Chapter 21

Wat het geweest is?In het dicht gebladert’ ter zij van het boschpad, heeft zich een hert gedurende het onweer schuil gehouden. Naderende voetstappen troffen zijn oor. Met den fijnen snuit naar boven en het fiere gewei in den nek, heeft het een wijle geluisterd.Het hoort een klits-kletsend geluid door het slaan van den blinde op de natte takken veroorzaakt. Zijn lichaam trilt. De slag op de steenen jachtpaal heeft het bloed als kwik door de aders gestuwd. Het spant de spieren. Een zwaai van ’t gewei, en de takken en blaren wijken van een. Een rasschen sprong, en het snirpt door de bramen en heesters. Zijn voet drukt het boschpad.—Weer staat het en luustert. Van de hooge zij dreigt het gevaar.—Voort! Als een kever door de lucht, zoo snort het langs ’t hellend pad naar omlaag.—En, of de nachtschaduwen zijn ranken bouw[277]en gevleugelden voet ook verbergen: het nat gewei glinstert in het snel doorbrekende licht der maan, en flikkert langs de struiken en stammen, terwijl zijn oog bij ’t angstig voorwaarts jagen, vonken schiet van een koortsig vuur.—’t Mot ’en hert of ’en ree zin gewêst, denkt de blinde, en alsof hij werkelijk meent dat de oude hond aan zijn zij loopt, fluistert hij: „Hier Turk, koest! d’r achter, stille, d’r achter!”Een paar uren vroeger stapte Teunes de veerknecht op Veluwschen bodem het bosch in.Wat ie van plan was dat wist ie; en dat ’et geen kwoad was, doar had ie nou heelegoar zekerheid van. Toen ie te middag nog soesde en bang veur de doad wier, toen had ie ien den koeistal, bloot toevallig, ’t oog op ’en spin gehad, en ’t onneuzele mugske dat ien ’t web vloog, was deur die eigenste spin uutgezogen, zoo netjes as ’en mins ’en glêske rood deur ’en piepestêlje opslurpt. Zie, en as dan den een ien de wêreld ’t lêven van den andernietnemen mocht, woar bleef ie dan met de spin en de mug en met Gods eigen uutvindsels? En ook—was ’t niet asof God zelf den road gaf: A’j in oe eigen belang mot agieren o mins, zie noar de spin, die kruupt óók in de hoeken en goat’.—Welzeker. En wat de natuur zeit, datisde natuur. Geen mins zal zich eiges ongestraft zien goed loaten ontstêlen; dóárveur het God de messen en vuurwoapens ook ien de wereld geschoapen. En zou zoo’n kwiebes van ’en jong dan mien pestuur ien den weg stoan!—Wês geen kiend Teunes; as gij ’t mugske niet vangt dan geet die jong ien ’t eind toch met Nolleke strieken, went, die vlocht noar den Hoogkant da’s geen Oarendsvlocht; doar zouwen de ouwen op ’t nest toch sekuur ’en stökske veur stêken. Kortwieken, Teunes, dat er geen kop of steert van te zien blieft!—Luuster, wat was doar?—Niks; ’en dood stuk hout dat langs de bloai op den grond viel.—Arg onneuzel um dóárvan te schrikken.’t Is al schiemerig ien de zwoare allee.—Kumt doar van verre ’en kar oan?—Joa, ’en kar met ’en os bespannen.—Vort dan, de loan uut, over de kleine beek gesprongen: den barg op!—Pad of geen pad, dat duut er niet toe.—Hier, op de helling, achter struuk’ en sparreboom’, kan geen mins hum zien. As de kar beneden veurbij is, dan zal ie ’t wark noast ’et boschpad beginnen. Joa, ’t kleine klauw-iezer het ie hier onder ’t wammes. Geen mins zou er arg ien hebben.—Wat zoo’n kar met ’en os langzoam veuruut geet! ’t Kumt niet noader.Nou heurt ie toch ’t knoerpen van de roajen ien ’t spoor.„Vort os! Hört!” roept de boer. En alweer roept ie ’t; en ’t geknoerp wordt starker.… En harder klinkt ’et, veul dichter bij:„Hört ze’k! Vort!”[278]Heere, wat schrok ie! Teunes’ hart sleet fel tegen ’t klauw-iezer oan.—De boer had ien ’t veurbijvoaren, noar dezen kant den barg opgekeken.Heere bewoare, wa’n schrik!—Laffe jong, denkt Teunes: Die boer kos niks zien, geen spier. En is ie bêter as gij? Nee, ’k zeg nee.—Heur, nou roept ie weer: Vort os! Hört ze’k! en ’t erme beest sleet ie met z’n zwiep op den pokkel. Zou den os niet liever één por veurgoed, as dag op dag ’t geturf op zien moagere ribbenkast hebben!? Temtieren is ’t, doagen en jaren lang. Moar wat ikke wil, da’s ien ’en ummezienje gedoan. Die dood is, het er êvel geen weet van; en.… Dikke Nolleke zal mien wêzen, joa, met heur centen d’r bie!Een paar uren later, toen Teunes op een kleinen afstand van het kronkelend boschpad, achter een braamstruik zijn werk reeds lang voltooid had, toen is hij bij ’t wachten op den armen Bram, van het zoo plotseling losbarstend onweer wel geschrokken, doch angst voor donder of bliksem kende de veerknecht niet. Dat onweer zou hem zelfs verfrisschen en moed geven. Niewoar, de Heer was óók zoo kienderachtig niet. As ’en huus of ’en mins of ’en beest den Heer ien den weg stoat, dan smiet Ie den bliksem d’r in. Noe, het de mins, die noar Gods beeld is geschoapen, geen donder of bliksem in zien macht niewoar, dan neemt ie ’en mes of wat veur de hand leit. De vroag blieft moar of ’et tennutteenveurdeilis; en—doar ku’j over rêkenen: Nolleke Janssen.… bóven bidden en wunsen!—Geduld dan Teunes, zoo denkt de veerknecht voort: ’t schoap van ’en jong mot dezen weg afkommen. Geduld!—As ie kumt za’k ’em erst met ’en proatje.… Nee, niks geen proatjes, went ze zeggen wel dat de bosschen ooren hebben. Och, gekkeproat!—Moar, boschnimfen die alles afluusterden, die zin d’r toch vroeger wel gewêst. Joa, krek zoo goed as de weerwolven bie ons ien de Bêtuw. Van witte wieven he’k dukkels geheurd, die kommen moar zoo uut den grond.…—Kom jong, bi’j gek!—En toch, as er nou een, zoo ien éns uut den grond kwiem—hier uut den kuul.…Teunes streek zich het uitbrekend angstzweet van ’t gelaat. En dan zich vermannende: Nou, woarum niet! ’k Zou zeggen: Wel juffer hoe geet ’et? Kom hier ’en bietje bij me zitten a’j plezier d’r ien hebt. A’j meint dat Teunes Van Vlot bang veur ’en vrouwspersoon is, dan bi’j van de wies af. Alêvel a’j soms streken ien ’t zin hebt, dan za’k van den amoer niet gediend wêzen, en, woar oe dan zoo’n bietje veur Teunes, went hier het ie ’en dingske van stoal, zoo scharp as ’en noald.Moar zu’k heksenvolk doar hei’j geen tast en geen vat oan. Ze drêjen ’en mins den hals um eer dat ie ’t markt.—Alêvel ’t is loarie! Moar, as ’et tochwoarwas dat zu’k gespuus.… Nee,niet[279]woar! Kienderproat, allemoal gekketoal! Loat ze kommen veur den duuvel.…—Duuvels? da’sgeengekheid; boschduuvels die zin er, da’sheel zeker!—Peter Knoop het er een gezien, zwart as de nacht, met bokspooten en horns op den kop.—’k Zou op den duur niet ien ’t bosch willen wêzen; veural niet zooas nou met zoo’n duustere locht.—’t Schoap van ’en jong, woarum komt ie nog niet?—Luuster, ik heur wat.—Nou zal ’t er op los goan.—Stil; achter den boom.—Zoo! As ie krak veurbij is, dan griep ik ’em vast ien den strot.—Heur! Wa’n roar en snorrend gedreun? Zou ie den uutvoart zingen?—Kom moar menneke, ’t mes zal geliekweg de moat sloan.…En de veerknecht tuurt en tuurt langs de donkere struiken van ’t boschpad noar boven; hij tuurt en luistert; zijn polsen slaan sterker; zijn hart bonst geweldig. En nu, ’t was alsof men den gorgel hem dichtkneep.„O Harre Jezus!” heeft hij gegild.—Doar kwiem ie, den duuvel; doar was ie; zwart as de nacht met gluujende oogen en vlammende horns op den kop!—„O Harre Jezus, vort, vort!”En geen twintig schreden van den boom waarachter de veerknecht zich schuil hield, blijft het hert, plotseling zijn vogelvlucht stuitende, als roerloos staan. De ranke voorpooten gestrekt, snuift het de lucht. Zijn gewei flikkert. Een sprong rechts, en, in ’t hout langs de struiken en stammen, is het spoorloos verdwenen.Thijs Witte heeft een angstkreet gehoord.—Wat ’et wêzen zol? Misschien ’en sprokkeloar, die veur ’t weer het geschuuld en van ’t hert is geschrokken. Dat er ’en hert gepassierd is, dat kan ie ruuken.’En eindje wiejer gekommen, roept Thijs:„Is hier iemand op ’t pad?”Geen antwoord. Alles blieft doodelik stil.—Watte? zou ’et verbeilding gewêst zin? Krek op ’t oogenblik toen Thijs dien angstkreet heurde, toen docht ie oan Driekske. Had ie misschien den schrauw in zien binnenst geheurd? Was ’t ook de stem van ’t snuuske gewêst die ’em toeriep: Oome, loop harder. O mien erme jungske! Toe vort, eer ie starft!En ien den tol was ’t alles ermoei en wanhoop.Nolleke kos ’t niet uuthouen. Zoo’n oakelikheid had ze nooit ien de wêreld belêfd.En boer Arends:„Ik starf! Ik kan geen lucht kriegen!” had ie den heelen tied geroepen.„Kom dan noar buuten,” had Nolleke gezeid, en ze had Oarends met de vuust ien de zij gestooten, went, woedend was ze; woedend dat de dikke kerel zoo’n voatdoek was, en—dat ze eiges geen hand ten nutte verruuren kos.Zie, buuten was ’t weer donkere locht, rêgen en wiend. En ien de verte klonk ’en posthoorn.—Ien ’t eigenste oogenblik vloog ’t[280]kiend uut den tol óók noar buuten. Den tolboom smeet ze open.„Och!” zucht Driekske, „wa’n duustere locht!—Ho! volk veur den woagen!” riep ze op d’eigen stond.„Ho!” riep Kees op den bok; en de dillezjanspeerden stonden as kalvers; en de lanteerns schotenkriskrasblinkende stralen deur den woasem die er afsloeg.—Gauw! Met één slag den tree neer; ’t portier open!—Klats! Weer dicht. En—krek toen de voerman: „Hiep, Hurt!” zei, viel dikke boer Oarends al steunend en zuchtend in ’t kussen van den stootenden snorwagen neer.’t Was van Driekske ’en ienval en ’en bestiering gewêst.—As oome—zoo had ze gedocht, den dorpsdokter wel meugelik niet thuus had getroffen, of ook met dien donkeren onweersoavend ’en bietje in ’t ongereede was geroakt, hoe licht kon ’t lêven van ’t erme jong d’r mee gemoeid zin! Zoo’n vader die niks dee, dat mocht toch niet wêzen: Allo dan; en vort! hie most noar de stad.Dikke Oarends schommelde en soesde en steunde ien den woagen; moar Nolleke—toen de dillezjans al bolderend wegschoof ien de natte donkerheid, toen beet ze zich eiges ien de karsrooje onderlip. Ze zag ’t ranke dernje uut den tol, weer vlug as ’en huusmus noar binnen wippen. Nee zóó’n gezwiendheid en zóó’n overleg en zóó’n dressuur—zelfs over den puffenden Oarends—doar had ze geen begriep van.—Nou, Nolleke kreeg ook ’en ienval. As ze oan moeders huus de slacht deejen, dan zou ze zes dikke metworsten noar den tol sturen, ielk zoo lank as ’en arm.Om de streek van tienen stond oome Thijs op heete kolen ien ’t doktershuus. Ielk oogenblik kos dokter weerumkommen zeien ze, moar Thijs most wachten, altied wachten, al kreeg ie den kriewel in ’t lief.Eindelik doar was ie. Goddank!En Thijs wol dat dokter noe op stonde zol meegoan, went, noar alle berêkening was er uuterste nood. Alêvel, dokter—die den dokterstitel moar oannam, aldat ie niks meer as ’en plattelands heelmeester was—dokter had er geen trek ien.—Thijs most begriepen—zoo had ie gezeid, dat ie krek schunnig nat was thuus gekommen. ’En dokter was óók ’en mins. Allinnig wie met ’en rietuug of ander gevoar kwiem, kos op doadelik meegoan rêkenen. Nou de moan op ’t ondergoan was, kon er êvel—met zoo’n duustere onweerslocht—oan geen voaren op den boschweg gedocht worden, en oan ’t loopen op ’t kronkelend boschpad nog veul minder.—Moar dokter kos toch ’en luchte—lanteern—nemen, had Thijs geroajen, en gedrongen had ie met klem: „Kom dokter, ik bid oe eer ’et te loat is?”[281]Ien ’t lange letste doar woaren ze dan met heur beien op ’t pad. En joa, alschoon de lucht zoo zwart as ’en moor was, deur ’t darp en langs den meulen goeng ’t alles best, Moar dan! den barg op, en wiejer ’t boschpad onder de zwoare beuken en loariks, jong, ’t was veur dokter ’en spul van belang!„Ho! hei!” riep dokter opéns, want en snijjige wiend had zien licht uutgebloazen en stond ie pal ien ’t pikzwarte duuster.Heel stil bie zich eiges, most Thijs d’r um lachen; zoo’n helderziende mins wiest geen road!„Kom moar zuutjes-oan hier dokter,” zoo riep ie: „Geen nood! Joawel, vat ie den slip van mien olde schêperskiel moar. Zóó, op ’t sleuptouw achter mien oan; krek as de scheep’ achter de stomboots op den Rien. Joawel, bestig! Met alle plezier!”En ’t wier doar oarigheid op ’t boschpad. Boven de dichte bloaren en denne-noalden, joeg ’en lucht as inkt, en d’r onder doar wees ’en stêkebliende oan ’en helderziende den weg.„Joa bestig,” zei Thijs, „dokter mot zoo ien den pas moar meeloopen. Zie je; hier is de rooje steen; hier hei’j den doojen tronk:—klats, ’en tik op den jachtpoal; wat wiejer ’en slag op den beuk met z’n knoest as ’en wrat—tante Koatje genuumd.—En zoo goeng ’et al wiejer; en Turk—schoon al drie joaren dood—toch d’r achter, krek ien den pas, niet te gauw, moar sekuur.„Heere bewaar ons!” riep de dokter.„Watblief?” vroeg Thijs.„Zoo’n bliksem!” was ’t antwoord: „en dat onder die hooge boomen!”„Bliksem? Ei! Dan zuwwe ’t best doen um gauw uut ’t bosch op den stroatweg te kommen. Gunds zie ik ’t licht van den tol al; went hier—klats! hier he’k mien witte schoap, den berkeboom. Kom, ’k heur den hoagel van verre weer soezen, en, de erme jong leit te wachten. Kom dokter, vort!”’En oogenblik loater toen Driekske „Goddank” riep, umdat ze oome met dokter den tol zag binnenstappen, en krek ook toen de hoagel suuzend en kletterend neersloeg ien den umtrek van ’t boschpad; rakk’lend op de lanteern en de roams van ’t tolhuus; springende, neerspattende op den stroatweg, en dáár, deur den joagenden wiend gezwiept ien witten glimp langs den duusteren berm,—op dien eigen stond, klonk er van den bargrug, niet ver van ’t pad, woar ’t jungske ’s mergens zoo vigelant gepassierd was, ’en akelik gesteun en gekarm.Teunes Van Vlot, die den boarlikken duuvel gezien had, met horns en bokspooten en vuur ien de oogen, Teun lag nou met de erms slap, en met ’t heufd op ’en dikken boomwortel, star ien ’t duuster te kieken.—Vluchtende van ’t zandpad, is ie bij ’t afjagen van den bargrug, uutglitsend op de gladde denne-noalden, tegen den grond en met ’t heufd op ’en afgehakten sparreboom gesmakt, dat ’et gedreund had: „O God!” had ie geschrauwd, en loater was ’t stil geworden, oakelik stil.Toen ie veur ’t erst de oog’ weer opsloeg, was ’t al ’en goed[282]uur gelêjen. Teun meinde dat ie met zwoare hoofdpien te bed lei. Luuster! De wiend sloeg deur ’t open roam, en de gardien van de bedstee fladderden en moakten spektoakel asof er ’en hoagelslag op ’t dicht gebloart’ van ’en bosch viel.—Nou schrikt ie op.—Wat was dat? Sloegen de hoagelsteen’ deur ’t bedstee-zolder hum op ’t gluujende heufd? Hie kiekt; hie speurt, en tuurt.…—Heere God, woar was ie!? Joa, zie, nou weet ie ’t; hie lee ien ’t groote bosch. En gunds, doar gunds—zie je’m niet? doar, achter ’t dichte hout, doar steet den boarlikken duuvel! O Heere! O God!En de hoagel grienzelde langs den bargrug. En Teunes, hoast bezwiemende van smert oan ’t fel gesmakte hoofd, zocht tastend den weg noar umlêg. Angstig gejoagd, kwiem ie in ’t eind bij de boot oan den Rien, en uutgeput viel ie ien ’t oakske neer, nog karmende en kreunende: „O Heere! O God!”En terwijl zijn eigen duuvel den veerman nog steeds in ijlende droomen vervolgt, is ’t binnen den tol met Bram Oarends op ’t argste geschoapen.—Neen, ’t zou zeker niet lang meer duren heeft dokter gezegd. Er was geen pols meer te voelen. Wat hij nog verzonnen en gedaan had om de levensgeesten op te wekken, ’t was vruchteloos geweest: „Ja, tegen Gods wil en tegen den dood moeten wij ’t opgeven,” had hij ten laatste gemompeld, en daarbij de wenkbrauwen opgetrokken als wilde hij zeggen, dat zulks voor de faculteit en inzonderheid voor een plattelandsheelmeester bepaald onaangenaam was.„Wees bedaard vrouwtje,” sprak hij iets later tot de luid snikkende moeder, die hem, in haar smart, zijn onmacht verweet: „En bedenk dat ik meer voor je gedaan heb dan men billijkerwijs van mij kon verlangen. Een blinde te volgen, nietwaar.… in een noodweer? En, na een vermoeienden dag zijn rust geheel en al op te offeren.… me dunkt.…!”Thijs begreep dat die moeder ’t niet langer kos oanheuren. Hie troonde dokter mee ien ’t kleine achterkämerke.—Zie zoo, hier kon dokter wat eten en drinken, en sloapen ook as ie ’t wol op den streuzakke doar.—Zie zoo! En zelf goeng Thijs weer hoastig noar veuren.’t Was noarigheid; luuster, moeder Lina schreide nog starker; en och, nou roasde ze woest: „Mien kiend, mien lieve jong! Zien oogen stoan stief; zien oasem is weg! O God.… die ’t gedoan het die is.…”„’En kiende met ’en hart zoo kloar as gewassen schoapswol,” fluistert Thijs: „dat zeit oe ’en bliende, die ’t schouwspel taxieren kan, juffer Oarends.”En Nolleke—straks lodderoogende op ’en stoel, moar nou weer vlak op de been’, ze kos ’t niet verdroagen dat ’et vlug spichtig ding geblamierd wier:„A’j ’t kiend de schuld gêft, dan mo’j ’t liever Hum doen, die ’t kiend het geschoapen! Wat er gedoan wordt dat duut de Heer!”’t Was er bie Nolleke moar zoo uutgerold. Of ’t krek woar was[283]of niet, dat, dee d’r niet toe. Moar bij die moeder was ’t roak gewêst. Zie, dat de Heer ’t bestuur ien de hand hiew, dat was veur hoar ’en woord as zalf. En ’t wier weer kalmer ien ’t joagend gemoed. Alêvel dat heur eenige kiend, hier op den vremde, starvende was.… en dat heur leven en vreugd met zien letsten oajem veur altied vervloog.… O, ’t dee heur de handen wringen en karmen: „Heere God, neemmien; moarhum, loat ’em lêven!?”—Nee, zoo was ’t niet besloten. Zie moar.… die oogen, ze brêken; de kleur wordt voaler en witter. Geen oajem is meer te heuren.„Heere Jezus!—Kiend, liefste kiend!” gilt vrouw Lina: „Dokter! Hier!—Woar is z’n voader?—O bermhertige God!”’t Was goed dat Nolleke Janssen ’en stevig pestuur had: vrouw Lina, die in mekoar zonk, ving ze op; en ’t spichtige dink, die wit as ’en doek op den dooje sting te kieken, gaf ze ’en stoot met den zwoaren elleboog, en zei:„Toe, bi’j noe de kluts kwiet! Gauw ’en emmer koud woater, doar mot ze met ’t heufd ien!”„Wàt Driekske.…. dood?” fluistert oome. En Driekske al snikkende:„Joa oome, joa,DOOD!”Moar luuster, ’en kar of ’en woagen houdt krek veur het tolhuusken stil. Thijs Witte is al buuten de deur. Den tolboom smiet ie open. Dat voartuug kan met ’en boodschap noar stad, wel meuglik van dienst zin.—Moar, heurt ie wel goed? Mot dathierwêzen? Is de man, die bloazend de tree van ’t rietuug doet kroaken, de dikke boer uut de Bêtuw? En, brengt ie ’en dokter nog mee uut de stad?—Groote hemel, denkt Thijs, as die voader verneemt wat al geschied is, dan zal ’t ’en uutbarsting worden.„Bin ie boer Oarends? Wacht êfkes. Ik mot oe sprêken,” zegt Thijs.„Wachten? Zou ’k dóárum den dood te gemoet zin gegoan?” roept Arends al blazende: „He’k niet den hemel oan ’t weerspannige jong verdiend! Zie, den dokter is al de deur ien.—Loat me, went a’k geen rust krieg dan sloai ik d’r neer as ’en steen. ’t Karkas is mien krek as gekroakt!”En de dokter uut stad was al oan ’t bed van ’t arme Oarendskiend.Moeder Lina zag schichtig op, en streek zich langs ’t veurheufd. En ’en oogenblik loater ging er ’en schok deur de koamer. Moeder Lina riep: „O God van genoade!” ’En gluujend rood vloog Driekske langs ’t wit van de koaken. De blauwe oogen van Thijs ze gliensterden fel, asof ie kloar ien de zon zag. En Nolleke, voal peers verschoten, plofte ze ’t heufd ien de handen, en riep dan: „Miroakel! ’En dood mins weer lêvend! Miroakel van God!”Dat de dokter uut de stad, met ’en simpele loating, den ander van ’t darp ’en bril op den neus had gezet, dat most moar ien den tol blieven, zei Thijs, went de mins had kienders.—Wat ie vroeger[284]verordineerd had, ’t was toch alles richtig gewêst; en—wie ien ’t duuster, ’en ander die zien kan, nog moar vastholden wil, die is nog zoo kwoad niet.Krek twee moanden noa den nacht ien den tol, ha’j op de hoeve ’t Rijnland ien de Bêtuw, ’en andere okkoazie.Wat er te doen was, da’s ’t allererste op de hofstee van Nollekes voader te heuren.Nolleke is zoo rood as ’t kalkoensch gebroed dat buuten op ’t arf moar altied schrauwt, omdat ’t ielkreis klinkt asof er op ’t Rijnland ’en deur wordt dichtgesloagen.Of ’et doargunder geweerschieten is, en—of ’t van de kalkoenen lachen of kwoadheid zou wêzen.…? Nolleke weet ’et niet. Ze kiekt ien ’t spiegel:—Nee, dat ze geschreid het van nacht, en straks ook nog, dat ku’j niemeer zien. Wat vlamt heur ’en gloed ien ’t geloat! Boe! ’t zwart zieden kleed zit heur veuls te strak um ’t pestuur. Phu! ’t is um te bersten. Vort er mee!—Zóó, ien ’t gruune japon met de roode bluumkes kan ze zich ruuren. Welzeker, vigelant mot ze wêzen. Vader en moeder het ze belêzen um zonder hoat en nêteligheid, mee noar de Oarends’ te goan. As Nolleke nou eiges ’en strak gezicht zette dát zou gladweg verkeerd zin.En toch, ’t schiet heur weer noar de oogen: Nou ’t er op oankwiem, nou vuult ze toch meer as meer dat Bram nog diep in heur hart lei.—Krak, zei ’en stoel, went Nolleke viel d’r op neer.—Joa, diep ien ’t gemoed!—Zekerlik—as ze noadenkt—’t was gekheid gewêst, groote gekheid, went heur spichtige jungske was nooit met woord of doad uut den hartshoek gekommen. Kontroarie! Ens zeidie—toen ’t op ’en oavend wat gekkigheid wier: „Ge bint zoo zwoar van pestuur Nolleke.” En dan nog den dag veur ’t geval op den Hoogkant, toen zeidie: „Nolleke, weerd bi’j da’j gelukkig ien trouw wordt, moar, met pestuur van ’s gelieke.—Lief kneuterig jungske.…! En luuster, doar schrauwen de kalkoenen weer umdat ze schieten ter eere van hum en dat Vêluwsche kiend.—Dank God, spichtig schroal kerlje, dat ’et zoo’n lieflik dernje was en geen ander; dank God dat den Teunes Van Vlot.… Stil, de gekke mins is ’t niet te wieten dat ie onwoarheid en zottetoal sprak; en.… Nou schrok ze.„Nolleke! Kom ie? As we goan zullen dan wordt ’et hoog tied!” Nolleke vloog op.„Joa,” riep ze: „Joa!” En den palmdoek sloeg ze um ’t zwoare pestuur; en den streujen hoed met rooje en blauwe kornblommer zette ze op; en de neie zêmleeren handschoenen greep ze; moar zie, met den hoast berstten ze heur van de hand’.—Alêvel wat schêlt ’et—as d’r tóch zooveul berst ien de wêreld!—Vort nou noar ’t Oarendshuus, um er zêgen te wunsen oan ’t jong en zien Driekske.[285]’t Was er opgetuugd, heur! Toen Nolleke achter voader en moeder Janssen de mooi gesierde pronkkoamer van ’t Rijnland ientrooi, toen kon ze ’t niet gebêteren dat ze oan weerskant van de deurposten ’en vlerk van de gruune slingers met zich meezwiepte. Alêvel, ’t kwam geliekweg weer ien ’t fatsoen.En Janssen en de vrouw, ze zeien tegen heur buren,—de Oarends’—alschoon d’r ’en koeligheid zat:„Gods zêgen d’r op!” En tegen ’t jong met z’n fienneuzig bruudskiend: „Gods zêgen d’r op!” En tegen ’en mins, met groote blauw’ oogen, die stief veur zich uutkeek en zeker de bruuds-oome was: „Gods zêgen d’r op!”Zag Nolleke goed? Nee ’t was geen vergissing: die strakke groote blauw’ oogen sprongen êfkes ien troan’.Nolleke zag ’t. En, doar begon ’t weer te kloppen ien heur gemoed: moar toch, asof er ’en wicht van heur hart viel.—Erme mins! ’t was zien ooilam, dát had ie gezeid! ’t Licht in zien duusteren nacht.…Nolleke kos soms zoo wonderlik uutpakken. Met den streujen hoed ien de ééne, en de vastgegrepen hand van den tolboas ien de andere hand, zei ze met ’en stamp op den grond:„Zie, as ’etbruudskiendtroanenin die oogen weerd is, dan kan ze Bram Oarends wel op den deurslag d’r bij kriegen! Gods zêgen d’r op!”Bram is de wêreld te riek! As Nolleke van kiend afoan wat minder breed-moederke had gespeuld, nou ens sukkerzuut; hum droagende, sussende, traktierende; en dan weer, kletsende um de oor’: hier jong! zêk! Kommandieren asof ’t den hond ien den karnmeulen was, misschien zou Bram dan wel gemarkt en zelfs geleufd hebben dat Nolleke meer veur ’em vuulde as buurmanskiend. Moar ’t was hum nooit ekfetief ien de harsens gekommen dat één enkel mins, ien woarheid, aan Nolleke en hum as man en vrouw kos denken.—Voader? Noe joa, um ’t pestuur. Alêvel, noar ’t veurbeeld van voader en moeder had ie zoo’n adee, dat ’en honderdvieftig pond overwicht oan denéén of den anderenkant, nou krek geennoodzoakelikheidveur den balans ien ’t huwelijk was.Bram denkt er niet oan dat Nolleke veur hum op dit oogenblik nog wat anders vuult as ’t pleizier dat ie weer vigelant op de been is; en dat ie zoo’n schoapske van ’t eigen pestuur z’n wiefke mag nuumen.En Nolleke, nou ze Bram Oarends de hand drukt—wa’n andere hand as van ’t oarig fien snuuske, denkt Bram—nou zeit ze kelant:’t Was verdiende loon gewêst a’j van ’t gulzige drinken gekrepierd woart. Oan dát kind hei’j noast God ’t behoud van oe lêven te danken. ’k Zal ’en oog op ’t arf houen da’j goed veur d’r blieft! Sprêk van geluk da’k geen slecht, permantig vrouwmins met gestolen goud heb gevonden! Nou, ’t zal zoo wêzen met oe beien! Gods zêgen d’r op!”[286]En ’en half uurke loater zoaten ze allegoar, met nog anderen meer, oan den grooten disch. Stokvisch was nommer één; riendvleisch met grauwe erwten nommer twee; ham met groote boonen nommer drie; riestenbrei met sukker nommer vier en spekkoek met stroop nommer vief.„Êt ze met smoak en tot verzoadiging!”Toen ’t hoast zoo wied was gekommen, schonk boer Oarends zien hooge bierglas vol wien. Hij dronk, zeidie, allereerst op ’t jonge poar—noar den eisch; moar dan—dan dronk ie op zich eiges; went êten en drinken was niks, en, dat ’en moeder ’en kiend kreeg, dat was noar ’t bestoan van de vrouw, moar, dat ie metterdoad as voader z’n eenigste kiend van den dood weer lêvend had gemoakt, en dat zonder zien voart met de dillezjans ien zoo’n noodweer noar stad!geenmiroakel oan Bram zou geschied zin, dát kos iedereen getuigen: zoodoende dat ie dan dronk op de liefde van zich eiges veur zien jong, en dat de Heer hum nog lange joaren den dank van dat kiend as ’en arfdeil zou schenken, ien breedte en overvloed!Bram trok ’t lieve snuutje noar zich toe. Hie wist wie ’t bestier had gehad.—En oome Thijs die noast zien snuuske zat, hie heurde zoo’n roar geluid, en zuutjes zeidie:„De pertretten die zuuken mekoar. Hê snuuske: ’en mond noar beheuren?”„Mien goejerd!” zeit Driekske,en as ze den erm um oome z’n hals sleet, dan:„Hier hei’j d’r ook een.” En, ’t klinkt as ’en klökske.Toen ’t spekkoek op tafel kwiem, en de stroop ien stroalen d’r op wier gekringeld, toen kreeg Nolleke ’t weer te kwoad; moar, ze vermande zich. Ho! ’t was nou krek den tied om heur plan te besloan. Ze stond op, en, met ’en kleur as.… boer Oarends, zei ze:„Ik moet ook wat zeggen: Die ien ’t vette zitten, motten oan ’t schroale denken.—Ielkeen weet dat de veerknecht Teunes Van Vlot op den oavend dat Bram veur dood ien den tol lei, ’t verstand verloor. Zeker het ie ien ’t bootje—wachtende dat Bram zou kommen—’en slag of ’en schrik van den bliksem gekregen.—’t Is ’en oakelik ding a’j altied meint dat de duuvel oe achter de vodden zit.—Phu!” kwiem Nolleke d’r tussen: „En dóárum vrinden en brullofstgasten, um den ermen mins noar eisch te besteën, mot er ien den buul getast.”Van overspanning liepen Nolleke de peerels langs ’t geloat; moar, ze kreeg zêgen op den ienval: de erme krankzinnige mins, die—zoo docht ze—zeker al vroeger niet snik was gewêst, hie zou deur voader Janssen en ’t heele Oarendsnest, en nog anderen, gesteund en gestut worden.Op ’t zelfde oogenblik dat Nolleke vanden duuvelsprak, lei ’t hert op den Hoogkant goed verschanst ien den kuil, die Teunes Van Vlot er op dien oavend had gegroaven. En as et doar rustig herkauwende—moar toch altied luustrende, neerleit, te midden van de dorre bloai, die de harfst ien den kuul het gestreujd, dan denkt[287]het zeker niet, dat ie ’en trouwe blinde mins misschien veur ’en wreejen oanslag het bewoard. Ien ’t duuster toch, zou Teunes den blinde welzeker veur ’t jungske hebben gevat.—En vast denkt ’et hert met zien mooi gewei, al krek zoomin, dat ’et ’en zundig mins, veur heel zien lêven, as duuvel deur de harsens zal speulen.Toen de trouwfeesten uut woaren, goeng ielk noar zin eigen huus. Bram met zien wiefke noar de neie hoeve De Hartenkamp. Dat er ’en hart van ’t Hoog ien ’t spul was gewêst dat kos ie niet weten, moar datzien hartheelgoar op ’t Hoog was gewêst, dát wist ie sekuur.En Thijs, den ouwe Thijs Witte?—Wat Driekske ook gevleid en geschreid had, hie most noar den tol op den Hoogkant weerum. Met ’en olde nichte zol ie er ’t lêven prebieren. ’t Was bêter, veul bêter. En Driekske most zwiegen.—Noe, goed dan, prebieren!Moar nog geen joar noa de trouw, zat Thijs al veurgoed bie Bram en Driekske op De Hartenkamp. Doar, oan den heerd zou ie ’t werme huukske hebben, zoo lank as ie lêfde. Al had Driekske—dat handige vlugge wiefke oan Bram ’en best en trouw jungske, toch kos ze den blinde-kloarziende, niet missen, ien ’t lêven. En nóu—lieve mins, wat zou ze nóu zonder oome gewêst zin!Driekske zat, met ’en kussen ien den rug, halverwêge overeind ien de bedstee. Oome stond er veur met de blauwe oogen star op heur mond. Zien kos ie niet dat Driekske ’en heel klein köpke met ’en pluummutske ien den arm oan heur borst hiew; moar, heuren kos ie, o zoo best, Luuster:„Joa, allerliefst ziet mien kleine mol d’r uut oome,” zegt Driekske; „En hoe? Kiek, blonde hoarkes, zilverig, glanzig, krek as zien oome. ’t Veurheufd breed, en blank as ’en spiegelje. Oogen? blauwe kroaljes, ondeugend, o zoo ondeugend! ’En kinneke as ’en albaster. Wengskes, rond, licht rooje bollebloazers, och zukke oarige wengskes!”„En ’t munje Driekske? Noar beheuren?”„Nee oome, nee! ’t onderlipke krek ’en zuute meikars; en ’t bovenlipke.… de vleugels van ’en engelje!—Dot!” zei Driekske en ze mokkelde ’t kienje.„’t Is ’en pertret vanmienengel heelegoar!” zei oome: „God gêf dat ie wordt zóó as zien lieve moeder.”Doar kwiem volk.Of ’t zoo afgesproken was: voader en moeder Oarends kwiemen te geliek met de Janssens de koamer ien.Nolleke gaf bie ’t binnenkommenvoaderBram—’t was um te lachen, die spichtige jong nou alvoader!—noe, ze gaf hum ’t allererst ’en elleboogstoot; en dan:„Pak oan! ’En mik van vieftien pond zwoar; ’k het er raziens ien gebakken, die lust ie zoo gern.—Noe, met den pluummuts: Gods zêgen d’r op!”De mik plofte hoast op den grond, toen Bram ’em oannam uut den geknupten doek; zóó zwoar had ie d’r nooit een gezien.Moeder Lina, och, ze schreide van vreugd toen ze ’t kleintje ien[288]den erm had. En Oarends?—Hie was te vrêjen zeidie. De roem was uutgesloten, moar—al dat heil hadden ze metterdoad oan hum te danken, went, niewoar, as hie niet met de dillezjans.…„Bekend!” zei Nolleke. En dan: „’t Geet oe goed niewoarboerOarends?”Oarends zat op ’en stoel te bloazen. Nou trok ie ’en bedenkelik gezicht, en zuutjes:„Niemand markt ’et Nolleke; moar, da’k tegenswoordig zoo wel bin, en zelfs zoover loop, da’snietgoed; da’s ’enslechtteiken. Ik gleuf oan ’en sukkerterink; erst alles zuutigheid en overvloed en dan Nolleke,PAF, GENACHT SOAM!”[289]

Wat het geweest is?

In het dicht gebladert’ ter zij van het boschpad, heeft zich een hert gedurende het onweer schuil gehouden. Naderende voetstappen troffen zijn oor. Met den fijnen snuit naar boven en het fiere gewei in den nek, heeft het een wijle geluisterd.

Het hoort een klits-kletsend geluid door het slaan van den blinde op de natte takken veroorzaakt. Zijn lichaam trilt. De slag op de steenen jachtpaal heeft het bloed als kwik door de aders gestuwd. Het spant de spieren. Een zwaai van ’t gewei, en de takken en blaren wijken van een. Een rasschen sprong, en het snirpt door de bramen en heesters. Zijn voet drukt het boschpad.—Weer staat het en luustert. Van de hooge zij dreigt het gevaar.—Voort! Als een kever door de lucht, zoo snort het langs ’t hellend pad naar omlaag.—En, of de nachtschaduwen zijn ranken bouw[277]en gevleugelden voet ook verbergen: het nat gewei glinstert in het snel doorbrekende licht der maan, en flikkert langs de struiken en stammen, terwijl zijn oog bij ’t angstig voorwaarts jagen, vonken schiet van een koortsig vuur.

—’t Mot ’en hert of ’en ree zin gewêst, denkt de blinde, en alsof hij werkelijk meent dat de oude hond aan zijn zij loopt, fluistert hij: „Hier Turk, koest! d’r achter, stille, d’r achter!”

Een paar uren vroeger stapte Teunes de veerknecht op Veluwschen bodem het bosch in.

Wat ie van plan was dat wist ie; en dat ’et geen kwoad was, doar had ie nou heelegoar zekerheid van. Toen ie te middag nog soesde en bang veur de doad wier, toen had ie ien den koeistal, bloot toevallig, ’t oog op ’en spin gehad, en ’t onneuzele mugske dat ien ’t web vloog, was deur die eigenste spin uutgezogen, zoo netjes as ’en mins ’en glêske rood deur ’en piepestêlje opslurpt. Zie, en as dan den een ien de wêreld ’t lêven van den andernietnemen mocht, woar bleef ie dan met de spin en de mug en met Gods eigen uutvindsels? En ook—was ’t niet asof God zelf den road gaf: A’j in oe eigen belang mot agieren o mins, zie noar de spin, die kruupt óók in de hoeken en goat’.

—Welzeker. En wat de natuur zeit, datisde natuur. Geen mins zal zich eiges ongestraft zien goed loaten ontstêlen; dóárveur het God de messen en vuurwoapens ook ien de wereld geschoapen. En zou zoo’n kwiebes van ’en jong dan mien pestuur ien den weg stoan!—Wês geen kiend Teunes; as gij ’t mugske niet vangt dan geet die jong ien ’t eind toch met Nolleke strieken, went, die vlocht noar den Hoogkant da’s geen Oarendsvlocht; doar zouwen de ouwen op ’t nest toch sekuur ’en stökske veur stêken. Kortwieken, Teunes, dat er geen kop of steert van te zien blieft!

—Luuster, wat was doar?

—Niks; ’en dood stuk hout dat langs de bloai op den grond viel.—Arg onneuzel um dóárvan te schrikken.

’t Is al schiemerig ien de zwoare allee.—Kumt doar van verre ’en kar oan?—Joa, ’en kar met ’en os bespannen.—Vort dan, de loan uut, over de kleine beek gesprongen: den barg op!—Pad of geen pad, dat duut er niet toe.—Hier, op de helling, achter struuk’ en sparreboom’, kan geen mins hum zien. As de kar beneden veurbij is, dan zal ie ’t wark noast ’et boschpad beginnen. Joa, ’t kleine klauw-iezer het ie hier onder ’t wammes. Geen mins zou er arg ien hebben.—Wat zoo’n kar met ’en os langzoam veuruut geet! ’t Kumt niet noader.

Nou heurt ie toch ’t knoerpen van de roajen ien ’t spoor.

„Vort os! Hört!” roept de boer. En alweer roept ie ’t; en ’t geknoerp wordt starker.… En harder klinkt ’et, veul dichter bij:

„Hört ze’k! Vort!”[278]

Heere, wat schrok ie! Teunes’ hart sleet fel tegen ’t klauw-iezer oan.—De boer had ien ’t veurbijvoaren, noar dezen kant den barg opgekeken.

Heere bewoare, wa’n schrik!—Laffe jong, denkt Teunes: Die boer kos niks zien, geen spier. En is ie bêter as gij? Nee, ’k zeg nee.—Heur, nou roept ie weer: Vort os! Hört ze’k! en ’t erme beest sleet ie met z’n zwiep op den pokkel. Zou den os niet liever één por veurgoed, as dag op dag ’t geturf op zien moagere ribbenkast hebben!? Temtieren is ’t, doagen en jaren lang. Moar wat ikke wil, da’s ien ’en ummezienje gedoan. Die dood is, het er êvel geen weet van; en.… Dikke Nolleke zal mien wêzen, joa, met heur centen d’r bie!

Een paar uren later, toen Teunes op een kleinen afstand van het kronkelend boschpad, achter een braamstruik zijn werk reeds lang voltooid had, toen is hij bij ’t wachten op den armen Bram, van het zoo plotseling losbarstend onweer wel geschrokken, doch angst voor donder of bliksem kende de veerknecht niet. Dat onweer zou hem zelfs verfrisschen en moed geven. Niewoar, de Heer was óók zoo kienderachtig niet. As ’en huus of ’en mins of ’en beest den Heer ien den weg stoat, dan smiet Ie den bliksem d’r in. Noe, het de mins, die noar Gods beeld is geschoapen, geen donder of bliksem in zien macht niewoar, dan neemt ie ’en mes of wat veur de hand leit. De vroag blieft moar of ’et tennutteenveurdeilis; en—doar ku’j over rêkenen: Nolleke Janssen.… bóven bidden en wunsen!

—Geduld dan Teunes, zoo denkt de veerknecht voort: ’t schoap van ’en jong mot dezen weg afkommen. Geduld!—As ie kumt za’k ’em erst met ’en proatje.… Nee, niks geen proatjes, went ze zeggen wel dat de bosschen ooren hebben. Och, gekkeproat!—Moar, boschnimfen die alles afluusterden, die zin d’r toch vroeger wel gewêst. Joa, krek zoo goed as de weerwolven bie ons ien de Bêtuw. Van witte wieven he’k dukkels geheurd, die kommen moar zoo uut den grond.…—Kom jong, bi’j gek!—En toch, as er nou een, zoo ien éns uut den grond kwiem—hier uut den kuul.…

Teunes streek zich het uitbrekend angstzweet van ’t gelaat. En dan zich vermannende: Nou, woarum niet! ’k Zou zeggen: Wel juffer hoe geet ’et? Kom hier ’en bietje bij me zitten a’j plezier d’r ien hebt. A’j meint dat Teunes Van Vlot bang veur ’en vrouwspersoon is, dan bi’j van de wies af. Alêvel a’j soms streken ien ’t zin hebt, dan za’k van den amoer niet gediend wêzen, en, woar oe dan zoo’n bietje veur Teunes, went hier het ie ’en dingske van stoal, zoo scharp as ’en noald.

Moar zu’k heksenvolk doar hei’j geen tast en geen vat oan. Ze drêjen ’en mins den hals um eer dat ie ’t markt.—Alêvel ’t is loarie! Moar, as ’et tochwoarwas dat zu’k gespuus.… Nee,niet[279]woar! Kienderproat, allemoal gekketoal! Loat ze kommen veur den duuvel.…—Duuvels? da’sgeengekheid; boschduuvels die zin er, da’sheel zeker!—Peter Knoop het er een gezien, zwart as de nacht, met bokspooten en horns op den kop.—’k Zou op den duur niet ien ’t bosch willen wêzen; veural niet zooas nou met zoo’n duustere locht.—’t Schoap van ’en jong, woarum komt ie nog niet?—Luuster, ik heur wat.—Nou zal ’t er op los goan.—Stil; achter den boom.—Zoo! As ie krak veurbij is, dan griep ik ’em vast ien den strot.—Heur! Wa’n roar en snorrend gedreun? Zou ie den uutvoart zingen?—Kom moar menneke, ’t mes zal geliekweg de moat sloan.…

En de veerknecht tuurt en tuurt langs de donkere struiken van ’t boschpad noar boven; hij tuurt en luistert; zijn polsen slaan sterker; zijn hart bonst geweldig. En nu, ’t was alsof men den gorgel hem dichtkneep.

„O Harre Jezus!” heeft hij gegild.—Doar kwiem ie, den duuvel; doar was ie; zwart as de nacht met gluujende oogen en vlammende horns op den kop!—„O Harre Jezus, vort, vort!”

En geen twintig schreden van den boom waarachter de veerknecht zich schuil hield, blijft het hert, plotseling zijn vogelvlucht stuitende, als roerloos staan. De ranke voorpooten gestrekt, snuift het de lucht. Zijn gewei flikkert. Een sprong rechts, en, in ’t hout langs de struiken en stammen, is het spoorloos verdwenen.

Thijs Witte heeft een angstkreet gehoord.

—Wat ’et wêzen zol? Misschien ’en sprokkeloar, die veur ’t weer het geschuuld en van ’t hert is geschrokken. Dat er ’en hert gepassierd is, dat kan ie ruuken.

’En eindje wiejer gekommen, roept Thijs:

„Is hier iemand op ’t pad?”

Geen antwoord. Alles blieft doodelik stil.—Watte? zou ’et verbeilding gewêst zin? Krek op ’t oogenblik toen Thijs dien angstkreet heurde, toen docht ie oan Driekske. Had ie misschien den schrauw in zien binnenst geheurd? Was ’t ook de stem van ’t snuuske gewêst die ’em toeriep: Oome, loop harder. O mien erme jungske! Toe vort, eer ie starft!

En ien den tol was ’t alles ermoei en wanhoop.

Nolleke kos ’t niet uuthouen. Zoo’n oakelikheid had ze nooit ien de wêreld belêfd.

En boer Arends:

„Ik starf! Ik kan geen lucht kriegen!” had ie den heelen tied geroepen.

„Kom dan noar buuten,” had Nolleke gezeid, en ze had Oarends met de vuust ien de zij gestooten, went, woedend was ze; woedend dat de dikke kerel zoo’n voatdoek was, en—dat ze eiges geen hand ten nutte verruuren kos.

Zie, buuten was ’t weer donkere locht, rêgen en wiend. En ien de verte klonk ’en posthoorn.—Ien ’t eigenste oogenblik vloog ’t[280]kiend uut den tol óók noar buuten. Den tolboom smeet ze open.

„Och!” zucht Driekske, „wa’n duustere locht!—Ho! volk veur den woagen!” riep ze op d’eigen stond.

„Ho!” riep Kees op den bok; en de dillezjanspeerden stonden as kalvers; en de lanteerns schotenkriskrasblinkende stralen deur den woasem die er afsloeg.

—Gauw! Met één slag den tree neer; ’t portier open!—Klats! Weer dicht. En—krek toen de voerman: „Hiep, Hurt!” zei, viel dikke boer Oarends al steunend en zuchtend in ’t kussen van den stootenden snorwagen neer.

’t Was van Driekske ’en ienval en ’en bestiering gewêst.—As oome—zoo had ze gedocht, den dorpsdokter wel meugelik niet thuus had getroffen, of ook met dien donkeren onweersoavend ’en bietje in ’t ongereede was geroakt, hoe licht kon ’t lêven van ’t erme jong d’r mee gemoeid zin! Zoo’n vader die niks dee, dat mocht toch niet wêzen: Allo dan; en vort! hie most noar de stad.

Dikke Oarends schommelde en soesde en steunde ien den woagen; moar Nolleke—toen de dillezjans al bolderend wegschoof ien de natte donkerheid, toen beet ze zich eiges ien de karsrooje onderlip. Ze zag ’t ranke dernje uut den tol, weer vlug as ’en huusmus noar binnen wippen. Nee zóó’n gezwiendheid en zóó’n overleg en zóó’n dressuur—zelfs over den puffenden Oarends—doar had ze geen begriep van.—Nou, Nolleke kreeg ook ’en ienval. As ze oan moeders huus de slacht deejen, dan zou ze zes dikke metworsten noar den tol sturen, ielk zoo lank as ’en arm.

Om de streek van tienen stond oome Thijs op heete kolen ien ’t doktershuus. Ielk oogenblik kos dokter weerumkommen zeien ze, moar Thijs most wachten, altied wachten, al kreeg ie den kriewel in ’t lief.

Eindelik doar was ie. Goddank!

En Thijs wol dat dokter noe op stonde zol meegoan, went, noar alle berêkening was er uuterste nood. Alêvel, dokter—die den dokterstitel moar oannam, aldat ie niks meer as ’en plattelands heelmeester was—dokter had er geen trek ien.

—Thijs most begriepen—zoo had ie gezeid, dat ie krek schunnig nat was thuus gekommen. ’En dokter was óók ’en mins. Allinnig wie met ’en rietuug of ander gevoar kwiem, kos op doadelik meegoan rêkenen. Nou de moan op ’t ondergoan was, kon er êvel—met zoo’n duustere onweerslocht—oan geen voaren op den boschweg gedocht worden, en oan ’t loopen op ’t kronkelend boschpad nog veul minder.

—Moar dokter kos toch ’en luchte—lanteern—nemen, had Thijs geroajen, en gedrongen had ie met klem: „Kom dokter, ik bid oe eer ’et te loat is?”[281]

Ien ’t lange letste doar woaren ze dan met heur beien op ’t pad. En joa, alschoon de lucht zoo zwart as ’en moor was, deur ’t darp en langs den meulen goeng ’t alles best, Moar dan! den barg op, en wiejer ’t boschpad onder de zwoare beuken en loariks, jong, ’t was veur dokter ’en spul van belang!

„Ho! hei!” riep dokter opéns, want en snijjige wiend had zien licht uutgebloazen en stond ie pal ien ’t pikzwarte duuster.

Heel stil bie zich eiges, most Thijs d’r um lachen; zoo’n helderziende mins wiest geen road!

„Kom moar zuutjes-oan hier dokter,” zoo riep ie: „Geen nood! Joawel, vat ie den slip van mien olde schêperskiel moar. Zóó, op ’t sleuptouw achter mien oan; krek as de scheep’ achter de stomboots op den Rien. Joawel, bestig! Met alle plezier!”

En ’t wier doar oarigheid op ’t boschpad. Boven de dichte bloaren en denne-noalden, joeg ’en lucht as inkt, en d’r onder doar wees ’en stêkebliende oan ’en helderziende den weg.

„Joa bestig,” zei Thijs, „dokter mot zoo ien den pas moar meeloopen. Zie je; hier is de rooje steen; hier hei’j den doojen tronk:—klats, ’en tik op den jachtpoal; wat wiejer ’en slag op den beuk met z’n knoest as ’en wrat—tante Koatje genuumd.—En zoo goeng ’et al wiejer; en Turk—schoon al drie joaren dood—toch d’r achter, krek ien den pas, niet te gauw, moar sekuur.

„Heere bewaar ons!” riep de dokter.

„Watblief?” vroeg Thijs.

„Zoo’n bliksem!” was ’t antwoord: „en dat onder die hooge boomen!”

„Bliksem? Ei! Dan zuwwe ’t best doen um gauw uut ’t bosch op den stroatweg te kommen. Gunds zie ik ’t licht van den tol al; went hier—klats! hier he’k mien witte schoap, den berkeboom. Kom, ’k heur den hoagel van verre weer soezen, en, de erme jong leit te wachten. Kom dokter, vort!”

’En oogenblik loater toen Driekske „Goddank” riep, umdat ze oome met dokter den tol zag binnenstappen, en krek ook toen de hoagel suuzend en kletterend neersloeg ien den umtrek van ’t boschpad; rakk’lend op de lanteern en de roams van ’t tolhuus; springende, neerspattende op den stroatweg, en dáár, deur den joagenden wiend gezwiept ien witten glimp langs den duusteren berm,—op dien eigen stond, klonk er van den bargrug, niet ver van ’t pad, woar ’t jungske ’s mergens zoo vigelant gepassierd was, ’en akelik gesteun en gekarm.

Teunes Van Vlot, die den boarlikken duuvel gezien had, met horns en bokspooten en vuur ien de oogen, Teun lag nou met de erms slap, en met ’t heufd op ’en dikken boomwortel, star ien ’t duuster te kieken.—Vluchtende van ’t zandpad, is ie bij ’t afjagen van den bargrug, uutglitsend op de gladde denne-noalden, tegen den grond en met ’t heufd op ’en afgehakten sparreboom gesmakt, dat ’et gedreund had: „O God!” had ie geschrauwd, en loater was ’t stil geworden, oakelik stil.

Toen ie veur ’t erst de oog’ weer opsloeg, was ’t al ’en goed[282]uur gelêjen. Teun meinde dat ie met zwoare hoofdpien te bed lei. Luuster! De wiend sloeg deur ’t open roam, en de gardien van de bedstee fladderden en moakten spektoakel asof er ’en hoagelslag op ’t dicht gebloart’ van ’en bosch viel.—Nou schrikt ie op.—Wat was dat? Sloegen de hoagelsteen’ deur ’t bedstee-zolder hum op ’t gluujende heufd? Hie kiekt; hie speurt, en tuurt.…

—Heere God, woar was ie!? Joa, zie, nou weet ie ’t; hie lee ien ’t groote bosch. En gunds, doar gunds—zie je’m niet? doar, achter ’t dichte hout, doar steet den boarlikken duuvel! O Heere! O God!

En de hoagel grienzelde langs den bargrug. En Teunes, hoast bezwiemende van smert oan ’t fel gesmakte hoofd, zocht tastend den weg noar umlêg. Angstig gejoagd, kwiem ie in ’t eind bij de boot oan den Rien, en uutgeput viel ie ien ’t oakske neer, nog karmende en kreunende: „O Heere! O God!”

En terwijl zijn eigen duuvel den veerman nog steeds in ijlende droomen vervolgt, is ’t binnen den tol met Bram Oarends op ’t argste geschoapen.

—Neen, ’t zou zeker niet lang meer duren heeft dokter gezegd. Er was geen pols meer te voelen. Wat hij nog verzonnen en gedaan had om de levensgeesten op te wekken, ’t was vruchteloos geweest: „Ja, tegen Gods wil en tegen den dood moeten wij ’t opgeven,” had hij ten laatste gemompeld, en daarbij de wenkbrauwen opgetrokken als wilde hij zeggen, dat zulks voor de faculteit en inzonderheid voor een plattelandsheelmeester bepaald onaangenaam was.

„Wees bedaard vrouwtje,” sprak hij iets later tot de luid snikkende moeder, die hem, in haar smart, zijn onmacht verweet: „En bedenk dat ik meer voor je gedaan heb dan men billijkerwijs van mij kon verlangen. Een blinde te volgen, nietwaar.… in een noodweer? En, na een vermoeienden dag zijn rust geheel en al op te offeren.… me dunkt.…!”

Thijs begreep dat die moeder ’t niet langer kos oanheuren. Hie troonde dokter mee ien ’t kleine achterkämerke.—Zie zoo, hier kon dokter wat eten en drinken, en sloapen ook as ie ’t wol op den streuzakke doar.—Zie zoo! En zelf goeng Thijs weer hoastig noar veuren.

’t Was noarigheid; luuster, moeder Lina schreide nog starker; en och, nou roasde ze woest: „Mien kiend, mien lieve jong! Zien oogen stoan stief; zien oasem is weg! O God.… die ’t gedoan het die is.…”

„’En kiende met ’en hart zoo kloar as gewassen schoapswol,” fluistert Thijs: „dat zeit oe ’en bliende, die ’t schouwspel taxieren kan, juffer Oarends.”

En Nolleke—straks lodderoogende op ’en stoel, moar nou weer vlak op de been’, ze kos ’t niet verdroagen dat ’et vlug spichtig ding geblamierd wier:

„A’j ’t kiend de schuld gêft, dan mo’j ’t liever Hum doen, die ’t kiend het geschoapen! Wat er gedoan wordt dat duut de Heer!”

’t Was er bie Nolleke moar zoo uutgerold. Of ’t krek woar was[283]of niet, dat, dee d’r niet toe. Moar bij die moeder was ’t roak gewêst. Zie, dat de Heer ’t bestuur ien de hand hiew, dat was veur hoar ’en woord as zalf. En ’t wier weer kalmer ien ’t joagend gemoed. Alêvel dat heur eenige kiend, hier op den vremde, starvende was.… en dat heur leven en vreugd met zien letsten oajem veur altied vervloog.… O, ’t dee heur de handen wringen en karmen: „Heere God, neemmien; moarhum, loat ’em lêven!?”

—Nee, zoo was ’t niet besloten. Zie moar.… die oogen, ze brêken; de kleur wordt voaler en witter. Geen oajem is meer te heuren.

„Heere Jezus!—Kiend, liefste kiend!” gilt vrouw Lina: „Dokter! Hier!—Woar is z’n voader?—O bermhertige God!”

’t Was goed dat Nolleke Janssen ’en stevig pestuur had: vrouw Lina, die in mekoar zonk, ving ze op; en ’t spichtige dink, die wit as ’en doek op den dooje sting te kieken, gaf ze ’en stoot met den zwoaren elleboog, en zei:

„Toe, bi’j noe de kluts kwiet! Gauw ’en emmer koud woater, doar mot ze met ’t heufd ien!”

„Wàt Driekske.…. dood?” fluistert oome. En Driekske al snikkende:

„Joa oome, joa,DOOD!”

Moar luuster, ’en kar of ’en woagen houdt krek veur het tolhuusken stil. Thijs Witte is al buuten de deur. Den tolboom smiet ie open. Dat voartuug kan met ’en boodschap noar stad, wel meuglik van dienst zin.—Moar, heurt ie wel goed? Mot dathierwêzen? Is de man, die bloazend de tree van ’t rietuug doet kroaken, de dikke boer uut de Bêtuw? En, brengt ie ’en dokter nog mee uut de stad?

—Groote hemel, denkt Thijs, as die voader verneemt wat al geschied is, dan zal ’t ’en uutbarsting worden.

„Bin ie boer Oarends? Wacht êfkes. Ik mot oe sprêken,” zegt Thijs.

„Wachten? Zou ’k dóárum den dood te gemoet zin gegoan?” roept Arends al blazende: „He’k niet den hemel oan ’t weerspannige jong verdiend! Zie, den dokter is al de deur ien.—Loat me, went a’k geen rust krieg dan sloai ik d’r neer as ’en steen. ’t Karkas is mien krek as gekroakt!”

En de dokter uut stad was al oan ’t bed van ’t arme Oarendskiend.

Moeder Lina zag schichtig op, en streek zich langs ’t veurheufd. En ’en oogenblik loater ging er ’en schok deur de koamer. Moeder Lina riep: „O God van genoade!” ’En gluujend rood vloog Driekske langs ’t wit van de koaken. De blauwe oogen van Thijs ze gliensterden fel, asof ie kloar ien de zon zag. En Nolleke, voal peers verschoten, plofte ze ’t heufd ien de handen, en riep dan: „Miroakel! ’En dood mins weer lêvend! Miroakel van God!”

Dat de dokter uut de stad, met ’en simpele loating, den ander van ’t darp ’en bril op den neus had gezet, dat most moar ien den tol blieven, zei Thijs, went de mins had kienders.—Wat ie vroeger[284]verordineerd had, ’t was toch alles richtig gewêst; en—wie ien ’t duuster, ’en ander die zien kan, nog moar vastholden wil, die is nog zoo kwoad niet.

Krek twee moanden noa den nacht ien den tol, ha’j op de hoeve ’t Rijnland ien de Bêtuw, ’en andere okkoazie.

Wat er te doen was, da’s ’t allererste op de hofstee van Nollekes voader te heuren.

Nolleke is zoo rood as ’t kalkoensch gebroed dat buuten op ’t arf moar altied schrauwt, omdat ’t ielkreis klinkt asof er op ’t Rijnland ’en deur wordt dichtgesloagen.

Of ’et doargunder geweerschieten is, en—of ’t van de kalkoenen lachen of kwoadheid zou wêzen.…? Nolleke weet ’et niet. Ze kiekt ien ’t spiegel:—Nee, dat ze geschreid het van nacht, en straks ook nog, dat ku’j niemeer zien. Wat vlamt heur ’en gloed ien ’t geloat! Boe! ’t zwart zieden kleed zit heur veuls te strak um ’t pestuur. Phu! ’t is um te bersten. Vort er mee!—Zóó, ien ’t gruune japon met de roode bluumkes kan ze zich ruuren. Welzeker, vigelant mot ze wêzen. Vader en moeder het ze belêzen um zonder hoat en nêteligheid, mee noar de Oarends’ te goan. As Nolleke nou eiges ’en strak gezicht zette dát zou gladweg verkeerd zin.

En toch, ’t schiet heur weer noar de oogen: Nou ’t er op oankwiem, nou vuult ze toch meer as meer dat Bram nog diep in heur hart lei.—Krak, zei ’en stoel, went Nolleke viel d’r op neer.—

Joa, diep ien ’t gemoed!—Zekerlik—as ze noadenkt—’t was gekheid gewêst, groote gekheid, went heur spichtige jungske was nooit met woord of doad uut den hartshoek gekommen. Kontroarie! Ens zeidie—toen ’t op ’en oavend wat gekkigheid wier: „Ge bint zoo zwoar van pestuur Nolleke.” En dan nog den dag veur ’t geval op den Hoogkant, toen zeidie: „Nolleke, weerd bi’j da’j gelukkig ien trouw wordt, moar, met pestuur van ’s gelieke.

—Lief kneuterig jungske.…! En luuster, doar schrauwen de kalkoenen weer umdat ze schieten ter eere van hum en dat Vêluwsche kiend.—Dank God, spichtig schroal kerlje, dat ’et zoo’n lieflik dernje was en geen ander; dank God dat den Teunes Van Vlot.… Stil, de gekke mins is ’t niet te wieten dat ie onwoarheid en zottetoal sprak; en.… Nou schrok ze.

„Nolleke! Kom ie? As we goan zullen dan wordt ’et hoog tied!” Nolleke vloog op.

„Joa,” riep ze: „Joa!” En den palmdoek sloeg ze um ’t zwoare pestuur; en den streujen hoed met rooje en blauwe kornblommer zette ze op; en de neie zêmleeren handschoenen greep ze; moar zie, met den hoast berstten ze heur van de hand’.—Alêvel wat schêlt ’et—as d’r tóch zooveul berst ien de wêreld!—Vort nou noar ’t Oarendshuus, um er zêgen te wunsen oan ’t jong en zien Driekske.

[285]

’t Was er opgetuugd, heur! Toen Nolleke achter voader en moeder Janssen de mooi gesierde pronkkoamer van ’t Rijnland ientrooi, toen kon ze ’t niet gebêteren dat ze oan weerskant van de deurposten ’en vlerk van de gruune slingers met zich meezwiepte. Alêvel, ’t kwam geliekweg weer ien ’t fatsoen.

En Janssen en de vrouw, ze zeien tegen heur buren,—de Oarends’—alschoon d’r ’en koeligheid zat:

„Gods zêgen d’r op!” En tegen ’t jong met z’n fienneuzig bruudskiend: „Gods zêgen d’r op!” En tegen ’en mins, met groote blauw’ oogen, die stief veur zich uutkeek en zeker de bruuds-oome was: „Gods zêgen d’r op!”

Zag Nolleke goed? Nee ’t was geen vergissing: die strakke groote blauw’ oogen sprongen êfkes ien troan’.

Nolleke zag ’t. En, doar begon ’t weer te kloppen ien heur gemoed: moar toch, asof er ’en wicht van heur hart viel.—Erme mins! ’t was zien ooilam, dát had ie gezeid! ’t Licht in zien duusteren nacht.…

Nolleke kos soms zoo wonderlik uutpakken. Met den streujen hoed ien de ééne, en de vastgegrepen hand van den tolboas ien de andere hand, zei ze met ’en stamp op den grond:

„Zie, as ’etbruudskiendtroanenin die oogen weerd is, dan kan ze Bram Oarends wel op den deurslag d’r bij kriegen! Gods zêgen d’r op!”

Bram is de wêreld te riek! As Nolleke van kiend afoan wat minder breed-moederke had gespeuld, nou ens sukkerzuut; hum droagende, sussende, traktierende; en dan weer, kletsende um de oor’: hier jong! zêk! Kommandieren asof ’t den hond ien den karnmeulen was, misschien zou Bram dan wel gemarkt en zelfs geleufd hebben dat Nolleke meer veur ’em vuulde as buurmanskiend. Moar ’t was hum nooit ekfetief ien de harsens gekommen dat één enkel mins, ien woarheid, aan Nolleke en hum as man en vrouw kos denken.—Voader? Noe joa, um ’t pestuur. Alêvel, noar ’t veurbeeld van voader en moeder had ie zoo’n adee, dat ’en honderdvieftig pond overwicht oan denéén of den anderenkant, nou krek geennoodzoakelikheidveur den balans ien ’t huwelijk was.

Bram denkt er niet oan dat Nolleke veur hum op dit oogenblik nog wat anders vuult as ’t pleizier dat ie weer vigelant op de been is; en dat ie zoo’n schoapske van ’t eigen pestuur z’n wiefke mag nuumen.

En Nolleke, nou ze Bram Oarends de hand drukt—wa’n andere hand as van ’t oarig fien snuuske, denkt Bram—nou zeit ze kelant:

’t Was verdiende loon gewêst a’j van ’t gulzige drinken gekrepierd woart. Oan dát kind hei’j noast God ’t behoud van oe lêven te danken. ’k Zal ’en oog op ’t arf houen da’j goed veur d’r blieft! Sprêk van geluk da’k geen slecht, permantig vrouwmins met gestolen goud heb gevonden! Nou, ’t zal zoo wêzen met oe beien! Gods zêgen d’r op!”

[286]

En ’en half uurke loater zoaten ze allegoar, met nog anderen meer, oan den grooten disch. Stokvisch was nommer één; riendvleisch met grauwe erwten nommer twee; ham met groote boonen nommer drie; riestenbrei met sukker nommer vier en spekkoek met stroop nommer vief.

„Êt ze met smoak en tot verzoadiging!”

Toen ’t hoast zoo wied was gekommen, schonk boer Oarends zien hooge bierglas vol wien. Hij dronk, zeidie, allereerst op ’t jonge poar—noar den eisch; moar dan—dan dronk ie op zich eiges; went êten en drinken was niks, en, dat ’en moeder ’en kiend kreeg, dat was noar ’t bestoan van de vrouw, moar, dat ie metterdoad as voader z’n eenigste kiend van den dood weer lêvend had gemoakt, en dat zonder zien voart met de dillezjans ien zoo’n noodweer noar stad!geenmiroakel oan Bram zou geschied zin, dát kos iedereen getuigen: zoodoende dat ie dan dronk op de liefde van zich eiges veur zien jong, en dat de Heer hum nog lange joaren den dank van dat kiend as ’en arfdeil zou schenken, ien breedte en overvloed!

Bram trok ’t lieve snuutje noar zich toe. Hie wist wie ’t bestier had gehad.—En oome Thijs die noast zien snuuske zat, hie heurde zoo’n roar geluid, en zuutjes zeidie:

„De pertretten die zuuken mekoar. Hê snuuske: ’en mond noar beheuren?”

„Mien goejerd!” zeit Driekske,en as ze den erm um oome z’n hals sleet, dan:

„Hier hei’j d’r ook een.” En, ’t klinkt as ’en klökske.

Toen ’t spekkoek op tafel kwiem, en de stroop ien stroalen d’r op wier gekringeld, toen kreeg Nolleke ’t weer te kwoad; moar, ze vermande zich. Ho! ’t was nou krek den tied om heur plan te besloan. Ze stond op, en, met ’en kleur as.… boer Oarends, zei ze:

„Ik moet ook wat zeggen: Die ien ’t vette zitten, motten oan ’t schroale denken.—Ielkeen weet dat de veerknecht Teunes Van Vlot op den oavend dat Bram veur dood ien den tol lei, ’t verstand verloor. Zeker het ie ien ’t bootje—wachtende dat Bram zou kommen—’en slag of ’en schrik van den bliksem gekregen.—’t Is ’en oakelik ding a’j altied meint dat de duuvel oe achter de vodden zit.—Phu!” kwiem Nolleke d’r tussen: „En dóárum vrinden en brullofstgasten, um den ermen mins noar eisch te besteën, mot er ien den buul getast.”

Van overspanning liepen Nolleke de peerels langs ’t geloat; moar, ze kreeg zêgen op den ienval: de erme krankzinnige mins, die—zoo docht ze—zeker al vroeger niet snik was gewêst, hie zou deur voader Janssen en ’t heele Oarendsnest, en nog anderen, gesteund en gestut worden.

Op ’t zelfde oogenblik dat Nolleke vanden duuvelsprak, lei ’t hert op den Hoogkant goed verschanst ien den kuil, die Teunes Van Vlot er op dien oavend had gegroaven. En as et doar rustig herkauwende—moar toch altied luustrende, neerleit, te midden van de dorre bloai, die de harfst ien den kuul het gestreujd, dan denkt[287]het zeker niet, dat ie ’en trouwe blinde mins misschien veur ’en wreejen oanslag het bewoard. Ien ’t duuster toch, zou Teunes den blinde welzeker veur ’t jungske hebben gevat.—En vast denkt ’et hert met zien mooi gewei, al krek zoomin, dat ’et ’en zundig mins, veur heel zien lêven, as duuvel deur de harsens zal speulen.

Toen de trouwfeesten uut woaren, goeng ielk noar zin eigen huus. Bram met zien wiefke noar de neie hoeve De Hartenkamp. Dat er ’en hart van ’t Hoog ien ’t spul was gewêst dat kos ie niet weten, moar datzien hartheelgoar op ’t Hoog was gewêst, dát wist ie sekuur.

En Thijs, den ouwe Thijs Witte?—Wat Driekske ook gevleid en geschreid had, hie most noar den tol op den Hoogkant weerum. Met ’en olde nichte zol ie er ’t lêven prebieren. ’t Was bêter, veul bêter. En Driekske most zwiegen.—Noe, goed dan, prebieren!

Moar nog geen joar noa de trouw, zat Thijs al veurgoed bie Bram en Driekske op De Hartenkamp. Doar, oan den heerd zou ie ’t werme huukske hebben, zoo lank as ie lêfde. Al had Driekske—dat handige vlugge wiefke oan Bram ’en best en trouw jungske, toch kos ze den blinde-kloarziende, niet missen, ien ’t lêven. En nóu—lieve mins, wat zou ze nóu zonder oome gewêst zin!

Driekske zat, met ’en kussen ien den rug, halverwêge overeind ien de bedstee. Oome stond er veur met de blauwe oogen star op heur mond. Zien kos ie niet dat Driekske ’en heel klein köpke met ’en pluummutske ien den arm oan heur borst hiew; moar, heuren kos ie, o zoo best, Luuster:

„Joa, allerliefst ziet mien kleine mol d’r uut oome,” zegt Driekske; „En hoe? Kiek, blonde hoarkes, zilverig, glanzig, krek as zien oome. ’t Veurheufd breed, en blank as ’en spiegelje. Oogen? blauwe kroaljes, ondeugend, o zoo ondeugend! ’En kinneke as ’en albaster. Wengskes, rond, licht rooje bollebloazers, och zukke oarige wengskes!”

„En ’t munje Driekske? Noar beheuren?”

„Nee oome, nee! ’t onderlipke krek ’en zuute meikars; en ’t bovenlipke.… de vleugels van ’en engelje!—Dot!” zei Driekske en ze mokkelde ’t kienje.

„’t Is ’en pertret vanmienengel heelegoar!” zei oome: „God gêf dat ie wordt zóó as zien lieve moeder.”

Doar kwiem volk.

Of ’t zoo afgesproken was: voader en moeder Oarends kwiemen te geliek met de Janssens de koamer ien.

Nolleke gaf bie ’t binnenkommenvoaderBram—’t was um te lachen, die spichtige jong nou alvoader!—noe, ze gaf hum ’t allererst ’en elleboogstoot; en dan:

„Pak oan! ’En mik van vieftien pond zwoar; ’k het er raziens ien gebakken, die lust ie zoo gern.—Noe, met den pluummuts: Gods zêgen d’r op!”

De mik plofte hoast op den grond, toen Bram ’em oannam uut den geknupten doek; zóó zwoar had ie d’r nooit een gezien.

Moeder Lina, och, ze schreide van vreugd toen ze ’t kleintje ien[288]den erm had. En Oarends?—Hie was te vrêjen zeidie. De roem was uutgesloten, moar—al dat heil hadden ze metterdoad oan hum te danken, went, niewoar, as hie niet met de dillezjans.…

„Bekend!” zei Nolleke. En dan: „’t Geet oe goed niewoarboerOarends?”

Oarends zat op ’en stoel te bloazen. Nou trok ie ’en bedenkelik gezicht, en zuutjes:

„Niemand markt ’et Nolleke; moar, da’k tegenswoordig zoo wel bin, en zelfs zoover loop, da’snietgoed; da’s ’enslechtteiken. Ik gleuf oan ’en sukkerterink; erst alles zuutigheid en overvloed en dan Nolleke,PAF, GENACHT SOAM!”[289]

Back to Index Next