II.

[Inhoud]II.Zwellend gerucht van kermislawaai ging door ’t stedeke. De orgels bleven doorrazen in valdreun van joelklanken. Zon bleef gloeien, haalde de Kermis in, met helle lichtflonkering. In den roes van ’t orgelgeschetter verkookten de meiden en kerels hun passie voor nachtpret. Ze beefden verbijsterd onder dreun, deun en zangschetter, en in bloedbruising gistten ze ten dans, in wilde extaze, vastgrijpend wat er voorkwam, de brandende wellustmonden open, om telkens op nieuw weg te duizelen in ’t rond, al in ’t rond, tot ze neerstortten tegen de keien en karren.Van ’t land en uit de werkerswijkjes kwam sterker druisch en jubel, op den dag telkens gesmoord. Maar ’s avonds in de stille straatjes, aangehitst door ’t van verre aanklankende orgelgerucht, barstte de jool òpen als ’n vuurlong van krater. Hoog spoog de kleurhitte van hun passie boven huisjes, tenten en boomen, en gierende zang en zuip van een en anderen kant, botsten al op elkaar in.De kanaljeuze meiden van de groentenfabriek, de groenboerenknapen, de wijven en vrijers, jochies en kinders, alles trok op, in den nabroeienden zomeravond, hurkten, hortten en joolden naar de kermis, de heilige kermis.Pastoors en dominees waarschuwden plechtiglijk en star, maar ’n heete hoon-schater van de knapen raasde hun tegemoet, dat ze zwegen en stom aftrokken.Eindelijk dan stond de heele lange Baanwijk-boulevard vol kramen, tenten en spullen. Ze leek ’n diepe allée van flonkerende kleuren, schijnsels en lichtvegen; flonker van poffertjeskraamruiten en gebrand glas, met kobalt, brons-gouden en rood-groene sterreling van deuren; flik-flak-zoetige toetsjes van[281]rose en goud-randige ornamentiek, vèr-echoënd in kleurigen warrel tusschen vuilig vergroende spiegels. Overal glom gloei van koperen bakken en meelpotten, ’n schemer en flonker van goud en hel licht, tusschen de hooge, lage, dwarse en hoekige tenten en spullen, aan weerszij, dol van schitterig bonte fleurigheid.’s Middags opende de kermis met klein gejoel pas van kinders, jochies en meisjes, feestelijk opgesmukt in Zondagsplunje.—Op havenkant was schorriemorriënder spullenlawaai saamgedromd; de schelle klingeling en ’t heete galmend belgeraas van draaimolens, ’t gebons van karren tusschen ’t eerste gemoker en gedreun van vaste stàndplaatsorgels, vóór of in de spellen.—Dienstmeisjes koekeloerden, jongens schaterden en kinders gilden en sprongen als razende konijntjes, overal rond.Tegen den middag was de zon weggebleekt, na de kermis met fonkel en gouden glans te hebben ingehaald. Maar zwoel en broeierig bleef Augustushitte zwangeren uit druilgrauwe lucht, boven ’t woelende stedeke, grauw-paars boven orgelenden havenwoel en Baanwijk-boulevard.Dirk, Piet en Rink van den polder, hadden zich voor de kermis samengevrindschapt, loerend op de meiden van Grint. Jan Grint, uit eigenbelang, om Guurt meer te ontmoeten, school bij hèn; Geert en Trijn, Corrie en Annie weer bij Jàn, om vrijer overal in te draaien en mee te lollen.—Klaas Koome, de Hazewind, was bij de nèven Hassel getrokken, half gelokt met ruim geld, als spotkracht en durfkerel, en om sterker dan zij durfden, de meiden van Grint naar hèn toe te tronen. De meisjes voelden den aandrang van twee kanten, hurkten bangelijk in den knel. Maar Trijn wou niet dat Geert d’r hoofd zou breken, om die narigheidjes. Wat kon hun ’t schelen hoe ’t gaan zou met die vijandelijke kerels, nou ze zelf overborrelden van heerlijken kermiswellust. Zou wèl losloopen.’s Avonds stapten Dirk, Piet en Rink op ’t pad, gingen ze Jan Grint halen.—’t Speet de meiden dat Jàn niet bij de nèven hoste, de neven met den loodpot! Maar Jan was zèker bij[282]Dirk minstens ’n paar keer Guurt te treffen. Nou moesten de meisjes mee met hèm. Ze stonden klaar aan de deur, liepen naar voor, naar achter, popelend zenuwdruk, gejaagd.—Toen ze de mannen hoorden aanstappen, en de vooruit schallende schreeuw van hun zangkelen ’t pad òpklaroende, stapten ze hun huisje uit, zoenden moeder Grint, vader en kleuters, en volgden vlug de lustige bazuin-juichende knapen.Dwars door hobbeligen duinweg, op polderkant aan, ging ’t los.Piet, Rink en Dirk joedelden in dolle dwarse sprongen, Piet nog op z’n klompen, om lekkerder straks te klakkeren en klos-meppen op de tentplanken.In slinger-rij, de drie meisjes omarmd-ingehaakt, zongen ze den duisteren avondweg àf, die zomerstil lag te suizelen in heimvol geruisch, onder donker bleek-sterrenglanzend azuur.Rauw krijschten de kerelsstemmen door den gil’rigen vrouwenzang, in opgewonden passie ’t kermislied uit.Arreme frouw en kin.. d’reStuurt men noàr de moordenoarskampe haine..Aooaauuw! waa’t ’n skandeLoage wroak van En-gè-land!En telkens met iets bloeddorstigs hysterisch in den nationalen zangkrijsch scheurden door ’t avondstille, week-golvende duinpad, in zwenk van alle stemmen plots, de rauwe geluiden bijéén, een sleurige zeil van gloeiende passie naar ’t refrein:Aooaauw! waa’t ’n ska-ande!heel ’n leven van wraak-bloedige dierlijkheid en woede er in uitbrallend.Midden op den dwarsweg trad plots ’n donker stoetje, ook brullend en zangbruisend bijeengehaakt in slingerrij, woest tegen de Hassels en Grintjes insliertend.[283]Ikke sel d’r bai stoan op wè-el en wai!Deesie.. Deesie!verkalden daar krollige mannestemmen. En vlak voor de meisjes hielden stand de zangers, donker-groot in ’t avondduister van duinpad.—Saa’k stikke! da hai je de maide van Grint, spoog Willem Hassel er uit, met ’n spatstraal van z’n pruim tusschen z’n tanden.——Kaik! klonk ’t verrast van andere zij, da binne dur Willem.… Jaa’n.… Henk! en Klaas Koome! telde Piet vagelijk in ’t duister.—Kaike?.. Hoasewind! f’rek.… en.… enne.. waa’s dá’ veur ’n snaiboon.… wâ? Bolk, Platneus jai? jài! gierde Dirk, die eerst nijdig had willen worden maar in verglijing van bui, in ’n woesten schater schoot.—Is je waif dur t’met protekollig Ouë, spotte Piet, kèn d’r dâ ouë bier nog werreke?De neven Hassel hadden met Klaas Grint afgesproken dat zij de meiden zouden halen, en nou had de vent ze toch met die vervloekte klus meegegeven.——Saa’k f’rbrande! brulde Willem, daa’s ’n judaàsstreek, t’met hep ie vaif moal d’r aige sait da wài.. wài de maide hebbe daa’s kapsies soeke.…—Die vint hep dur puur gain koorakter.…—Nou, hoonde Dirk terug, de meisjes naar zich toesleurend met twee armen tegelijk, wâ motte de kooters mit sukke koale jasse van doen?Beefwoedend klonk z’n stem in ’t duister.—Daa’s net, jai hep ’t op je ruiker, ironiseerde Rink, de reuzige polderkerel, ’n kittelstreekje onder Geert’s kin smerend, dat ze schrok.—Hande thuis, snauwde Geert gemaakt, zich erg in de knel voelend, nu de andere knapen op ’t donkere pad daar dreigden.—De deftighaid komp! moak ruimte! hoonde Dirk weer.—Die heere binne d’r soo ellendig pienter, trampelde Piet.[284]Klaas Koome, nù vriend van den guldenszwaren Hassel, hoonde stekelig en driftig terug, schold op Kees den „dief”, den moordenaar en strooper,—Willem gierde wat gemaakt mee bij elken gemeenen uitflap van Hazewind; dikbullige Jan vloekte pruttelend en Bolk dwergde onrustig achter de dreigkerels. Willem drong weer òp.—He maide.… wâ motte jullie mit ’n vint van wit hoar.. d’r uitfoere? bai sain in de luure? daa’s niks gedaan! protekollig veur vaif en ’n broer die d’r vaif joar sete hep!.. s’n aige waif half doodklopt, en s’n aiges kooters loat f’r hongere!.. en s’n skoonfoar mit ’t mis kittelt! daa’s de femillie!—Rink reuzigde vóór, dreigend, valsche schaterlachen verproestend. Maar de meisjes wouên geen ruzie, voelden zich veel te lekker in de aanzwellende lol en ’t zanggerucht van de kermis. Ze snakten er naar. De koppen bij elkaar gedonkerd fluisterden ze ’n besluit.——Hoor rais manne.… zei plots kloek Geert, wai hebbe d’r vast niks àn,.. aa’s jullie d’r aige skelde en kriefele.. Wai.. wille d’r vast mi de haire meegoan.. aa’t ’t in frinskap lait! jullie mot d’r malkoar f’rstoan.——Daa’s net!—Juistíg.…—Vast woar,.. snapperden en pieperden de anderen er door heen.Er klonk wat dof gemor in ’t donker. Rink de reuzige lobbes wou wèl. Willem ook en Jan ’t gulst. Maar Dirk en Piet mokten koppig. Piet wou eerst nog bakkeleien.—Dirk jeukten de handen. Ze gromden de twee broers, als buldoggen. Plots in ’n ruk, drong Rink ze bij elkaar, de stugge haatdragende wraakgierige neven. En in lol plots aangekitteld door de lachschelle meisjes sloeg hun haat in dronkemanszwaai over in zang, werd hun versmoorde jaloerschheid in verteederden gevoelszwenk, afgunstige vriendschap.—Willem greep Dirk vast, Piet,Jan, Rink, de reuzige lobbes, omarmde ’t heele stel, en Henk, ’n takknoest in de hand, smakte zich brutaal met z’n donk’ren kop tusschen de meiden, slobberde in ’n ommezientje[285]ze de vroolijke wangen vol met klink-zoete zoenen.Jan Grint die stommetje had gespeeld strompelde op zij, en met z’n afgeknakten boomtak, slingerde ie vóór den stoet uit, tamboermajorig manoeuvreerend.In slinger en sliert eindelijk joolden ze den weg af, op stillen havenkant áán. De meiden vonden dat de knapen zich kranig gehouden hadden. In joligend-mekaar-aangekijk, met de vroolijke oogen vol lach en rumoerlust, bonsden en hotsten ze den krommigen keiweg af, schreeuwden ze ’t uit, toen ze plots vóór zich den rooden schemer, nòg dichter bij den brandgloed van al ’t gas, toortsgewalm en kraamlampen zagen opvlammen. In genotssidder hoorden ze klankenorkaan van al de orgels loeien en dreunen, tusschen het menschkermend en scheurend gezang van kermisgangers, die dromden rond den kook van ’t avondlicht, den roffel van trommels, den gil-schater van den stoomdraaimolen.Van den polderweg àf, waar de luidlooze weien in angstige luistering trilden en de stilte staàrde naar ’t hellekrochtige kermisgerucht en fakkelgevlam, gierde de stoet, hossend uit ’t zomerlijke duister, al dichter op de licht-razernij áán. De meiden joolden, sprongen, de kerels brulden.Oooauuw! wat ’n ska-àndeLoage wroak van En-gè-land!Van de Haven klonk terug, zwak-vergalmend tot stilstaand gerucht, naar ’t polderland: Ooaauw.. wat ’n skande.—Uit alle havenhoeken daverde en galmde ’t refrein áán; in stikdonker, bij schaduwrood schijnsel van wat eenzame lantaarns; onder bronsgloed van walmende toortsen. En van overal doemden òp in ’t licht, zingende rooie koppen, schal-monden, aangegloeid ros-oranjig in den hellen brand van kermiswoel.——Binne dur nou puur luchtskommels? gulzigde Griet, smorend ’r dolle blijheid nou ’t kermisgetier al dichter op ’r aandruischen kwam, oorscheurend fel.—Ze voelden zich dronken de meiden, nu al, van koortsig verlangend[286]genot. Huiverwellust schroeide ze’t lijf; genot kittelde ze in de kaken en al dichter naderden ze ’t vulkanisch getoorts van gas en flonker-lampen, flambouwen en kleurig-schichtig elektriek.Sterker bulderden aan, orgeldreunen en ’n woeste warrel en stuif van heete stemmenzang, krijsch en fluitgegil spoog en hoosde ze in d’r begeertronies.—Dur is dur t’met van alles Geert.… daa’s d’r puur een prêcht! schreeuwde Willem opgewonden, en lievig tegen z’n neef,—nie Dirk? dá’ hai jullie d’r vast nooit sien.… dur is dur.. ’n reusin.… saife-honderd pondjes.… en ’n ieder mog dur betaste en befoele.… of dá’ sai dur ècht is.—Jai weut d’r gain snars van, stampte Jan Grint ertusschen,—je hep d’r ’n stoomdroaimole.. soo groot krek aa’s ’n poardespul.… en je hep d’r ’n kie-me-tè-mès-koop.… of hoe da loeder hiete mag.… je hep d’r ’n poardekirsis.… ’n skouburg en vaif kèfèe-setans.… en ’n klodder goocheloars.. en woaresaisters.… en skiettinte.. enne gruufelkoamers.. enne.…—Hohee! gilde in schellen lach Rink er doorheen, woar blaife de lekkere maide dan? wa kan main die spullemikmak hoàmere.… De màide.… de maide.… daa’s de klus! de fles.. dàas ’t faine werk.. aêrs f’rfail je je aige stierlik!—Ooaauuw! waa’t ’n ska-ande..brulde Dirk midden in, met Willem die ’n maat achterna strompelde; en hoog lolden de meiden mee.—Hou d’r je snoater, nie veur je tait.. hakkekruk.. op da terrain wee’k de sangbeweging te motte.. ikke konsteteer van dâ ikke allainig de paàs sel merkeere op dâ terrain.… hee Platneus.. hiere langst.… hiere langst!.… Bolkie! En nou valle jullie d’r in.…In bas-diepe brom zette Klaas Koome in.’t Is de kerremis die je vreugte biet..Van wa wai d’r nou rais lekker geniet![287]Wel sait d’r ’n droo-ooge—soo’n saa ie.. held’Skaft d’r moar òf.. kost mooi je liefe geld.Daa’t is d’r ’n la-amstroal van de ofskoàffersbond’n Blaufe knoop in se jaa’s, gloasje mellik an sain mond.In stijgenden heeschen krijsch stond ie voor ’t eind en heel de stoet sliertte ’t refrein de roodbegloeide lucht in:—Men singt, men host, men lacht, men moakt pelsier..Je loa je waige of drink ’n gloasie bier!Je soekt ’n maideke, da je spoedig vint!In sukke doage binne sai goed gesind!Nou goan je skiete in ’n linnen tint.En roak ie waà’t, kraig je ’n mooi pirsint.—Si-iint! galmden ze uit, meiden en kerels, vlak bij ’t havenend waar ’n kankaneerende stoet uit flambouwbrons weghoste, hen kruiste bij ’t duister pakhuisgedrang, en rauw Klaas’ lied overschreeuwde met ’t helsche refrein—Oooaauw! waa’t ’n skande..Loage wroak van En-ge-land.Loslatend hun eigen lied galmden de Grints en Hassels mee met den rauwen stemmenzwenk der o-wat-’n-skande-krijschers.—Zoo, dansend en wulpsch schaterend hosten ze áán in duivelsch gebaar onder eersten ros-gloed van hel gloed-verruischende flambouwenrij, voor groote tent-façade.—Besefloos werden ze plots oversmakt door ’n bulderstroom van hossers. Met moeite werkten ze zich weer bijéén uit den bruisenden golfstoot van zwarte, duistere, èven en half-begloeide stoeten.Vlak voor de luchtschommels, dicht aaneengehaakt in armenknel, bleven ze eindelijk staan.Een rij flakker-felle gasflambouwen op koperen schitterstang gloeiden voor de schommeltent, in hel van rood-goud licht verzwommen. Er naast, vóór de kinematograaf boogden drie elektrische lampen, ’t boomlommer van kastanjelaan ingeheschen,[288]tusschen twijgen en zwaar geblader, rood-paarse trilgloed verflakkerend, tooverig-dekoratief rondlichtend òver den kermiswoel. Al lichtsoorten vochten en worstelden tegen elkaar in. Aan één kant vergloeiden de elektriekbollen als paarse manen, een hel-klare prachtnevel, over boomen en menschkoppen en tenten; aan anderen kant, vlak er naast, dromden en gierden tronies, rossig-aangegloeid in beefwalm van gasflambouwen en petroleumlampetten, hellemaskers gekerfd en duivelsch geschminkt in ’t licht en de angst-zware schaduwen; satanische storting van gloed op monden en oogen, kaken en wangbrokken.—Uit de nauwe steegjes worstelden lòs gistende proppen bijeengeknelde kerels, meiden, jochies en wijven. Achter de steegspleten met hun duister gewoel gloedschijnselde brandroode lucht van Baanwijk, waar vóórbrok van kermis joelde in helle lichtschatering. Telkens nieuwe donkre drommen in de kronkelige duistere gangetjes, stortten zich in den dampenden avondgloei van vlam-spelige tenten en spullen. Lol, zang en gebral botsten in rauwe hette onder den elkaar-kruisenden menschenwoel in de donk’re steegjes òp; gangetjes en kronkelspleten die er duisterden als zwarte weggetjes tusschen twee rijken vulkanisch beflambouwd: Baanwijk en Haven. Aan ingang van wat kronkelgangetjes bloedde hier en daar rood en groengeel gevlek, weerschijn van kleurig tentglas op verweerde muurbrokken rond gekranst. Maar de meesten donkerden als grotten, waar telkens kankaneerende massa, uit ’t hellelicht van Baanwijk in verzwelgde, voortwoelde ’n poos, in de grottennacht, daar dobberde, terug bonkerde en weer voortgolfde; gloeierig opdook plots weer in den fellen havenbrand, den woest oranje-rood en paars-groenen gloed van flonkerlampen, toortsen en elektriekbollen bij kinematograaf, waarvoor ’t volk woelde klaar-belicht, als in ’n plots opengebarsten dag.Een orgelschallende orgie, demonische klankenroffel en schetter tegen elkaar inzwirrelend, raasde rond in hellesfeer op de Haven, kretenzee en brallende geruchten, opgejaagd in de[289]gloeiheete tjink-tjinks van bekkenslag en pauken, lawaaiend tot àchter den spoordijk waar polderland eenzaamde in eindeloozen weischemer. En rondom, de melankolieke zeur van ééndeunige orgelwijs. De kastanjeboomen, diepe laan van schel-brandend groen, doorblauwd en doorpaarst van fel-elektriek, grilligde daar als tooneelpark in dekoratieven brand, met z’n dampig poortperspektief, waar aan ’t eind, op verren achtergrond van petroleumfakkelend oranjig roodgoud, een dolle dans van demonen raasde, uitzinnige wereld van rood-donk’re en rood-lichtende, kangoeroesch-kankaneerende wezens; vrouwen en meiden opschuimend d’r rokken in witte branding en bruising van ondergoed; mannen en dronken kerels in vetten lach of strammen ernst, kwijlend, verhit en omgloeid met de klankrazernij van orgelschetter, paukendreun en krijschzang.Vóór de luchtschommels propten de meiden en kerels zich òp, kanaljeus en doorschroeid van zinnepassie, in puffende omarmingen, wachtend tot de klingelende bel, ronde van elken luchtgang afrinkelde, de roffelende trommel van matroosje vóór ’t orgel, plots dòfte en de kas-juffer àfluien liet tusschen geknars van de plots geremde schommels, gepiep van de stangen, en den rumoerig-beenschuifelenden terugsmak der stil-staande lijven uit den geweldigen slingergang.In overrompelenden drom sprongen Dirk, Piet, Willem en Rink met de meiden naar voren, fel-loerend op plaats. Dirk had zich woest op Geerts slank lijf gesmakt. Piet schommelde met schalksch-vurige Trijn, de aanhalige Trijn, en Willem, woedend dat hij Geert niet handig genoeg mee had gesleurd, toch zich goedhoudend, bonkerde er maar op los met de snibbige Annie.—Jan Grint had rondgekoekeloerd of ie Guurt ook zien kon, al voelde ie vooruit, dat ze wel te trotsch zou zijn om met den stoet mee te lollen.—Rink had nog bij tijds ’n schommel gegrepen waarin ie blonde zenuwachtige Cor droeg. Meer plaats was er voor hun stoetje niet. Woedend, vol spijt holden de overblijvenden terug van[290]de trap.—Klaas Koome raasde wat tegen de luchtschippers die de sloepen òpschoten, zonder den nijdas te woord te staan. Jan Grint, Henk Hassel en de anderen dwarrelden tusschen de aanhossende groepjes, toch niet te vèr van hun klub, tukkig loerend op alleen staande meiden, die meegesleurd wilden worden.Bolk was verschrompeld en bleuïg, met z’n platten polypneus berossigd en begroend, z’n grillig bevlamde tronie de hoogte inkijkend, tusschen ’n troep meiden weggeschuchterd; voelde zich niet meer thuis in ’t lawaai. Dat hadden de kerels wel begrepen en daarom ’m half aan zijn lot overgelaten. Op weg naar de Grints hadden z’m ontmoet. Hij moest mee, of ie wou of niet.In ’n hos-storm was ie toen meegesleurd omdat ze nog wat jool met den ouen rakker wilden hebben.—Maar onder den wandel naar meiden en kermis wouên ze’m al weer kwijt. Nou stond ie daar nog voor de luchtschommel, bang-opkijkend naar de sloepjeszwier hoog in de lucht,—in zijn tijd nooit bestaan—z’n ouden kop omkolkt van geraas, bemokerd van dreungeluiden. Telkens schrok ie òp, dacht ie dat ’n sloepje, rakelings langs ’m scherend, tegen z’n harsens zou aanbonsen. En telkens weer verschool ie z’n klein krom lijf schuchterder achter ’n woest-gillenden meidenstoet, bijzij de tent verwoelend, rossig aangegloeid in flakkering van flambouwenvlammen.Dirk met Geert, ’t mooie zwartje, slingerde ’t hoogst boven tien sloepen uit. Rink rukte als ’n bezetene aan de stangen, dat ie plots in ontzettenden zwier-zwaai met Cor boven tentdak uitzweefde.—In luchtzuigende vaart schoten de schommels òp en néér, scheerden den vloer, zwierden weer òp, plonsden weer neer uit bang-duizelenden slingergang. En hooger, in woesten naijver op elkaar, schreeuwend en lallend, zetten de kerels òp, lijfzwaar zich schurend op de meidlijven bij elken terugzwaai en smak naar àchter, de tent in.——Set d’r op Dirk! set d’r op! barstte Geert uit, in heeten schater om haar hoog-dolle vaart, met rillige gloeiingen in ’r lijf van schommelgenot, d’r wellust-woeste oogen strak op Hassels koeienkop gebrand. Dirk voelde ’t warme zweetlichaam[291]op zich aanzwellen bij elken nieuwen ruk en inbuig van ’r opzet. En rukken nu deed ie als ’n bezetene, dat de stangen kermden in de scharnieren. ’n Woeste zweeflol, ’n dolle zwier, niet voelend meer waar ie was, golfde door Dirk’s handen en beenen; bloed spoot ’m naar den kop. En Geert genoot mee, in schommelzwijmel, bang-heerlijk, hoog-wèg in heeten suizenden duizel, dàn in de lucht, dàn beneden, scherend den planken vloer, dat al meer gloeiende rillingen door ’r heensidderden. Al de meiden in de bootjes hitsten de kerels òp, hijgend, hooger-zwiepend de ranke sloepjes, tot plots, midden in den luchtzwijmel, de bel rinkelde, de rem-matroos vastgreep en in smakkend gerucht de luchtvaart gestuit stond in zachten wiegel.—Wai blaife d’r.. blaife dr’! nog één ronde.… lekkere metroosie, ’t is d’r soo ellendig lekker! krijschte ’n lange meid, oranjegeel begloeid in valsch flambouwlicht, smakkend met tongpunt paljassig d’r heeten mond uit.—Nog éénmaal dames, guitigde ’n mooie matrooshelper, met glurende oogen lachend tegen de knappe meiden, zoo maar voor ’t uitzoeken. Snel de breed-bekraagde matroosjes, sprongen weer achter de bootjes, duwden tegen ’t achterwerk der meiden, dat ze gierden en raasden van opwinding om de kriebelige duwen.—En weer gingen in langzamen opzet, tegen elkaar, in vaart-zwiep de ranke sloepjes, schoten ze ver buiten tentfront de lucht in, boven het vloei-flakkerige stangenlicht, dat als ’n toortsenrij ’t spul in z’n bont-geel façade-geschitter bevlamde in helle-gloed. En binnen in, langs de rood gevlagde wanden, bruiste licht, licht, stond koppenwoeste drom meiden en kerels, òp en neer, in storm en slinger; brasten de sloepen door een brand-vlammigen nevel van schijnsels. Dolle silhouetten schimden langs muren en tentdoek, en midden in knarsend geruk, giegel en gekrijsch, bleef dreun-deunen ’t orgel, z’n kanaljeuzen strot òpen, waaruit éénzelfde trompettenschetter verbrulde.—’t Kinder-matroosje aan den ingang, roffelde voor ’t orgel-gebouw op z’n trommel, roffelde ròffelde uit, de razende passie der schommelmeiden en kerels, één dof-rollende dreun van grommingen.[292]Eindelijk klonk de bel weer, smakte sloepjes-luchtval terug.—Dirk en Geert strompelden dronken en waggelend uit, en al de meiden aemechtig lieten zich de bootjes uittillen door de opgedirkte knevel-guitige matrozen, die gniepig streelden en knepen, als felle kereltjes lonkten en tastten.Dansend bijéén op de estrade, roffel-hakten en stampten de Grints, Hassels en Rink de tent-trap af. Henk, Klaas Koome en nog ’n paar makkers stormden áán, ieder met ’n meid, die telkens wisselden van vrijers.Mooie Marie Pijler, prachtslanke blonde furie, kankaneerde vóór den stoet ’n woesten dans, met één been de hoogte in kapriolend, haar rokken kniehoog opgerukt, onder krampigen zwenk van ’r lijf. De Grintjes en verblufte kerels om haar, op de tent-trap, klapperstampten en joolden mee van pret.—Maar Hazewind alleen sprong in sluipende lenigheid vlak voor de furie, danste ’n vervariëerde horlepijp met slappe kuiten en slappe polsen, als ’n Engelsche komiek dof klapperend met z’n zolen op ’t hout. De meid Pijler draaide langzaam, één been al hooger uitgerekt om ’m heen, in verwilderde oogen-extase. Haar blonde haartooi vlamde òp in gouden rossigheid, volgedrupt van flambouwenrood, en ’r zwijmeltronie, in wondre omstraling van harenglans, begon plots te proesten in helsch geschater. ’t Woelde om ’t stoetje, de luidruchtigste lachende zangers van heel de luchtschommeltent.De Grintjes en Hassels, nu mèt Marie Pijlerbijééngegroeid, juichten plots, toen ze ’n endje van de estrade, in ’t helle elektriek, Guurt Hassel oppikten; Guurt, die alleen had staan te koekeloeren naar d’r sekretarieheertje.—Jan Grint pakte ’r vast, lolde er opgewonden meè. Aan één rij, in slingergang, dwars door aanstormende en weghotsende stoeten, kankaneerden ze de Haven àf.—Plots kwam golvende massa opdeinen uit steegjes, die meesleurde ’t stoetje, en al de kerels en meiden weer terugdrong en neerwierp vóór de luchtsloepen, de plek waarvan ze in zwier en zang, afgehost waren. Dat maakte Dirk en Rink nijdig, en woester stortten ze zich in den kermiswoel, sleurden de meiden in armenknel en dolle vaart mee, werkten en trampelden[293]rond, in slag en duw, waar ze wezen wilden.—Maar de kerels hadden geen lol genoeg op straat. ’t Was nog te stil overal. D’r zat nog geen steigerende furie in. Hazewind schold op dà’ terain.. van dà’ tie konsteteerde van dà’ d’r gain duusend minse nog enterd woare.… dà’ de heule kermisbeweging in ’t honderd liep.…—De meiden gilden, lalden, dat ze dan maar de kroeg of de danshuizen moesten bestormen. De neven Hassel, warm, opgeblazen, hijgend van hitte, en verdoofd van orgeldreun-razernij konden ’t best vinden, zeiden lievig tot mâlkaar dat ’t toch beter zóó was dan je met gladden smoel voorbij te loopen, zonder woord. Ze zeiden ’t maar, wijl ze voelden dat anders Geert er van door zou schieten met ’n ander; Geert die beefde voor ruzie. Dàn zeilde Jan Hassel bij Pijler, dàn Piet bij Cor, dan Henk bij Annie, in stoerigen wissel van lijven en zoen-wangen. De blonde furie Marie duivelde en sprong vooruit, schreeuwde in vlammige dolheid als ’n bezetene, in hysterische stemme-krijsch kanaljeuze liedjes uit; holde en klauterde tusschen tenten en spullen vooròp met den dikken takstronk van alles-zoenenden Henk, den stoet betamboereerend. Telkens schakelde hun slingerrij stuk, door alleen-zwalkende dronken zwervers, die aansliertten en rondrumoerden met stuipige gebaren, kokhalzend en verspuwend brallende liedjes. Door de hosrijen strompelden ze heen, in beestigen slemp weer tusschen de donkere tentruggen verwaggelend hun kaduke lijven.—Tegen twaalf uur, bij losbreking van schouwburg en Café-chantants van Baanwijk en Bikkerstraat, kwam in helle-rumoer ’n zang-stoet, galm-rauwend de haven overhossen, dat heel ’t Hassel-Grint-groepje en aanhangsels overgolfd verstikte in de machtige uitbarsting van elkaar-kruisenden menschenhos, aangolvend, al dreunender en krijsch-zwellender uit duisteren pakhuis-havenhoek bij polderweg. Drie uur had die uitgolvende bende opgesloten gezeten, als muizen in ’n val, en nu plots roerde er ’n stuip van loswoelend herleven, voortschokkend en in branding klotsend de heele kermisjool.Na ’n half uur waren Dirk en Willem, Henk en Rink de meiden[294]kwijt; vonden elkaar eindelijk weer, tusschen zwirreling van hossers en zangers. En heel den nacht zwierden ze van danskroeg naar danskroeg, van herberg naar herberg, tot de Grints en Hassels, stombezopen tegen elkaar aanvielen, lam-gekankaneerd en lodderig zwaar, elkaar bijna niet herkennend. De neven begonnen te krauwelen, de meiden gierden. Marie Pijler drensde om ’n jongenspak, sleurde zich d’r rokken van d’r lijf. Eindelijk kwam politie die ’t dronken stelletje, achter andere troepjes áán, van ’t kermis-terrein verduwde.Zoo strompelden de meiden en dronken knapen, in heesch-schreienden zang, de stik-duistere laantjes in, om Wiereland en Duinkijk.—

II.

Zwellend gerucht van kermislawaai ging door ’t stedeke. De orgels bleven doorrazen in valdreun van joelklanken. Zon bleef gloeien, haalde de Kermis in, met helle lichtflonkering. In den roes van ’t orgelgeschetter verkookten de meiden en kerels hun passie voor nachtpret. Ze beefden verbijsterd onder dreun, deun en zangschetter, en in bloedbruising gistten ze ten dans, in wilde extaze, vastgrijpend wat er voorkwam, de brandende wellustmonden open, om telkens op nieuw weg te duizelen in ’t rond, al in ’t rond, tot ze neerstortten tegen de keien en karren.Van ’t land en uit de werkerswijkjes kwam sterker druisch en jubel, op den dag telkens gesmoord. Maar ’s avonds in de stille straatjes, aangehitst door ’t van verre aanklankende orgelgerucht, barstte de jool òpen als ’n vuurlong van krater. Hoog spoog de kleurhitte van hun passie boven huisjes, tenten en boomen, en gierende zang en zuip van een en anderen kant, botsten al op elkaar in.De kanaljeuze meiden van de groentenfabriek, de groenboerenknapen, de wijven en vrijers, jochies en kinders, alles trok op, in den nabroeienden zomeravond, hurkten, hortten en joolden naar de kermis, de heilige kermis.Pastoors en dominees waarschuwden plechtiglijk en star, maar ’n heete hoon-schater van de knapen raasde hun tegemoet, dat ze zwegen en stom aftrokken.Eindelijk dan stond de heele lange Baanwijk-boulevard vol kramen, tenten en spullen. Ze leek ’n diepe allée van flonkerende kleuren, schijnsels en lichtvegen; flonker van poffertjeskraamruiten en gebrand glas, met kobalt, brons-gouden en rood-groene sterreling van deuren; flik-flak-zoetige toetsjes van[281]rose en goud-randige ornamentiek, vèr-echoënd in kleurigen warrel tusschen vuilig vergroende spiegels. Overal glom gloei van koperen bakken en meelpotten, ’n schemer en flonker van goud en hel licht, tusschen de hooge, lage, dwarse en hoekige tenten en spullen, aan weerszij, dol van schitterig bonte fleurigheid.’s Middags opende de kermis met klein gejoel pas van kinders, jochies en meisjes, feestelijk opgesmukt in Zondagsplunje.—Op havenkant was schorriemorriënder spullenlawaai saamgedromd; de schelle klingeling en ’t heete galmend belgeraas van draaimolens, ’t gebons van karren tusschen ’t eerste gemoker en gedreun van vaste stàndplaatsorgels, vóór of in de spellen.—Dienstmeisjes koekeloerden, jongens schaterden en kinders gilden en sprongen als razende konijntjes, overal rond.Tegen den middag was de zon weggebleekt, na de kermis met fonkel en gouden glans te hebben ingehaald. Maar zwoel en broeierig bleef Augustushitte zwangeren uit druilgrauwe lucht, boven ’t woelende stedeke, grauw-paars boven orgelenden havenwoel en Baanwijk-boulevard.Dirk, Piet en Rink van den polder, hadden zich voor de kermis samengevrindschapt, loerend op de meiden van Grint. Jan Grint, uit eigenbelang, om Guurt meer te ontmoeten, school bij hèn; Geert en Trijn, Corrie en Annie weer bij Jàn, om vrijer overal in te draaien en mee te lollen.—Klaas Koome, de Hazewind, was bij de nèven Hassel getrokken, half gelokt met ruim geld, als spotkracht en durfkerel, en om sterker dan zij durfden, de meiden van Grint naar hèn toe te tronen. De meisjes voelden den aandrang van twee kanten, hurkten bangelijk in den knel. Maar Trijn wou niet dat Geert d’r hoofd zou breken, om die narigheidjes. Wat kon hun ’t schelen hoe ’t gaan zou met die vijandelijke kerels, nou ze zelf overborrelden van heerlijken kermiswellust. Zou wèl losloopen.’s Avonds stapten Dirk, Piet en Rink op ’t pad, gingen ze Jan Grint halen.—’t Speet de meiden dat Jàn niet bij de nèven hoste, de neven met den loodpot! Maar Jan was zèker bij[282]Dirk minstens ’n paar keer Guurt te treffen. Nou moesten de meisjes mee met hèm. Ze stonden klaar aan de deur, liepen naar voor, naar achter, popelend zenuwdruk, gejaagd.—Toen ze de mannen hoorden aanstappen, en de vooruit schallende schreeuw van hun zangkelen ’t pad òpklaroende, stapten ze hun huisje uit, zoenden moeder Grint, vader en kleuters, en volgden vlug de lustige bazuin-juichende knapen.Dwars door hobbeligen duinweg, op polderkant aan, ging ’t los.Piet, Rink en Dirk joedelden in dolle dwarse sprongen, Piet nog op z’n klompen, om lekkerder straks te klakkeren en klos-meppen op de tentplanken.In slinger-rij, de drie meisjes omarmd-ingehaakt, zongen ze den duisteren avondweg àf, die zomerstil lag te suizelen in heimvol geruisch, onder donker bleek-sterrenglanzend azuur.Rauw krijschten de kerelsstemmen door den gil’rigen vrouwenzang, in opgewonden passie ’t kermislied uit.Arreme frouw en kin.. d’reStuurt men noàr de moordenoarskampe haine..Aooaauuw! waa’t ’n skandeLoage wroak van En-gè-land!En telkens met iets bloeddorstigs hysterisch in den nationalen zangkrijsch scheurden door ’t avondstille, week-golvende duinpad, in zwenk van alle stemmen plots, de rauwe geluiden bijéén, een sleurige zeil van gloeiende passie naar ’t refrein:Aooaauw! waa’t ’n ska-ande!heel ’n leven van wraak-bloedige dierlijkheid en woede er in uitbrallend.Midden op den dwarsweg trad plots ’n donker stoetje, ook brullend en zangbruisend bijeengehaakt in slingerrij, woest tegen de Hassels en Grintjes insliertend.[283]Ikke sel d’r bai stoan op wè-el en wai!Deesie.. Deesie!verkalden daar krollige mannestemmen. En vlak voor de meisjes hielden stand de zangers, donker-groot in ’t avondduister van duinpad.—Saa’k stikke! da hai je de maide van Grint, spoog Willem Hassel er uit, met ’n spatstraal van z’n pruim tusschen z’n tanden.——Kaik! klonk ’t verrast van andere zij, da binne dur Willem.… Jaa’n.… Henk! en Klaas Koome! telde Piet vagelijk in ’t duister.—Kaike?.. Hoasewind! f’rek.… en.… enne.. waa’s dá’ veur ’n snaiboon.… wâ? Bolk, Platneus jai? jài! gierde Dirk, die eerst nijdig had willen worden maar in verglijing van bui, in ’n woesten schater schoot.—Is je waif dur t’met protekollig Ouë, spotte Piet, kèn d’r dâ ouë bier nog werreke?De neven Hassel hadden met Klaas Grint afgesproken dat zij de meiden zouden halen, en nou had de vent ze toch met die vervloekte klus meegegeven.——Saa’k f’rbrande! brulde Willem, daa’s ’n judaàsstreek, t’met hep ie vaif moal d’r aige sait da wài.. wài de maide hebbe daa’s kapsies soeke.…—Die vint hep dur puur gain koorakter.…—Nou, hoonde Dirk terug, de meisjes naar zich toesleurend met twee armen tegelijk, wâ motte de kooters mit sukke koale jasse van doen?Beefwoedend klonk z’n stem in ’t duister.—Daa’s net, jai hep ’t op je ruiker, ironiseerde Rink, de reuzige polderkerel, ’n kittelstreekje onder Geert’s kin smerend, dat ze schrok.—Hande thuis, snauwde Geert gemaakt, zich erg in de knel voelend, nu de andere knapen op ’t donkere pad daar dreigden.—De deftighaid komp! moak ruimte! hoonde Dirk weer.—Die heere binne d’r soo ellendig pienter, trampelde Piet.[284]Klaas Koome, nù vriend van den guldenszwaren Hassel, hoonde stekelig en driftig terug, schold op Kees den „dief”, den moordenaar en strooper,—Willem gierde wat gemaakt mee bij elken gemeenen uitflap van Hazewind; dikbullige Jan vloekte pruttelend en Bolk dwergde onrustig achter de dreigkerels. Willem drong weer òp.—He maide.… wâ motte jullie mit ’n vint van wit hoar.. d’r uitfoere? bai sain in de luure? daa’s niks gedaan! protekollig veur vaif en ’n broer die d’r vaif joar sete hep!.. s’n aige waif half doodklopt, en s’n aiges kooters loat f’r hongere!.. en s’n skoonfoar mit ’t mis kittelt! daa’s de femillie!—Rink reuzigde vóór, dreigend, valsche schaterlachen verproestend. Maar de meisjes wouên geen ruzie, voelden zich veel te lekker in de aanzwellende lol en ’t zanggerucht van de kermis. Ze snakten er naar. De koppen bij elkaar gedonkerd fluisterden ze ’n besluit.——Hoor rais manne.… zei plots kloek Geert, wai hebbe d’r vast niks àn,.. aa’s jullie d’r aige skelde en kriefele.. Wai.. wille d’r vast mi de haire meegoan.. aa’t ’t in frinskap lait! jullie mot d’r malkoar f’rstoan.——Daa’s net!—Juistíg.…—Vast woar,.. snapperden en pieperden de anderen er door heen.Er klonk wat dof gemor in ’t donker. Rink de reuzige lobbes wou wèl. Willem ook en Jan ’t gulst. Maar Dirk en Piet mokten koppig. Piet wou eerst nog bakkeleien.—Dirk jeukten de handen. Ze gromden de twee broers, als buldoggen. Plots in ’n ruk, drong Rink ze bij elkaar, de stugge haatdragende wraakgierige neven. En in lol plots aangekitteld door de lachschelle meisjes sloeg hun haat in dronkemanszwaai over in zang, werd hun versmoorde jaloerschheid in verteederden gevoelszwenk, afgunstige vriendschap.—Willem greep Dirk vast, Piet,Jan, Rink, de reuzige lobbes, omarmde ’t heele stel, en Henk, ’n takknoest in de hand, smakte zich brutaal met z’n donk’ren kop tusschen de meiden, slobberde in ’n ommezientje[285]ze de vroolijke wangen vol met klink-zoete zoenen.Jan Grint die stommetje had gespeeld strompelde op zij, en met z’n afgeknakten boomtak, slingerde ie vóór den stoet uit, tamboermajorig manoeuvreerend.In slinger en sliert eindelijk joolden ze den weg af, op stillen havenkant áán. De meiden vonden dat de knapen zich kranig gehouden hadden. In joligend-mekaar-aangekijk, met de vroolijke oogen vol lach en rumoerlust, bonsden en hotsten ze den krommigen keiweg af, schreeuwden ze ’t uit, toen ze plots vóór zich den rooden schemer, nòg dichter bij den brandgloed van al ’t gas, toortsgewalm en kraamlampen zagen opvlammen. In genotssidder hoorden ze klankenorkaan van al de orgels loeien en dreunen, tusschen het menschkermend en scheurend gezang van kermisgangers, die dromden rond den kook van ’t avondlicht, den roffel van trommels, den gil-schater van den stoomdraaimolen.Van den polderweg àf, waar de luidlooze weien in angstige luistering trilden en de stilte staàrde naar ’t hellekrochtige kermisgerucht en fakkelgevlam, gierde de stoet, hossend uit ’t zomerlijke duister, al dichter op de licht-razernij áán. De meiden joolden, sprongen, de kerels brulden.Oooauuw! wat ’n ska-àndeLoage wroak van En-gè-land!Van de Haven klonk terug, zwak-vergalmend tot stilstaand gerucht, naar ’t polderland: Ooaauw.. wat ’n skande.—Uit alle havenhoeken daverde en galmde ’t refrein áán; in stikdonker, bij schaduwrood schijnsel van wat eenzame lantaarns; onder bronsgloed van walmende toortsen. En van overal doemden òp in ’t licht, zingende rooie koppen, schal-monden, aangegloeid ros-oranjig in den hellen brand van kermiswoel.——Binne dur nou puur luchtskommels? gulzigde Griet, smorend ’r dolle blijheid nou ’t kermisgetier al dichter op ’r aandruischen kwam, oorscheurend fel.—Ze voelden zich dronken de meiden, nu al, van koortsig verlangend[286]genot. Huiverwellust schroeide ze’t lijf; genot kittelde ze in de kaken en al dichter naderden ze ’t vulkanisch getoorts van gas en flonker-lampen, flambouwen en kleurig-schichtig elektriek.Sterker bulderden aan, orgeldreunen en ’n woeste warrel en stuif van heete stemmenzang, krijsch en fluitgegil spoog en hoosde ze in d’r begeertronies.—Dur is dur t’met van alles Geert.… daa’s d’r puur een prêcht! schreeuwde Willem opgewonden, en lievig tegen z’n neef,—nie Dirk? dá’ hai jullie d’r vast nooit sien.… dur is dur.. ’n reusin.… saife-honderd pondjes.… en ’n ieder mog dur betaste en befoele.… of dá’ sai dur ècht is.—Jai weut d’r gain snars van, stampte Jan Grint ertusschen,—je hep d’r ’n stoomdroaimole.. soo groot krek aa’s ’n poardespul.… en je hep d’r ’n kie-me-tè-mès-koop.… of hoe da loeder hiete mag.… je hep d’r ’n poardekirsis.… ’n skouburg en vaif kèfèe-setans.… en ’n klodder goocheloars.. en woaresaisters.… en skiettinte.. enne gruufelkoamers.. enne.…—Hohee! gilde in schellen lach Rink er doorheen, woar blaife de lekkere maide dan? wa kan main die spullemikmak hoàmere.… De màide.… de maide.… daa’s de klus! de fles.. dàas ’t faine werk.. aêrs f’rfail je je aige stierlik!—Ooaauuw! waa’t ’n ska-ande..brulde Dirk midden in, met Willem die ’n maat achterna strompelde; en hoog lolden de meiden mee.—Hou d’r je snoater, nie veur je tait.. hakkekruk.. op da terrain wee’k de sangbeweging te motte.. ikke konsteteer van dâ ikke allainig de paàs sel merkeere op dâ terrain.… hee Platneus.. hiere langst.… hiere langst!.… Bolkie! En nou valle jullie d’r in.…In bas-diepe brom zette Klaas Koome in.’t Is de kerremis die je vreugte biet..Van wa wai d’r nou rais lekker geniet![287]Wel sait d’r ’n droo-ooge—soo’n saa ie.. held’Skaft d’r moar òf.. kost mooi je liefe geld.Daa’t is d’r ’n la-amstroal van de ofskoàffersbond’n Blaufe knoop in se jaa’s, gloasje mellik an sain mond.In stijgenden heeschen krijsch stond ie voor ’t eind en heel de stoet sliertte ’t refrein de roodbegloeide lucht in:—Men singt, men host, men lacht, men moakt pelsier..Je loa je waige of drink ’n gloasie bier!Je soekt ’n maideke, da je spoedig vint!In sukke doage binne sai goed gesind!Nou goan je skiete in ’n linnen tint.En roak ie waà’t, kraig je ’n mooi pirsint.—Si-iint! galmden ze uit, meiden en kerels, vlak bij ’t havenend waar ’n kankaneerende stoet uit flambouwbrons weghoste, hen kruiste bij ’t duister pakhuisgedrang, en rauw Klaas’ lied overschreeuwde met ’t helsche refrein—Oooaauw! waa’t ’n skande..Loage wroak van En-ge-land.Loslatend hun eigen lied galmden de Grints en Hassels mee met den rauwen stemmenzwenk der o-wat-’n-skande-krijschers.—Zoo, dansend en wulpsch schaterend hosten ze áán in duivelsch gebaar onder eersten ros-gloed van hel gloed-verruischende flambouwenrij, voor groote tent-façade.—Besefloos werden ze plots oversmakt door ’n bulderstroom van hossers. Met moeite werkten ze zich weer bijéén uit den bruisenden golfstoot van zwarte, duistere, èven en half-begloeide stoeten.Vlak voor de luchtschommels, dicht aaneengehaakt in armenknel, bleven ze eindelijk staan.Een rij flakker-felle gasflambouwen op koperen schitterstang gloeiden voor de schommeltent, in hel van rood-goud licht verzwommen. Er naast, vóór de kinematograaf boogden drie elektrische lampen, ’t boomlommer van kastanjelaan ingeheschen,[288]tusschen twijgen en zwaar geblader, rood-paarse trilgloed verflakkerend, tooverig-dekoratief rondlichtend òver den kermiswoel. Al lichtsoorten vochten en worstelden tegen elkaar in. Aan één kant vergloeiden de elektriekbollen als paarse manen, een hel-klare prachtnevel, over boomen en menschkoppen en tenten; aan anderen kant, vlak er naast, dromden en gierden tronies, rossig-aangegloeid in beefwalm van gasflambouwen en petroleumlampetten, hellemaskers gekerfd en duivelsch geschminkt in ’t licht en de angst-zware schaduwen; satanische storting van gloed op monden en oogen, kaken en wangbrokken.—Uit de nauwe steegjes worstelden lòs gistende proppen bijeengeknelde kerels, meiden, jochies en wijven. Achter de steegspleten met hun duister gewoel gloedschijnselde brandroode lucht van Baanwijk, waar vóórbrok van kermis joelde in helle lichtschatering. Telkens nieuwe donkre drommen in de kronkelige duistere gangetjes, stortten zich in den dampenden avondgloei van vlam-spelige tenten en spullen. Lol, zang en gebral botsten in rauwe hette onder den elkaar-kruisenden menschenwoel in de donk’re steegjes òp; gangetjes en kronkelspleten die er duisterden als zwarte weggetjes tusschen twee rijken vulkanisch beflambouwd: Baanwijk en Haven. Aan ingang van wat kronkelgangetjes bloedde hier en daar rood en groengeel gevlek, weerschijn van kleurig tentglas op verweerde muurbrokken rond gekranst. Maar de meesten donkerden als grotten, waar telkens kankaneerende massa, uit ’t hellelicht van Baanwijk in verzwelgde, voortwoelde ’n poos, in de grottennacht, daar dobberde, terug bonkerde en weer voortgolfde; gloeierig opdook plots weer in den fellen havenbrand, den woest oranje-rood en paars-groenen gloed van flonkerlampen, toortsen en elektriekbollen bij kinematograaf, waarvoor ’t volk woelde klaar-belicht, als in ’n plots opengebarsten dag.Een orgelschallende orgie, demonische klankenroffel en schetter tegen elkaar inzwirrelend, raasde rond in hellesfeer op de Haven, kretenzee en brallende geruchten, opgejaagd in de[289]gloeiheete tjink-tjinks van bekkenslag en pauken, lawaaiend tot àchter den spoordijk waar polderland eenzaamde in eindeloozen weischemer. En rondom, de melankolieke zeur van ééndeunige orgelwijs. De kastanjeboomen, diepe laan van schel-brandend groen, doorblauwd en doorpaarst van fel-elektriek, grilligde daar als tooneelpark in dekoratieven brand, met z’n dampig poortperspektief, waar aan ’t eind, op verren achtergrond van petroleumfakkelend oranjig roodgoud, een dolle dans van demonen raasde, uitzinnige wereld van rood-donk’re en rood-lichtende, kangoeroesch-kankaneerende wezens; vrouwen en meiden opschuimend d’r rokken in witte branding en bruising van ondergoed; mannen en dronken kerels in vetten lach of strammen ernst, kwijlend, verhit en omgloeid met de klankrazernij van orgelschetter, paukendreun en krijschzang.Vóór de luchtschommels propten de meiden en kerels zich òp, kanaljeus en doorschroeid van zinnepassie, in puffende omarmingen, wachtend tot de klingelende bel, ronde van elken luchtgang afrinkelde, de roffelende trommel van matroosje vóór ’t orgel, plots dòfte en de kas-juffer àfluien liet tusschen geknars van de plots geremde schommels, gepiep van de stangen, en den rumoerig-beenschuifelenden terugsmak der stil-staande lijven uit den geweldigen slingergang.In overrompelenden drom sprongen Dirk, Piet, Willem en Rink met de meiden naar voren, fel-loerend op plaats. Dirk had zich woest op Geerts slank lijf gesmakt. Piet schommelde met schalksch-vurige Trijn, de aanhalige Trijn, en Willem, woedend dat hij Geert niet handig genoeg mee had gesleurd, toch zich goedhoudend, bonkerde er maar op los met de snibbige Annie.—Jan Grint had rondgekoekeloerd of ie Guurt ook zien kon, al voelde ie vooruit, dat ze wel te trotsch zou zijn om met den stoet mee te lollen.—Rink had nog bij tijds ’n schommel gegrepen waarin ie blonde zenuwachtige Cor droeg. Meer plaats was er voor hun stoetje niet. Woedend, vol spijt holden de overblijvenden terug van[290]de trap.—Klaas Koome raasde wat tegen de luchtschippers die de sloepen òpschoten, zonder den nijdas te woord te staan. Jan Grint, Henk Hassel en de anderen dwarrelden tusschen de aanhossende groepjes, toch niet te vèr van hun klub, tukkig loerend op alleen staande meiden, die meegesleurd wilden worden.Bolk was verschrompeld en bleuïg, met z’n platten polypneus berossigd en begroend, z’n grillig bevlamde tronie de hoogte inkijkend, tusschen ’n troep meiden weggeschuchterd; voelde zich niet meer thuis in ’t lawaai. Dat hadden de kerels wel begrepen en daarom ’m half aan zijn lot overgelaten. Op weg naar de Grints hadden z’m ontmoet. Hij moest mee, of ie wou of niet.In ’n hos-storm was ie toen meegesleurd omdat ze nog wat jool met den ouen rakker wilden hebben.—Maar onder den wandel naar meiden en kermis wouên ze’m al weer kwijt. Nou stond ie daar nog voor de luchtschommel, bang-opkijkend naar de sloepjeszwier hoog in de lucht,—in zijn tijd nooit bestaan—z’n ouden kop omkolkt van geraas, bemokerd van dreungeluiden. Telkens schrok ie òp, dacht ie dat ’n sloepje, rakelings langs ’m scherend, tegen z’n harsens zou aanbonsen. En telkens weer verschool ie z’n klein krom lijf schuchterder achter ’n woest-gillenden meidenstoet, bijzij de tent verwoelend, rossig aangegloeid in flakkering van flambouwenvlammen.Dirk met Geert, ’t mooie zwartje, slingerde ’t hoogst boven tien sloepen uit. Rink rukte als ’n bezetene aan de stangen, dat ie plots in ontzettenden zwier-zwaai met Cor boven tentdak uitzweefde.—In luchtzuigende vaart schoten de schommels òp en néér, scheerden den vloer, zwierden weer òp, plonsden weer neer uit bang-duizelenden slingergang. En hooger, in woesten naijver op elkaar, schreeuwend en lallend, zetten de kerels òp, lijfzwaar zich schurend op de meidlijven bij elken terugzwaai en smak naar àchter, de tent in.——Set d’r op Dirk! set d’r op! barstte Geert uit, in heeten schater om haar hoog-dolle vaart, met rillige gloeiingen in ’r lijf van schommelgenot, d’r wellust-woeste oogen strak op Hassels koeienkop gebrand. Dirk voelde ’t warme zweetlichaam[291]op zich aanzwellen bij elken nieuwen ruk en inbuig van ’r opzet. En rukken nu deed ie als ’n bezetene, dat de stangen kermden in de scharnieren. ’n Woeste zweeflol, ’n dolle zwier, niet voelend meer waar ie was, golfde door Dirk’s handen en beenen; bloed spoot ’m naar den kop. En Geert genoot mee, in schommelzwijmel, bang-heerlijk, hoog-wèg in heeten suizenden duizel, dàn in de lucht, dàn beneden, scherend den planken vloer, dat al meer gloeiende rillingen door ’r heensidderden. Al de meiden in de bootjes hitsten de kerels òp, hijgend, hooger-zwiepend de ranke sloepjes, tot plots, midden in den luchtzwijmel, de bel rinkelde, de rem-matroos vastgreep en in smakkend gerucht de luchtvaart gestuit stond in zachten wiegel.—Wai blaife d’r.. blaife dr’! nog één ronde.… lekkere metroosie, ’t is d’r soo ellendig lekker! krijschte ’n lange meid, oranjegeel begloeid in valsch flambouwlicht, smakkend met tongpunt paljassig d’r heeten mond uit.—Nog éénmaal dames, guitigde ’n mooie matrooshelper, met glurende oogen lachend tegen de knappe meiden, zoo maar voor ’t uitzoeken. Snel de breed-bekraagde matroosjes, sprongen weer achter de bootjes, duwden tegen ’t achterwerk der meiden, dat ze gierden en raasden van opwinding om de kriebelige duwen.—En weer gingen in langzamen opzet, tegen elkaar, in vaart-zwiep de ranke sloepjes, schoten ze ver buiten tentfront de lucht in, boven het vloei-flakkerige stangenlicht, dat als ’n toortsenrij ’t spul in z’n bont-geel façade-geschitter bevlamde in helle-gloed. En binnen in, langs de rood gevlagde wanden, bruiste licht, licht, stond koppenwoeste drom meiden en kerels, òp en neer, in storm en slinger; brasten de sloepen door een brand-vlammigen nevel van schijnsels. Dolle silhouetten schimden langs muren en tentdoek, en midden in knarsend geruk, giegel en gekrijsch, bleef dreun-deunen ’t orgel, z’n kanaljeuzen strot òpen, waaruit éénzelfde trompettenschetter verbrulde.—’t Kinder-matroosje aan den ingang, roffelde voor ’t orgel-gebouw op z’n trommel, roffelde ròffelde uit, de razende passie der schommelmeiden en kerels, één dof-rollende dreun van grommingen.[292]Eindelijk klonk de bel weer, smakte sloepjes-luchtval terug.—Dirk en Geert strompelden dronken en waggelend uit, en al de meiden aemechtig lieten zich de bootjes uittillen door de opgedirkte knevel-guitige matrozen, die gniepig streelden en knepen, als felle kereltjes lonkten en tastten.Dansend bijéén op de estrade, roffel-hakten en stampten de Grints, Hassels en Rink de tent-trap af. Henk, Klaas Koome en nog ’n paar makkers stormden áán, ieder met ’n meid, die telkens wisselden van vrijers.Mooie Marie Pijler, prachtslanke blonde furie, kankaneerde vóór den stoet ’n woesten dans, met één been de hoogte in kapriolend, haar rokken kniehoog opgerukt, onder krampigen zwenk van ’r lijf. De Grintjes en verblufte kerels om haar, op de tent-trap, klapperstampten en joolden mee van pret.—Maar Hazewind alleen sprong in sluipende lenigheid vlak voor de furie, danste ’n vervariëerde horlepijp met slappe kuiten en slappe polsen, als ’n Engelsche komiek dof klapperend met z’n zolen op ’t hout. De meid Pijler draaide langzaam, één been al hooger uitgerekt om ’m heen, in verwilderde oogen-extase. Haar blonde haartooi vlamde òp in gouden rossigheid, volgedrupt van flambouwenrood, en ’r zwijmeltronie, in wondre omstraling van harenglans, begon plots te proesten in helsch geschater. ’t Woelde om ’t stoetje, de luidruchtigste lachende zangers van heel de luchtschommeltent.De Grintjes en Hassels, nu mèt Marie Pijlerbijééngegroeid, juichten plots, toen ze ’n endje van de estrade, in ’t helle elektriek, Guurt Hassel oppikten; Guurt, die alleen had staan te koekeloeren naar d’r sekretarieheertje.—Jan Grint pakte ’r vast, lolde er opgewonden meè. Aan één rij, in slingergang, dwars door aanstormende en weghotsende stoeten, kankaneerden ze de Haven àf.—Plots kwam golvende massa opdeinen uit steegjes, die meesleurde ’t stoetje, en al de kerels en meiden weer terugdrong en neerwierp vóór de luchtsloepen, de plek waarvan ze in zwier en zang, afgehost waren. Dat maakte Dirk en Rink nijdig, en woester stortten ze zich in den kermiswoel, sleurden de meiden in armenknel en dolle vaart mee, werkten en trampelden[293]rond, in slag en duw, waar ze wezen wilden.—Maar de kerels hadden geen lol genoeg op straat. ’t Was nog te stil overal. D’r zat nog geen steigerende furie in. Hazewind schold op dà’ terain.. van dà’ tie konsteteerde van dà’ d’r gain duusend minse nog enterd woare.… dà’ de heule kermisbeweging in ’t honderd liep.…—De meiden gilden, lalden, dat ze dan maar de kroeg of de danshuizen moesten bestormen. De neven Hassel, warm, opgeblazen, hijgend van hitte, en verdoofd van orgeldreun-razernij konden ’t best vinden, zeiden lievig tot mâlkaar dat ’t toch beter zóó was dan je met gladden smoel voorbij te loopen, zonder woord. Ze zeiden ’t maar, wijl ze voelden dat anders Geert er van door zou schieten met ’n ander; Geert die beefde voor ruzie. Dàn zeilde Jan Hassel bij Pijler, dàn Piet bij Cor, dan Henk bij Annie, in stoerigen wissel van lijven en zoen-wangen. De blonde furie Marie duivelde en sprong vooruit, schreeuwde in vlammige dolheid als ’n bezetene, in hysterische stemme-krijsch kanaljeuze liedjes uit; holde en klauterde tusschen tenten en spullen vooròp met den dikken takstronk van alles-zoenenden Henk, den stoet betamboereerend. Telkens schakelde hun slingerrij stuk, door alleen-zwalkende dronken zwervers, die aansliertten en rondrumoerden met stuipige gebaren, kokhalzend en verspuwend brallende liedjes. Door de hosrijen strompelden ze heen, in beestigen slemp weer tusschen de donkere tentruggen verwaggelend hun kaduke lijven.—Tegen twaalf uur, bij losbreking van schouwburg en Café-chantants van Baanwijk en Bikkerstraat, kwam in helle-rumoer ’n zang-stoet, galm-rauwend de haven overhossen, dat heel ’t Hassel-Grint-groepje en aanhangsels overgolfd verstikte in de machtige uitbarsting van elkaar-kruisenden menschenhos, aangolvend, al dreunender en krijsch-zwellender uit duisteren pakhuis-havenhoek bij polderweg. Drie uur had die uitgolvende bende opgesloten gezeten, als muizen in ’n val, en nu plots roerde er ’n stuip van loswoelend herleven, voortschokkend en in branding klotsend de heele kermisjool.Na ’n half uur waren Dirk en Willem, Henk en Rink de meiden[294]kwijt; vonden elkaar eindelijk weer, tusschen zwirreling van hossers en zangers. En heel den nacht zwierden ze van danskroeg naar danskroeg, van herberg naar herberg, tot de Grints en Hassels, stombezopen tegen elkaar aanvielen, lam-gekankaneerd en lodderig zwaar, elkaar bijna niet herkennend. De neven begonnen te krauwelen, de meiden gierden. Marie Pijler drensde om ’n jongenspak, sleurde zich d’r rokken van d’r lijf. Eindelijk kwam politie die ’t dronken stelletje, achter andere troepjes áán, van ’t kermis-terrein verduwde.Zoo strompelden de meiden en dronken knapen, in heesch-schreienden zang, de stik-duistere laantjes in, om Wiereland en Duinkijk.—

Van ’t land en uit de werkerswijkjes kwam sterker druisch en jubel, op den dag telkens gesmoord. Maar ’s avonds in de stille straatjes, aangehitst door ’t van verre aanklankende orgelgerucht, barstte de jool òpen als ’n vuurlong van krater. Hoog spoog de kleurhitte van hun passie boven huisjes, tenten en boomen, en gierende zang en zuip van een en anderen kant, botsten al op elkaar in.

De kanaljeuze meiden van de groentenfabriek, de groenboerenknapen, de wijven en vrijers, jochies en kinders, alles trok op, in den nabroeienden zomeravond, hurkten, hortten en joolden naar de kermis, de heilige kermis.

Pastoors en dominees waarschuwden plechtiglijk en star, maar ’n heete hoon-schater van de knapen raasde hun tegemoet, dat ze zwegen en stom aftrokken.

Eindelijk dan stond de heele lange Baanwijk-boulevard vol kramen, tenten en spullen. Ze leek ’n diepe allée van flonkerende kleuren, schijnsels en lichtvegen; flonker van poffertjeskraamruiten en gebrand glas, met kobalt, brons-gouden en rood-groene sterreling van deuren; flik-flak-zoetige toetsjes van[281]rose en goud-randige ornamentiek, vèr-echoënd in kleurigen warrel tusschen vuilig vergroende spiegels. Overal glom gloei van koperen bakken en meelpotten, ’n schemer en flonker van goud en hel licht, tusschen de hooge, lage, dwarse en hoekige tenten en spullen, aan weerszij, dol van schitterig bonte fleurigheid.

’s Middags opende de kermis met klein gejoel pas van kinders, jochies en meisjes, feestelijk opgesmukt in Zondagsplunje.—

Op havenkant was schorriemorriënder spullenlawaai saamgedromd; de schelle klingeling en ’t heete galmend belgeraas van draaimolens, ’t gebons van karren tusschen ’t eerste gemoker en gedreun van vaste stàndplaatsorgels, vóór of in de spellen.—Dienstmeisjes koekeloerden, jongens schaterden en kinders gilden en sprongen als razende konijntjes, overal rond.

Tegen den middag was de zon weggebleekt, na de kermis met fonkel en gouden glans te hebben ingehaald. Maar zwoel en broeierig bleef Augustushitte zwangeren uit druilgrauwe lucht, boven ’t woelende stedeke, grauw-paars boven orgelenden havenwoel en Baanwijk-boulevard.

Dirk, Piet en Rink van den polder, hadden zich voor de kermis samengevrindschapt, loerend op de meiden van Grint. Jan Grint, uit eigenbelang, om Guurt meer te ontmoeten, school bij hèn; Geert en Trijn, Corrie en Annie weer bij Jàn, om vrijer overal in te draaien en mee te lollen.—Klaas Koome, de Hazewind, was bij de nèven Hassel getrokken, half gelokt met ruim geld, als spotkracht en durfkerel, en om sterker dan zij durfden, de meiden van Grint naar hèn toe te tronen. De meisjes voelden den aandrang van twee kanten, hurkten bangelijk in den knel. Maar Trijn wou niet dat Geert d’r hoofd zou breken, om die narigheidjes. Wat kon hun ’t schelen hoe ’t gaan zou met die vijandelijke kerels, nou ze zelf overborrelden van heerlijken kermiswellust. Zou wèl losloopen.

’s Avonds stapten Dirk, Piet en Rink op ’t pad, gingen ze Jan Grint halen.—’t Speet de meiden dat Jàn niet bij de nèven hoste, de neven met den loodpot! Maar Jan was zèker bij[282]Dirk minstens ’n paar keer Guurt te treffen. Nou moesten de meisjes mee met hèm. Ze stonden klaar aan de deur, liepen naar voor, naar achter, popelend zenuwdruk, gejaagd.—

Toen ze de mannen hoorden aanstappen, en de vooruit schallende schreeuw van hun zangkelen ’t pad òpklaroende, stapten ze hun huisje uit, zoenden moeder Grint, vader en kleuters, en volgden vlug de lustige bazuin-juichende knapen.

Dwars door hobbeligen duinweg, op polderkant aan, ging ’t los.

Piet, Rink en Dirk joedelden in dolle dwarse sprongen, Piet nog op z’n klompen, om lekkerder straks te klakkeren en klos-meppen op de tentplanken.

In slinger-rij, de drie meisjes omarmd-ingehaakt, zongen ze den duisteren avondweg àf, die zomerstil lag te suizelen in heimvol geruisch, onder donker bleek-sterrenglanzend azuur.

Rauw krijschten de kerelsstemmen door den gil’rigen vrouwenzang, in opgewonden passie ’t kermislied uit.

Arreme frouw en kin.. d’reStuurt men noàr de moordenoarskampe haine..Aooaauuw! waa’t ’n skandeLoage wroak van En-gè-land!

Arreme frouw en kin.. d’re

Stuurt men noàr de moordenoarskampe haine..

Aooaauuw! waa’t ’n skande

Loage wroak van En-gè-land!

En telkens met iets bloeddorstigs hysterisch in den nationalen zangkrijsch scheurden door ’t avondstille, week-golvende duinpad, in zwenk van alle stemmen plots, de rauwe geluiden bijéén, een sleurige zeil van gloeiende passie naar ’t refrein:

Aooaauw! waa’t ’n ska-ande!

heel ’n leven van wraak-bloedige dierlijkheid en woede er in uitbrallend.

Midden op den dwarsweg trad plots ’n donker stoetje, ook brullend en zangbruisend bijeengehaakt in slingerrij, woest tegen de Hassels en Grintjes insliertend.[283]

Ikke sel d’r bai stoan op wè-el en wai!Deesie.. Deesie!

Ikke sel d’r bai stoan op wè-el en wai!

Deesie.. Deesie!

verkalden daar krollige mannestemmen. En vlak voor de meisjes hielden stand de zangers, donker-groot in ’t avondduister van duinpad.

—Saa’k stikke! da hai je de maide van Grint, spoog Willem Hassel er uit, met ’n spatstraal van z’n pruim tusschen z’n tanden.—

—Kaik! klonk ’t verrast van andere zij, da binne dur Willem.… Jaa’n.… Henk! en Klaas Koome! telde Piet vagelijk in ’t duister.

—Kaike?.. Hoasewind! f’rek.… en.… enne.. waa’s dá’ veur ’n snaiboon.… wâ? Bolk, Platneus jai? jài! gierde Dirk, die eerst nijdig had willen worden maar in verglijing van bui, in ’n woesten schater schoot.

—Is je waif dur t’met protekollig Ouë, spotte Piet, kèn d’r dâ ouë bier nog werreke?

De neven Hassel hadden met Klaas Grint afgesproken dat zij de meiden zouden halen, en nou had de vent ze toch met die vervloekte klus meegegeven.—

—Saa’k f’rbrande! brulde Willem, daa’s ’n judaàsstreek, t’met hep ie vaif moal d’r aige sait da wài.. wài de maide hebbe daa’s kapsies soeke.…

—Die vint hep dur puur gain koorakter.…

—Nou, hoonde Dirk terug, de meisjes naar zich toesleurend met twee armen tegelijk, wâ motte de kooters mit sukke koale jasse van doen?

Beefwoedend klonk z’n stem in ’t duister.

—Daa’s net, jai hep ’t op je ruiker, ironiseerde Rink, de reuzige polderkerel, ’n kittelstreekje onder Geert’s kin smerend, dat ze schrok.

—Hande thuis, snauwde Geert gemaakt, zich erg in de knel voelend, nu de andere knapen op ’t donkere pad daar dreigden.

—De deftighaid komp! moak ruimte! hoonde Dirk weer.

—Die heere binne d’r soo ellendig pienter, trampelde Piet.[284]

Klaas Koome, nù vriend van den guldenszwaren Hassel, hoonde stekelig en driftig terug, schold op Kees den „dief”, den moordenaar en strooper,—Willem gierde wat gemaakt mee bij elken gemeenen uitflap van Hazewind; dikbullige Jan vloekte pruttelend en Bolk dwergde onrustig achter de dreigkerels. Willem drong weer òp.

—He maide.… wâ motte jullie mit ’n vint van wit hoar.. d’r uitfoere? bai sain in de luure? daa’s niks gedaan! protekollig veur vaif en ’n broer die d’r vaif joar sete hep!.. s’n aige waif half doodklopt, en s’n aiges kooters loat f’r hongere!.. en s’n skoonfoar mit ’t mis kittelt! daa’s de femillie!—Rink reuzigde vóór, dreigend, valsche schaterlachen verproestend. Maar de meisjes wouên geen ruzie, voelden zich veel te lekker in de aanzwellende lol en ’t zanggerucht van de kermis. Ze snakten er naar. De koppen bij elkaar gedonkerd fluisterden ze ’n besluit.—

—Hoor rais manne.… zei plots kloek Geert, wai hebbe d’r vast niks àn,.. aa’s jullie d’r aige skelde en kriefele.. Wai.. wille d’r vast mi de haire meegoan.. aa’t ’t in frinskap lait! jullie mot d’r malkoar f’rstoan.—

—Daa’s net!

—Juistíg.…

—Vast woar,.. snapperden en pieperden de anderen er door heen.

Er klonk wat dof gemor in ’t donker. Rink de reuzige lobbes wou wèl. Willem ook en Jan ’t gulst. Maar Dirk en Piet mokten koppig. Piet wou eerst nog bakkeleien.—Dirk jeukten de handen. Ze gromden de twee broers, als buldoggen. Plots in ’n ruk, drong Rink ze bij elkaar, de stugge haatdragende wraakgierige neven. En in lol plots aangekitteld door de lachschelle meisjes sloeg hun haat in dronkemanszwaai over in zang, werd hun versmoorde jaloerschheid in verteederden gevoelszwenk, afgunstige vriendschap.—Willem greep Dirk vast, Piet,Jan, Rink, de reuzige lobbes, omarmde ’t heele stel, en Henk, ’n takknoest in de hand, smakte zich brutaal met z’n donk’ren kop tusschen de meiden, slobberde in ’n ommezientje[285]ze de vroolijke wangen vol met klink-zoete zoenen.

Jan Grint die stommetje had gespeeld strompelde op zij, en met z’n afgeknakten boomtak, slingerde ie vóór den stoet uit, tamboermajorig manoeuvreerend.

In slinger en sliert eindelijk joolden ze den weg af, op stillen havenkant áán. De meiden vonden dat de knapen zich kranig gehouden hadden. In joligend-mekaar-aangekijk, met de vroolijke oogen vol lach en rumoerlust, bonsden en hotsten ze den krommigen keiweg af, schreeuwden ze ’t uit, toen ze plots vóór zich den rooden schemer, nòg dichter bij den brandgloed van al ’t gas, toortsgewalm en kraamlampen zagen opvlammen. In genotssidder hoorden ze klankenorkaan van al de orgels loeien en dreunen, tusschen het menschkermend en scheurend gezang van kermisgangers, die dromden rond den kook van ’t avondlicht, den roffel van trommels, den gil-schater van den stoomdraaimolen.

Van den polderweg àf, waar de luidlooze weien in angstige luistering trilden en de stilte staàrde naar ’t hellekrochtige kermisgerucht en fakkelgevlam, gierde de stoet, hossend uit ’t zomerlijke duister, al dichter op de licht-razernij áán. De meiden joolden, sprongen, de kerels brulden.

Oooauuw! wat ’n ska-àndeLoage wroak van En-gè-land!

Oooauuw! wat ’n ska-ànde

Loage wroak van En-gè-land!

Van de Haven klonk terug, zwak-vergalmend tot stilstaand gerucht, naar ’t polderland: Ooaauw.. wat ’n skande.—Uit alle havenhoeken daverde en galmde ’t refrein áán; in stikdonker, bij schaduwrood schijnsel van wat eenzame lantaarns; onder bronsgloed van walmende toortsen. En van overal doemden òp in ’t licht, zingende rooie koppen, schal-monden, aangegloeid ros-oranjig in den hellen brand van kermiswoel.—

—Binne dur nou puur luchtskommels? gulzigde Griet, smorend ’r dolle blijheid nou ’t kermisgetier al dichter op ’r aandruischen kwam, oorscheurend fel.—

Ze voelden zich dronken de meiden, nu al, van koortsig verlangend[286]genot. Huiverwellust schroeide ze’t lijf; genot kittelde ze in de kaken en al dichter naderden ze ’t vulkanisch getoorts van gas en flonker-lampen, flambouwen en kleurig-schichtig elektriek.

Sterker bulderden aan, orgeldreunen en ’n woeste warrel en stuif van heete stemmenzang, krijsch en fluitgegil spoog en hoosde ze in d’r begeertronies.

—Dur is dur t’met van alles Geert.… daa’s d’r puur een prêcht! schreeuwde Willem opgewonden, en lievig tegen z’n neef,—nie Dirk? dá’ hai jullie d’r vast nooit sien.… dur is dur.. ’n reusin.… saife-honderd pondjes.… en ’n ieder mog dur betaste en befoele.… of dá’ sai dur ècht is.

—Jai weut d’r gain snars van, stampte Jan Grint ertusschen,—je hep d’r ’n stoomdroaimole.. soo groot krek aa’s ’n poardespul.… en je hep d’r ’n kie-me-tè-mès-koop.… of hoe da loeder hiete mag.… je hep d’r ’n poardekirsis.… ’n skouburg en vaif kèfèe-setans.… en ’n klodder goocheloars.. en woaresaisters.… en skiettinte.. enne gruufelkoamers.. enne.…

—Hohee! gilde in schellen lach Rink er doorheen, woar blaife de lekkere maide dan? wa kan main die spullemikmak hoàmere.… De màide.… de maide.… daa’s de klus! de fles.. dàas ’t faine werk.. aêrs f’rfail je je aige stierlik!

—Ooaauuw! waa’t ’n ska-ande..

brulde Dirk midden in, met Willem die ’n maat achterna strompelde; en hoog lolden de meiden mee.

—Hou d’r je snoater, nie veur je tait.. hakkekruk.. op da terrain wee’k de sangbeweging te motte.. ikke konsteteer van dâ ikke allainig de paàs sel merkeere op dâ terrain.… hee Platneus.. hiere langst.… hiere langst!.… Bolkie! En nou valle jullie d’r in.…

In bas-diepe brom zette Klaas Koome in.

’t Is de kerremis die je vreugte biet..Van wa wai d’r nou rais lekker geniet![287]Wel sait d’r ’n droo-ooge—soo’n saa ie.. held’Skaft d’r moar òf.. kost mooi je liefe geld.Daa’t is d’r ’n la-amstroal van de ofskoàffersbond’n Blaufe knoop in se jaa’s, gloasje mellik an sain mond.

’t Is de kerremis die je vreugte biet..

Van wa wai d’r nou rais lekker geniet![287]

Wel sait d’r ’n droo-ooge—soo’n saa ie.. held’

Skaft d’r moar òf.. kost mooi je liefe geld.

Daa’t is d’r ’n la-amstroal van de ofskoàffersbond

’n Blaufe knoop in se jaa’s, gloasje mellik an sain mond.

In stijgenden heeschen krijsch stond ie voor ’t eind en heel de stoet sliertte ’t refrein de roodbegloeide lucht in:

—Men singt, men host, men lacht, men moakt pelsier..Je loa je waige of drink ’n gloasie bier!Je soekt ’n maideke, da je spoedig vint!In sukke doage binne sai goed gesind!Nou goan je skiete in ’n linnen tint.En roak ie waà’t, kraig je ’n mooi pirsint.

—Men singt, men host, men lacht, men moakt pelsier..

Je loa je waige of drink ’n gloasie bier!

Je soekt ’n maideke, da je spoedig vint!

In sukke doage binne sai goed gesind!

Nou goan je skiete in ’n linnen tint.

En roak ie waà’t, kraig je ’n mooi pirsint.

—Si-iint! galmden ze uit, meiden en kerels, vlak bij ’t havenend waar ’n kankaneerende stoet uit flambouwbrons weghoste, hen kruiste bij ’t duister pakhuisgedrang, en rauw Klaas’ lied overschreeuwde met ’t helsche refrein

—Oooaauw! waa’t ’n skande..Loage wroak van En-ge-land.

—Oooaauw! waa’t ’n skande..

Loage wroak van En-ge-land.

Loslatend hun eigen lied galmden de Grints en Hassels mee met den rauwen stemmenzwenk der o-wat-’n-skande-krijschers.—Zoo, dansend en wulpsch schaterend hosten ze áán in duivelsch gebaar onder eersten ros-gloed van hel gloed-verruischende flambouwenrij, voor groote tent-façade.—

Besefloos werden ze plots oversmakt door ’n bulderstroom van hossers. Met moeite werkten ze zich weer bijéén uit den bruisenden golfstoot van zwarte, duistere, èven en half-begloeide stoeten.

Vlak voor de luchtschommels, dicht aaneengehaakt in armenknel, bleven ze eindelijk staan.

Een rij flakker-felle gasflambouwen op koperen schitterstang gloeiden voor de schommeltent, in hel van rood-goud licht verzwommen. Er naast, vóór de kinematograaf boogden drie elektrische lampen, ’t boomlommer van kastanjelaan ingeheschen,[288]tusschen twijgen en zwaar geblader, rood-paarse trilgloed verflakkerend, tooverig-dekoratief rondlichtend òver den kermiswoel. Al lichtsoorten vochten en worstelden tegen elkaar in. Aan één kant vergloeiden de elektriekbollen als paarse manen, een hel-klare prachtnevel, over boomen en menschkoppen en tenten; aan anderen kant, vlak er naast, dromden en gierden tronies, rossig-aangegloeid in beefwalm van gasflambouwen en petroleumlampetten, hellemaskers gekerfd en duivelsch geschminkt in ’t licht en de angst-zware schaduwen; satanische storting van gloed op monden en oogen, kaken en wangbrokken.—

Uit de nauwe steegjes worstelden lòs gistende proppen bijeengeknelde kerels, meiden, jochies en wijven. Achter de steegspleten met hun duister gewoel gloedschijnselde brandroode lucht van Baanwijk, waar vóórbrok van kermis joelde in helle lichtschatering. Telkens nieuwe donkre drommen in de kronkelige duistere gangetjes, stortten zich in den dampenden avondgloei van vlam-spelige tenten en spullen. Lol, zang en gebral botsten in rauwe hette onder den elkaar-kruisenden menschenwoel in de donk’re steegjes òp; gangetjes en kronkelspleten die er duisterden als zwarte weggetjes tusschen twee rijken vulkanisch beflambouwd: Baanwijk en Haven. Aan ingang van wat kronkelgangetjes bloedde hier en daar rood en groengeel gevlek, weerschijn van kleurig tentglas op verweerde muurbrokken rond gekranst. Maar de meesten donkerden als grotten, waar telkens kankaneerende massa, uit ’t hellelicht van Baanwijk in verzwelgde, voortwoelde ’n poos, in de grottennacht, daar dobberde, terug bonkerde en weer voortgolfde; gloeierig opdook plots weer in den fellen havenbrand, den woest oranje-rood en paars-groenen gloed van flonkerlampen, toortsen en elektriekbollen bij kinematograaf, waarvoor ’t volk woelde klaar-belicht, als in ’n plots opengebarsten dag.

Een orgelschallende orgie, demonische klankenroffel en schetter tegen elkaar inzwirrelend, raasde rond in hellesfeer op de Haven, kretenzee en brallende geruchten, opgejaagd in de[289]gloeiheete tjink-tjinks van bekkenslag en pauken, lawaaiend tot àchter den spoordijk waar polderland eenzaamde in eindeloozen weischemer. En rondom, de melankolieke zeur van ééndeunige orgelwijs. De kastanjeboomen, diepe laan van schel-brandend groen, doorblauwd en doorpaarst van fel-elektriek, grilligde daar als tooneelpark in dekoratieven brand, met z’n dampig poortperspektief, waar aan ’t eind, op verren achtergrond van petroleumfakkelend oranjig roodgoud, een dolle dans van demonen raasde, uitzinnige wereld van rood-donk’re en rood-lichtende, kangoeroesch-kankaneerende wezens; vrouwen en meiden opschuimend d’r rokken in witte branding en bruising van ondergoed; mannen en dronken kerels in vetten lach of strammen ernst, kwijlend, verhit en omgloeid met de klankrazernij van orgelschetter, paukendreun en krijschzang.

Vóór de luchtschommels propten de meiden en kerels zich òp, kanaljeus en doorschroeid van zinnepassie, in puffende omarmingen, wachtend tot de klingelende bel, ronde van elken luchtgang afrinkelde, de roffelende trommel van matroosje vóór ’t orgel, plots dòfte en de kas-juffer àfluien liet tusschen geknars van de plots geremde schommels, gepiep van de stangen, en den rumoerig-beenschuifelenden terugsmak der stil-staande lijven uit den geweldigen slingergang.

In overrompelenden drom sprongen Dirk, Piet, Willem en Rink met de meiden naar voren, fel-loerend op plaats. Dirk had zich woest op Geerts slank lijf gesmakt. Piet schommelde met schalksch-vurige Trijn, de aanhalige Trijn, en Willem, woedend dat hij Geert niet handig genoeg mee had gesleurd, toch zich goedhoudend, bonkerde er maar op los met de snibbige Annie.—

Jan Grint had rondgekoekeloerd of ie Guurt ook zien kon, al voelde ie vooruit, dat ze wel te trotsch zou zijn om met den stoet mee te lollen.—

Rink had nog bij tijds ’n schommel gegrepen waarin ie blonde zenuwachtige Cor droeg. Meer plaats was er voor hun stoetje niet. Woedend, vol spijt holden de overblijvenden terug van[290]de trap.—Klaas Koome raasde wat tegen de luchtschippers die de sloepen òpschoten, zonder den nijdas te woord te staan. Jan Grint, Henk Hassel en de anderen dwarrelden tusschen de aanhossende groepjes, toch niet te vèr van hun klub, tukkig loerend op alleen staande meiden, die meegesleurd wilden worden.

Bolk was verschrompeld en bleuïg, met z’n platten polypneus berossigd en begroend, z’n grillig bevlamde tronie de hoogte inkijkend, tusschen ’n troep meiden weggeschuchterd; voelde zich niet meer thuis in ’t lawaai. Dat hadden de kerels wel begrepen en daarom ’m half aan zijn lot overgelaten. Op weg naar de Grints hadden z’m ontmoet. Hij moest mee, of ie wou of niet.

In ’n hos-storm was ie toen meegesleurd omdat ze nog wat jool met den ouen rakker wilden hebben.—Maar onder den wandel naar meiden en kermis wouên ze’m al weer kwijt. Nou stond ie daar nog voor de luchtschommel, bang-opkijkend naar de sloepjeszwier hoog in de lucht,—in zijn tijd nooit bestaan—z’n ouden kop omkolkt van geraas, bemokerd van dreungeluiden. Telkens schrok ie òp, dacht ie dat ’n sloepje, rakelings langs ’m scherend, tegen z’n harsens zou aanbonsen. En telkens weer verschool ie z’n klein krom lijf schuchterder achter ’n woest-gillenden meidenstoet, bijzij de tent verwoelend, rossig aangegloeid in flakkering van flambouwenvlammen.

Dirk met Geert, ’t mooie zwartje, slingerde ’t hoogst boven tien sloepen uit. Rink rukte als ’n bezetene aan de stangen, dat ie plots in ontzettenden zwier-zwaai met Cor boven tentdak uitzweefde.—In luchtzuigende vaart schoten de schommels òp en néér, scheerden den vloer, zwierden weer òp, plonsden weer neer uit bang-duizelenden slingergang. En hooger, in woesten naijver op elkaar, schreeuwend en lallend, zetten de kerels òp, lijfzwaar zich schurend op de meidlijven bij elken terugzwaai en smak naar àchter, de tent in.—

—Set d’r op Dirk! set d’r op! barstte Geert uit, in heeten schater om haar hoog-dolle vaart, met rillige gloeiingen in ’r lijf van schommelgenot, d’r wellust-woeste oogen strak op Hassels koeienkop gebrand. Dirk voelde ’t warme zweetlichaam[291]op zich aanzwellen bij elken nieuwen ruk en inbuig van ’r opzet. En rukken nu deed ie als ’n bezetene, dat de stangen kermden in de scharnieren. ’n Woeste zweeflol, ’n dolle zwier, niet voelend meer waar ie was, golfde door Dirk’s handen en beenen; bloed spoot ’m naar den kop. En Geert genoot mee, in schommelzwijmel, bang-heerlijk, hoog-wèg in heeten suizenden duizel, dàn in de lucht, dàn beneden, scherend den planken vloer, dat al meer gloeiende rillingen door ’r heensidderden. Al de meiden in de bootjes hitsten de kerels òp, hijgend, hooger-zwiepend de ranke sloepjes, tot plots, midden in den luchtzwijmel, de bel rinkelde, de rem-matroos vastgreep en in smakkend gerucht de luchtvaart gestuit stond in zachten wiegel.

—Wai blaife d’r.. blaife dr’! nog één ronde.… lekkere metroosie, ’t is d’r soo ellendig lekker! krijschte ’n lange meid, oranjegeel begloeid in valsch flambouwlicht, smakkend met tongpunt paljassig d’r heeten mond uit.

—Nog éénmaal dames, guitigde ’n mooie matrooshelper, met glurende oogen lachend tegen de knappe meiden, zoo maar voor ’t uitzoeken. Snel de breed-bekraagde matroosjes, sprongen weer achter de bootjes, duwden tegen ’t achterwerk der meiden, dat ze gierden en raasden van opwinding om de kriebelige duwen.—

En weer gingen in langzamen opzet, tegen elkaar, in vaart-zwiep de ranke sloepjes, schoten ze ver buiten tentfront de lucht in, boven het vloei-flakkerige stangenlicht, dat als ’n toortsenrij ’t spul in z’n bont-geel façade-geschitter bevlamde in helle-gloed. En binnen in, langs de rood gevlagde wanden, bruiste licht, licht, stond koppenwoeste drom meiden en kerels, òp en neer, in storm en slinger; brasten de sloepen door een brand-vlammigen nevel van schijnsels. Dolle silhouetten schimden langs muren en tentdoek, en midden in knarsend geruk, giegel en gekrijsch, bleef dreun-deunen ’t orgel, z’n kanaljeuzen strot òpen, waaruit éénzelfde trompettenschetter verbrulde.—’t Kinder-matroosje aan den ingang, roffelde voor ’t orgel-gebouw op z’n trommel, roffelde ròffelde uit, de razende passie der schommelmeiden en kerels, één dof-rollende dreun van grommingen.[292]Eindelijk klonk de bel weer, smakte sloepjes-luchtval terug.—Dirk en Geert strompelden dronken en waggelend uit, en al de meiden aemechtig lieten zich de bootjes uittillen door de opgedirkte knevel-guitige matrozen, die gniepig streelden en knepen, als felle kereltjes lonkten en tastten.

Dansend bijéén op de estrade, roffel-hakten en stampten de Grints, Hassels en Rink de tent-trap af. Henk, Klaas Koome en nog ’n paar makkers stormden áán, ieder met ’n meid, die telkens wisselden van vrijers.

Mooie Marie Pijler, prachtslanke blonde furie, kankaneerde vóór den stoet ’n woesten dans, met één been de hoogte in kapriolend, haar rokken kniehoog opgerukt, onder krampigen zwenk van ’r lijf. De Grintjes en verblufte kerels om haar, op de tent-trap, klapperstampten en joolden mee van pret.—Maar Hazewind alleen sprong in sluipende lenigheid vlak voor de furie, danste ’n vervariëerde horlepijp met slappe kuiten en slappe polsen, als ’n Engelsche komiek dof klapperend met z’n zolen op ’t hout. De meid Pijler draaide langzaam, één been al hooger uitgerekt om ’m heen, in verwilderde oogen-extase. Haar blonde haartooi vlamde òp in gouden rossigheid, volgedrupt van flambouwenrood, en ’r zwijmeltronie, in wondre omstraling van harenglans, begon plots te proesten in helsch geschater. ’t Woelde om ’t stoetje, de luidruchtigste lachende zangers van heel de luchtschommeltent.

De Grintjes en Hassels, nu mèt Marie Pijlerbijééngegroeid, juichten plots, toen ze ’n endje van de estrade, in ’t helle elektriek, Guurt Hassel oppikten; Guurt, die alleen had staan te koekeloeren naar d’r sekretarieheertje.—Jan Grint pakte ’r vast, lolde er opgewonden meè. Aan één rij, in slingergang, dwars door aanstormende en weghotsende stoeten, kankaneerden ze de Haven àf.—Plots kwam golvende massa opdeinen uit steegjes, die meesleurde ’t stoetje, en al de kerels en meiden weer terugdrong en neerwierp vóór de luchtsloepen, de plek waarvan ze in zwier en zang, afgehost waren. Dat maakte Dirk en Rink nijdig, en woester stortten ze zich in den kermiswoel, sleurden de meiden in armenknel en dolle vaart mee, werkten en trampelden[293]rond, in slag en duw, waar ze wezen wilden.—Maar de kerels hadden geen lol genoeg op straat. ’t Was nog te stil overal. D’r zat nog geen steigerende furie in. Hazewind schold op dà’ terain.. van dà’ tie konsteteerde van dà’ d’r gain duusend minse nog enterd woare.… dà’ de heule kermisbeweging in ’t honderd liep.…—

De meiden gilden, lalden, dat ze dan maar de kroeg of de danshuizen moesten bestormen. De neven Hassel, warm, opgeblazen, hijgend van hitte, en verdoofd van orgeldreun-razernij konden ’t best vinden, zeiden lievig tot mâlkaar dat ’t toch beter zóó was dan je met gladden smoel voorbij te loopen, zonder woord. Ze zeiden ’t maar, wijl ze voelden dat anders Geert er van door zou schieten met ’n ander; Geert die beefde voor ruzie. Dàn zeilde Jan Hassel bij Pijler, dàn Piet bij Cor, dan Henk bij Annie, in stoerigen wissel van lijven en zoen-wangen. De blonde furie Marie duivelde en sprong vooruit, schreeuwde in vlammige dolheid als ’n bezetene, in hysterische stemme-krijsch kanaljeuze liedjes uit; holde en klauterde tusschen tenten en spullen vooròp met den dikken takstronk van alles-zoenenden Henk, den stoet betamboereerend. Telkens schakelde hun slingerrij stuk, door alleen-zwalkende dronken zwervers, die aansliertten en rondrumoerden met stuipige gebaren, kokhalzend en verspuwend brallende liedjes. Door de hosrijen strompelden ze heen, in beestigen slemp weer tusschen de donkere tentruggen verwaggelend hun kaduke lijven.—

Tegen twaalf uur, bij losbreking van schouwburg en Café-chantants van Baanwijk en Bikkerstraat, kwam in helle-rumoer ’n zang-stoet, galm-rauwend de haven overhossen, dat heel ’t Hassel-Grint-groepje en aanhangsels overgolfd verstikte in de machtige uitbarsting van elkaar-kruisenden menschenhos, aangolvend, al dreunender en krijsch-zwellender uit duisteren pakhuis-havenhoek bij polderweg. Drie uur had die uitgolvende bende opgesloten gezeten, als muizen in ’n val, en nu plots roerde er ’n stuip van loswoelend herleven, voortschokkend en in branding klotsend de heele kermisjool.

Na ’n half uur waren Dirk en Willem, Henk en Rink de meiden[294]kwijt; vonden elkaar eindelijk weer, tusschen zwirreling van hossers en zangers. En heel den nacht zwierden ze van danskroeg naar danskroeg, van herberg naar herberg, tot de Grints en Hassels, stombezopen tegen elkaar aanvielen, lam-gekankaneerd en lodderig zwaar, elkaar bijna niet herkennend. De neven begonnen te krauwelen, de meiden gierden. Marie Pijler drensde om ’n jongenspak, sleurde zich d’r rokken van d’r lijf. Eindelijk kwam politie die ’t dronken stelletje, achter andere troepjes áán, van ’t kermis-terrein verduwde.

Zoo strompelden de meiden en dronken knapen, in heesch-schreienden zang, de stik-duistere laantjes in, om Wiereland en Duinkijk.—

Back to Index Next