DERDE BEDRIJF.

[Inhoud]DERDE BEDRIJF.(Zelfde kamer als voren. Avond. Een lamp brandt. De schouw belicht fel-rood het vertrekje. Een gierende wind huilt lange het huis).[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.De Boekhouder.Jo(lezend voor een der bedsteden).… En dat versie is màchtig mooi … Luister-je?…Aan Maria voor de Overledenen.„Moeder Gods, zie vol erbarmen„Op uw arme kinderen neer;„Reik hun uwe reddende armen,„Wees hun voorspraak bij den Heer:„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:„Maakt een einde aan al hun smart.”…(in de bedstee starend).Slaap je, tante?… Slaap-je? (Geklop. Zij loopt op de teenen naar de kookhokdeur,[79]legt den vinger op den mond, om Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)… Zachies juffrouw …Clémentine.Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!… Wat ’n wèer!… Me oogen zitten vol zand … Leit Knier te bed?…Jo.Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en hoeste …Clémentine.’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan, Kaps!… Kàps!…De Boekhouder.Jawel …Clémentine.… Op de táfel … Da’s ’n penitentie – zoo’n doove kwartel.… Wat heb je gelezen?Jo.De kathelieke illestraasie …Clémentine.Waar heb je de èieren gestopt?De Boekhouder.’k Versta je wel …Kniertje(in de bedstede).Is daar iemand?…Clémentine.Ik ben ’t, Clémentine …Kniertje(opstaand).Is de wind nóg niet gaan legge …Clémentine.’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?…[80]De Boekhouder.’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t zand in je ooge stuift …Clémentine.’t Is anders wel ráar, hoor … D’r was twéemaal meer vleesch in …De Boekhouder.Watte?… ’k Versta niks met die wind …Kniertje.Dank u wel, juffrouw …Clémentine(de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier … De àndere!…De Boekhouder.Da’s vijf … Enne …(z’n hand bekijkend, die druipt van eigeel)… Enne …Clémentine.Natuurlijk gebroken!De Boekhouder(z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel –)... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting – da’s ’n smurrie …Jo(lachend).Bak ’r ’n ommelet van …De Boekhouder.Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb … Kijk me sleutels is …Clémentine(lachend).Dat noemt-ie sekuur opbergen!… Ga maar naar huis …De Boekhouder(kribbig).Nee – niewaar!Clémentine(harder).Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!…[81]De Boekhouder.… Me beurs … en me zakdoek … en me kurketrekker …(valsch)Dàg …(af).[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Clémentine.Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet – doof – nijdig – smaakt ’t?…Kniertje.Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke …Clémentine.Dat zal ’k wel làten … Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten … Mond dicht … anders krijg ’k ’n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?… Ze is nog nooit zoo hóóg geweest!…Jo.Ik wil wel, juffrouw …Kniertje.Nee, laat me nou niet alleen … Is dat weer om na ’t strand te gaan –(een gekraak)Hè!Jo.Wat wàs dat?Clémentine.’kHebiets hooren breken.[82][Inhoud]DERDE TOONEEL.De vorigen.Cobus.Cobus.God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar …Jo.Ben je bezeerd?Cobus.Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou is me kop had gezete!… De boom naast ’t varkeshok is in tweeën gebroke as ’n – as ’n gousche pijp …Kniertje.Is-die op ’t hòk neergekomme?…Cobus.Gloof ’k haast wel …Kniertje.As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo stuk.Jo.Ach, wel nee!… Tante denkt àltijd ’t ergste …(verwonderd).Oom Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer …Cobus.Dokter hale voor Daan …Clémentine.Is ouwe Daan ziek?…Cobus.Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in – de boone met speksaus braakt-ie met permissie …Clémentine.… Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?…[83]Cobus.Tja … de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk bakke!… Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse … Van middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg: „moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij … Maar nou strakkies zeit ze: „je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.Jo.Komt Simon dan hier?Clémentine.Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te rollen …Cobus.Maar hij is van avond niet dronken …Jo.Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!Cobus.As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat ’n wind!… Hoor is!… Hóór is!… Straks komme de panne na beneeje …[84]Jo.Nou, vertel verder …Cobus.… Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie buiten westen leit – bàng as die was voor de dood … bàng …Clémentine.Dat zal iedereen toch wel, Cobus …Cobus(diepzinnig-eigenwijs.)Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. – Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme de vissche … Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze … dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde dag … Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis, dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig –[85]en tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur … Enne om kele te snije – één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig honderd ooge, die je ankijke … niks as ankijke … ènkel ankijke. – Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije … Tja, tja – en bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg: wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton, maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan, bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke …Kniertje.Is dat nou praat as ’t nacht is … ’t Lijkt wel of-ie ’n slokkie op heb.Cobus.’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?Kniertje(luisterend tusschen de bedsteden).Heb ’k nou gelijk met ’t varkeshok of niet? Hoor ’t[86]arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil, dat ’t schot ingezakt is.Jo.Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!Kniertje.Ach, wat zanik je!(af)Jo.Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k Zal ’r ’n handje …Cobus.Pas op voor ’t lampeglas …Clémentine(bij ’t raam).O, o, wat ’n weer …(terug bij de tafel).– Cobus – ’k zal God dànke als deHoop van Zegenbinnen is.Cobus.Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht … Maar deHoopis ’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.Clémentine.Dat zeg jij …Cobus.Néé, dat zeit iedereen die gevaren het … Ook ’n kommetje, juffrouw?Clémentine.Nee – nee –(na een stilte – starend)’k Zal God vannacht tóch bidden …Cobus.Da’s heel braaf, juffrouw … Maar deJacobais uit en deMathildais uit en deVerwachtingis uit … Waarom zou je voor één schip?…Clémentine.… DeHoop van Zegenis zoo rot zegt – zegt …(stopt angstig).[87]Cobus(koffie slurpend).Wiè zeit dat?Clémentine.… Dat zegt … dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo in …Cobus.Nee – nou zit Je te jókke …Clémentine.O – je ben wel beleefd …Cobus.As deHoop van Zegenròt was, dan zou jouw vader …Clémentine.Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust … Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.Kniertje.Goed dat we zijn weze kijke …Jo.’t Schot was omgewaaid.Kniertje.O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de huisreis.Jo.Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek ’k me … Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo lang en zoo akelig … Ja?…[Inhoud]VIERDE TOONEEL.De vorigen.Simon.Marietje.Simon.Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je verdomde gebler …[88]Kniertje.Scheelt je wat?Marietje.As ’k an Mees denk …Kniertje.Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók … ’n goeie zeemansvrouw … domme meid … kinderachtige meid … Geef ’r maar ’n kommetje troost …Marietje.’t Loopt in de zèsde week …Cobus.Huil niet voor je geslagen wordt!… Jullie hebbe nog niks mee gemaakt!… Staat de ekiepazie voor de deur?Simon.’k Heb ’r donders weinig lol in … As ’k ’t niet voor Dáan …Jo.Dat zal je goed doen, Simon …Simon(slurpend).Verdijd – da’s heet!… ’t Is me nòg is gebeurd met de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op zee …Kniertje.Ja – ja. –Jo.Nog ’n kommetje?Simon.Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!… Klaar, Cobus?[89]Cobus.As je maar voorzichtig ben … Nacht samen …[Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Marietje.Jo.Jessus, zit nou niet zoo sip!… Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks …Marietje.Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg … En ’k heb zoo náár gedroomd … zoo schrikkelijk …Clémentine.Droome zijn bedrog, malle meid …Marietje.’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r wéer geklopt – zoo(klopt op de tafel)– en toen heb ’k Mees z’n gezicht gezien – zoo bleek as … God, o, God … En d’r was niks – niks as wind …Kniertje(doodelijk-angstig).Drièmaal geklopt?… Driémaal …Marietje.Telkes zoo – precies zoo – …Jo.Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r lijf te jage met je geklop …(Geklop. Schrik van allen).[90][Inhoud]ZESDE TOONEEL.De vorigen.Saart.Truus.Saart.Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …Truus.Magge we effen?Jo.Hè, góddánk, dat jullie komme.Saart.Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies bij!Truus.’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …Knier(een kous stoppend).Twéé ducdalve …Saart.Vertel nou liever wat ànders …Jo.Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?Saart.Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…Jo.Nou – Géert wou nooit suiker …Clémentine.Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …Truus(breiend).Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest …Saart(breiend).Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.Jo(een baaien broek verstellend).Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …Saart.Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …Jo.’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…Clémentine.Ben jij getróúwd geweest, Saart?Saart.Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel, waarvan-ie ’t[92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.Clémentine.Ik bie je geen gùlden! Hahaha!Jo.Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…Saart.Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…Clémentine.Die is leuk!…Jo.O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…Saart.’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege – zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!Clémentine.Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…Saart.… En dan most ’k ’m schoonmake met[93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …Clémentine.Hè – jakkes!…Saart.’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.Jo.En je het ’r laatst zèllef om gelache!Saart.Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …Clémentine.Màg? Wie zal ’t je belette?Saart.Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat deWisselvalligheid[94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof ’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.Truus(zeurigjes-breiend).Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …Saart.Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …Truus.’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …Clémentine.Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee an te hooren …Kniertje.Vertel nou geen dinge van dood en ellende …Saart.Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete in plaasvanKnier …Truus(rustig-breiend en toonloos pratend).Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen[95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg met deMagneet– ja, ’t was deMagneet– op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – DeMagneetbleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet an …Jo(verschrikt).Sst! Wees is stil …Saart.Niks. Enkel wind.Truus.… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …Marietje(breiend).Da’s in Maassluis óok …Truus.En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k zegge: deAlbert Costerof deGoedkoopkomt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …Clémentine.… En …Truus(in den schouw starend).En … en … deMagneetmet me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – deMagneetbleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van deMagneet?” zei die dan: „née, ’t is deVrouw Mariaof deWaakzaamheidof deConcordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar deMagneetkwám niet, – kwám niet – telangeleste[97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel(toonloos)... De visch wordt dúur betaald …Clémentine(na eene verhaal-stilte).… En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?Truus.Ari …Jo.Nou … da’s nog zoo kort gelejen …Truus(rustig).Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …Kniertje.Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.Truus(gelaten).U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank[98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald …(snikt zachtjes).Jo(opstaand – haar pakkend).Nou – Truus!…Saart.Schenk ’r nog maar ’n kommetje …(tot Marietje)Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …Marietje.Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken is.Jo(nerveus).Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …Clémentine.Was dat niet op de haringvangst?…Marietje(weer doorbreiend).Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie … De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord … God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en[99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …Clémentine.Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …Marietje.… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …Clémentine.Nou Marietje.Marietje.Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost … Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.[100]Jo.Achttien gulden voor je kind … achttien …(verschrikt de windvlagen beluistrend).Wees is stil …Saart.Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?Jo.Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!Kniertje(voor zich heen).Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …Clémentine.Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.Kniertje.Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en de vissche[101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel –(een stilte)’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.Truus.Ja – zìj kan er van meeprate …Kniertje(stillekens stoppend).Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers[102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef deClémentine– die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald … Huil je juffrouw?[103]Clémentine(losbarstend).God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …Kniertje.… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …Jo(woest-opstuivend)… Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had(met de vuisten haar hoofd bebonzend)Jullie make iemand dol, dol, dol!…Clémentine(verbaasd).Jo – wat hèb je?…Jo(hartstochtelijk)… Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook!(gillend)Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn …(smijt heftig de deur achter zich dicht).[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.De vorigen zonder Jo.Truus(angstig).’k Gloof dat se bàng is geworden …Marietje.Wil ’k ’r gaan opzoeke?…[104]Kniertje.Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?…Clémentine.’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel ’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na huis?Saart.As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai je niet weg – Dag Knier.Marietje(bedrukt).Dag tante Knier …Kniertje.Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere …Truus.Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar ja –Kniertje.Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d’r direk, wil je?(Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).[105][Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Jo(plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje los).Kniertje.Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat ’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.Jo(ruw).Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r vader …Kniertje.En voor òns …Jo.En voor òns …(een stilte)De zee is zoo wild …Kniertje.Ben je weze kijke?…Jo(angstig).Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is weggeslage … de pier staat onder(een stilte. Kniertje bidt)... O! O! ’k Ben kapot van die smerige verhale!Kniertje.Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op[106]zee dan onze jonges(haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers betasten den rozenkrans).Jo.Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m gesard …(ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.)Kniertje(driftig van angst).Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote van ’t raam!…Jo(kermend).O! O! O!…Kniertje(hevig-beangst).Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je dan wat! – Naast ’t zeepbakkie!(een stilte)Heb-ie ze?…(Jo steekt huilend-angstig de lamp aan)’k Ben gewoon koud geworde(tot Jo, die snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?…Jo(drensend).’k Ben bang …Kniertje(angstig).Mot je niet weze …Jo.As ’r iets gebeurt – dan – dan – …Kniertje.Wees nou verstandig en klee je uit …[107]Jo.Nee, ’k blijf hier de heele nacht.Kniertje.’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je zellef moeder …Jo(hartstochtelijk).Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je zegt, tante Knier! – As Geert(stokt hijgend)– ’k Heb ’t je niet durve zegge …Kniertje.Is ’t tusschen jou en Geert … –(Jo snikt hevig)Da’s niet mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn, is mijn zoon.(een stilte – de wind giert)Kijk niet zoo in ’t vuur – huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen(legt haar gebedenboek op tafel).Jo(wanhopig).Ik wil niet bidde …Kniertje.… Niet bidde?Jo(gejaagd).As ’r iets gebeurt …Kniertje(heftig)… ’r Gebeurt niks!Jo(woest)… As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks, niks …Kniertje(angstig).Praat zoo niet …[108]Jo.Wat heb je an ’n kind zonder man …Kniertje.Mag jij dat zegge?Jo(met het hoofd op de tafel bonzend).… Die wind maakt me gek, tante!…Kniertje(slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s bevende stem)O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen …(De wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)Einde van het Derde Bedrijf.[109]

[Inhoud]DERDE BEDRIJF.(Zelfde kamer als voren. Avond. Een lamp brandt. De schouw belicht fel-rood het vertrekje. Een gierende wind huilt lange het huis).[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.De Boekhouder.Jo(lezend voor een der bedsteden).… En dat versie is màchtig mooi … Luister-je?…Aan Maria voor de Overledenen.„Moeder Gods, zie vol erbarmen„Op uw arme kinderen neer;„Reik hun uwe reddende armen,„Wees hun voorspraak bij den Heer:„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:„Maakt een einde aan al hun smart.”…(in de bedstee starend).Slaap je, tante?… Slaap-je? (Geklop. Zij loopt op de teenen naar de kookhokdeur,[79]legt den vinger op den mond, om Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)… Zachies juffrouw …Clémentine.Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!… Wat ’n wèer!… Me oogen zitten vol zand … Leit Knier te bed?…Jo.Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en hoeste …Clémentine.’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan, Kaps!… Kàps!…De Boekhouder.Jawel …Clémentine.… Op de táfel … Da’s ’n penitentie – zoo’n doove kwartel.… Wat heb je gelezen?Jo.De kathelieke illestraasie …Clémentine.Waar heb je de èieren gestopt?De Boekhouder.’k Versta je wel …Kniertje(in de bedstede).Is daar iemand?…Clémentine.Ik ben ’t, Clémentine …Kniertje(opstaand).Is de wind nóg niet gaan legge …Clémentine.’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?…[80]De Boekhouder.’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t zand in je ooge stuift …Clémentine.’t Is anders wel ráar, hoor … D’r was twéemaal meer vleesch in …De Boekhouder.Watte?… ’k Versta niks met die wind …Kniertje.Dank u wel, juffrouw …Clémentine(de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier … De àndere!…De Boekhouder.Da’s vijf … Enne …(z’n hand bekijkend, die druipt van eigeel)… Enne …Clémentine.Natuurlijk gebroken!De Boekhouder(z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel –)... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting – da’s ’n smurrie …Jo(lachend).Bak ’r ’n ommelet van …De Boekhouder.Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb … Kijk me sleutels is …Clémentine(lachend).Dat noemt-ie sekuur opbergen!… Ga maar naar huis …De Boekhouder(kribbig).Nee – niewaar!Clémentine(harder).Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!…[81]De Boekhouder.… Me beurs … en me zakdoek … en me kurketrekker …(valsch)Dàg …(af).[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Clémentine.Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet – doof – nijdig – smaakt ’t?…Kniertje.Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke …Clémentine.Dat zal ’k wel làten … Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten … Mond dicht … anders krijg ’k ’n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?… Ze is nog nooit zoo hóóg geweest!…Jo.Ik wil wel, juffrouw …Kniertje.Nee, laat me nou niet alleen … Is dat weer om na ’t strand te gaan –(een gekraak)Hè!Jo.Wat wàs dat?Clémentine.’kHebiets hooren breken.[82][Inhoud]DERDE TOONEEL.De vorigen.Cobus.Cobus.God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar …Jo.Ben je bezeerd?Cobus.Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou is me kop had gezete!… De boom naast ’t varkeshok is in tweeën gebroke as ’n – as ’n gousche pijp …Kniertje.Is-die op ’t hòk neergekomme?…Cobus.Gloof ’k haast wel …Kniertje.As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo stuk.Jo.Ach, wel nee!… Tante denkt àltijd ’t ergste …(verwonderd).Oom Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer …Cobus.Dokter hale voor Daan …Clémentine.Is ouwe Daan ziek?…Cobus.Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in – de boone met speksaus braakt-ie met permissie …Clémentine.… Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?…[83]Cobus.Tja … de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk bakke!… Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse … Van middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg: „moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij … Maar nou strakkies zeit ze: „je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.Jo.Komt Simon dan hier?Clémentine.Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te rollen …Cobus.Maar hij is van avond niet dronken …Jo.Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!Cobus.As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat ’n wind!… Hoor is!… Hóór is!… Straks komme de panne na beneeje …[84]Jo.Nou, vertel verder …Cobus.… Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie buiten westen leit – bàng as die was voor de dood … bàng …Clémentine.Dat zal iedereen toch wel, Cobus …Cobus(diepzinnig-eigenwijs.)Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. – Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme de vissche … Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze … dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde dag … Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis, dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig –[85]en tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur … Enne om kele te snije – één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig honderd ooge, die je ankijke … niks as ankijke … ènkel ankijke. – Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije … Tja, tja – en bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg: wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton, maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan, bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke …Kniertje.Is dat nou praat as ’t nacht is … ’t Lijkt wel of-ie ’n slokkie op heb.Cobus.’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?Kniertje(luisterend tusschen de bedsteden).Heb ’k nou gelijk met ’t varkeshok of niet? Hoor ’t[86]arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil, dat ’t schot ingezakt is.Jo.Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!Kniertje.Ach, wat zanik je!(af)Jo.Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k Zal ’r ’n handje …Cobus.Pas op voor ’t lampeglas …Clémentine(bij ’t raam).O, o, wat ’n weer …(terug bij de tafel).– Cobus – ’k zal God dànke als deHoop van Zegenbinnen is.Cobus.Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht … Maar deHoopis ’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.Clémentine.Dat zeg jij …Cobus.Néé, dat zeit iedereen die gevaren het … Ook ’n kommetje, juffrouw?Clémentine.Nee – nee –(na een stilte – starend)’k Zal God vannacht tóch bidden …Cobus.Da’s heel braaf, juffrouw … Maar deJacobais uit en deMathildais uit en deVerwachtingis uit … Waarom zou je voor één schip?…Clémentine.… DeHoop van Zegenis zoo rot zegt – zegt …(stopt angstig).[87]Cobus(koffie slurpend).Wiè zeit dat?Clémentine.… Dat zegt … dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo in …Cobus.Nee – nou zit Je te jókke …Clémentine.O – je ben wel beleefd …Cobus.As deHoop van Zegenròt was, dan zou jouw vader …Clémentine.Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust … Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.Kniertje.Goed dat we zijn weze kijke …Jo.’t Schot was omgewaaid.Kniertje.O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de huisreis.Jo.Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek ’k me … Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo lang en zoo akelig … Ja?…[Inhoud]VIERDE TOONEEL.De vorigen.Simon.Marietje.Simon.Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je verdomde gebler …[88]Kniertje.Scheelt je wat?Marietje.As ’k an Mees denk …Kniertje.Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók … ’n goeie zeemansvrouw … domme meid … kinderachtige meid … Geef ’r maar ’n kommetje troost …Marietje.’t Loopt in de zèsde week …Cobus.Huil niet voor je geslagen wordt!… Jullie hebbe nog niks mee gemaakt!… Staat de ekiepazie voor de deur?Simon.’k Heb ’r donders weinig lol in … As ’k ’t niet voor Dáan …Jo.Dat zal je goed doen, Simon …Simon(slurpend).Verdijd – da’s heet!… ’t Is me nòg is gebeurd met de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op zee …Kniertje.Ja – ja. –Jo.Nog ’n kommetje?Simon.Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!… Klaar, Cobus?[89]Cobus.As je maar voorzichtig ben … Nacht samen …[Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Marietje.Jo.Jessus, zit nou niet zoo sip!… Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks …Marietje.Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg … En ’k heb zoo náár gedroomd … zoo schrikkelijk …Clémentine.Droome zijn bedrog, malle meid …Marietje.’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r wéer geklopt – zoo(klopt op de tafel)– en toen heb ’k Mees z’n gezicht gezien – zoo bleek as … God, o, God … En d’r was niks – niks as wind …Kniertje(doodelijk-angstig).Drièmaal geklopt?… Driémaal …Marietje.Telkes zoo – precies zoo – …Jo.Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r lijf te jage met je geklop …(Geklop. Schrik van allen).[90][Inhoud]ZESDE TOONEEL.De vorigen.Saart.Truus.Saart.Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …Truus.Magge we effen?Jo.Hè, góddánk, dat jullie komme.Saart.Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies bij!Truus.’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …Knier(een kous stoppend).Twéé ducdalve …Saart.Vertel nou liever wat ànders …Jo.Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?Saart.Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…Jo.Nou – Géert wou nooit suiker …Clémentine.Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …Truus(breiend).Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest …Saart(breiend).Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.Jo(een baaien broek verstellend).Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …Saart.Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …Jo.’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…Clémentine.Ben jij getróúwd geweest, Saart?Saart.Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel, waarvan-ie ’t[92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.Clémentine.Ik bie je geen gùlden! Hahaha!Jo.Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…Saart.Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…Clémentine.Die is leuk!…Jo.O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…Saart.’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege – zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!Clémentine.Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…Saart.… En dan most ’k ’m schoonmake met[93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …Clémentine.Hè – jakkes!…Saart.’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.Jo.En je het ’r laatst zèllef om gelache!Saart.Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …Clémentine.Màg? Wie zal ’t je belette?Saart.Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat deWisselvalligheid[94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof ’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.Truus(zeurigjes-breiend).Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …Saart.Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …Truus.’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …Clémentine.Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee an te hooren …Kniertje.Vertel nou geen dinge van dood en ellende …Saart.Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete in plaasvanKnier …Truus(rustig-breiend en toonloos pratend).Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen[95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg met deMagneet– ja, ’t was deMagneet– op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – DeMagneetbleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet an …Jo(verschrikt).Sst! Wees is stil …Saart.Niks. Enkel wind.Truus.… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …Marietje(breiend).Da’s in Maassluis óok …Truus.En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k zegge: deAlbert Costerof deGoedkoopkomt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …Clémentine.… En …Truus(in den schouw starend).En … en … deMagneetmet me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – deMagneetbleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van deMagneet?” zei die dan: „née, ’t is deVrouw Mariaof deWaakzaamheidof deConcordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar deMagneetkwám niet, – kwám niet – telangeleste[97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel(toonloos)... De visch wordt dúur betaald …Clémentine(na eene verhaal-stilte).… En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?Truus.Ari …Jo.Nou … da’s nog zoo kort gelejen …Truus(rustig).Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …Kniertje.Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.Truus(gelaten).U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank[98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald …(snikt zachtjes).Jo(opstaand – haar pakkend).Nou – Truus!…Saart.Schenk ’r nog maar ’n kommetje …(tot Marietje)Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …Marietje.Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken is.Jo(nerveus).Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …Clémentine.Was dat niet op de haringvangst?…Marietje(weer doorbreiend).Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie … De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord … God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en[99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …Clémentine.Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …Marietje.… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …Clémentine.Nou Marietje.Marietje.Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost … Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.[100]Jo.Achttien gulden voor je kind … achttien …(verschrikt de windvlagen beluistrend).Wees is stil …Saart.Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?Jo.Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!Kniertje(voor zich heen).Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …Clémentine.Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.Kniertje.Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en de vissche[101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel –(een stilte)’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.Truus.Ja – zìj kan er van meeprate …Kniertje(stillekens stoppend).Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers[102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef deClémentine– die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald … Huil je juffrouw?[103]Clémentine(losbarstend).God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …Kniertje.… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …Jo(woest-opstuivend)… Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had(met de vuisten haar hoofd bebonzend)Jullie make iemand dol, dol, dol!…Clémentine(verbaasd).Jo – wat hèb je?…Jo(hartstochtelijk)… Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook!(gillend)Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn …(smijt heftig de deur achter zich dicht).[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.De vorigen zonder Jo.Truus(angstig).’k Gloof dat se bàng is geworden …Marietje.Wil ’k ’r gaan opzoeke?…[104]Kniertje.Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?…Clémentine.’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel ’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na huis?Saart.As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai je niet weg – Dag Knier.Marietje(bedrukt).Dag tante Knier …Kniertje.Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere …Truus.Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar ja –Kniertje.Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d’r direk, wil je?(Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).[105][Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Jo(plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje los).Kniertje.Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat ’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.Jo(ruw).Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r vader …Kniertje.En voor òns …Jo.En voor òns …(een stilte)De zee is zoo wild …Kniertje.Ben je weze kijke?…Jo(angstig).Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is weggeslage … de pier staat onder(een stilte. Kniertje bidt)... O! O! ’k Ben kapot van die smerige verhale!Kniertje.Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op[106]zee dan onze jonges(haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers betasten den rozenkrans).Jo.Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m gesard …(ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.)Kniertje(driftig van angst).Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote van ’t raam!…Jo(kermend).O! O! O!…Kniertje(hevig-beangst).Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je dan wat! – Naast ’t zeepbakkie!(een stilte)Heb-ie ze?…(Jo steekt huilend-angstig de lamp aan)’k Ben gewoon koud geworde(tot Jo, die snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?…Jo(drensend).’k Ben bang …Kniertje(angstig).Mot je niet weze …Jo.As ’r iets gebeurt – dan – dan – …Kniertje.Wees nou verstandig en klee je uit …[107]Jo.Nee, ’k blijf hier de heele nacht.Kniertje.’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je zellef moeder …Jo(hartstochtelijk).Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je zegt, tante Knier! – As Geert(stokt hijgend)– ’k Heb ’t je niet durve zegge …Kniertje.Is ’t tusschen jou en Geert … –(Jo snikt hevig)Da’s niet mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn, is mijn zoon.(een stilte – de wind giert)Kijk niet zoo in ’t vuur – huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen(legt haar gebedenboek op tafel).Jo(wanhopig).Ik wil niet bidde …Kniertje.… Niet bidde?Jo(gejaagd).As ’r iets gebeurt …Kniertje(heftig)… ’r Gebeurt niks!Jo(woest)… As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks, niks …Kniertje(angstig).Praat zoo niet …[108]Jo.Wat heb je an ’n kind zonder man …Kniertje.Mag jij dat zegge?Jo(met het hoofd op de tafel bonzend).… Die wind maakt me gek, tante!…Kniertje(slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s bevende stem)O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen …(De wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)Einde van het Derde Bedrijf.[109]

DERDE BEDRIJF.(Zelfde kamer als voren. Avond. Een lamp brandt. De schouw belicht fel-rood het vertrekje. Een gierende wind huilt lange het huis).

(Zelfde kamer als voren. Avond. Een lamp brandt. De schouw belicht fel-rood het vertrekje. Een gierende wind huilt lange het huis).

[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.De Boekhouder.Jo(lezend voor een der bedsteden).… En dat versie is màchtig mooi … Luister-je?…Aan Maria voor de Overledenen.„Moeder Gods, zie vol erbarmen„Op uw arme kinderen neer;„Reik hun uwe reddende armen,„Wees hun voorspraak bij den Heer:„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:„Maakt een einde aan al hun smart.”…(in de bedstee starend).Slaap je, tante?… Slaap-je? (Geklop. Zij loopt op de teenen naar de kookhokdeur,[79]legt den vinger op den mond, om Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)… Zachies juffrouw …Clémentine.Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!… Wat ’n wèer!… Me oogen zitten vol zand … Leit Knier te bed?…Jo.Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en hoeste …Clémentine.’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan, Kaps!… Kàps!…De Boekhouder.Jawel …Clémentine.… Op de táfel … Da’s ’n penitentie – zoo’n doove kwartel.… Wat heb je gelezen?Jo.De kathelieke illestraasie …Clémentine.Waar heb je de èieren gestopt?De Boekhouder.’k Versta je wel …Kniertje(in de bedstede).Is daar iemand?…Clémentine.Ik ben ’t, Clémentine …Kniertje(opstaand).Is de wind nóg niet gaan legge …Clémentine.’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?…[80]De Boekhouder.’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t zand in je ooge stuift …Clémentine.’t Is anders wel ráar, hoor … D’r was twéemaal meer vleesch in …De Boekhouder.Watte?… ’k Versta niks met die wind …Kniertje.Dank u wel, juffrouw …Clémentine(de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier … De àndere!…De Boekhouder.Da’s vijf … Enne …(z’n hand bekijkend, die druipt van eigeel)… Enne …Clémentine.Natuurlijk gebroken!De Boekhouder(z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel –)... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting – da’s ’n smurrie …Jo(lachend).Bak ’r ’n ommelet van …De Boekhouder.Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb … Kijk me sleutels is …Clémentine(lachend).Dat noemt-ie sekuur opbergen!… Ga maar naar huis …De Boekhouder(kribbig).Nee – niewaar!Clémentine(harder).Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!…[81]De Boekhouder.… Me beurs … en me zakdoek … en me kurketrekker …(valsch)Dàg …(af).[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Clémentine.Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet – doof – nijdig – smaakt ’t?…Kniertje.Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke …Clémentine.Dat zal ’k wel làten … Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten … Mond dicht … anders krijg ’k ’n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?… Ze is nog nooit zoo hóóg geweest!…Jo.Ik wil wel, juffrouw …Kniertje.Nee, laat me nou niet alleen … Is dat weer om na ’t strand te gaan –(een gekraak)Hè!Jo.Wat wàs dat?Clémentine.’kHebiets hooren breken.[82][Inhoud]DERDE TOONEEL.De vorigen.Cobus.Cobus.God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar …Jo.Ben je bezeerd?Cobus.Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou is me kop had gezete!… De boom naast ’t varkeshok is in tweeën gebroke as ’n – as ’n gousche pijp …Kniertje.Is-die op ’t hòk neergekomme?…Cobus.Gloof ’k haast wel …Kniertje.As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo stuk.Jo.Ach, wel nee!… Tante denkt àltijd ’t ergste …(verwonderd).Oom Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer …Cobus.Dokter hale voor Daan …Clémentine.Is ouwe Daan ziek?…Cobus.Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in – de boone met speksaus braakt-ie met permissie …Clémentine.… Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?…[83]Cobus.Tja … de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk bakke!… Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse … Van middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg: „moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij … Maar nou strakkies zeit ze: „je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.Jo.Komt Simon dan hier?Clémentine.Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te rollen …Cobus.Maar hij is van avond niet dronken …Jo.Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!Cobus.As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat ’n wind!… Hoor is!… Hóór is!… Straks komme de panne na beneeje …[84]Jo.Nou, vertel verder …Cobus.… Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie buiten westen leit – bàng as die was voor de dood … bàng …Clémentine.Dat zal iedereen toch wel, Cobus …Cobus(diepzinnig-eigenwijs.)Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. – Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme de vissche … Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze … dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde dag … Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis, dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig –[85]en tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur … Enne om kele te snije – één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig honderd ooge, die je ankijke … niks as ankijke … ènkel ankijke. – Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije … Tja, tja – en bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg: wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton, maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan, bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke …Kniertje.Is dat nou praat as ’t nacht is … ’t Lijkt wel of-ie ’n slokkie op heb.Cobus.’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?Kniertje(luisterend tusschen de bedsteden).Heb ’k nou gelijk met ’t varkeshok of niet? Hoor ’t[86]arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil, dat ’t schot ingezakt is.Jo.Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!Kniertje.Ach, wat zanik je!(af)Jo.Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k Zal ’r ’n handje …Cobus.Pas op voor ’t lampeglas …Clémentine(bij ’t raam).O, o, wat ’n weer …(terug bij de tafel).– Cobus – ’k zal God dànke als deHoop van Zegenbinnen is.Cobus.Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht … Maar deHoopis ’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.Clémentine.Dat zeg jij …Cobus.Néé, dat zeit iedereen die gevaren het … Ook ’n kommetje, juffrouw?Clémentine.Nee – nee –(na een stilte – starend)’k Zal God vannacht tóch bidden …Cobus.Da’s heel braaf, juffrouw … Maar deJacobais uit en deMathildais uit en deVerwachtingis uit … Waarom zou je voor één schip?…Clémentine.… DeHoop van Zegenis zoo rot zegt – zegt …(stopt angstig).[87]Cobus(koffie slurpend).Wiè zeit dat?Clémentine.… Dat zegt … dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo in …Cobus.Nee – nou zit Je te jókke …Clémentine.O – je ben wel beleefd …Cobus.As deHoop van Zegenròt was, dan zou jouw vader …Clémentine.Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust … Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.Kniertje.Goed dat we zijn weze kijke …Jo.’t Schot was omgewaaid.Kniertje.O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de huisreis.Jo.Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek ’k me … Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo lang en zoo akelig … Ja?…[Inhoud]VIERDE TOONEEL.De vorigen.Simon.Marietje.Simon.Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je verdomde gebler …[88]Kniertje.Scheelt je wat?Marietje.As ’k an Mees denk …Kniertje.Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók … ’n goeie zeemansvrouw … domme meid … kinderachtige meid … Geef ’r maar ’n kommetje troost …Marietje.’t Loopt in de zèsde week …Cobus.Huil niet voor je geslagen wordt!… Jullie hebbe nog niks mee gemaakt!… Staat de ekiepazie voor de deur?Simon.’k Heb ’r donders weinig lol in … As ’k ’t niet voor Dáan …Jo.Dat zal je goed doen, Simon …Simon(slurpend).Verdijd – da’s heet!… ’t Is me nòg is gebeurd met de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op zee …Kniertje.Ja – ja. –Jo.Nog ’n kommetje?Simon.Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!… Klaar, Cobus?[89]Cobus.As je maar voorzichtig ben … Nacht samen …[Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Marietje.Jo.Jessus, zit nou niet zoo sip!… Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks …Marietje.Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg … En ’k heb zoo náár gedroomd … zoo schrikkelijk …Clémentine.Droome zijn bedrog, malle meid …Marietje.’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r wéer geklopt – zoo(klopt op de tafel)– en toen heb ’k Mees z’n gezicht gezien – zoo bleek as … God, o, God … En d’r was niks – niks as wind …Kniertje(doodelijk-angstig).Drièmaal geklopt?… Driémaal …Marietje.Telkes zoo – precies zoo – …Jo.Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r lijf te jage met je geklop …(Geklop. Schrik van allen).[90][Inhoud]ZESDE TOONEEL.De vorigen.Saart.Truus.Saart.Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …Truus.Magge we effen?Jo.Hè, góddánk, dat jullie komme.Saart.Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies bij!Truus.’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …Knier(een kous stoppend).Twéé ducdalve …Saart.Vertel nou liever wat ànders …Jo.Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?Saart.Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…Jo.Nou – Géert wou nooit suiker …Clémentine.Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …Truus(breiend).Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest …Saart(breiend).Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.Jo(een baaien broek verstellend).Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …Saart.Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …Jo.’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…Clémentine.Ben jij getróúwd geweest, Saart?Saart.Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel, waarvan-ie ’t[92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.Clémentine.Ik bie je geen gùlden! Hahaha!Jo.Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…Saart.Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…Clémentine.Die is leuk!…Jo.O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…Saart.’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege – zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!Clémentine.Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…Saart.… En dan most ’k ’m schoonmake met[93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …Clémentine.Hè – jakkes!…Saart.’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.Jo.En je het ’r laatst zèllef om gelache!Saart.Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …Clémentine.Màg? Wie zal ’t je belette?Saart.Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat deWisselvalligheid[94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof ’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.Truus(zeurigjes-breiend).Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …Saart.Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …Truus.’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …Clémentine.Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee an te hooren …Kniertje.Vertel nou geen dinge van dood en ellende …Saart.Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete in plaasvanKnier …Truus(rustig-breiend en toonloos pratend).Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen[95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg met deMagneet– ja, ’t was deMagneet– op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – DeMagneetbleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet an …Jo(verschrikt).Sst! Wees is stil …Saart.Niks. Enkel wind.Truus.… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …Marietje(breiend).Da’s in Maassluis óok …Truus.En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k zegge: deAlbert Costerof deGoedkoopkomt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …Clémentine.… En …Truus(in den schouw starend).En … en … deMagneetmet me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – deMagneetbleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van deMagneet?” zei die dan: „née, ’t is deVrouw Mariaof deWaakzaamheidof deConcordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar deMagneetkwám niet, – kwám niet – telangeleste[97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel(toonloos)... De visch wordt dúur betaald …Clémentine(na eene verhaal-stilte).… En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?Truus.Ari …Jo.Nou … da’s nog zoo kort gelejen …Truus(rustig).Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …Kniertje.Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.Truus(gelaten).U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank[98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald …(snikt zachtjes).Jo(opstaand – haar pakkend).Nou – Truus!…Saart.Schenk ’r nog maar ’n kommetje …(tot Marietje)Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …Marietje.Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken is.Jo(nerveus).Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …Clémentine.Was dat niet op de haringvangst?…Marietje(weer doorbreiend).Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie … De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord … God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en[99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …Clémentine.Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …Marietje.… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …Clémentine.Nou Marietje.Marietje.Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost … Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.[100]Jo.Achttien gulden voor je kind … achttien …(verschrikt de windvlagen beluistrend).Wees is stil …Saart.Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?Jo.Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!Kniertje(voor zich heen).Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …Clémentine.Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.Kniertje.Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en de vissche[101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel –(een stilte)’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.Truus.Ja – zìj kan er van meeprate …Kniertje(stillekens stoppend).Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers[102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef deClémentine– die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald … Huil je juffrouw?[103]Clémentine(losbarstend).God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …Kniertje.… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …Jo(woest-opstuivend)… Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had(met de vuisten haar hoofd bebonzend)Jullie make iemand dol, dol, dol!…Clémentine(verbaasd).Jo – wat hèb je?…Jo(hartstochtelijk)… Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook!(gillend)Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn …(smijt heftig de deur achter zich dicht).[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.De vorigen zonder Jo.Truus(angstig).’k Gloof dat se bàng is geworden …Marietje.Wil ’k ’r gaan opzoeke?…[104]Kniertje.Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?…Clémentine.’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel ’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na huis?Saart.As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai je niet weg – Dag Knier.Marietje(bedrukt).Dag tante Knier …Kniertje.Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere …Truus.Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar ja –Kniertje.Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d’r direk, wil je?(Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).[105][Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Jo(plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje los).Kniertje.Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat ’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.Jo(ruw).Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r vader …Kniertje.En voor òns …Jo.En voor òns …(een stilte)De zee is zoo wild …Kniertje.Ben je weze kijke?…Jo(angstig).Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is weggeslage … de pier staat onder(een stilte. Kniertje bidt)... O! O! ’k Ben kapot van die smerige verhale!Kniertje.Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op[106]zee dan onze jonges(haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers betasten den rozenkrans).Jo.Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m gesard …(ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.)Kniertje(driftig van angst).Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote van ’t raam!…Jo(kermend).O! O! O!…Kniertje(hevig-beangst).Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je dan wat! – Naast ’t zeepbakkie!(een stilte)Heb-ie ze?…(Jo steekt huilend-angstig de lamp aan)’k Ben gewoon koud geworde(tot Jo, die snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?…Jo(drensend).’k Ben bang …Kniertje(angstig).Mot je niet weze …Jo.As ’r iets gebeurt – dan – dan – …Kniertje.Wees nou verstandig en klee je uit …[107]Jo.Nee, ’k blijf hier de heele nacht.Kniertje.’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je zellef moeder …Jo(hartstochtelijk).Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je zegt, tante Knier! – As Geert(stokt hijgend)– ’k Heb ’t je niet durve zegge …Kniertje.Is ’t tusschen jou en Geert … –(Jo snikt hevig)Da’s niet mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn, is mijn zoon.(een stilte – de wind giert)Kijk niet zoo in ’t vuur – huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen(legt haar gebedenboek op tafel).Jo(wanhopig).Ik wil niet bidde …Kniertje.… Niet bidde?Jo(gejaagd).As ’r iets gebeurt …Kniertje(heftig)… ’r Gebeurt niks!Jo(woest)… As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks, niks …Kniertje(angstig).Praat zoo niet …[108]Jo.Wat heb je an ’n kind zonder man …Kniertje.Mag jij dat zegge?Jo(met het hoofd op de tafel bonzend).… Die wind maakt me gek, tante!…Kniertje(slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s bevende stem)O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen …(De wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)Einde van het Derde Bedrijf.[109]

[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.De Boekhouder.Jo(lezend voor een der bedsteden).… En dat versie is màchtig mooi … Luister-je?…Aan Maria voor de Overledenen.„Moeder Gods, zie vol erbarmen„Op uw arme kinderen neer;„Reik hun uwe reddende armen,„Wees hun voorspraak bij den Heer:„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:„Maakt een einde aan al hun smart.”…(in de bedstee starend).Slaap je, tante?… Slaap-je? (Geklop. Zij loopt op de teenen naar de kookhokdeur,[79]legt den vinger op den mond, om Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)… Zachies juffrouw …Clémentine.Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!… Wat ’n wèer!… Me oogen zitten vol zand … Leit Knier te bed?…Jo.Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en hoeste …Clémentine.’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan, Kaps!… Kàps!…De Boekhouder.Jawel …Clémentine.… Op de táfel … Da’s ’n penitentie – zoo’n doove kwartel.… Wat heb je gelezen?Jo.De kathelieke illestraasie …Clémentine.Waar heb je de èieren gestopt?De Boekhouder.’k Versta je wel …Kniertje(in de bedstede).Is daar iemand?…Clémentine.Ik ben ’t, Clémentine …Kniertje(opstaand).Is de wind nóg niet gaan legge …Clémentine.’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?…[80]De Boekhouder.’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t zand in je ooge stuift …Clémentine.’t Is anders wel ráar, hoor … D’r was twéemaal meer vleesch in …De Boekhouder.Watte?… ’k Versta niks met die wind …Kniertje.Dank u wel, juffrouw …Clémentine(de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier … De àndere!…De Boekhouder.Da’s vijf … Enne …(z’n hand bekijkend, die druipt van eigeel)… Enne …Clémentine.Natuurlijk gebroken!De Boekhouder(z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel –)... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting – da’s ’n smurrie …Jo(lachend).Bak ’r ’n ommelet van …De Boekhouder.Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb … Kijk me sleutels is …Clémentine(lachend).Dat noemt-ie sekuur opbergen!… Ga maar naar huis …De Boekhouder(kribbig).Nee – niewaar!Clémentine(harder).Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!…[81]De Boekhouder.… Me beurs … en me zakdoek … en me kurketrekker …(valsch)Dàg …(af).

EERSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.De Boekhouder.Jo(lezend voor een der bedsteden).… En dat versie is màchtig mooi … Luister-je?…Aan Maria voor de Overledenen.„Moeder Gods, zie vol erbarmen„Op uw arme kinderen neer;„Reik hun uwe reddende armen,„Wees hun voorspraak bij den Heer:„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:„Maakt een einde aan al hun smart.”…(in de bedstee starend).Slaap je, tante?… Slaap-je? (Geklop. Zij loopt op de teenen naar de kookhokdeur,[79]legt den vinger op den mond, om Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)… Zachies juffrouw …Clémentine.Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!… Wat ’n wèer!… Me oogen zitten vol zand … Leit Knier te bed?…Jo.Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en hoeste …Clémentine.’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan, Kaps!… Kàps!…De Boekhouder.Jawel …Clémentine.… Op de táfel … Da’s ’n penitentie – zoo’n doove kwartel.… Wat heb je gelezen?Jo.De kathelieke illestraasie …Clémentine.Waar heb je de èieren gestopt?De Boekhouder.’k Versta je wel …Kniertje(in de bedstede).Is daar iemand?…Clémentine.Ik ben ’t, Clémentine …Kniertje(opstaand).Is de wind nóg niet gaan legge …Clémentine.’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?…[80]De Boekhouder.’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t zand in je ooge stuift …Clémentine.’t Is anders wel ráar, hoor … D’r was twéemaal meer vleesch in …De Boekhouder.Watte?… ’k Versta niks met die wind …Kniertje.Dank u wel, juffrouw …Clémentine(de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier … De àndere!…De Boekhouder.Da’s vijf … Enne …(z’n hand bekijkend, die druipt van eigeel)… Enne …Clémentine.Natuurlijk gebroken!De Boekhouder(z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel –)... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting – da’s ’n smurrie …Jo(lachend).Bak ’r ’n ommelet van …De Boekhouder.Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb … Kijk me sleutels is …Clémentine(lachend).Dat noemt-ie sekuur opbergen!… Ga maar naar huis …De Boekhouder(kribbig).Nee – niewaar!Clémentine(harder).Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!…[81]De Boekhouder.… Me beurs … en me zakdoek … en me kurketrekker …(valsch)Dàg …(af).

Jo.Kniertje.Clémentine.De Boekhouder.

Jo(lezend voor een der bedsteden).… En dat versie is màchtig mooi … Luister-je?…Aan Maria voor de Overledenen.„Moeder Gods, zie vol erbarmen„Op uw arme kinderen neer;„Reik hun uwe reddende armen,„Wees hun voorspraak bij den Heer:„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:„Maakt een einde aan al hun smart.”…(in de bedstee starend).Slaap je, tante?… Slaap-je? (Geklop. Zij loopt op de teenen naar de kookhokdeur,[79]legt den vinger op den mond, om Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)… Zachies juffrouw …

Jo

(lezend voor een der bedsteden).… En dat versie is màchtig mooi … Luister-je?…

Aan Maria voor de Overledenen.„Moeder Gods, zie vol erbarmen„Op uw arme kinderen neer;„Reik hun uwe reddende armen,„Wees hun voorspraak bij den Heer:„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:„Maakt een einde aan al hun smart.”…

„Moeder Gods, zie vol erbarmen

„Op uw arme kinderen neer;

„Reik hun uwe reddende armen,

„Wees hun voorspraak bij den Heer:

„Uwe beê bij ’t godlijk Hart:

„Maakt een einde aan al hun smart.”…

(in de bedstee starend).Slaap je, tante?… Slaap-je? (Geklop. Zij loopt op de teenen naar de kookhokdeur,[79]legt den vinger op den mond, om Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)… Zachies juffrouw …

Clémentine.Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!… Wat ’n wèer!… Me oogen zitten vol zand … Leit Knier te bed?…

Clémentine.

Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!… Wat ’n wèer!… Me oogen zitten vol zand … Leit Knier te bed?…

Jo.Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en hoeste …

Jo.

Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en hoeste …

Clémentine.’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan, Kaps!… Kàps!…

Clémentine.

’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan, Kaps!… Kàps!…

De Boekhouder.Jawel …

De Boekhouder.

Jawel …

Clémentine.… Op de táfel … Da’s ’n penitentie – zoo’n doove kwartel.… Wat heb je gelezen?

Clémentine.

… Op de táfel … Da’s ’n penitentie – zoo’n doove kwartel.… Wat heb je gelezen?

Jo.De kathelieke illestraasie …

Jo.

De kathelieke illestraasie …

Clémentine.Waar heb je de èieren gestopt?

Clémentine.

Waar heb je de èieren gestopt?

De Boekhouder.’k Versta je wel …

De Boekhouder.

’k Versta je wel …

Kniertje(in de bedstede).Is daar iemand?…

Kniertje

(in de bedstede).Is daar iemand?…

Clémentine.Ik ben ’t, Clémentine …

Clémentine.

Ik ben ’t, Clémentine …

Kniertje(opstaand).Is de wind nóg niet gaan legge …

Kniertje

(opstaand).Is de wind nóg niet gaan legge …

Clémentine.’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?…

Clémentine.

’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?…

[80]

De Boekhouder.’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t zand in je ooge stuift …

De Boekhouder.

’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t zand in je ooge stuift …

Clémentine.’t Is anders wel ráar, hoor … D’r was twéemaal meer vleesch in …

Clémentine.

’t Is anders wel ráar, hoor … D’r was twéemaal meer vleesch in …

De Boekhouder.Watte?… ’k Versta niks met die wind …

De Boekhouder.

Watte?… ’k Versta niks met die wind …

Kniertje.Dank u wel, juffrouw …

Kniertje.

Dank u wel, juffrouw …

Clémentine(de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier … De àndere!…

Clémentine

(de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier … De àndere!…

De Boekhouder.Da’s vijf … Enne …(z’n hand bekijkend, die druipt van eigeel)… Enne …

De Boekhouder.

Da’s vijf … Enne …(z’n hand bekijkend, die druipt van eigeel)… Enne …

Clémentine.Natuurlijk gebroken!

Clémentine.

Natuurlijk gebroken!

De Boekhouder(z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel –)... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting – da’s ’n smurrie …

De Boekhouder

(z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel –)... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting – da’s ’n smurrie …

Jo(lachend).Bak ’r ’n ommelet van …

Jo

(lachend).Bak ’r ’n ommelet van …

De Boekhouder.Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb … Kijk me sleutels is …

De Boekhouder.

Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb … Kijk me sleutels is …

Clémentine(lachend).Dat noemt-ie sekuur opbergen!… Ga maar naar huis …

Clémentine

(lachend).Dat noemt-ie sekuur opbergen!… Ga maar naar huis …

De Boekhouder(kribbig).Nee – niewaar!

De Boekhouder

(kribbig).Nee – niewaar!

Clémentine(harder).Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!…

Clémentine

(harder).Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!…

[81]

De Boekhouder.… Me beurs … en me zakdoek … en me kurketrekker …(valsch)Dàg …(af).

De Boekhouder.

… Me beurs … en me zakdoek … en me kurketrekker …(valsch)Dàg …(af).

[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Clémentine.Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet – doof – nijdig – smaakt ’t?…Kniertje.Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke …Clémentine.Dat zal ’k wel làten … Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten … Mond dicht … anders krijg ’k ’n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?… Ze is nog nooit zoo hóóg geweest!…Jo.Ik wil wel, juffrouw …Kniertje.Nee, laat me nou niet alleen … Is dat weer om na ’t strand te gaan –(een gekraak)Hè!Jo.Wat wàs dat?Clémentine.’kHebiets hooren breken.[82]

TWEEDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Clémentine.Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet – doof – nijdig – smaakt ’t?…Kniertje.Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke …Clémentine.Dat zal ’k wel làten … Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten … Mond dicht … anders krijg ’k ’n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?… Ze is nog nooit zoo hóóg geweest!…Jo.Ik wil wel, juffrouw …Kniertje.Nee, laat me nou niet alleen … Is dat weer om na ’t strand te gaan –(een gekraak)Hè!Jo.Wat wàs dat?Clémentine.’kHebiets hooren breken.[82]

Jo.Kniertje.Clémentine.

Clémentine.Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet – doof – nijdig – smaakt ’t?…

Clémentine.

Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet – doof – nijdig – smaakt ’t?…

Kniertje.Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke …

Kniertje.

Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke …

Clémentine.Dat zal ’k wel làten … Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten … Mond dicht … anders krijg ’k ’n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?… Ze is nog nooit zoo hóóg geweest!…

Clémentine.

Dat zal ’k wel làten … Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten … Mond dicht … anders krijg ’k ’n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?… Ze is nog nooit zoo hóóg geweest!…

Jo.Ik wil wel, juffrouw …

Jo.

Ik wil wel, juffrouw …

Kniertje.Nee, laat me nou niet alleen … Is dat weer om na ’t strand te gaan –(een gekraak)Hè!

Kniertje.

Nee, laat me nou niet alleen … Is dat weer om na ’t strand te gaan –(een gekraak)Hè!

Jo.Wat wàs dat?

Jo.

Wat wàs dat?

Clémentine.’kHebiets hooren breken.

Clémentine.

’kHebiets hooren breken.

[82]

[Inhoud]DERDE TOONEEL.De vorigen.Cobus.Cobus.God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar …Jo.Ben je bezeerd?Cobus.Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou is me kop had gezete!… De boom naast ’t varkeshok is in tweeën gebroke as ’n – as ’n gousche pijp …Kniertje.Is-die op ’t hòk neergekomme?…Cobus.Gloof ’k haast wel …Kniertje.As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo stuk.Jo.Ach, wel nee!… Tante denkt àltijd ’t ergste …(verwonderd).Oom Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer …Cobus.Dokter hale voor Daan …Clémentine.Is ouwe Daan ziek?…Cobus.Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in – de boone met speksaus braakt-ie met permissie …Clémentine.… Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?…[83]Cobus.Tja … de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk bakke!… Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse … Van middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg: „moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij … Maar nou strakkies zeit ze: „je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.Jo.Komt Simon dan hier?Clémentine.Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te rollen …Cobus.Maar hij is van avond niet dronken …Jo.Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!Cobus.As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat ’n wind!… Hoor is!… Hóór is!… Straks komme de panne na beneeje …[84]Jo.Nou, vertel verder …Cobus.… Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie buiten westen leit – bàng as die was voor de dood … bàng …Clémentine.Dat zal iedereen toch wel, Cobus …Cobus(diepzinnig-eigenwijs.)Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. – Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme de vissche … Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze … dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde dag … Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis, dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig –[85]en tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur … Enne om kele te snije – één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig honderd ooge, die je ankijke … niks as ankijke … ènkel ankijke. – Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije … Tja, tja – en bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg: wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton, maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan, bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke …Kniertje.Is dat nou praat as ’t nacht is … ’t Lijkt wel of-ie ’n slokkie op heb.Cobus.’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?Kniertje(luisterend tusschen de bedsteden).Heb ’k nou gelijk met ’t varkeshok of niet? Hoor ’t[86]arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil, dat ’t schot ingezakt is.Jo.Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!Kniertje.Ach, wat zanik je!(af)Jo.Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k Zal ’r ’n handje …Cobus.Pas op voor ’t lampeglas …Clémentine(bij ’t raam).O, o, wat ’n weer …(terug bij de tafel).– Cobus – ’k zal God dànke als deHoop van Zegenbinnen is.Cobus.Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht … Maar deHoopis ’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.Clémentine.Dat zeg jij …Cobus.Néé, dat zeit iedereen die gevaren het … Ook ’n kommetje, juffrouw?Clémentine.Nee – nee –(na een stilte – starend)’k Zal God vannacht tóch bidden …Cobus.Da’s heel braaf, juffrouw … Maar deJacobais uit en deMathildais uit en deVerwachtingis uit … Waarom zou je voor één schip?…Clémentine.… DeHoop van Zegenis zoo rot zegt – zegt …(stopt angstig).[87]Cobus(koffie slurpend).Wiè zeit dat?Clémentine.… Dat zegt … dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo in …Cobus.Nee – nou zit Je te jókke …Clémentine.O – je ben wel beleefd …Cobus.As deHoop van Zegenròt was, dan zou jouw vader …Clémentine.Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust … Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.Kniertje.Goed dat we zijn weze kijke …Jo.’t Schot was omgewaaid.Kniertje.O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de huisreis.Jo.Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek ’k me … Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo lang en zoo akelig … Ja?…

DERDE TOONEEL.De vorigen.Cobus.Cobus.God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar …Jo.Ben je bezeerd?Cobus.Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou is me kop had gezete!… De boom naast ’t varkeshok is in tweeën gebroke as ’n – as ’n gousche pijp …Kniertje.Is-die op ’t hòk neergekomme?…Cobus.Gloof ’k haast wel …Kniertje.As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo stuk.Jo.Ach, wel nee!… Tante denkt àltijd ’t ergste …(verwonderd).Oom Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer …Cobus.Dokter hale voor Daan …Clémentine.Is ouwe Daan ziek?…Cobus.Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in – de boone met speksaus braakt-ie met permissie …Clémentine.… Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?…[83]Cobus.Tja … de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk bakke!… Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse … Van middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg: „moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij … Maar nou strakkies zeit ze: „je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.Jo.Komt Simon dan hier?Clémentine.Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te rollen …Cobus.Maar hij is van avond niet dronken …Jo.Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!Cobus.As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat ’n wind!… Hoor is!… Hóór is!… Straks komme de panne na beneeje …[84]Jo.Nou, vertel verder …Cobus.… Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie buiten westen leit – bàng as die was voor de dood … bàng …Clémentine.Dat zal iedereen toch wel, Cobus …Cobus(diepzinnig-eigenwijs.)Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. – Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme de vissche … Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze … dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde dag … Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis, dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig –[85]en tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur … Enne om kele te snije – één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig honderd ooge, die je ankijke … niks as ankijke … ènkel ankijke. – Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije … Tja, tja – en bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg: wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton, maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan, bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke …Kniertje.Is dat nou praat as ’t nacht is … ’t Lijkt wel of-ie ’n slokkie op heb.Cobus.’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?Kniertje(luisterend tusschen de bedsteden).Heb ’k nou gelijk met ’t varkeshok of niet? Hoor ’t[86]arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil, dat ’t schot ingezakt is.Jo.Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!Kniertje.Ach, wat zanik je!(af)Jo.Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k Zal ’r ’n handje …Cobus.Pas op voor ’t lampeglas …Clémentine(bij ’t raam).O, o, wat ’n weer …(terug bij de tafel).– Cobus – ’k zal God dànke als deHoop van Zegenbinnen is.Cobus.Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht … Maar deHoopis ’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.Clémentine.Dat zeg jij …Cobus.Néé, dat zeit iedereen die gevaren het … Ook ’n kommetje, juffrouw?Clémentine.Nee – nee –(na een stilte – starend)’k Zal God vannacht tóch bidden …Cobus.Da’s heel braaf, juffrouw … Maar deJacobais uit en deMathildais uit en deVerwachtingis uit … Waarom zou je voor één schip?…Clémentine.… DeHoop van Zegenis zoo rot zegt – zegt …(stopt angstig).[87]Cobus(koffie slurpend).Wiè zeit dat?Clémentine.… Dat zegt … dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo in …Cobus.Nee – nou zit Je te jókke …Clémentine.O – je ben wel beleefd …Cobus.As deHoop van Zegenròt was, dan zou jouw vader …Clémentine.Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust … Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.Kniertje.Goed dat we zijn weze kijke …Jo.’t Schot was omgewaaid.Kniertje.O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de huisreis.Jo.Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek ’k me … Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo lang en zoo akelig … Ja?…

De vorigen.Cobus.

Cobus.God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar …

Cobus.

God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar …

Jo.Ben je bezeerd?

Jo.

Ben je bezeerd?

Cobus.Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou is me kop had gezete!… De boom naast ’t varkeshok is in tweeën gebroke as ’n – as ’n gousche pijp …

Cobus.

Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou is me kop had gezete!… De boom naast ’t varkeshok is in tweeën gebroke as ’n – as ’n gousche pijp …

Kniertje.Is-die op ’t hòk neergekomme?…

Kniertje.

Is-die op ’t hòk neergekomme?…

Cobus.Gloof ’k haast wel …

Cobus.

Gloof ’k haast wel …

Kniertje.As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo stuk.

Kniertje.

As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo stuk.

Jo.Ach, wel nee!… Tante denkt àltijd ’t ergste …(verwonderd).Oom Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer …

Jo.

Ach, wel nee!… Tante denkt àltijd ’t ergste …(verwonderd).Oom Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer …

Cobus.Dokter hale voor Daan …

Cobus.

Dokter hale voor Daan …

Clémentine.Is ouwe Daan ziek?…

Clémentine.

Is ouwe Daan ziek?…

Cobus.Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in – de boone met speksaus braakt-ie met permissie …

Cobus.

Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in – de boone met speksaus braakt-ie met permissie …

Clémentine.… Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?…

Clémentine.

… Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?…

[83]

Cobus.Tja … de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk bakke!… Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse … Van middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg: „moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij … Maar nou strakkies zeit ze: „je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.

Cobus.

Tja … de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk bakke!… Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse … Van middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg: „moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij … Maar nou strakkies zeit ze: „je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.

Jo.Komt Simon dan hier?

Jo.

Komt Simon dan hier?

Clémentine.Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te rollen …

Clémentine.

Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te rollen …

Cobus.Maar hij is van avond niet dronken …

Cobus.

Maar hij is van avond niet dronken …

Jo.Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!

Jo.

Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!

Cobus.As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat ’n wind!… Hoor is!… Hóór is!… Straks komme de panne na beneeje …

Cobus.

As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat ’n wind!… Hoor is!… Hóór is!… Straks komme de panne na beneeje …

[84]

Jo.Nou, vertel verder …

Jo.

Nou, vertel verder …

Cobus.… Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie buiten westen leit – bàng as die was voor de dood … bàng …

Cobus.

… Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie buiten westen leit – bàng as die was voor de dood … bàng …

Clémentine.Dat zal iedereen toch wel, Cobus …

Clémentine.

Dat zal iedereen toch wel, Cobus …

Cobus(diepzinnig-eigenwijs.)Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. – Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme de vissche … Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze … dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde dag … Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis, dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig –[85]en tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur … Enne om kele te snije – één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig honderd ooge, die je ankijke … niks as ankijke … ènkel ankijke. – Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije … Tja, tja – en bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg: wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton, maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan, bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke …

Cobus

(diepzinnig-eigenwijs.)Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. – Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme de vissche … Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze … dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde dag … Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis, dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig –[85]en tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur … Enne om kele te snije – één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig honderd ooge, die je ankijke … niks as ankijke … ènkel ankijke. – Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije … Tja, tja – en bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg: wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton, maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan, bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke …

Kniertje.Is dat nou praat as ’t nacht is … ’t Lijkt wel of-ie ’n slokkie op heb.

Kniertje.

Is dat nou praat as ’t nacht is … ’t Lijkt wel of-ie ’n slokkie op heb.

Cobus.’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?

Cobus.

’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?

Kniertje(luisterend tusschen de bedsteden).Heb ’k nou gelijk met ’t varkeshok of niet? Hoor ’t[86]arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil, dat ’t schot ingezakt is.

Kniertje

(luisterend tusschen de bedsteden).Heb ’k nou gelijk met ’t varkeshok of niet? Hoor ’t[86]arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil, dat ’t schot ingezakt is.

Jo.Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!

Jo.

Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!

Kniertje.Ach, wat zanik je!(af)

Kniertje.

Ach, wat zanik je!(af)

Jo.Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k Zal ’r ’n handje …

Jo.

Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k Zal ’r ’n handje …

Cobus.Pas op voor ’t lampeglas …

Cobus.

Pas op voor ’t lampeglas …

Clémentine(bij ’t raam).O, o, wat ’n weer …(terug bij de tafel).– Cobus – ’k zal God dànke als deHoop van Zegenbinnen is.

Clémentine

(bij ’t raam).O, o, wat ’n weer …(terug bij de tafel).– Cobus – ’k zal God dànke als deHoop van Zegenbinnen is.

Cobus.Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht … Maar deHoopis ’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.

Cobus.

Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht … Maar deHoopis ’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.

Clémentine.Dat zeg jij …

Clémentine.

Dat zeg jij …

Cobus.Néé, dat zeit iedereen die gevaren het … Ook ’n kommetje, juffrouw?

Cobus.

Néé, dat zeit iedereen die gevaren het … Ook ’n kommetje, juffrouw?

Clémentine.Nee – nee –(na een stilte – starend)’k Zal God vannacht tóch bidden …

Clémentine.

Nee – nee –(na een stilte – starend)’k Zal God vannacht tóch bidden …

Cobus.Da’s heel braaf, juffrouw … Maar deJacobais uit en deMathildais uit en deVerwachtingis uit … Waarom zou je voor één schip?…

Cobus.

Da’s heel braaf, juffrouw … Maar deJacobais uit en deMathildais uit en deVerwachtingis uit … Waarom zou je voor één schip?…

Clémentine.… DeHoop van Zegenis zoo rot zegt – zegt …(stopt angstig).

Clémentine.

… DeHoop van Zegenis zoo rot zegt – zegt …(stopt angstig).

[87]

Cobus(koffie slurpend).Wiè zeit dat?

Cobus

(koffie slurpend).Wiè zeit dat?

Clémentine.… Dat zegt … dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo in …

Clémentine.

… Dat zegt … dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo in …

Cobus.Nee – nou zit Je te jókke …

Cobus.

Nee – nou zit Je te jókke …

Clémentine.O – je ben wel beleefd …

Clémentine.

O – je ben wel beleefd …

Cobus.As deHoop van Zegenròt was, dan zou jouw vader …

Cobus.

As deHoop van Zegenròt was, dan zou jouw vader …

Clémentine.Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust … Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.

Clémentine.

Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust … Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.

Kniertje.Goed dat we zijn weze kijke …

Kniertje.

Goed dat we zijn weze kijke …

Jo.’t Schot was omgewaaid.

Jo.

’t Schot was omgewaaid.

Kniertje.O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de huisreis.

Kniertje.

O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de huisreis.

Jo.Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek ’k me … Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo lang en zoo akelig … Ja?…

Jo.

Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek ’k me … Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo lang en zoo akelig … Ja?…

[Inhoud]VIERDE TOONEEL.De vorigen.Simon.Marietje.Simon.Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je verdomde gebler …[88]Kniertje.Scheelt je wat?Marietje.As ’k an Mees denk …Kniertje.Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók … ’n goeie zeemansvrouw … domme meid … kinderachtige meid … Geef ’r maar ’n kommetje troost …Marietje.’t Loopt in de zèsde week …Cobus.Huil niet voor je geslagen wordt!… Jullie hebbe nog niks mee gemaakt!… Staat de ekiepazie voor de deur?Simon.’k Heb ’r donders weinig lol in … As ’k ’t niet voor Dáan …Jo.Dat zal je goed doen, Simon …Simon(slurpend).Verdijd – da’s heet!… ’t Is me nòg is gebeurd met de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op zee …Kniertje.Ja – ja. –Jo.Nog ’n kommetje?Simon.Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!… Klaar, Cobus?[89]Cobus.As je maar voorzichtig ben … Nacht samen …

VIERDE TOONEEL.De vorigen.Simon.Marietje.Simon.Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je verdomde gebler …[88]Kniertje.Scheelt je wat?Marietje.As ’k an Mees denk …Kniertje.Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók … ’n goeie zeemansvrouw … domme meid … kinderachtige meid … Geef ’r maar ’n kommetje troost …Marietje.’t Loopt in de zèsde week …Cobus.Huil niet voor je geslagen wordt!… Jullie hebbe nog niks mee gemaakt!… Staat de ekiepazie voor de deur?Simon.’k Heb ’r donders weinig lol in … As ’k ’t niet voor Dáan …Jo.Dat zal je goed doen, Simon …Simon(slurpend).Verdijd – da’s heet!… ’t Is me nòg is gebeurd met de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op zee …Kniertje.Ja – ja. –Jo.Nog ’n kommetje?Simon.Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!… Klaar, Cobus?[89]Cobus.As je maar voorzichtig ben … Nacht samen …

De vorigen.Simon.Marietje.

Simon.Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je verdomde gebler …

Simon.

Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je verdomde gebler …

[88]

Kniertje.Scheelt je wat?

Kniertje.

Scheelt je wat?

Marietje.As ’k an Mees denk …

Marietje.

As ’k an Mees denk …

Kniertje.Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók … ’n goeie zeemansvrouw … domme meid … kinderachtige meid … Geef ’r maar ’n kommetje troost …

Kniertje.

Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók … ’n goeie zeemansvrouw … domme meid … kinderachtige meid … Geef ’r maar ’n kommetje troost …

Marietje.’t Loopt in de zèsde week …

Marietje.

’t Loopt in de zèsde week …

Cobus.Huil niet voor je geslagen wordt!… Jullie hebbe nog niks mee gemaakt!… Staat de ekiepazie voor de deur?

Cobus.

Huil niet voor je geslagen wordt!… Jullie hebbe nog niks mee gemaakt!… Staat de ekiepazie voor de deur?

Simon.’k Heb ’r donders weinig lol in … As ’k ’t niet voor Dáan …

Simon.

’k Heb ’r donders weinig lol in … As ’k ’t niet voor Dáan …

Jo.Dat zal je goed doen, Simon …

Jo.

Dat zal je goed doen, Simon …

Simon(slurpend).Verdijd – da’s heet!… ’t Is me nòg is gebeurd met de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op zee …

Simon

(slurpend).Verdijd – da’s heet!… ’t Is me nòg is gebeurd met de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op zee …

Kniertje.Ja – ja. –

Kniertje.

Ja – ja. –

Jo.Nog ’n kommetje?

Jo.

Nog ’n kommetje?

Simon.Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!… Klaar, Cobus?

Simon.

Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!… Klaar, Cobus?

[89]

Cobus.As je maar voorzichtig ben … Nacht samen …

Cobus.

As je maar voorzichtig ben … Nacht samen …

[Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Marietje.Jo.Jessus, zit nou niet zoo sip!… Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks …Marietje.Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg … En ’k heb zoo náár gedroomd … zoo schrikkelijk …Clémentine.Droome zijn bedrog, malle meid …Marietje.’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r wéer geklopt – zoo(klopt op de tafel)– en toen heb ’k Mees z’n gezicht gezien – zoo bleek as … God, o, God … En d’r was niks – niks as wind …Kniertje(doodelijk-angstig).Drièmaal geklopt?… Driémaal …Marietje.Telkes zoo – precies zoo – …Jo.Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r lijf te jage met je geklop …(Geklop. Schrik van allen).[90]

VIJFDE TOONEEL.Jo.Kniertje.Clémentine.Marietje.Jo.Jessus, zit nou niet zoo sip!… Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks …Marietje.Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg … En ’k heb zoo náár gedroomd … zoo schrikkelijk …Clémentine.Droome zijn bedrog, malle meid …Marietje.’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r wéer geklopt – zoo(klopt op de tafel)– en toen heb ’k Mees z’n gezicht gezien – zoo bleek as … God, o, God … En d’r was niks – niks as wind …Kniertje(doodelijk-angstig).Drièmaal geklopt?… Driémaal …Marietje.Telkes zoo – precies zoo – …Jo.Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r lijf te jage met je geklop …(Geklop. Schrik van allen).[90]

Jo.Kniertje.Clémentine.Marietje.

Jo.Jessus, zit nou niet zoo sip!… Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks …

Jo.

Jessus, zit nou niet zoo sip!… Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks …

Marietje.Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg … En ’k heb zoo náár gedroomd … zoo schrikkelijk …

Marietje.

Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg … En ’k heb zoo náár gedroomd … zoo schrikkelijk …

Clémentine.Droome zijn bedrog, malle meid …

Clémentine.

Droome zijn bedrog, malle meid …

Marietje.’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r wéer geklopt – zoo(klopt op de tafel)– en toen heb ’k Mees z’n gezicht gezien – zoo bleek as … God, o, God … En d’r was niks – niks as wind …

Marietje.

’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r wéer geklopt – zoo(klopt op de tafel)– en toen heb ’k Mees z’n gezicht gezien – zoo bleek as … God, o, God … En d’r was niks – niks as wind …

Kniertje(doodelijk-angstig).Drièmaal geklopt?… Driémaal …

Kniertje

(doodelijk-angstig).Drièmaal geklopt?… Driémaal …

Marietje.Telkes zoo – precies zoo – …

Marietje.

Telkes zoo – precies zoo – …

Jo.Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r lijf te jage met je geklop …(Geklop. Schrik van allen).

Jo.

Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r lijf te jage met je geklop …(Geklop. Schrik van allen).

[90]

[Inhoud]ZESDE TOONEEL.De vorigen.Saart.Truus.Saart.Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …Truus.Magge we effen?Jo.Hè, góddánk, dat jullie komme.Saart.Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies bij!Truus.’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …Knier(een kous stoppend).Twéé ducdalve …Saart.Vertel nou liever wat ànders …Jo.Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?Saart.Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…Jo.Nou – Géert wou nooit suiker …Clémentine.Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …Truus(breiend).Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest …Saart(breiend).Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.Jo(een baaien broek verstellend).Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …Saart.Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …Jo.’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…Clémentine.Ben jij getróúwd geweest, Saart?Saart.Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel, waarvan-ie ’t[92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.Clémentine.Ik bie je geen gùlden! Hahaha!Jo.Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…Saart.Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…Clémentine.Die is leuk!…Jo.O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…Saart.’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege – zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!Clémentine.Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…Saart.… En dan most ’k ’m schoonmake met[93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …Clémentine.Hè – jakkes!…Saart.’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.Jo.En je het ’r laatst zèllef om gelache!Saart.Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …Clémentine.Màg? Wie zal ’t je belette?Saart.Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat deWisselvalligheid[94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof ’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.Truus(zeurigjes-breiend).Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …Saart.Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …Truus.’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …Clémentine.Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee an te hooren …Kniertje.Vertel nou geen dinge van dood en ellende …Saart.Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete in plaasvanKnier …Truus(rustig-breiend en toonloos pratend).Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen[95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg met deMagneet– ja, ’t was deMagneet– op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – DeMagneetbleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet an …Jo(verschrikt).Sst! Wees is stil …Saart.Niks. Enkel wind.Truus.… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …Marietje(breiend).Da’s in Maassluis óok …Truus.En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k zegge: deAlbert Costerof deGoedkoopkomt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …Clémentine.… En …Truus(in den schouw starend).En … en … deMagneetmet me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – deMagneetbleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van deMagneet?” zei die dan: „née, ’t is deVrouw Mariaof deWaakzaamheidof deConcordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar deMagneetkwám niet, – kwám niet – telangeleste[97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel(toonloos)... De visch wordt dúur betaald …Clémentine(na eene verhaal-stilte).… En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?Truus.Ari …Jo.Nou … da’s nog zoo kort gelejen …Truus(rustig).Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …Kniertje.Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.Truus(gelaten).U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank[98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald …(snikt zachtjes).Jo(opstaand – haar pakkend).Nou – Truus!…Saart.Schenk ’r nog maar ’n kommetje …(tot Marietje)Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …Marietje.Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken is.Jo(nerveus).Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …Clémentine.Was dat niet op de haringvangst?…Marietje(weer doorbreiend).Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie … De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord … God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en[99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …Clémentine.Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …Marietje.… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …Clémentine.Nou Marietje.Marietje.Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost … Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.[100]Jo.Achttien gulden voor je kind … achttien …(verschrikt de windvlagen beluistrend).Wees is stil …Saart.Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?Jo.Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!Kniertje(voor zich heen).Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …Clémentine.Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.Kniertje.Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en de vissche[101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel –(een stilte)’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.Truus.Ja – zìj kan er van meeprate …Kniertje(stillekens stoppend).Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers[102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef deClémentine– die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald … Huil je juffrouw?[103]Clémentine(losbarstend).God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …Kniertje.… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …Jo(woest-opstuivend)… Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had(met de vuisten haar hoofd bebonzend)Jullie make iemand dol, dol, dol!…Clémentine(verbaasd).Jo – wat hèb je?…Jo(hartstochtelijk)… Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook!(gillend)Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn …(smijt heftig de deur achter zich dicht).

ZESDE TOONEEL.De vorigen.Saart.Truus.Saart.Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …Truus.Magge we effen?Jo.Hè, góddánk, dat jullie komme.Saart.Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies bij!Truus.’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …Knier(een kous stoppend).Twéé ducdalve …Saart.Vertel nou liever wat ànders …Jo.Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?Saart.Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…Jo.Nou – Géert wou nooit suiker …Clémentine.Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …Truus(breiend).Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest …Saart(breiend).Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.Jo(een baaien broek verstellend).Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …Saart.Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …Jo.’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…Clémentine.Ben jij getróúwd geweest, Saart?Saart.Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel, waarvan-ie ’t[92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.Clémentine.Ik bie je geen gùlden! Hahaha!Jo.Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…Saart.Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…Clémentine.Die is leuk!…Jo.O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…Saart.’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege – zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!Clémentine.Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…Saart.… En dan most ’k ’m schoonmake met[93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …Clémentine.Hè – jakkes!…Saart.’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.Jo.En je het ’r laatst zèllef om gelache!Saart.Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …Clémentine.Màg? Wie zal ’t je belette?Saart.Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat deWisselvalligheid[94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof ’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.Truus(zeurigjes-breiend).Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …Saart.Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …Truus.’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …Clémentine.Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee an te hooren …Kniertje.Vertel nou geen dinge van dood en ellende …Saart.Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete in plaasvanKnier …Truus(rustig-breiend en toonloos pratend).Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen[95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg met deMagneet– ja, ’t was deMagneet– op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – DeMagneetbleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet an …Jo(verschrikt).Sst! Wees is stil …Saart.Niks. Enkel wind.Truus.… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …Marietje(breiend).Da’s in Maassluis óok …Truus.En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k zegge: deAlbert Costerof deGoedkoopkomt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …Clémentine.… En …Truus(in den schouw starend).En … en … deMagneetmet me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – deMagneetbleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van deMagneet?” zei die dan: „née, ’t is deVrouw Mariaof deWaakzaamheidof deConcordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar deMagneetkwám niet, – kwám niet – telangeleste[97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel(toonloos)... De visch wordt dúur betaald …Clémentine(na eene verhaal-stilte).… En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?Truus.Ari …Jo.Nou … da’s nog zoo kort gelejen …Truus(rustig).Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …Kniertje.Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.Truus(gelaten).U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank[98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald …(snikt zachtjes).Jo(opstaand – haar pakkend).Nou – Truus!…Saart.Schenk ’r nog maar ’n kommetje …(tot Marietje)Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …Marietje.Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken is.Jo(nerveus).Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …Clémentine.Was dat niet op de haringvangst?…Marietje(weer doorbreiend).Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie … De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord … God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en[99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …Clémentine.Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …Marietje.… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …Clémentine.Nou Marietje.Marietje.Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost … Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.[100]Jo.Achttien gulden voor je kind … achttien …(verschrikt de windvlagen beluistrend).Wees is stil …Saart.Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?Jo.Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!Kniertje(voor zich heen).Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …Clémentine.Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.Kniertje.Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en de vissche[101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel –(een stilte)’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.Truus.Ja – zìj kan er van meeprate …Kniertje(stillekens stoppend).Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers[102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef deClémentine– die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald … Huil je juffrouw?[103]Clémentine(losbarstend).God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …Kniertje.… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …Jo(woest-opstuivend)… Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had(met de vuisten haar hoofd bebonzend)Jullie make iemand dol, dol, dol!…Clémentine(verbaasd).Jo – wat hèb je?…Jo(hartstochtelijk)… Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook!(gillend)Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn …(smijt heftig de deur achter zich dicht).

De vorigen.Saart.Truus.

Saart.Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …

Saart.

Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …

Truus.Magge we effen?

Truus.

Magge we effen?

Jo.Hè, góddánk, dat jullie komme.

Jo.

Hè, góddánk, dat jullie komme.

Saart.Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies bij!

Saart.

Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies bij!

Truus.’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …

Truus.

’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …

Knier(een kous stoppend).Twéé ducdalve …

Knier

(een kous stoppend).Twéé ducdalve …

Saart.Vertel nou liever wat ànders …

Saart.

Vertel nou liever wat ànders …

Jo.Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?

Jo.

Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?

Saart.Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…

Saart.

Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…

Jo.Nou – Géert wou nooit suiker …

Jo.

Nou – Géert wou nooit suiker …

Clémentine.Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …

Clémentine.

Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …

Truus(breiend).Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest …

Truus

(breiend).Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest …

Saart(breiend).Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.

Saart

(breiend).Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.

Jo(een baaien broek verstellend).Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …

Jo

(een baaien broek verstellend).Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …

Saart.Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …

Saart.

Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …

Jo.’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…

Jo.

’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…

Clémentine.Ben jij getróúwd geweest, Saart?

Clémentine.

Ben jij getróúwd geweest, Saart?

Saart.Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel, waarvan-ie ’t[92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.

Saart.

Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel, waarvan-ie ’t[92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.

Clémentine.Ik bie je geen gùlden! Hahaha!

Clémentine.

Ik bie je geen gùlden! Hahaha!

Jo.Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…

Jo.

Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…

Saart.Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…

Saart.

Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…

Clémentine.Die is leuk!…

Clémentine.

Die is leuk!…

Jo.O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…

Jo.

O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…

Saart.’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege – zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!

Saart.

’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege – zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!

Clémentine.Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…

Clémentine.

Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…

Saart.… En dan most ’k ’m schoonmake met[93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …

Saart.

… En dan most ’k ’m schoonmake met[93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …

Clémentine.Hè – jakkes!…

Clémentine.

Hè – jakkes!…

Saart.’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.

Saart.

’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.

Jo.En je het ’r laatst zèllef om gelache!

Jo.

En je het ’r laatst zèllef om gelache!

Saart.Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …

Saart.

Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …

Clémentine.Màg? Wie zal ’t je belette?

Clémentine.

Màg? Wie zal ’t je belette?

Saart.Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat deWisselvalligheid[94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof ’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.

Saart.

Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat deWisselvalligheid[94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof ’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.

Truus(zeurigjes-breiend).Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …

Truus

(zeurigjes-breiend).Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …

Saart.Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …

Saart.

Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …

Truus.’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …

Truus.

’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …

Clémentine.Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee an te hooren …

Clémentine.

Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee an te hooren …

Kniertje.Vertel nou geen dinge van dood en ellende …

Kniertje.

Vertel nou geen dinge van dood en ellende …

Saart.Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete in plaasvanKnier …

Saart.

Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete in plaasvanKnier …

Truus(rustig-breiend en toonloos pratend).Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen[95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg met deMagneet– ja, ’t was deMagneet– op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – DeMagneetbleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet an …

Truus

(rustig-breiend en toonloos pratend).Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen[95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg met deMagneet– ja, ’t was deMagneet– op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – DeMagneetbleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet an …

Jo(verschrikt).Sst! Wees is stil …

Jo

(verschrikt).Sst! Wees is stil …

Saart.Niks. Enkel wind.

Saart.

Niks. Enkel wind.

Truus.… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …

Truus.

… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …

Marietje(breiend).Da’s in Maassluis óok …

Marietje

(breiend).Da’s in Maassluis óok …

Truus.En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k zegge: deAlbert Costerof deGoedkoopkomt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …

Truus.

En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k zegge: deAlbert Costerof deGoedkoopkomt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …

Clémentine.… En …

Clémentine.

… En …

Truus(in den schouw starend).En … en … deMagneetmet me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – deMagneetbleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van deMagneet?” zei die dan: „née, ’t is deVrouw Mariaof deWaakzaamheidof deConcordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar deMagneetkwám niet, – kwám niet – telangeleste[97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel(toonloos)... De visch wordt dúur betaald …

Truus

(in den schouw starend).En … en … deMagneetmet me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – deMagneetbleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van deMagneet?” zei die dan: „née, ’t is deVrouw Mariaof deWaakzaamheidof deConcordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar deMagneetkwám niet, – kwám niet – telangeleste[97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel(toonloos)... De visch wordt dúur betaald …

Clémentine(na eene verhaal-stilte).… En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?

Clémentine

(na eene verhaal-stilte).… En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?

Truus.Ari …

Truus.

Ari …

Jo.Nou … da’s nog zoo kort gelejen …

Jo.

Nou … da’s nog zoo kort gelejen …

Truus(rustig).Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …

Truus

(rustig).Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …

Kniertje.Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.

Kniertje.

Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.

Truus(gelaten).U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank[98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald …(snikt zachtjes).

Truus

(gelaten).U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank[98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald …(snikt zachtjes).

Jo(opstaand – haar pakkend).Nou – Truus!…

Jo

(opstaand – haar pakkend).Nou – Truus!…

Saart.Schenk ’r nog maar ’n kommetje …(tot Marietje)Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …

Saart.

Schenk ’r nog maar ’n kommetje …(tot Marietje)Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …

Marietje.Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken is.

Marietje.

Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken is.

Jo(nerveus).Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …

Jo

(nerveus).Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …

Clémentine.Was dat niet op de haringvangst?…

Clémentine.

Was dat niet op de haringvangst?…

Marietje(weer doorbreiend).Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie … De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord … God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en[99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …

Marietje

(weer doorbreiend).Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie … De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord … God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en[99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …

Clémentine.Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …

Clémentine.

Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …

Marietje.… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …

Marietje.

… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …

Clémentine.Nou Marietje.

Clémentine.

Nou Marietje.

Marietje.Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost … Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.

Marietje.

Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost … Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.

[100]

Jo.Achttien gulden voor je kind … achttien …(verschrikt de windvlagen beluistrend).Wees is stil …

Jo.

Achttien gulden voor je kind … achttien …(verschrikt de windvlagen beluistrend).Wees is stil …

Saart.Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?

Saart.

Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?

Jo.Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!

Jo.

Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!

Kniertje(voor zich heen).Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …

Kniertje

(voor zich heen).Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …

Clémentine.Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.

Clémentine.

Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.

Kniertje.Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en de vissche[101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel –(een stilte)’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.

Kniertje.

Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en de vissche[101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel –(een stilte)’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.

Truus.Ja – zìj kan er van meeprate …

Truus.

Ja – zìj kan er van meeprate …

Kniertje(stillekens stoppend).Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers[102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef deClémentine– die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald … Huil je juffrouw?

Kniertje

(stillekens stoppend).Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers[102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef deClémentine– die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald … Huil je juffrouw?

[103]

Clémentine(losbarstend).God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …

Clémentine

(losbarstend).God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …

Kniertje.… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …

Kniertje.

… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …

Jo(woest-opstuivend)… Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had(met de vuisten haar hoofd bebonzend)Jullie make iemand dol, dol, dol!…

Jo

(woest-opstuivend)… Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had(met de vuisten haar hoofd bebonzend)Jullie make iemand dol, dol, dol!…

Clémentine(verbaasd).Jo – wat hèb je?…

Clémentine

(verbaasd).Jo – wat hèb je?…

Jo(hartstochtelijk)… Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook!(gillend)Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn …(smijt heftig de deur achter zich dicht).

Jo

(hartstochtelijk)… Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook!(gillend)Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn …(smijt heftig de deur achter zich dicht).

[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.De vorigen zonder Jo.Truus(angstig).’k Gloof dat se bàng is geworden …Marietje.Wil ’k ’r gaan opzoeke?…[104]Kniertje.Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?…Clémentine.’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel ’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na huis?Saart.As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai je niet weg – Dag Knier.Marietje(bedrukt).Dag tante Knier …Kniertje.Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere …Truus.Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar ja –Kniertje.Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d’r direk, wil je?(Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).[105]

ZEVENDE TOONEEL.De vorigen zonder Jo.Truus(angstig).’k Gloof dat se bàng is geworden …Marietje.Wil ’k ’r gaan opzoeke?…[104]Kniertje.Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?…Clémentine.’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel ’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na huis?Saart.As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai je niet weg – Dag Knier.Marietje(bedrukt).Dag tante Knier …Kniertje.Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere …Truus.Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar ja –Kniertje.Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d’r direk, wil je?(Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).[105]

De vorigen zonder Jo.

Truus(angstig).’k Gloof dat se bàng is geworden …

Truus

(angstig).’k Gloof dat se bàng is geworden …

Marietje.Wil ’k ’r gaan opzoeke?…

Marietje.

Wil ’k ’r gaan opzoeke?…

[104]

Kniertje.Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?…

Kniertje.

Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?…

Clémentine.’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel ’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na huis?

Clémentine.

’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel ’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na huis?

Saart.As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai je niet weg – Dag Knier.

Saart.

As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai je niet weg – Dag Knier.

Marietje(bedrukt).Dag tante Knier …

Marietje

(bedrukt).Dag tante Knier …

Kniertje.Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere …

Kniertje.

Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere …

Truus.Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar ja –

Truus.

Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar ja –

Kniertje.Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d’r direk, wil je?(Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).

Kniertje.

Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d’r direk, wil je?(Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).

[105]

[Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Jo(plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje los).Kniertje.Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat ’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.Jo(ruw).Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r vader …Kniertje.En voor òns …Jo.En voor òns …(een stilte)De zee is zoo wild …Kniertje.Ben je weze kijke?…Jo(angstig).Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is weggeslage … de pier staat onder(een stilte. Kniertje bidt)... O! O! ’k Ben kapot van die smerige verhale!Kniertje.Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op[106]zee dan onze jonges(haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers betasten den rozenkrans).Jo.Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m gesard …(ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.)Kniertje(driftig van angst).Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote van ’t raam!…Jo(kermend).O! O! O!…Kniertje(hevig-beangst).Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je dan wat! – Naast ’t zeepbakkie!(een stilte)Heb-ie ze?…(Jo steekt huilend-angstig de lamp aan)’k Ben gewoon koud geworde(tot Jo, die snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?…Jo(drensend).’k Ben bang …Kniertje(angstig).Mot je niet weze …Jo.As ’r iets gebeurt – dan – dan – …Kniertje.Wees nou verstandig en klee je uit …[107]Jo.Nee, ’k blijf hier de heele nacht.Kniertje.’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je zellef moeder …Jo(hartstochtelijk).Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je zegt, tante Knier! – As Geert(stokt hijgend)– ’k Heb ’t je niet durve zegge …Kniertje.Is ’t tusschen jou en Geert … –(Jo snikt hevig)Da’s niet mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn, is mijn zoon.(een stilte – de wind giert)Kijk niet zoo in ’t vuur – huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen(legt haar gebedenboek op tafel).Jo(wanhopig).Ik wil niet bidde …Kniertje.… Niet bidde?Jo(gejaagd).As ’r iets gebeurt …Kniertje(heftig)… ’r Gebeurt niks!Jo(woest)… As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks, niks …Kniertje(angstig).Praat zoo niet …[108]Jo.Wat heb je an ’n kind zonder man …Kniertje.Mag jij dat zegge?Jo(met het hoofd op de tafel bonzend).… Die wind maakt me gek, tante!…Kniertje(slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s bevende stem)O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen …(De wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)Einde van het Derde Bedrijf.[109]

ACHTSTE TOONEEL.Jo.Kniertje.Jo(plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje los).Kniertje.Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat ’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.Jo(ruw).Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r vader …Kniertje.En voor òns …Jo.En voor òns …(een stilte)De zee is zoo wild …Kniertje.Ben je weze kijke?…Jo(angstig).Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is weggeslage … de pier staat onder(een stilte. Kniertje bidt)... O! O! ’k Ben kapot van die smerige verhale!Kniertje.Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op[106]zee dan onze jonges(haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers betasten den rozenkrans).Jo.Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m gesard …(ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.)Kniertje(driftig van angst).Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote van ’t raam!…Jo(kermend).O! O! O!…Kniertje(hevig-beangst).Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je dan wat! – Naast ’t zeepbakkie!(een stilte)Heb-ie ze?…(Jo steekt huilend-angstig de lamp aan)’k Ben gewoon koud geworde(tot Jo, die snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?…Jo(drensend).’k Ben bang …Kniertje(angstig).Mot je niet weze …Jo.As ’r iets gebeurt – dan – dan – …Kniertje.Wees nou verstandig en klee je uit …[107]Jo.Nee, ’k blijf hier de heele nacht.Kniertje.’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je zellef moeder …Jo(hartstochtelijk).Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je zegt, tante Knier! – As Geert(stokt hijgend)– ’k Heb ’t je niet durve zegge …Kniertje.Is ’t tusschen jou en Geert … –(Jo snikt hevig)Da’s niet mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn, is mijn zoon.(een stilte – de wind giert)Kijk niet zoo in ’t vuur – huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen(legt haar gebedenboek op tafel).Jo(wanhopig).Ik wil niet bidde …Kniertje.… Niet bidde?Jo(gejaagd).As ’r iets gebeurt …Kniertje(heftig)… ’r Gebeurt niks!Jo(woest)… As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks, niks …Kniertje(angstig).Praat zoo niet …[108]Jo.Wat heb je an ’n kind zonder man …Kniertje.Mag jij dat zegge?Jo(met het hoofd op de tafel bonzend).… Die wind maakt me gek, tante!…Kniertje(slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s bevende stem)O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen …(De wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)Einde van het Derde Bedrijf.[109]

Jo.Kniertje.

Jo(plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje los).

Jo

(plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje los).

Kniertje.Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat ’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.

Kniertje.

Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat ’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.

Jo(ruw).Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r vader …

Jo

(ruw).Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r vader …

Kniertje.En voor òns …

Kniertje.

En voor òns …

Jo.En voor òns …(een stilte)De zee is zoo wild …

Jo.

En voor òns …(een stilte)De zee is zoo wild …

Kniertje.Ben je weze kijke?…

Kniertje.

Ben je weze kijke?…

Jo(angstig).Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is weggeslage … de pier staat onder(een stilte. Kniertje bidt)... O! O! ’k Ben kapot van die smerige verhale!

Jo

(angstig).Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is weggeslage … de pier staat onder(een stilte. Kniertje bidt)... O! O! ’k Ben kapot van die smerige verhale!

Kniertje.Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op[106]zee dan onze jonges(haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers betasten den rozenkrans).

Kniertje.

Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op[106]zee dan onze jonges(haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers betasten den rozenkrans).

Jo.Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m gesard …(ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.)

Jo.

Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m gesard …(ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.)

Kniertje(driftig van angst).Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote van ’t raam!…

Kniertje

(driftig van angst).Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote van ’t raam!…

Jo(kermend).O! O! O!…

Jo

(kermend).O! O! O!…

Kniertje(hevig-beangst).Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je dan wat! – Naast ’t zeepbakkie!(een stilte)Heb-ie ze?…(Jo steekt huilend-angstig de lamp aan)’k Ben gewoon koud geworde(tot Jo, die snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?…

Kniertje

(hevig-beangst).Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je dan wat! – Naast ’t zeepbakkie!(een stilte)Heb-ie ze?…(Jo steekt huilend-angstig de lamp aan)’k Ben gewoon koud geworde(tot Jo, die snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?…

Jo(drensend).’k Ben bang …

Jo

(drensend).’k Ben bang …

Kniertje(angstig).Mot je niet weze …

Kniertje

(angstig).Mot je niet weze …

Jo.As ’r iets gebeurt – dan – dan – …

Jo.

As ’r iets gebeurt – dan – dan – …

Kniertje.Wees nou verstandig en klee je uit …

Kniertje.

Wees nou verstandig en klee je uit …

[107]

Jo.Nee, ’k blijf hier de heele nacht.

Jo.

Nee, ’k blijf hier de heele nacht.

Kniertje.’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je zellef moeder …

Kniertje.

’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je zellef moeder …

Jo(hartstochtelijk).Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je zegt, tante Knier! – As Geert(stokt hijgend)– ’k Heb ’t je niet durve zegge …

Jo

(hartstochtelijk).Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je zegt, tante Knier! – As Geert(stokt hijgend)– ’k Heb ’t je niet durve zegge …

Kniertje.Is ’t tusschen jou en Geert … –(Jo snikt hevig)Da’s niet mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn, is mijn zoon.(een stilte – de wind giert)Kijk niet zoo in ’t vuur – huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen(legt haar gebedenboek op tafel).

Kniertje.

Is ’t tusschen jou en Geert … –(Jo snikt hevig)Da’s niet mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn, is mijn zoon.(een stilte – de wind giert)Kijk niet zoo in ’t vuur – huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen(legt haar gebedenboek op tafel).

Jo(wanhopig).Ik wil niet bidde …

Jo

(wanhopig).Ik wil niet bidde …

Kniertje.… Niet bidde?

Kniertje.

… Niet bidde?

Jo(gejaagd).As ’r iets gebeurt …

Jo

(gejaagd).As ’r iets gebeurt …

Kniertje(heftig)… ’r Gebeurt niks!

Kniertje

(heftig)… ’r Gebeurt niks!

Jo(woest)… As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks, niks …

Jo

(woest)… As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks, niks …

Kniertje(angstig).Praat zoo niet …

Kniertje

(angstig).Praat zoo niet …

[108]

Jo.Wat heb je an ’n kind zonder man …

Jo.

Wat heb je an ’n kind zonder man …

Kniertje.Mag jij dat zegge?

Kniertje.

Mag jij dat zegge?

Jo(met het hoofd op de tafel bonzend).… Die wind maakt me gek, tante!…

Jo

(met het hoofd op de tafel bonzend).… Die wind maakt me gek, tante!…

Kniertje(slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s bevende stem)O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen …(De wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)

Kniertje

(slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s bevende stem)O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen …(De wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)

Einde van het Derde Bedrijf.

[109]

Back to IndexNext