Muziekschrift met tekst: Mul-der-kens Hanske ’et zoo’n oo-lik ge-zicht, Eugskes vol licht, Oo-lik ge-zicht. Kumt er een kniept ze toch d’eu-ge-kes digt. Won-der-lik wicht, D’eu-ge-kes digt: Wil niet, en zal niet, en denkt oan geen trouw, Niemand kriegt Mul-der-kens Hans-ke tot vrouw.[MP3|Musescore]Kling—klots!—Kling—klots! klonken de roeiende spoan’.Mulderkens Hanske die kent er toch één,Een moar alleen,Knap op de been’:Goejigen Jozef! moar geld had ie geen.Harder as steenWas ie, noar ’t scheen:„Wil niet en zal niet,” zei Mulderken voar:„Jozef wordt nooit met mien Hansken ’en poar.”Kling—klots!—Kling—klots!Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”Nu Dorus uit de veer-aak op den oever springt, nu dankt hij Knilles de kerresier, dat ie hum dat liedje het iengegeven. ’t Gaf hum kerroazie; as ’t neudig wier zou Geertje óók troantjes hebben en:’t Zou dan alêvel met Dorus wel goan!En—op dat zelfde oogenblik heeft Geertje troanjes ien de oog’, maar heel anders as van Mulderkens Hanske.’En half uurke gelêje, toen ze ’t leste mandje karsen oan ’t plukken was, toen het ze den veerboas zien oankommen, krek op heur af. Ze had wel boven ien ’t töpke van den boom wille kruupen. Arg gemuujzaam zei die: G’n oavond; en toen: Komplement van d’r voader en dat ze thuus zou kommen; en toen: Of ze erst êfkes binnekwiem, went, voader had spul en dinger ien ’t veerhuus geloaten, die Geertje zou meenemen as ze gedoan had.Nee, binnekommen dàt dee ze niet.Dan most ze ’t loaten! en Bolmans is weerumgegoan. Moar—as voader ’t gezeid had, dan mòcht ze ’t niet loaten. Toen, toen is ze binnegegoan um spul en dinger te halen.Mie de meid, die in de gelagkamer was—Mie wist ’r niks van; en de veerboas was er niet. Moar, op zien kämerke was ie wel. Dat ze eerder zou kommen met heergoan as met blieven, met stroefheid as met proatjes, dat had ie goed geroajen. Erst het ie ’en oog deur ’t venster noar buuten gehad. Nou is ie oan ’t oavendkapittelje lêzen. Jenneke sloapt; ’t kiend sloapt gerust.En Geertje achter de deur het gevroagd, wát ie nou had?Op ’t oogenblik geen tied um te sprêken.Of ie dan asteblief moar êfkes de spul en de dinger wou wiezen, die ze veur voader mee noar huus zou nemen?Geertje most dan moar binnekommen. En—’t oarig pestuurke is binnegegoan,Kiek, nou het ze troanjes ien de eugskes, de mooie eugskes, die anders zoo oolik stoan. Sturm loopt ze den diek over um thuus te kommen; ’t is heur krek asof die zwoare hand heur op den schouwer drukt, de gluujende hand die heur erst ’en biebelje het gegeven, ’en biebelje, woar Bolmans’ vrouw tot heur dood toe ien gelêzen het—gelêzen: dat ’et allemoal Liefde most zin.—Liefde!—En de gluujende hand het vaster gedrukt, en die ’em drukte het zuutjes gefluusterd van Liefde Gods, en van Gods welgevalligheid ien de Liefde; en van genoade, die grooter wier as er zunde kos bestoan ien de Liefde; en—En! toen het ze ’en béving gekregen ien ’t gemoed, en ’en trilling ien den erm; met ’t buukske van Liefde[139]het ze hum noar ’t heufd gesmeten; dóár heurde ’et thuus; ’t hart zat te lêg! En—vort is ze geloopen.Moar zie, de hand het heur nòg ens gevat, en de mins het geroasd: wat ze wel meinde! en dat ie alles tot bestwil geproat had: Veurzichtig most ze wêzen, veurzichtig met den Dorus.En—nou loopt ze sturm den diek over noar huus. Was ’t geen verzuuking gewest? Was ’t ien verdrag met ’et erste wat ie ’t letst had geproat; had ie ien liefde gewoarschuwd veur Dorus.…? Nee! ’twasverzuuking! Troan’ ien d’r eugskes; ’t heufd bonst met sloagen!Nog vóór dat Geertje Langhuizen den drempel van het witte huisje aan den grindweg betreedt, gaan wij er binnen. Zooeven is Harmen gekomen. De negotiekast staat op tafel; de onderste lade er van—de altijd geslotene lade—is nu geopend, en, wilt gij een blik er in werpen?Zie, daar ligt het buukske woar Harmen vroeger mee noar kark goeng, en ien te lêzen steet: „Vergêf ons onze schuld geliek ook wij vergêven onzen schuldenoar.” En bij dat buukske doar leit ’en rölleke pampier. ’t Zin twee schilderij-ploaten: Geertje Van Wamel het ze hum uut heur moeders huus mee ten heilik gebrocht; ’t één is ’t Onze Vader, en ’t andere De tien gebooi’ ien mooie stoasieletters. Vroeger, toen Geertje lêfde, toen hongen ze oan den muur ien ’t volle licht; siends ze gesturven is liggen ze doar ien ’t duuster.En, in dat papier.…? Zie, Harmen neemt het in zijn bevende hand; dikke zweetdroppels parelen hem op het aangezicht; de rechterstomp drukt het papier tegen de borst; de linkerhand vouwt het los.Ien geen joaren het ie dat mes gezien. Nou ziet ie ’t; ’t is ’et mes woar Gijs Giesels hum ien dien oavond mee te lief wou; woarmee den Giesels hum zoo argerlik wondde—en—dat ie hum afgreep.—En Harmen peinst: „Gijs Giesels! Ko’j oe mes nou ook nog is zien! ’t Is heel verroest. De hoat is ook ’en roest—’en roest ien ’t hart.… En die jong was de zeun van Giesels, dat he’n ze op ’t veerhuus gezeid; en veerknecht is ie geworden; en as ie hier blieft, mot den erme kastlooper dan ielkreis ’t zwarte ding heure bloazen, ’t lillikke ding, dat hum wied brocht van God? of most ie.…?Daar hoort hij de deurklink lichten. In verwarring werpt hij de lade dicht, waarin zich nòg meer bevindt, en sluit die haastig. Zie, het mes bleef er buiten, doch in den zak van zijn wambuis is het spoedig verborgen, en—Geertje treedt binnen.Nog buiten de woning heeft Geertje zich zooveel zij kon de tranen uit de oogen gewischt, doch, evenals zij wel aanstonds bespeurt dat haar goede vader nog bleeker is dan toen zij hem in den morgen verliet, evenzeer ziet Harmen wel dat zijn kind—zien lieve Geertje heel anders as anders kiekt, vremdsoortig bewogen; maar, zich zelve verwinnende, groet zij den man met blijmoedigen eenvoud: „G’n oavend voader!” En als ze hem dan ter zijde treedt,[140]dan zegt ze weer zachtjes: „Al te veul vermuujd voader, ge ziet er zoo bleik van.”Harmen spreekt in den regel weinig; nu valt het hem zwaarder dan ooit. Met diepen blik beschouwt hij zijn kind, en eindelijk fluistert hij angstig: „Geertje, niet weer oan ’t veerhuus kommen; heur ie Geertje!”Zie hoe die woorden haar roeren. Hoe! wist ie ’t van Bolmans? Snikkend, vleit ze zich aan zijn borst:„Nee voader, nooit!” klinkt haar hijgende stem. En Harmen, hij begriept niet.… en weet niet hoe ze van vroeger te weten kwiem, en terwijl de angst hem vermeestert spreekt hij schier biddend: „Moar Geertje, geen hoat!”„Nee voader, nee! A’j den engel ’en duuvel ziet worden, dan mo’j niet hoaten moar bidden!” En Harmen—dewijl hij meent dat Geertje van hem heeft gesproken—met starenden blik en stil voor zich heen: „Kiend, bid dan veur voader.”En denzelfden avond spreekt Harmen niet meer dan ’t geen noodzakelijk is. Eten, ofschoon Geertje hem dringend noodigt, hij doet het bijna niet. De koopwaren, die zich nog in zijn negotiekast bevinden, neemt hij er uit, dewijl hij morgen naar stad moet om nieuwen voorraad op te doen. Het pakje bemerkende, dat Dorus hem gaf en ’t geen hij zonder er aan te denken in de kast heeft gesloten—beziet hij den inhoud. ’t Zijn aanbevelingsbriefjes voor Bolmans als lid van den raad.—„’t Is woar, geen bêter as Bolmans!” doch, een verbaasde trek teekent Harmens gelaat, nu hij als bij toeval de binnenzij van het papier beziet, waarin die briefjes gesloten waren. Die ze d’r ien vouwde het geen arg gehad, dat op ’en afgescheurd stuk grauw pampier wel ’en stuk van ’en adres kan stoan, en Harmen leest er zoo klaar als de dag: Heer Bolmans.… veerhuis.Zou ’t meugelik wêzen? Harmen kan ’t niet geleuven. Den Bolmans, zoo’n bovenste mins!En hij die de briefkes schreef, hij denkt er niet aan, dat de leugen hoe slim ook, toch niet zoo leep as de woarheid is.Bolmans van ’t Hooge Veerhuis slaapt, en ’t weerhaantje op den toren staat onbeweeglijk stil. Bolmans slaapt. Klein Jenneke droomt overluid, dat voader ’et vulle niet sloan mot, went.… ’t is nog niet wiezer.—A’j sloapt dan heur ie wel, moar begriepen doe’j ’et niet.—Bolmans slaapt.Dorus de veerknecht ligt nog wakker op zijn stroozak. De oogen heeft hij toe, maar hij ziet toch.—Geertje ziet hij, ’t oarig postuurke. Harrejennig! en den kastlooper ziet ie zoo vremd en afketsend. Verdekseld! En Knilles de keressier, die de trompet al lang ien de deus het geborgen, heurt ie toch blazen, altied toch bloazen:„’t Zal dan alêvel met DORUS wel goan.”A’j den heelen dag buutenshuus bint gewêst dan hei’j t’ oavend veul wark. ’t Is loat geworden eer Geertje noar bed kan. Nou—[141]nou duut ze ’t jekske los, en—as ze al bijkant is uutgekleed, kiek dan rolt ’r een karsepit vlak veur heur voet. Droevig het ze gekeken den heelen oavond, arg droevig: moar nou, nou lacht ze; verdrêjd nou lacht ze: Van zoo’n karsepit kos ’n boom kommen. Dorus had ’em gekniept, ’t was ’en roare—’en oarige jong!’t Is alweer heel vroeg mergen gewêst. Egoal zoo’n bietje bewolkte hemel, moar, ien de locht is ’t lauw, zoel en laks geworden. De hond’ zin sloaperig en lusten ’t êten niet; de katt’ loopen gluups of zitten zich eiges te boardlikken. De perds ien ’t tuig stoan te schudden met de kop’, en de koeibeest’ ien ’t land loopen af en toe zoo wonder te gallepeeren, en stooten met de horns ien ’t gres, dat ’r heele plok in de hugt vliegen.’t Is wonder zoel en lauw. De minsen, ofschoon ze nog weinig gedoan hebben, zin loom ien de been’, en vuulen zoo’n gloed ien de oajers. A’j noar de boom’ kiekt, dan zie’j geen bloadje verruuren—stil, doojelijk stil!—A’j op ’t woater van den Rien kiekt, dan is ’t zoo glad as ’en spiegel, behalve woar starke stroom geet, of woar ’en snoek of ’en brêsem—klats d’r boven uut springt um te prebieren of ’t boven ’t woater ook bêter as d’r ien is, went d’r ien is ’t ook al zoo laks en zoo lauw.’t Is wonder zoel en drukkend, en veul zin er die geleuven dat er wel gauw een van de fremilie zal starven; en ze zien de begroafenis al, en kriegen zoo’n doodkisterig gevuul,ze kosten ook eiges wel starven.Harmen Langhuizen, die, zooals wij weten, naar de stad moet om nieuwen voorraad voor zijn winkelkast te halen, en over het veer wil, dewijl hij aan de Veluw-zijde een boodschap te bestellen heeft, Harmen is het wel aan te zien dat de lauwe dampkring hem inzonderheid drukt al is zijn kast ook schier ledig en de plek, waar hij een oogenblik blijft staan, terwijl hij er de kast op zijn wandelstok doet rusten, nog slechts een paar minuten gaans van zijn woning verwijderd. Ja, die lauwe lucht drukt hem bijzonder want—hem kwelt nog iets anders.—Weder heeft hij een slapeloozen nacht gehad. En nu: op een paar honderd schreden afstands ligt het veerhuis, en—’t was meer as meuglik dat ien stee van de veerboas eiges, die jong, die veerknecht hum over ’t water zou zetten.… Harmen is er bang veur, oakelik bang!Aan de dijkhelling graast de magere koe van een arme. ’t Ventje dat haar hoedt ligt plat op den rug in ’t gras te dummelen.„Jungske! wi’j is noar ’t veerhuus goan, en zeggen da’k over wil, moar of de veerboas eiges wil kommen umda’k ’m spreken wou!” roept Harmen den jongen toe.’t Jungske is te laks, en zeit niks.„A’j ’t doen wilt dan zu’j ’en cent hebben,” zegt Harmen.’t Ventje licht even het hoofd op, misschien om het lokaas te zien woar ie bij Pieters ien de kommenij vier sukkere ballen veur kriegen[142]kan; moar sukkere ballen zin zoo zuut, en ’t is zoo flets;—geen trek ien!—De erms sleet ie um ’t heufd; de knie’ trekt ie op; zeggen duut ie niks.Daar luidt de veerbel. Harmens oog verheldert nu hij eenige seconden later Bolmans in eigen persoon naar buiten komen en langzaam, dood-langzaam met zijn Jenneke aan de hand, het glooiende pad dat van den weg naar het water voert, ziet afgaan.Vraagt ge wáárom Toon Bolmans nu zelf gaat overhalen, terwijl hij een knecht op het veer houdt? Luuster: Jenneke die zoo muu en zoo laks was, had ie beloofd is ’en keer mee te voaren, en—Jenneke te vertrouwen oan Dorus, die nogonbedrevenop ’t woater was, dát kos iens-geheel niet.„En ku’j nou niet zien wie gunds oan d’ overkant steet te wachten voader?” vraagt het lieve blondje.„Nee Jenneke, da’s onmeugelik,” antwoordt de veerman.„Moar onze Lieve Heer kan ’t wél zien,” herneemt het kind na eenige oogenblikken: „Onze Lieve Heer ziet alles; is ’t niet voader?”„Dat duut Ie,” zegt Bolmans.—Op dit oogenblik verneemt hij dat er iemand met haastigen tred achter hem aankomt. Snel wendt hij het hoofd, en, als hij bemerkt dat het Geertjes voader is die hem volgt, dan bespeurt gij op Bolmans meest onveranderlijk aangezicht een ras voorbijgaande ontsteltenis.… Giesteroavend!! en—den stomp keek zoo iezig!„Moar as’t nou duuster is voader, kan onze Lieve Heer dan óók zien?” vraagt Jenneke weder.„Dat kan Ie,” zegt Bolmans afgetrokken, en weet niet of ie den Stomp zal ienwachten of deurgoan.„Moar a’k nou ’s oavonds achter ien de bedstê’j lig en ’t heel arg duuster is voader, zou onze Lieve Heer.…”„Mot niet zoo lang over één ding proaten Jenneke,” valt Bolmans het denkende kind zacht bestraffend en haastig in de rede; en dan, als ze verdrietig: „Moar voader!” zegt, dan drukt hij haar kleine hand en fluistert: „Stil Jenneke, gij bint ’en engel!”Jammer dat ie den engel niet heuren wou!Een goedwillige morgengroet van den kastlooper doet den veerman ruimer ademhalen. Goddank, Geertje het niks geproat, en—as ze zwiegen dan ku’j z’ook kriegen.„’t Is zoel ien de locht,” zegt Bolmans, nadat hij den weergroet heeft gegeven. „’k Docht straks nog, docht ik, ’t zal Harmen vandoag ook zwoar vallen met zien vracht.”„De kast is lêg en êvel ku’j zwoarder vracht hebben,” zegt de fillezoof. Een oogenblikje later; „’k Wou oe sprêken Bolmans.”Sprêken! denkt de veerman; as Geertje toch geproat had, of ook as Dorus met ’en averechtse boodschap dat pekske met pampierkes had gegeven!!—Luid en gemuujzoam:„Bestig Harmen, a’k ou in ievers van dienst kan wêzen, dan hei’j ’t moar te zeggen; ’en mins mot zien evennoaste ien alles ten dienst zin.”Harmen blijft staan, legt de hand tegen Bolmans arm om hem[143]mede tot stilstaan te nopen, en terwijl er inwendige strijd op zijn bleek gelaat is te lezen, zegt hij langzaam:„Ou wi’k sprêken Bolmans, umda’j overal as rechtveerdig gekend bint: ou en geen ander.”Dien oanhef verlocht.… alêvel de oog’ van die mins ze keken zoo scharp. Met het hoofd ter zij naar het kind: „Jenneke, mot êfkes wachten.Harmen aarzelt een oogenblik, en dan, als hij zich met de vlakke hand langs het klamme voorhoofd strijkt, dan zegt hij met bevende stem, terwijl hij een doordringenden blik op Bolmans vestigt:„Ie kent niet den duuvel ien ’t hart?”„Nee, God bewoare!—da’k ’et zundige woord d’r op nuum,” roept Bolmans, en laat er op volgen: „Loawwe deurgoan, went oan d’overkant stoan ze te wachten.”De oog’ van die mins ze keken asof ie ’t op hum had geloajen.Maar Harmen geeft geen acht op Bolmans verzoek; hij treedt hem in den weg, en—bijna met den mond aan zijn oor, spreekt hij zacht maar diepdringend:„Ikke; ik ken ’em! siends joaren Bolmans, en—die hum van neis weer brengt in mien hart, gij Bolmans hebt ’em ien huus; één eenig verzuuk: Loat den Giesels vertrekken? ’k Zal oe ’t loongeld betoalen!”Die wending is voor den rechtvaardige even geruststellend als onverwacht.„’k Heur d’r vremd van op Harmen,” zegt hij meelijdend: „Zou Dorus misschien verkeerds ien’t zin hebben; verkeerds met oe.… Teuntje?”Teuntje!De veerboas weet eiges hoarnoamniet te nuumen, Een siddering doortintelt den arme; ’t is nu iets meer dan angst voor zich zelven wat hem sidderen doet: „Verkeerds met mien Geertje!” beeft het op zijn lippen; en dan,dan smeekt hij schier angstig: „Toe, loat ’em vertrekken? Gevoarlik kos’t worden; ’et mes he’k op zak.”Bolmans begriept er niks van, geen spier. „Moar,” denkt hij, en een nare trek speelt er om zijn lippen: „moar, as den Harmen gevoarlik veur Dorus wier, dan was ie ’t nog meer voor zich eiges. ’t Mes op zak! As ie dat mes tegen Dorus gebruukte dan kos ie wel is van de boan, of ien ’t groote pakhuus kommen.… Geertjes voader van de boan!” Luid: „Kom Harmen, zukke dinger mo’j uut ’t heufd zetten; alêvel, dat ’r dinger tussenminsenkunne bestoan dat za’k niet tegensprêken, went deHeere Heerezeit eiges wel in Ezechiël: „Ik en zal ze verdelgen ien Mijne wraak.”„Zeit onze Lieve Heer dàt voader?” vraagt een zoet stemmetje ongeloovig aan Bolmans zijde: „Ik meinde da’j giesteroavend toen ’k êfkes wakker wier, oan Geertje zei, dat God de liefde is, voader?”Was ze wakker gewêst!!! Wa’j met kinders toch veurzichtig mot wêzen!„Mot niet overal ien meeproaten Jenneke; kunt nog niet alles begriepen!” zegt Bolmans haastig.—Wat ze anders geheurd het van[144]’t geen ie tegen Geertje zei, dàt kos Goddank nog geen kwoad. Moatregels nemen—veur ’t vervolg!—„Kom Harmen, loawwe oanstappen, doar luien ze weer.”En Harmen, die vooraf maar luttel acht op dat kind heeft gegeven, hij ziet haar nu in die heldere blauwe eugskes, en smuuspelt zachtjes: „Onze Lieve Heer!”En de mannen spreken niet verder, alleen nog vraagt Harmen: of Bolmans hum t’ oavend weereigeszal overhoalen?—„O, woarum niet!”Straks stappen ze in de boot.—’t Is zoel in de lucht; ’t is lauw op het water, en—als het kleine meisje over den schuitrand heen in den helderen stroom ziet, dan zegt ze nog: „Kiek is voader, ook ’en hemel!” Maar de vader zegt: „’t Liekt zoo Jenneke, dóar zou’j ien verdrinken!”—Toen werd hij weer stil.Dorus Giesels mot ’r alêvel ’et ziene van hebben. ’t Oarig pestuurke is niet weer ien den bongerd gekommen, en, of die voader dan giesteroavend niet fiks is gewêst of wat anders, kemiek was’t ien ielk geval um iemand die’j nooit hadt gezien, zoo ien ens moar te zeggen: Wi’j asteblief weggoan? Heel kemiek! Nou ie ’en nacht d’r overheer heeft gesloapen, nou mot ie d’r eigenlik over lachen; verechtig! ’t is al heel wonderboarlik kemiek: Wi’j asteblief weggoan?Nou ’t schoftuur is, nou zal ie ’t prebieren. ’t Witte huuske woar ze wonen is heel dichtebij, en, mocht de veerbel soms goan, dan is ie, op ’en drefke schuuns den diek over en deur de weiës geloopen, toch bijkant krek zoo gauw as van ’t veerhuusoan’t woater.Geen twee minuten later kijken een paar zwarte oogen over de gordijntjes van Harmens vensterke naar binnen.„Zoo’n jong!” denkt Geertje: „Ge zoudt er puur van schrikken,” en ze laat het plooiijzer rusten waar ze ’t mutske veur Zundag heel krek mee ien ’t plooi brocht.Dorus met de hand’ as ’en toeter veur de mond: „Is oe voader ook thuus?”Geertje met ’en rood van geweld op ’t gezicht: „Voader.…? Nee, voader is van mergen noar stad gegoan.” Wat most den Dorus van voader.…?„Da’s spietig!” roept Dorus: „En wanneer kumt ie weerum?”„’t Zal wel oavend wêzen,” is Geertjes antwoord; en stil: „Zou Dorus ’t al meinen.…?”Dorus kan de oog’ van ’t pestuurke niet afhouen. Zoo akelik mooi is ze niet; moar lieflik, ook ien ’t sprêken, en dan ’t pestuurke! En giester zei ze: Wi’j ’en pêpermunje?.… Heere bezwieke! al hiew ie d’r niks van, hie zou wel weer ’en pêpermunje lusten.—Nòg ens getoeterd: „En hoe loat zou ’t wêzen as oe voader weer thuus kumt?”„A’j oan ’t veer bint dan zu’j ’em tegen ’n uur of zeuven wel overhoalen,” luidt Geertjes antwoord, en—z’is niks neisgierig,[145]niks niemendal; moar, wàt ie van voader most hebben, dat zou ze toch êfkes wel wete willen.—Met de hand oan ’t kinneke: „Mo’j wat van voader?”„Nou! en ’n heele boel!” toetert Dorus zóó hard, dat Geertje d’r nòg ens van schrikt en roojer as rood wordt. Arg schrikachtig van mergen! ’t Was ook zoo zoel en zoo lauw!—Heel in zich eiges: „’k Wou dat ie is binnekwiem!” Luid: „A’j ’en unske tabak mot dan kan ’k oe wel helpen.”Nee, niks geen unskes tabak; moar, ’t was zoo kloar as ’en klok dat ’t oarig pestuurke niks tegen hum had. Starke neiging kriegt ie um de deur ien te stappen. Alêvel dat zou niet striekt wêzen, went, as ’en voader op ’en darde ploats al verzuukt: Wi’j asteblief weggoan, dan zou ’t wat arg astrant zin um in zien eigen gedoei de schoenzool’ te zetten. Weer deur den toeter: „Dank oe! ’k Zal dan moar wachten!” En zuutjes: „Enpêpermunje?”’tPêperis véur ’t glas gebleven, en ’t munje is er deur gegoan.Wát vroagt ie.… ’en munje! Geertje keert zich van ’t venster af; dàt kan ie begriepen!—alschoon dat ’t ook geen kwoad zou wêzen.—Nee,’t was toch alstee frimmeljoar.—Wondere jong! Nou—ze kan toch êfkes noar buute goan; êfkes um is te heuren.…„Verdekseld!” denkt Dorus: „doar kumt ze!”En Geertje, nu ze zoo’n beetje schuchter naar voren treedt en bij den deurpost blijf staan, nu zegt ze—met de eugskes noar umlêg: „Zóó, en wat wou’j dan?”„Ikke.…?” zegt Dorus met ’en scheve mond: „ikke.… hê hê: nog ens zoo’n pêpermunje.”Ik gleuf niet dat ’t Geertje meevelt. „Zoo!” zegt ze langzaam, „bi’j dóárum hier gekommen, en was ’t anders niks da’j van voader most hebben?”Dorus kniept links ’en eugske, tegen ’en jong kind van ’en huusmus, die op ’t dak zit te piepen umdat ie wel vliegen wil,moarnog bang is dat ie z’n vleugeltjes zal brêken. Kerroazie! En—Dorus kumt zoo’n klein bietje dichter bij Geertje; trekt ’en arg schêve mond; en zuutjes: „Gij bint oarig, en—ou wi’k hebben, ou en niks anders.”Die weerlichse veerbel! Wachten mag ie geen’ oogenblik. Geertje vuult wat op heur wang, dat ze van ’en vrêmde nog nooit gevuuld het. ’t Pêpermuntsdeuske, dat ze al uut den zak had toen Dorus ’t woord het genuumd, ’tdeuskeis zonder dat ze eiges weet hoe.… van hoar hand in die van Dorus gekommen; en Dorus—al is ’t hum ook roar um ’t hart—zonder beroad neemt ie zien koers noar ’t woater, en—nou ie lupt as ’en hoas, nou dansen de pêpermunjes ien’t deuske, en zingen en schrauwen hoe langer hoe gauwer:„’t Zal dan alêvel metGeertjewel gaan!”Zóó’n oolikheid het Geertje nog nooit um ’t hart gehad. Ze kan’t niet loaten um is êfkes noar ’t plekske op heur wang te vuulen.[146]Zoo’n jong! zoo’n roare jong!—Hê, wa’n benauwdigheid ien de locht; phu! De blauwe vloersteen’ zin nat uutgesloagen. ’t Brêkt Geertje ook zoo’n bietje de lêjen uut. Van Bolmans het ze’t oan voader niet zegge kunnen. Van Dorus.…? Nou, da’s heel wat anders.…!—D’r kos wel is sturm kommen.—Wat zal voader opkieken van zoo’n wondere jong; ’en jong den ie licht nog iensgeheel niet gezien het.—Wat schrauwen de pauw’ op Griethofs arf. ’t Is best meugelik dat ’r sturm komt, heel best meugelik!A’j—zooals Bolmans nou—op ’en bank veur ’t veerhuus zit te kieken, dan hei’j langs de appelboom’, die oan weerskant van den diek stoan, krek ’t gezicht op ’t witte huuske van Harmen ien de lêgte.Toon Bolmans het er al lang op zitte turen, zitte turen noar ’t witte huuske, en, wat ie het kunne zien dat hèt ie gezien, en wat ie niet het kunne zien.… dat het ie tòch gezien.Mooi sprokhout om ’t vuurke mee op te stoken!As Christenmins is ie verplicht um Harmen te woarschouwen.As Christenmins!!!En—op ’t blad van Bolmans’ tapkast zit nog ’en valse doalder gespiekerd. ’t Is uut den tied van z’n voader, moar ielken dag kan Bolmans ’em zien: den valsen doalder! Lang het ie gespatzierd deur onneuzele vingers, moar, toen Bolmans’ voader hum ien de goat’ kreeg, toen was ’t gedoan menneke, toen kreeg ie den spieker deur ’t lief.… Kiek is’en valse doalder!—En de valse doalder had nog wel langer ien onneuzele vingers kunne blieven, of ien ’en spoarpötje kunne bewoard wêzen, moar, toen de dag kwiem dat de muntmeister nei geld veur oud ien’t licht zou stellen, toen had ie tóch veur de rooje deur motte kommen.—Gesnoeide doalders; doalders die d’r stempels deur ’t geschuuf ien de wereld kwiet waren, en doalders met ’en stuk d’r uut of ’en gat d’r ien; ook die al vroeger den dut kregen en op ’en acht-en-twientig woaren teruggezet, ze woaren toen noar gehalte geschat. ’En valse doalder, of ’t ook arger is! Vals, op één greinje zulver noa. Toch:Een greinje zulver!As Christenmins is Bolmans verplicht.…! Woarum kiekt ie zoo strak noar de grond? Woarum? ’t Greinje zulver ruurt en fluustert: dat ’et niet thuus heurt ien den doalder die vals is.Best meugelik! moar Geertje mot de ziene wêzen, en kastloopers Geertje kan toch devrouwvan Bolmans niet worden. Koatje van Bemmel! ’En boerenhofstêj! En peerds, en vee, en geld; en oanzien ien’t darp: en karkmeister; en lid van de road! ’t Greinje mot stil wêzen! Loater, loater as ie’t al noar den eis het, dan zal ie luusteren. Ien ielk geval is ie bêter as den Harmen. Die het den duuvel ien’t lief; zonder kark of schriftures. Arg, arg zoel en lauw[147]in de locht. ’t Drukt op ’t heufd, op de borst, overal! Zekerlik sturm!’t Is zeuven uur ien den noamiddag.Toen ’t zes van den toren sloeg, toen ko’j ’t karkhoanje, dat pal had gestoan, zien drêjen: nou ’en bietje lienks, dan rechts; gliensteren dat hiew niks over, went de locht was egoal betrokken.A’j oan ’t woater van den Rien sting, dan ko’j zoo af en toe gerimpel op ’et effen woatervlak zien, en—keek ie noar den diek, dan zag ie zoo hier en doar kleine stofwölkskes opgoan. ’t Was krek of ’t soesde heel ien de vert.… Joa, ’t soesde. Ien de hooge peppels was’t ’en gefledder van de bloai’ asof er hoagel ien viel, en de zwoaluws scheerden over woater en wei asof ze ievers anders as ien de locht wouwe wêzen.De schipper van de turf-oak, die giester zien vracht oan ’t veer had gelost en nou den heelen dag op ’t dek muggen en rook had ligge wegbloazen, de schipper het de zeil’ en spullen uut ’t ruim noar boven gehoald, en, as ie ze ophees, dan was’t bij buien ’en gefladder en geklapper, dat ie wark had um boas te blieven.De veer-oakskes en de gierpunt begosten al zuutjesoan te dansen op de gölfkes.’t Was wat meer as ’en labberweind, die oe werm ien’t oangezicht bloes. Schuuns over de Vêluwse bargen, uut ’t Noordwest, en tégen den stroom, kwiem de weind al starker en starker oanbloazen. De schipper van de turf-oak, die hoogerop most, hoalde ’t anker oan boord, en—a’j ’em noakeek, dan was ie met bolle zeil’, al heel gauw de boakkribbes um.De keisteentjes—op de griendhoopen bij den afweg noar ’et woater—ze begosten te drêjen, en grienzelden over ’t wagenspoor heer. De gölfkes wieren grooter en grooter; ze klotsten tegen ’t kribwark en sloegen schuun oan bakboord van de gierpunt. Dorus de veerknecht, zoo pas weer oan wal gekommen, sloeg de iezeren pin’ woar booten en gierpunt met touwen en kettings oan vast zoaten, dieper ien de klei, en greep noar zien pet—hoast was ie gevlogen!’t Is zeuven uur ien de noamiddag.’t Liekt al wel negen zoo donker is de locht, alschoon dat ’et niet rêgent, moar:De sturmweind roast!Roazen duut ie, schrauwelik roazen. De heujers ien’t veld ze kunnen de goavels niet langer regieren en hebben wark um stoand’ op de been’ te blieven. De hoog geloaje karvracht zwiept gunds en her; ’t peerd met de neus oan de borst, trekt wat ie kan, moar, ’t giert ien z’n ooren, en ’t bloast met geweld tegen zien vracht; de moan’ zwieren um den krommen nek. Hu! gilt de weind, en Hört! schrauwt de voerman.[148]De sturmweind roast!Roazen duut ie; gieren en fluuten. De moeders ien’t veld, ze kunne niet blieven; ’t is of ze ’t schrauwen van de kienderkes heuren, van de kienderkes thuus. ’t Heufd op zied’ en de rok’ gespannen um de been’—deur de weind—goan ze met ’en deil van ’t mansvolknoarhuus toe. Die ligge blieven op den akker, zien de heuj-oppers verstreujen over ’t land. ’t Krakt en ’t knoept ien de wilgen; de hekkes sloan van geweld; de rastering—zwiebt—zwabt—krakt—en sleet veur de grond!Goddank, ’t is ’en oogenblik stiller. Is ie goan liggen de sturm.…? Um rauwer weer op te stoan! Doar kumt ie, doar kumt ie! ’t Bloast en roast en giert nog starker; de boombloai’ fledderen deur de locht; angstig en dooilik sleet de zware veerbel oan d’overkant van ’t woater: klieng-kloeng—kling-kloeng—alschoon geen minsenhand heur beruurt; en gunder ien’t darp, woar ’t riet van de doak’ vliegt, woar ’t leemhutje kräkt, en wrakke schorsteen’ kletteren op pan’ en gebint’, doar zwiebt ook de karkspits ien’t mulmende hout.… Noar ’t hoanje kiekt niemand.Aan gene zijde der rivier nadert op den veerweg een breede figuur. ’t Moet de kastlooper zijn. Harmen is niet gewoon zich om ’t weer te bekreunen. Of de tocht hem bang valt, en de vracht hem zwaar drukt of niet, hij houdt zijn geregelden tred. Nu echter kost het hem wel groote inspanning om zijn pad te vervolgen. Met den wind ter rechterzijde in den rug, wordt zijn zwaar geladen kast gedurig door een hevigen aanval van den jagenden stormwind gebeukt. Zoo even was de schok hem bijna te sterk geworden,—’t was de schok, die ginds aan de overzijde, den ouden olm door bast en door spint en door merg drong; de schok, die het sieraad der vruchtbare Betuwsche weiden, onder wiens breede takken mensch en dier zich zoo gaarne een plekje ter ruste zocht, voor immer vernielde. Harmen heeft een oogenblik met de hand tegen een wilg geleund, doch zich ook spoedig hersteld. Of die stoot de hevigste is geweest, althans hij wankelt later niet meer. Nu heeft hij den oever bereikt en tevens de beide palen waartusschen, in de hoogte, de veerklok met haar somber geklang, het grootsche lied van den storm begeleidt.Harmen slaat de hand aan de klink van den slingerenden luiketting. Sterker dan zoo even roert de klepel het metaal, daar klinken schellere tonen, en—de stormwind voert ze onverzwakt naar den Betuwschen oever.Die klank roept den veerbaas.„Is den Harmen roazend as de weind,” denkt de geroepene, „en meint ie dat Bolmans zich eiges zal woagen!”Hein—de veurige knecht—kon’t zoo schuins en zoo schots met ’t weer niet wêzen, of zonder beroad goeng ie ’t roeibootje[149]ien, en hoalde of brocht wie d’r over wou. „A’j soldoat bint dan mo’j veur geen kogels goan loopen,” zei Hein: „as God oe zuukt dan kan Ie oe net zoogoed ien de bedstêj as op ’t woater kriegen.” Bolmans het altied: Krek zoo, gezeid, en—Krek zoo, dat zeit ie nóg; moar, de meister is méér as de dienoar; en te middag het ie zoo’n kramp ien’t lief gehad, en alêvel:Die twee met mekoar is op ’t woater!!Dorus komt haastig de gelagkamer binnenloopen waar Bolmans voor ’t venster staat.„Boas! kan’k overhoalen met die sturm?” vraagt de veerknecht.„Woarum niet Dorus.…?”„Albeneur!” zegt de jongen: „’k Het geen zurg veur mien eiges, went, al bin’k nog zoo mans niet op ’t woater, d’rienzou ’t wel schikken; ’en kat kan ook zwemmen as ’t tied van nood is; moar—veur den ander?”„Ien Gods hand is ielk mins veilig en geburgen, Dorus.”„Da’s woar,” zegt de jongen: „moar—as den ander ien ’t woater velt en niet zwemmen kos, dan.…” en Dorus moakt ’en geboar van köpken onder.„A’jbangbint Dorus, dan zal ikke goan!” zegt de veerbaas met iets minachtends, en zet groote oogen.Bang!? da’s ’en ding dat ie nooit gezien het. Zonder een woord meer te spreken snelt Dorus ter deure uit; loopt zoo haastig hij kan, schuin tegen den wind in, naar ’t veer; sluit de oogen voor de stofwolken, die hem gedurig in ’t aangezicht jagen, en als hij zoo loopt, dan vindt ie ’t kemiek dat ie den kastlooper nou krek ien dit weerke veur ’t erste mot overhoalen.„Wat zal Dorus zeggen.…? En wat zal die mins zeggen.…?” denkt de jongen: „Zal ie weer vroagen: Wi’j asteblief weggoan? Nee, dat zal ie toch niet; en zie, Dorus zal Geertjes voader is netjes over ’t woater schipperen, zoogoed asof ie al zin lêven op ’t woater gezwabd had. ’t Is woar op de Woal het ie ook wel oan ’t veer geholpen as de boas of de knecht is ziek was, moar ien zulk weertje toch nooit van zin lêven. Harrejennig wa’n weind! Moar as ie den kastlooper schoonjes d’r over hoalt, dan zal ie ook wel gemuujzoamer worden. Misschien zal ie dan zeggen: Wi’j asteblief kommen, ien stee van: wi’j weggoan. Wi’jkommen! Harrejennig! kommen um Geertje. Lief ding, met ou ens ien ’t bootje!!Dorus, met de pet gansch op den neus en over ’t achterhoofd getrokken, rukt de ketting-pen, waaraan de veerschuit vastligt, uit de klei; trekt, terwijl hij langs den oever voortgaat, het roeibootje een honderd schreden verder stroom-opwaarts—„da’s sekuur, dan het ie geen nood um oan d’ overkant te lêg oan wal te kommen; ge kunt ’et met zoo’n weind zoo krek niet fiksieren.”—Nou stapt ie d’r ien; stoot met de roeispoan heel krachtig van wal, en.… „Doar geet ’et!”Mins, mins, wa’n gedans en geklots. ’t Zou nou wark hebben um ien de moat te blieven, as Knilles de kerresier, van Mulderkens Hanske trompette.[150]Den kop van ’t bootje schuins tegen de golf iengehouen: Krek zoo. Dorus, ge bint al ’en heele prefester.—Pats!—Ge kunt de roeispoan’ verdrêjd niet ien ’t woater kriegen; meint da’j d’r ien zult sloan, klets! dan geet ’t op zied en ge sloat ien de locht. Hier geet ’t nog zoo’n bietje; moar gunder! wa’n golven! zou ’t angstigheid wêzen.…? Nee, niks, geen spier. De veerboas op de Woal zei altied: niet tusschen de golven as ’t wêjt, moar schuins d’r deur heer.—Mins, mins, wat sloan ze ien ’t bootje! Slik nat; en ien d’ oogen! Ge mot de oog’ êvel los houen jungske!„Toch iesdig hoe wiejer noar ’t midden. Zoo’n stofrêgen van al ’t geschuum! Klats! dat was d’r weer een! Nou ien de hugt, dán ien de lêgt verdrêjd!hierwordt ’et spektoakel! Zou Bolmans eiges overhoalen.…? Bangheid he’k niet; ’k kan zwemmen genogt; moar, de kastlooper gunds, mag die zich woagen op ’t woater?„Geertje zeit nee.Nee nee, schrauwt ze, heur! Joa ’t is de weind moar ’t liekt krek, of zeneeschrauwt. ’k Zal ’t hum afroajen, dien mins met één hand. Toe Dorus, zit vaster! ge schuuft van de bank af. Kan perjen haast niks zien. Rechts sleet de spoan mis;—Allo! overeind! de voet stief tegen de kromhouten oan! Jong, jong, wa’n gezwab! ’t Zou toch zoo mekkelijk zwemme niet wêzen.—As Geertje ’t is wiest! Oarig pestuurke!”—’t Gonst en ’t giert, en ’t klotst en ’t schuumt.… „God! in Oe hand! geen mins zou ’t regieren!”En—Harmen, die de winkelkast tusschen zijn rug en een der palen van de veerbel heeft geklemd, zit op den Veluwschen oever en tuurt er met starren blik naar de hulk, die daar rijst en daalt en zwiebelt op de bruisende golven.… „Die d’r ien zit is ’en ander as de veerboas eiges. De zeun van Gijs Giesels.…”’t Stormen van den wind kunt ge hooren en zien, maar ’t stormen in de borst van dien man met de ééne hand, dat hoort en dat ziet ge niet, dat hoort en dat ziet maar Eén.En de woedende elementen zingen te zamen een oorverdoovend lied; en het bootje ginds op de golven in het felst van den wind, rijst pijlsnel omhoog, en zinkt dan weer weg in het schuim. Nu komt het dwars voor een golf; zij klotst over ’t boord.… „O God! die erme jong!”—Weer rijst het aakje, weer zinkt het snel.—De man die daar tuurt, rukt zijn armen los uit de riemen der kast; met één sprong is hij overeind; weer volgt hij met starenden blik het zwirlende vaartuig. Hij bemerkt het niet dat een krachtige windstoot zijn winkelkast ter aarde werpt. Weer komt er een golf dwars aan stuurboord van ’t aakje. ’t Schuimt nòg eens naar binnen.… „O Heere! doar geet ie!” En—twee vetleeren schoenen zweept de wind van den wal in den stroom; een bombazijnen wambuis[151]fladdert over den vloed, en—een roestig mes, ’t welk glijdt uit den zak, zinkt weg in de diepte!O! dat zijn ontzettende oogenblikken voor haar, die angstig is geworden in haar eenzaam vertrek, en, denkende aan haar vader, naar het veer is gesneld, om te zien of hij haast komen mocht. Ze heeft niet gedacht dat ’t zóó arg op ’t woater zou wêzen, zóó vreeselik arg. In den aanvang ontsnapt er geen kreet aan Geertjes lippen nu zij dat schouwspel daarginds met moeite bespiedt. Stijf houdt ze de saamgeperste handen op den hijgenden boezem gedrukt. Haar tanden nijpen heur lippen in bloed.… „Groote God, help!” is de bee die haar trilt door de ziel, en: „Helpt minsen, helpt!” is ook in vertwijfeling de kreet, die in ’t einde haar boezem ontvlucht. Maar de wind voert die bee slechts terug naar het veerhuis, en—ook zij snelt er heen.De veerbaas het niks gezien, niet geweten:.… „Watblief.…? M’n lieve Geertje, wat mein ie, ’en ongeluk?”„Nee, nee! niet meinen, moar ’t is zoo,” roept het angstige kind. Um Gods wil, Bolmans mot helpen en redden. Bolmans mot meegoan; moar gauw: Geen oogenblik mag ie wachten: „Toe, kom dan, vort!”Maar Bolmans zegt dat Geertje bedoard mot wêzen. Den Dorus kan zwemmen, en heur voader het dukkels gezeid, dat ie in vroeger tied over de Woal kos hen en weer!„Ho, proat niet, wat zou ie met ééne hand!” gilt het meisje, terwijl zij den man bij zijn buis vat: „Ik smêk ou, kom helpen?”Bolmans wil wel meegoan om is te zien of.… moar Geertje-lief mot begriepen, as’t zóó arg op ’t woater is, dat ie dan zich eiges niet woagen mag, ook um zien Jenneke. ’t Is zund um den Heer te verzuuken.—Joa, hij ziet ’t nou ook, ’t is niet te voaren op ’t woater; as ie dát had begrepen toen Dorus goeng, dan zou ie ’t hum „óók nog starker hebbe afgeroajen”; en, als hij zijn hand op haar schouder legt, dan zegt hij weder: „Mot altied denken Geertje-lief, dat minsenhulp niks is, moar God is almachtig!”„God is almachtig, moar gij bint ’enveinsoard!” krijt het radelooze kind, terwijl ze zich aan den gloeienden klauw ontrukt, die haar op den schouder brandt. En als de stormwind hetveinsaardal gillend herhaalt, dan buldert hij voort naar de kerkspits, en rukt er het roestige haantje uit het molmend gebint, en—’t ploft op het kerkhof.En—snikkend van angst, en hijgend tegen den persenden luchtstroom in, ijlt het trillende meisje de lager liggende weilanden over om het volk te bereiken, dat ze, ofschoon van verre, ontwaarde.Maar ginds in den vloed?De man met de eene hand heeft vruchteloos gekampt met de[152]schuimende golven. Hij wist nog.… hij zag nog.… maar toen, toen zag hij niet meer: alleen de huilende storm en het bruisende water hebben hem vluchtig van Geertjes angsten verteld, toen—toen werd het nacht om hem heen. Nog eenmaal zag hij Gods Hemel. Een zucht, en—vaarwel!Maar Dorus? Aan ’t kentelend bootje heeft hij zich vastgeklemd:„Mot niet losloaten jungske a’j beet hebt. Tieds genogt as ’t oakje umlêg zinkt. Verdekselde schoen’ oan de vuut’! Trampen, trampen, hak tegen hak. Foos riemspul, doar goan ze!—Wat ruurt doar veur zwarts?—Onmundige golf, nou ziet ie hoast niks meer.… Nou wél: ’t is ’en mins. ’En mins! Vort, vort dan, en ’t bootje adie!” De saamgeknepen vingers spitst hij ter zijde van ’t lijf: „Da’s toch oarigheid—niks kienderachtig! Die golf wou boas wêzen, moar, Dorus is d’r ook nog. Dat zu’k dun spul regieren wil. Hê! da’s ’en vervliemde, ’en golf van geweld!” Nou weet ie van niks meer—d’r onder of boven.—„Goddank weer d’r boven, en gunds ziet ie ’t zwart nog. Wat worden die kleeren zwoar. Moar, de stroom geet fel op die kribbe oan. Dorus, pak moar weer oajem, geen angstigheid heur.… zie, gunds glimt nog ’en tipke van ’t zwart. Vort, vort moar, veuruut, met krachtige sloag’!.… Zoo! Nou kumt ie’t op zied, en—doar het ie ’t gegrepen!”Ontzettend wordt nu de strijd van den jongen tegen het verwoede element. Met den zwaren last staat ook hem nu slechts ééne hand ten dienste. De krachten dreigen hem te ontzinken. Moed Dorus, moed! Hier bij de krib is de golfslag gebroken.Hijgend, hijgend, gansch buiten adem, worstelt en kampt hij. „Een, twee, drie sloagen nog. Dank, dank goeje God!”—En zie, doar griept ie de krib en.… doar kruupt ie noar boven.’s Anderen doags ’s mergens zingen de veugeljes alschoon dat heel veul d’r nestjes kwiet zin, krek asof d’r niks gebeurd is.Da’s oarig van de veugeltjes!In Harmens witte huuske zingen geen veugeljes, moar ’t is ’r tóch oarig. ’t Is ’r stillekes, heel stillekes, went, Harmen leit en sloapt ien de bedstêj. De dokter het gezeid dat alle gevoar veurbij is. Dorus steet bij de toafel; zien heldere oog’ stoan wel wat fletser, moar ze kunnen toch kieken noar ’t oarig pestuurke, dat gunds bij den heerd oan ’t koken van lijnpappen is.En as ie nog kiekt dan ruurt zich de mins ien de bedstêj, en fluustert heel zacht: „Giesels, kom asteblief hier?”KomASTEBLIEF HIER! Doar hei’j’t al. Da’s ’en andere prédekoasie as van twee doag’ geleien: Wi’j asteblief weggoan? Zacht: „Hier Langhuuzen, hier bin’k. Zeg, vuul j’oe wat bêter?”„’En boel bêter, ’en heele boel bêter!” is Harmens bescheid, ofschoon het hem duidelijk is aan te zien dat hij het leven wel zwaar[153]heeft gehaald; en weder fluistert hij mat: „Giesels, gêf mien oe hand?”En Dorus hand rust in die van Harmen Stomp.„Da’s wonderlik: Harmen zeit niks, en Dorus kan ook niks zeggen; ’t is krek asof die zachte handdruk van Harmen hum de troan’ noar de ooglee parst. ’t Is wonderlik: Geertje steet ook bij de bedstêj, moar Geertje zeit ook niks, en Harmen het ook troan’ ien de oogen. As ie giesteroavend ien’t woater zóó flets en wêk um ’t hart was gewêst as nou, dan zou ie met Harmen veur de snoek’ zin geroakt.… „Watblief?.…”Weer heurt ie gefluuster: „Dank, dank oe Giesels!”Die weerlichse troan’!En Geertje, den heelen nacht is ze angstig en hulpzoam gewêst, moar nou, nou voader zoo sprêkt, nou snikt ze van blijdschap, en weer, en nog ens: „Dank, dank oe Giesels!”„Nee, da’s noarigheid!” denkt Dorus: „Ien ielk geval is ’t rogge um weit gewêst. Den Harmen met zien ééne hand het hum wille redden, nou het hij ’t Harmen gedoan.” Schijnbaar luchtig zegt hij nu luid: „A’j danken wilt Harmen, dan mo’j deur de bedstêjplanken noar Boven zien, moar zóóveul is zeker: as Den Boven ’t medalje veur drenkeling gift, dan is ’t veur Harmen, en Dorus kan toezien.” Verdrêjd! wat drukt ie de hand. Die dekselse troan’!’t Is doar oarig ien ’tkämerke.De minsen d’r buuten die geen schoai oan eigen huus of dak kregen, ze hebben ’en boel te proaten. Ze kunnen ’t over ’t geval met den kastlooper niet eens worden. Bolmans van ’t veer het gezeid, dat ’t met den Harmen al ’s mergens niet riechtig gewêst was. Hie had van ’en mes gesproken; heel oakelik van ’en mes op zak, en—ge kos’t niet weten: zich eiges willen verdoen!? ’t Was altied ’en mins buuten God gewêst. Hie, Bolmans, is nog noar ’t veer geloopen um te helpen as ’t wêzen kos. Toen Dorus goeng, toen had ie hum nog gezeid, dat God verzuuken zundig was—dat kos Geertje getuugen; tegen heur het ie dat ook gezeid. „Moar, zooveul is zeker,” het ie ook nog gezeid, „as ikke lid van de Road was, dan zou’k ’en gebooi gêven um bij sturmweer niet over te hoalen.”Den Bolmans wiest toch altied meer as ’en ander; zoo’n gebooi zou goed wêzen. Joa, lid mot ie worden!Kiek, en meeliedend is ie ook: doar geet ie noar ’t witte huusken um eiges te vroagen hoe ’t met den kastlooper geet. Niks grutsig!En de veerbaas vervolgt zijn weg naar ’t aangeduide erf; en als de karkmeister veurbij ’et karkhof geet, woar ’t weerhoanje ien de brandnêtels en diestels leit, dan proat ie bij zich eiges: „’t Mot gauw gereperierd worden.”Nu treedt hij het huisje binnen, maar—er zijn er toch die weten dat het haantje in ’t molmig gebint verroest en verguld was. ’t Vuur onder de smêjige lijnpap ’t knettert hum tegen: Doe veinsoard! Geertjes oogen zoo helder en kloar, ze blinken:Doe veinsoard![154]en alles,alleswat ien’t kämerken is schrauwt roazend:Doe veinsoard!Bolmans wunst alles ten beste, en keert noar zien arf toe.Omstreeks zes maanden zijn er verloopen.’t Is helder vriezend weerke, en ’t gelui van de karksklökskes zeit oe dat ’t Zundagmergen is.Gunds bij ’t roodsteenen huus oan den diek, mowwe wêzen. ’t Is de darps-kommenij, woar ’t junkske die de koei’ huujde zien sukkere ballen hoalt. Pieters die er dartig joar boas was gewêst, is veur twee moand gesturven, en sinds dien tied is ’t winkelhuus propertjes opgeknapt.’t Zal acht uur halfnegen zin gewêst, toen ’en kerreke, dat van de Woalkant kwiem, veur ’t huus het stilgehouen. Dorus Giesels heit oan ’t oudachtig lillik mins met kromme been’ de hand gegeven; het hum uut ’t kerreke geholpen, en: „Dag voader,” gezeid.—In zien wêzen leek Dorus onmundig veul op die mins.—Toen het ie gegoecheld met ’en jong en twee dern, die ook nog ien’t kerreke hadde gezeuten, en voorders zin ze soam, krek as heur voader, die met Dorus veuruut liep, noar binne gegoan.In de groote kamer van het winkelhuis zit Harmen Langhuizen bij de potkachel. ’t Lijkt wel of Harmen sedert wij hem voor de eerste maal zagen, een paar jaren ouder is geworden, maar toch, er is meer kleur op zijn wangen.Daar wordt de kamerdeur geopend.Zie, hoe een doodelijk wit Harmens blos voor een wijle vervangt. Aanstonds staat hij op. Met den stomp van zijn rechterarm achter den rug verscholen, treedt hij den binnenkomende te gemoet en reikt hem de hand—de hand waarmee hij zich behelpen leerde; en dan, dan zegt hij op minzamen toon: „Gijs Giesels, hoe geet ’et?”„Goed Harmen, en Gij?” is het weerwoord.„’t Is lange joar’ gelêjen, Giesels, da’k ou niet gezien heb,” zegt Harmen: „Goa zitten.… en datonzekienders.…” hier stokt hij.„Joa krek,onzekienders,” herhaalt de vreemde; ziet naar den grond; weet met zien handen geen road, en sleet z’ op den rug.En—niet een is er ien huus die begriept dat zoon erste ontmoeting van twee gevoaders niks alledoags is. Die ’t niet begriepen, die hebben d’r niet mee van noode. Harmen zei nòg ens: „Giesels, goa zitten.”En bij de toafel is ’t ’en gegoechel van veul niet genogt. Kan ’t wel anders: Dorus’ bruur en zusters kommen brulloft houen, en Geertje kennen ze al, want z’is ’en dag met Dorus bij heur oan de Woalkant ien voaders huus gewêst.—Wa’n mooi merrenos bluumke het Geertje um ’t oarig pestuurke—zooals Dorus dat nuumt—en wa’n bezonder groacelik mutske het Geertje op ’t heufd; en wat is[155]’t hier alles mooi opgetuugd met dat vlagdoek, en ’t zulver- en goud- en rood pampier tussen die dennetekskes. Heere minsen! en wa’n breudjes! en krientenbreudjes! en wa’n mooie bruigomspiep, heelegoar met roodgruune lientjes d’r um! En is dát alêvel oe voader, Geertje.…? „Dag boas Langhuuzen, we kumt de boel hier is opscheppen heur.”„Dat zal me plezier wêzen,” zegt Harmen: „Mot nou moar toetasten.”—’En klein bietje loater zacht tot Dorus’ voader: „’k Het veul oan oe jong te danken, Giesels; ’t is ’en wondere jong, moar ’en bovenste beste!”Gijs Giesels het wark met zien breudje.—Te danken! „Joa krek, krek dat is ie.”Gunds bij de toafel geet ’en gelach op. Geertje kriegt ’en kleur as ’en meikars. Hendrik—Dorus’ bruur—het geploagd: „Geertje zeg, wóar bi’j met de karspit geblieven?”’t Ét en drinkt en lacht ien de koamer. De voaders proaten niet veul moar ze kunnen nog is êfkes rooken; de kark is heel dichtebij.Moar zie—buuten op den diek doar loopen ze al; de mansluu met de hand’ ien de zak’ en de vrouwluu met de stoof onder d’r zwarte mantels uut. De neië winkelier mag met z’n Geertje niet te loat kommen. Allo, véuruut dan!En bij de karkdeur onder de lindes, doar stoan de mansluu—noar gewoonte—nog te rooken en te proaten totdat meister oan ’t kloktouw geet trekken. Ze meinen dat den Dorus ’t moar oarig met Geertje getroffen het. Ze hebben allemoal wel gedocht dat den Harmen van klienktum onder ien de loai van de kast had zitten: veur Geertje en Dorus het ie ’t winkelhuus kunne koopen en stillekes geet ie bij heur ienwonen.—Dat zoo’n oarige dern in zoo’n lillikke jong zenie kos kriegen! moar zóoveul is zeker: ’t is ’en kloeke rejoale jong, en zóoveul is ook zeker: heur voader het ie ’t lêven gered.—’En mins mot deur bepruuving moar wies worden. Sedert kumt Harmen trouw ien de kark, en veul hebben ’t gezien: dat ’tOnze Voaderen deTien gebooibij hum, ter weerskant van ’t kammenet, ien mooie liest’ oan den muur hangen.’t Wordt vol ien’t karkske, heel vol. Zoo’n trouwerij is nog is wat anders as anders. Ien de karkmeistersbank blieft ééne ploats lêg.—Kumt Bolmans dan niet?—Stil asteblief: De veerman—die ook lid van de road wier, alschoon dat Harmen geen briefkes bezurgde—de veerboas-karkmeister kon niet kommen: ’t Bleike blonde Jenneke is siends ’en heelen tied, arg, arg bleik en moager geworden: proaten mot ze zoo wies as en mins van twientig joar. Ze zeggen dat ’t wel niet lang meer zal duren. De veerboas mot den heelen tied oan d’r bedje zitten en somtieds as roadeloos wêzen. Da’s vremd van zoo’n vroom mins, zoo’n vroom mins most alêvel.… Stil, stil dan; mot ien de kark oan ou zelf prakkezieren.’t Is ook woar, en den Bolmans is anders zoo’n bovenste mins!Godzal ’t wel weten.Dat trouwen is toch moar ’en oogenblikske wark. Kemiek dat[156]ze allebei met troan’ ien de oog’ stoan. ’t Zal toch ’t rechte wel wêzen.…?—Mins! a’j is vuulen kos hoe die hand’ mekoar drukten!En de veurmoalige kastlooper met die vremde lillikke mins oan zien lienkerkant, kiek, ze zingen uut ’t eigeste buukske met z’n beiën—’t buukske van moeder Geertje—en, ku’j’t begriepen, de erste, die kort gelêje oan God noch zaligheid docht, nou zingt ie met d’oog’ duk noar Boven, en hard da’j ’m buuten wel heuren kunt, het dank- en het loflied den Heere.Hebben deminsenhum niet gekend.…Godkende hum zeker.Nou is’t uut. ’t Geet alles veur de jonggetrouwden zoo’n bietje op zied. D’r zin d’r ook veul die êfkes ’t hoar onder de pet loate kieken.—’t Is oarig da’j nou zoo weet dat ’t man en vrouw is; heelheeloarig, moar ’t meist voor Dorus en Geertje.Alles ziet er buuten veur ’t jonge poar dan ook zoo glansachtig uut. Hoe kunnen ze meinen dat ’t koud in de locht is! Werm is ’t van binnen, en, werm zal ’t wel blieven.t’ Oavend is’t brulloft ien Harmens achterhuus. ’t Jongvolk het schik genogt in d’r lêven. De been’ kommen ook van den vloer. Knilles, de kerresier, blaast dat ie gedurig zoo rood as ’en kalkoensen haan wordt, en, as ie van Mulderkens Hanske bloast—woar j’ook al op walsen kunt—dan, dan drukt er den Dorus zijn wiefken oan ’t hart: dan kust ie haar vlak op ’t mollige snuutje; dan fluustren die twee nog zoo’n bietje op zich eiges; en joa: „Joa die karsepit—verechtig ze het hum bewoard, en tegen de leinte dan zal z’em goan poten.”[157]
Muziekschrift met tekst: Mul-der-kens Hanske ’et zoo’n oo-lik ge-zicht, Eugskes vol licht, Oo-lik ge-zicht. Kumt er een kniept ze toch d’eu-ge-kes digt. Won-der-lik wicht, D’eu-ge-kes digt: Wil niet, en zal niet, en denkt oan geen trouw, Niemand kriegt Mul-der-kens Hans-ke tot vrouw.[MP3|Musescore]Kling—klots!—Kling—klots! klonken de roeiende spoan’.Mulderkens Hanske die kent er toch één,Een moar alleen,Knap op de been’:Goejigen Jozef! moar geld had ie geen.Harder as steenWas ie, noar ’t scheen:„Wil niet en zal niet,” zei Mulderken voar:„Jozef wordt nooit met mien Hansken ’en poar.”Kling—klots!—Kling—klots!Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”Nu Dorus uit de veer-aak op den oever springt, nu dankt hij Knilles de kerresier, dat ie hum dat liedje het iengegeven. ’t Gaf hum kerroazie; as ’t neudig wier zou Geertje óók troantjes hebben en:’t Zou dan alêvel met Dorus wel goan!En—op dat zelfde oogenblik heeft Geertje troanjes ien de oog’, maar heel anders as van Mulderkens Hanske.’En half uurke gelêje, toen ze ’t leste mandje karsen oan ’t plukken was, toen het ze den veerboas zien oankommen, krek op heur af. Ze had wel boven ien ’t töpke van den boom wille kruupen. Arg gemuujzaam zei die: G’n oavond; en toen: Komplement van d’r voader en dat ze thuus zou kommen; en toen: Of ze erst êfkes binnekwiem, went, voader had spul en dinger ien ’t veerhuus geloaten, die Geertje zou meenemen as ze gedoan had.Nee, binnekommen dàt dee ze niet.Dan most ze ’t loaten! en Bolmans is weerumgegoan. Moar—as voader ’t gezeid had, dan mòcht ze ’t niet loaten. Toen, toen is ze binnegegoan um spul en dinger te halen.Mie de meid, die in de gelagkamer was—Mie wist ’r niks van; en de veerboas was er niet. Moar, op zien kämerke was ie wel. Dat ze eerder zou kommen met heergoan as met blieven, met stroefheid as met proatjes, dat had ie goed geroajen. Erst het ie ’en oog deur ’t venster noar buuten gehad. Nou is ie oan ’t oavendkapittelje lêzen. Jenneke sloapt; ’t kiend sloapt gerust.En Geertje achter de deur het gevroagd, wát ie nou had?Op ’t oogenblik geen tied um te sprêken.Of ie dan asteblief moar êfkes de spul en de dinger wou wiezen, die ze veur voader mee noar huus zou nemen?Geertje most dan moar binnekommen. En—’t oarig pestuurke is binnegegoan,Kiek, nou het ze troanjes ien de eugskes, de mooie eugskes, die anders zoo oolik stoan. Sturm loopt ze den diek over um thuus te kommen; ’t is heur krek asof die zwoare hand heur op den schouwer drukt, de gluujende hand die heur erst ’en biebelje het gegeven, ’en biebelje, woar Bolmans’ vrouw tot heur dood toe ien gelêzen het—gelêzen: dat ’et allemoal Liefde most zin.—Liefde!—En de gluujende hand het vaster gedrukt, en die ’em drukte het zuutjes gefluusterd van Liefde Gods, en van Gods welgevalligheid ien de Liefde; en van genoade, die grooter wier as er zunde kos bestoan ien de Liefde; en—En! toen het ze ’en béving gekregen ien ’t gemoed, en ’en trilling ien den erm; met ’t buukske van Liefde[139]het ze hum noar ’t heufd gesmeten; dóár heurde ’et thuus; ’t hart zat te lêg! En—vort is ze geloopen.Moar zie, de hand het heur nòg ens gevat, en de mins het geroasd: wat ze wel meinde! en dat ie alles tot bestwil geproat had: Veurzichtig most ze wêzen, veurzichtig met den Dorus.En—nou loopt ze sturm den diek over noar huus. Was ’t geen verzuuking gewest? Was ’t ien verdrag met ’et erste wat ie ’t letst had geproat; had ie ien liefde gewoarschuwd veur Dorus.…? Nee! ’twasverzuuking! Troan’ ien d’r eugskes; ’t heufd bonst met sloagen!Nog vóór dat Geertje Langhuizen den drempel van het witte huisje aan den grindweg betreedt, gaan wij er binnen. Zooeven is Harmen gekomen. De negotiekast staat op tafel; de onderste lade er van—de altijd geslotene lade—is nu geopend, en, wilt gij een blik er in werpen?Zie, daar ligt het buukske woar Harmen vroeger mee noar kark goeng, en ien te lêzen steet: „Vergêf ons onze schuld geliek ook wij vergêven onzen schuldenoar.” En bij dat buukske doar leit ’en rölleke pampier. ’t Zin twee schilderij-ploaten: Geertje Van Wamel het ze hum uut heur moeders huus mee ten heilik gebrocht; ’t één is ’t Onze Vader, en ’t andere De tien gebooi’ ien mooie stoasieletters. Vroeger, toen Geertje lêfde, toen hongen ze oan den muur ien ’t volle licht; siends ze gesturven is liggen ze doar ien ’t duuster.En, in dat papier.…? Zie, Harmen neemt het in zijn bevende hand; dikke zweetdroppels parelen hem op het aangezicht; de rechterstomp drukt het papier tegen de borst; de linkerhand vouwt het los.Ien geen joaren het ie dat mes gezien. Nou ziet ie ’t; ’t is ’et mes woar Gijs Giesels hum ien dien oavond mee te lief wou; woarmee den Giesels hum zoo argerlik wondde—en—dat ie hum afgreep.—En Harmen peinst: „Gijs Giesels! Ko’j oe mes nou ook nog is zien! ’t Is heel verroest. De hoat is ook ’en roest—’en roest ien ’t hart.… En die jong was de zeun van Giesels, dat he’n ze op ’t veerhuus gezeid; en veerknecht is ie geworden; en as ie hier blieft, mot den erme kastlooper dan ielkreis ’t zwarte ding heure bloazen, ’t lillikke ding, dat hum wied brocht van God? of most ie.…?Daar hoort hij de deurklink lichten. In verwarring werpt hij de lade dicht, waarin zich nòg meer bevindt, en sluit die haastig. Zie, het mes bleef er buiten, doch in den zak van zijn wambuis is het spoedig verborgen, en—Geertje treedt binnen.Nog buiten de woning heeft Geertje zich zooveel zij kon de tranen uit de oogen gewischt, doch, evenals zij wel aanstonds bespeurt dat haar goede vader nog bleeker is dan toen zij hem in den morgen verliet, evenzeer ziet Harmen wel dat zijn kind—zien lieve Geertje heel anders as anders kiekt, vremdsoortig bewogen; maar, zich zelve verwinnende, groet zij den man met blijmoedigen eenvoud: „G’n oavend voader!” En als ze hem dan ter zijde treedt,[140]dan zegt ze weer zachtjes: „Al te veul vermuujd voader, ge ziet er zoo bleik van.”Harmen spreekt in den regel weinig; nu valt het hem zwaarder dan ooit. Met diepen blik beschouwt hij zijn kind, en eindelijk fluistert hij angstig: „Geertje, niet weer oan ’t veerhuus kommen; heur ie Geertje!”Zie hoe die woorden haar roeren. Hoe! wist ie ’t van Bolmans? Snikkend, vleit ze zich aan zijn borst:„Nee voader, nooit!” klinkt haar hijgende stem. En Harmen, hij begriept niet.… en weet niet hoe ze van vroeger te weten kwiem, en terwijl de angst hem vermeestert spreekt hij schier biddend: „Moar Geertje, geen hoat!”„Nee voader, nee! A’j den engel ’en duuvel ziet worden, dan mo’j niet hoaten moar bidden!” En Harmen—dewijl hij meent dat Geertje van hem heeft gesproken—met starenden blik en stil voor zich heen: „Kiend, bid dan veur voader.”En denzelfden avond spreekt Harmen niet meer dan ’t geen noodzakelijk is. Eten, ofschoon Geertje hem dringend noodigt, hij doet het bijna niet. De koopwaren, die zich nog in zijn negotiekast bevinden, neemt hij er uit, dewijl hij morgen naar stad moet om nieuwen voorraad op te doen. Het pakje bemerkende, dat Dorus hem gaf en ’t geen hij zonder er aan te denken in de kast heeft gesloten—beziet hij den inhoud. ’t Zijn aanbevelingsbriefjes voor Bolmans als lid van den raad.—„’t Is woar, geen bêter as Bolmans!” doch, een verbaasde trek teekent Harmens gelaat, nu hij als bij toeval de binnenzij van het papier beziet, waarin die briefjes gesloten waren. Die ze d’r ien vouwde het geen arg gehad, dat op ’en afgescheurd stuk grauw pampier wel ’en stuk van ’en adres kan stoan, en Harmen leest er zoo klaar als de dag: Heer Bolmans.… veerhuis.Zou ’t meugelik wêzen? Harmen kan ’t niet geleuven. Den Bolmans, zoo’n bovenste mins!En hij die de briefkes schreef, hij denkt er niet aan, dat de leugen hoe slim ook, toch niet zoo leep as de woarheid is.Bolmans van ’t Hooge Veerhuis slaapt, en ’t weerhaantje op den toren staat onbeweeglijk stil. Bolmans slaapt. Klein Jenneke droomt overluid, dat voader ’et vulle niet sloan mot, went.… ’t is nog niet wiezer.—A’j sloapt dan heur ie wel, moar begriepen doe’j ’et niet.—Bolmans slaapt.Dorus de veerknecht ligt nog wakker op zijn stroozak. De oogen heeft hij toe, maar hij ziet toch.—Geertje ziet hij, ’t oarig postuurke. Harrejennig! en den kastlooper ziet ie zoo vremd en afketsend. Verdekseld! En Knilles de keressier, die de trompet al lang ien de deus het geborgen, heurt ie toch blazen, altied toch bloazen:„’t Zal dan alêvel met DORUS wel goan.”A’j den heelen dag buutenshuus bint gewêst dan hei’j t’ oavend veul wark. ’t Is loat geworden eer Geertje noar bed kan. Nou—[141]nou duut ze ’t jekske los, en—as ze al bijkant is uutgekleed, kiek dan rolt ’r een karsepit vlak veur heur voet. Droevig het ze gekeken den heelen oavond, arg droevig: moar nou, nou lacht ze; verdrêjd nou lacht ze: Van zoo’n karsepit kos ’n boom kommen. Dorus had ’em gekniept, ’t was ’en roare—’en oarige jong!’t Is alweer heel vroeg mergen gewêst. Egoal zoo’n bietje bewolkte hemel, moar, ien de locht is ’t lauw, zoel en laks geworden. De hond’ zin sloaperig en lusten ’t êten niet; de katt’ loopen gluups of zitten zich eiges te boardlikken. De perds ien ’t tuig stoan te schudden met de kop’, en de koeibeest’ ien ’t land loopen af en toe zoo wonder te gallepeeren, en stooten met de horns ien ’t gres, dat ’r heele plok in de hugt vliegen.’t Is wonder zoel en lauw. De minsen, ofschoon ze nog weinig gedoan hebben, zin loom ien de been’, en vuulen zoo’n gloed ien de oajers. A’j noar de boom’ kiekt, dan zie’j geen bloadje verruuren—stil, doojelijk stil!—A’j op ’t woater van den Rien kiekt, dan is ’t zoo glad as ’en spiegel, behalve woar starke stroom geet, of woar ’en snoek of ’en brêsem—klats d’r boven uut springt um te prebieren of ’t boven ’t woater ook bêter as d’r ien is, went d’r ien is ’t ook al zoo laks en zoo lauw.’t Is wonder zoel en drukkend, en veul zin er die geleuven dat er wel gauw een van de fremilie zal starven; en ze zien de begroafenis al, en kriegen zoo’n doodkisterig gevuul,ze kosten ook eiges wel starven.Harmen Langhuizen, die, zooals wij weten, naar de stad moet om nieuwen voorraad voor zijn winkelkast te halen, en over het veer wil, dewijl hij aan de Veluw-zijde een boodschap te bestellen heeft, Harmen is het wel aan te zien dat de lauwe dampkring hem inzonderheid drukt al is zijn kast ook schier ledig en de plek, waar hij een oogenblik blijft staan, terwijl hij er de kast op zijn wandelstok doet rusten, nog slechts een paar minuten gaans van zijn woning verwijderd. Ja, die lauwe lucht drukt hem bijzonder want—hem kwelt nog iets anders.—Weder heeft hij een slapeloozen nacht gehad. En nu: op een paar honderd schreden afstands ligt het veerhuis, en—’t was meer as meuglik dat ien stee van de veerboas eiges, die jong, die veerknecht hum over ’t water zou zetten.… Harmen is er bang veur, oakelik bang!Aan de dijkhelling graast de magere koe van een arme. ’t Ventje dat haar hoedt ligt plat op den rug in ’t gras te dummelen.„Jungske! wi’j is noar ’t veerhuus goan, en zeggen da’k over wil, moar of de veerboas eiges wil kommen umda’k ’m spreken wou!” roept Harmen den jongen toe.’t Jungske is te laks, en zeit niks.„A’j ’t doen wilt dan zu’j ’en cent hebben,” zegt Harmen.’t Ventje licht even het hoofd op, misschien om het lokaas te zien woar ie bij Pieters ien de kommenij vier sukkere ballen veur kriegen[142]kan; moar sukkere ballen zin zoo zuut, en ’t is zoo flets;—geen trek ien!—De erms sleet ie um ’t heufd; de knie’ trekt ie op; zeggen duut ie niks.Daar luidt de veerbel. Harmens oog verheldert nu hij eenige seconden later Bolmans in eigen persoon naar buiten komen en langzaam, dood-langzaam met zijn Jenneke aan de hand, het glooiende pad dat van den weg naar het water voert, ziet afgaan.Vraagt ge wáárom Toon Bolmans nu zelf gaat overhalen, terwijl hij een knecht op het veer houdt? Luuster: Jenneke die zoo muu en zoo laks was, had ie beloofd is ’en keer mee te voaren, en—Jenneke te vertrouwen oan Dorus, die nogonbedrevenop ’t woater was, dát kos iens-geheel niet.„En ku’j nou niet zien wie gunds oan d’ overkant steet te wachten voader?” vraagt het lieve blondje.„Nee Jenneke, da’s onmeugelik,” antwoordt de veerman.„Moar onze Lieve Heer kan ’t wél zien,” herneemt het kind na eenige oogenblikken: „Onze Lieve Heer ziet alles; is ’t niet voader?”„Dat duut Ie,” zegt Bolmans.—Op dit oogenblik verneemt hij dat er iemand met haastigen tred achter hem aankomt. Snel wendt hij het hoofd, en, als hij bemerkt dat het Geertjes voader is die hem volgt, dan bespeurt gij op Bolmans meest onveranderlijk aangezicht een ras voorbijgaande ontsteltenis.… Giesteroavend!! en—den stomp keek zoo iezig!„Moar as’t nou duuster is voader, kan onze Lieve Heer dan óók zien?” vraagt Jenneke weder.„Dat kan Ie,” zegt Bolmans afgetrokken, en weet niet of ie den Stomp zal ienwachten of deurgoan.„Moar a’k nou ’s oavonds achter ien de bedstê’j lig en ’t heel arg duuster is voader, zou onze Lieve Heer.…”„Mot niet zoo lang over één ding proaten Jenneke,” valt Bolmans het denkende kind zacht bestraffend en haastig in de rede; en dan, als ze verdrietig: „Moar voader!” zegt, dan drukt hij haar kleine hand en fluistert: „Stil Jenneke, gij bint ’en engel!”Jammer dat ie den engel niet heuren wou!Een goedwillige morgengroet van den kastlooper doet den veerman ruimer ademhalen. Goddank, Geertje het niks geproat, en—as ze zwiegen dan ku’j z’ook kriegen.„’t Is zoel ien de locht,” zegt Bolmans, nadat hij den weergroet heeft gegeven. „’k Docht straks nog, docht ik, ’t zal Harmen vandoag ook zwoar vallen met zien vracht.”„De kast is lêg en êvel ku’j zwoarder vracht hebben,” zegt de fillezoof. Een oogenblikje later; „’k Wou oe sprêken Bolmans.”Sprêken! denkt de veerman; as Geertje toch geproat had, of ook as Dorus met ’en averechtse boodschap dat pekske met pampierkes had gegeven!!—Luid en gemuujzoam:„Bestig Harmen, a’k ou in ievers van dienst kan wêzen, dan hei’j ’t moar te zeggen; ’en mins mot zien evennoaste ien alles ten dienst zin.”Harmen blijft staan, legt de hand tegen Bolmans arm om hem[143]mede tot stilstaan te nopen, en terwijl er inwendige strijd op zijn bleek gelaat is te lezen, zegt hij langzaam:„Ou wi’k sprêken Bolmans, umda’j overal as rechtveerdig gekend bint: ou en geen ander.”Dien oanhef verlocht.… alêvel de oog’ van die mins ze keken zoo scharp. Met het hoofd ter zij naar het kind: „Jenneke, mot êfkes wachten.Harmen aarzelt een oogenblik, en dan, als hij zich met de vlakke hand langs het klamme voorhoofd strijkt, dan zegt hij met bevende stem, terwijl hij een doordringenden blik op Bolmans vestigt:„Ie kent niet den duuvel ien ’t hart?”„Nee, God bewoare!—da’k ’et zundige woord d’r op nuum,” roept Bolmans, en laat er op volgen: „Loawwe deurgoan, went oan d’overkant stoan ze te wachten.”De oog’ van die mins ze keken asof ie ’t op hum had geloajen.Maar Harmen geeft geen acht op Bolmans verzoek; hij treedt hem in den weg, en—bijna met den mond aan zijn oor, spreekt hij zacht maar diepdringend:„Ikke; ik ken ’em! siends joaren Bolmans, en—die hum van neis weer brengt in mien hart, gij Bolmans hebt ’em ien huus; één eenig verzuuk: Loat den Giesels vertrekken? ’k Zal oe ’t loongeld betoalen!”Die wending is voor den rechtvaardige even geruststellend als onverwacht.„’k Heur d’r vremd van op Harmen,” zegt hij meelijdend: „Zou Dorus misschien verkeerds ien’t zin hebben; verkeerds met oe.… Teuntje?”Teuntje!De veerboas weet eiges hoarnoamniet te nuumen, Een siddering doortintelt den arme; ’t is nu iets meer dan angst voor zich zelven wat hem sidderen doet: „Verkeerds met mien Geertje!” beeft het op zijn lippen; en dan,dan smeekt hij schier angstig: „Toe, loat ’em vertrekken? Gevoarlik kos’t worden; ’et mes he’k op zak.”Bolmans begriept er niks van, geen spier. „Moar,” denkt hij, en een nare trek speelt er om zijn lippen: „moar, as den Harmen gevoarlik veur Dorus wier, dan was ie ’t nog meer voor zich eiges. ’t Mes op zak! As ie dat mes tegen Dorus gebruukte dan kos ie wel is van de boan, of ien ’t groote pakhuus kommen.… Geertjes voader van de boan!” Luid: „Kom Harmen, zukke dinger mo’j uut ’t heufd zetten; alêvel, dat ’r dinger tussenminsenkunne bestoan dat za’k niet tegensprêken, went deHeere Heerezeit eiges wel in Ezechiël: „Ik en zal ze verdelgen ien Mijne wraak.”„Zeit onze Lieve Heer dàt voader?” vraagt een zoet stemmetje ongeloovig aan Bolmans zijde: „Ik meinde da’j giesteroavend toen ’k êfkes wakker wier, oan Geertje zei, dat God de liefde is, voader?”Was ze wakker gewêst!!! Wa’j met kinders toch veurzichtig mot wêzen!„Mot niet overal ien meeproaten Jenneke; kunt nog niet alles begriepen!” zegt Bolmans haastig.—Wat ze anders geheurd het van[144]’t geen ie tegen Geertje zei, dàt kos Goddank nog geen kwoad. Moatregels nemen—veur ’t vervolg!—„Kom Harmen, loawwe oanstappen, doar luien ze weer.”En Harmen, die vooraf maar luttel acht op dat kind heeft gegeven, hij ziet haar nu in die heldere blauwe eugskes, en smuuspelt zachtjes: „Onze Lieve Heer!”En de mannen spreken niet verder, alleen nog vraagt Harmen: of Bolmans hum t’ oavend weereigeszal overhoalen?—„O, woarum niet!”Straks stappen ze in de boot.—’t Is zoel in de lucht; ’t is lauw op het water, en—als het kleine meisje over den schuitrand heen in den helderen stroom ziet, dan zegt ze nog: „Kiek is voader, ook ’en hemel!” Maar de vader zegt: „’t Liekt zoo Jenneke, dóar zou’j ien verdrinken!”—Toen werd hij weer stil.Dorus Giesels mot ’r alêvel ’et ziene van hebben. ’t Oarig pestuurke is niet weer ien den bongerd gekommen, en, of die voader dan giesteroavend niet fiks is gewêst of wat anders, kemiek was’t ien ielk geval um iemand die’j nooit hadt gezien, zoo ien ens moar te zeggen: Wi’j asteblief weggoan? Heel kemiek! Nou ie ’en nacht d’r overheer heeft gesloapen, nou mot ie d’r eigenlik over lachen; verechtig! ’t is al heel wonderboarlik kemiek: Wi’j asteblief weggoan?Nou ’t schoftuur is, nou zal ie ’t prebieren. ’t Witte huuske woar ze wonen is heel dichtebij, en, mocht de veerbel soms goan, dan is ie, op ’en drefke schuuns den diek over en deur de weiës geloopen, toch bijkant krek zoo gauw as van ’t veerhuusoan’t woater.Geen twee minuten later kijken een paar zwarte oogen over de gordijntjes van Harmens vensterke naar binnen.„Zoo’n jong!” denkt Geertje: „Ge zoudt er puur van schrikken,” en ze laat het plooiijzer rusten waar ze ’t mutske veur Zundag heel krek mee ien ’t plooi brocht.Dorus met de hand’ as ’en toeter veur de mond: „Is oe voader ook thuus?”Geertje met ’en rood van geweld op ’t gezicht: „Voader.…? Nee, voader is van mergen noar stad gegoan.” Wat most den Dorus van voader.…?„Da’s spietig!” roept Dorus: „En wanneer kumt ie weerum?”„’t Zal wel oavend wêzen,” is Geertjes antwoord; en stil: „Zou Dorus ’t al meinen.…?”Dorus kan de oog’ van ’t pestuurke niet afhouen. Zoo akelik mooi is ze niet; moar lieflik, ook ien ’t sprêken, en dan ’t pestuurke! En giester zei ze: Wi’j ’en pêpermunje?.… Heere bezwieke! al hiew ie d’r niks van, hie zou wel weer ’en pêpermunje lusten.—Nòg ens getoeterd: „En hoe loat zou ’t wêzen as oe voader weer thuus kumt?”„A’j oan ’t veer bint dan zu’j ’em tegen ’n uur of zeuven wel overhoalen,” luidt Geertjes antwoord, en—z’is niks neisgierig,[145]niks niemendal; moar, wàt ie van voader most hebben, dat zou ze toch êfkes wel wete willen.—Met de hand oan ’t kinneke: „Mo’j wat van voader?”„Nou! en ’n heele boel!” toetert Dorus zóó hard, dat Geertje d’r nòg ens van schrikt en roojer as rood wordt. Arg schrikachtig van mergen! ’t Was ook zoo zoel en zoo lauw!—Heel in zich eiges: „’k Wou dat ie is binnekwiem!” Luid: „A’j ’en unske tabak mot dan kan ’k oe wel helpen.”Nee, niks geen unskes tabak; moar, ’t was zoo kloar as ’en klok dat ’t oarig pestuurke niks tegen hum had. Starke neiging kriegt ie um de deur ien te stappen. Alêvel dat zou niet striekt wêzen, went, as ’en voader op ’en darde ploats al verzuukt: Wi’j asteblief weggoan, dan zou ’t wat arg astrant zin um in zien eigen gedoei de schoenzool’ te zetten. Weer deur den toeter: „Dank oe! ’k Zal dan moar wachten!” En zuutjes: „Enpêpermunje?”’tPêperis véur ’t glas gebleven, en ’t munje is er deur gegoan.Wát vroagt ie.… ’en munje! Geertje keert zich van ’t venster af; dàt kan ie begriepen!—alschoon dat ’t ook geen kwoad zou wêzen.—Nee,’t was toch alstee frimmeljoar.—Wondere jong! Nou—ze kan toch êfkes noar buute goan; êfkes um is te heuren.…„Verdekseld!” denkt Dorus: „doar kumt ze!”En Geertje, nu ze zoo’n beetje schuchter naar voren treedt en bij den deurpost blijf staan, nu zegt ze—met de eugskes noar umlêg: „Zóó, en wat wou’j dan?”„Ikke.…?” zegt Dorus met ’en scheve mond: „ikke.… hê hê: nog ens zoo’n pêpermunje.”Ik gleuf niet dat ’t Geertje meevelt. „Zoo!” zegt ze langzaam, „bi’j dóárum hier gekommen, en was ’t anders niks da’j van voader most hebben?”Dorus kniept links ’en eugske, tegen ’en jong kind van ’en huusmus, die op ’t dak zit te piepen umdat ie wel vliegen wil,moarnog bang is dat ie z’n vleugeltjes zal brêken. Kerroazie! En—Dorus kumt zoo’n klein bietje dichter bij Geertje; trekt ’en arg schêve mond; en zuutjes: „Gij bint oarig, en—ou wi’k hebben, ou en niks anders.”Die weerlichse veerbel! Wachten mag ie geen’ oogenblik. Geertje vuult wat op heur wang, dat ze van ’en vrêmde nog nooit gevuuld het. ’t Pêpermuntsdeuske, dat ze al uut den zak had toen Dorus ’t woord het genuumd, ’tdeuskeis zonder dat ze eiges weet hoe.… van hoar hand in die van Dorus gekommen; en Dorus—al is ’t hum ook roar um ’t hart—zonder beroad neemt ie zien koers noar ’t woater, en—nou ie lupt as ’en hoas, nou dansen de pêpermunjes ien’t deuske, en zingen en schrauwen hoe langer hoe gauwer:„’t Zal dan alêvel metGeertjewel gaan!”Zóó’n oolikheid het Geertje nog nooit um ’t hart gehad. Ze kan’t niet loaten um is êfkes noar ’t plekske op heur wang te vuulen.[146]Zoo’n jong! zoo’n roare jong!—Hê, wa’n benauwdigheid ien de locht; phu! De blauwe vloersteen’ zin nat uutgesloagen. ’t Brêkt Geertje ook zoo’n bietje de lêjen uut. Van Bolmans het ze’t oan voader niet zegge kunnen. Van Dorus.…? Nou, da’s heel wat anders.…!—D’r kos wel is sturm kommen.—Wat zal voader opkieken van zoo’n wondere jong; ’en jong den ie licht nog iensgeheel niet gezien het.—Wat schrauwen de pauw’ op Griethofs arf. ’t Is best meugelik dat ’r sturm komt, heel best meugelik!A’j—zooals Bolmans nou—op ’en bank veur ’t veerhuus zit te kieken, dan hei’j langs de appelboom’, die oan weerskant van den diek stoan, krek ’t gezicht op ’t witte huuske van Harmen ien de lêgte.Toon Bolmans het er al lang op zitte turen, zitte turen noar ’t witte huuske, en, wat ie het kunne zien dat hèt ie gezien, en wat ie niet het kunne zien.… dat het ie tòch gezien.Mooi sprokhout om ’t vuurke mee op te stoken!As Christenmins is ie verplicht um Harmen te woarschouwen.As Christenmins!!!En—op ’t blad van Bolmans’ tapkast zit nog ’en valse doalder gespiekerd. ’t Is uut den tied van z’n voader, moar ielken dag kan Bolmans ’em zien: den valsen doalder! Lang het ie gespatzierd deur onneuzele vingers, moar, toen Bolmans’ voader hum ien de goat’ kreeg, toen was ’t gedoan menneke, toen kreeg ie den spieker deur ’t lief.… Kiek is’en valse doalder!—En de valse doalder had nog wel langer ien onneuzele vingers kunne blieven, of ien ’en spoarpötje kunne bewoard wêzen, moar, toen de dag kwiem dat de muntmeister nei geld veur oud ien’t licht zou stellen, toen had ie tóch veur de rooje deur motte kommen.—Gesnoeide doalders; doalders die d’r stempels deur ’t geschuuf ien de wereld kwiet waren, en doalders met ’en stuk d’r uut of ’en gat d’r ien; ook die al vroeger den dut kregen en op ’en acht-en-twientig woaren teruggezet, ze woaren toen noar gehalte geschat. ’En valse doalder, of ’t ook arger is! Vals, op één greinje zulver noa. Toch:Een greinje zulver!As Christenmins is Bolmans verplicht.…! Woarum kiekt ie zoo strak noar de grond? Woarum? ’t Greinje zulver ruurt en fluustert: dat ’et niet thuus heurt ien den doalder die vals is.Best meugelik! moar Geertje mot de ziene wêzen, en kastloopers Geertje kan toch devrouwvan Bolmans niet worden. Koatje van Bemmel! ’En boerenhofstêj! En peerds, en vee, en geld; en oanzien ien’t darp: en karkmeister; en lid van de road! ’t Greinje mot stil wêzen! Loater, loater as ie’t al noar den eis het, dan zal ie luusteren. Ien ielk geval is ie bêter as den Harmen. Die het den duuvel ien’t lief; zonder kark of schriftures. Arg, arg zoel en lauw[147]in de locht. ’t Drukt op ’t heufd, op de borst, overal! Zekerlik sturm!’t Is zeuven uur ien den noamiddag.Toen ’t zes van den toren sloeg, toen ko’j ’t karkhoanje, dat pal had gestoan, zien drêjen: nou ’en bietje lienks, dan rechts; gliensteren dat hiew niks over, went de locht was egoal betrokken.A’j oan ’t woater van den Rien sting, dan ko’j zoo af en toe gerimpel op ’et effen woatervlak zien, en—keek ie noar den diek, dan zag ie zoo hier en doar kleine stofwölkskes opgoan. ’t Was krek of ’t soesde heel ien de vert.… Joa, ’t soesde. Ien de hooge peppels was’t ’en gefledder van de bloai’ asof er hoagel ien viel, en de zwoaluws scheerden over woater en wei asof ze ievers anders as ien de locht wouwe wêzen.De schipper van de turf-oak, die giester zien vracht oan ’t veer had gelost en nou den heelen dag op ’t dek muggen en rook had ligge wegbloazen, de schipper het de zeil’ en spullen uut ’t ruim noar boven gehoald, en, as ie ze ophees, dan was’t bij buien ’en gefladder en geklapper, dat ie wark had um boas te blieven.De veer-oakskes en de gierpunt begosten al zuutjesoan te dansen op de gölfkes.’t Was wat meer as ’en labberweind, die oe werm ien’t oangezicht bloes. Schuuns over de Vêluwse bargen, uut ’t Noordwest, en tégen den stroom, kwiem de weind al starker en starker oanbloazen. De schipper van de turf-oak, die hoogerop most, hoalde ’t anker oan boord, en—a’j ’em noakeek, dan was ie met bolle zeil’, al heel gauw de boakkribbes um.De keisteentjes—op de griendhoopen bij den afweg noar ’et woater—ze begosten te drêjen, en grienzelden over ’t wagenspoor heer. De gölfkes wieren grooter en grooter; ze klotsten tegen ’t kribwark en sloegen schuun oan bakboord van de gierpunt. Dorus de veerknecht, zoo pas weer oan wal gekommen, sloeg de iezeren pin’ woar booten en gierpunt met touwen en kettings oan vast zoaten, dieper ien de klei, en greep noar zien pet—hoast was ie gevlogen!’t Is zeuven uur ien de noamiddag.’t Liekt al wel negen zoo donker is de locht, alschoon dat ’et niet rêgent, moar:De sturmweind roast!Roazen duut ie, schrauwelik roazen. De heujers ien’t veld ze kunnen de goavels niet langer regieren en hebben wark um stoand’ op de been’ te blieven. De hoog geloaje karvracht zwiept gunds en her; ’t peerd met de neus oan de borst, trekt wat ie kan, moar, ’t giert ien z’n ooren, en ’t bloast met geweld tegen zien vracht; de moan’ zwieren um den krommen nek. Hu! gilt de weind, en Hört! schrauwt de voerman.[148]De sturmweind roast!Roazen duut ie; gieren en fluuten. De moeders ien’t veld, ze kunne niet blieven; ’t is of ze ’t schrauwen van de kienderkes heuren, van de kienderkes thuus. ’t Heufd op zied’ en de rok’ gespannen um de been’—deur de weind—goan ze met ’en deil van ’t mansvolknoarhuus toe. Die ligge blieven op den akker, zien de heuj-oppers verstreujen over ’t land. ’t Krakt en ’t knoept ien de wilgen; de hekkes sloan van geweld; de rastering—zwiebt—zwabt—krakt—en sleet veur de grond!Goddank, ’t is ’en oogenblik stiller. Is ie goan liggen de sturm.…? Um rauwer weer op te stoan! Doar kumt ie, doar kumt ie! ’t Bloast en roast en giert nog starker; de boombloai’ fledderen deur de locht; angstig en dooilik sleet de zware veerbel oan d’overkant van ’t woater: klieng-kloeng—kling-kloeng—alschoon geen minsenhand heur beruurt; en gunder ien’t darp, woar ’t riet van de doak’ vliegt, woar ’t leemhutje kräkt, en wrakke schorsteen’ kletteren op pan’ en gebint’, doar zwiebt ook de karkspits ien’t mulmende hout.… Noar ’t hoanje kiekt niemand.Aan gene zijde der rivier nadert op den veerweg een breede figuur. ’t Moet de kastlooper zijn. Harmen is niet gewoon zich om ’t weer te bekreunen. Of de tocht hem bang valt, en de vracht hem zwaar drukt of niet, hij houdt zijn geregelden tred. Nu echter kost het hem wel groote inspanning om zijn pad te vervolgen. Met den wind ter rechterzijde in den rug, wordt zijn zwaar geladen kast gedurig door een hevigen aanval van den jagenden stormwind gebeukt. Zoo even was de schok hem bijna te sterk geworden,—’t was de schok, die ginds aan de overzijde, den ouden olm door bast en door spint en door merg drong; de schok, die het sieraad der vruchtbare Betuwsche weiden, onder wiens breede takken mensch en dier zich zoo gaarne een plekje ter ruste zocht, voor immer vernielde. Harmen heeft een oogenblik met de hand tegen een wilg geleund, doch zich ook spoedig hersteld. Of die stoot de hevigste is geweest, althans hij wankelt later niet meer. Nu heeft hij den oever bereikt en tevens de beide palen waartusschen, in de hoogte, de veerklok met haar somber geklang, het grootsche lied van den storm begeleidt.Harmen slaat de hand aan de klink van den slingerenden luiketting. Sterker dan zoo even roert de klepel het metaal, daar klinken schellere tonen, en—de stormwind voert ze onverzwakt naar den Betuwschen oever.Die klank roept den veerbaas.„Is den Harmen roazend as de weind,” denkt de geroepene, „en meint ie dat Bolmans zich eiges zal woagen!”Hein—de veurige knecht—kon’t zoo schuins en zoo schots met ’t weer niet wêzen, of zonder beroad goeng ie ’t roeibootje[149]ien, en hoalde of brocht wie d’r over wou. „A’j soldoat bint dan mo’j veur geen kogels goan loopen,” zei Hein: „as God oe zuukt dan kan Ie oe net zoogoed ien de bedstêj as op ’t woater kriegen.” Bolmans het altied: Krek zoo, gezeid, en—Krek zoo, dat zeit ie nóg; moar, de meister is méér as de dienoar; en te middag het ie zoo’n kramp ien’t lief gehad, en alêvel:Die twee met mekoar is op ’t woater!!Dorus komt haastig de gelagkamer binnenloopen waar Bolmans voor ’t venster staat.„Boas! kan’k overhoalen met die sturm?” vraagt de veerknecht.„Woarum niet Dorus.…?”„Albeneur!” zegt de jongen: „’k Het geen zurg veur mien eiges, went, al bin’k nog zoo mans niet op ’t woater, d’rienzou ’t wel schikken; ’en kat kan ook zwemmen as ’t tied van nood is; moar—veur den ander?”„Ien Gods hand is ielk mins veilig en geburgen, Dorus.”„Da’s woar,” zegt de jongen: „moar—as den ander ien ’t woater velt en niet zwemmen kos, dan.…” en Dorus moakt ’en geboar van köpken onder.„A’jbangbint Dorus, dan zal ikke goan!” zegt de veerbaas met iets minachtends, en zet groote oogen.Bang!? da’s ’en ding dat ie nooit gezien het. Zonder een woord meer te spreken snelt Dorus ter deure uit; loopt zoo haastig hij kan, schuin tegen den wind in, naar ’t veer; sluit de oogen voor de stofwolken, die hem gedurig in ’t aangezicht jagen, en als hij zoo loopt, dan vindt ie ’t kemiek dat ie den kastlooper nou krek ien dit weerke veur ’t erste mot overhoalen.„Wat zal Dorus zeggen.…? En wat zal die mins zeggen.…?” denkt de jongen: „Zal ie weer vroagen: Wi’j asteblief weggoan? Nee, dat zal ie toch niet; en zie, Dorus zal Geertjes voader is netjes over ’t woater schipperen, zoogoed asof ie al zin lêven op ’t woater gezwabd had. ’t Is woar op de Woal het ie ook wel oan ’t veer geholpen as de boas of de knecht is ziek was, moar ien zulk weertje toch nooit van zin lêven. Harrejennig wa’n weind! Moar as ie den kastlooper schoonjes d’r over hoalt, dan zal ie ook wel gemuujzoamer worden. Misschien zal ie dan zeggen: Wi’j asteblief kommen, ien stee van: wi’j weggoan. Wi’jkommen! Harrejennig! kommen um Geertje. Lief ding, met ou ens ien ’t bootje!!Dorus, met de pet gansch op den neus en over ’t achterhoofd getrokken, rukt de ketting-pen, waaraan de veerschuit vastligt, uit de klei; trekt, terwijl hij langs den oever voortgaat, het roeibootje een honderd schreden verder stroom-opwaarts—„da’s sekuur, dan het ie geen nood um oan d’ overkant te lêg oan wal te kommen; ge kunt ’et met zoo’n weind zoo krek niet fiksieren.”—Nou stapt ie d’r ien; stoot met de roeispoan heel krachtig van wal, en.… „Doar geet ’et!”Mins, mins, wa’n gedans en geklots. ’t Zou nou wark hebben um ien de moat te blieven, as Knilles de kerresier, van Mulderkens Hanske trompette.[150]Den kop van ’t bootje schuins tegen de golf iengehouen: Krek zoo. Dorus, ge bint al ’en heele prefester.—Pats!—Ge kunt de roeispoan’ verdrêjd niet ien ’t woater kriegen; meint da’j d’r ien zult sloan, klets! dan geet ’t op zied en ge sloat ien de locht. Hier geet ’t nog zoo’n bietje; moar gunder! wa’n golven! zou ’t angstigheid wêzen.…? Nee, niks, geen spier. De veerboas op de Woal zei altied: niet tusschen de golven as ’t wêjt, moar schuins d’r deur heer.—Mins, mins, wat sloan ze ien ’t bootje! Slik nat; en ien d’ oogen! Ge mot de oog’ êvel los houen jungske!„Toch iesdig hoe wiejer noar ’t midden. Zoo’n stofrêgen van al ’t geschuum! Klats! dat was d’r weer een! Nou ien de hugt, dán ien de lêgt verdrêjd!hierwordt ’et spektoakel! Zou Bolmans eiges overhoalen.…? Bangheid he’k niet; ’k kan zwemmen genogt; moar, de kastlooper gunds, mag die zich woagen op ’t woater?„Geertje zeit nee.Nee nee, schrauwt ze, heur! Joa ’t is de weind moar ’t liekt krek, of zeneeschrauwt. ’k Zal ’t hum afroajen, dien mins met één hand. Toe Dorus, zit vaster! ge schuuft van de bank af. Kan perjen haast niks zien. Rechts sleet de spoan mis;—Allo! overeind! de voet stief tegen de kromhouten oan! Jong, jong, wa’n gezwab! ’t Zou toch zoo mekkelijk zwemme niet wêzen.—As Geertje ’t is wiest! Oarig pestuurke!”—’t Gonst en ’t giert, en ’t klotst en ’t schuumt.… „God! in Oe hand! geen mins zou ’t regieren!”En—Harmen, die de winkelkast tusschen zijn rug en een der palen van de veerbel heeft geklemd, zit op den Veluwschen oever en tuurt er met starren blik naar de hulk, die daar rijst en daalt en zwiebelt op de bruisende golven.… „Die d’r ien zit is ’en ander as de veerboas eiges. De zeun van Gijs Giesels.…”’t Stormen van den wind kunt ge hooren en zien, maar ’t stormen in de borst van dien man met de ééne hand, dat hoort en dat ziet ge niet, dat hoort en dat ziet maar Eén.En de woedende elementen zingen te zamen een oorverdoovend lied; en het bootje ginds op de golven in het felst van den wind, rijst pijlsnel omhoog, en zinkt dan weer weg in het schuim. Nu komt het dwars voor een golf; zij klotst over ’t boord.… „O God! die erme jong!”—Weer rijst het aakje, weer zinkt het snel.—De man die daar tuurt, rukt zijn armen los uit de riemen der kast; met één sprong is hij overeind; weer volgt hij met starenden blik het zwirlende vaartuig. Hij bemerkt het niet dat een krachtige windstoot zijn winkelkast ter aarde werpt. Weer komt er een golf dwars aan stuurboord van ’t aakje. ’t Schuimt nòg eens naar binnen.… „O Heere! doar geet ie!” En—twee vetleeren schoenen zweept de wind van den wal in den stroom; een bombazijnen wambuis[151]fladdert over den vloed, en—een roestig mes, ’t welk glijdt uit den zak, zinkt weg in de diepte!O! dat zijn ontzettende oogenblikken voor haar, die angstig is geworden in haar eenzaam vertrek, en, denkende aan haar vader, naar het veer is gesneld, om te zien of hij haast komen mocht. Ze heeft niet gedacht dat ’t zóó arg op ’t woater zou wêzen, zóó vreeselik arg. In den aanvang ontsnapt er geen kreet aan Geertjes lippen nu zij dat schouwspel daarginds met moeite bespiedt. Stijf houdt ze de saamgeperste handen op den hijgenden boezem gedrukt. Haar tanden nijpen heur lippen in bloed.… „Groote God, help!” is de bee die haar trilt door de ziel, en: „Helpt minsen, helpt!” is ook in vertwijfeling de kreet, die in ’t einde haar boezem ontvlucht. Maar de wind voert die bee slechts terug naar het veerhuis, en—ook zij snelt er heen.De veerbaas het niks gezien, niet geweten:.… „Watblief.…? M’n lieve Geertje, wat mein ie, ’en ongeluk?”„Nee, nee! niet meinen, moar ’t is zoo,” roept het angstige kind. Um Gods wil, Bolmans mot helpen en redden. Bolmans mot meegoan; moar gauw: Geen oogenblik mag ie wachten: „Toe, kom dan, vort!”Maar Bolmans zegt dat Geertje bedoard mot wêzen. Den Dorus kan zwemmen, en heur voader het dukkels gezeid, dat ie in vroeger tied over de Woal kos hen en weer!„Ho, proat niet, wat zou ie met ééne hand!” gilt het meisje, terwijl zij den man bij zijn buis vat: „Ik smêk ou, kom helpen?”Bolmans wil wel meegoan om is te zien of.… moar Geertje-lief mot begriepen, as’t zóó arg op ’t woater is, dat ie dan zich eiges niet woagen mag, ook um zien Jenneke. ’t Is zund um den Heer te verzuuken.—Joa, hij ziet ’t nou ook, ’t is niet te voaren op ’t woater; as ie dát had begrepen toen Dorus goeng, dan zou ie ’t hum „óók nog starker hebbe afgeroajen”; en, als hij zijn hand op haar schouder legt, dan zegt hij weder: „Mot altied denken Geertje-lief, dat minsenhulp niks is, moar God is almachtig!”„God is almachtig, moar gij bint ’enveinsoard!” krijt het radelooze kind, terwijl ze zich aan den gloeienden klauw ontrukt, die haar op den schouder brandt. En als de stormwind hetveinsaardal gillend herhaalt, dan buldert hij voort naar de kerkspits, en rukt er het roestige haantje uit het molmend gebint, en—’t ploft op het kerkhof.En—snikkend van angst, en hijgend tegen den persenden luchtstroom in, ijlt het trillende meisje de lager liggende weilanden over om het volk te bereiken, dat ze, ofschoon van verre, ontwaarde.Maar ginds in den vloed?De man met de eene hand heeft vruchteloos gekampt met de[152]schuimende golven. Hij wist nog.… hij zag nog.… maar toen, toen zag hij niet meer: alleen de huilende storm en het bruisende water hebben hem vluchtig van Geertjes angsten verteld, toen—toen werd het nacht om hem heen. Nog eenmaal zag hij Gods Hemel. Een zucht, en—vaarwel!Maar Dorus? Aan ’t kentelend bootje heeft hij zich vastgeklemd:„Mot niet losloaten jungske a’j beet hebt. Tieds genogt as ’t oakje umlêg zinkt. Verdekselde schoen’ oan de vuut’! Trampen, trampen, hak tegen hak. Foos riemspul, doar goan ze!—Wat ruurt doar veur zwarts?—Onmundige golf, nou ziet ie hoast niks meer.… Nou wél: ’t is ’en mins. ’En mins! Vort, vort dan, en ’t bootje adie!” De saamgeknepen vingers spitst hij ter zijde van ’t lijf: „Da’s toch oarigheid—niks kienderachtig! Die golf wou boas wêzen, moar, Dorus is d’r ook nog. Dat zu’k dun spul regieren wil. Hê! da’s ’en vervliemde, ’en golf van geweld!” Nou weet ie van niks meer—d’r onder of boven.—„Goddank weer d’r boven, en gunds ziet ie ’t zwart nog. Wat worden die kleeren zwoar. Moar, de stroom geet fel op die kribbe oan. Dorus, pak moar weer oajem, geen angstigheid heur.… zie, gunds glimt nog ’en tipke van ’t zwart. Vort, vort moar, veuruut, met krachtige sloag’!.… Zoo! Nou kumt ie’t op zied, en—doar het ie ’t gegrepen!”Ontzettend wordt nu de strijd van den jongen tegen het verwoede element. Met den zwaren last staat ook hem nu slechts ééne hand ten dienste. De krachten dreigen hem te ontzinken. Moed Dorus, moed! Hier bij de krib is de golfslag gebroken.Hijgend, hijgend, gansch buiten adem, worstelt en kampt hij. „Een, twee, drie sloagen nog. Dank, dank goeje God!”—En zie, doar griept ie de krib en.… doar kruupt ie noar boven.’s Anderen doags ’s mergens zingen de veugeljes alschoon dat heel veul d’r nestjes kwiet zin, krek asof d’r niks gebeurd is.Da’s oarig van de veugeltjes!In Harmens witte huuske zingen geen veugeljes, moar ’t is ’r tóch oarig. ’t Is ’r stillekes, heel stillekes, went, Harmen leit en sloapt ien de bedstêj. De dokter het gezeid dat alle gevoar veurbij is. Dorus steet bij de toafel; zien heldere oog’ stoan wel wat fletser, moar ze kunnen toch kieken noar ’t oarig pestuurke, dat gunds bij den heerd oan ’t koken van lijnpappen is.En as ie nog kiekt dan ruurt zich de mins ien de bedstêj, en fluustert heel zacht: „Giesels, kom asteblief hier?”KomASTEBLIEF HIER! Doar hei’j’t al. Da’s ’en andere prédekoasie as van twee doag’ geleien: Wi’j asteblief weggoan? Zacht: „Hier Langhuuzen, hier bin’k. Zeg, vuul j’oe wat bêter?”„’En boel bêter, ’en heele boel bêter!” is Harmens bescheid, ofschoon het hem duidelijk is aan te zien dat hij het leven wel zwaar[153]heeft gehaald; en weder fluistert hij mat: „Giesels, gêf mien oe hand?”En Dorus hand rust in die van Harmen Stomp.„Da’s wonderlik: Harmen zeit niks, en Dorus kan ook niks zeggen; ’t is krek asof die zachte handdruk van Harmen hum de troan’ noar de ooglee parst. ’t Is wonderlik: Geertje steet ook bij de bedstêj, moar Geertje zeit ook niks, en Harmen het ook troan’ ien de oogen. As ie giesteroavend ien’t woater zóó flets en wêk um ’t hart was gewêst as nou, dan zou ie met Harmen veur de snoek’ zin geroakt.… „Watblief?.…”Weer heurt ie gefluuster: „Dank, dank oe Giesels!”Die weerlichse troan’!En Geertje, den heelen nacht is ze angstig en hulpzoam gewêst, moar nou, nou voader zoo sprêkt, nou snikt ze van blijdschap, en weer, en nog ens: „Dank, dank oe Giesels!”„Nee, da’s noarigheid!” denkt Dorus: „Ien ielk geval is ’t rogge um weit gewêst. Den Harmen met zien ééne hand het hum wille redden, nou het hij ’t Harmen gedoan.” Schijnbaar luchtig zegt hij nu luid: „A’j danken wilt Harmen, dan mo’j deur de bedstêjplanken noar Boven zien, moar zóóveul is zeker: as Den Boven ’t medalje veur drenkeling gift, dan is ’t veur Harmen, en Dorus kan toezien.” Verdrêjd! wat drukt ie de hand. Die dekselse troan’!’t Is doar oarig ien ’tkämerke.De minsen d’r buuten die geen schoai oan eigen huus of dak kregen, ze hebben ’en boel te proaten. Ze kunnen ’t over ’t geval met den kastlooper niet eens worden. Bolmans van ’t veer het gezeid, dat ’t met den Harmen al ’s mergens niet riechtig gewêst was. Hie had van ’en mes gesproken; heel oakelik van ’en mes op zak, en—ge kos’t niet weten: zich eiges willen verdoen!? ’t Was altied ’en mins buuten God gewêst. Hie, Bolmans, is nog noar ’t veer geloopen um te helpen as ’t wêzen kos. Toen Dorus goeng, toen had ie hum nog gezeid, dat God verzuuken zundig was—dat kos Geertje getuugen; tegen heur het ie dat ook gezeid. „Moar, zooveul is zeker,” het ie ook nog gezeid, „as ikke lid van de Road was, dan zou’k ’en gebooi gêven um bij sturmweer niet over te hoalen.”Den Bolmans wiest toch altied meer as ’en ander; zoo’n gebooi zou goed wêzen. Joa, lid mot ie worden!Kiek, en meeliedend is ie ook: doar geet ie noar ’t witte huusken um eiges te vroagen hoe ’t met den kastlooper geet. Niks grutsig!En de veerbaas vervolgt zijn weg naar ’t aangeduide erf; en als de karkmeister veurbij ’et karkhof geet, woar ’t weerhoanje ien de brandnêtels en diestels leit, dan proat ie bij zich eiges: „’t Mot gauw gereperierd worden.”Nu treedt hij het huisje binnen, maar—er zijn er toch die weten dat het haantje in ’t molmig gebint verroest en verguld was. ’t Vuur onder de smêjige lijnpap ’t knettert hum tegen: Doe veinsoard! Geertjes oogen zoo helder en kloar, ze blinken:Doe veinsoard![154]en alles,alleswat ien’t kämerken is schrauwt roazend:Doe veinsoard!Bolmans wunst alles ten beste, en keert noar zien arf toe.Omstreeks zes maanden zijn er verloopen.’t Is helder vriezend weerke, en ’t gelui van de karksklökskes zeit oe dat ’t Zundagmergen is.Gunds bij ’t roodsteenen huus oan den diek, mowwe wêzen. ’t Is de darps-kommenij, woar ’t junkske die de koei’ huujde zien sukkere ballen hoalt. Pieters die er dartig joar boas was gewêst, is veur twee moand gesturven, en sinds dien tied is ’t winkelhuus propertjes opgeknapt.’t Zal acht uur halfnegen zin gewêst, toen ’en kerreke, dat van de Woalkant kwiem, veur ’t huus het stilgehouen. Dorus Giesels heit oan ’t oudachtig lillik mins met kromme been’ de hand gegeven; het hum uut ’t kerreke geholpen, en: „Dag voader,” gezeid.—In zien wêzen leek Dorus onmundig veul op die mins.—Toen het ie gegoecheld met ’en jong en twee dern, die ook nog ien’t kerreke hadde gezeuten, en voorders zin ze soam, krek as heur voader, die met Dorus veuruut liep, noar binne gegoan.In de groote kamer van het winkelhuis zit Harmen Langhuizen bij de potkachel. ’t Lijkt wel of Harmen sedert wij hem voor de eerste maal zagen, een paar jaren ouder is geworden, maar toch, er is meer kleur op zijn wangen.Daar wordt de kamerdeur geopend.Zie, hoe een doodelijk wit Harmens blos voor een wijle vervangt. Aanstonds staat hij op. Met den stomp van zijn rechterarm achter den rug verscholen, treedt hij den binnenkomende te gemoet en reikt hem de hand—de hand waarmee hij zich behelpen leerde; en dan, dan zegt hij op minzamen toon: „Gijs Giesels, hoe geet ’et?”„Goed Harmen, en Gij?” is het weerwoord.„’t Is lange joar’ gelêjen, Giesels, da’k ou niet gezien heb,” zegt Harmen: „Goa zitten.… en datonzekienders.…” hier stokt hij.„Joa krek,onzekienders,” herhaalt de vreemde; ziet naar den grond; weet met zien handen geen road, en sleet z’ op den rug.En—niet een is er ien huus die begriept dat zoon erste ontmoeting van twee gevoaders niks alledoags is. Die ’t niet begriepen, die hebben d’r niet mee van noode. Harmen zei nòg ens: „Giesels, goa zitten.”En bij de toafel is ’t ’en gegoechel van veul niet genogt. Kan ’t wel anders: Dorus’ bruur en zusters kommen brulloft houen, en Geertje kennen ze al, want z’is ’en dag met Dorus bij heur oan de Woalkant ien voaders huus gewêst.—Wa’n mooi merrenos bluumke het Geertje um ’t oarig pestuurke—zooals Dorus dat nuumt—en wa’n bezonder groacelik mutske het Geertje op ’t heufd; en wat is[155]’t hier alles mooi opgetuugd met dat vlagdoek, en ’t zulver- en goud- en rood pampier tussen die dennetekskes. Heere minsen! en wa’n breudjes! en krientenbreudjes! en wa’n mooie bruigomspiep, heelegoar met roodgruune lientjes d’r um! En is dát alêvel oe voader, Geertje.…? „Dag boas Langhuuzen, we kumt de boel hier is opscheppen heur.”„Dat zal me plezier wêzen,” zegt Harmen: „Mot nou moar toetasten.”—’En klein bietje loater zacht tot Dorus’ voader: „’k Het veul oan oe jong te danken, Giesels; ’t is ’en wondere jong, moar ’en bovenste beste!”Gijs Giesels het wark met zien breudje.—Te danken! „Joa krek, krek dat is ie.”Gunds bij de toafel geet ’en gelach op. Geertje kriegt ’en kleur as ’en meikars. Hendrik—Dorus’ bruur—het geploagd: „Geertje zeg, wóar bi’j met de karspit geblieven?”’t Ét en drinkt en lacht ien de koamer. De voaders proaten niet veul moar ze kunnen nog is êfkes rooken; de kark is heel dichtebij.Moar zie—buuten op den diek doar loopen ze al; de mansluu met de hand’ ien de zak’ en de vrouwluu met de stoof onder d’r zwarte mantels uut. De neië winkelier mag met z’n Geertje niet te loat kommen. Allo, véuruut dan!En bij de karkdeur onder de lindes, doar stoan de mansluu—noar gewoonte—nog te rooken en te proaten totdat meister oan ’t kloktouw geet trekken. Ze meinen dat den Dorus ’t moar oarig met Geertje getroffen het. Ze hebben allemoal wel gedocht dat den Harmen van klienktum onder ien de loai van de kast had zitten: veur Geertje en Dorus het ie ’t winkelhuus kunne koopen en stillekes geet ie bij heur ienwonen.—Dat zoo’n oarige dern in zoo’n lillikke jong zenie kos kriegen! moar zóoveul is zeker: ’t is ’en kloeke rejoale jong, en zóoveul is ook zeker: heur voader het ie ’t lêven gered.—’En mins mot deur bepruuving moar wies worden. Sedert kumt Harmen trouw ien de kark, en veul hebben ’t gezien: dat ’tOnze Voaderen deTien gebooibij hum, ter weerskant van ’t kammenet, ien mooie liest’ oan den muur hangen.’t Wordt vol ien’t karkske, heel vol. Zoo’n trouwerij is nog is wat anders as anders. Ien de karkmeistersbank blieft ééne ploats lêg.—Kumt Bolmans dan niet?—Stil asteblief: De veerman—die ook lid van de road wier, alschoon dat Harmen geen briefkes bezurgde—de veerboas-karkmeister kon niet kommen: ’t Bleike blonde Jenneke is siends ’en heelen tied, arg, arg bleik en moager geworden: proaten mot ze zoo wies as en mins van twientig joar. Ze zeggen dat ’t wel niet lang meer zal duren. De veerboas mot den heelen tied oan d’r bedje zitten en somtieds as roadeloos wêzen. Da’s vremd van zoo’n vroom mins, zoo’n vroom mins most alêvel.… Stil, stil dan; mot ien de kark oan ou zelf prakkezieren.’t Is ook woar, en den Bolmans is anders zoo’n bovenste mins!Godzal ’t wel weten.Dat trouwen is toch moar ’en oogenblikske wark. Kemiek dat[156]ze allebei met troan’ ien de oog’ stoan. ’t Zal toch ’t rechte wel wêzen.…?—Mins! a’j is vuulen kos hoe die hand’ mekoar drukten!En de veurmoalige kastlooper met die vremde lillikke mins oan zien lienkerkant, kiek, ze zingen uut ’t eigeste buukske met z’n beiën—’t buukske van moeder Geertje—en, ku’j’t begriepen, de erste, die kort gelêje oan God noch zaligheid docht, nou zingt ie met d’oog’ duk noar Boven, en hard da’j ’m buuten wel heuren kunt, het dank- en het loflied den Heere.Hebben deminsenhum niet gekend.…Godkende hum zeker.Nou is’t uut. ’t Geet alles veur de jonggetrouwden zoo’n bietje op zied. D’r zin d’r ook veul die êfkes ’t hoar onder de pet loate kieken.—’t Is oarig da’j nou zoo weet dat ’t man en vrouw is; heelheeloarig, moar ’t meist voor Dorus en Geertje.Alles ziet er buuten veur ’t jonge poar dan ook zoo glansachtig uut. Hoe kunnen ze meinen dat ’t koud in de locht is! Werm is ’t van binnen, en, werm zal ’t wel blieven.t’ Oavend is’t brulloft ien Harmens achterhuus. ’t Jongvolk het schik genogt in d’r lêven. De been’ kommen ook van den vloer. Knilles, de kerresier, blaast dat ie gedurig zoo rood as ’en kalkoensen haan wordt, en, as ie van Mulderkens Hanske bloast—woar j’ook al op walsen kunt—dan, dan drukt er den Dorus zijn wiefken oan ’t hart: dan kust ie haar vlak op ’t mollige snuutje; dan fluustren die twee nog zoo’n bietje op zich eiges; en joa: „Joa die karsepit—verechtig ze het hum bewoard, en tegen de leinte dan zal z’em goan poten.”[157]
Muziekschrift met tekst: Mul-der-kens Hanske ’et zoo’n oo-lik ge-zicht, Eugskes vol licht, Oo-lik ge-zicht. Kumt er een kniept ze toch d’eu-ge-kes digt. Won-der-lik wicht, D’eu-ge-kes digt: Wil niet, en zal niet, en denkt oan geen trouw, Niemand kriegt Mul-der-kens Hans-ke tot vrouw.[MP3|Musescore]Kling—klots!—Kling—klots! klonken de roeiende spoan’.Mulderkens Hanske die kent er toch één,Een moar alleen,Knap op de been’:Goejigen Jozef! moar geld had ie geen.Harder as steenWas ie, noar ’t scheen:„Wil niet en zal niet,” zei Mulderken voar:„Jozef wordt nooit met mien Hansken ’en poar.”Kling—klots!—Kling—klots!Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”Nu Dorus uit de veer-aak op den oever springt, nu dankt hij Knilles de kerresier, dat ie hum dat liedje het iengegeven. ’t Gaf hum kerroazie; as ’t neudig wier zou Geertje óók troantjes hebben en:’t Zou dan alêvel met Dorus wel goan!En—op dat zelfde oogenblik heeft Geertje troanjes ien de oog’, maar heel anders as van Mulderkens Hanske.’En half uurke gelêje, toen ze ’t leste mandje karsen oan ’t plukken was, toen het ze den veerboas zien oankommen, krek op heur af. Ze had wel boven ien ’t töpke van den boom wille kruupen. Arg gemuujzaam zei die: G’n oavond; en toen: Komplement van d’r voader en dat ze thuus zou kommen; en toen: Of ze erst êfkes binnekwiem, went, voader had spul en dinger ien ’t veerhuus geloaten, die Geertje zou meenemen as ze gedoan had.Nee, binnekommen dàt dee ze niet.Dan most ze ’t loaten! en Bolmans is weerumgegoan. Moar—as voader ’t gezeid had, dan mòcht ze ’t niet loaten. Toen, toen is ze binnegegoan um spul en dinger te halen.Mie de meid, die in de gelagkamer was—Mie wist ’r niks van; en de veerboas was er niet. Moar, op zien kämerke was ie wel. Dat ze eerder zou kommen met heergoan as met blieven, met stroefheid as met proatjes, dat had ie goed geroajen. Erst het ie ’en oog deur ’t venster noar buuten gehad. Nou is ie oan ’t oavendkapittelje lêzen. Jenneke sloapt; ’t kiend sloapt gerust.En Geertje achter de deur het gevroagd, wát ie nou had?Op ’t oogenblik geen tied um te sprêken.Of ie dan asteblief moar êfkes de spul en de dinger wou wiezen, die ze veur voader mee noar huus zou nemen?Geertje most dan moar binnekommen. En—’t oarig pestuurke is binnegegoan,Kiek, nou het ze troanjes ien de eugskes, de mooie eugskes, die anders zoo oolik stoan. Sturm loopt ze den diek over um thuus te kommen; ’t is heur krek asof die zwoare hand heur op den schouwer drukt, de gluujende hand die heur erst ’en biebelje het gegeven, ’en biebelje, woar Bolmans’ vrouw tot heur dood toe ien gelêzen het—gelêzen: dat ’et allemoal Liefde most zin.—Liefde!—En de gluujende hand het vaster gedrukt, en die ’em drukte het zuutjes gefluusterd van Liefde Gods, en van Gods welgevalligheid ien de Liefde; en van genoade, die grooter wier as er zunde kos bestoan ien de Liefde; en—En! toen het ze ’en béving gekregen ien ’t gemoed, en ’en trilling ien den erm; met ’t buukske van Liefde[139]het ze hum noar ’t heufd gesmeten; dóár heurde ’et thuus; ’t hart zat te lêg! En—vort is ze geloopen.Moar zie, de hand het heur nòg ens gevat, en de mins het geroasd: wat ze wel meinde! en dat ie alles tot bestwil geproat had: Veurzichtig most ze wêzen, veurzichtig met den Dorus.En—nou loopt ze sturm den diek over noar huus. Was ’t geen verzuuking gewest? Was ’t ien verdrag met ’et erste wat ie ’t letst had geproat; had ie ien liefde gewoarschuwd veur Dorus.…? Nee! ’twasverzuuking! Troan’ ien d’r eugskes; ’t heufd bonst met sloagen!Nog vóór dat Geertje Langhuizen den drempel van het witte huisje aan den grindweg betreedt, gaan wij er binnen. Zooeven is Harmen gekomen. De negotiekast staat op tafel; de onderste lade er van—de altijd geslotene lade—is nu geopend, en, wilt gij een blik er in werpen?Zie, daar ligt het buukske woar Harmen vroeger mee noar kark goeng, en ien te lêzen steet: „Vergêf ons onze schuld geliek ook wij vergêven onzen schuldenoar.” En bij dat buukske doar leit ’en rölleke pampier. ’t Zin twee schilderij-ploaten: Geertje Van Wamel het ze hum uut heur moeders huus mee ten heilik gebrocht; ’t één is ’t Onze Vader, en ’t andere De tien gebooi’ ien mooie stoasieletters. Vroeger, toen Geertje lêfde, toen hongen ze oan den muur ien ’t volle licht; siends ze gesturven is liggen ze doar ien ’t duuster.En, in dat papier.…? Zie, Harmen neemt het in zijn bevende hand; dikke zweetdroppels parelen hem op het aangezicht; de rechterstomp drukt het papier tegen de borst; de linkerhand vouwt het los.Ien geen joaren het ie dat mes gezien. Nou ziet ie ’t; ’t is ’et mes woar Gijs Giesels hum ien dien oavond mee te lief wou; woarmee den Giesels hum zoo argerlik wondde—en—dat ie hum afgreep.—En Harmen peinst: „Gijs Giesels! Ko’j oe mes nou ook nog is zien! ’t Is heel verroest. De hoat is ook ’en roest—’en roest ien ’t hart.… En die jong was de zeun van Giesels, dat he’n ze op ’t veerhuus gezeid; en veerknecht is ie geworden; en as ie hier blieft, mot den erme kastlooper dan ielkreis ’t zwarte ding heure bloazen, ’t lillikke ding, dat hum wied brocht van God? of most ie.…?Daar hoort hij de deurklink lichten. In verwarring werpt hij de lade dicht, waarin zich nòg meer bevindt, en sluit die haastig. Zie, het mes bleef er buiten, doch in den zak van zijn wambuis is het spoedig verborgen, en—Geertje treedt binnen.Nog buiten de woning heeft Geertje zich zooveel zij kon de tranen uit de oogen gewischt, doch, evenals zij wel aanstonds bespeurt dat haar goede vader nog bleeker is dan toen zij hem in den morgen verliet, evenzeer ziet Harmen wel dat zijn kind—zien lieve Geertje heel anders as anders kiekt, vremdsoortig bewogen; maar, zich zelve verwinnende, groet zij den man met blijmoedigen eenvoud: „G’n oavend voader!” En als ze hem dan ter zijde treedt,[140]dan zegt ze weer zachtjes: „Al te veul vermuujd voader, ge ziet er zoo bleik van.”Harmen spreekt in den regel weinig; nu valt het hem zwaarder dan ooit. Met diepen blik beschouwt hij zijn kind, en eindelijk fluistert hij angstig: „Geertje, niet weer oan ’t veerhuus kommen; heur ie Geertje!”Zie hoe die woorden haar roeren. Hoe! wist ie ’t van Bolmans? Snikkend, vleit ze zich aan zijn borst:„Nee voader, nooit!” klinkt haar hijgende stem. En Harmen, hij begriept niet.… en weet niet hoe ze van vroeger te weten kwiem, en terwijl de angst hem vermeestert spreekt hij schier biddend: „Moar Geertje, geen hoat!”„Nee voader, nee! A’j den engel ’en duuvel ziet worden, dan mo’j niet hoaten moar bidden!” En Harmen—dewijl hij meent dat Geertje van hem heeft gesproken—met starenden blik en stil voor zich heen: „Kiend, bid dan veur voader.”En denzelfden avond spreekt Harmen niet meer dan ’t geen noodzakelijk is. Eten, ofschoon Geertje hem dringend noodigt, hij doet het bijna niet. De koopwaren, die zich nog in zijn negotiekast bevinden, neemt hij er uit, dewijl hij morgen naar stad moet om nieuwen voorraad op te doen. Het pakje bemerkende, dat Dorus hem gaf en ’t geen hij zonder er aan te denken in de kast heeft gesloten—beziet hij den inhoud. ’t Zijn aanbevelingsbriefjes voor Bolmans als lid van den raad.—„’t Is woar, geen bêter as Bolmans!” doch, een verbaasde trek teekent Harmens gelaat, nu hij als bij toeval de binnenzij van het papier beziet, waarin die briefjes gesloten waren. Die ze d’r ien vouwde het geen arg gehad, dat op ’en afgescheurd stuk grauw pampier wel ’en stuk van ’en adres kan stoan, en Harmen leest er zoo klaar als de dag: Heer Bolmans.… veerhuis.Zou ’t meugelik wêzen? Harmen kan ’t niet geleuven. Den Bolmans, zoo’n bovenste mins!En hij die de briefkes schreef, hij denkt er niet aan, dat de leugen hoe slim ook, toch niet zoo leep as de woarheid is.Bolmans van ’t Hooge Veerhuis slaapt, en ’t weerhaantje op den toren staat onbeweeglijk stil. Bolmans slaapt. Klein Jenneke droomt overluid, dat voader ’et vulle niet sloan mot, went.… ’t is nog niet wiezer.—A’j sloapt dan heur ie wel, moar begriepen doe’j ’et niet.—Bolmans slaapt.Dorus de veerknecht ligt nog wakker op zijn stroozak. De oogen heeft hij toe, maar hij ziet toch.—Geertje ziet hij, ’t oarig postuurke. Harrejennig! en den kastlooper ziet ie zoo vremd en afketsend. Verdekseld! En Knilles de keressier, die de trompet al lang ien de deus het geborgen, heurt ie toch blazen, altied toch bloazen:„’t Zal dan alêvel met DORUS wel goan.”A’j den heelen dag buutenshuus bint gewêst dan hei’j t’ oavend veul wark. ’t Is loat geworden eer Geertje noar bed kan. Nou—[141]nou duut ze ’t jekske los, en—as ze al bijkant is uutgekleed, kiek dan rolt ’r een karsepit vlak veur heur voet. Droevig het ze gekeken den heelen oavond, arg droevig: moar nou, nou lacht ze; verdrêjd nou lacht ze: Van zoo’n karsepit kos ’n boom kommen. Dorus had ’em gekniept, ’t was ’en roare—’en oarige jong!’t Is alweer heel vroeg mergen gewêst. Egoal zoo’n bietje bewolkte hemel, moar, ien de locht is ’t lauw, zoel en laks geworden. De hond’ zin sloaperig en lusten ’t êten niet; de katt’ loopen gluups of zitten zich eiges te boardlikken. De perds ien ’t tuig stoan te schudden met de kop’, en de koeibeest’ ien ’t land loopen af en toe zoo wonder te gallepeeren, en stooten met de horns ien ’t gres, dat ’r heele plok in de hugt vliegen.’t Is wonder zoel en lauw. De minsen, ofschoon ze nog weinig gedoan hebben, zin loom ien de been’, en vuulen zoo’n gloed ien de oajers. A’j noar de boom’ kiekt, dan zie’j geen bloadje verruuren—stil, doojelijk stil!—A’j op ’t woater van den Rien kiekt, dan is ’t zoo glad as ’en spiegel, behalve woar starke stroom geet, of woar ’en snoek of ’en brêsem—klats d’r boven uut springt um te prebieren of ’t boven ’t woater ook bêter as d’r ien is, went d’r ien is ’t ook al zoo laks en zoo lauw.’t Is wonder zoel en drukkend, en veul zin er die geleuven dat er wel gauw een van de fremilie zal starven; en ze zien de begroafenis al, en kriegen zoo’n doodkisterig gevuul,ze kosten ook eiges wel starven.Harmen Langhuizen, die, zooals wij weten, naar de stad moet om nieuwen voorraad voor zijn winkelkast te halen, en over het veer wil, dewijl hij aan de Veluw-zijde een boodschap te bestellen heeft, Harmen is het wel aan te zien dat de lauwe dampkring hem inzonderheid drukt al is zijn kast ook schier ledig en de plek, waar hij een oogenblik blijft staan, terwijl hij er de kast op zijn wandelstok doet rusten, nog slechts een paar minuten gaans van zijn woning verwijderd. Ja, die lauwe lucht drukt hem bijzonder want—hem kwelt nog iets anders.—Weder heeft hij een slapeloozen nacht gehad. En nu: op een paar honderd schreden afstands ligt het veerhuis, en—’t was meer as meuglik dat ien stee van de veerboas eiges, die jong, die veerknecht hum over ’t water zou zetten.… Harmen is er bang veur, oakelik bang!Aan de dijkhelling graast de magere koe van een arme. ’t Ventje dat haar hoedt ligt plat op den rug in ’t gras te dummelen.„Jungske! wi’j is noar ’t veerhuus goan, en zeggen da’k over wil, moar of de veerboas eiges wil kommen umda’k ’m spreken wou!” roept Harmen den jongen toe.’t Jungske is te laks, en zeit niks.„A’j ’t doen wilt dan zu’j ’en cent hebben,” zegt Harmen.’t Ventje licht even het hoofd op, misschien om het lokaas te zien woar ie bij Pieters ien de kommenij vier sukkere ballen veur kriegen[142]kan; moar sukkere ballen zin zoo zuut, en ’t is zoo flets;—geen trek ien!—De erms sleet ie um ’t heufd; de knie’ trekt ie op; zeggen duut ie niks.Daar luidt de veerbel. Harmens oog verheldert nu hij eenige seconden later Bolmans in eigen persoon naar buiten komen en langzaam, dood-langzaam met zijn Jenneke aan de hand, het glooiende pad dat van den weg naar het water voert, ziet afgaan.Vraagt ge wáárom Toon Bolmans nu zelf gaat overhalen, terwijl hij een knecht op het veer houdt? Luuster: Jenneke die zoo muu en zoo laks was, had ie beloofd is ’en keer mee te voaren, en—Jenneke te vertrouwen oan Dorus, die nogonbedrevenop ’t woater was, dát kos iens-geheel niet.„En ku’j nou niet zien wie gunds oan d’ overkant steet te wachten voader?” vraagt het lieve blondje.„Nee Jenneke, da’s onmeugelik,” antwoordt de veerman.„Moar onze Lieve Heer kan ’t wél zien,” herneemt het kind na eenige oogenblikken: „Onze Lieve Heer ziet alles; is ’t niet voader?”„Dat duut Ie,” zegt Bolmans.—Op dit oogenblik verneemt hij dat er iemand met haastigen tred achter hem aankomt. Snel wendt hij het hoofd, en, als hij bemerkt dat het Geertjes voader is die hem volgt, dan bespeurt gij op Bolmans meest onveranderlijk aangezicht een ras voorbijgaande ontsteltenis.… Giesteroavend!! en—den stomp keek zoo iezig!„Moar as’t nou duuster is voader, kan onze Lieve Heer dan óók zien?” vraagt Jenneke weder.„Dat kan Ie,” zegt Bolmans afgetrokken, en weet niet of ie den Stomp zal ienwachten of deurgoan.„Moar a’k nou ’s oavonds achter ien de bedstê’j lig en ’t heel arg duuster is voader, zou onze Lieve Heer.…”„Mot niet zoo lang over één ding proaten Jenneke,” valt Bolmans het denkende kind zacht bestraffend en haastig in de rede; en dan, als ze verdrietig: „Moar voader!” zegt, dan drukt hij haar kleine hand en fluistert: „Stil Jenneke, gij bint ’en engel!”Jammer dat ie den engel niet heuren wou!Een goedwillige morgengroet van den kastlooper doet den veerman ruimer ademhalen. Goddank, Geertje het niks geproat, en—as ze zwiegen dan ku’j z’ook kriegen.„’t Is zoel ien de locht,” zegt Bolmans, nadat hij den weergroet heeft gegeven. „’k Docht straks nog, docht ik, ’t zal Harmen vandoag ook zwoar vallen met zien vracht.”„De kast is lêg en êvel ku’j zwoarder vracht hebben,” zegt de fillezoof. Een oogenblikje later; „’k Wou oe sprêken Bolmans.”Sprêken! denkt de veerman; as Geertje toch geproat had, of ook as Dorus met ’en averechtse boodschap dat pekske met pampierkes had gegeven!!—Luid en gemuujzoam:„Bestig Harmen, a’k ou in ievers van dienst kan wêzen, dan hei’j ’t moar te zeggen; ’en mins mot zien evennoaste ien alles ten dienst zin.”Harmen blijft staan, legt de hand tegen Bolmans arm om hem[143]mede tot stilstaan te nopen, en terwijl er inwendige strijd op zijn bleek gelaat is te lezen, zegt hij langzaam:„Ou wi’k sprêken Bolmans, umda’j overal as rechtveerdig gekend bint: ou en geen ander.”Dien oanhef verlocht.… alêvel de oog’ van die mins ze keken zoo scharp. Met het hoofd ter zij naar het kind: „Jenneke, mot êfkes wachten.Harmen aarzelt een oogenblik, en dan, als hij zich met de vlakke hand langs het klamme voorhoofd strijkt, dan zegt hij met bevende stem, terwijl hij een doordringenden blik op Bolmans vestigt:„Ie kent niet den duuvel ien ’t hart?”„Nee, God bewoare!—da’k ’et zundige woord d’r op nuum,” roept Bolmans, en laat er op volgen: „Loawwe deurgoan, went oan d’overkant stoan ze te wachten.”De oog’ van die mins ze keken asof ie ’t op hum had geloajen.Maar Harmen geeft geen acht op Bolmans verzoek; hij treedt hem in den weg, en—bijna met den mond aan zijn oor, spreekt hij zacht maar diepdringend:„Ikke; ik ken ’em! siends joaren Bolmans, en—die hum van neis weer brengt in mien hart, gij Bolmans hebt ’em ien huus; één eenig verzuuk: Loat den Giesels vertrekken? ’k Zal oe ’t loongeld betoalen!”Die wending is voor den rechtvaardige even geruststellend als onverwacht.„’k Heur d’r vremd van op Harmen,” zegt hij meelijdend: „Zou Dorus misschien verkeerds ien’t zin hebben; verkeerds met oe.… Teuntje?”Teuntje!De veerboas weet eiges hoarnoamniet te nuumen, Een siddering doortintelt den arme; ’t is nu iets meer dan angst voor zich zelven wat hem sidderen doet: „Verkeerds met mien Geertje!” beeft het op zijn lippen; en dan,dan smeekt hij schier angstig: „Toe, loat ’em vertrekken? Gevoarlik kos’t worden; ’et mes he’k op zak.”Bolmans begriept er niks van, geen spier. „Moar,” denkt hij, en een nare trek speelt er om zijn lippen: „moar, as den Harmen gevoarlik veur Dorus wier, dan was ie ’t nog meer voor zich eiges. ’t Mes op zak! As ie dat mes tegen Dorus gebruukte dan kos ie wel is van de boan, of ien ’t groote pakhuus kommen.… Geertjes voader van de boan!” Luid: „Kom Harmen, zukke dinger mo’j uut ’t heufd zetten; alêvel, dat ’r dinger tussenminsenkunne bestoan dat za’k niet tegensprêken, went deHeere Heerezeit eiges wel in Ezechiël: „Ik en zal ze verdelgen ien Mijne wraak.”„Zeit onze Lieve Heer dàt voader?” vraagt een zoet stemmetje ongeloovig aan Bolmans zijde: „Ik meinde da’j giesteroavend toen ’k êfkes wakker wier, oan Geertje zei, dat God de liefde is, voader?”Was ze wakker gewêst!!! Wa’j met kinders toch veurzichtig mot wêzen!„Mot niet overal ien meeproaten Jenneke; kunt nog niet alles begriepen!” zegt Bolmans haastig.—Wat ze anders geheurd het van[144]’t geen ie tegen Geertje zei, dàt kos Goddank nog geen kwoad. Moatregels nemen—veur ’t vervolg!—„Kom Harmen, loawwe oanstappen, doar luien ze weer.”En Harmen, die vooraf maar luttel acht op dat kind heeft gegeven, hij ziet haar nu in die heldere blauwe eugskes, en smuuspelt zachtjes: „Onze Lieve Heer!”En de mannen spreken niet verder, alleen nog vraagt Harmen: of Bolmans hum t’ oavend weereigeszal overhoalen?—„O, woarum niet!”Straks stappen ze in de boot.—’t Is zoel in de lucht; ’t is lauw op het water, en—als het kleine meisje over den schuitrand heen in den helderen stroom ziet, dan zegt ze nog: „Kiek is voader, ook ’en hemel!” Maar de vader zegt: „’t Liekt zoo Jenneke, dóar zou’j ien verdrinken!”—Toen werd hij weer stil.Dorus Giesels mot ’r alêvel ’et ziene van hebben. ’t Oarig pestuurke is niet weer ien den bongerd gekommen, en, of die voader dan giesteroavend niet fiks is gewêst of wat anders, kemiek was’t ien ielk geval um iemand die’j nooit hadt gezien, zoo ien ens moar te zeggen: Wi’j asteblief weggoan? Heel kemiek! Nou ie ’en nacht d’r overheer heeft gesloapen, nou mot ie d’r eigenlik over lachen; verechtig! ’t is al heel wonderboarlik kemiek: Wi’j asteblief weggoan?Nou ’t schoftuur is, nou zal ie ’t prebieren. ’t Witte huuske woar ze wonen is heel dichtebij, en, mocht de veerbel soms goan, dan is ie, op ’en drefke schuuns den diek over en deur de weiës geloopen, toch bijkant krek zoo gauw as van ’t veerhuusoan’t woater.Geen twee minuten later kijken een paar zwarte oogen over de gordijntjes van Harmens vensterke naar binnen.„Zoo’n jong!” denkt Geertje: „Ge zoudt er puur van schrikken,” en ze laat het plooiijzer rusten waar ze ’t mutske veur Zundag heel krek mee ien ’t plooi brocht.Dorus met de hand’ as ’en toeter veur de mond: „Is oe voader ook thuus?”Geertje met ’en rood van geweld op ’t gezicht: „Voader.…? Nee, voader is van mergen noar stad gegoan.” Wat most den Dorus van voader.…?„Da’s spietig!” roept Dorus: „En wanneer kumt ie weerum?”„’t Zal wel oavend wêzen,” is Geertjes antwoord; en stil: „Zou Dorus ’t al meinen.…?”Dorus kan de oog’ van ’t pestuurke niet afhouen. Zoo akelik mooi is ze niet; moar lieflik, ook ien ’t sprêken, en dan ’t pestuurke! En giester zei ze: Wi’j ’en pêpermunje?.… Heere bezwieke! al hiew ie d’r niks van, hie zou wel weer ’en pêpermunje lusten.—Nòg ens getoeterd: „En hoe loat zou ’t wêzen as oe voader weer thuus kumt?”„A’j oan ’t veer bint dan zu’j ’em tegen ’n uur of zeuven wel overhoalen,” luidt Geertjes antwoord, en—z’is niks neisgierig,[145]niks niemendal; moar, wàt ie van voader most hebben, dat zou ze toch êfkes wel wete willen.—Met de hand oan ’t kinneke: „Mo’j wat van voader?”„Nou! en ’n heele boel!” toetert Dorus zóó hard, dat Geertje d’r nòg ens van schrikt en roojer as rood wordt. Arg schrikachtig van mergen! ’t Was ook zoo zoel en zoo lauw!—Heel in zich eiges: „’k Wou dat ie is binnekwiem!” Luid: „A’j ’en unske tabak mot dan kan ’k oe wel helpen.”Nee, niks geen unskes tabak; moar, ’t was zoo kloar as ’en klok dat ’t oarig pestuurke niks tegen hum had. Starke neiging kriegt ie um de deur ien te stappen. Alêvel dat zou niet striekt wêzen, went, as ’en voader op ’en darde ploats al verzuukt: Wi’j asteblief weggoan, dan zou ’t wat arg astrant zin um in zien eigen gedoei de schoenzool’ te zetten. Weer deur den toeter: „Dank oe! ’k Zal dan moar wachten!” En zuutjes: „Enpêpermunje?”’tPêperis véur ’t glas gebleven, en ’t munje is er deur gegoan.Wát vroagt ie.… ’en munje! Geertje keert zich van ’t venster af; dàt kan ie begriepen!—alschoon dat ’t ook geen kwoad zou wêzen.—Nee,’t was toch alstee frimmeljoar.—Wondere jong! Nou—ze kan toch êfkes noar buute goan; êfkes um is te heuren.…„Verdekseld!” denkt Dorus: „doar kumt ze!”En Geertje, nu ze zoo’n beetje schuchter naar voren treedt en bij den deurpost blijf staan, nu zegt ze—met de eugskes noar umlêg: „Zóó, en wat wou’j dan?”„Ikke.…?” zegt Dorus met ’en scheve mond: „ikke.… hê hê: nog ens zoo’n pêpermunje.”Ik gleuf niet dat ’t Geertje meevelt. „Zoo!” zegt ze langzaam, „bi’j dóárum hier gekommen, en was ’t anders niks da’j van voader most hebben?”Dorus kniept links ’en eugske, tegen ’en jong kind van ’en huusmus, die op ’t dak zit te piepen umdat ie wel vliegen wil,moarnog bang is dat ie z’n vleugeltjes zal brêken. Kerroazie! En—Dorus kumt zoo’n klein bietje dichter bij Geertje; trekt ’en arg schêve mond; en zuutjes: „Gij bint oarig, en—ou wi’k hebben, ou en niks anders.”Die weerlichse veerbel! Wachten mag ie geen’ oogenblik. Geertje vuult wat op heur wang, dat ze van ’en vrêmde nog nooit gevuuld het. ’t Pêpermuntsdeuske, dat ze al uut den zak had toen Dorus ’t woord het genuumd, ’tdeuskeis zonder dat ze eiges weet hoe.… van hoar hand in die van Dorus gekommen; en Dorus—al is ’t hum ook roar um ’t hart—zonder beroad neemt ie zien koers noar ’t woater, en—nou ie lupt as ’en hoas, nou dansen de pêpermunjes ien’t deuske, en zingen en schrauwen hoe langer hoe gauwer:„’t Zal dan alêvel metGeertjewel gaan!”Zóó’n oolikheid het Geertje nog nooit um ’t hart gehad. Ze kan’t niet loaten um is êfkes noar ’t plekske op heur wang te vuulen.[146]Zoo’n jong! zoo’n roare jong!—Hê, wa’n benauwdigheid ien de locht; phu! De blauwe vloersteen’ zin nat uutgesloagen. ’t Brêkt Geertje ook zoo’n bietje de lêjen uut. Van Bolmans het ze’t oan voader niet zegge kunnen. Van Dorus.…? Nou, da’s heel wat anders.…!—D’r kos wel is sturm kommen.—Wat zal voader opkieken van zoo’n wondere jong; ’en jong den ie licht nog iensgeheel niet gezien het.—Wat schrauwen de pauw’ op Griethofs arf. ’t Is best meugelik dat ’r sturm komt, heel best meugelik!A’j—zooals Bolmans nou—op ’en bank veur ’t veerhuus zit te kieken, dan hei’j langs de appelboom’, die oan weerskant van den diek stoan, krek ’t gezicht op ’t witte huuske van Harmen ien de lêgte.Toon Bolmans het er al lang op zitte turen, zitte turen noar ’t witte huuske, en, wat ie het kunne zien dat hèt ie gezien, en wat ie niet het kunne zien.… dat het ie tòch gezien.Mooi sprokhout om ’t vuurke mee op te stoken!As Christenmins is ie verplicht um Harmen te woarschouwen.As Christenmins!!!En—op ’t blad van Bolmans’ tapkast zit nog ’en valse doalder gespiekerd. ’t Is uut den tied van z’n voader, moar ielken dag kan Bolmans ’em zien: den valsen doalder! Lang het ie gespatzierd deur onneuzele vingers, moar, toen Bolmans’ voader hum ien de goat’ kreeg, toen was ’t gedoan menneke, toen kreeg ie den spieker deur ’t lief.… Kiek is’en valse doalder!—En de valse doalder had nog wel langer ien onneuzele vingers kunne blieven, of ien ’en spoarpötje kunne bewoard wêzen, moar, toen de dag kwiem dat de muntmeister nei geld veur oud ien’t licht zou stellen, toen had ie tóch veur de rooje deur motte kommen.—Gesnoeide doalders; doalders die d’r stempels deur ’t geschuuf ien de wereld kwiet waren, en doalders met ’en stuk d’r uut of ’en gat d’r ien; ook die al vroeger den dut kregen en op ’en acht-en-twientig woaren teruggezet, ze woaren toen noar gehalte geschat. ’En valse doalder, of ’t ook arger is! Vals, op één greinje zulver noa. Toch:Een greinje zulver!As Christenmins is Bolmans verplicht.…! Woarum kiekt ie zoo strak noar de grond? Woarum? ’t Greinje zulver ruurt en fluustert: dat ’et niet thuus heurt ien den doalder die vals is.Best meugelik! moar Geertje mot de ziene wêzen, en kastloopers Geertje kan toch devrouwvan Bolmans niet worden. Koatje van Bemmel! ’En boerenhofstêj! En peerds, en vee, en geld; en oanzien ien’t darp: en karkmeister; en lid van de road! ’t Greinje mot stil wêzen! Loater, loater as ie’t al noar den eis het, dan zal ie luusteren. Ien ielk geval is ie bêter as den Harmen. Die het den duuvel ien’t lief; zonder kark of schriftures. Arg, arg zoel en lauw[147]in de locht. ’t Drukt op ’t heufd, op de borst, overal! Zekerlik sturm!’t Is zeuven uur ien den noamiddag.Toen ’t zes van den toren sloeg, toen ko’j ’t karkhoanje, dat pal had gestoan, zien drêjen: nou ’en bietje lienks, dan rechts; gliensteren dat hiew niks over, went de locht was egoal betrokken.A’j oan ’t woater van den Rien sting, dan ko’j zoo af en toe gerimpel op ’et effen woatervlak zien, en—keek ie noar den diek, dan zag ie zoo hier en doar kleine stofwölkskes opgoan. ’t Was krek of ’t soesde heel ien de vert.… Joa, ’t soesde. Ien de hooge peppels was’t ’en gefledder van de bloai’ asof er hoagel ien viel, en de zwoaluws scheerden over woater en wei asof ze ievers anders as ien de locht wouwe wêzen.De schipper van de turf-oak, die giester zien vracht oan ’t veer had gelost en nou den heelen dag op ’t dek muggen en rook had ligge wegbloazen, de schipper het de zeil’ en spullen uut ’t ruim noar boven gehoald, en, as ie ze ophees, dan was’t bij buien ’en gefladder en geklapper, dat ie wark had um boas te blieven.De veer-oakskes en de gierpunt begosten al zuutjesoan te dansen op de gölfkes.’t Was wat meer as ’en labberweind, die oe werm ien’t oangezicht bloes. Schuuns over de Vêluwse bargen, uut ’t Noordwest, en tégen den stroom, kwiem de weind al starker en starker oanbloazen. De schipper van de turf-oak, die hoogerop most, hoalde ’t anker oan boord, en—a’j ’em noakeek, dan was ie met bolle zeil’, al heel gauw de boakkribbes um.De keisteentjes—op de griendhoopen bij den afweg noar ’et woater—ze begosten te drêjen, en grienzelden over ’t wagenspoor heer. De gölfkes wieren grooter en grooter; ze klotsten tegen ’t kribwark en sloegen schuun oan bakboord van de gierpunt. Dorus de veerknecht, zoo pas weer oan wal gekommen, sloeg de iezeren pin’ woar booten en gierpunt met touwen en kettings oan vast zoaten, dieper ien de klei, en greep noar zien pet—hoast was ie gevlogen!’t Is zeuven uur ien de noamiddag.’t Liekt al wel negen zoo donker is de locht, alschoon dat ’et niet rêgent, moar:De sturmweind roast!Roazen duut ie, schrauwelik roazen. De heujers ien’t veld ze kunnen de goavels niet langer regieren en hebben wark um stoand’ op de been’ te blieven. De hoog geloaje karvracht zwiept gunds en her; ’t peerd met de neus oan de borst, trekt wat ie kan, moar, ’t giert ien z’n ooren, en ’t bloast met geweld tegen zien vracht; de moan’ zwieren um den krommen nek. Hu! gilt de weind, en Hört! schrauwt de voerman.[148]De sturmweind roast!Roazen duut ie; gieren en fluuten. De moeders ien’t veld, ze kunne niet blieven; ’t is of ze ’t schrauwen van de kienderkes heuren, van de kienderkes thuus. ’t Heufd op zied’ en de rok’ gespannen um de been’—deur de weind—goan ze met ’en deil van ’t mansvolknoarhuus toe. Die ligge blieven op den akker, zien de heuj-oppers verstreujen over ’t land. ’t Krakt en ’t knoept ien de wilgen; de hekkes sloan van geweld; de rastering—zwiebt—zwabt—krakt—en sleet veur de grond!Goddank, ’t is ’en oogenblik stiller. Is ie goan liggen de sturm.…? Um rauwer weer op te stoan! Doar kumt ie, doar kumt ie! ’t Bloast en roast en giert nog starker; de boombloai’ fledderen deur de locht; angstig en dooilik sleet de zware veerbel oan d’overkant van ’t woater: klieng-kloeng—kling-kloeng—alschoon geen minsenhand heur beruurt; en gunder ien’t darp, woar ’t riet van de doak’ vliegt, woar ’t leemhutje kräkt, en wrakke schorsteen’ kletteren op pan’ en gebint’, doar zwiebt ook de karkspits ien’t mulmende hout.… Noar ’t hoanje kiekt niemand.Aan gene zijde der rivier nadert op den veerweg een breede figuur. ’t Moet de kastlooper zijn. Harmen is niet gewoon zich om ’t weer te bekreunen. Of de tocht hem bang valt, en de vracht hem zwaar drukt of niet, hij houdt zijn geregelden tred. Nu echter kost het hem wel groote inspanning om zijn pad te vervolgen. Met den wind ter rechterzijde in den rug, wordt zijn zwaar geladen kast gedurig door een hevigen aanval van den jagenden stormwind gebeukt. Zoo even was de schok hem bijna te sterk geworden,—’t was de schok, die ginds aan de overzijde, den ouden olm door bast en door spint en door merg drong; de schok, die het sieraad der vruchtbare Betuwsche weiden, onder wiens breede takken mensch en dier zich zoo gaarne een plekje ter ruste zocht, voor immer vernielde. Harmen heeft een oogenblik met de hand tegen een wilg geleund, doch zich ook spoedig hersteld. Of die stoot de hevigste is geweest, althans hij wankelt later niet meer. Nu heeft hij den oever bereikt en tevens de beide palen waartusschen, in de hoogte, de veerklok met haar somber geklang, het grootsche lied van den storm begeleidt.Harmen slaat de hand aan de klink van den slingerenden luiketting. Sterker dan zoo even roert de klepel het metaal, daar klinken schellere tonen, en—de stormwind voert ze onverzwakt naar den Betuwschen oever.Die klank roept den veerbaas.„Is den Harmen roazend as de weind,” denkt de geroepene, „en meint ie dat Bolmans zich eiges zal woagen!”Hein—de veurige knecht—kon’t zoo schuins en zoo schots met ’t weer niet wêzen, of zonder beroad goeng ie ’t roeibootje[149]ien, en hoalde of brocht wie d’r over wou. „A’j soldoat bint dan mo’j veur geen kogels goan loopen,” zei Hein: „as God oe zuukt dan kan Ie oe net zoogoed ien de bedstêj as op ’t woater kriegen.” Bolmans het altied: Krek zoo, gezeid, en—Krek zoo, dat zeit ie nóg; moar, de meister is méér as de dienoar; en te middag het ie zoo’n kramp ien’t lief gehad, en alêvel:Die twee met mekoar is op ’t woater!!Dorus komt haastig de gelagkamer binnenloopen waar Bolmans voor ’t venster staat.„Boas! kan’k overhoalen met die sturm?” vraagt de veerknecht.„Woarum niet Dorus.…?”„Albeneur!” zegt de jongen: „’k Het geen zurg veur mien eiges, went, al bin’k nog zoo mans niet op ’t woater, d’rienzou ’t wel schikken; ’en kat kan ook zwemmen as ’t tied van nood is; moar—veur den ander?”„Ien Gods hand is ielk mins veilig en geburgen, Dorus.”„Da’s woar,” zegt de jongen: „moar—as den ander ien ’t woater velt en niet zwemmen kos, dan.…” en Dorus moakt ’en geboar van köpken onder.„A’jbangbint Dorus, dan zal ikke goan!” zegt de veerbaas met iets minachtends, en zet groote oogen.Bang!? da’s ’en ding dat ie nooit gezien het. Zonder een woord meer te spreken snelt Dorus ter deure uit; loopt zoo haastig hij kan, schuin tegen den wind in, naar ’t veer; sluit de oogen voor de stofwolken, die hem gedurig in ’t aangezicht jagen, en als hij zoo loopt, dan vindt ie ’t kemiek dat ie den kastlooper nou krek ien dit weerke veur ’t erste mot overhoalen.„Wat zal Dorus zeggen.…? En wat zal die mins zeggen.…?” denkt de jongen: „Zal ie weer vroagen: Wi’j asteblief weggoan? Nee, dat zal ie toch niet; en zie, Dorus zal Geertjes voader is netjes over ’t woater schipperen, zoogoed asof ie al zin lêven op ’t woater gezwabd had. ’t Is woar op de Woal het ie ook wel oan ’t veer geholpen as de boas of de knecht is ziek was, moar ien zulk weertje toch nooit van zin lêven. Harrejennig wa’n weind! Moar as ie den kastlooper schoonjes d’r over hoalt, dan zal ie ook wel gemuujzoamer worden. Misschien zal ie dan zeggen: Wi’j asteblief kommen, ien stee van: wi’j weggoan. Wi’jkommen! Harrejennig! kommen um Geertje. Lief ding, met ou ens ien ’t bootje!!Dorus, met de pet gansch op den neus en over ’t achterhoofd getrokken, rukt de ketting-pen, waaraan de veerschuit vastligt, uit de klei; trekt, terwijl hij langs den oever voortgaat, het roeibootje een honderd schreden verder stroom-opwaarts—„da’s sekuur, dan het ie geen nood um oan d’ overkant te lêg oan wal te kommen; ge kunt ’et met zoo’n weind zoo krek niet fiksieren.”—Nou stapt ie d’r ien; stoot met de roeispoan heel krachtig van wal, en.… „Doar geet ’et!”Mins, mins, wa’n gedans en geklots. ’t Zou nou wark hebben um ien de moat te blieven, as Knilles de kerresier, van Mulderkens Hanske trompette.[150]Den kop van ’t bootje schuins tegen de golf iengehouen: Krek zoo. Dorus, ge bint al ’en heele prefester.—Pats!—Ge kunt de roeispoan’ verdrêjd niet ien ’t woater kriegen; meint da’j d’r ien zult sloan, klets! dan geet ’t op zied en ge sloat ien de locht. Hier geet ’t nog zoo’n bietje; moar gunder! wa’n golven! zou ’t angstigheid wêzen.…? Nee, niks, geen spier. De veerboas op de Woal zei altied: niet tusschen de golven as ’t wêjt, moar schuins d’r deur heer.—Mins, mins, wat sloan ze ien ’t bootje! Slik nat; en ien d’ oogen! Ge mot de oog’ êvel los houen jungske!„Toch iesdig hoe wiejer noar ’t midden. Zoo’n stofrêgen van al ’t geschuum! Klats! dat was d’r weer een! Nou ien de hugt, dán ien de lêgt verdrêjd!hierwordt ’et spektoakel! Zou Bolmans eiges overhoalen.…? Bangheid he’k niet; ’k kan zwemmen genogt; moar, de kastlooper gunds, mag die zich woagen op ’t woater?„Geertje zeit nee.Nee nee, schrauwt ze, heur! Joa ’t is de weind moar ’t liekt krek, of zeneeschrauwt. ’k Zal ’t hum afroajen, dien mins met één hand. Toe Dorus, zit vaster! ge schuuft van de bank af. Kan perjen haast niks zien. Rechts sleet de spoan mis;—Allo! overeind! de voet stief tegen de kromhouten oan! Jong, jong, wa’n gezwab! ’t Zou toch zoo mekkelijk zwemme niet wêzen.—As Geertje ’t is wiest! Oarig pestuurke!”—’t Gonst en ’t giert, en ’t klotst en ’t schuumt.… „God! in Oe hand! geen mins zou ’t regieren!”En—Harmen, die de winkelkast tusschen zijn rug en een der palen van de veerbel heeft geklemd, zit op den Veluwschen oever en tuurt er met starren blik naar de hulk, die daar rijst en daalt en zwiebelt op de bruisende golven.… „Die d’r ien zit is ’en ander as de veerboas eiges. De zeun van Gijs Giesels.…”’t Stormen van den wind kunt ge hooren en zien, maar ’t stormen in de borst van dien man met de ééne hand, dat hoort en dat ziet ge niet, dat hoort en dat ziet maar Eén.En de woedende elementen zingen te zamen een oorverdoovend lied; en het bootje ginds op de golven in het felst van den wind, rijst pijlsnel omhoog, en zinkt dan weer weg in het schuim. Nu komt het dwars voor een golf; zij klotst over ’t boord.… „O God! die erme jong!”—Weer rijst het aakje, weer zinkt het snel.—De man die daar tuurt, rukt zijn armen los uit de riemen der kast; met één sprong is hij overeind; weer volgt hij met starenden blik het zwirlende vaartuig. Hij bemerkt het niet dat een krachtige windstoot zijn winkelkast ter aarde werpt. Weer komt er een golf dwars aan stuurboord van ’t aakje. ’t Schuimt nòg eens naar binnen.… „O Heere! doar geet ie!” En—twee vetleeren schoenen zweept de wind van den wal in den stroom; een bombazijnen wambuis[151]fladdert over den vloed, en—een roestig mes, ’t welk glijdt uit den zak, zinkt weg in de diepte!O! dat zijn ontzettende oogenblikken voor haar, die angstig is geworden in haar eenzaam vertrek, en, denkende aan haar vader, naar het veer is gesneld, om te zien of hij haast komen mocht. Ze heeft niet gedacht dat ’t zóó arg op ’t woater zou wêzen, zóó vreeselik arg. In den aanvang ontsnapt er geen kreet aan Geertjes lippen nu zij dat schouwspel daarginds met moeite bespiedt. Stijf houdt ze de saamgeperste handen op den hijgenden boezem gedrukt. Haar tanden nijpen heur lippen in bloed.… „Groote God, help!” is de bee die haar trilt door de ziel, en: „Helpt minsen, helpt!” is ook in vertwijfeling de kreet, die in ’t einde haar boezem ontvlucht. Maar de wind voert die bee slechts terug naar het veerhuis, en—ook zij snelt er heen.De veerbaas het niks gezien, niet geweten:.… „Watblief.…? M’n lieve Geertje, wat mein ie, ’en ongeluk?”„Nee, nee! niet meinen, moar ’t is zoo,” roept het angstige kind. Um Gods wil, Bolmans mot helpen en redden. Bolmans mot meegoan; moar gauw: Geen oogenblik mag ie wachten: „Toe, kom dan, vort!”Maar Bolmans zegt dat Geertje bedoard mot wêzen. Den Dorus kan zwemmen, en heur voader het dukkels gezeid, dat ie in vroeger tied over de Woal kos hen en weer!„Ho, proat niet, wat zou ie met ééne hand!” gilt het meisje, terwijl zij den man bij zijn buis vat: „Ik smêk ou, kom helpen?”Bolmans wil wel meegoan om is te zien of.… moar Geertje-lief mot begriepen, as’t zóó arg op ’t woater is, dat ie dan zich eiges niet woagen mag, ook um zien Jenneke. ’t Is zund um den Heer te verzuuken.—Joa, hij ziet ’t nou ook, ’t is niet te voaren op ’t woater; as ie dát had begrepen toen Dorus goeng, dan zou ie ’t hum „óók nog starker hebbe afgeroajen”; en, als hij zijn hand op haar schouder legt, dan zegt hij weder: „Mot altied denken Geertje-lief, dat minsenhulp niks is, moar God is almachtig!”„God is almachtig, moar gij bint ’enveinsoard!” krijt het radelooze kind, terwijl ze zich aan den gloeienden klauw ontrukt, die haar op den schouder brandt. En als de stormwind hetveinsaardal gillend herhaalt, dan buldert hij voort naar de kerkspits, en rukt er het roestige haantje uit het molmend gebint, en—’t ploft op het kerkhof.En—snikkend van angst, en hijgend tegen den persenden luchtstroom in, ijlt het trillende meisje de lager liggende weilanden over om het volk te bereiken, dat ze, ofschoon van verre, ontwaarde.Maar ginds in den vloed?De man met de eene hand heeft vruchteloos gekampt met de[152]schuimende golven. Hij wist nog.… hij zag nog.… maar toen, toen zag hij niet meer: alleen de huilende storm en het bruisende water hebben hem vluchtig van Geertjes angsten verteld, toen—toen werd het nacht om hem heen. Nog eenmaal zag hij Gods Hemel. Een zucht, en—vaarwel!Maar Dorus? Aan ’t kentelend bootje heeft hij zich vastgeklemd:„Mot niet losloaten jungske a’j beet hebt. Tieds genogt as ’t oakje umlêg zinkt. Verdekselde schoen’ oan de vuut’! Trampen, trampen, hak tegen hak. Foos riemspul, doar goan ze!—Wat ruurt doar veur zwarts?—Onmundige golf, nou ziet ie hoast niks meer.… Nou wél: ’t is ’en mins. ’En mins! Vort, vort dan, en ’t bootje adie!” De saamgeknepen vingers spitst hij ter zijde van ’t lijf: „Da’s toch oarigheid—niks kienderachtig! Die golf wou boas wêzen, moar, Dorus is d’r ook nog. Dat zu’k dun spul regieren wil. Hê! da’s ’en vervliemde, ’en golf van geweld!” Nou weet ie van niks meer—d’r onder of boven.—„Goddank weer d’r boven, en gunds ziet ie ’t zwart nog. Wat worden die kleeren zwoar. Moar, de stroom geet fel op die kribbe oan. Dorus, pak moar weer oajem, geen angstigheid heur.… zie, gunds glimt nog ’en tipke van ’t zwart. Vort, vort moar, veuruut, met krachtige sloag’!.… Zoo! Nou kumt ie’t op zied, en—doar het ie ’t gegrepen!”Ontzettend wordt nu de strijd van den jongen tegen het verwoede element. Met den zwaren last staat ook hem nu slechts ééne hand ten dienste. De krachten dreigen hem te ontzinken. Moed Dorus, moed! Hier bij de krib is de golfslag gebroken.Hijgend, hijgend, gansch buiten adem, worstelt en kampt hij. „Een, twee, drie sloagen nog. Dank, dank goeje God!”—En zie, doar griept ie de krib en.… doar kruupt ie noar boven.’s Anderen doags ’s mergens zingen de veugeljes alschoon dat heel veul d’r nestjes kwiet zin, krek asof d’r niks gebeurd is.Da’s oarig van de veugeltjes!In Harmens witte huuske zingen geen veugeljes, moar ’t is ’r tóch oarig. ’t Is ’r stillekes, heel stillekes, went, Harmen leit en sloapt ien de bedstêj. De dokter het gezeid dat alle gevoar veurbij is. Dorus steet bij de toafel; zien heldere oog’ stoan wel wat fletser, moar ze kunnen toch kieken noar ’t oarig pestuurke, dat gunds bij den heerd oan ’t koken van lijnpappen is.En as ie nog kiekt dan ruurt zich de mins ien de bedstêj, en fluustert heel zacht: „Giesels, kom asteblief hier?”KomASTEBLIEF HIER! Doar hei’j’t al. Da’s ’en andere prédekoasie as van twee doag’ geleien: Wi’j asteblief weggoan? Zacht: „Hier Langhuuzen, hier bin’k. Zeg, vuul j’oe wat bêter?”„’En boel bêter, ’en heele boel bêter!” is Harmens bescheid, ofschoon het hem duidelijk is aan te zien dat hij het leven wel zwaar[153]heeft gehaald; en weder fluistert hij mat: „Giesels, gêf mien oe hand?”En Dorus hand rust in die van Harmen Stomp.„Da’s wonderlik: Harmen zeit niks, en Dorus kan ook niks zeggen; ’t is krek asof die zachte handdruk van Harmen hum de troan’ noar de ooglee parst. ’t Is wonderlik: Geertje steet ook bij de bedstêj, moar Geertje zeit ook niks, en Harmen het ook troan’ ien de oogen. As ie giesteroavend ien’t woater zóó flets en wêk um ’t hart was gewêst as nou, dan zou ie met Harmen veur de snoek’ zin geroakt.… „Watblief?.…”Weer heurt ie gefluuster: „Dank, dank oe Giesels!”Die weerlichse troan’!En Geertje, den heelen nacht is ze angstig en hulpzoam gewêst, moar nou, nou voader zoo sprêkt, nou snikt ze van blijdschap, en weer, en nog ens: „Dank, dank oe Giesels!”„Nee, da’s noarigheid!” denkt Dorus: „Ien ielk geval is ’t rogge um weit gewêst. Den Harmen met zien ééne hand het hum wille redden, nou het hij ’t Harmen gedoan.” Schijnbaar luchtig zegt hij nu luid: „A’j danken wilt Harmen, dan mo’j deur de bedstêjplanken noar Boven zien, moar zóóveul is zeker: as Den Boven ’t medalje veur drenkeling gift, dan is ’t veur Harmen, en Dorus kan toezien.” Verdrêjd! wat drukt ie de hand. Die dekselse troan’!’t Is doar oarig ien ’tkämerke.De minsen d’r buuten die geen schoai oan eigen huus of dak kregen, ze hebben ’en boel te proaten. Ze kunnen ’t over ’t geval met den kastlooper niet eens worden. Bolmans van ’t veer het gezeid, dat ’t met den Harmen al ’s mergens niet riechtig gewêst was. Hie had van ’en mes gesproken; heel oakelik van ’en mes op zak, en—ge kos’t niet weten: zich eiges willen verdoen!? ’t Was altied ’en mins buuten God gewêst. Hie, Bolmans, is nog noar ’t veer geloopen um te helpen as ’t wêzen kos. Toen Dorus goeng, toen had ie hum nog gezeid, dat God verzuuken zundig was—dat kos Geertje getuugen; tegen heur het ie dat ook gezeid. „Moar, zooveul is zeker,” het ie ook nog gezeid, „as ikke lid van de Road was, dan zou’k ’en gebooi gêven um bij sturmweer niet over te hoalen.”Den Bolmans wiest toch altied meer as ’en ander; zoo’n gebooi zou goed wêzen. Joa, lid mot ie worden!Kiek, en meeliedend is ie ook: doar geet ie noar ’t witte huusken um eiges te vroagen hoe ’t met den kastlooper geet. Niks grutsig!En de veerbaas vervolgt zijn weg naar ’t aangeduide erf; en als de karkmeister veurbij ’et karkhof geet, woar ’t weerhoanje ien de brandnêtels en diestels leit, dan proat ie bij zich eiges: „’t Mot gauw gereperierd worden.”Nu treedt hij het huisje binnen, maar—er zijn er toch die weten dat het haantje in ’t molmig gebint verroest en verguld was. ’t Vuur onder de smêjige lijnpap ’t knettert hum tegen: Doe veinsoard! Geertjes oogen zoo helder en kloar, ze blinken:Doe veinsoard![154]en alles,alleswat ien’t kämerken is schrauwt roazend:Doe veinsoard!Bolmans wunst alles ten beste, en keert noar zien arf toe.Omstreeks zes maanden zijn er verloopen.’t Is helder vriezend weerke, en ’t gelui van de karksklökskes zeit oe dat ’t Zundagmergen is.Gunds bij ’t roodsteenen huus oan den diek, mowwe wêzen. ’t Is de darps-kommenij, woar ’t junkske die de koei’ huujde zien sukkere ballen hoalt. Pieters die er dartig joar boas was gewêst, is veur twee moand gesturven, en sinds dien tied is ’t winkelhuus propertjes opgeknapt.’t Zal acht uur halfnegen zin gewêst, toen ’en kerreke, dat van de Woalkant kwiem, veur ’t huus het stilgehouen. Dorus Giesels heit oan ’t oudachtig lillik mins met kromme been’ de hand gegeven; het hum uut ’t kerreke geholpen, en: „Dag voader,” gezeid.—In zien wêzen leek Dorus onmundig veul op die mins.—Toen het ie gegoecheld met ’en jong en twee dern, die ook nog ien’t kerreke hadde gezeuten, en voorders zin ze soam, krek as heur voader, die met Dorus veuruut liep, noar binne gegoan.In de groote kamer van het winkelhuis zit Harmen Langhuizen bij de potkachel. ’t Lijkt wel of Harmen sedert wij hem voor de eerste maal zagen, een paar jaren ouder is geworden, maar toch, er is meer kleur op zijn wangen.Daar wordt de kamerdeur geopend.Zie, hoe een doodelijk wit Harmens blos voor een wijle vervangt. Aanstonds staat hij op. Met den stomp van zijn rechterarm achter den rug verscholen, treedt hij den binnenkomende te gemoet en reikt hem de hand—de hand waarmee hij zich behelpen leerde; en dan, dan zegt hij op minzamen toon: „Gijs Giesels, hoe geet ’et?”„Goed Harmen, en Gij?” is het weerwoord.„’t Is lange joar’ gelêjen, Giesels, da’k ou niet gezien heb,” zegt Harmen: „Goa zitten.… en datonzekienders.…” hier stokt hij.„Joa krek,onzekienders,” herhaalt de vreemde; ziet naar den grond; weet met zien handen geen road, en sleet z’ op den rug.En—niet een is er ien huus die begriept dat zoon erste ontmoeting van twee gevoaders niks alledoags is. Die ’t niet begriepen, die hebben d’r niet mee van noode. Harmen zei nòg ens: „Giesels, goa zitten.”En bij de toafel is ’t ’en gegoechel van veul niet genogt. Kan ’t wel anders: Dorus’ bruur en zusters kommen brulloft houen, en Geertje kennen ze al, want z’is ’en dag met Dorus bij heur oan de Woalkant ien voaders huus gewêst.—Wa’n mooi merrenos bluumke het Geertje um ’t oarig pestuurke—zooals Dorus dat nuumt—en wa’n bezonder groacelik mutske het Geertje op ’t heufd; en wat is[155]’t hier alles mooi opgetuugd met dat vlagdoek, en ’t zulver- en goud- en rood pampier tussen die dennetekskes. Heere minsen! en wa’n breudjes! en krientenbreudjes! en wa’n mooie bruigomspiep, heelegoar met roodgruune lientjes d’r um! En is dát alêvel oe voader, Geertje.…? „Dag boas Langhuuzen, we kumt de boel hier is opscheppen heur.”„Dat zal me plezier wêzen,” zegt Harmen: „Mot nou moar toetasten.”—’En klein bietje loater zacht tot Dorus’ voader: „’k Het veul oan oe jong te danken, Giesels; ’t is ’en wondere jong, moar ’en bovenste beste!”Gijs Giesels het wark met zien breudje.—Te danken! „Joa krek, krek dat is ie.”Gunds bij de toafel geet ’en gelach op. Geertje kriegt ’en kleur as ’en meikars. Hendrik—Dorus’ bruur—het geploagd: „Geertje zeg, wóar bi’j met de karspit geblieven?”’t Ét en drinkt en lacht ien de koamer. De voaders proaten niet veul moar ze kunnen nog is êfkes rooken; de kark is heel dichtebij.Moar zie—buuten op den diek doar loopen ze al; de mansluu met de hand’ ien de zak’ en de vrouwluu met de stoof onder d’r zwarte mantels uut. De neië winkelier mag met z’n Geertje niet te loat kommen. Allo, véuruut dan!En bij de karkdeur onder de lindes, doar stoan de mansluu—noar gewoonte—nog te rooken en te proaten totdat meister oan ’t kloktouw geet trekken. Ze meinen dat den Dorus ’t moar oarig met Geertje getroffen het. Ze hebben allemoal wel gedocht dat den Harmen van klienktum onder ien de loai van de kast had zitten: veur Geertje en Dorus het ie ’t winkelhuus kunne koopen en stillekes geet ie bij heur ienwonen.—Dat zoo’n oarige dern in zoo’n lillikke jong zenie kos kriegen! moar zóoveul is zeker: ’t is ’en kloeke rejoale jong, en zóoveul is ook zeker: heur voader het ie ’t lêven gered.—’En mins mot deur bepruuving moar wies worden. Sedert kumt Harmen trouw ien de kark, en veul hebben ’t gezien: dat ’tOnze Voaderen deTien gebooibij hum, ter weerskant van ’t kammenet, ien mooie liest’ oan den muur hangen.’t Wordt vol ien’t karkske, heel vol. Zoo’n trouwerij is nog is wat anders as anders. Ien de karkmeistersbank blieft ééne ploats lêg.—Kumt Bolmans dan niet?—Stil asteblief: De veerman—die ook lid van de road wier, alschoon dat Harmen geen briefkes bezurgde—de veerboas-karkmeister kon niet kommen: ’t Bleike blonde Jenneke is siends ’en heelen tied, arg, arg bleik en moager geworden: proaten mot ze zoo wies as en mins van twientig joar. Ze zeggen dat ’t wel niet lang meer zal duren. De veerboas mot den heelen tied oan d’r bedje zitten en somtieds as roadeloos wêzen. Da’s vremd van zoo’n vroom mins, zoo’n vroom mins most alêvel.… Stil, stil dan; mot ien de kark oan ou zelf prakkezieren.’t Is ook woar, en den Bolmans is anders zoo’n bovenste mins!Godzal ’t wel weten.Dat trouwen is toch moar ’en oogenblikske wark. Kemiek dat[156]ze allebei met troan’ ien de oog’ stoan. ’t Zal toch ’t rechte wel wêzen.…?—Mins! a’j is vuulen kos hoe die hand’ mekoar drukten!En de veurmoalige kastlooper met die vremde lillikke mins oan zien lienkerkant, kiek, ze zingen uut ’t eigeste buukske met z’n beiën—’t buukske van moeder Geertje—en, ku’j’t begriepen, de erste, die kort gelêje oan God noch zaligheid docht, nou zingt ie met d’oog’ duk noar Boven, en hard da’j ’m buuten wel heuren kunt, het dank- en het loflied den Heere.Hebben deminsenhum niet gekend.…Godkende hum zeker.Nou is’t uut. ’t Geet alles veur de jonggetrouwden zoo’n bietje op zied. D’r zin d’r ook veul die êfkes ’t hoar onder de pet loate kieken.—’t Is oarig da’j nou zoo weet dat ’t man en vrouw is; heelheeloarig, moar ’t meist voor Dorus en Geertje.Alles ziet er buuten veur ’t jonge poar dan ook zoo glansachtig uut. Hoe kunnen ze meinen dat ’t koud in de locht is! Werm is ’t van binnen, en, werm zal ’t wel blieven.t’ Oavend is’t brulloft ien Harmens achterhuus. ’t Jongvolk het schik genogt in d’r lêven. De been’ kommen ook van den vloer. Knilles, de kerresier, blaast dat ie gedurig zoo rood as ’en kalkoensen haan wordt, en, as ie van Mulderkens Hanske bloast—woar j’ook al op walsen kunt—dan, dan drukt er den Dorus zijn wiefken oan ’t hart: dan kust ie haar vlak op ’t mollige snuutje; dan fluustren die twee nog zoo’n bietje op zich eiges; en joa: „Joa die karsepit—verechtig ze het hum bewoard, en tegen de leinte dan zal z’em goan poten.”[157]
Muziekschrift met tekst: Mul-der-kens Hanske ’et zoo’n oo-lik ge-zicht, Eugskes vol licht, Oo-lik ge-zicht. Kumt er een kniept ze toch d’eu-ge-kes digt. Won-der-lik wicht, D’eu-ge-kes digt: Wil niet, en zal niet, en denkt oan geen trouw, Niemand kriegt Mul-der-kens Hans-ke tot vrouw.
[MP3|Musescore]
Kling—klots!—Kling—klots! klonken de roeiende spoan’.Mulderkens Hanske die kent er toch één,Een moar alleen,Knap op de been’:Goejigen Jozef! moar geld had ie geen.Harder as steenWas ie, noar ’t scheen:„Wil niet en zal niet,” zei Mulderken voar:„Jozef wordt nooit met mien Hansken ’en poar.”Kling—klots!—Kling—klots!Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”
Kling—klots!—Kling—klots! klonken de roeiende spoan’.Mulderkens Hanske die kent er toch één,Een moar alleen,Knap op de been’:Goejigen Jozef! moar geld had ie geen.Harder as steenWas ie, noar ’t scheen:„Wil niet en zal niet,” zei Mulderken voar:„Jozef wordt nooit met mien Hansken ’en poar.”Kling—klots!—Kling—klots!Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”
Kling—klots!—Kling—klots! klonken de roeiende spoan’.
Mulderkens Hanske die kent er toch één,Een moar alleen,Knap op de been’:Goejigen Jozef! moar geld had ie geen.Harder as steenWas ie, noar ’t scheen:„Wil niet en zal niet,” zei Mulderken voar:„Jozef wordt nooit met mien Hansken ’en poar.”Kling—klots!—Kling—klots!Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”
Mulderkens Hanske die kent er toch één,
Een moar alleen,
Knap op de been’:
Goejigen Jozef! moar geld had ie geen.
Harder as steen
Was ie, noar ’t scheen:
„Wil niet en zal niet,” zei Mulderken voar:
„Jozef wordt nooit met mien Hansken ’en poar.”
Kling—klots!—Kling—klots!Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”
Kling—klots!—Kling—klots!
Kling—klots!—Kling—klots!
Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,Hum lêvenslang!Kent wel ’en drang.[138]’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,Fluustert ze lang,’t Wordt hum zoo bang:„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”
Mulderkens Hanske en hiew van geen dwang,
Hum lêvenslang!
Kent wel ’en drang.[138]
’t Sukkerig snuutjen op voaderkens wang,
Fluustert ze lang,
’t Wordt hum zoo bang:
„Wil niet en zal niet!”—Moar vuult ie heur troan’:
„’t Mot dan alêvel met Jozef moar goan!”
Nu Dorus uit de veer-aak op den oever springt, nu dankt hij Knilles de kerresier, dat ie hum dat liedje het iengegeven. ’t Gaf hum kerroazie; as ’t neudig wier zou Geertje óók troantjes hebben en:
’t Zou dan alêvel met Dorus wel goan!
’t Zou dan alêvel met Dorus wel goan!
En—op dat zelfde oogenblik heeft Geertje troanjes ien de oog’, maar heel anders as van Mulderkens Hanske.
’En half uurke gelêje, toen ze ’t leste mandje karsen oan ’t plukken was, toen het ze den veerboas zien oankommen, krek op heur af. Ze had wel boven ien ’t töpke van den boom wille kruupen. Arg gemuujzaam zei die: G’n oavond; en toen: Komplement van d’r voader en dat ze thuus zou kommen; en toen: Of ze erst êfkes binnekwiem, went, voader had spul en dinger ien ’t veerhuus geloaten, die Geertje zou meenemen as ze gedoan had.
Nee, binnekommen dàt dee ze niet.
Dan most ze ’t loaten! en Bolmans is weerumgegoan. Moar—as voader ’t gezeid had, dan mòcht ze ’t niet loaten. Toen, toen is ze binnegegoan um spul en dinger te halen.
Mie de meid, die in de gelagkamer was—Mie wist ’r niks van; en de veerboas was er niet. Moar, op zien kämerke was ie wel. Dat ze eerder zou kommen met heergoan as met blieven, met stroefheid as met proatjes, dat had ie goed geroajen. Erst het ie ’en oog deur ’t venster noar buuten gehad. Nou is ie oan ’t oavendkapittelje lêzen. Jenneke sloapt; ’t kiend sloapt gerust.
En Geertje achter de deur het gevroagd, wát ie nou had?
Op ’t oogenblik geen tied um te sprêken.
Of ie dan asteblief moar êfkes de spul en de dinger wou wiezen, die ze veur voader mee noar huus zou nemen?
Geertje most dan moar binnekommen. En—’t oarig pestuurke is binnegegoan,
Kiek, nou het ze troanjes ien de eugskes, de mooie eugskes, die anders zoo oolik stoan. Sturm loopt ze den diek over um thuus te kommen; ’t is heur krek asof die zwoare hand heur op den schouwer drukt, de gluujende hand die heur erst ’en biebelje het gegeven, ’en biebelje, woar Bolmans’ vrouw tot heur dood toe ien gelêzen het—gelêzen: dat ’et allemoal Liefde most zin.—Liefde!—En de gluujende hand het vaster gedrukt, en die ’em drukte het zuutjes gefluusterd van Liefde Gods, en van Gods welgevalligheid ien de Liefde; en van genoade, die grooter wier as er zunde kos bestoan ien de Liefde; en—En! toen het ze ’en béving gekregen ien ’t gemoed, en ’en trilling ien den erm; met ’t buukske van Liefde[139]het ze hum noar ’t heufd gesmeten; dóár heurde ’et thuus; ’t hart zat te lêg! En—vort is ze geloopen.
Moar zie, de hand het heur nòg ens gevat, en de mins het geroasd: wat ze wel meinde! en dat ie alles tot bestwil geproat had: Veurzichtig most ze wêzen, veurzichtig met den Dorus.
En—nou loopt ze sturm den diek over noar huus. Was ’t geen verzuuking gewest? Was ’t ien verdrag met ’et erste wat ie ’t letst had geproat; had ie ien liefde gewoarschuwd veur Dorus.…? Nee! ’twasverzuuking! Troan’ ien d’r eugskes; ’t heufd bonst met sloagen!
Nog vóór dat Geertje Langhuizen den drempel van het witte huisje aan den grindweg betreedt, gaan wij er binnen. Zooeven is Harmen gekomen. De negotiekast staat op tafel; de onderste lade er van—de altijd geslotene lade—is nu geopend, en, wilt gij een blik er in werpen?
Zie, daar ligt het buukske woar Harmen vroeger mee noar kark goeng, en ien te lêzen steet: „Vergêf ons onze schuld geliek ook wij vergêven onzen schuldenoar.” En bij dat buukske doar leit ’en rölleke pampier. ’t Zin twee schilderij-ploaten: Geertje Van Wamel het ze hum uut heur moeders huus mee ten heilik gebrocht; ’t één is ’t Onze Vader, en ’t andere De tien gebooi’ ien mooie stoasieletters. Vroeger, toen Geertje lêfde, toen hongen ze oan den muur ien ’t volle licht; siends ze gesturven is liggen ze doar ien ’t duuster.
En, in dat papier.…? Zie, Harmen neemt het in zijn bevende hand; dikke zweetdroppels parelen hem op het aangezicht; de rechterstomp drukt het papier tegen de borst; de linkerhand vouwt het los.
Ien geen joaren het ie dat mes gezien. Nou ziet ie ’t; ’t is ’et mes woar Gijs Giesels hum ien dien oavond mee te lief wou; woarmee den Giesels hum zoo argerlik wondde—en—dat ie hum afgreep.—En Harmen peinst: „Gijs Giesels! Ko’j oe mes nou ook nog is zien! ’t Is heel verroest. De hoat is ook ’en roest—’en roest ien ’t hart.… En die jong was de zeun van Giesels, dat he’n ze op ’t veerhuus gezeid; en veerknecht is ie geworden; en as ie hier blieft, mot den erme kastlooper dan ielkreis ’t zwarte ding heure bloazen, ’t lillikke ding, dat hum wied brocht van God? of most ie.…?
Daar hoort hij de deurklink lichten. In verwarring werpt hij de lade dicht, waarin zich nòg meer bevindt, en sluit die haastig. Zie, het mes bleef er buiten, doch in den zak van zijn wambuis is het spoedig verborgen, en—Geertje treedt binnen.
Nog buiten de woning heeft Geertje zich zooveel zij kon de tranen uit de oogen gewischt, doch, evenals zij wel aanstonds bespeurt dat haar goede vader nog bleeker is dan toen zij hem in den morgen verliet, evenzeer ziet Harmen wel dat zijn kind—zien lieve Geertje heel anders as anders kiekt, vremdsoortig bewogen; maar, zich zelve verwinnende, groet zij den man met blijmoedigen eenvoud: „G’n oavend voader!” En als ze hem dan ter zijde treedt,[140]dan zegt ze weer zachtjes: „Al te veul vermuujd voader, ge ziet er zoo bleik van.”
Harmen spreekt in den regel weinig; nu valt het hem zwaarder dan ooit. Met diepen blik beschouwt hij zijn kind, en eindelijk fluistert hij angstig: „Geertje, niet weer oan ’t veerhuus kommen; heur ie Geertje!”
Zie hoe die woorden haar roeren. Hoe! wist ie ’t van Bolmans? Snikkend, vleit ze zich aan zijn borst:
„Nee voader, nooit!” klinkt haar hijgende stem. En Harmen, hij begriept niet.… en weet niet hoe ze van vroeger te weten kwiem, en terwijl de angst hem vermeestert spreekt hij schier biddend: „Moar Geertje, geen hoat!”
„Nee voader, nee! A’j den engel ’en duuvel ziet worden, dan mo’j niet hoaten moar bidden!” En Harmen—dewijl hij meent dat Geertje van hem heeft gesproken—met starenden blik en stil voor zich heen: „Kiend, bid dan veur voader.”
En denzelfden avond spreekt Harmen niet meer dan ’t geen noodzakelijk is. Eten, ofschoon Geertje hem dringend noodigt, hij doet het bijna niet. De koopwaren, die zich nog in zijn negotiekast bevinden, neemt hij er uit, dewijl hij morgen naar stad moet om nieuwen voorraad op te doen. Het pakje bemerkende, dat Dorus hem gaf en ’t geen hij zonder er aan te denken in de kast heeft gesloten—beziet hij den inhoud. ’t Zijn aanbevelingsbriefjes voor Bolmans als lid van den raad.—„’t Is woar, geen bêter as Bolmans!” doch, een verbaasde trek teekent Harmens gelaat, nu hij als bij toeval de binnenzij van het papier beziet, waarin die briefjes gesloten waren. Die ze d’r ien vouwde het geen arg gehad, dat op ’en afgescheurd stuk grauw pampier wel ’en stuk van ’en adres kan stoan, en Harmen leest er zoo klaar als de dag: Heer Bolmans.… veerhuis.
Zou ’t meugelik wêzen? Harmen kan ’t niet geleuven. Den Bolmans, zoo’n bovenste mins!
En hij die de briefkes schreef, hij denkt er niet aan, dat de leugen hoe slim ook, toch niet zoo leep as de woarheid is.
Bolmans van ’t Hooge Veerhuis slaapt, en ’t weerhaantje op den toren staat onbeweeglijk stil. Bolmans slaapt. Klein Jenneke droomt overluid, dat voader ’et vulle niet sloan mot, went.… ’t is nog niet wiezer.—A’j sloapt dan heur ie wel, moar begriepen doe’j ’et niet.—Bolmans slaapt.
Dorus de veerknecht ligt nog wakker op zijn stroozak. De oogen heeft hij toe, maar hij ziet toch.—Geertje ziet hij, ’t oarig postuurke. Harrejennig! en den kastlooper ziet ie zoo vremd en afketsend. Verdekseld! En Knilles de keressier, die de trompet al lang ien de deus het geborgen, heurt ie toch blazen, altied toch bloazen:
„’t Zal dan alêvel met DORUS wel goan.”
„’t Zal dan alêvel met DORUS wel goan.”
A’j den heelen dag buutenshuus bint gewêst dan hei’j t’ oavend veul wark. ’t Is loat geworden eer Geertje noar bed kan. Nou—[141]nou duut ze ’t jekske los, en—as ze al bijkant is uutgekleed, kiek dan rolt ’r een karsepit vlak veur heur voet. Droevig het ze gekeken den heelen oavond, arg droevig: moar nou, nou lacht ze; verdrêjd nou lacht ze: Van zoo’n karsepit kos ’n boom kommen. Dorus had ’em gekniept, ’t was ’en roare—’en oarige jong!
’t Is alweer heel vroeg mergen gewêst. Egoal zoo’n bietje bewolkte hemel, moar, ien de locht is ’t lauw, zoel en laks geworden. De hond’ zin sloaperig en lusten ’t êten niet; de katt’ loopen gluups of zitten zich eiges te boardlikken. De perds ien ’t tuig stoan te schudden met de kop’, en de koeibeest’ ien ’t land loopen af en toe zoo wonder te gallepeeren, en stooten met de horns ien ’t gres, dat ’r heele plok in de hugt vliegen.
’t Is wonder zoel en lauw. De minsen, ofschoon ze nog weinig gedoan hebben, zin loom ien de been’, en vuulen zoo’n gloed ien de oajers. A’j noar de boom’ kiekt, dan zie’j geen bloadje verruuren—stil, doojelijk stil!—A’j op ’t woater van den Rien kiekt, dan is ’t zoo glad as ’en spiegel, behalve woar starke stroom geet, of woar ’en snoek of ’en brêsem—klats d’r boven uut springt um te prebieren of ’t boven ’t woater ook bêter as d’r ien is, went d’r ien is ’t ook al zoo laks en zoo lauw.
’t Is wonder zoel en drukkend, en veul zin er die geleuven dat er wel gauw een van de fremilie zal starven; en ze zien de begroafenis al, en kriegen zoo’n doodkisterig gevuul,ze kosten ook eiges wel starven.
Harmen Langhuizen, die, zooals wij weten, naar de stad moet om nieuwen voorraad voor zijn winkelkast te halen, en over het veer wil, dewijl hij aan de Veluw-zijde een boodschap te bestellen heeft, Harmen is het wel aan te zien dat de lauwe dampkring hem inzonderheid drukt al is zijn kast ook schier ledig en de plek, waar hij een oogenblik blijft staan, terwijl hij er de kast op zijn wandelstok doet rusten, nog slechts een paar minuten gaans van zijn woning verwijderd. Ja, die lauwe lucht drukt hem bijzonder want—hem kwelt nog iets anders.—Weder heeft hij een slapeloozen nacht gehad. En nu: op een paar honderd schreden afstands ligt het veerhuis, en—’t was meer as meuglik dat ien stee van de veerboas eiges, die jong, die veerknecht hum over ’t water zou zetten.… Harmen is er bang veur, oakelik bang!
Aan de dijkhelling graast de magere koe van een arme. ’t Ventje dat haar hoedt ligt plat op den rug in ’t gras te dummelen.
„Jungske! wi’j is noar ’t veerhuus goan, en zeggen da’k over wil, moar of de veerboas eiges wil kommen umda’k ’m spreken wou!” roept Harmen den jongen toe.
’t Jungske is te laks, en zeit niks.
„A’j ’t doen wilt dan zu’j ’en cent hebben,” zegt Harmen.
’t Ventje licht even het hoofd op, misschien om het lokaas te zien woar ie bij Pieters ien de kommenij vier sukkere ballen veur kriegen[142]kan; moar sukkere ballen zin zoo zuut, en ’t is zoo flets;—geen trek ien!—De erms sleet ie um ’t heufd; de knie’ trekt ie op; zeggen duut ie niks.
Daar luidt de veerbel. Harmens oog verheldert nu hij eenige seconden later Bolmans in eigen persoon naar buiten komen en langzaam, dood-langzaam met zijn Jenneke aan de hand, het glooiende pad dat van den weg naar het water voert, ziet afgaan.
Vraagt ge wáárom Toon Bolmans nu zelf gaat overhalen, terwijl hij een knecht op het veer houdt? Luuster: Jenneke die zoo muu en zoo laks was, had ie beloofd is ’en keer mee te voaren, en—Jenneke te vertrouwen oan Dorus, die nogonbedrevenop ’t woater was, dát kos iens-geheel niet.
„En ku’j nou niet zien wie gunds oan d’ overkant steet te wachten voader?” vraagt het lieve blondje.
„Nee Jenneke, da’s onmeugelik,” antwoordt de veerman.
„Moar onze Lieve Heer kan ’t wél zien,” herneemt het kind na eenige oogenblikken: „Onze Lieve Heer ziet alles; is ’t niet voader?”
„Dat duut Ie,” zegt Bolmans.—Op dit oogenblik verneemt hij dat er iemand met haastigen tred achter hem aankomt. Snel wendt hij het hoofd, en, als hij bemerkt dat het Geertjes voader is die hem volgt, dan bespeurt gij op Bolmans meest onveranderlijk aangezicht een ras voorbijgaande ontsteltenis.… Giesteroavend!! en—den stomp keek zoo iezig!
„Moar as’t nou duuster is voader, kan onze Lieve Heer dan óók zien?” vraagt Jenneke weder.
„Dat kan Ie,” zegt Bolmans afgetrokken, en weet niet of ie den Stomp zal ienwachten of deurgoan.
„Moar a’k nou ’s oavonds achter ien de bedstê’j lig en ’t heel arg duuster is voader, zou onze Lieve Heer.…”
„Mot niet zoo lang over één ding proaten Jenneke,” valt Bolmans het denkende kind zacht bestraffend en haastig in de rede; en dan, als ze verdrietig: „Moar voader!” zegt, dan drukt hij haar kleine hand en fluistert: „Stil Jenneke, gij bint ’en engel!”
Jammer dat ie den engel niet heuren wou!
Een goedwillige morgengroet van den kastlooper doet den veerman ruimer ademhalen. Goddank, Geertje het niks geproat, en—as ze zwiegen dan ku’j z’ook kriegen.
„’t Is zoel ien de locht,” zegt Bolmans, nadat hij den weergroet heeft gegeven. „’k Docht straks nog, docht ik, ’t zal Harmen vandoag ook zwoar vallen met zien vracht.”
„De kast is lêg en êvel ku’j zwoarder vracht hebben,” zegt de fillezoof. Een oogenblikje later; „’k Wou oe sprêken Bolmans.”
Sprêken! denkt de veerman; as Geertje toch geproat had, of ook as Dorus met ’en averechtse boodschap dat pekske met pampierkes had gegeven!!—Luid en gemuujzoam:
„Bestig Harmen, a’k ou in ievers van dienst kan wêzen, dan hei’j ’t moar te zeggen; ’en mins mot zien evennoaste ien alles ten dienst zin.”
Harmen blijft staan, legt de hand tegen Bolmans arm om hem[143]mede tot stilstaan te nopen, en terwijl er inwendige strijd op zijn bleek gelaat is te lezen, zegt hij langzaam:
„Ou wi’k sprêken Bolmans, umda’j overal as rechtveerdig gekend bint: ou en geen ander.”
Dien oanhef verlocht.… alêvel de oog’ van die mins ze keken zoo scharp. Met het hoofd ter zij naar het kind: „Jenneke, mot êfkes wachten.
Harmen aarzelt een oogenblik, en dan, als hij zich met de vlakke hand langs het klamme voorhoofd strijkt, dan zegt hij met bevende stem, terwijl hij een doordringenden blik op Bolmans vestigt:
„Ie kent niet den duuvel ien ’t hart?”
„Nee, God bewoare!—da’k ’et zundige woord d’r op nuum,” roept Bolmans, en laat er op volgen: „Loawwe deurgoan, went oan d’overkant stoan ze te wachten.”
De oog’ van die mins ze keken asof ie ’t op hum had geloajen.
Maar Harmen geeft geen acht op Bolmans verzoek; hij treedt hem in den weg, en—bijna met den mond aan zijn oor, spreekt hij zacht maar diepdringend:
„Ikke; ik ken ’em! siends joaren Bolmans, en—die hum van neis weer brengt in mien hart, gij Bolmans hebt ’em ien huus; één eenig verzuuk: Loat den Giesels vertrekken? ’k Zal oe ’t loongeld betoalen!”
Die wending is voor den rechtvaardige even geruststellend als onverwacht.
„’k Heur d’r vremd van op Harmen,” zegt hij meelijdend: „Zou Dorus misschien verkeerds ien’t zin hebben; verkeerds met oe.… Teuntje?”
Teuntje!De veerboas weet eiges hoarnoamniet te nuumen, Een siddering doortintelt den arme; ’t is nu iets meer dan angst voor zich zelven wat hem sidderen doet: „Verkeerds met mien Geertje!” beeft het op zijn lippen; en dan,dan smeekt hij schier angstig: „Toe, loat ’em vertrekken? Gevoarlik kos’t worden; ’et mes he’k op zak.”
Bolmans begriept er niks van, geen spier. „Moar,” denkt hij, en een nare trek speelt er om zijn lippen: „moar, as den Harmen gevoarlik veur Dorus wier, dan was ie ’t nog meer voor zich eiges. ’t Mes op zak! As ie dat mes tegen Dorus gebruukte dan kos ie wel is van de boan, of ien ’t groote pakhuus kommen.… Geertjes voader van de boan!” Luid: „Kom Harmen, zukke dinger mo’j uut ’t heufd zetten; alêvel, dat ’r dinger tussenminsenkunne bestoan dat za’k niet tegensprêken, went deHeere Heerezeit eiges wel in Ezechiël: „Ik en zal ze verdelgen ien Mijne wraak.”
„Zeit onze Lieve Heer dàt voader?” vraagt een zoet stemmetje ongeloovig aan Bolmans zijde: „Ik meinde da’j giesteroavend toen ’k êfkes wakker wier, oan Geertje zei, dat God de liefde is, voader?”
Was ze wakker gewêst!!! Wa’j met kinders toch veurzichtig mot wêzen!
„Mot niet overal ien meeproaten Jenneke; kunt nog niet alles begriepen!” zegt Bolmans haastig.—Wat ze anders geheurd het van[144]’t geen ie tegen Geertje zei, dàt kos Goddank nog geen kwoad. Moatregels nemen—veur ’t vervolg!—„Kom Harmen, loawwe oanstappen, doar luien ze weer.”
En Harmen, die vooraf maar luttel acht op dat kind heeft gegeven, hij ziet haar nu in die heldere blauwe eugskes, en smuuspelt zachtjes: „Onze Lieve Heer!”
En de mannen spreken niet verder, alleen nog vraagt Harmen: of Bolmans hum t’ oavend weereigeszal overhoalen?—„O, woarum niet!”
Straks stappen ze in de boot.—’t Is zoel in de lucht; ’t is lauw op het water, en—als het kleine meisje over den schuitrand heen in den helderen stroom ziet, dan zegt ze nog: „Kiek is voader, ook ’en hemel!” Maar de vader zegt: „’t Liekt zoo Jenneke, dóar zou’j ien verdrinken!”—Toen werd hij weer stil.
Dorus Giesels mot ’r alêvel ’et ziene van hebben. ’t Oarig pestuurke is niet weer ien den bongerd gekommen, en, of die voader dan giesteroavend niet fiks is gewêst of wat anders, kemiek was’t ien ielk geval um iemand die’j nooit hadt gezien, zoo ien ens moar te zeggen: Wi’j asteblief weggoan? Heel kemiek! Nou ie ’en nacht d’r overheer heeft gesloapen, nou mot ie d’r eigenlik over lachen; verechtig! ’t is al heel wonderboarlik kemiek: Wi’j asteblief weggoan?
Nou ’t schoftuur is, nou zal ie ’t prebieren. ’t Witte huuske woar ze wonen is heel dichtebij, en, mocht de veerbel soms goan, dan is ie, op ’en drefke schuuns den diek over en deur de weiës geloopen, toch bijkant krek zoo gauw as van ’t veerhuusoan’t woater.
Geen twee minuten later kijken een paar zwarte oogen over de gordijntjes van Harmens vensterke naar binnen.
„Zoo’n jong!” denkt Geertje: „Ge zoudt er puur van schrikken,” en ze laat het plooiijzer rusten waar ze ’t mutske veur Zundag heel krek mee ien ’t plooi brocht.
Dorus met de hand’ as ’en toeter veur de mond: „Is oe voader ook thuus?”
Geertje met ’en rood van geweld op ’t gezicht: „Voader.…? Nee, voader is van mergen noar stad gegoan.” Wat most den Dorus van voader.…?
„Da’s spietig!” roept Dorus: „En wanneer kumt ie weerum?”
„’t Zal wel oavend wêzen,” is Geertjes antwoord; en stil: „Zou Dorus ’t al meinen.…?”
Dorus kan de oog’ van ’t pestuurke niet afhouen. Zoo akelik mooi is ze niet; moar lieflik, ook ien ’t sprêken, en dan ’t pestuurke! En giester zei ze: Wi’j ’en pêpermunje?.… Heere bezwieke! al hiew ie d’r niks van, hie zou wel weer ’en pêpermunje lusten.—Nòg ens getoeterd: „En hoe loat zou ’t wêzen as oe voader weer thuus kumt?”
„A’j oan ’t veer bint dan zu’j ’em tegen ’n uur of zeuven wel overhoalen,” luidt Geertjes antwoord, en—z’is niks neisgierig,[145]niks niemendal; moar, wàt ie van voader most hebben, dat zou ze toch êfkes wel wete willen.—Met de hand oan ’t kinneke: „Mo’j wat van voader?”
„Nou! en ’n heele boel!” toetert Dorus zóó hard, dat Geertje d’r nòg ens van schrikt en roojer as rood wordt. Arg schrikachtig van mergen! ’t Was ook zoo zoel en zoo lauw!—Heel in zich eiges: „’k Wou dat ie is binnekwiem!” Luid: „A’j ’en unske tabak mot dan kan ’k oe wel helpen.”
Nee, niks geen unskes tabak; moar, ’t was zoo kloar as ’en klok dat ’t oarig pestuurke niks tegen hum had. Starke neiging kriegt ie um de deur ien te stappen. Alêvel dat zou niet striekt wêzen, went, as ’en voader op ’en darde ploats al verzuukt: Wi’j asteblief weggoan, dan zou ’t wat arg astrant zin um in zien eigen gedoei de schoenzool’ te zetten. Weer deur den toeter: „Dank oe! ’k Zal dan moar wachten!” En zuutjes: „Enpêpermunje?”
’tPêperis véur ’t glas gebleven, en ’t munje is er deur gegoan.
Wát vroagt ie.… ’en munje! Geertje keert zich van ’t venster af; dàt kan ie begriepen!—alschoon dat ’t ook geen kwoad zou wêzen.—Nee,’t was toch alstee frimmeljoar.—Wondere jong! Nou—ze kan toch êfkes noar buute goan; êfkes um is te heuren.…
„Verdekseld!” denkt Dorus: „doar kumt ze!”
En Geertje, nu ze zoo’n beetje schuchter naar voren treedt en bij den deurpost blijf staan, nu zegt ze—met de eugskes noar umlêg: „Zóó, en wat wou’j dan?”
„Ikke.…?” zegt Dorus met ’en scheve mond: „ikke.… hê hê: nog ens zoo’n pêpermunje.”
Ik gleuf niet dat ’t Geertje meevelt. „Zoo!” zegt ze langzaam, „bi’j dóárum hier gekommen, en was ’t anders niks da’j van voader most hebben?”
Dorus kniept links ’en eugske, tegen ’en jong kind van ’en huusmus, die op ’t dak zit te piepen umdat ie wel vliegen wil,moarnog bang is dat ie z’n vleugeltjes zal brêken. Kerroazie! En—Dorus kumt zoo’n klein bietje dichter bij Geertje; trekt ’en arg schêve mond; en zuutjes: „Gij bint oarig, en—ou wi’k hebben, ou en niks anders.”
Die weerlichse veerbel! Wachten mag ie geen’ oogenblik. Geertje vuult wat op heur wang, dat ze van ’en vrêmde nog nooit gevuuld het. ’t Pêpermuntsdeuske, dat ze al uut den zak had toen Dorus ’t woord het genuumd, ’tdeuskeis zonder dat ze eiges weet hoe.… van hoar hand in die van Dorus gekommen; en Dorus—al is ’t hum ook roar um ’t hart—zonder beroad neemt ie zien koers noar ’t woater, en—nou ie lupt as ’en hoas, nou dansen de pêpermunjes ien’t deuske, en zingen en schrauwen hoe langer hoe gauwer:
„’t Zal dan alêvel metGeertjewel gaan!”
„’t Zal dan alêvel metGeertjewel gaan!”
Zóó’n oolikheid het Geertje nog nooit um ’t hart gehad. Ze kan’t niet loaten um is êfkes noar ’t plekske op heur wang te vuulen.[146]Zoo’n jong! zoo’n roare jong!—Hê, wa’n benauwdigheid ien de locht; phu! De blauwe vloersteen’ zin nat uutgesloagen. ’t Brêkt Geertje ook zoo’n bietje de lêjen uut. Van Bolmans het ze’t oan voader niet zegge kunnen. Van Dorus.…? Nou, da’s heel wat anders.…!—D’r kos wel is sturm kommen.—Wat zal voader opkieken van zoo’n wondere jong; ’en jong den ie licht nog iensgeheel niet gezien het.—Wat schrauwen de pauw’ op Griethofs arf. ’t Is best meugelik dat ’r sturm komt, heel best meugelik!
A’j—zooals Bolmans nou—op ’en bank veur ’t veerhuus zit te kieken, dan hei’j langs de appelboom’, die oan weerskant van den diek stoan, krek ’t gezicht op ’t witte huuske van Harmen ien de lêgte.
Toon Bolmans het er al lang op zitte turen, zitte turen noar ’t witte huuske, en, wat ie het kunne zien dat hèt ie gezien, en wat ie niet het kunne zien.… dat het ie tòch gezien.
Mooi sprokhout om ’t vuurke mee op te stoken!
As Christenmins is ie verplicht um Harmen te woarschouwen.
As Christenmins!!!
En—op ’t blad van Bolmans’ tapkast zit nog ’en valse doalder gespiekerd. ’t Is uut den tied van z’n voader, moar ielken dag kan Bolmans ’em zien: den valsen doalder! Lang het ie gespatzierd deur onneuzele vingers, moar, toen Bolmans’ voader hum ien de goat’ kreeg, toen was ’t gedoan menneke, toen kreeg ie den spieker deur ’t lief.… Kiek is’en valse doalder!—En de valse doalder had nog wel langer ien onneuzele vingers kunne blieven, of ien ’en spoarpötje kunne bewoard wêzen, moar, toen de dag kwiem dat de muntmeister nei geld veur oud ien’t licht zou stellen, toen had ie tóch veur de rooje deur motte kommen.—Gesnoeide doalders; doalders die d’r stempels deur ’t geschuuf ien de wereld kwiet waren, en doalders met ’en stuk d’r uut of ’en gat d’r ien; ook die al vroeger den dut kregen en op ’en acht-en-twientig woaren teruggezet, ze woaren toen noar gehalte geschat. ’En valse doalder, of ’t ook arger is! Vals, op één greinje zulver noa. Toch:Een greinje zulver!
As Christenmins is Bolmans verplicht.…! Woarum kiekt ie zoo strak noar de grond? Woarum? ’t Greinje zulver ruurt en fluustert: dat ’et niet thuus heurt ien den doalder die vals is.
Best meugelik! moar Geertje mot de ziene wêzen, en kastloopers Geertje kan toch devrouwvan Bolmans niet worden. Koatje van Bemmel! ’En boerenhofstêj! En peerds, en vee, en geld; en oanzien ien’t darp: en karkmeister; en lid van de road! ’t Greinje mot stil wêzen! Loater, loater as ie’t al noar den eis het, dan zal ie luusteren. Ien ielk geval is ie bêter as den Harmen. Die het den duuvel ien’t lief; zonder kark of schriftures. Arg, arg zoel en lauw[147]in de locht. ’t Drukt op ’t heufd, op de borst, overal! Zekerlik sturm!
’t Is zeuven uur ien den noamiddag.
Toen ’t zes van den toren sloeg, toen ko’j ’t karkhoanje, dat pal had gestoan, zien drêjen: nou ’en bietje lienks, dan rechts; gliensteren dat hiew niks over, went de locht was egoal betrokken.
A’j oan ’t woater van den Rien sting, dan ko’j zoo af en toe gerimpel op ’et effen woatervlak zien, en—keek ie noar den diek, dan zag ie zoo hier en doar kleine stofwölkskes opgoan. ’t Was krek of ’t soesde heel ien de vert.… Joa, ’t soesde. Ien de hooge peppels was’t ’en gefledder van de bloai’ asof er hoagel ien viel, en de zwoaluws scheerden over woater en wei asof ze ievers anders as ien de locht wouwe wêzen.
De schipper van de turf-oak, die giester zien vracht oan ’t veer had gelost en nou den heelen dag op ’t dek muggen en rook had ligge wegbloazen, de schipper het de zeil’ en spullen uut ’t ruim noar boven gehoald, en, as ie ze ophees, dan was’t bij buien ’en gefladder en geklapper, dat ie wark had um boas te blieven.
De veer-oakskes en de gierpunt begosten al zuutjesoan te dansen op de gölfkes.
’t Was wat meer as ’en labberweind, die oe werm ien’t oangezicht bloes. Schuuns over de Vêluwse bargen, uut ’t Noordwest, en tégen den stroom, kwiem de weind al starker en starker oanbloazen. De schipper van de turf-oak, die hoogerop most, hoalde ’t anker oan boord, en—a’j ’em noakeek, dan was ie met bolle zeil’, al heel gauw de boakkribbes um.
De keisteentjes—op de griendhoopen bij den afweg noar ’et woater—ze begosten te drêjen, en grienzelden over ’t wagenspoor heer. De gölfkes wieren grooter en grooter; ze klotsten tegen ’t kribwark en sloegen schuun oan bakboord van de gierpunt. Dorus de veerknecht, zoo pas weer oan wal gekommen, sloeg de iezeren pin’ woar booten en gierpunt met touwen en kettings oan vast zoaten, dieper ien de klei, en greep noar zien pet—hoast was ie gevlogen!
’t Is zeuven uur ien de noamiddag.
’t Liekt al wel negen zoo donker is de locht, alschoon dat ’et niet rêgent, moar:
De sturmweind roast!
Roazen duut ie, schrauwelik roazen. De heujers ien’t veld ze kunnen de goavels niet langer regieren en hebben wark um stoand’ op de been’ te blieven. De hoog geloaje karvracht zwiept gunds en her; ’t peerd met de neus oan de borst, trekt wat ie kan, moar, ’t giert ien z’n ooren, en ’t bloast met geweld tegen zien vracht; de moan’ zwieren um den krommen nek. Hu! gilt de weind, en Hört! schrauwt de voerman.[148]
De sturmweind roast!
Roazen duut ie; gieren en fluuten. De moeders ien’t veld, ze kunne niet blieven; ’t is of ze ’t schrauwen van de kienderkes heuren, van de kienderkes thuus. ’t Heufd op zied’ en de rok’ gespannen um de been’—deur de weind—goan ze met ’en deil van ’t mansvolknoarhuus toe. Die ligge blieven op den akker, zien de heuj-oppers verstreujen over ’t land. ’t Krakt en ’t knoept ien de wilgen; de hekkes sloan van geweld; de rastering—zwiebt—zwabt—krakt—en sleet veur de grond!
Goddank, ’t is ’en oogenblik stiller. Is ie goan liggen de sturm.…? Um rauwer weer op te stoan! Doar kumt ie, doar kumt ie! ’t Bloast en roast en giert nog starker; de boombloai’ fledderen deur de locht; angstig en dooilik sleet de zware veerbel oan d’overkant van ’t woater: klieng-kloeng—kling-kloeng—alschoon geen minsenhand heur beruurt; en gunder ien’t darp, woar ’t riet van de doak’ vliegt, woar ’t leemhutje kräkt, en wrakke schorsteen’ kletteren op pan’ en gebint’, doar zwiebt ook de karkspits ien’t mulmende hout.… Noar ’t hoanje kiekt niemand.
Aan gene zijde der rivier nadert op den veerweg een breede figuur. ’t Moet de kastlooper zijn. Harmen is niet gewoon zich om ’t weer te bekreunen. Of de tocht hem bang valt, en de vracht hem zwaar drukt of niet, hij houdt zijn geregelden tred. Nu echter kost het hem wel groote inspanning om zijn pad te vervolgen. Met den wind ter rechterzijde in den rug, wordt zijn zwaar geladen kast gedurig door een hevigen aanval van den jagenden stormwind gebeukt. Zoo even was de schok hem bijna te sterk geworden,—’t was de schok, die ginds aan de overzijde, den ouden olm door bast en door spint en door merg drong; de schok, die het sieraad der vruchtbare Betuwsche weiden, onder wiens breede takken mensch en dier zich zoo gaarne een plekje ter ruste zocht, voor immer vernielde. Harmen heeft een oogenblik met de hand tegen een wilg geleund, doch zich ook spoedig hersteld. Of die stoot de hevigste is geweest, althans hij wankelt later niet meer. Nu heeft hij den oever bereikt en tevens de beide palen waartusschen, in de hoogte, de veerklok met haar somber geklang, het grootsche lied van den storm begeleidt.
Harmen slaat de hand aan de klink van den slingerenden luiketting. Sterker dan zoo even roert de klepel het metaal, daar klinken schellere tonen, en—de stormwind voert ze onverzwakt naar den Betuwschen oever.
Die klank roept den veerbaas.
„Is den Harmen roazend as de weind,” denkt de geroepene, „en meint ie dat Bolmans zich eiges zal woagen!”
Hein—de veurige knecht—kon’t zoo schuins en zoo schots met ’t weer niet wêzen, of zonder beroad goeng ie ’t roeibootje[149]ien, en hoalde of brocht wie d’r over wou. „A’j soldoat bint dan mo’j veur geen kogels goan loopen,” zei Hein: „as God oe zuukt dan kan Ie oe net zoogoed ien de bedstêj as op ’t woater kriegen.” Bolmans het altied: Krek zoo, gezeid, en—Krek zoo, dat zeit ie nóg; moar, de meister is méér as de dienoar; en te middag het ie zoo’n kramp ien’t lief gehad, en alêvel:Die twee met mekoar is op ’t woater!!
Dorus komt haastig de gelagkamer binnenloopen waar Bolmans voor ’t venster staat.
„Boas! kan’k overhoalen met die sturm?” vraagt de veerknecht.
„Woarum niet Dorus.…?”
„Albeneur!” zegt de jongen: „’k Het geen zurg veur mien eiges, went, al bin’k nog zoo mans niet op ’t woater, d’rienzou ’t wel schikken; ’en kat kan ook zwemmen as ’t tied van nood is; moar—veur den ander?”
„Ien Gods hand is ielk mins veilig en geburgen, Dorus.”
„Da’s woar,” zegt de jongen: „moar—as den ander ien ’t woater velt en niet zwemmen kos, dan.…” en Dorus moakt ’en geboar van köpken onder.
„A’jbangbint Dorus, dan zal ikke goan!” zegt de veerbaas met iets minachtends, en zet groote oogen.
Bang!? da’s ’en ding dat ie nooit gezien het. Zonder een woord meer te spreken snelt Dorus ter deure uit; loopt zoo haastig hij kan, schuin tegen den wind in, naar ’t veer; sluit de oogen voor de stofwolken, die hem gedurig in ’t aangezicht jagen, en als hij zoo loopt, dan vindt ie ’t kemiek dat ie den kastlooper nou krek ien dit weerke veur ’t erste mot overhoalen.
„Wat zal Dorus zeggen.…? En wat zal die mins zeggen.…?” denkt de jongen: „Zal ie weer vroagen: Wi’j asteblief weggoan? Nee, dat zal ie toch niet; en zie, Dorus zal Geertjes voader is netjes over ’t woater schipperen, zoogoed asof ie al zin lêven op ’t woater gezwabd had. ’t Is woar op de Woal het ie ook wel oan ’t veer geholpen as de boas of de knecht is ziek was, moar ien zulk weertje toch nooit van zin lêven. Harrejennig wa’n weind! Moar as ie den kastlooper schoonjes d’r over hoalt, dan zal ie ook wel gemuujzoamer worden. Misschien zal ie dan zeggen: Wi’j asteblief kommen, ien stee van: wi’j weggoan. Wi’jkommen! Harrejennig! kommen um Geertje. Lief ding, met ou ens ien ’t bootje!!
Dorus, met de pet gansch op den neus en over ’t achterhoofd getrokken, rukt de ketting-pen, waaraan de veerschuit vastligt, uit de klei; trekt, terwijl hij langs den oever voortgaat, het roeibootje een honderd schreden verder stroom-opwaarts—„da’s sekuur, dan het ie geen nood um oan d’ overkant te lêg oan wal te kommen; ge kunt ’et met zoo’n weind zoo krek niet fiksieren.”—Nou stapt ie d’r ien; stoot met de roeispoan heel krachtig van wal, en.… „Doar geet ’et!”
Mins, mins, wa’n gedans en geklots. ’t Zou nou wark hebben um ien de moat te blieven, as Knilles de kerresier, van Mulderkens Hanske trompette.[150]
Den kop van ’t bootje schuins tegen de golf iengehouen: Krek zoo. Dorus, ge bint al ’en heele prefester.—Pats!—Ge kunt de roeispoan’ verdrêjd niet ien ’t woater kriegen; meint da’j d’r ien zult sloan, klets! dan geet ’t op zied en ge sloat ien de locht. Hier geet ’t nog zoo’n bietje; moar gunder! wa’n golven! zou ’t angstigheid wêzen.…? Nee, niks, geen spier. De veerboas op de Woal zei altied: niet tusschen de golven as ’t wêjt, moar schuins d’r deur heer.—Mins, mins, wat sloan ze ien ’t bootje! Slik nat; en ien d’ oogen! Ge mot de oog’ êvel los houen jungske!
„Toch iesdig hoe wiejer noar ’t midden. Zoo’n stofrêgen van al ’t geschuum! Klats! dat was d’r weer een! Nou ien de hugt, dán ien de lêgt verdrêjd!hierwordt ’et spektoakel! Zou Bolmans eiges overhoalen.…? Bangheid he’k niet; ’k kan zwemmen genogt; moar, de kastlooper gunds, mag die zich woagen op ’t woater?
„Geertje zeit nee.Nee nee, schrauwt ze, heur! Joa ’t is de weind moar ’t liekt krek, of zeneeschrauwt. ’k Zal ’t hum afroajen, dien mins met één hand. Toe Dorus, zit vaster! ge schuuft van de bank af. Kan perjen haast niks zien. Rechts sleet de spoan mis;—Allo! overeind! de voet stief tegen de kromhouten oan! Jong, jong, wa’n gezwab! ’t Zou toch zoo mekkelijk zwemme niet wêzen.—As Geertje ’t is wiest! Oarig pestuurke!”—’t Gonst en ’t giert, en ’t klotst en ’t schuumt.… „God! in Oe hand! geen mins zou ’t regieren!”
En—Harmen, die de winkelkast tusschen zijn rug en een der palen van de veerbel heeft geklemd, zit op den Veluwschen oever en tuurt er met starren blik naar de hulk, die daar rijst en daalt en zwiebelt op de bruisende golven.… „Die d’r ien zit is ’en ander as de veerboas eiges. De zeun van Gijs Giesels.…”
’t Stormen van den wind kunt ge hooren en zien, maar ’t stormen in de borst van dien man met de ééne hand, dat hoort en dat ziet ge niet, dat hoort en dat ziet maar Eén.
En de woedende elementen zingen te zamen een oorverdoovend lied; en het bootje ginds op de golven in het felst van den wind, rijst pijlsnel omhoog, en zinkt dan weer weg in het schuim. Nu komt het dwars voor een golf; zij klotst over ’t boord.… „O God! die erme jong!”—Weer rijst het aakje, weer zinkt het snel.—De man die daar tuurt, rukt zijn armen los uit de riemen der kast; met één sprong is hij overeind; weer volgt hij met starenden blik het zwirlende vaartuig. Hij bemerkt het niet dat een krachtige windstoot zijn winkelkast ter aarde werpt. Weer komt er een golf dwars aan stuurboord van ’t aakje. ’t Schuimt nòg eens naar binnen.… „O Heere! doar geet ie!” En—twee vetleeren schoenen zweept de wind van den wal in den stroom; een bombazijnen wambuis[151]fladdert over den vloed, en—een roestig mes, ’t welk glijdt uit den zak, zinkt weg in de diepte!
O! dat zijn ontzettende oogenblikken voor haar, die angstig is geworden in haar eenzaam vertrek, en, denkende aan haar vader, naar het veer is gesneld, om te zien of hij haast komen mocht. Ze heeft niet gedacht dat ’t zóó arg op ’t woater zou wêzen, zóó vreeselik arg. In den aanvang ontsnapt er geen kreet aan Geertjes lippen nu zij dat schouwspel daarginds met moeite bespiedt. Stijf houdt ze de saamgeperste handen op den hijgenden boezem gedrukt. Haar tanden nijpen heur lippen in bloed.… „Groote God, help!” is de bee die haar trilt door de ziel, en: „Helpt minsen, helpt!” is ook in vertwijfeling de kreet, die in ’t einde haar boezem ontvlucht. Maar de wind voert die bee slechts terug naar het veerhuis, en—ook zij snelt er heen.
De veerbaas het niks gezien, niet geweten:.… „Watblief.…? M’n lieve Geertje, wat mein ie, ’en ongeluk?”
„Nee, nee! niet meinen, moar ’t is zoo,” roept het angstige kind. Um Gods wil, Bolmans mot helpen en redden. Bolmans mot meegoan; moar gauw: Geen oogenblik mag ie wachten: „Toe, kom dan, vort!”
Maar Bolmans zegt dat Geertje bedoard mot wêzen. Den Dorus kan zwemmen, en heur voader het dukkels gezeid, dat ie in vroeger tied over de Woal kos hen en weer!
„Ho, proat niet, wat zou ie met ééne hand!” gilt het meisje, terwijl zij den man bij zijn buis vat: „Ik smêk ou, kom helpen?”
Bolmans wil wel meegoan om is te zien of.… moar Geertje-lief mot begriepen, as’t zóó arg op ’t woater is, dat ie dan zich eiges niet woagen mag, ook um zien Jenneke. ’t Is zund um den Heer te verzuuken.—Joa, hij ziet ’t nou ook, ’t is niet te voaren op ’t woater; as ie dát had begrepen toen Dorus goeng, dan zou ie ’t hum „óók nog starker hebbe afgeroajen”; en, als hij zijn hand op haar schouder legt, dan zegt hij weder: „Mot altied denken Geertje-lief, dat minsenhulp niks is, moar God is almachtig!”
„God is almachtig, moar gij bint ’enveinsoard!” krijt het radelooze kind, terwijl ze zich aan den gloeienden klauw ontrukt, die haar op den schouder brandt. En als de stormwind hetveinsaardal gillend herhaalt, dan buldert hij voort naar de kerkspits, en rukt er het roestige haantje uit het molmend gebint, en—’t ploft op het kerkhof.
En—snikkend van angst, en hijgend tegen den persenden luchtstroom in, ijlt het trillende meisje de lager liggende weilanden over om het volk te bereiken, dat ze, ofschoon van verre, ontwaarde.
Maar ginds in den vloed?
De man met de eene hand heeft vruchteloos gekampt met de[152]schuimende golven. Hij wist nog.… hij zag nog.… maar toen, toen zag hij niet meer: alleen de huilende storm en het bruisende water hebben hem vluchtig van Geertjes angsten verteld, toen—toen werd het nacht om hem heen. Nog eenmaal zag hij Gods Hemel. Een zucht, en—vaarwel!
Maar Dorus? Aan ’t kentelend bootje heeft hij zich vastgeklemd:
„Mot niet losloaten jungske a’j beet hebt. Tieds genogt as ’t oakje umlêg zinkt. Verdekselde schoen’ oan de vuut’! Trampen, trampen, hak tegen hak. Foos riemspul, doar goan ze!—Wat ruurt doar veur zwarts?—Onmundige golf, nou ziet ie hoast niks meer.… Nou wél: ’t is ’en mins. ’En mins! Vort, vort dan, en ’t bootje adie!” De saamgeknepen vingers spitst hij ter zijde van ’t lijf: „Da’s toch oarigheid—niks kienderachtig! Die golf wou boas wêzen, moar, Dorus is d’r ook nog. Dat zu’k dun spul regieren wil. Hê! da’s ’en vervliemde, ’en golf van geweld!” Nou weet ie van niks meer—d’r onder of boven.—„Goddank weer d’r boven, en gunds ziet ie ’t zwart nog. Wat worden die kleeren zwoar. Moar, de stroom geet fel op die kribbe oan. Dorus, pak moar weer oajem, geen angstigheid heur.… zie, gunds glimt nog ’en tipke van ’t zwart. Vort, vort moar, veuruut, met krachtige sloag’!.… Zoo! Nou kumt ie’t op zied, en—doar het ie ’t gegrepen!”
Ontzettend wordt nu de strijd van den jongen tegen het verwoede element. Met den zwaren last staat ook hem nu slechts ééne hand ten dienste. De krachten dreigen hem te ontzinken. Moed Dorus, moed! Hier bij de krib is de golfslag gebroken.
Hijgend, hijgend, gansch buiten adem, worstelt en kampt hij. „Een, twee, drie sloagen nog. Dank, dank goeje God!”—En zie, doar griept ie de krib en.… doar kruupt ie noar boven.
’s Anderen doags ’s mergens zingen de veugeljes alschoon dat heel veul d’r nestjes kwiet zin, krek asof d’r niks gebeurd is.
Da’s oarig van de veugeltjes!
In Harmens witte huuske zingen geen veugeljes, moar ’t is ’r tóch oarig. ’t Is ’r stillekes, heel stillekes, went, Harmen leit en sloapt ien de bedstêj. De dokter het gezeid dat alle gevoar veurbij is. Dorus steet bij de toafel; zien heldere oog’ stoan wel wat fletser, moar ze kunnen toch kieken noar ’t oarig pestuurke, dat gunds bij den heerd oan ’t koken van lijnpappen is.
En as ie nog kiekt dan ruurt zich de mins ien de bedstêj, en fluustert heel zacht: „Giesels, kom asteblief hier?”
KomASTEBLIEF HIER! Doar hei’j’t al. Da’s ’en andere prédekoasie as van twee doag’ geleien: Wi’j asteblief weggoan? Zacht: „Hier Langhuuzen, hier bin’k. Zeg, vuul j’oe wat bêter?”
„’En boel bêter, ’en heele boel bêter!” is Harmens bescheid, ofschoon het hem duidelijk is aan te zien dat hij het leven wel zwaar[153]heeft gehaald; en weder fluistert hij mat: „Giesels, gêf mien oe hand?”
En Dorus hand rust in die van Harmen Stomp.
„Da’s wonderlik: Harmen zeit niks, en Dorus kan ook niks zeggen; ’t is krek asof die zachte handdruk van Harmen hum de troan’ noar de ooglee parst. ’t Is wonderlik: Geertje steet ook bij de bedstêj, moar Geertje zeit ook niks, en Harmen het ook troan’ ien de oogen. As ie giesteroavend ien’t woater zóó flets en wêk um ’t hart was gewêst as nou, dan zou ie met Harmen veur de snoek’ zin geroakt.… „Watblief?.…”
Weer heurt ie gefluuster: „Dank, dank oe Giesels!”
Die weerlichse troan’!
En Geertje, den heelen nacht is ze angstig en hulpzoam gewêst, moar nou, nou voader zoo sprêkt, nou snikt ze van blijdschap, en weer, en nog ens: „Dank, dank oe Giesels!”
„Nee, da’s noarigheid!” denkt Dorus: „Ien ielk geval is ’t rogge um weit gewêst. Den Harmen met zien ééne hand het hum wille redden, nou het hij ’t Harmen gedoan.” Schijnbaar luchtig zegt hij nu luid: „A’j danken wilt Harmen, dan mo’j deur de bedstêjplanken noar Boven zien, moar zóóveul is zeker: as Den Boven ’t medalje veur drenkeling gift, dan is ’t veur Harmen, en Dorus kan toezien.” Verdrêjd! wat drukt ie de hand. Die dekselse troan’!
’t Is doar oarig ien ’tkämerke.
De minsen d’r buuten die geen schoai oan eigen huus of dak kregen, ze hebben ’en boel te proaten. Ze kunnen ’t over ’t geval met den kastlooper niet eens worden. Bolmans van ’t veer het gezeid, dat ’t met den Harmen al ’s mergens niet riechtig gewêst was. Hie had van ’en mes gesproken; heel oakelik van ’en mes op zak, en—ge kos’t niet weten: zich eiges willen verdoen!? ’t Was altied ’en mins buuten God gewêst. Hie, Bolmans, is nog noar ’t veer geloopen um te helpen as ’t wêzen kos. Toen Dorus goeng, toen had ie hum nog gezeid, dat God verzuuken zundig was—dat kos Geertje getuugen; tegen heur het ie dat ook gezeid. „Moar, zooveul is zeker,” het ie ook nog gezeid, „as ikke lid van de Road was, dan zou’k ’en gebooi gêven um bij sturmweer niet over te hoalen.”
Den Bolmans wiest toch altied meer as ’en ander; zoo’n gebooi zou goed wêzen. Joa, lid mot ie worden!
Kiek, en meeliedend is ie ook: doar geet ie noar ’t witte huusken um eiges te vroagen hoe ’t met den kastlooper geet. Niks grutsig!
En de veerbaas vervolgt zijn weg naar ’t aangeduide erf; en als de karkmeister veurbij ’et karkhof geet, woar ’t weerhoanje ien de brandnêtels en diestels leit, dan proat ie bij zich eiges: „’t Mot gauw gereperierd worden.”
Nu treedt hij het huisje binnen, maar—er zijn er toch die weten dat het haantje in ’t molmig gebint verroest en verguld was. ’t Vuur onder de smêjige lijnpap ’t knettert hum tegen: Doe veinsoard! Geertjes oogen zoo helder en kloar, ze blinken:Doe veinsoard![154]en alles,alleswat ien’t kämerken is schrauwt roazend:Doe veinsoard!
Bolmans wunst alles ten beste, en keert noar zien arf toe.
Omstreeks zes maanden zijn er verloopen.
’t Is helder vriezend weerke, en ’t gelui van de karksklökskes zeit oe dat ’t Zundagmergen is.
Gunds bij ’t roodsteenen huus oan den diek, mowwe wêzen. ’t Is de darps-kommenij, woar ’t junkske die de koei’ huujde zien sukkere ballen hoalt. Pieters die er dartig joar boas was gewêst, is veur twee moand gesturven, en sinds dien tied is ’t winkelhuus propertjes opgeknapt.
’t Zal acht uur halfnegen zin gewêst, toen ’en kerreke, dat van de Woalkant kwiem, veur ’t huus het stilgehouen. Dorus Giesels heit oan ’t oudachtig lillik mins met kromme been’ de hand gegeven; het hum uut ’t kerreke geholpen, en: „Dag voader,” gezeid.—In zien wêzen leek Dorus onmundig veul op die mins.—Toen het ie gegoecheld met ’en jong en twee dern, die ook nog ien’t kerreke hadde gezeuten, en voorders zin ze soam, krek as heur voader, die met Dorus veuruut liep, noar binne gegoan.
In de groote kamer van het winkelhuis zit Harmen Langhuizen bij de potkachel. ’t Lijkt wel of Harmen sedert wij hem voor de eerste maal zagen, een paar jaren ouder is geworden, maar toch, er is meer kleur op zijn wangen.
Daar wordt de kamerdeur geopend.
Zie, hoe een doodelijk wit Harmens blos voor een wijle vervangt. Aanstonds staat hij op. Met den stomp van zijn rechterarm achter den rug verscholen, treedt hij den binnenkomende te gemoet en reikt hem de hand—de hand waarmee hij zich behelpen leerde; en dan, dan zegt hij op minzamen toon: „Gijs Giesels, hoe geet ’et?”
„Goed Harmen, en Gij?” is het weerwoord.
„’t Is lange joar’ gelêjen, Giesels, da’k ou niet gezien heb,” zegt Harmen: „Goa zitten.… en datonzekienders.…” hier stokt hij.
„Joa krek,onzekienders,” herhaalt de vreemde; ziet naar den grond; weet met zien handen geen road, en sleet z’ op den rug.
En—niet een is er ien huus die begriept dat zoon erste ontmoeting van twee gevoaders niks alledoags is. Die ’t niet begriepen, die hebben d’r niet mee van noode. Harmen zei nòg ens: „Giesels, goa zitten.”
En bij de toafel is ’t ’en gegoechel van veul niet genogt. Kan ’t wel anders: Dorus’ bruur en zusters kommen brulloft houen, en Geertje kennen ze al, want z’is ’en dag met Dorus bij heur oan de Woalkant ien voaders huus gewêst.—Wa’n mooi merrenos bluumke het Geertje um ’t oarig pestuurke—zooals Dorus dat nuumt—en wa’n bezonder groacelik mutske het Geertje op ’t heufd; en wat is[155]’t hier alles mooi opgetuugd met dat vlagdoek, en ’t zulver- en goud- en rood pampier tussen die dennetekskes. Heere minsen! en wa’n breudjes! en krientenbreudjes! en wa’n mooie bruigomspiep, heelegoar met roodgruune lientjes d’r um! En is dát alêvel oe voader, Geertje.…? „Dag boas Langhuuzen, we kumt de boel hier is opscheppen heur.”
„Dat zal me plezier wêzen,” zegt Harmen: „Mot nou moar toetasten.”—’En klein bietje loater zacht tot Dorus’ voader: „’k Het veul oan oe jong te danken, Giesels; ’t is ’en wondere jong, moar ’en bovenste beste!”
Gijs Giesels het wark met zien breudje.—Te danken! „Joa krek, krek dat is ie.”
Gunds bij de toafel geet ’en gelach op. Geertje kriegt ’en kleur as ’en meikars. Hendrik—Dorus’ bruur—het geploagd: „Geertje zeg, wóar bi’j met de karspit geblieven?”
’t Ét en drinkt en lacht ien de koamer. De voaders proaten niet veul moar ze kunnen nog is êfkes rooken; de kark is heel dichtebij.
Moar zie—buuten op den diek doar loopen ze al; de mansluu met de hand’ ien de zak’ en de vrouwluu met de stoof onder d’r zwarte mantels uut. De neië winkelier mag met z’n Geertje niet te loat kommen. Allo, véuruut dan!
En bij de karkdeur onder de lindes, doar stoan de mansluu—noar gewoonte—nog te rooken en te proaten totdat meister oan ’t kloktouw geet trekken. Ze meinen dat den Dorus ’t moar oarig met Geertje getroffen het. Ze hebben allemoal wel gedocht dat den Harmen van klienktum onder ien de loai van de kast had zitten: veur Geertje en Dorus het ie ’t winkelhuus kunne koopen en stillekes geet ie bij heur ienwonen.—Dat zoo’n oarige dern in zoo’n lillikke jong zenie kos kriegen! moar zóoveul is zeker: ’t is ’en kloeke rejoale jong, en zóoveul is ook zeker: heur voader het ie ’t lêven gered.—’En mins mot deur bepruuving moar wies worden. Sedert kumt Harmen trouw ien de kark, en veul hebben ’t gezien: dat ’tOnze Voaderen deTien gebooibij hum, ter weerskant van ’t kammenet, ien mooie liest’ oan den muur hangen.
’t Wordt vol ien’t karkske, heel vol. Zoo’n trouwerij is nog is wat anders as anders. Ien de karkmeistersbank blieft ééne ploats lêg.—Kumt Bolmans dan niet?—Stil asteblief: De veerman—die ook lid van de road wier, alschoon dat Harmen geen briefkes bezurgde—de veerboas-karkmeister kon niet kommen: ’t Bleike blonde Jenneke is siends ’en heelen tied, arg, arg bleik en moager geworden: proaten mot ze zoo wies as en mins van twientig joar. Ze zeggen dat ’t wel niet lang meer zal duren. De veerboas mot den heelen tied oan d’r bedje zitten en somtieds as roadeloos wêzen. Da’s vremd van zoo’n vroom mins, zoo’n vroom mins most alêvel.… Stil, stil dan; mot ien de kark oan ou zelf prakkezieren.
’t Is ook woar, en den Bolmans is anders zoo’n bovenste mins!Godzal ’t wel weten.
Dat trouwen is toch moar ’en oogenblikske wark. Kemiek dat[156]ze allebei met troan’ ien de oog’ stoan. ’t Zal toch ’t rechte wel wêzen.…?—Mins! a’j is vuulen kos hoe die hand’ mekoar drukten!
En de veurmoalige kastlooper met die vremde lillikke mins oan zien lienkerkant, kiek, ze zingen uut ’t eigeste buukske met z’n beiën—’t buukske van moeder Geertje—en, ku’j’t begriepen, de erste, die kort gelêje oan God noch zaligheid docht, nou zingt ie met d’oog’ duk noar Boven, en hard da’j ’m buuten wel heuren kunt, het dank- en het loflied den Heere.
Hebben deminsenhum niet gekend.…Godkende hum zeker.
Nou is’t uut. ’t Geet alles veur de jonggetrouwden zoo’n bietje op zied. D’r zin d’r ook veul die êfkes ’t hoar onder de pet loate kieken.—’t Is oarig da’j nou zoo weet dat ’t man en vrouw is; heelheeloarig, moar ’t meist voor Dorus en Geertje.
Alles ziet er buuten veur ’t jonge poar dan ook zoo glansachtig uut. Hoe kunnen ze meinen dat ’t koud in de locht is! Werm is ’t van binnen, en, werm zal ’t wel blieven.
t’ Oavend is’t brulloft ien Harmens achterhuus. ’t Jongvolk het schik genogt in d’r lêven. De been’ kommen ook van den vloer. Knilles, de kerresier, blaast dat ie gedurig zoo rood as ’en kalkoensen haan wordt, en, as ie van Mulderkens Hanske bloast—woar j’ook al op walsen kunt—dan, dan drukt er den Dorus zijn wiefken oan ’t hart: dan kust ie haar vlak op ’t mollige snuutje; dan fluustren die twee nog zoo’n bietje op zich eiges; en joa: „Joa die karsepit—verechtig ze het hum bewoard, en tegen de leinte dan zal z’em goan poten.”[157]