Chapter 14

„Lange vlêgel, wonderklop,Sloa d’r helder lochtig op.Vief en twintig duuzend slag,Ielken korten wienterdag,Met verdrag.Vlêgel! klap ’em, klep ’em, klop,Die ’t niet gleuft, op stuggen kop.„Lange vlêgel, klap en klop’t Blanke groan uut vollen dop.’t Groan da’j klopt is minsen brood,En den dorser, klein of groot,Kriegt geen nood.Vlêgel! klap ’em, klep ’em, klop,Die niet warkt, op luien kop.”[177]Nu is het avond; buiten sneeuwt het met dikke vlokken. In de keukens der hoeven vlammen de haardvuren helder op. De zure appels broetsen en proetsen er bij den fellen gloed op de plaat. De spinnewielen snorren er lustig in ’t rond, en, waar geen liedje klinkt of geen kout wordt gehoord, daar leest er de boer niet zelden op dreunenden toon van Don Antonio’s weervoorspellingen uit den zwart beduimelden almanak.Ook in het huisje van den ouden Weijer brandt een helder vuurtje onder den breeden schoorsteen.Zie, de flikkerende vlammen verlichten er gedurig den blanken schedel en de zilveren haarlokken van den stokouden man, die—as ’et koolzaad weer riept, met de hulpe van God, krek zien honderdste joar zal belêven. Da’s oarigheid hê? en ge griept noar oe hoed a’j ’em toeknikt: Hoe geet ’et?Moar stil, dat moj’ ’em niet vroagen, dan kan ie de noald ien de moas’ van zien knoopsnet niet kriegen; dan bêft ie, en as ie dan sprêkt met zien oud ouwe stem: „Goddank, nog gezond van harte,” dan trilt hum zien heufd, dan schiet hum ’et net uut de hand, en kiekt ie zoo strak ien’t vuur, da’j afziet van ’t vroagen.Begrepen? Nee, ge begriept ’et nog niet. Luuster: Gunds achter op de kleine dêl doar steet de mooie roodvoale koei ien’t stal. Mergen kumt Levie um ’t beest noar zien slachthuus te hoalen. Levie—welzeker—brengt specie op toafel; krek, krek zoo!Moar Lammert, den weggejoagde van ’t Putterserf, Lammert het ien’t harfst geen wark kunne kriegen,—zoo zeidie—en nou, bij wienterdag, die niet vast op den boer zat, kos loopen ien’t honderd; drie moanden schuld valt slecht te betoalen: zie, mergen kumt Levie um ’t koeibeest.„Heur j’em nie Geurtje?” vraagt de oude terwijl hij luisterend het hoofd ter zijde buigt.„Mein ie Lammert, grootvoader?” zegt Geurtje, en ziet van het stopwerk op, waarmee zij zich bij ’t keukenlampje aan de tafel onledig houdt.„Nee Geurtje, ’k docht da’k de voale stark heurde snuuven,” zegt de oude.„’k Heb niks geheurd grootvoader,” is Geurtjes antwoord. Weijer knoopt weer voort aan zijn net; en Geurtje stopt weer. Na eenige oogenblikken herneemt de grijsaard: „’t Kon toch wêzen Geurtje, dat de koei nog heuj ien de krib wou.…?”„Dat kan niet grootvoader, ’k het heur eiges nog ’en wiske meer as anders gegeven.”„Zoo Geurtje, dan is ’t goed kiend.” Iets later:„Nou geleuf ik toch zeker Geurtje, da’k ze heur schuuven ien’t stal; misschien dat ze de horns ien’t touw het geward; ko’j niet is êfkes, heel êfkes goan kieken?”„’t Touw is te kort grootvoader, ’k weet zeker dat de koei niks van nooi het.” Straks vragend: „Moar zal ik.…?”„Nee blief dan moar zitten,” is Weijers antwoord: „Anders, ’k wil niet zeggen.… Lammert is zoo slofs, as ie misschien vergêten[178]had um ’t stalluukske achter de voale op ’t hoakske te doen.…?”„Moar grootvoader, Lammert is al vroeg de deur uutgegoan, en ’k het oe gezeid da’k heur eiges bezurgde.”„Zoo Geurtje, ha’j dát gezeid; joa, dan zal ’t goed wêzen, dan zal ’t heel goed wêzen.”Weinige seconden later staat Geurtje op, neemt een steenen kan van den vloer, en nauwelijks is zij er mede naar buiten gegaan om voor de avond-koffie water uit de Linge te scheppen, of de grijze hangt haastig zijn knoopwerk ter zij aan een spijker; verlaat zijne zitplaats; treedt zoo spoedig hij kan op het tafeltje toe, en vat het keukenlampje in de bevende hand.Zie, daar gaat hij, de bijna honderdjarige grijsaard; in den laatsten tijd is zijn gang minder vast geworden; de rug schijnt meer gekromd dan toen wij hem vroeger zagen, en het hoofd dat hem, vooral bij het gaan, dieper op de borst hangt, is gestadig in een trillende beweging. Nog even omziende als vreest hij dat Geurtje reeds terugkomen en hem weerhouden zal, gaat hij naar de deur, die de kleine deel van de keuken scheidt; de klink wordt gelicht, en een oogenblik later werpt het flikkerende lichtje, op het deksel van den broodtrog geplaatst, een weifelend schijnsel in de donkere ruimte.Wat de oude er doet? Niets! hij staat er bij de laag steenen voerkrib van het roodvale koebeest; hij staat er en kijkt maar.En het koebeest dat heel goed bezorgd op zijn stroo lag, het richt zich zoodra het den man bemerkt, terstond overeinde. Rechts en links schuurt hij de breede horens langs de palen der kribbe; met langgerekten kop snuift hij al sterker en verder vooruit naar den grijze, en lekt met de raspige tong naar de hand, die zoo dikwijls hem krauwde in het kroezige kophaar.Daar staat hij, de stokoude Weijer,en zijn schrompele vingers ze krauwen ook nu weer den kroezigen kop van het goedige dier: „Veur ’t letst menneke, alles veur ’t letst,” mompelt de man schier onhoorbaar: „Mergen zal ’t gedoan zin, mergen zal de stal lêg stoan, heelegoar lêg. Dat zal veur ’t erst wêzen zoolang as Weijer zien heugenis geet, veur ’t allererst! Joa menneke, lek moar; lek moar erm beest. Hier, nog ’en goeje wisch heuj! mergen hei’j’t niet meer van noode. Toe vrêt dan.… Kiek altied lekken! Zou’j ’t ook begriepen? Nee, begriepen dat duut ie ’t niet. Zoo’n beest het geen weet van zijn lot, dat, dát het de mins moar alleen; krek, de mins moar alleen! Joa, toen de leste oogst noar binnen wier gehoald, toen mocht den ouwe zien God nog danken dat ie’t nóg ens en alweer mocht belêven, gezond en kloar van begriep; moar nou, nóu mot ie vroagen: woarum is ie óok niet gevallen geliek met de dorre bloai’ van de boom’.… woarum.…?”Zie, ongemerkt is Geurtje den Grijsaard ter zijde getreden: „Grootvoader, kom; wat doe’j ien de kou?” spreekt ze liefderijk vermanend.En de stokoude man—wat ie dee.…? Niks, heelegoar niks! Hie stond en hie keek moar.Joa krek, hie stond en hie keek moar.[179]Buiten sneeuwt het nog altijd voort. Geurtjes voetstappen van het huis naar de Linge, zijn slechts kleine zachte golfjes geworden in het onafzienbare sneeuwkleed dat er over de heele Betuw wordt uitgespreid. Ook de Linge, gisteren met een dunne ijskorst bevloerd, schijnt tusschen haar beide oevers niets meer dan een sterkere golving in het witte tapijt, en slechts even vertoont het riviertje zijn zwarten spiegel onder de donkere brugjes, die het beschutten voor den verstijvende adem der vorst, of ook waar een bijt werd gehouden bij hoeve of erf.Lammert Van Tuil heeft bijna den geheelen namiddag boven grootvaders koestal in ’t hooi gelegen. Wark te zuuken a’j ’t toch niet kos kriegen, ’t was muuite vergêfs. Binnen ien de keuken te zitten, ’t was vervêlend. Siends ’t geval was Geurtje stroef en kortaf geworden; grootvoader zat altied, arg vervêlend, met dat knoopsnet, en toezoers ha’j ’etzelfde proatje: over ’t niks verdienen, over schuld’ die betoald moste worden, en ’t God bewoar dat Weijer, in zien honderdste joar, nog oan d’ erme zou kommen.Onder zich heeft Lammert telkens het koebeest gehoord dat Levie morgen komt halen. ’t Was noarigheid! As ie moar niet zoo gek was gewêst um de peerds oan Jan te geven en eiges in die koamer te goan zitten. En dan die deus, die weerlichse deus te vergêten; zeker, dan zou ’t vertelselje wel anders zin afgeloopen.„Tweemoal noa dien onneuzelen dag is ie nog weer noar vrouw Willems gegoan. Zoo’n feeks van ’en vrouwmins! Krek had ze gebloazen as ’en kat uut de hugt, en veuruut al geroasd dat ie nooit, nooit geen wark meer kos kriegen. Onverstandig had ze moar vortgeredenierd, went och herrejennig! op datwarkdoar had ie nou eigenlik z’n figeloasie niet op. Over ’tgevalhad ie sprêke willen, beveurbeild dat ie gemeind had dat Trieneke ien de koamers was; dat die noam’ ien ’t deksel, al wel ’en karmis-oarigheid van tien joar gelêjen was; en zie, dat zich nou alles moar op most kloaren, went da’j ’en mins, die zoo arg verliefd was, ’t ook êvel niet oan kos rekenen as ie ’en bietje temin, of ook in sommigte dinger zelfs oaverechts verkeerd dee.—Moar fluite! Geen woord het ie d’r tusschen gekregen.—Wonder! ien de letste twee joar het ie toch altied zoo vast geleufd dat ie riek zou worden. Eiges het ie nog drie—loa’s kieken—wel vier keer Zundags ’en heel dubbelje ien ’t kerkezekske gegeven, en letst met ’et nachtmoal ’en halve gulden. God had ’et eiges gezien; en nou.… nou zou ’t uut zin? ’t Kos niet woar wêzen. D’r stond toch ergens ien den biebel: De Heer zal ’et oe duuzend—’t kos óók wezen:honderd duuzendmoalvergelden; en zou de Schrift dan bedriegen?”Zóó heeft Lammert er liggen peinzen, en gedurig hoorde hij de koe. „’t Was vervêlend. Geertje had hum wel tien keer gezeid dat ’t zien schuld was dat de koei noar Levie most. ’t Is woar, mergen dan kregen ze specie op toafel; moar grootvoader was zoo mistroostig, en ’t zou nog wiejer achteruutloopen as de koei weg was. Joa, ’t was vervêlend! arg arg vervêlend!”Toen het donker is geworden, heeft Lammert zijn ligplaats verlaten.[180]Naar buiten gegaan heeft hij het welbekende paadje gekozen dat langs de Linge naar het Putterserf voert, en de sneeuw, die steeds dichter en sterker ging vlokken, heeft er alras zijn voetspoor gedekt.„Wat ie wou? Niewoar hie zou er binnengoan, nog ens prebieren: oan Trieneke zeggen: dat ie verechtig zooargverliefd was, en oan vrouw Willems: dat ze moar niet kwoad meer most wêzen, en, of ze asteblief ’en bietje geld had veur grootvoader, umdat anders de koei.…”Maar, wat hij gemeend heeft te zeggen of te doen, bij de hoeve van vrouw Willems gekomen, heeft hem de moed ontbroken om er binnen te gaan.„Nou steet ie bij ’t keukenvenster op ’t Putterserf. Deur de reet van ’t luuk kan ie êfkes noar binnen zien. Eigenlik ziet ie niks, niks as de breeje rug van dat nijdige vrouwmins. D’r is ’en gesoes in die koamer asof er heel wat minsen bijeen zin. Rug! breeje rug goa dan op zied!” Moar de rug blieft zitten! Heur.… heur wa’n gelach! Duudelijk ku’j Trieneke onderscheiden. Heur! heur ze is lachen, allegoar, hoe langer hoe harder. De breeje rug geet al op en neer. Zoo’n rug! Verechtig as ie niet van dat wief was, dan zou’j d’r ook hoast lachs over worden. Heur! hard boven uut klinkt ’en stem:„Toe Leendert, nog ens!” En dan—dan Trienekes stem:„Nee, nou zal ’t genogt zin!”—Moar, ’t lacht weer en ’t schoatert, en de rug die danst as ’en kikkert; en ’t zingt in die keuken:„Balkenbrie, Balkenbrie,Munje veuruut, en ge weet wel wie,Balkenbrie, Balkenbrie,Tweemoal gekust en nóg ens, da’s drie.” ’En Lammert—wat hum deur ’t heufd speelt dat kan ie ien’t erst niet begriepen, alschoon ie toch ien de letste drie moand’ al druk genogt het begrepen, dat ’t met Trieneke wel uut zou wêzen, en met ’t vertelselje ook. Maar nou, nou begriept ie ’t: Doarbinnen was Leendert, rieke Leendert van ’t Lingeland; doar had ie Triene gekust oan ’t slachtmoal en nou, nou weet ie dan zeker, dat ’t uut is met Triene, en—’t schoon Putterserf.Nog eenige seconden staat hij daar roerloos, aan een sneeuwpop gelijk, zoo wit en zoo stijf. Maar dan is ’t voorbij. Een hoorbaar: „Ien Godsnoam!” komt hem over de lippen; en als hij nu meent dat er daarbinnen plotseling een andere en draaiende beweging in dien breeden rug komt, dan spoedt hij zich eensklaps voort, en waadt door de sneeuw tot aan de voorzij der hoeve.Nu staat hij weer stil: „’t Is onneuzel, doar binnen die stoasiekoamer, doar zat ie pas drie moand’ gelêje, en het ie gemeind dat ie boer en meister zou wêzen, en nou—’t is gedoan en steet ie as ’en erme schoojer d’r buuten! As ’en erme schooier! En doar binnen ien dat kammenet doar liggen de guldens en rieksdoalders[181]zonder moat of berêken. Zou d’r wel één zoo gek zin gewêst um zich dood te goan warken as ie den vrijen tast noar dat geld in ’t vezier kreeg.…? Den vrijen tast!—Dóár is ’et roam woar ie ens uut verjoagd wier.…”Onwillekeurig schudt Lammert zich het reine sneeuwkleed van de schouders.Een gansche beeldenrij schuift hem voorbij het starende oog: Trieneke ziet ie oan Leenderts arm. Geurtje dreigend met heur vinger. Levie met de koei oan een touw. Grootvoader bleik in zien bed met ’en doek um ’t heufd. Al de geldzak’ ien ’t kammenet ziet ie oan ’et dansen, krek as die rug. Zich eiges niet griepende hand noar de dansende zakken. Tien koeibeest’ ien ’t stal. Grootvoader ook ien ’en stoasiekamer. Geurtje ien zoo’n ermstoel. Zich eiges, nog ens.… boven oan ’en galg.„Hu! ’t is koud, arg koud. Wa’n oaklik gezicht! Veuruut! Niet noar grootvoaders huus toe: Dat gluujend vervêlende knoopsnet! En Geurtje! En ’t koeibeest!—Veuruut! hie weet wel wat bêters.”’t Is nu acht uur in den avond. Op den zwaar besneeuwden grindweg is het onmogelijk een handbreed voor zich uit te zien, want een dikke mist heeft sedert een klein kwartier het sneeuwen vervangen.Daarginder, niet verre van de Lingebrug, aan wier overzijde de onaanzienlijke herberg ligt, waarvan we reeds vroeger spraken, daar klinken luidruchtige mansstemmen. Hoor, een langgerekt en aanhitsend gillen snijdt door den vochtigen dampkring; luid gerinkel van paardenschellen en het geweldig kraken eener kar in de sneeuw vermengt zich nu eensklaps met het geschreeuw der mannen.Spoedig echter verzwakt het rumoer: een nare verwensching bericht dat het pogen er vruchteloos was, doch straks ook, dan gilt en dan krijscht het opnieuw en nog sterker, en ’t jaagt en het kraakt weer, maar nogmaals vergeefs, want de kracht schoot te kort.En—wadende door de hooggepakte sneeuw, zoekt er een welbekende de herberg te bereiken.Dewijl hij vreesde dat zijn voetspoor langs de Linge hem zou verraden, zoo heeft hij den breeden rijweg gekozen, en met den vallenden mist gedurig de grootste moeite gehad om, zonder in greppel of sloot te geraken, zijn pad te vervolgen.En nu, geheel onzichtbaar, gaat Lammert, op slechts luttele schreden afstands, de plek voorbij, waar men bitter om hulp is verlegen.Hoort Lammert dat schreeuwen dan niet? Welzeker! „’t Liekt wel of ’t Dries en Toon van de meulen is,” denkt hij onder ’t voortgaan. „Onverstandig ien zoo’n mist te voaren. Zeker zin ze met de kar van den weg ien de gruppel geroakt. Ge zoudt oe doar eiges met ’en henje te helpen, nog op den loaten oavond, ien ’t zweit goan warken! ’En mooie kemeelie!—Jong, wat schrauwen ze hard; hoast krek mien ien ’t oor; en toch: g’en oavend, ze zien mien iens-geheel niet!”Zóó gluipt hij voorbij. Een paar minuten later wordt de deur der genoemde herberg door hem geopend.[182]Driejongeboeren aan een tafeltje bij het raam der lage en kleine kamer gezeten, wenden de hoofden naar hem om, en, als het geschreeuw daar buiten, door de geopende deur nu duidelijk in de gelagkamer wordt vernomen, terwijl het straks—mede door het getier bij het kaartspel—niet te hooren was, nu roept er een basstem den komende toe:„Zoo man, is d’r onroad doarbuuten?”„Ik weet niet,” zegt Lammert: „ik kom de oaverrechtse kant af. G’en oavend.—Jan Dulmers, ’en kloare!”Maar Jan Dulmers—algemeen onder den naam van „de streuper” bekend—hoe neringziek hij anders mag wezen, nu voldoet hij niet aanstonds aan Lammerts bestelling. Reeds staat hij met de drie jonge boeren in de sneeuw voor de deur zijner herberg.„Heur, ’t is Dries de mulder!”„Krek, ze zitten met de kar ien de snee vast!”„Allo, d’r op af!”„Dries zal traktieren!”„Gauw Jan: ’en lanteerne!”Zoo klinken de stemmen aan de deur. En Jan Dulmers spoedt zich naar binnen. ’t Kan ’en goejen oavond worden! Haastig krijgt hij een groote lantaarn van een plank aan den muur, en terwijl hij in allerijl het vetkaarsje aansteekt, vraagt hij aan Lammert:„Goa’j ook mee helpen?”„Nee, ’t zal niet neudig wêzen,” meent Lammert, en voegt er bij: „Ik kom al van Nimwêgen loopen; ’k zal moar op ’t vuur passen.”„Zoo,” zegt Jan Dulmers, en als hij Lammert nog haastig den bestelden borrel heeft ingeschonken en toegebracht, dan maakt hij ’en kniepeugske tegen zich eiges; wendt zich schielijk ter zij naar het hooge broodkastje, dat tevens voor tapkast dient; draait den sleutel in het slot; steekt dien fluks in den zak, en spoedt zich dan voort met het licht ter deure uit.„Zooas de weerd is vertrouwt ie zien volk,” mompelt Lammert, terwijl hij zich bij het vuur zet. Zie, Gerr’t en Hannes ze hebben ook al, véúr dat ze opstingen, heur koarten en geld ien de zak gestoken, moar Evert—zie, Evert het ’t loate liggen: ’En heele hoop centen en kwartjes, en zien koarten d’r bij.—Die kwartjes.…? ’t Zou Lammert te min wêzen um d’r ’en hand veur uut te stêken, aldat ie eiges moar vief cent’ op zak het.Alêvel, doar kumt ’en ander vertelselje proaten: ’t Zeggen is dat Dries de mulder op één oavend oan Harm van ’t Blauwveld dartig gulden met pertoeten verspeulde. ’t Pertoetspel kent Lammert zoogoed as de beste. „Twee kwartjes, ’t zou genogt veur tweemoal den ienzet wêzen. As ie ’tnam, ien ielk geval kos ie ’t dan van de wienst of anders van ’t geld veur de koei weerum geven. Met dartig gulden ko’j heug ien de lotterij speulen. Krek, zoo’n lotterij da’s ’en oarige prakkezoasie; ko’j riek van worden met de rug ien ’en ermstoel.”Zachtjes, heel zachtjes treedt hij nu op de tafel toe; bekijkt er de kaarten van Evert; vat met een snelle beweging twee vijfjes, die[183]hij fluks in den zak steekt, en, als hij opziende zichzelf in den kleinen spiegel bemerkt, dan, dan schrikt hij alsof een ander hem aankeek, maar paait zich ook ras: „Joa, weergeven za’k ’et, verechtig dat za’k ’et!”Een klein uur later zit Dries de molenaar met vier jonge boeren aan het straks genoemde tafeltje.Voorgelicht door de lantaarn en met behulp van de mannen uit de herberg, heeft men de meelkar weldra uit de greppel, waarin zij geraakt was, weer op den weg geholpen, en, dewijl de molen geen tien minuten gaans voorbij de herberg naar de zij van het dorp was gelegen, zoo heeft men kar en paard eerst te zamen in veilige haven gebracht, waarna Dries, „rooje Dries” die traktieren zou, met zijn helpers naar „De reizende man” is wedergekeerd.A’j ’et pertoeten niet kent dan bi’j nog niet kloar ien de Bêtuw. Pertoet zegt de Fransman, en pertoet beteikent zooveul, as da’j ien alle kroeg pertoet met de koart’ speult. Bij Jan Dulmers is ’t bijkant ielken oavond pertoet, en dukkels tot loat ien de nacht.Nu zitten de vijf personen om het tafeltje: Rooje Dries, Gerr’t de schêper, Hannes de mêlmuus, Evert de lange, en Lammert—ge weet wel.Buiten hangt nog altijd een ondoorzichtbare mist, doch terwijl ook binnen de gelagkamer een dikke nevel van tabaksdamp de spelende mannen in een valen nevel hult, vermengt zich daarmede al spoedig zulk een nare dranklucht, dat een langer toeven er ons onmogelijk wordt.Hoor, zelfs buiten de deur wordt het gegons der stemmen, het geklop op de tafel, en somwijlen een luid gesproken woord zeer duidelijk vernomen. Dikwijls klinkt er tevens met vloek of gelach, een kreet bij winst of verlies; soms ook het rijm van Gerr’t de schêper: „D’r uut met den ruut! Wat doe’j met de vrouw ien de kou! ’t Oas is de boas! Klop, zei de schop!” en dergelijken, terwijl een sterke kneukelslag u steeds verwittigt, wanneer hij een der zwartbeduimelde kaarten op de ruwe speeltafel slaat.Hoor—dat is dezelfde krijschende stem, die we straks reeds op den weg vernamen; ’t is de stem van Dries, en hij roept: „Allo, speul op luie.…”Het laatste woord verstaan wij niet, en evenmin het knetterend kruisvuur van woorden, dat volgt op den tweeden nog heviger uitval:„Wat weerlich, zou’j Dries ien de koart zitte kieken!”Een ontzettend gevloek en getier klinkt er al sterker. Hoor, daar rinkelt een glas dat, geworpen, waarschijnlijk zijn doel heeft gemist, en tegen den wand aan stukken vliegt.„D’r uut den schavuut!” roept Gerr’t de schêper. Daar vliegt de kroegdeur open. Het rood en weifelend licht daar binnen werpt een rossen glimp op den donkeren sneeuwweg.„Loat los! loat los!” schreeuwt Lammert met heesche stem. Twee personen stuiven naar buiten. Rooje Dries houdt Lammert bij zijn halsdoek in ijzeren vuist geklemd, en dringt er den bijna stikkenden vijand al verder den weg op:[184]„Vort! vort doe valsen luioard!” roept Dries met schrille stem: „Ko’j mien met de kar ien de snee loate zitten, dóar, biet ’em nou eiges!”„Loat ’em! loat ’em!” roepen eenige stemmen in de deur der herberg.Dries en Lammert zijn in den mist reeds onzichtbaar geworden.„Vort! vort de brug op! vort noar oe huus!” schreeuwt Dries voor het laatst. Zie—dan snelt hij terug op het licht toe: de deur der herberg valt achter hem dicht, en hoor—een luid gelach weerklinkt nog daar binnen.Maar ginder.… nabij de brug?Lammert, nog duizelend en wankelend, tast naar de leuning; hij vat haar, doch—terwijl hij den binnenkant der leuning ter rechterzijde meent te vatten, is het de buitenkant der leuning ter linker. Een stap, en nóg een, daar zakt de sneeuw hem weg voor den voet, daar glijdt hij, en wankelt, en smakt naar beneden.En, in de laagte, op den rand van het donkere wak onder het brugske, daar kraakt en daar knoept het; daar spant er de luiaard alle levenskracht saam om het leven te behouden. Maar ook, het stille riviertje ten straffenden rechter gewekt, het trilt en het beeft onder zijn witte laken. En de donkere brugboog smoort er den doffen kreet die klagend om hulp roept. En gedurig knoept en kraakt weer het dun-ijs; en ’t klotst in het water; en ’t schuifelt in ’t dorre lies; en ’t schuurt langs het paalwerk; maar eindelijk, eindelijk wordt het stil; alle geluid sterft er weg, en—ondoorzichtbaar blijft de mist, de koude verkleumende mist.En nou—nouis ’t al vier moand gelêjen. De weinter met zien kille vuust het de Bêtuw weer losgeloaten. De oarige sneeklökskes—lieflikste bluumpkes—ze piepen ’t erst tussen de gressprietjes uut en lachen: Doar bin we!—Oan besstruuk en elshout doar kieken de weik-gruune bloadjes heur bölsterkes over, en proaten: Nou kumt ze.—Joa, krek, nou kumt ze. Giester was’t nog sturm en rêgen, moar nou schient ’et zunneke zoo lieflik en koestrend. Joa, zie moar, de leinte ze kumt. Al de boom’ ien ’t rond ze stêken ien rossigen woas; de weies ien malsgruunen tooi. De veugeljes vliegen af en oan, van ’t dak noar de boom’, van de boom’ noar de heujbargen, kwinkelierend en lochtig; en ze droagen ien’t kleine snavelje sprietjes van heuj of zachtblanke veerkes, en hebben ’t zoo druk, went, ze bouwen heur huuskes. Zie moar, de leinte ze kumt, alles lêft er en warkt. Zie ’et bij de hoeven; ziet ’et op den akker: de stortkar voart er de vetheid noar ’t land; ’t ploegt en spoait en poot en zoait; en de peerds ze hinniken ien ’t tuig; en de runders op stal ze loeien dat ze d’r uut willen; en de kiep’ ze koakelen den heelen dag—’t is ook um poastied—en ’t kleine revierke ge ziet ’et weer vlottende vortgoan, en ’t flonkert ien’t[185]zonlicht, en ’t heurt noar Trienekes liedje, noar ’t lied van de Betuw:„De lent’ roept den akkerTen lêven weer wakker,Dank God en wês blij!”Heur Trieneke is zingen! As ze ’t lentelied het uutgezongen, dan zingt ze nog ’en heeleboel andere vroolikke deunjes, da’j schik kriegt a’j ’t oanheurt. Van:„Veugeljes moakt er oe nesjes moar kloar,Goaikes en pöpkes ’et wordt mien zoo roar.”Joa, ge begriept ’et al wel: as de zoaddors veurbij is, dan zal Leendert van ’t Lingeland zien neie getimmert’ óók kloar hebben, en dan:„Veugeljes sprei moar oe nesjes van dons;Twee is ’en poar, krek van ou as van ons.”Uit de deeldeur van ’t Putterserf treedt ook een paar naar buiten, maar ’t is een ander paar: een moeder met haar jongske. ’t Jongske zingt ook, doch op een geheel anderen toon dan zijn zuster.Moeder Willems met den zwarten hoed op de plooimuts, en den zwart krippen doek om de breede schouders geslagen, ze trekt haar Dolfke met zich voort, en ’t jongske greint wel, en roept wel: „Ik wil niet!” maar moeder zegt: „Kom jungske kom, as meister mien zeit da’j vlijtig gewêst bint, dan zu’j met de karmis ’en harlozie hebben.”„’En tik-harlozie.…?” grient de jongen.„Joa Dolfke joa; één dat altied geet, moar dat moeder veur oe zal opwienden totda’j eiges ’t begriep het.”Goed zoo! moeder zal ’t harlozie opwienden totdat Dolfke eiges ’t begriep het.Hoe of de moeder ’t begriep het gekregen.…?Zie, als zij zelve haar Dolfke naar ’t dorp ter schole gebracht, en in ’t voorbijgaan de plek heeft gegroet, waar heur altied nijvre Willems van zien wark ter ruste goeng, dan stapt zij langs den grindweg terug, „De reizende man” voorbij, en het Lingebrugske over, kiest vervolgens het bekende voetpaadje op den rechteroever van het stroompje, en treedt al spoedig de kleine woning binnen, die de oude Weijer van haar in pacht heeft, doch waarvan zij de pachtpenningen, al sedert vier maanden, op „de groote rêkening” schreef. ’t Was ook ’en oakelik geval gewêst. Driedoag’answiet was ’t heele darp ien rep en roer, en liep ’et bijWeijerhuus uut huus in. Geen wonder: Lammerts pet was onder ’t brugske gevonden, en, of den Lammert ien ’t woater gevallen, wied weg onder[186]’t ies geschoten en verdronken was, ze wiesten ’t niet, went wát ze ook deejen, hum weergevonden hadden ze niet.Niewoar, a’j ien ’t ongeluk bint dan zie’j toch dat de minsen niet kwoad zin? Ouwe Weijer het er onderveind’, heel veul onderveind’ van; moar, de slag was te zwoar gewêst. ’t Was of ie kiends was. Hie at en hie dronk wel, moar—Geurtje zag ie bie tijen veur Lammerts moeder oan, zien lieve Anneke, die al dartig joar dood was, en alles noa venant.Op den darden dag tegen den oavend, toen het ie gegreind. Och lieve Heer wat het ie gegreind! Heel uut de stad hebben ze Lammert op ’en kar bij ’em thuus gebrocht. Uit ’t woater gekropen het Lammert niet ien ’t darp durve blieven. Drie doag’ het ie van hier tot gunder ien’t natte pak deur snee en deur kou geloopen; moar, op dien darden oavond, toen, toen had den ouwe hum weer; en den ouwe het veur Lammerts bedstêj gezeuten en gezeid: dat de minsen zoo goed woaren; en dat Levie de koei niet gehoald had umdat de snee zoo hoog lei; en dat de voale nou nog op de dêl sting, went, dat de minsen niet wouwen dat Levie ’em hoalen kwiem, zie, umdat ie zoo best en zoo mooi was. En dan weer greinend: dat God toch goed was, en ’t minsdom ook!„Gemergen boas Weijer. Zóó, geet ’et nog goed?” zegt de boerin van ’t Putterserf, en dan tot Geurtje: „Ik dank oe dernje,” went Geurtje gaf haar ’en stoel en ’en stoof.’t Is den oude toch aan te zien wat slechts weinige dagen van angst en spanning kunnen uitwerken. Zijn oogen staan veel doffer, en het schijnt alsof zijn gehoor is verminderd, althans hij antwoordt op de vraag naar zijn welstand:„Joa, joa, nog altied frisch en gezond, en as ’t weer zoo mooi blieft, dan zal ’t haast tied wêzen dat ze noar ’t land geet. ’t Was ien’t joar acht en zeuventig toen goengen de beesten.…”De oude vervolgt zijn verhaal, en als het ten einde is, en Geurtje der boerin heeft bericht, dat ’et met Lammerts pien ien erms en been’ arg veul bêter geet, en dat ie nou achter ’t huus ien den hof ’en bietje oan ’t kuieren is, dan zegt de oude Arie nog eens:„’t Was toch mien schuld niet, niewoar, dat ’t koeibeest zou verkocht worden. ’k Had Lammert altied bij ’t wark gehouen, moar ien’t lest.… en, ’en oud mins is zwak.” Terwijl hij omziet naar de deeldeur: „Geurtje ik heur ’em; ge most ’em ’en emmerke woater geven.—Zie ’t was tochmienschuld niet.”En—nou zu’j ’et verstoan hoe vrouw Willems ’t begriep kreeg; ’t was den ouwe ten troost dat ’etbuuten zien schuldwas.En de rijke boerin stopte den grijsaard, die zeker nooit een aalmoes zou hebben aangenomen, een paar guldens in de bevende hand: „Op rêkening Weijer, heur ie, op de groote rêkening.”„Bestig; dank oe vrouw Willems, op de rêkening,” zegt de grijsaard. Moar—hoe dat ie met vrouw Willems nou eigenlik rêkening had, dát wist ie niet krek; alêvel hie vuulde verpliechting en noojend: „Kom, blief nog wat zitten?”Nee, vrouw Willems dankte; ze kon niet went um elf uren most[187]ze thuus wêzen, en erst hier achter op ’t land, nog ens noar ’t ploegen van heur neie bouwknecht kieken, die—ze had ’et geheurd—eigenlik geen bovenste beste was.Achter ’t huuske van Weijer het Lammert al wel ’en half uurke gekuierd. Ge zoudt ’et hum niet oanzeggen dat ie zoo veul het gelêjen. Geurtje weet er van mee te proaten. ’t Was dukkels met recht van och harrejennig!—Over ’t geval zuwwe moar niks meer sprêken. Rooje Dries en allegoar zin ze bij hum gewêst toen ie zoo zwak lei, en Evert het gezeid: dat ie die kwartjes loater wel kriegen zou, hie had er niks van gemarkt.Woar of Lammert noar kiekt.… den heelen tied kiekt.…? Zie doargunder op den akker—met ’en kleine gruppel van grootvoaders erfke gescheien—daar schoefelt Hannes de mêlmuus, met de ploeg deur de klei, krek asof ie met ’en schip oan ’t lavieren is: „Onmundige kerl!” denkt Lammert, „hou oe peerds dan ien toom! Zie, rukken: lienks, rechts. Boe, joeps! doar zwabt ie weer hen. ’En voor’ as ’en talhout. Toen ikke!!.… Wacht, nou zal ie ’em zwonken. Och minsen wa’n ermoei! Toe! zwonk dan op zied! Huup!rechtsmet de ploegstêl. Zie, zie nou! ’t peerd met de poot over ’t streng heer. Toen ikke!!!.… Moar nou, mien erms zin te stief!—Verdrêjd! a’j wilt en ge kunt niet!—Zie, doar kumt ie weer oan. Kerl!veuruut! Boe lomperd!! as ikke!!!!.…” Met saamgeknepen vuist en het bovenlijf zwenkend, alsof hij daarmee den ploeg in ’t rechte spoor zou houden, bespiedt Lammert al verder het werk van den onbedreven bouwer. „O God, a’j dan wilt en gekuntniet!” zucht het nogmaals van zijne lippen; maar dan, als een stem er van binnen terugkaatst: A’jwiltjoa dankunie,—dan—dan spoedt hij zich voort, de greppel over, den bouwakker op!Hannes de mêlmuus kan ’t niet schêlen dat Lammert hum êfkes verzet, went, phu! ’t is niks meklik.En Lammert, hie vat er den toom, en griept er den ploegstêl: „Vort mennekes, vort!”—Zie, de bruintjes ze kennen hum nog. Doar geet ’et: „Hört jungskes! doar geet ’et!”En gunder op ’t Lingewêgske doar steet ’en vrouwmins te kieken; moar Lammert ziet heur niet: „Vort jungskes vort!” En de zwakte ien erms en ien been’ hie vuult ze niemeer; en ’t blanke iezer snijdt lochtig den akker; en de klei krult glommend umhoog; en de voor’ leit zoo recht as en nootlien ien ’t psalmboek, en, „Vort! A’jwiltjoa dankunie;”—Lammerthie kan ’t nog!Sinds dien dag is ’t zunneke tweemoal dartig keeren over ’t bouwveld opgegoan.—Gunds mowwe wêzen; gunds, zoo’n vieftig trooj achter ’et Putterserf, moar toch altied op zied van ’t kleine revierke, dat met een lochtig dampke boven zien spiegel oe zeit: dat ’et kostelik weer veur de zoaddors zal zin. Joa, dóár mowwe wêzen![188]Jong! wa’n leven en tier op dat land woar kort nog gelêjen ’t riepe oliezoad veur ’t sikkel viel en dreugde ien’t koestrende zonlicht.Zie, uut alle hoek’ van den akker voaren de rijers op kleine stortkar’ den dreugen bouw noar ’t dorskleid dat midden op ’t veld is uutgespannen.Zie hoe ze hitsend met de kar komme oanjoagen. ’t Gewas, met ’en touw ien kleejen gebonden, ’t mot gelost op ’et dorskleid; de kar gewipt; ’t peerd veuruutgejoagen; de trekkers die achter stoan, geliek oan ’et paktouw getrokken: „Hört! vort met de kar!”Een, twee, drie, vier, vief,—krek in vief tellens is ’t zoad ten dorsvloer gespreid. Heur, met vroolik gezang sloan wel veertien dorsers heur vlêgels op ’t kostlik gewas; ze kloppen en sloan, en—’t dreuge zoad vliegt uut d’r buuskes! En zie, de schudders ze schudden de peul’ af die bleven oan ’t stronk; en de streujwarkers ze keeren ’et streuj van ’et dorskleid; en de schoepers, ze schoepen ’et zoad ien de zakken; en de karren ze joagen weer oan; en de bedspreiers—mansluu en derns—ze spreien den vloer weer; en ’t vlêgelt en ’t zingt, en ’t jakkert en joagt, went, t’ oavend mot ’t kloar zin. Goddank as et dreug blieft! ’t Soa jongens veuruut!„Doar zou’j muu van worden. En êvel, behalve van eiges is ’t alles moar leenvolk; niet één kwiem um loon. Traktieren! traktieren da’s ’t lied bij de zoaddors. En de boer, hie traktiert van ’s mergens tot ’s oavends. Gunds op ’en kar liggen voatjes—behalve met woater—veul voatjes met bier, en voorders jenever! Veur dat ’t begint kriegt de man al ’en borrel; bij ielken bedsprei ’en borrel—da’s zundig! Moar de mins is geen dier, went de mins het verstand, en—as ’t verstand zeit: schei uut, dan mot ie uutscheien, of anders wordt ie nog minder as ’t vee, en da’s schand veur ’en mins!Alêvel, zeg boer, ku’j de drankfles niet keeren?Moar nou is ’t wat bêters: ’t Schoftuur het gesloagen. ’t Warkvolk zit ien groote hoopen op den akker; ielk ’en bord op de knie, en ’en lepel en vurk ien de hand.Vrouw Willems en blozende Triene met Leendert van ’t Lingeland—heur lieve jong—ze loajen hier en gunder en overal de borden vol met glommende snijboonen en eerdappels en worst. Jong, zie ze is êten! Zoo kriegen ’t er veul niet duk op ’en joar. En straks, as ze boonen genogt hebben, dan kriegen ze wrungel met afgetapte room’, totdat ze bloazen en steunen—zoo’n bietje benauwd—en liefst goan sloapen krek woar ze nou zitten.Zoo’n klein uurke loater worden veul al weer wakker. Moar nou.…? Gunder oan ’t eind van ’et dorsveld wat ruurt doar? ’En kar met blom’ en met bloajer getuugd, kumt zuutjes noar ’t midden gevoaren. Hier en gunder en overal springt ’et volk overeinde. Heur, wa’n gejoech en geschrauw; „Lang, lang zal ie lêven!”Stil! da’s oarigheid. Boven op die kar zit ’en stokouwe mins. Krek is ie honderd joar geworden. ’t Is veur de honderdste keer[189]dat ie de zoaddors belêft, en vrouw Willems het gezeid, dat ie de zoaddors nog zien zou.Heur, heere minsen! wa’n geschrauw: „Lang, lang zal ie lêven!”Den ouwe mins, wat bêft ie met ’t heufd. Zie, de kar steet stil. Ze helpen hum ien’t afklimmen. Vrouw Willems gêft hum de hand. Trieneke ook; kiek, allegoar allegoar geven ze hum de hand.—Jong, jong, wa’n geschrauw! Stil dan, hie sprêkt, den stokouwe mins hie sprêkt. Stil, ge kunt niet verstoan; luuster:„Ik dank oe, ik dank oe goeje minsen.…” beeft er de stem eener eeuw in ’t rond: „Doar kumt ’en tied da’j niemeer warken kunt. Zoolang as God mien kracht gaf he’k altied gewarkt, dat kan Anneke getuugen.…” hier ziet hij ter zij naar de achttienjarige Geurtje, die naast hem staat en immers Lammerts moeder niet is. Maar niet één die den mond tot lachen vertrekt. Ze luisteren allen met langgerekten hals en ingehouden adem. Doch de oude spreekt niet meer; hij tast er naar den dorschvlegel, die Lammert over den schouder hangt; hij vat dien.—Kiek.… zwabbelend geet de knuppel ien de hugt; slap, zonder kracht kumt ie neer op et zoad; nóg ens noar boven, nóg ens noar onder, en—doar springen troan’ ien de oog’ van veul, die ’t zien en van veul die er heuren, heuren hoe den oud-ouwe mins doar bêvende zingt:„Lange vlêgel, klap en klop,’t Zwarte zoad uut spitsen dop;’t Zoad houdt licht veur duustre nachtAltied warkzoam is Gods macht.Toe met kracht,Vlêgel, rep moar, klep moar, klop;’t Wark, doar kumt Gods zêgen op.”Nou is ’t genogt ouwe mins! Goat er zitten; hier op dit benkske. Voorders zal Lammert wel veur oe dorsen en warken. Lammert die nou al siends twee moand’ weer bouwknecht op ’t Putterserf is, en ’t liedeke nooit, nee nooit zal vergêten.En zie—doar reikt Dolfke van vrouw Willems den ouwe ’en pampier toe, en, veul weten ’t wel wat ien ’t pampier steet te lêzen: Den honderdjoarige kreeg veur zien kleinzeun, op Trienekes veursproak, ’t huuske dat ie zoo lang ien pacht hiew, met nog den akker d’r bij woar Lammert, uut eigen beroad, de ploeg ien de hand’ greep.En ze schrauwen weer: „Lang zal ie lêven! lang zullen ze lêven!!” Dat, dát was erst oarig!En zoo oanstonds zal ’t wark weer beginnen, maar erst drukt nog Lammert de hand van mooi-blonde Triene, van Triene, die mergen de lieflikke bruud zal wêzen van kloeke Leendert van ’t Lingeland. En—as ie ’t gedoan het, dan pakt ie zien Geurtje, die trouw hum verzurgde. En zie—as ze zoo’n bietje achterover geet, dan kruupen de rooje kroal’ uut heur duukske noar boven. Nee! ’t vuur het[190]ze krek geloaten zooas ze woaren; ’s oavends het ze ze goaf ien den as weergevonden, en—’en neie droad het ze d’r loater deurgeregen, ’en starke droad die vast niet zou brêken.Heur, drie uren sleet de klok.„Op! oan ’et wark!”En zie dan, ’et joagt weer, en ’t streujt en ’t dorst weer; en ’t lieflik revierke, weerkoatsend dien akker, lacht vroolik ien’t zonlicht:Vlĳt loont er z’n heer![191]

„Lange vlêgel, wonderklop,Sloa d’r helder lochtig op.Vief en twintig duuzend slag,Ielken korten wienterdag,Met verdrag.Vlêgel! klap ’em, klep ’em, klop,Die ’t niet gleuft, op stuggen kop.

„Lange vlêgel, wonderklop,

Sloa d’r helder lochtig op.

Vief en twintig duuzend slag,

Ielken korten wienterdag,

Met verdrag.

Vlêgel! klap ’em, klep ’em, klop,

Die ’t niet gleuft, op stuggen kop.

„Lange vlêgel, klap en klop’t Blanke groan uut vollen dop.’t Groan da’j klopt is minsen brood,En den dorser, klein of groot,Kriegt geen nood.Vlêgel! klap ’em, klep ’em, klop,Die niet warkt, op luien kop.”

„Lange vlêgel, klap en klop

’t Blanke groan uut vollen dop.

’t Groan da’j klopt is minsen brood,

En den dorser, klein of groot,

Kriegt geen nood.

Vlêgel! klap ’em, klep ’em, klop,

Die niet warkt, op luien kop.”

[177]

Nu is het avond; buiten sneeuwt het met dikke vlokken. In de keukens der hoeven vlammen de haardvuren helder op. De zure appels broetsen en proetsen er bij den fellen gloed op de plaat. De spinnewielen snorren er lustig in ’t rond, en, waar geen liedje klinkt of geen kout wordt gehoord, daar leest er de boer niet zelden op dreunenden toon van Don Antonio’s weervoorspellingen uit den zwart beduimelden almanak.

Ook in het huisje van den ouden Weijer brandt een helder vuurtje onder den breeden schoorsteen.

Zie, de flikkerende vlammen verlichten er gedurig den blanken schedel en de zilveren haarlokken van den stokouden man, die—as ’et koolzaad weer riept, met de hulpe van God, krek zien honderdste joar zal belêven. Da’s oarigheid hê? en ge griept noar oe hoed a’j ’em toeknikt: Hoe geet ’et?

Moar stil, dat moj’ ’em niet vroagen, dan kan ie de noald ien de moas’ van zien knoopsnet niet kriegen; dan bêft ie, en as ie dan sprêkt met zien oud ouwe stem: „Goddank, nog gezond van harte,” dan trilt hum zien heufd, dan schiet hum ’et net uut de hand, en kiekt ie zoo strak ien’t vuur, da’j afziet van ’t vroagen.

Begrepen? Nee, ge begriept ’et nog niet. Luuster: Gunds achter op de kleine dêl doar steet de mooie roodvoale koei ien’t stal. Mergen kumt Levie um ’t beest noar zien slachthuus te hoalen. Levie—welzeker—brengt specie op toafel; krek, krek zoo!

Moar Lammert, den weggejoagde van ’t Putterserf, Lammert het ien’t harfst geen wark kunne kriegen,—zoo zeidie—en nou, bij wienterdag, die niet vast op den boer zat, kos loopen ien’t honderd; drie moanden schuld valt slecht te betoalen: zie, mergen kumt Levie um ’t koeibeest.

„Heur j’em nie Geurtje?” vraagt de oude terwijl hij luisterend het hoofd ter zijde buigt.

„Mein ie Lammert, grootvoader?” zegt Geurtje, en ziet van het stopwerk op, waarmee zij zich bij ’t keukenlampje aan de tafel onledig houdt.

„Nee Geurtje, ’k docht da’k de voale stark heurde snuuven,” zegt de oude.

„’k Heb niks geheurd grootvoader,” is Geurtjes antwoord. Weijer knoopt weer voort aan zijn net; en Geurtje stopt weer. Na eenige oogenblikken herneemt de grijsaard: „’t Kon toch wêzen Geurtje, dat de koei nog heuj ien de krib wou.…?”

„Dat kan niet grootvoader, ’k het heur eiges nog ’en wiske meer as anders gegeven.”

„Zoo Geurtje, dan is ’t goed kiend.” Iets later:

„Nou geleuf ik toch zeker Geurtje, da’k ze heur schuuven ien’t stal; misschien dat ze de horns ien’t touw het geward; ko’j niet is êfkes, heel êfkes goan kieken?”

„’t Touw is te kort grootvoader, ’k weet zeker dat de koei niks van nooi het.” Straks vragend: „Moar zal ik.…?”

„Nee blief dan moar zitten,” is Weijers antwoord: „Anders, ’k wil niet zeggen.… Lammert is zoo slofs, as ie misschien vergêten[178]had um ’t stalluukske achter de voale op ’t hoakske te doen.…?”

„Moar grootvoader, Lammert is al vroeg de deur uutgegoan, en ’k het oe gezeid da’k heur eiges bezurgde.”

„Zoo Geurtje, ha’j dát gezeid; joa, dan zal ’t goed wêzen, dan zal ’t heel goed wêzen.”

Weinige seconden later staat Geurtje op, neemt een steenen kan van den vloer, en nauwelijks is zij er mede naar buiten gegaan om voor de avond-koffie water uit de Linge te scheppen, of de grijze hangt haastig zijn knoopwerk ter zij aan een spijker; verlaat zijne zitplaats; treedt zoo spoedig hij kan op het tafeltje toe, en vat het keukenlampje in de bevende hand.

Zie, daar gaat hij, de bijna honderdjarige grijsaard; in den laatsten tijd is zijn gang minder vast geworden; de rug schijnt meer gekromd dan toen wij hem vroeger zagen, en het hoofd dat hem, vooral bij het gaan, dieper op de borst hangt, is gestadig in een trillende beweging. Nog even omziende als vreest hij dat Geurtje reeds terugkomen en hem weerhouden zal, gaat hij naar de deur, die de kleine deel van de keuken scheidt; de klink wordt gelicht, en een oogenblik later werpt het flikkerende lichtje, op het deksel van den broodtrog geplaatst, een weifelend schijnsel in de donkere ruimte.

Wat de oude er doet? Niets! hij staat er bij de laag steenen voerkrib van het roodvale koebeest; hij staat er en kijkt maar.

En het koebeest dat heel goed bezorgd op zijn stroo lag, het richt zich zoodra het den man bemerkt, terstond overeinde. Rechts en links schuurt hij de breede horens langs de palen der kribbe; met langgerekten kop snuift hij al sterker en verder vooruit naar den grijze, en lekt met de raspige tong naar de hand, die zoo dikwijls hem krauwde in het kroezige kophaar.

Daar staat hij, de stokoude Weijer,en zijn schrompele vingers ze krauwen ook nu weer den kroezigen kop van het goedige dier: „Veur ’t letst menneke, alles veur ’t letst,” mompelt de man schier onhoorbaar: „Mergen zal ’t gedoan zin, mergen zal de stal lêg stoan, heelegoar lêg. Dat zal veur ’t erst wêzen zoolang as Weijer zien heugenis geet, veur ’t allererst! Joa menneke, lek moar; lek moar erm beest. Hier, nog ’en goeje wisch heuj! mergen hei’j’t niet meer van noode. Toe vrêt dan.… Kiek altied lekken! Zou’j ’t ook begriepen? Nee, begriepen dat duut ie ’t niet. Zoo’n beest het geen weet van zijn lot, dat, dát het de mins moar alleen; krek, de mins moar alleen! Joa, toen de leste oogst noar binnen wier gehoald, toen mocht den ouwe zien God nog danken dat ie’t nóg ens en alweer mocht belêven, gezond en kloar van begriep; moar nou, nóu mot ie vroagen: woarum is ie óok niet gevallen geliek met de dorre bloai’ van de boom’.… woarum.…?”

Zie, ongemerkt is Geurtje den Grijsaard ter zijde getreden: „Grootvoader, kom; wat doe’j ien de kou?” spreekt ze liefderijk vermanend.

En de stokoude man—wat ie dee.…? Niks, heelegoar niks! Hie stond en hie keek moar.

Joa krek, hie stond en hie keek moar.[179]

Buiten sneeuwt het nog altijd voort. Geurtjes voetstappen van het huis naar de Linge, zijn slechts kleine zachte golfjes geworden in het onafzienbare sneeuwkleed dat er over de heele Betuw wordt uitgespreid. Ook de Linge, gisteren met een dunne ijskorst bevloerd, schijnt tusschen haar beide oevers niets meer dan een sterkere golving in het witte tapijt, en slechts even vertoont het riviertje zijn zwarten spiegel onder de donkere brugjes, die het beschutten voor den verstijvende adem der vorst, of ook waar een bijt werd gehouden bij hoeve of erf.

Lammert Van Tuil heeft bijna den geheelen namiddag boven grootvaders koestal in ’t hooi gelegen. Wark te zuuken a’j ’t toch niet kos kriegen, ’t was muuite vergêfs. Binnen ien de keuken te zitten, ’t was vervêlend. Siends ’t geval was Geurtje stroef en kortaf geworden; grootvoader zat altied, arg vervêlend, met dat knoopsnet, en toezoers ha’j ’etzelfde proatje: over ’t niks verdienen, over schuld’ die betoald moste worden, en ’t God bewoar dat Weijer, in zien honderdste joar, nog oan d’ erme zou kommen.

Onder zich heeft Lammert telkens het koebeest gehoord dat Levie morgen komt halen. ’t Was noarigheid! As ie moar niet zoo gek was gewêst um de peerds oan Jan te geven en eiges in die koamer te goan zitten. En dan die deus, die weerlichse deus te vergêten; zeker, dan zou ’t vertelselje wel anders zin afgeloopen.

„Tweemoal noa dien onneuzelen dag is ie nog weer noar vrouw Willems gegoan. Zoo’n feeks van ’en vrouwmins! Krek had ze gebloazen as ’en kat uut de hugt, en veuruut al geroasd dat ie nooit, nooit geen wark meer kos kriegen. Onverstandig had ze moar vortgeredenierd, went och herrejennig! op datwarkdoar had ie nou eigenlik z’n figeloasie niet op. Over ’tgevalhad ie sprêke willen, beveurbeild dat ie gemeind had dat Trieneke ien de koamers was; dat die noam’ ien ’t deksel, al wel ’en karmis-oarigheid van tien joar gelêjen was; en zie, dat zich nou alles moar op most kloaren, went da’j ’en mins, die zoo arg verliefd was, ’t ook êvel niet oan kos rekenen as ie ’en bietje temin, of ook in sommigte dinger zelfs oaverechts verkeerd dee.—Moar fluite! Geen woord het ie d’r tusschen gekregen.—Wonder! ien de letste twee joar het ie toch altied zoo vast geleufd dat ie riek zou worden. Eiges het ie nog drie—loa’s kieken—wel vier keer Zundags ’en heel dubbelje ien ’t kerkezekske gegeven, en letst met ’et nachtmoal ’en halve gulden. God had ’et eiges gezien; en nou.… nou zou ’t uut zin? ’t Kos niet woar wêzen. D’r stond toch ergens ien den biebel: De Heer zal ’et oe duuzend—’t kos óók wezen:honderd duuzendmoalvergelden; en zou de Schrift dan bedriegen?”

Zóó heeft Lammert er liggen peinzen, en gedurig hoorde hij de koe. „’t Was vervêlend. Geertje had hum wel tien keer gezeid dat ’t zien schuld was dat de koei noar Levie most. ’t Is woar, mergen dan kregen ze specie op toafel; moar grootvoader was zoo mistroostig, en ’t zou nog wiejer achteruutloopen as de koei weg was. Joa, ’t was vervêlend! arg arg vervêlend!”

Toen het donker is geworden, heeft Lammert zijn ligplaats verlaten.[180]Naar buiten gegaan heeft hij het welbekende paadje gekozen dat langs de Linge naar het Putterserf voert, en de sneeuw, die steeds dichter en sterker ging vlokken, heeft er alras zijn voetspoor gedekt.

„Wat ie wou? Niewoar hie zou er binnengoan, nog ens prebieren: oan Trieneke zeggen: dat ie verechtig zooargverliefd was, en oan vrouw Willems: dat ze moar niet kwoad meer most wêzen, en, of ze asteblief ’en bietje geld had veur grootvoader, umdat anders de koei.…”

Maar, wat hij gemeend heeft te zeggen of te doen, bij de hoeve van vrouw Willems gekomen, heeft hem de moed ontbroken om er binnen te gaan.

„Nou steet ie bij ’t keukenvenster op ’t Putterserf. Deur de reet van ’t luuk kan ie êfkes noar binnen zien. Eigenlik ziet ie niks, niks as de breeje rug van dat nijdige vrouwmins. D’r is ’en gesoes in die koamer asof er heel wat minsen bijeen zin. Rug! breeje rug goa dan op zied!” Moar de rug blieft zitten! Heur.… heur wa’n gelach! Duudelijk ku’j Trieneke onderscheiden. Heur! heur ze is lachen, allegoar, hoe langer hoe harder. De breeje rug geet al op en neer. Zoo’n rug! Verechtig as ie niet van dat wief was, dan zou’j d’r ook hoast lachs over worden. Heur! hard boven uut klinkt ’en stem:

„Toe Leendert, nog ens!” En dan—dan Trienekes stem:

„Nee, nou zal ’t genogt zin!”—Moar, ’t lacht weer en ’t schoatert, en de rug die danst as ’en kikkert; en ’t zingt in die keuken:

„Balkenbrie, Balkenbrie,Munje veuruut, en ge weet wel wie,Balkenbrie, Balkenbrie,Tweemoal gekust en nóg ens, da’s drie.” ’

„Balkenbrie, Balkenbrie,

Munje veuruut, en ge weet wel wie,

Balkenbrie, Balkenbrie,

Tweemoal gekust en nóg ens, da’s drie.” ’

En Lammert—wat hum deur ’t heufd speelt dat kan ie ien’t erst niet begriepen, alschoon ie toch ien de letste drie moand’ al druk genogt het begrepen, dat ’t met Trieneke wel uut zou wêzen, en met ’t vertelselje ook. Maar nou, nou begriept ie ’t: Doarbinnen was Leendert, rieke Leendert van ’t Lingeland; doar had ie Triene gekust oan ’t slachtmoal en nou, nou weet ie dan zeker, dat ’t uut is met Triene, en—’t schoon Putterserf.

Nog eenige seconden staat hij daar roerloos, aan een sneeuwpop gelijk, zoo wit en zoo stijf. Maar dan is ’t voorbij. Een hoorbaar: „Ien Godsnoam!” komt hem over de lippen; en als hij nu meent dat er daarbinnen plotseling een andere en draaiende beweging in dien breeden rug komt, dan spoedt hij zich eensklaps voort, en waadt door de sneeuw tot aan de voorzij der hoeve.

Nu staat hij weer stil: „’t Is onneuzel, doar binnen die stoasiekoamer, doar zat ie pas drie moand’ gelêje, en het ie gemeind dat ie boer en meister zou wêzen, en nou—’t is gedoan en steet ie as ’en erme schoojer d’r buuten! As ’en erme schooier! En doar binnen ien dat kammenet doar liggen de guldens en rieksdoalders[181]zonder moat of berêken. Zou d’r wel één zoo gek zin gewêst um zich dood te goan warken as ie den vrijen tast noar dat geld in ’t vezier kreeg.…? Den vrijen tast!—Dóár is ’et roam woar ie ens uut verjoagd wier.…”

Onwillekeurig schudt Lammert zich het reine sneeuwkleed van de schouders.

Een gansche beeldenrij schuift hem voorbij het starende oog: Trieneke ziet ie oan Leenderts arm. Geurtje dreigend met heur vinger. Levie met de koei oan een touw. Grootvoader bleik in zien bed met ’en doek um ’t heufd. Al de geldzak’ ien ’t kammenet ziet ie oan ’et dansen, krek as die rug. Zich eiges niet griepende hand noar de dansende zakken. Tien koeibeest’ ien ’t stal. Grootvoader ook ien ’en stoasiekamer. Geurtje ien zoo’n ermstoel. Zich eiges, nog ens.… boven oan ’en galg.

„Hu! ’t is koud, arg koud. Wa’n oaklik gezicht! Veuruut! Niet noar grootvoaders huus toe: Dat gluujend vervêlende knoopsnet! En Geurtje! En ’t koeibeest!—Veuruut! hie weet wel wat bêters.”

’t Is nu acht uur in den avond. Op den zwaar besneeuwden grindweg is het onmogelijk een handbreed voor zich uit te zien, want een dikke mist heeft sedert een klein kwartier het sneeuwen vervangen.

Daarginder, niet verre van de Lingebrug, aan wier overzijde de onaanzienlijke herberg ligt, waarvan we reeds vroeger spraken, daar klinken luidruchtige mansstemmen. Hoor, een langgerekt en aanhitsend gillen snijdt door den vochtigen dampkring; luid gerinkel van paardenschellen en het geweldig kraken eener kar in de sneeuw vermengt zich nu eensklaps met het geschreeuw der mannen.

Spoedig echter verzwakt het rumoer: een nare verwensching bericht dat het pogen er vruchteloos was, doch straks ook, dan gilt en dan krijscht het opnieuw en nog sterker, en ’t jaagt en het kraakt weer, maar nogmaals vergeefs, want de kracht schoot te kort.

En—wadende door de hooggepakte sneeuw, zoekt er een welbekende de herberg te bereiken.

Dewijl hij vreesde dat zijn voetspoor langs de Linge hem zou verraden, zoo heeft hij den breeden rijweg gekozen, en met den vallenden mist gedurig de grootste moeite gehad om, zonder in greppel of sloot te geraken, zijn pad te vervolgen.

En nu, geheel onzichtbaar, gaat Lammert, op slechts luttele schreden afstands, de plek voorbij, waar men bitter om hulp is verlegen.

Hoort Lammert dat schreeuwen dan niet? Welzeker! „’t Liekt wel of ’t Dries en Toon van de meulen is,” denkt hij onder ’t voortgaan. „Onverstandig ien zoo’n mist te voaren. Zeker zin ze met de kar van den weg ien de gruppel geroakt. Ge zoudt oe doar eiges met ’en henje te helpen, nog op den loaten oavond, ien ’t zweit goan warken! ’En mooie kemeelie!—Jong, wat schrauwen ze hard; hoast krek mien ien ’t oor; en toch: g’en oavend, ze zien mien iens-geheel niet!”

Zóó gluipt hij voorbij. Een paar minuten later wordt de deur der genoemde herberg door hem geopend.[182]

Driejongeboeren aan een tafeltje bij het raam der lage en kleine kamer gezeten, wenden de hoofden naar hem om, en, als het geschreeuw daar buiten, door de geopende deur nu duidelijk in de gelagkamer wordt vernomen, terwijl het straks—mede door het getier bij het kaartspel—niet te hooren was, nu roept er een basstem den komende toe:

„Zoo man, is d’r onroad doarbuuten?”

„Ik weet niet,” zegt Lammert: „ik kom de oaverrechtse kant af. G’en oavend.—Jan Dulmers, ’en kloare!”

Maar Jan Dulmers—algemeen onder den naam van „de streuper” bekend—hoe neringziek hij anders mag wezen, nu voldoet hij niet aanstonds aan Lammerts bestelling. Reeds staat hij met de drie jonge boeren in de sneeuw voor de deur zijner herberg.

„Heur, ’t is Dries de mulder!”

„Krek, ze zitten met de kar ien de snee vast!”

„Allo, d’r op af!”

„Dries zal traktieren!”

„Gauw Jan: ’en lanteerne!”

Zoo klinken de stemmen aan de deur. En Jan Dulmers spoedt zich naar binnen. ’t Kan ’en goejen oavond worden! Haastig krijgt hij een groote lantaarn van een plank aan den muur, en terwijl hij in allerijl het vetkaarsje aansteekt, vraagt hij aan Lammert:

„Goa’j ook mee helpen?”

„Nee, ’t zal niet neudig wêzen,” meent Lammert, en voegt er bij: „Ik kom al van Nimwêgen loopen; ’k zal moar op ’t vuur passen.”

„Zoo,” zegt Jan Dulmers, en als hij Lammert nog haastig den bestelden borrel heeft ingeschonken en toegebracht, dan maakt hij ’en kniepeugske tegen zich eiges; wendt zich schielijk ter zij naar het hooge broodkastje, dat tevens voor tapkast dient; draait den sleutel in het slot; steekt dien fluks in den zak, en spoedt zich dan voort met het licht ter deure uit.

„Zooas de weerd is vertrouwt ie zien volk,” mompelt Lammert, terwijl hij zich bij het vuur zet. Zie, Gerr’t en Hannes ze hebben ook al, véúr dat ze opstingen, heur koarten en geld ien de zak gestoken, moar Evert—zie, Evert het ’t loate liggen: ’En heele hoop centen en kwartjes, en zien koarten d’r bij.—Die kwartjes.…? ’t Zou Lammert te min wêzen um d’r ’en hand veur uut te stêken, aldat ie eiges moar vief cent’ op zak het.

Alêvel, doar kumt ’en ander vertelselje proaten: ’t Zeggen is dat Dries de mulder op één oavend oan Harm van ’t Blauwveld dartig gulden met pertoeten verspeulde. ’t Pertoetspel kent Lammert zoogoed as de beste. „Twee kwartjes, ’t zou genogt veur tweemoal den ienzet wêzen. As ie ’tnam, ien ielk geval kos ie ’t dan van de wienst of anders van ’t geld veur de koei weerum geven. Met dartig gulden ko’j heug ien de lotterij speulen. Krek, zoo’n lotterij da’s ’en oarige prakkezoasie; ko’j riek van worden met de rug ien ’en ermstoel.”

Zachtjes, heel zachtjes treedt hij nu op de tafel toe; bekijkt er de kaarten van Evert; vat met een snelle beweging twee vijfjes, die[183]hij fluks in den zak steekt, en, als hij opziende zichzelf in den kleinen spiegel bemerkt, dan, dan schrikt hij alsof een ander hem aankeek, maar paait zich ook ras: „Joa, weergeven za’k ’et, verechtig dat za’k ’et!”

Een klein uur later zit Dries de molenaar met vier jonge boeren aan het straks genoemde tafeltje.

Voorgelicht door de lantaarn en met behulp van de mannen uit de herberg, heeft men de meelkar weldra uit de greppel, waarin zij geraakt was, weer op den weg geholpen, en, dewijl de molen geen tien minuten gaans voorbij de herberg naar de zij van het dorp was gelegen, zoo heeft men kar en paard eerst te zamen in veilige haven gebracht, waarna Dries, „rooje Dries” die traktieren zou, met zijn helpers naar „De reizende man” is wedergekeerd.

A’j ’et pertoeten niet kent dan bi’j nog niet kloar ien de Bêtuw. Pertoet zegt de Fransman, en pertoet beteikent zooveul, as da’j ien alle kroeg pertoet met de koart’ speult. Bij Jan Dulmers is ’t bijkant ielken oavond pertoet, en dukkels tot loat ien de nacht.

Nu zitten de vijf personen om het tafeltje: Rooje Dries, Gerr’t de schêper, Hannes de mêlmuus, Evert de lange, en Lammert—ge weet wel.

Buiten hangt nog altijd een ondoorzichtbare mist, doch terwijl ook binnen de gelagkamer een dikke nevel van tabaksdamp de spelende mannen in een valen nevel hult, vermengt zich daarmede al spoedig zulk een nare dranklucht, dat een langer toeven er ons onmogelijk wordt.

Hoor, zelfs buiten de deur wordt het gegons der stemmen, het geklop op de tafel, en somwijlen een luid gesproken woord zeer duidelijk vernomen. Dikwijls klinkt er tevens met vloek of gelach, een kreet bij winst of verlies; soms ook het rijm van Gerr’t de schêper: „D’r uut met den ruut! Wat doe’j met de vrouw ien de kou! ’t Oas is de boas! Klop, zei de schop!” en dergelijken, terwijl een sterke kneukelslag u steeds verwittigt, wanneer hij een der zwartbeduimelde kaarten op de ruwe speeltafel slaat.

Hoor—dat is dezelfde krijschende stem, die we straks reeds op den weg vernamen; ’t is de stem van Dries, en hij roept: „Allo, speul op luie.…”

Het laatste woord verstaan wij niet, en evenmin het knetterend kruisvuur van woorden, dat volgt op den tweeden nog heviger uitval:

„Wat weerlich, zou’j Dries ien de koart zitte kieken!”

Een ontzettend gevloek en getier klinkt er al sterker. Hoor, daar rinkelt een glas dat, geworpen, waarschijnlijk zijn doel heeft gemist, en tegen den wand aan stukken vliegt.

„D’r uut den schavuut!” roept Gerr’t de schêper. Daar vliegt de kroegdeur open. Het rood en weifelend licht daar binnen werpt een rossen glimp op den donkeren sneeuwweg.

„Loat los! loat los!” schreeuwt Lammert met heesche stem. Twee personen stuiven naar buiten. Rooje Dries houdt Lammert bij zijn halsdoek in ijzeren vuist geklemd, en dringt er den bijna stikkenden vijand al verder den weg op:[184]

„Vort! vort doe valsen luioard!” roept Dries met schrille stem: „Ko’j mien met de kar ien de snee loate zitten, dóar, biet ’em nou eiges!”

„Loat ’em! loat ’em!” roepen eenige stemmen in de deur der herberg.

Dries en Lammert zijn in den mist reeds onzichtbaar geworden.

„Vort! vort de brug op! vort noar oe huus!” schreeuwt Dries voor het laatst. Zie—dan snelt hij terug op het licht toe: de deur der herberg valt achter hem dicht, en hoor—een luid gelach weerklinkt nog daar binnen.

Maar ginder.… nabij de brug?

Lammert, nog duizelend en wankelend, tast naar de leuning; hij vat haar, doch—terwijl hij den binnenkant der leuning ter rechterzijde meent te vatten, is het de buitenkant der leuning ter linker. Een stap, en nóg een, daar zakt de sneeuw hem weg voor den voet, daar glijdt hij, en wankelt, en smakt naar beneden.

En, in de laagte, op den rand van het donkere wak onder het brugske, daar kraakt en daar knoept het; daar spant er de luiaard alle levenskracht saam om het leven te behouden. Maar ook, het stille riviertje ten straffenden rechter gewekt, het trilt en het beeft onder zijn witte laken. En de donkere brugboog smoort er den doffen kreet die klagend om hulp roept. En gedurig knoept en kraakt weer het dun-ijs; en ’t klotst in het water; en ’t schuifelt in ’t dorre lies; en ’t schuurt langs het paalwerk; maar eindelijk, eindelijk wordt het stil; alle geluid sterft er weg, en—ondoorzichtbaar blijft de mist, de koude verkleumende mist.

En nou—nouis ’t al vier moand gelêjen. De weinter met zien kille vuust het de Bêtuw weer losgeloaten. De oarige sneeklökskes—lieflikste bluumpkes—ze piepen ’t erst tussen de gressprietjes uut en lachen: Doar bin we!—Oan besstruuk en elshout doar kieken de weik-gruune bloadjes heur bölsterkes over, en proaten: Nou kumt ze.—Joa, krek, nou kumt ze. Giester was’t nog sturm en rêgen, moar nou schient ’et zunneke zoo lieflik en koestrend. Joa, zie moar, de leinte ze kumt. Al de boom’ ien ’t rond ze stêken ien rossigen woas; de weies ien malsgruunen tooi. De veugeljes vliegen af en oan, van ’t dak noar de boom’, van de boom’ noar de heujbargen, kwinkelierend en lochtig; en ze droagen ien’t kleine snavelje sprietjes van heuj of zachtblanke veerkes, en hebben ’t zoo druk, went, ze bouwen heur huuskes. Zie moar, de leinte ze kumt, alles lêft er en warkt. Zie ’et bij de hoeven; ziet ’et op den akker: de stortkar voart er de vetheid noar ’t land; ’t ploegt en spoait en poot en zoait; en de peerds ze hinniken ien ’t tuig; en de runders op stal ze loeien dat ze d’r uut willen; en de kiep’ ze koakelen den heelen dag—’t is ook um poastied—en ’t kleine revierke ge ziet ’et weer vlottende vortgoan, en ’t flonkert ien’t[185]zonlicht, en ’t heurt noar Trienekes liedje, noar ’t lied van de Betuw:

„De lent’ roept den akkerTen lêven weer wakker,Dank God en wês blij!”

„De lent’ roept den akker

Ten lêven weer wakker,

Dank God en wês blij!”

Heur Trieneke is zingen! As ze ’t lentelied het uutgezongen, dan zingt ze nog ’en heeleboel andere vroolikke deunjes, da’j schik kriegt a’j ’t oanheurt. Van:

„Veugeljes moakt er oe nesjes moar kloar,Goaikes en pöpkes ’et wordt mien zoo roar.”

„Veugeljes moakt er oe nesjes moar kloar,

Goaikes en pöpkes ’et wordt mien zoo roar.”

Joa, ge begriept ’et al wel: as de zoaddors veurbij is, dan zal Leendert van ’t Lingeland zien neie getimmert’ óók kloar hebben, en dan:

„Veugeljes sprei moar oe nesjes van dons;Twee is ’en poar, krek van ou as van ons.”

„Veugeljes sprei moar oe nesjes van dons;

Twee is ’en poar, krek van ou as van ons.”

Uit de deeldeur van ’t Putterserf treedt ook een paar naar buiten, maar ’t is een ander paar: een moeder met haar jongske. ’t Jongske zingt ook, doch op een geheel anderen toon dan zijn zuster.

Moeder Willems met den zwarten hoed op de plooimuts, en den zwart krippen doek om de breede schouders geslagen, ze trekt haar Dolfke met zich voort, en ’t jongske greint wel, en roept wel: „Ik wil niet!” maar moeder zegt: „Kom jungske kom, as meister mien zeit da’j vlijtig gewêst bint, dan zu’j met de karmis ’en harlozie hebben.”

„’En tik-harlozie.…?” grient de jongen.

„Joa Dolfke joa; één dat altied geet, moar dat moeder veur oe zal opwienden totda’j eiges ’t begriep het.”

Goed zoo! moeder zal ’t harlozie opwienden totdat Dolfke eiges ’t begriep het.

Hoe of de moeder ’t begriep het gekregen.…?

Zie, als zij zelve haar Dolfke naar ’t dorp ter schole gebracht, en in ’t voorbijgaan de plek heeft gegroet, waar heur altied nijvre Willems van zien wark ter ruste goeng, dan stapt zij langs den grindweg terug, „De reizende man” voorbij, en het Lingebrugske over, kiest vervolgens het bekende voetpaadje op den rechteroever van het stroompje, en treedt al spoedig de kleine woning binnen, die de oude Weijer van haar in pacht heeft, doch waarvan zij de pachtpenningen, al sedert vier maanden, op „de groote rêkening” schreef. ’t Was ook ’en oakelik geval gewêst. Driedoag’answiet was ’t heele darp ien rep en roer, en liep ’et bijWeijerhuus uut huus in. Geen wonder: Lammerts pet was onder ’t brugske gevonden, en, of den Lammert ien ’t woater gevallen, wied weg onder[186]’t ies geschoten en verdronken was, ze wiesten ’t niet, went wát ze ook deejen, hum weergevonden hadden ze niet.

Niewoar, a’j ien ’t ongeluk bint dan zie’j toch dat de minsen niet kwoad zin? Ouwe Weijer het er onderveind’, heel veul onderveind’ van; moar, de slag was te zwoar gewêst. ’t Was of ie kiends was. Hie at en hie dronk wel, moar—Geurtje zag ie bie tijen veur Lammerts moeder oan, zien lieve Anneke, die al dartig joar dood was, en alles noa venant.

Op den darden dag tegen den oavend, toen het ie gegreind. Och lieve Heer wat het ie gegreind! Heel uut de stad hebben ze Lammert op ’en kar bij ’em thuus gebrocht. Uit ’t woater gekropen het Lammert niet ien ’t darp durve blieven. Drie doag’ het ie van hier tot gunder ien’t natte pak deur snee en deur kou geloopen; moar, op dien darden oavond, toen, toen had den ouwe hum weer; en den ouwe het veur Lammerts bedstêj gezeuten en gezeid: dat de minsen zoo goed woaren; en dat Levie de koei niet gehoald had umdat de snee zoo hoog lei; en dat de voale nou nog op de dêl sting, went, dat de minsen niet wouwen dat Levie ’em hoalen kwiem, zie, umdat ie zoo best en zoo mooi was. En dan weer greinend: dat God toch goed was, en ’t minsdom ook!

„Gemergen boas Weijer. Zóó, geet ’et nog goed?” zegt de boerin van ’t Putterserf, en dan tot Geurtje: „Ik dank oe dernje,” went Geurtje gaf haar ’en stoel en ’en stoof.

’t Is den oude toch aan te zien wat slechts weinige dagen van angst en spanning kunnen uitwerken. Zijn oogen staan veel doffer, en het schijnt alsof zijn gehoor is verminderd, althans hij antwoordt op de vraag naar zijn welstand:

„Joa, joa, nog altied frisch en gezond, en as ’t weer zoo mooi blieft, dan zal ’t haast tied wêzen dat ze noar ’t land geet. ’t Was ien’t joar acht en zeuventig toen goengen de beesten.…”

De oude vervolgt zijn verhaal, en als het ten einde is, en Geurtje der boerin heeft bericht, dat ’et met Lammerts pien ien erms en been’ arg veul bêter geet, en dat ie nou achter ’t huus ien den hof ’en bietje oan ’t kuieren is, dan zegt de oude Arie nog eens:

„’t Was toch mien schuld niet, niewoar, dat ’t koeibeest zou verkocht worden. ’k Had Lammert altied bij ’t wark gehouen, moar ien’t lest.… en, ’en oud mins is zwak.” Terwijl hij omziet naar de deeldeur: „Geurtje ik heur ’em; ge most ’em ’en emmerke woater geven.—Zie ’t was tochmienschuld niet.”

En—nou zu’j ’et verstoan hoe vrouw Willems ’t begriep kreeg; ’t was den ouwe ten troost dat ’etbuuten zien schuldwas.

En de rijke boerin stopte den grijsaard, die zeker nooit een aalmoes zou hebben aangenomen, een paar guldens in de bevende hand: „Op rêkening Weijer, heur ie, op de groote rêkening.”

„Bestig; dank oe vrouw Willems, op de rêkening,” zegt de grijsaard. Moar—hoe dat ie met vrouw Willems nou eigenlik rêkening had, dát wist ie niet krek; alêvel hie vuulde verpliechting en noojend: „Kom, blief nog wat zitten?”

Nee, vrouw Willems dankte; ze kon niet went um elf uren most[187]ze thuus wêzen, en erst hier achter op ’t land, nog ens noar ’t ploegen van heur neie bouwknecht kieken, die—ze had ’et geheurd—eigenlik geen bovenste beste was.

Achter ’t huuske van Weijer het Lammert al wel ’en half uurke gekuierd. Ge zoudt ’et hum niet oanzeggen dat ie zoo veul het gelêjen. Geurtje weet er van mee te proaten. ’t Was dukkels met recht van och harrejennig!—Over ’t geval zuwwe moar niks meer sprêken. Rooje Dries en allegoar zin ze bij hum gewêst toen ie zoo zwak lei, en Evert het gezeid: dat ie die kwartjes loater wel kriegen zou, hie had er niks van gemarkt.

Woar of Lammert noar kiekt.… den heelen tied kiekt.…? Zie doargunder op den akker—met ’en kleine gruppel van grootvoaders erfke gescheien—daar schoefelt Hannes de mêlmuus, met de ploeg deur de klei, krek asof ie met ’en schip oan ’t lavieren is: „Onmundige kerl!” denkt Lammert, „hou oe peerds dan ien toom! Zie, rukken: lienks, rechts. Boe, joeps! doar zwabt ie weer hen. ’En voor’ as ’en talhout. Toen ikke!!.… Wacht, nou zal ie ’em zwonken. Och minsen wa’n ermoei! Toe! zwonk dan op zied! Huup!rechtsmet de ploegstêl. Zie, zie nou! ’t peerd met de poot over ’t streng heer. Toen ikke!!!.… Moar nou, mien erms zin te stief!—Verdrêjd! a’j wilt en ge kunt niet!—Zie, doar kumt ie weer oan. Kerl!veuruut! Boe lomperd!! as ikke!!!!.…” Met saamgeknepen vuist en het bovenlijf zwenkend, alsof hij daarmee den ploeg in ’t rechte spoor zou houden, bespiedt Lammert al verder het werk van den onbedreven bouwer. „O God, a’j dan wilt en gekuntniet!” zucht het nogmaals van zijne lippen; maar dan, als een stem er van binnen terugkaatst: A’jwiltjoa dankunie,—dan—dan spoedt hij zich voort, de greppel over, den bouwakker op!

Hannes de mêlmuus kan ’t niet schêlen dat Lammert hum êfkes verzet, went, phu! ’t is niks meklik.

En Lammert, hie vat er den toom, en griept er den ploegstêl: „Vort mennekes, vort!”—Zie, de bruintjes ze kennen hum nog. Doar geet ’et: „Hört jungskes! doar geet ’et!”

En gunder op ’t Lingewêgske doar steet ’en vrouwmins te kieken; moar Lammert ziet heur niet: „Vort jungskes vort!” En de zwakte ien erms en ien been’ hie vuult ze niemeer; en ’t blanke iezer snijdt lochtig den akker; en de klei krult glommend umhoog; en de voor’ leit zoo recht as en nootlien ien ’t psalmboek, en, „Vort! A’jwiltjoa dankunie;”—Lammerthie kan ’t nog!

Sinds dien dag is ’t zunneke tweemoal dartig keeren over ’t bouwveld opgegoan.—Gunds mowwe wêzen; gunds, zoo’n vieftig trooj achter ’et Putterserf, moar toch altied op zied van ’t kleine revierke, dat met een lochtig dampke boven zien spiegel oe zeit: dat ’et kostelik weer veur de zoaddors zal zin. Joa, dóár mowwe wêzen![188]

Jong! wa’n leven en tier op dat land woar kort nog gelêjen ’t riepe oliezoad veur ’t sikkel viel en dreugde ien’t koestrende zonlicht.

Zie, uut alle hoek’ van den akker voaren de rijers op kleine stortkar’ den dreugen bouw noar ’t dorskleid dat midden op ’t veld is uutgespannen.

Zie hoe ze hitsend met de kar komme oanjoagen. ’t Gewas, met ’en touw ien kleejen gebonden, ’t mot gelost op ’et dorskleid; de kar gewipt; ’t peerd veuruutgejoagen; de trekkers die achter stoan, geliek oan ’et paktouw getrokken: „Hört! vort met de kar!”

Een, twee, drie, vier, vief,—krek in vief tellens is ’t zoad ten dorsvloer gespreid. Heur, met vroolik gezang sloan wel veertien dorsers heur vlêgels op ’t kostlik gewas; ze kloppen en sloan, en—’t dreuge zoad vliegt uut d’r buuskes! En zie, de schudders ze schudden de peul’ af die bleven oan ’t stronk; en de streujwarkers ze keeren ’et streuj van ’et dorskleid; en de schoepers, ze schoepen ’et zoad ien de zakken; en de karren ze joagen weer oan; en de bedspreiers—mansluu en derns—ze spreien den vloer weer; en ’t vlêgelt en ’t zingt, en ’t jakkert en joagt, went, t’ oavend mot ’t kloar zin. Goddank as et dreug blieft! ’t Soa jongens veuruut!

„Doar zou’j muu van worden. En êvel, behalve van eiges is ’t alles moar leenvolk; niet één kwiem um loon. Traktieren! traktieren da’s ’t lied bij de zoaddors. En de boer, hie traktiert van ’s mergens tot ’s oavends. Gunds op ’en kar liggen voatjes—behalve met woater—veul voatjes met bier, en voorders jenever! Veur dat ’t begint kriegt de man al ’en borrel; bij ielken bedsprei ’en borrel—da’s zundig! Moar de mins is geen dier, went de mins het verstand, en—as ’t verstand zeit: schei uut, dan mot ie uutscheien, of anders wordt ie nog minder as ’t vee, en da’s schand veur ’en mins!

Alêvel, zeg boer, ku’j de drankfles niet keeren?

Moar nou is ’t wat bêters: ’t Schoftuur het gesloagen. ’t Warkvolk zit ien groote hoopen op den akker; ielk ’en bord op de knie, en ’en lepel en vurk ien de hand.

Vrouw Willems en blozende Triene met Leendert van ’t Lingeland—heur lieve jong—ze loajen hier en gunder en overal de borden vol met glommende snijboonen en eerdappels en worst. Jong, zie ze is êten! Zoo kriegen ’t er veul niet duk op ’en joar. En straks, as ze boonen genogt hebben, dan kriegen ze wrungel met afgetapte room’, totdat ze bloazen en steunen—zoo’n bietje benauwd—en liefst goan sloapen krek woar ze nou zitten.

Zoo’n klein uurke loater worden veul al weer wakker. Moar nou.…? Gunder oan ’t eind van ’et dorsveld wat ruurt doar? ’En kar met blom’ en met bloajer getuugd, kumt zuutjes noar ’t midden gevoaren. Hier en gunder en overal springt ’et volk overeinde. Heur, wa’n gejoech en geschrauw; „Lang, lang zal ie lêven!”

Stil! da’s oarigheid. Boven op die kar zit ’en stokouwe mins. Krek is ie honderd joar geworden. ’t Is veur de honderdste keer[189]dat ie de zoaddors belêft, en vrouw Willems het gezeid, dat ie de zoaddors nog zien zou.

Heur, heere minsen! wa’n geschrauw: „Lang, lang zal ie lêven!”

Den ouwe mins, wat bêft ie met ’t heufd. Zie, de kar steet stil. Ze helpen hum ien’t afklimmen. Vrouw Willems gêft hum de hand. Trieneke ook; kiek, allegoar allegoar geven ze hum de hand.—Jong, jong, wa’n geschrauw! Stil dan, hie sprêkt, den stokouwe mins hie sprêkt. Stil, ge kunt niet verstoan; luuster:

„Ik dank oe, ik dank oe goeje minsen.…” beeft er de stem eener eeuw in ’t rond: „Doar kumt ’en tied da’j niemeer warken kunt. Zoolang as God mien kracht gaf he’k altied gewarkt, dat kan Anneke getuugen.…” hier ziet hij ter zij naar de achttienjarige Geurtje, die naast hem staat en immers Lammerts moeder niet is. Maar niet één die den mond tot lachen vertrekt. Ze luisteren allen met langgerekten hals en ingehouden adem. Doch de oude spreekt niet meer; hij tast er naar den dorschvlegel, die Lammert over den schouder hangt; hij vat dien.—Kiek.… zwabbelend geet de knuppel ien de hugt; slap, zonder kracht kumt ie neer op et zoad; nóg ens noar boven, nóg ens noar onder, en—doar springen troan’ ien de oog’ van veul, die ’t zien en van veul die er heuren, heuren hoe den oud-ouwe mins doar bêvende zingt:

„Lange vlêgel, klap en klop,’t Zwarte zoad uut spitsen dop;’t Zoad houdt licht veur duustre nachtAltied warkzoam is Gods macht.Toe met kracht,Vlêgel, rep moar, klep moar, klop;’t Wark, doar kumt Gods zêgen op.”

„Lange vlêgel, klap en klop,

’t Zwarte zoad uut spitsen dop;

’t Zoad houdt licht veur duustre nacht

Altied warkzoam is Gods macht.

Toe met kracht,

Vlêgel, rep moar, klep moar, klop;

’t Wark, doar kumt Gods zêgen op.”

Nou is ’t genogt ouwe mins! Goat er zitten; hier op dit benkske. Voorders zal Lammert wel veur oe dorsen en warken. Lammert die nou al siends twee moand’ weer bouwknecht op ’t Putterserf is, en ’t liedeke nooit, nee nooit zal vergêten.

En zie—doar reikt Dolfke van vrouw Willems den ouwe ’en pampier toe, en, veul weten ’t wel wat ien ’t pampier steet te lêzen: Den honderdjoarige kreeg veur zien kleinzeun, op Trienekes veursproak, ’t huuske dat ie zoo lang ien pacht hiew, met nog den akker d’r bij woar Lammert, uut eigen beroad, de ploeg ien de hand’ greep.

En ze schrauwen weer: „Lang zal ie lêven! lang zullen ze lêven!!” Dat, dát was erst oarig!

En zoo oanstonds zal ’t wark weer beginnen, maar erst drukt nog Lammert de hand van mooi-blonde Triene, van Triene, die mergen de lieflikke bruud zal wêzen van kloeke Leendert van ’t Lingeland. En—as ie ’t gedoan het, dan pakt ie zien Geurtje, die trouw hum verzurgde. En zie—as ze zoo’n bietje achterover geet, dan kruupen de rooje kroal’ uut heur duukske noar boven. Nee! ’t vuur het[190]ze krek geloaten zooas ze woaren; ’s oavends het ze ze goaf ien den as weergevonden, en—’en neie droad het ze d’r loater deurgeregen, ’en starke droad die vast niet zou brêken.

Heur, drie uren sleet de klok.

„Op! oan ’et wark!”

En zie dan, ’et joagt weer, en ’t streujt en ’t dorst weer; en ’t lieflik revierke, weerkoatsend dien akker, lacht vroolik ien’t zonlicht:Vlĳt loont er z’n heer![191]

Back to Index Next