbui tusschen valen regen zigzaggend, dwars stroomend over ’t land.—In de lucht, onder de boomen zeiste de bliksem. Bang-bijbelsch-rumoer, sloeg als ’n stedevernieling en godstoorn over ’t land. Bazuinig geschal en geloei verklonk dóór ratel-hevigen onweerdreun heen. Dreunende gongs zongen donkere melodie achter den roffel der slagen, en paukende helleraas overbruiste de akkers bij elken nieuwen slag van zeisend blauw-rood gebliksem. En door de luchten vluchtten, in zwaaienden, gang de vuil-gele roetwolken als donk’re karossen woest en vernielend.

Ouë Gerrit huilde, snikte, rochelde van angst, ontzetting en drift. Den bliksem zàg ie, ’t onweer hoòrde ie niet meer.—Alleen bestaarde ie z’n boonen, z’n bòònen, daar nou in de[373]paden neergehamerd, in kraak en ruk, kris-kas voor de wereld, zóó dat ie ’r zelf geen voet meer tusschen kon dringen.—In geweldige uitstorting van woede en angst, mokerde ie z’n vuisten naar den hemel, vervloekte God, den Heere Jesus, dat ze z’n oogst vernielen lieten; in dollen krijsch, zijn stemmewanhoop verloren en verwaaiend achter regenkletter en stormrukken.

Geen pad was meer te zien, tusschen de boonen. In één uur had de storm in zoo hevige verwoesting rondgemokerd dat de akkers onkenbaar verwoest droefden.—De knoestige rijzen en latten lagen geveld, gebroken, doorknakt, de hooge bloeipracht-boonen afgerukt en dóórscheurd, de ranken vol jonge vrucht, steuneloos doorstrengeld, ’t sap sipperend uit de wonden, kris en kras dooréén. Ingepiekt, gewond, afgenageld en geschonden in hun stronkige stevigheid, splinterden de rijzen op de paden, als slagveldwarrel waar regen dampend over heen grauwde.—Al ’t gewas rondom lag vernield.

Ouë Gerrit doorzopen als ’n druipende schooier, z’n baard en lokken omzogen en harig-vastgeplakt op z’n groengrauw bleeke kop, was na krankzinnige uitrazing, en vloek tegen God, sidderend stil en bochelend-gekromd tegen stormhoozen in, z’n huis ingestapt. Z’n oogen keken niet meer. Er zat staar in z’n kijk van ’n gek die rondliep met wraak en manie, koeling zoekend overal waar ’t op kon.

Twee uur had de verwoesting aangehouden. Toen was orkaan uitgeraasd, en stille ruischregen alleen zong nog nà uit de stil grauwe lucht, laag over de akkers, in paarsen streepnevel eindloos vèr, zangerig-stil van ruisch alom! De weggerukte hagen en struiken openden ’t land met vreemde vergezichten, onkenbaar geschonden. Angstige stilte van hevige ontsteltenis ging er over Wierelandsche werkgroepen. Niemand van de tuinders die durfde zien, zièn de volle schade van ’t dolle weer.—Na dagen pas kropen ze bijéén, de kerels.

Op hun koppen vrat vloek-razernij in, grimmige verbittering. Met ontsteltenis-stemmen jammerden ze òp, vroegen ze elkaar wat bij die, en bij diè, de „boonenstorm” had uitgewerkt. Eén, in beschutten hoek, leek er wat beter afgekomen dan de ander,[374]maar bij de meesten was er verlies van miljoenen boonen, ’n oogstvernieling die de naakte, zorg-zware pachtertjes inééns tot bedelaars maakte. Want niets werd vergoed, niets was verzekerd van hun waar.

Als ’n rouw, ging er stomme ontzetting en stil geween over ’t land. Honderden arme kerels, met alleen pacht van brok grond, stonden geschonden; wisten niet meer wàt ze waren: bedelaars of baasjes, pachters of wanbetalers. Ze zagen zich al in November van ’t land gewezen, omdat ze geen geld genoeg voor den landheer hadden. —

Na dagen nog, geweldig in grauw-triest en regenafdruip, lagen de akkers, in slagveldvernieling van gewas.—Over elkaar heen, één strubbel en splintering van hout, afgerukt verminkt groen, half al aan ’t verrotten in de nattige brei en spoeling.—

De boonkoppen slierden als leeggevreten door kraaien, uitgescheurd vlechtwerk, tusschen de splinters van de rottende knubbels. De late kapucijnders hurkten plat en dwarsgetrapt voor den grond, in vollen bloei geradbraakt. En onafzienbare rijen, snijboonen en sperzie lagen gestreken als ’n vies groen-zwarte modderzooi, kris-kras dooréén. Rondom, in ’t morsige gras splinterden de gebroken frambozestruiken en besseboompjes, in klonterigen warrel, geknakt, met angstigen krampweerstand van gekneusde takken, groezelig verrottend, als doorbarsten nattig hout.

Na den eersten ontzettenden aanval van angst en drift, terwijl de bui boven z’n hoofd uitraasde,—en hij als ’n gekke mandril, holde, griende, vuistbalde tegen God; vuistmokerde tegen alles, inéénkromp van waanzinnig schreiend-amechtig verzet, voelend de vernieling van z’n boonen als ’n uitrukking van zijn ledematen, scheuren en hakken in zijn eigen levend vleesch,—was ie, nà nog ééne opbruising teruggevallen in nerveuze spraakloosheid.—Binnenshuis had íe eerst z’n vrouw dwars in ’t gezicht gemept, Guurt gevloekt en gescholden dat ze zwanger was van ’n vuilen vent, en woest-schreiend op de kerels neergesmakt, dat zij de schuld waren van alles. Zij hadden ’m bestolen, en zij hadden dien luizigen Kees en Ant, twee kruisen, twee ongelukkigen in z’n mikken gehaald. Maar de kerels[375]lieten zich niet lang verbluffen. Met ’n paar hevige opstoppers tegen z’n maag en z’n neus, strompelde ouë Gerrit achteruit, bleef ie stom, starend-stom, neergesmakt in den leegen stal. Niks zei ie meer, niks, dagen achtereen geen woord. Alleen bromde ie wat, z’n groenzuur kindergezicht zenuwdoorschokt van rare wilde trekken, als ’n op zelfmoord peinzende gek, mummelend en baardtrekkend.

—Rooit noa niks, rooit noa niks! moàkt màin niks.. hep d’r main aige! gromde hij.

De jongens werkten weer op ’t land, poogden de neergestorte weggebroken ranken overeind te binden.—

Ouë Gerrit keek ’r naar, in waanzinnige mijmer-kalmte, mummelend wat woorden, zonder zin.—

Dirk rukte de geknakte latten en rijzen uit den grond, trapte rondom den modderboel weg, stootte nieuwe stronken in de aarde, bond ’t gewonde goed, dat nog èven leefde, met touw en teenen òp.—Piet hielp mee, vloekend op de vernieling, driftig rondloopend in lust tot drinken, baldadigheid en bakkeleien.—

De zon was na storm-grauw en regen weer schaterend doorgestraald. De hemel blauwde en glansde prachtklaar, en in den lichtenden fijn geurenden Septemberdag jubelden de glanzen, stroomde zomerhitte langs de akkers; als proestte de zon om demonenhumor en verwoesting van den wind.—

In Wiereland was alleen gesprek over den „boonenstorm”.—Er werd gestemmeschreid door woeste stoere kerels, die in twintig en dertig jaar geen traan gelaten hadden; kerels die nù in één voor den grond lagen, niet meer wisten, waàrmee hun jaar te redden. Natuurlijk voelden ze, dat notaris en landheer ze zouden beklagen, wel geduld wilden hebben met betaling, maar geen cent tegemoetkoming in verlies aanbrengen zouden.—De weinige bazen met eigen land, bracht ’t jaren achterop, de kleine pachters waren in één geknakt, konden den bedel òp naar werk. Want duizenden guldens waren er weggespoeld in die teelt, geld waar op gerekend werd.—

Elk jaar was er gevaar voor hun oogst, elk jaar bracht angsten[376]voor ’t weer; maar nooit nog was een zóó felle teistering, zoo vernielend, over prachtbloei van boonen heengegierd.—Ze schreiden de kerels, schreiden bij ’t zien van hun gehavende rommelzooi, ze konden er niet van slapen, niet van eten. En ze praatten maar door, over zóó nooit geziene vernieling, alsof ze dàt verlichtte. Ouë Gerrit werd beklaagd, zonder dat ie zelf ’n stom woord zei. Hij leefde nog in ’n stille, z’n eigen rust wegvretende woede-krizis, ’n stille inwendige bloeding van wraak. Ze hadden gedacht dat ie stapelgek zou worden; tòt Dirk en Piet, op den derden dag, bij hun overeind-zetten, van den gebroken rommel, den Ouë zagen uitbarsten in grien.—Vier millioen boonen had ie moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie, met groote moeite, er misschien ’n paar honderd duizend halen.

Er schoot schriklijke duurte in ’t gewas, maar ’t gaf niets, redde weinig.—Dubbele hulpkrachten waren weer noodig bij ’t overeindscharrelen, zoodat Kees geroepen werd door de kerels, zonder dat Ouë Gerrit ’n woord verzet had en z’n bijgeloof niet eens meer òpleefde.—

In Ouë Gerrit lag angst te ontbinden. Hij wist zelf niet meer goed, wàt te denken, wàt te doen. Natuurlijk begreep ie, dat ie nou voor goed geknakt was, dat ie naar den notaris moest, vragen om uitstel voor alles.—Hij voelde iets heel bangs op ’m drukken, iets ergs dat gebeuren moèst.—Natuurlijk begreep ie, dat ie van z’n land afgekieperd werd, z’n zoons als knechten bij ’n baasje heenkomen zoeken gingen, hij ’n krotje moest opsnorren voor z’n wijf en Guurt. Dat ie dan te rekenen had op steun van de jongens, en hij, dóódarm,—bij de Bekkema’s—zooals hij de nieuwelui óók bleef noemen—z’n paar centen als tuinman per maand bijverdiende! Nou was ’r ’n tekort, dat ie in geen tien, geen twintig jaar meer kòn bijspijkeren.—Van z’n boonen zoo goed als niets meer. Zijn appelen en peren afgewaaid, leeggestormd, geen cent. Zijn moffengoed, z’n andijvie, zijn koolen, alles vernield, vernield. Kon ie maar weer wat huilen, zou ie wel bedaren. ’t Was alles weer zoo donker, zoo zwart voor z’n oogen. Maar ’t propte vast in ’m,[377]smoorvast in z’n strot, en heet zat onbestemde angst daar als ’n zweer te gloeien. Dat geklieter en geklaag om ’m heen, gaf ’m geen luis. Hij had ’t wel gevoeld. Dat mòst komme! dat mòst komme! En als ze ’m nou bij den notaris nog gingen donderen, zou die d’r geen hand meer uitsteken. Most ’r maar van draaien wat ’t wou. Maar ’t most komme. Zat ’m de heele zomer al in z’n buik, die angst en schrikkelijke benauwing.

Dagen later had ie gehuild, gesnikt, was ’r daarna gemoedelijke rust in ’m gezakt. Met heete blijdschap dacht ie aan z’n spullen. Nou alles toch zoo geloopen was, voelde ie ’n fatale kalmte, ’n zalig-gelukkig gevoel, dat hij die spullen had, buiten storm en onweer en boonen en notaris, en buiten geklieter van menschen. Achter z’n telkens weer opschokken van hoop en smart, prentte ie zich in, voelde ie diep, dat ie toch alleen leefde voor dàt genot, ’t eenige zalige in z’n leven. Wat kon hem de boonen schelen, en de centen, en de notaris? Hij zou d’r heengaan.—

Goed! En als ’t te bar wier, zou ie opbreken. Als hij z’n pràcht spullen maar had en houên kòn.—En als ie d’r eenmaal afgekieperd was, z’n hypotheekrente toch niet betalen kon, en niets anders ook, had ie ook geen gemier meer an z’n kop. En nou de kerels als knechten!—

.. Hoho.… da sal d’r hullie ’t land injoage! Moar dâ kon d’r sain ook nie skele.… Hij had ’t dan stilletjes en rustig, kòn gappen wat ie wou. Al meer zalig genot, geen zorg meer voor pacht, hooi, koeien, hypotheek, en de heele santekraam niet. Laat ze d’r nou maar zeggen, dat ie straatarm was. Ze beklaagden ’m bitter. Dat verging nog beter dan ie gedacht had. Nou most ie d’r rondkomme van ’n paar gulden per week.… Z’n wijf ging er toch wel gauw van door. Die stonk en stotterde iederen dag erger; van onder al half lijk.… hoho! da gong goed! da gong prêchtig! En nou sou die notoaris spreke.. want aa’s de jònges gain aige lappie pachte konne en sain d’r uit trapte, sat ie lailik vast!

Zoo draaiden en drentelden de gedachten in Ouë Gerrit rond, voor ie op stap ging naar notaris Beemstra. Maar ’t moèst, en[378]de dag daarop stond ie al voor ’t kantoor. Even beefde angst in ’m op, over ’t goud potlood dat ie destijds zoo netjes van ’m gepikt had. Maar dat gevoel zakte weer. De kerel had nooit iets gemerkt. De klerken hadden ’m achter ’t hekje geroepen en bij den notaris aangediend. De grijze familjare man, die dolgraag voor aristokraat doorging, begon, toen de klerk wegstapte, heel joviaal.

—Wèl Hassel, wat had je?

De vraag ontshutste ouë Gerrit zóó, dat ie sip voor zich bleef kijken. Wa nou? Zou die vent niet snappen waarvoor ie kwam; waar de heele plaats vol was van zijn ongeluk met den boonenstorm?

Hij stamelde:

—Jai menair de netoaris! ’t is … sien u!.. van dit en van dat! hoho! de boonestòrm!

—Hèb ik ’t niet gedacht! schaterde ironisch notaris Beemstra plots, dat ouë Gerrit de woorden op de lippen terugbeefden,—heb ik ’t niet gedacht! de boònestorm, de bòònestorm. Ik hoor van niets anders.—Verduiveld ’t wordt ’n nachtmerrie! Boonestorm hier, boonestorm daàr!—’t Is om gek te worden. Intusschen wordt daar nu alles opgesmeten. Maar ik láát me niet bedotten.

Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden en bang tegelijk. Op zoo’n ontvangst had ie toch heelemaal niet gerekend. Nìjdig, omdat de notaris niet scheen te begrijpen, hoe ’n vreeselijke ernst ’t hier was; en bàng, omdat ie, bij ’t begin al, zoo weinig inschikkelijkheid toonde. Hoe nou den rommel uit te leggen? Hoe nou? Maar notaris stond driftig òp, stapte heen en weer en dreigde luid met z’n zware aristokratenstem:

—Hoor eens Hassel.… ik wéét wat je zeggen wilt, alles!.. Dàt je geen geld hebt om je pacht te betalen, voor de Beek, voor.…

—Enne.. veur de hypotheek nie.… enne ’t losgeld nie!

—Wat? schreeuwde de notaris, wàt? dan is ’t spele met vuur, vader!.. Ik krijg nu al vier termijnen, dat màg, màg ik niet langer zoo laten, dat kàn, kàn ik niet langer voorschieten.[379]Hassel! nog tot November hèb je, en vervloekt! is ’t ’r dàn niet, dan gaat je boel onherroepelijk an de paal, onherroepelijk!

Deur kraakte open achter notaris, en bediende kwam vragen of notaris wel wist dat ’r vergadering was, en dat de burgemeester al wachtte. En driftig barstte Beemstra uit:

—Dat heb je nou met àl die kommissies.. wacht! Is de burgemeester in de salon?.. Ja.. donders.. wacht! laat de burgemeester maar hier.… Ja Hassel, dat gààt niet.. ik moèt hier vergaderen.. je moet maar doen of er niemand van de heere is.. bovendien.. zijn ’t allemaal krediteuren van je.. En ik heb.. werkelijk.… weinig tijd. Notaris draaide zich naar de deur..

—Hazoo, komt u in, burgemeester! ik heb hier weer ’n slachtoffer van de bòonestorm bij mij.. ze schieten uit de grond als paddestoelen. Haha! lachte ironisch notaris Beemstra, in glimlach burgervader de hand drukkend en op ’n grooten stoel neerdrukkend.

—Hm! de heeren zijn er nog niet! vroeg strak-zelfbewust burgervader.

Vluchtig gestap in de gang klonk.—’n Deur zwaaide joviaal open en recht op den notaris aan, stapte dokter Troost, zwager Stramme en Dr. Beemstra, zoon van notaris.—

Hij vond ’t wel leuk notaris, dat de heeren er bij waren, voelde zich ook sterker tegen den pummel, die wel eens brutaal uit den hoek kon schieten.—

—Heeren, neemt plaats, hee zeg Henri! ’n bizonder geval, waar ook jullie min of meer bij geïnteresseerd bent.—Hassel hier, slachtoffer van den boonestorm natuurlijk, kan z’n hypotheek wéér niet betalen.—

De heeren lachten kiespijnzurig. Stramme monsterde ouë Gerrit, die nog krommig-onderdanig vóór z’n stoel stond. De kassier wou wel ’n grap zeggen op mooie Guurt, maar ouë Gerrit trok zóó ’n bedrukt gezicht, bleek-beverig, dat ie niet durfde.

—Ga zitten Hassel, joviaalde notaris weer.—

Gerrit schoof op puntje van den stoel, zacht bedeesd alsof ie eieren op de zitting kneuzen zou.—[380]

—Aa’s de haire, aa’s de haire! stotterde ouë Gerrit.

—De heere wille, dat je November met je duiten komt, vader Hassel, anders niet, viel Stramme de kassier in, lachend alsof ie ’n snedigheid gezegd had.—Ik geloof dat de notaris al bij veel te veel zaken is bijgesprongen.. maar niet waar? dan moet ’r ook naar gehandeld worden.

Dr. Troost schudde gewichtig z’n hoofd. Z’n wit vest blankte hel onder z’n zwart jacket uit. Loenschig kippigden z’n oogen op Hassel, en zwaar donderde z’n stem.

—Heb ik ’t je niet gezegd, dat je je worp op de aarbei moest gooie, haha! nou zit je an de grond, knap gedaan! C’est de la blague! mon-cher! nou zit je in je gat geknepen! C’est de la plesenterie! En kom je nou klementie smeken? Als ik notaris was.…

Plots zei Beemstra ’m iets in ’t oor, en—Troost lispte ’t over aan Stramme.—Dokter Beemstra praatte gemoedelijk met burgervader. Gegrinnik hinnikte er tusschen de heeren, ingesmoord-leukies, en toen, met wat vertoon van deemoed op z’n gezicht, zich krabbend in ’t grijze haar, begon deftigheidsstem van Beemstra weer:

—Hoor eens Hassel! je bent nu ruim dertig jaar lang rente schuldig van los geld dat ik je welwillend geleend heb … Je bent al je grondbelasting achter uit.. waarvan ik je voorschot gaf; je bent vier termijnen hypotheekrente achter. Drie keer heb je onder groote pressie angezuiverd, anders had ’t zeven geweest! Dan ben je van vier jaar rijzen en hooi achter.. Je hypotheekrente gaat mij in zooverre an, dat de voorschieter mijn zwager Stramme is, en die draagt ’t mij op. Je bent achter, ’n verschil van twee koebeesten, zelfs nog een postje van voor vier jaar! Dan heb je nog vier bunders pacht te betalen.. ’n bunder van aardappelen bij de Beek van voor vier jaar! en ’n tien aggelen bij ’t Duin! En dit jaar, dit jaar! kom je misschien met de helft anzetten! Nee, werkelijk.. Zie, alles staat hier geboekt!.. da gaat niet langer.… Alleen maar met los geld en rente krijg ik al ’n heele som!.. je zult..

—Moàr.. moar stotterde Hassel, midden in, met bang-bleek[381]gezicht achteruitschuivend op z’n stoel.. en drift-kreukelend z’n groen petje.

—Nee, wacht even, aanstonds kun je ’r tegen in brengen wat je wilt, deftigde de notaris, vóór ouë Gerrit staand, rechtop, in requisitoir-houding,—ik zeg maar, dat ik geduld met je gehad heb, en nòg.. nòg.. de heeren zullen straks.. Maar wacht, wat heb je tègen mijn opsomming?

—Nee moar?.…

—Wat nou? huspot, schaterde Troost, als ’t toch zoo is, mille de tonnerre! jullie werkvolk bent te beroerd om gekraakt te worde.. Mijn zoon heeft gelijk! haha! dat zwakke goed! dat geen rede van bestaan heeft moet weg! dat zwakke gebroed dient tot niets! Had mijn raad opgevolgd, en mijn grond gekocht, destijds, en nou stik je in schuld.…

—Ja kijk, Troost! ik wou eerst met hèm afhandelen?

—Dus je stemt in, spotte Stramme, niet waar?

—Hoe zou ’t ook anders, ’t boek spreekt beter dan wij?.. en zeg mij nu eens, hier onder de heeren kan je vrij uit spreken, zonder dat je je hoeft te geneeren, zeg eens, hoeveel denk je dit jaar te kort te hebben?

—Je.… moàr.… de.. de boonestorm!

—Haha, schaterde Troost.. drie dakpannen zijn van mijn huis gewaaid.. ben ook ’n slachtoffer!.. en twee ruiten kràk door midden, haha!

—Laat die boonestorm nou rusten.… ik heb ’n honderd lui, al zoowat bijgesprongen.. ze uitstel verleend.. maar dat raakt de zaak niet, is zóó erg niet althans … Voet-bij-stuk, dùs?.…

—Ja.… moar, de boonestorm, hep main.… hep main d’r puur stroatarm moakt! driftte nu vuurrood van woede, ouë Gerrit uit. Ik had ’r dî jòar t’met net komme kenne! en nou he’k ’n poar duusend gulde skade.. hoho! daa’t is gain snoepduut hee?.. dâ skol d’r gain slok op ’n borrel hee?

Giftig-snel broddelde ie z’n tegenspraak af, op ’n hatelijken toon die den notaris kregelde.

—Best best.. maar![382]

—Nèe niè bèstig! nie bèstig! ’t Is puur om te griene.. om te griene! aa’s je je heule laife tug fesoenlik weust bin! en dá’ niemoant nie dà op je weut te f’rhoàle.. en aa’s je poert.. en poert! van den ochtut tut den oafud.. en je tolt in je aige van de sorrige.. en je valt dan tug in de lus!.. da set d’r vast gain sooie an de daik hee?.. daa’t is om te griene.. daa’s gain vetje! eenmoal andermoal! dan weê je nie woàr je hain mot! daa’s veertig joar ploeter!.… Nou soekt d’r ’t weer kapsies.. en kwait bi-je! kwait!

Ouë Gerrit’s stem huilde van zelfontroering. En toch was ie woest op de grinnekende heeren, die hem maar in ’n kringetje beloeren bleven.—En die stomme burgemeester zei maar niks, keek maar minachtend op ’m neer. Nou keken de heeren allemaal even sip om z’n uitval. Alleen notaris was er beu van en Dr. Troost bulderde:

—Die er meelij met jullie volk heeft is zelf voor de haaiê.. c’est de la blague! je hebt je waar gehad, dus je moèt betalen.. dat is wet, en wet is recht! mijn zoon zegt terecht.. dat jullie ’n slavenmoraal hebt.. en..

—Kijk eens Hassel, goeiigde weer notaris, ik heb waarachtig geen plezier om voor joù te betalen. Ik sta voor mijn principalen verantwoordelijk.—Er is ’n grens! Jij.… jij begrijpt dat verward.. Jij nièt betalen, en ik wèl betalen. Waar zou dat heen? Er is ’n prachtig aardbeijaar geweest!

—En de boonestorm, de boonestòrm, giftte ouë Gerrit knorrig, dá’ swaig meneer de netoàris moar van.. en heul Wiereland is d’r daas deur!

—Er zijn heele moestuinen omgelegd, vervloekt, schoot hatelijk-bulderend Dr. Troost er tusschen, geen kracht meer in de boonen, je zoudt ze.…

—Gelukkig, dat je nog ’n appelje in je broeikast hebt, voor de dorst, lachte Stramme, en mee lachte fijntjes Dr. Beemstra.—

—Kijk Hassel, goeiigde de notaris weer, ’t is mij heusch niet om je val te doen, maar ik moet verantwoord zijn. Als ik nog meer van die klanten had, zou ik zelf op de valreep staan.. kijk nu.…[383]

—Moar main fésoèn! màin fesoèn, huilde de Ouë in zelf-opwinding.

—Je fatsoen, dat weten we allen, is onaantastbaar! je hebt je altijd als ’n brave kerel gedragen. Ieder heeft met je te doen. Maar jij bent niet meer wat je was. Je kunt geen toezicht meer houên op je zoons,.. en die zou ik voor al ’t geld van de wereld niet willen hebben, hoe zuinig ik ook op mijn klantjes ben.. en de armsten onder jelui steun!.. Maar dat zijn hassebassen, geen land mee te bezeilen. Als jij niet altijd zoo fatsoenlijk was gebleven, zou ik je ook nooit zóó lang gekrediteerd hebben, maar je was netjes, geen zuiper, beleefd, stil … maar nou wor je oud.…

—Moar main fesoèn.. main fesoèn, bibberde mondzenuwend met òpschokkende huilstem ouë Gerrit,—ikke sit hier àl fairtig joar t’met.—

—Best man, maar je moet kunnen betalen.. ik heb je destijds ’n drieduuzend vijfhonderd hypotheek gegeven op je brokje grond … Dat is nou ’n heelen tijd geleden … je grond is er niet slechter op geworden, dat zal ik niet zeggen.. je hebt je rente, altoos moeilijk, maar toch betaald,.. en jij hadt je grond vrij.. Toen heb je bij meneer Stramme ’n tweede hypotheek genomen, nog eens van duizend pop … ’n slecht jaar, leelijke oogst.… tegenvallers hier,.. tegenvallers daar.. twee koeien dood, nou.. nou.. zat je.. zat je an de grond.. en.…

—Moar ieders tuinder weut tug wá’ sain boel woardig is hee? hoho! uwes wist wèl wa je déè hee?.. stotterde woedend ouë Gerrit bleekig van drift,—main grond is d’r nou miskien ’t dubbele woardig.…

—Soo, nijdigde nù Beemstra stroef, weet iedere tuinder dat, maar weet iedereen dan wàt ik bovendien van joù nog.. te vòrderen heb?.. Nou kerel maak je me boos!.. Nog brutaal op den koop toe. Als jou rommel bij elkaar door de heeren taxateurs op zeven à acht duizend gulden geschat is,.. mag ’t veel zijn. En tel eens òp wat ik van jou.… te.. vorderen heb … met alle onkosten daaraan vast? Wat drommel wou jij nog spreken![384]

—Moar.. main fesòèn.. gilde Hassel in zenuwopwinding, en stemmestotter, zonder dat hij zich met woorden vèrder door z’n angstdrift heen kòn slaan.—

—Wat jou fatsoèn, bulderde Troost, betàlen dàt is fatsoen! ben jij bedonderd kerel!

—Je fàtsoen, je fatsòen, lachte ironisch Beemstra, wèl, dat is ’n mooi ding, maar betàlen is mòoier! Je bent altijd ’n knappe kerel geweest, daar zal ik niets van zeggen, en ik heb je altijd geholpen, maar nou loopt ’t de spuigaten uit.—Dan zie ik je met die.. dan met die scharrelen.. je loopt te veel naar notarissen man!

—Hoho! daa’s jokkes! barstte ouë Gerrit uit, plots driftig van z’n stoel opveerend, ik heb je nuuwte kukkerint heeldergoar nie sien.… hai waa’s d’r selffers main komme opsoeke!—Noù, nou dâ je ’t weute wil.. ik seg moàr.. daàs ’n kerel.. die help je nie van de wal in de sloot!.. die gaif je nie los geld mi sonder dâ.. dâ je ooit vroagt wort.. hoe of wâ van rinte.. moar aa’s je je effe buite menair de netoaris wâ doen wil.. kraig je de raikening thuis … juustemint! juustemint aa’s tie weut dâ.. je da je.… niks niks hept!.… Nainet menair … soo hew.. hew je d’r al veul van onster slag, stroatarm moàkt.. jai gaif d’r losse.. duutjes.. mit vaif pèrsint.. Moàr soolang.. oploope.. tu je weut.. daa’t kan he? Hoho! soo hew je d’r veul van onster slag f’rmoord … moàr.. die kukkerint.. daa’s ’n fint! die hellept d’r nou … bai de boonestorm.. aa’s ’n engel! Enne wai.. wai kenne d’r van joù nie los.… wai sitte an jou vast aa’s pek! weut jai?… jai hoalt d’r ’t vel of’r onster oore.. hoho! jai frait d’r de noagels van onster flees.. jullie bint bloedsuigers doàr, daa’s màin weut!

De kring stond strak; alle gezichten in wreeden kijk op ouë Gerrit, die plots voelde dat ie te ver was gegaan. Notaris Beemstra keek, kéék; z’n neus trilde, en z’n mond schokte van drift.

—Jij bént kranzinnig man.… Ik zal je maar niet an de letter van je woorden houên, anders zou je … met getuigen hier,.… nog leelijk te vinden zijn. Maar ’t is nou genòeg[385]ook! Eén November gèld.. anders je boel an de paal! Ik had je eerst nog wille helpen, met ’t zoeken naar borgen.. omdat jij altijd ’n fatsoenlijke vent bent geweest,—maar nou ben je door ’t dolle heen.. Eén November gèld, .… of de boel an de paal! nou weet je ’t. Als betaaltermijn van àl de anderen daar is, sta jij er ook, of ’t is met je gedaan.

Notarisstem klonk hard, streng en sterk. Ouë Gerrit had ’m woest gemaakt daareven, door den konkurent erbij te halen, die altijd tegen ’m werd uitgespeeld als „zoo goèd”, zoo „bereidwillig” en „hulpvaardig”. Wat drommel, hij kon ’r ’n beroerte van krijgen van nijd, als ze ’r over begonnen. En nou die lammeling van ’nouëvent die ’t ’m daar pal in z’n gezicht smeet, waar de heeren bijzaten. Nee, dat was te èrg. Eerst had ie niet zòò stráf willen optreden, nou moèst ’t.—

Ouë Gerrit, zelf geschrikt van z’n eigen heftigen uitval, stond te beven van ontdaanheid, plukte zich in de baard, trok zich aan de lokken, in bange verlegene nerveusheid. Hij wou terugkrabbelen. ’t Viel in één over ’m, zoo voor die strakke, deftig-gekleede heeren staand, wat ’n afstand ’r toch was, tusschen hèm en tusschen al die voorname stille dingen om ’m heen. Inéén voelde ie zich schuldig, zwaar schuldig aan brutaliteit en hij begreep maar niet, dat de notaris ’m niet inéén de deur had uitgetrapt. Zware angst voor z’n val pakte ’m weer beet, onrustte in ’m, bracht heel z’n denken aan den zwabber. Hij voelde wèl dat ze ’n gruwelijken hekel hadden aan zijn zoons; dat zij die op alle manieren konden tegenwerken, dat de heele kliek van de deftigheid, de voorschotman, de dokter, de notaris, de burgemeester, allemaal tegen hèm gingen staan. Dat er geen snars van ’m terecht kwam op die manier, als ie ze later weer broodnoodig kreeg, om gunstjes en flikflooierijtjes.—Nou moest ie zich maar weer verdeemoedigen.

Alteratie zat ’r in z’n zenuwschokkenden mond, angst in z’n krampende handen, die door z’n baard plukten, en krommer bochelde z’n rug, als of ie al meelij wilde opwekken, met z’n licht gebrek.—

Hij vond plots alles heel deftig in de kamer!.. de prachtige[386]gordijnen, de groote schrijftafel, met al die groote kopij-boeken en portefeuilles … de bloemetuin achter, de kleeden.… in de waranda.… Hij rook ’t, snoof ’t, deftig en hoog! Ja, hij most de boel vergoeilijken met meelij, met verkleineering.—Hij most, hij most, want inéén, heel scherp, voelde ie waar ie heenging met z’n spullen? Waar die te bergen, als ie geen woon meer had? En sterker dan ooit begreep ie nou, nòu juist, hoe gehecht ie nog was an z’n brok grond, z’n huisbullen, z’n gereedschap, an z’n naam, en z’n schijn-fatsoen. En de heele kliek van heeren tegen ’m. Zij, de lui van den kerkeraad, van ’t Gemeentebestuur; notaris, de wethouër, de dokter, die schatrijke landbezitter, de voorsten van alles en nog wat. Heel Wiereland toch moest bij hèm terecht. En de kassier en voorschieter!

.. hoho! dâ heule stel nou d’r allain teuge sain.. dá waa’s d’r te veul.. sellefers aa’s de boel an ’t poaltje gong. Dâ most baidraaie sain! In snelle gedachtenwarrel, zwirrelde dat allemaal woordloos en toch klaar door zijn heet brein.

—Hoho! netoaris, most in main ploas stoane.….….. Zacht brak ie af … denke.. nou.. denke.. om ’t goed te plooie nie te haastig.… en sachies àn.. Nie te gauw baidroaie.—Voort sprak ie weer..

—Nou he’k.. he’k puur fairtig joàr.. dag.. an dàg main aige stukkie grond had.. poert..! poert.. hoho!.. vier en vaif en nie g’nog.… daa’s gain pap ete!.. Enne.. nou.. nou he’k alletait main rinte betoald enne nou.… komp!.. de boonestorm! enne daar goan je de boel veur d’ waireld! doàr hew je je aige op swait, op ploertert.. dag en nacht! Daa’s je molle mi de klomp hee?.. En nou kraig je gain duut veur àl je deurpoere.… Nou mo’k main stukkie grond of.. d’r of joagt aa’s ’n hond! die d’r schurft hewt! Is dá nie om te griene?..

Notaris weut daa’k alletait main fesoèn houë hew! daa’k nooit nie suipe hew! daa’k persint waa’s woàr ikke most weuse! Enne nou bi’k soo achter op! Nou.. miskien mit twai goeije oogste he’k de boel inhoàlt!.. En nou.. mo’k op mainouëdag.. den bedel op. Daa’s hard netoaris? daa’s hard-stikke ellèndig!.… Netoaris ik smaik ie … kaik wa je doent! mit ’n[387]ouë fint van bai de saifetig die s’n heul laife s’n fesoen houê hewwe!.… uwes weut daa’k ’n ongelukkig waif hew.… de dokter ook, da main t’met arm moàkt hep! Ikke smaikie hep d’r meelai! Aa’s ikke strak-en-an wâ nie bestig sait hew.… f’rgaif ’t main.… main kop is d’r daa’s.… ’t-en-rammelt hier.… hew d’r meelai mee.… ’n kerel.… die dur poert hew.… s’n heule laife langest.…

Ouë Gerrit had uitgesproken. Z’n gezichtskreukels jammerden; op z’n tronie groefde hartzeer.—En z’n stem had gekreund, half gesnikt.—

Er was deemoed in z’n bocheligen rugstand, en z’n handen, scheurden en rafelden franje van z’n petje los, kramperig-nerveus.—

’t Heele gezelschap, had bedrukt-ernstig en stil geluisterd, maar Beemstra wou ’r ’n eind aan zien.

—Nou Hassel, ik vergeef je graag je brutale woorden, die ook niet van jou zijn. Je bent opgeruid!—Maar daar schiet de zaak toch niet mee op. Ik kan, heusch, ik mag niet langer.. konsideratie gebruiken … wil ik niet zelf de grond ingeboord worden. Heb je borgen voor ’t tekort?

—Borgen, borge? snikte ouë Gerrit’s stem, vast niet, vast nie.. daa’s daan.. ik hep d’r lest twee had veur de koebeeste.. Moar nou is ’t daan! nou sullie d’r main arremoe-en kenne … mit de boonestorm.…

—Dan is ’t blok gevalle Hassel, je begrijpt zelf dat..

—Ik smaik ie netoaris main fesoèn! onderbrak huilbeverig ouë Gerrit, woar mo’k hain?! op mainouëdag.. aa’s de boel onder.. main baine wort weghoalt! Woar mo’k hain? Ikke kèn d’r vast gain werk meer finde! he’k gain kracht veur! Nou, si’k doàr mit ’n daas waif.. en kooters!.. Woar mo’k hain? Ik smaik ie netoaris sien d’r wa je doent? kaik ’t nog rais ’n joàrtje an! Main heule laife is d’r in uwes hand! Aa’s d’r nog ’n goed joar-en-komp!.…

—Nee.. néé Hassel, ’t gaat niet, ’t gaat niet! Dat zijn dezelfde praatjes van ’t vorige jaar. Ik kàn, ik mag niet langer! Dat is overrompelen! Dat gaat ’r elk jaar dieper in! Je hebt[388]kinderen, je hebt al met anderen over grond onderhandeld voor hun. Nou, die moeten dan maar voor jou werken en je hebt nog ’n duitje bij de Bekkema’s.

—En ’n meid waarvan ze heel wat leelijks zeggen, bulderde dokter Troost hardvochtig en wreed-gulzig woest, dat hij Guurt niet te pakken kon krijgen.

—Lailiks.. lailiks segge, bitste ouë Gerrit weer, daa’t segge hullie t’met van de heule waireld.. van uwès ook! dokter! van ùwes ook!

Hij driftigde weer, vergetend z’n smeek toon van daareven.

—Kom Beemstra, maak ’r nou maar ’n eind an, hè? zei Stramme van uit de hoogte, bang dat er nog iets tegen hem uitbraakte, waar burgemeester bij zat … Er is vergadering en ’t heeft geen nut langer.…

—Zoo is ’t.… ik heb er niets meer bij te voegen. Tot één November Hassel, en gaat ’t dan niet, dan is de boel aan de paal! onherroepelijk! adieu hoor! zie je te helpen!—

Ouë Gerrit was gebluft en nijdig naar de deur gestrompeld, op z’n kousen, zacht, en de bulderstem van Dr. Troost hoorde ie achter zich schaterhoonen:… iets van stroopersras.… gemeen vollekie.. blijft gemeen vollekie!

Z’n klompen schoot ie aan op de mat, en vuisten in z’n jekkerzakken bijeengekrampt van drift, klos-sjokte ie de deur uit.—

Nou voelde ie pas, heel klaar dat ie verloren was voor goed, hij en z’n boel.—Het schrijnde, ziedde in ’m van huilende stikkende woede.—Dat tuig, had ie zich nou maar niet zoo vernederd, en de waarheid blijven zeggen. Want hij wist wel, hoe ze allemaal knoeiden met taxeeren en veilingen, en grond en verbouwing. Hoe ze duizenden en duizenden wonnen met hun spekulatie op pachtertjes; met hun los geld, en voorschot en afrekening en rente. En èven helder, in z’n woede, voelde ie, dat de heele streek door hen vermoord werd, door de slokops van grond en geld. Zij waren gedekt, ook bij hém.… Wat zoo lief helpen leek, werd dubbel en dwars door hun zelf betaald. En al armer werden zij, al meer konden zich ophangen.[389]Dat reed dwars door hùn land, meneer de notaris in eige span, mèt z’n kinderen, aldegoar geleerden.… En raik, raik, stinkraik hoho! en noakend in de ploas komme!.. Nou,.. al kon die dan nie laise en nie skraife.… da vatte ie tug.. daa’t stele waa’s. Nou waa’s hai d’r d’r uut, veur goed, omdàt tie de fint beleedigd had! Tug stom van sain … Enn … veur wâ gong die nou nie in hande van de aere netoaris? Hoho! waa’s aldegoar te loat! Veuls te loat!.…..

Nooit had ie gedacht zoo moeilijk van z’n boel te kunnen scheiden. Nou ging ie ’n wintertje tegemoet! zou d’r ’n jaartje worden.

En de heele boel, nou zoomaar, onder z’n klompen weg! weg! voor goed!

In onrustigen peins strompelde ie door de straatjes naar huis, niemand groetend, niemand ziend. Er spande hevige angst in ’m, voor dingen die gebeuren gingen. Maar toch, heel diep in z’n kop, brandde ’n satanisch-lekker gedachtetje, dat ie ìets overhield, dat ’m geen sterveling kon afnemen.. Z’n spullen.. z’n prachtspullen.—

Met hem was ’t nou toch gedaan, finaal!

Toch kon ie stikken van woede, dat ze’m z’n naam, z’n fatsoen te grabbel gooiden; dat zijn boel aan de paal ging, al begrepen ze dat de boonenstorm ’t gelapt had. Nou kon ie zelf genadebrood vreten, straatarm en z’n broer ’r van lollen dat hìj gekelderd was. Nou zou ie rondkijken naar ’n huisje.… met ’n brokje kelder, voor hèm.… Eerst de spulle … had ie s’n heule laife lang doalik veur sorgt.… z’n spulle.… En dan.. moar goan.. soo ’t wil!—[391]

Back to IndexNext