Caput IX.Terra Boum.
Terra Boum.
Tertiopost prœlium mane montes Italiæ conspeximus. Sinum ingressi, ad Septemtrionem a quo pæninsula iacet Iapygea, pedetentim ad ostia pervenimus fluminis, leni lapsu planitiem, inter lætos campos, lucis pinuum ac rhododendrorum, et irriguis pratis diversum. In regionibus mediterraneis, ad centena circiter a littore stadia, iugum montium liventium, ex parte sylvestrium, sese extollebat, partim cacuminibus asperis ac præruptis distinctum. Ad anchoras iaciendas satis idoneum locum nacti, et, quod tam aqua, quam pro pecore pabulum comparandum erat, statui sine mora consistere, ac, navibus destinatis, terram petere. Omne itaque pecus, terrá potitus, in pascua dimisi. Opus tamen hoc omni difficultate non carebat. Gregem itaque Bichri commisi, qui cum aliquot armatis, inter hos nostris captivis, eo conabatur armentum agere, ubi pabulum abundanter suppetebat. Hoc eo statuendum putavi, ut armentum in littore naves usque ad Fretum Siculum sequeretur, ubi nisi interea vendere potuerim, naves iterum conscenderet.
“Parum videtur verosimile hicce terrarum boves vendi posse,” asseverat Himilco; “in Vitalia enim sumus, terrá vitulorum. Si capras adtulissemus, cuiusmodi Ioniis dederamus, facile esset emptores reperire. Bobus idgenus hi homines abundant ultra suam indigentiam.”
“Fortasse vera memoras; tamen oportebit nos loca culta, et incolis frequentia, loco harum solitudinum reperire, atque hos Italos, sive Vitalos, utrumlibet sit rectius, alicubi convenire. Necesse quoque est, etiam hic, in Meridie, Iapyges habitare, non tantum in Septemtrione. Callesne etiam dialectum Iapygeam?”
Himilco negabat dialectum quidem Iapygum se callere, sed asserebat se quandam notitiam linguæ Vitalorum habere, perinde atque eius, quá Osci, Marsii, Volsci, Samnites, Umbri, Sabelliique littorum Orientalium, atque Latini Occidentalium, utuntur. Insuper addidit Gisconem satis peritum esse Rasennarum linguæ, cuius usus in regione ad Caurum esset.
Nunc interpres septem captivorum Phocæorum quodammodo dubitabundus ad me accessit, veluti qui quod peteret, haberet. Nomen illi Aminocli erat. Sic ille me affatur:
“Rex Phœnicum!”
Abnui appellationem, docuique eum navarchum me vocari debere.
“Navarche Phœnicum,” inquit, “velis, obsecro; mihi dicere, quá in terrarum plagá versemur.”
“In Italia,” respondi, “in terra armentorum.”
“Sed in qua parte eius?”
“In ea,” inquam, “quæ a diversissimis tribubus Vitalorum incolitur. Ad Meridiem enim, atque ad Ortum solis cum Septemtrione, Iapyges incolæ appellantur; longe hinc ad Septemtrionem Rasennæ vivunt, qui magnas erigunt urbes, atque in fertilissimis ultra montes vallibus regem habent.”
“Nos de his,” inquit Aminocles, “nihil scimus.”
“Exspecta modo paulisper,” interloquitur Himilco, “si forte tuam memoriam aliquo modo refocillare queamus; audi, Phocæe! Nunquamne de Oscis fando audivisti?”
“De Opicis? certe audivi,” respondit ille. “A maioribus nostris traditum tenemus, in prisca vetustate, antea quam Dodonam condidissemus, quin antequam ad Acheloum sedes posuissemus, quum usque frigidas ultra Thraciam terras incoluissemus, in societate cum gente, Opicorum nomine, nos vitam degisse. Iis temporibus continentis, insularumque incolæ Leleges, Pelasgi, gigantes, pumilique, item, monstra fuerunt; sed Dii, iis sublatis, nobis viam paraverunt. Si tuiOpsciiidem fuerint qui hiOpici, me de iis antehac audisse probabile puto.”
“Perperam hominem conturbari existimo,” interposui ego, “vides eum te non intelligere.”
“Exspecta parumper,” persistit Himilco, “tamen fortasse evincam. Dic, sodes, Aminocles, unquamne de Tyrseniis audivisti?”
“Nunquam!” respondit Phocæus.
“Curiosum;” mussat secum Himilco. “At ego sæpenumero audivi Græcos de Vitalia loquentes, incolas eius estTyrsenos, velTyrrhenosab iis appellari; tentandum mihi est iterum. Notine tibi sunt Siculi, Cyclopes, Læstrygones?” elatá voce interrogabat.
Vultus hominis extemplo mutabatur.
“Quid? ain’ tu,” clamitat ille pavore quodam exagitatus, “nos revera in terram venisse eiusmodi hominum?”
“Ita, profecto!” ait illi Himilco, in stomacho ridens, ob propositum assecutum; “hæc, inquam terra est Læstrygonum, illic autem insula est, quam Cyclopes, Siculi, aliique idgenus incolunt. Visum eos ibimus, simul ac Scyllam et Charybdim superaverimus.”
Tandem etiam in cachinnum erupit, quum Aminoclen manus convellentem gemendo fari audisset:
“O, multo satius erat in pugna periisse, quam in terram talium monstrorum venire. O me miserum!”
Omnes ridere cœpimus. Terrorem eius videntes, nemo risum continere poterat.
“Sile, caudex!” eum commoneo, “Læstrygones enim non tibi nocebunt; plurimos eorum conveniemus, nec te devorabunt.”
Dum hæc loquor, is, qui excubias agebat, certiorem me fecit circa quinquagenos homines per planitiem versus nos appropinquare. Ii quidem haud magná nostri fiduciá duci videbantur: nam in extrema sylva dubitantes hæserunt, incerti, utrum versus nos progredi, an regredi magis usui futurum esset. Tandem statui timorem iis discutere, facereque ut accedere auderent, more nempe meo solus iis obviam processi, bonumque animum, quoquo modo poteram, iisdem significavi. Extemplo duo eorum progressi, mihi obviam venerunt. Homines erant robusti, bene pasti, humeris angularibus, mediocris altitudinis; vultu erant fusci, barbá spissá, comis cincinnis, cum capronis in frontibus minus elatis. Lacerti, cruraque eorum prorsus erant nuda, capita nulla re erant tecta; cæteroquin reliquum corpus genus gausapæ, e lana rudi, cui genus pallii superiniectum erat, tegebat, cuius lacinia effusa per humeros traiecta pendebat. Singuli eorum probe armati erant, binis hastis brevioribus, cum spiculis cupreis, pugioneque muniti; plurimi eorum etiam venabula, vel machæras e balteis pendentes, alii arcus et sagittas secum gerebant.
Alter adventantium alterum antegressus, linguá Italicá sic me inclamat:
“Quis tu es? et quid venisti?”
Himilco, qui mecum itabat, eádem linguá reclamat mercatores nos esse, e terris longinquis venisse, et cum iis commercari velle.
“At non Rasennæ vos estis, nec ad abigenda armenta nostra venistis?”
“Nec quidquam eius rei,” respondimus illi, “Phœnices nos sumus ex Oriente. Descendite nobiscum ad littus, et videbitis nostras merces venales.”
Ambo eorum ad socios regressi, consultari videbantur, sed mox iterum reversi, alter eorum ita clamat:
“Has duas hastas ad utrumque latus meum videtisne? hi fient nostri termini;” tunc lanceá sua inter utramque defixá sic fatur:
“Si vel unum passum ultra hastam hanc feceritis, in numero hostium nobis eritis.”
Himilco rursus verbis, nullo pacto nobis in animo esse illos vel minimá iniuriá afficere, confirmavit; quo audito, propius accesserunt. Princeps eorum nos docuit se Samnites Sabellicos esse, velleque a nobis certiores fieri, quid nos pro pastura nostri armenti solvere vellemus. Eos per Himilconem certiores reddi volui, futurum esse, ut nos pro pastura eos libenter compensemus.
Nunc, vicissim, meum erat limites statuere. Fecimus itaque paxillos, quos terræ impulimus, allatoque fune, hos constrinximus, et sic cancellos quodammodo ereximus, monuimusque Samnites, nequis eorum nostros limites transgrederetur. Cautela mea iis minime displicuit, ac mox satis magna eorum turba ad cernendas merces nostras affluxit. Hi moribus agrestiores Græcis, magisque suspiciosi erant, nec sine difficultate poteram eos inducere, ut mercarentur. Pedetentim tamen fiduciam eorum conciliavi, ex parte dumtaxat. Denique docuerunt me agricolatui se fere nihil esse deditos, nec proinde frumenta, oleraque nobis afferre posse; sed si oves, capras, bovesque comparare vellemus, iis se maxime abundare. Itaque attulerunt nobis plures sues, ac nefrendes semiferas, quæ vicissim curiositatem Sammai, atque Bichri excitarunt, utpote cuiusmodi animalia ipsi antehac conspexerint nunquam. Panificii Samnites prorsus imperiti, genere pulpamenti, quodmazaappellant, vescuntur; sed, quoniam aliorum ante nos Phœnicum beneficio pastas gustaverant nunc modum atque rationem panem faciendi a nobis doceri admodum cupiverunt. Multa et varia quoque de nostris vinis quæsiverunt, tametsi id multo minus quam Græci appetiverint.
Postero die mane etiam maior eorum frequentia ad nos concurrit. Animadverti proximá nocte quaquaversum plures ignes ab iis accensos fuisse, unde ego coniectabam iis indiciis suos undique populares convocare; quapropter et ego præsidia mea duplicanda curavi. Attamen mox comperi nullum locum angori dandum, quod nullo adverso hi consilio ducebantur; quin mea cavendi consilia, ne ultra quinquaginta eorum uno tempore aream nostram intrarent, bono animo exceperunt, ac turmatim extra fines suam vicem patienter opperiebantur. Universim, hi longe pacatiores, multoque minus obstreperos quam Dores se præbuerunt.
Præter cæteras alias res magnam copiam corallorum adtulerunt, quæ post singulas quasque tempestates ab undis in littus everri solent; sed non raro ipsi quoque e caducis lintribus ac ratibus suæ propriæ artis prosilientes ipsi expiscantur. Namque, tametsi navigatione parum valeant, natatores urinatoresque eximii sunt. Urinatores vero omnium longe clarissimi Iapyges sunt,illi nempe qui inter Samnites vivunt; tum etiam Bruttii atque ipsi Iapyges, proprie sic appellati. Horum aliqui inter nostros Samnites spectatores cognosci poterant, quod plerumque proceriores atque imberbes erant, capitibus rotundioribus, vultuque magis fusci, et ex magna parte Cydoniis consimiles.
Duos omnino dies absumpsimus permutandis et cambiendis meis mercibus, onustáque prædá, erga coralla, quæ exiguo spatio condi poterant. Naves captas, postquam vacuefactæ erant, præter duas, dirui iussi. Ex his, diruptá tabulatione, cuius usum capere poteramus, atque malis, siquando novis antennis aut aliis tignis egeremus, aliud nihil servavimus. Post omnem prædam emutatam erga eas merces quas ego præstinaveram, ocellis vitreis, spiculis, gladiorum mucronibus solvere cœpi. Mucrones hi tantopere concupiscebantur, ut quum vix siclum valerent singuli, coralla obtinerem fere quadringentorum siclorum valoris. Quum me mirari dicerem quod tantam haberent corallorum copiam, docuerunt me ea longo temporis spatio congesta fuisse, item, sibi in animo fuisse omnia in emporio, quod Phœnices in ora occidua condiderant, vendere, sed nostro opportuno adventu molestiá eò migrandi se liberatos fuisse. Addiderunt insuper gratum sibi admodum facturum fuisse, si capras illis vendere potuissem; aiebant etiam illas capras, quas nostri populares Marsiis atque Volscis vendiderant, in montanis regionibus, ad Septemtrionem, admodum diffundi ac numero augeri.
Samnites nullos certos pagos habent, sed in tuguriis, plerumque ex arundinibus, sarmento pro tecto constratis, e luto argillaceo oblitis, et in speciem vicorum ordinatis, vivunt. Agros parum exercent, atque Latini, ad oram Occiduam, præsertim qui vallem Tiberis incolunt, eos agricolatu superant. Præterea Latini oppidum quoque, Albam vocatum, habent, in edito loco, montem inter et lacum positum. Secundum littora unus nonnisi portus mihi cognitus est, et is Rasennarum est, vocaturque Populonia. Hi Rasennæ nautæ non contemnendi sunt; quin eos plane audaces ac procaces esse piratas iam pridem fando accepi; sed hic, in littoribus Samnitum fato quodam evenit ut id propriá etiam experientiá confirmare possem.
Negotiis itaque omnibus, quæ ex re erant, absolutis, iamquæ ad profectionem pertinerent parare cœpi, quum quidam Samnitum anhelus ad socios currendo venit, quos quum assecutus erat aliquid proclamavit, quod omnes in magnam commotionem egit.
“Quid rei apud illos?” quærit Himilco, “omnes furere videntur. Numquid Deus Nergal, capite gallinaceo, eos insectatur?”
Commotio tota mox clare constabat.
“Piratæ! piratæ!” vociferantur complures Samnites halitantes.
“Propere, Phœnices, cavete vobis! Tyrrheni appropinquant. Modo circuierunt promontorium, ac nos confestim adorientur; facessite! ad montes! ad montes!”
His auditis Ionam tubam canere, omnesque meos ad suam quemque navim convocari iussi. Hannibal quoque sine mora interposita, galeam cataphractamque induit, armatos suos collegit, inter quos et septem Phocæi numerabantur. Præfectus item remigum, flagro in manu, suos omnes ad remos coegit, ac brevi tria stadia a littore aberamus, ad decertandum parati. Sammai, quamquam sua dextra gerendi gladii compos non erat, tamen gratulabatur sibi lævá usque satis posse.
“Quinam sunt illi boni amici, quibus alma fortuna nos hodie occurrere vult?” quærit Bichri cum leni risu, dum pharetram induebat, arcumque aptabat.
Docui eum Tyrrhenos, sive Rasennas, hos esse, ex Occidua et Septemtrionali Italiæ parte, qui aliquando mercari consuevissent, plus tamen quæstu piratico victum mereri solitos, secundum oras maritimas; atque licet me nunquam audivisse eos cum Phœnicibus fuisse congressos, sed vix ullum superesse dubium arbitrari, quin satis magnam copiam mercium naves eorum vectare, ut eos adoriri, nobis operæ pretium esse ducam.
“Mihi quidem,” inquit Hannibal, “ii plane novi homines sunt, ac fieri posse confido novam rationem pugnandi nos docere eos posse. Gustare fortasse gestiunt saporem clavæ Chaldaicæ, quam Rex David mihi donarat.”
Verum itaque rerum statum cognoscere cupiens,Cabirosad experiendum præmisi, eamque littori hærere, donec ad extremam terræ linguam attingeret, unde illi amplissimus regionis prospectus pateret iussi. Ea a speculatione mox reversa nuntiabat quinas ibi videri naves specie longiores, ac per otium versus nos cursum tenere, brevibusque flexivicibus auram captare, atque futurum ut intra dimidiæ horæ spatium compareant.
Ut mecum volvitabam quid potissimum factu opus esset, duæ naves Græcanicæ, quas a demolitione servaveram, oculis mihi inciderunt, et in mentem mihi venit hoc in rerum discrimine iis uti posse.
“Heus, Himilco,” quæro ex eo, “quidnam catapirates indicat?”
“Denos cubitos aquæ, fundumque saxosum,” statim respondet ipse.
Gisco inAstartierat, quo aCabirisnuntium allatum venerat.
“Dic mihi, mi Gisco, velim,” ab eo quæro, “quantum aquæ piraticæ naves Tyrrhenorum calcent? senosne cubitos?”
“Sic, Navarche,” respondit ille, “senos cubitos, minimum; nam supra aquam humiles quidem videntur, sed subsiduæ sunt, nec nisi ingens onus eas a nutatione ac volutatione continet.”
“Esto! i ergo ad eas duas naves, effringe ac merge eas coram mea navi,illic!” dixi illi, digito locum indicans.
Himilco atque Gisco admodum delectati, et in stomacho ridentes, iussa factum iverunt, et intra vicena temporis momenta utraque navis depressa erat, speciemque aggeris et valli subaquanei, ternis circiter cubitis infra superficiem aquæ præbebant.
Proximum statui utCabiri, laxatis velis, opinionem præberet iniuriæ acceptæ, ob quam ad promontorium assequendum ægre repere cogeretur. TuncDagonemduo stadia in altum prodire iussi, ut, quasi palans videretur, ac per curtas flexivicesAstartiopem ferre conaretur, et e longinquo huc properaret. Interea enitebar, ut navis mea per speciem mercatoria, iniuriá affecta, sese liberando et eluctando impar videretur; vela itaqueconvoluta detraxi, remiges incassum aquis obluctari, nec proficere iussi, milites autem scuta ponere, et in stega pronos procumbere, ne se visui offerrent.
“Quid rei nunc paratur, Navarche?” quærit Sammai, vultu renidens. Explicui illi saperdas me parare, quibus scombros capere confiderem; atque si patienter eventus ferret, futurum esse ut capturá contentus esset.
Breve nunc admodum supererat tempus, ubi Tyrrhenos animadvertere nos oportebat. Hoc elapso, una e quinque navibus eorum visáCabiris, confestim in eam ferebatur; duæ aliæ iter versusDagonemflexerunt, nam ea usque in alto aberat; cæteræ autem duæ versusAstartenproperarunt, quæ quasi sui omnino impos, nullum reluctandi indicium edebat.
Quum non plus stadio abessent satis commode speculari poteram suarum navium speciem, naturam et armamenta. Hæ quidem longæ erant sed nullá arte structæ. Navis princeps unum nonnisi tectum habebat, tricenis remigibus agebatur; eius puppis aliquantum editior erat, sed constratum pæne aquam æquabat. In prora ingens par oculorum erat pictum, undas sæve intuentium, rubro alboque colore horridorum. Nautici vastis capitibus, amplo ac supino vultu, rufis ac raris barbis, comis facieque perinde rufis erant; staturá proceri videbantur, habitu corporis rite formato, incessu tamen tracto, lento et gravi erant. Pro armis graves hastas, asciculasque gerebant, corpora autem sutis, galeis sine cristis, tegebantur, pedes autem partim calceis, partim autem sandalibus apicatis erant induti. Plurimi eorum genus tunicarum atri coloris gerebant, quæ nostris chitonetis longiores erant, breviores tamen quam Syrorum. Colla et brachia eorum magná copiá monilium, torquium et armillarum, cinguli autem, qui admodum lati erant, lamellis æreis politissimis ornabantur. Postquam eos diutiori tempore contemplata erat, Abigail pronuntiavit se longe mori malle quam in manus eiusmodi monstrorum incidere.
Assecuti nos Rasennæ ingentem clamorem ciere cœperunt, nobis prorsus silentibus. Quum nos abs se incassum lacessi sentirent, navim mihi rectá fronte miserunt, alteram autem, quæ e tergo nos circumveniret, nosque a littore intercluderet; spes tamen eos diro lusu fefellit. Nam prior magná vi se depressæ sub aqua navi illisit, atque, postquam semel iterumque tentasset sese retractare, ac tendiculam eluctari, retrorsum nitendo in unum latus versa, puppis aquam cepit, ac pæne omnino subsedit.
Subito tuba mea clangere cœpit, remi mergi, milites in pedes exsurgunt, et ingens clamor triumphalis aera verberat.
Nos subito erectos quum viderent, ingens pavor ac trepidatio eos incessit; atque altera navis, omni nisu quo par erat, per flexivices nos effugere conabatur, sed tam inepte tergiversari cœpit, ut carina sua in vadum incurreret, et sic omnino meo arbitrio traditis, tantum iaculorum sagittarumque imbrem illis immisi, ut eius parem nec navarchus, nec sui milites unquam accidere posse certe arbitrati essent.
“Ecce Tyrrheni, vel Rasennæ, vel quidquid vocari velitis,” inclamat eos Hannibal, ut scorpionibus suis diligenter dabat operam, “ecce habetis manna cœleste, et habete plusculum! Si iacula hæc silicesque Cretenses vobis minus placeant, reperiam pro vobis tigilla, vel taleas spiculis ornatas.”
Bichri quoque se in sua esse sentiebat provintia. Suo prope inerrabili collimandi usu victimas pro sagittis suis pro arbitrio dispiciebat, et eos plerumque discernere malebat, qui quodam genere indumenti, vel ornatus, vel monilis, a cæteris discrepabant.
“Cernedum illum nebulonem!” audiebam eum dicere, “cum torque e baccis aureis, substratum cærulo vitratoque albo; eo me potiri oportet; sed ne tam bellulas munditias vitiem, caput eius iuvabit me percellere.”
Quoniam constratum nostrum aliquot cubitis altius erat quam hostium, sagittarii sui minus quam nostri poterant; ideoque, ut sese a nostris missilibus imbris instar cadentibus tuerentur, pedes in cavum navis retraxerunt. Hoc animadverso, Hannibal, Sammai atque Bichri, cum aliquot comitibus, in eorum constratum desiluerunt; Ionas, suo incauto ac temerario properandi modo magno sonitu prolapsus est, sed cito pedibus potitus, prorsum ruit, miserumque quemdam Tyrrhenium se abdere conatum calce prehendit, antequam is profugium attigisset, eum circum se in gyrum agere cœpit instar fundæ, et, postremo, ingenti vi eum lateri navis impegit, cerebrumque excussit. Breviter actum est negotium cum iis, quibus usque in constrato manere contigit; paullo enim post nostri, qui per meatum cavi subterna penetraverant, reverterunt, vicenos secum homines ducentes, quorum undenis haud pauciores, ut stupentes videramus, populares nostri, Phœnices, erant. Eorum vestitus, non minus quam lineamenta vultus, hoc protinus palam fecerunt.
Rebus hic exactis, licebat nunc animum mihi a littore ad mare convertere, ac videreDagonemiam alteram navium depressisse, alias autem duas, cumCabirisiunctim, versus littora pellere. Mihi quoque visum est cum nostris sociari, hostesque insectari. Una fugitivarum, post breve effugiendi tentamen, imbre lapidum e nostris machinis sparsorum obruta, quum sentiret salutem in fuga se frustra quærere, consilium sese dedendi indiciis significare cœpit. At capturam huius navis morte duorum militum nostrorum præstinavimus; atque dum animi omnium nostrorum in capienda atque mancipanda hac erant intenti, altera, usa opportunitate oblatá, effugit.
Minimá quam poteramus morá interiectá, ad littus, ad prædam, illic a nobis relictam, redire properavimus. Opportune pervenimus. Samnites enim eventum pugnæ ex tuto speculabantur; quá peractá, e superioribus locis festinanter descendebant, et ad compilandas naves derelictas properabant Sed tempestive eo appulsi, misi manipulum militum qui eos cohiberet, et usque eo compesceret dum micas, ex epulis nostris relictas, ipsis capere liceret.
Primum nunc nostrum negotium erat eam, quæ scopulis hæserat, navim exonerare. Cavum eius interea aquá ad altitudinem pæne duorum cubitorum complebatur, et quovis fere temporis momento mergi poterat. Nulli ibi captivi reperiebantur. Interea enim temporis, dum nos cum altera navi colluctabamur, plerique Tyrrhenorum scaphá effugerunt, cæteri autem undis confisi, salutem in continentem enatando quæsiverunt, sic tamen, ut terrá potitos, Samnites comprehenderent.Cabiritamen atqueDagonternos et tricenos ceperunt, quibus et illi novem annumerandi sunt, quos ipse ceperam, ita ut universim duo et quadraginta essent. Hi, primum omnibus quæ quisque cuiuscunque valoris possederat exuti, nautis trium navium nostrarum attribuebantur, quibus ius esset eos nostris colonis in littoribus Libycis vendere, ubi, sine omni dubio, sive ut militum, sive ut opificum munere summo usui erant futuri.
Undecim Phœnices his eventibus circa se magno gaudio lætitiaque afficiebantur; eorum enim captura reapse liberatio fuit. Namque ut ipsi narrabant, Sidonici gauli nautæ ipsi fuerunt, qui in oris Sardiniæ naufragium fecerunt, sed mortem lintre sua effugerunt. In eo discrimine conabantur unam coloniarum nostrarum eius insulæ adire, sed nimiá tempestate sæviente abrepti, post diuturnam miseramque iactationem in continentem delati sunt. Inde iter versus Septemtrionem aggressi, quoddam emporium Phœnicium in ora maritima conditum adire conabantur; sed in eo itinere in manus Rasennarum inciderunt, qui eos in naves suas piraticas, ut in iis servitio essent, deduxerunt. Omnes hi erant perquam pannosi et laceri, atque fame et inediá prope confecti; non mirum si lætitia eorum omnes fines excedere videbatur, quum ego non modo cibo potuque eos recreavi, vestituque ornavi, verum etiam æquá conditione cum cæteris, in numerum nautarum meorum eos cooptavi. Fuit in numero eorum peritissimus quidam gubernator, et quidam archinauta; quo factum est ut iactura nostra fere ex integro sarciretur, præsertim quum etiam ii, qui vulneribus a muneribus detinerentur, pedetentim valetudini restaurari inciperent.
Reliquam diei partem sedulo labori impendebamus: mortuorum cadavera despoliata undis dedimus, prædam collegimus, et in nostras naves comportavimus, elenchos earum rerum confecimus; quibus rebus ita explevimus diem, ut sol iam pridem occubuisset antequam parati ad vela pandenda essemus, atque usum venti secundi capere, quem, postremo, idoneum nacti, iter versus freta Siciliæ aggressi sumus. Naves captas, perinde atque omnem prædam, sive nimis onustam, sive minoris valorisquam quæ arduo avehendi labore digna videretur, Samnitibus reliquimus, qui prædam a nobis relictam conspicati, ut sibi omnino insperatam, ad eam magnis clamoribus convolarunt.
Cœnam post hæc læti et hilares paravimus. Eam sumentibus nobis, quam prospera negotia egerimus, quam feliciter pugnaverimus, populares nostros liberaverimus, quam pretiosam prædam ceperimus, in labiis cunctorum erat, et quisque alteri de his rebus gratulabamur. Hannibal præsertim molimen aggeris subaquanei laudibus in cœlum efferebat.
“Technæ illæ vetustate tritæ sunt,” iocatur Himilco. “Eandem nos quondam tendiculam Cariis, in insula Rhodo tetenderamus, atque undenas eorum navium cepimus, prædæ vero nullus fuit finis. Veterani nautæ Tartessenses rerum earum peritissimi sunt.”
Sammai manibus exhibebat par armillarum plexarum, atque torquium eiusdem normæ, figurá lunæ dimidiatæ planæ ornatorum.
“Suntne hæc, Navarche, obsecro, solida ex auro?”
“Ita, profecto,” respondi, “et e purissimo quidem. Aurum autem ex Eridano et e Rhodano obtinetur; tu autem mereris, ut ob eam prædam tibi gratulemur.”
“Ego quidem,” ait Hanno, “ne unum quidem hostem interemi, neque cepi, et sic æquum erit ut meá portione prædæ contentus sim; fateor tamen me mirum quam concupivisse vas quoddam, quod inter merces captas conspicatus eram. Vas illud exquisitissimá arte est pictum, unde certe constare arbitror istos Rasennas, turpissimi ut visui sint, tamen arte cunctis longe antecellere.”
Certiorem proin eum reddidi prorsus nihil obstare quominus suis votis potiretur, rogavique eum, ut elenchum de universa præda conscriberet. Eo perfecto, quum oculis perlustrarem, cito reperi, haud multum miratus, longe plures merces aureas quam argenteas ibi enumerari. Non enim me præteribat Tyrrheniis nullum, aut certe non multum, esse cum Tartessiis commercii, nec cum aliis regionibus argentiferis; compertum porrohabebam facilem eos accessum ad Eridani sabulones, item, per itinera a Ligusticis captivis facta, patere illis montes ad Rhodanum. Satis magna etiam aderat copia mercium ænearum ex Inferiori Vitalia, inter quas et plura signa erant, quæ, ut satis constabat, Deorum erant simulacra.
Interim Gisconem accersi iubeo, ut eo interprete a captivis quædam sciscitarer. E sermone eorum quodammodo obtuso intelleximus eos patriá Populoniá esse oriundos, regisque Tarchnæ subditos, qui in vicenis oppidis Tyrrheniorum regnabat. Populoniam suum unicum portum esse dixerunt, et illinc semper se proficisci consuevisse; naves suas a Ligusticis nautis atque remigibus administrari et impelli, milites tamen prope omnes Rasennas esse solitos. Duos principes suos memorarunt, alterum nomine Vivennam, alterum Spurinnam, in prœliis fuisse cæsos. Himilco putabat hæc nomina cum Vitalicis nominibus Vibii, atque Spurii, eadem esse.
Quum Deorum simulacra ænea captivis exhibebantur inter prædas spoliaque reperta, hi ea protinus agnoverunt, nominaque indicarunt. Hæc autem huiuscemodi erant: Turms, idem qui Hermes Græcis; Turan, ut ego coniicio, nostra Astartes; Sethlans, idem qui Chusor Phta; Fufluns, qui est Dionysus Græcorum; item alia nomina, ut Menvra, quod ne fando quidem unquam audivi, quod tamen Himilco docet Vitalorum Minervam esse. Tyrrheni ulterius prosequentes narraverunt sibi cum Latinis fœdus, item cum Oscis (vel Opscis, Occis, quod nomen nostrá linguá operarios sonat), perinde atque cum semibarbaris Samnitibus, fuisse, qui quidem ex eadem stirpe oriundi, eádemque linguá usi quá Osci, in eorum agros ad Vulturnum, sive “aquam volventem,” prædandi causá sæpe irruisse, perinde atque agros Latinorum, ad Noveam, sive “Novam Urbem,” sæpe devastavisse. Sociis fœderis eorum Rasennas, ut socios tuerentur, Samnitibus bellum indixisse, et eo modo profectos nobis occurrisse, et a nobis devictos, in nostram potestatem concessisse. Hæc fere erant quæ captivi mihi impertire poterant; quibus auditis, eos in curam nostrorum, ad loca sua propria dimisi, et iam será nocte omnes nos quieti tradidimus.
Postridie eius diei, vix cœlum rubescere cœperat, quum ego surrexi, et quum prodiens aliquantum ad lævum dispicerem, lumen, flammas, et in altum exsurgentem atrum fumum cum cadente favilla Montis Ætnæ conspiciebam. Mulierculæ duæ, item omnes viri, qui antehac spectaculum hoc genus nunquam viderant, mirabundi, alii vero terrore perculsi, tantum miraculum contuebantur. Hannibal cæteris haud minus stupuit, dixitque se, nisi contrarium sciret, faucem ipsius Orci patefactum crediturum; sed insuper addidit dolendum esse, quod tanta, tamque immensa naturæ vis ignea nulli servitio humano subigi possit; quæ tamen ad expugnanda oppida quanto adiumento esse posset. Interroganti mihi utrum montem ignivomum in Cilicia nunquam vidisset, respondit se eum sæpenumero quidem præterivisse, nunquam tamen illi fortunam ita favisse ut erumpentem eum præterire illi contigisset.
Spatio satis propinquo Ætnam prætervehebamur, ad audiendum eius ructationes atque tonitrua immania, quibus mulierculæ perterritæ, in casterias se receperunt. Hanno sciscitabatur, quantum a monte abessemus.
“Sexaginta stadia minimum,” respondi, “mirari tu videris quod tam clare videatur; interdiu tamen luce plená, mons, quamvis celsus, minus erit conspicuus. Ratio autem, quare tam prope navigandum censuerim, erat, ut tanto luculentius Fretum Siculum transfretare possemus.”
Ionas, qui primum magno terrore erat correptus, quum videret nos iusto propius ad ignivomum accessuros non esse gaudium suum haud celavit. “Valent quidem hæc omnia,” inquit, “e longinquo; culina hæc est Nergal, senis galli, cuius caput supra est in cœlo, pedes autem infra, in terris. Sic, profecto, hæc culina est sua; ubi sua behémoth, atque leviáthan assat. Veniet tamen tempus quando El Adonai exterminabit eum, posterique Israel epulabuntur[1]eo, eiusque artubus opimis, omnibusque delitiis eius.”
“Fave linguæ, fatue!” reprehendit eum Sammai, “apage stultiloquia Danaitarum, fabulasque ebriorum Ephraimitarum!”
“A, nihil quidquam affaniarum et gerrarum isthæc!” gesticulandus obtestatur Ionas. “Annon sunt tibi ante oculos testimonia, hæc accuratissime vera esse? Quid incolæ Eltece respondebunt quum illis narravero me culinam Nergal vidisse?”
“Tace, inquam, opprime os!” Sic fatus, Sammai palmo suo os gigantis, impactá magná alapá, obruit.
“Hem,” grunnit ille, “linguam meam frænarene oportebit? Quid ita? Siccine debeo?”
Dum hæc et talia agitantur, satis celerem versus Septemtrionem cursum tenebamus. Himilco interea suique nautæ Aminoclem, cæterosque Phocæos, variis terriculamentis in summum terrorem agitabant.
“Mons ille,” inquit hic, “cui oculos defixos habebas, est Cyclopum; nunc iuvabit te oculos dextrorsum sinistrorsumque circumferre, cernes enim Scyllam atque Charybdim. Scitis enim vos qui illi sint Monstra illa sunt voracissima, quæ solidas adeo naves, cum nautis unà, sorbere consueverint. Auscultate modo paulisper et iam audietis illa boare; ingenti videntur fame urgeri.”
“Memini me vidisse,” inquit nautarum unus, “ternos gaulos duasque actuarias uno haustu tam commode deglutivisse quam ego poculum vini haurire soleo.”
“Quin, quis mortalium crediderit,” excipit gubernator, “me teste accidisse ut Scylla sublatis in altum capitibus solidam classem sic discussisset ut præfectus classis illac, in craterem montis ignivomi elisus fuisset.”
Nec Himilco quidem utique sinere poterat ut nautæ eum nugis scommatibusque in vexandis suis captivis imperitis superent, ideoque et ipse sic prosequitur:
“At vero ego propius Scyllæ cunctis vestrum fui. Nocte enim quadam nubilá in prora eram, nec Cabiros ullo pacto discernere poteram, quum subito pone me leni motu fauces eius hiare sentiebam, sed ingenti saltu me subduxi, nec, pro bona fortuna, nisi capedulum mihi eripuit, atque, ut postmodum reperi, totam lagenam optimi mei Berytici, tresque solidos caseos mihi devoravit.”
Ionas hæc omnia intentissimus auscultavit; tum quærit:
“Et quid tu, gubernator, obsecro, tum egisti? Scio, equidem, quid ego meá vice egissem; scilicet per orificium illi ingentem plagam inflixissem.”
“O, nihil quidquam ulla verba vel plagæ profuissent; ipsa enim me prorsus non intellexisset, quandoquidem Scylla unicam nonnisi linguam callet, Læstrygonum autem ea lingua est.”
Cæterum hæc omnia tam serio-iocose prolata sunt, ut risum vix vel ipse continere posset, sed Aminocles pavore trepidans se illis subduxit, cæteri autem Phocæi sese in cavo navis præ metu abdiderunt.
Caput X.Gisco Inauritus Auriculas Recuperat.
Gisco Inauritus Auriculas Recuperat.
Tametsiaquæ in Freto Siculo a Septemtrione ad rectum promontorii ingenti volumine magnoque impetu ferantur, unde fabulæ mirificæ a nautis confictæ ad terrendos imperitos hodiedum circumferuntur, nos fretum omnino sine difficultate superavimus, atque alvei tam eramus gnari, naves vero clavo remisque ita scite paruerunt, ut ne celeritatem quidem minuere deberemus. Littora utrimque editiora sylvis dumetisque virebant, super quæ rupes præruptæ, mœnium instar, cineraceo colore eminebant, veluti arces in fastigiis constitutæ. Loca anchoris iaciendis idonea ubique abundabant, præsertim in sinu ipso, iuxta insulam, in freto. Attamen satius duxi hic non consistere, sed celerrimo quam poteramus cursu progredi, ut ante occasum ad caput flexionis viæ, e regione promontorii ad Lilybæum, quem locum nostrates frequentare consueverunt, ut ibidem sulphur, lapidesque vulcanicos compararent. Nonnulli Siculi mappalia habent in declivitate promontorii. Hi cæteris suis popularibus in Meridiana Occiduaque insulæ parte, paullo humaniores sunt, quod frequentior cum peregrinis conversatio animos eorum magis emolliverat; sed perpetuus Latinorum ad eos influxus, ut mihi quidem videtur, intra breve tempus hos numeris obruet, eosque omnino extinguet.
Superato Promontorio secundum littora insulæ Occasum versus navigabam, iugis Æolicis ad dextrum relictis, sub vesperum ad loca anchoris idonea perveni, ibi constiti, repertisque intra circiter binos sagittarum a littore iactus aptis suffugiis, denique anchoras ieci. Sed quoniam de natura loci nihil plane habebam explorati, nec merces eá nocte exonerare, neque cum incolis ullum commercium inire posse rebar, et ad posterum mane rem deferre statui. Tamen aliqui incolarum cum faculis ad marginem usque aquæ accesserunt, atque variis indiciis animum erga nos amicum significarunt, quibus ego respondendum curavi, si, quantum possent sulphuris, corallorum, conchyliorumque allaturi essent, me cum iis libenter acturum. Quum hi diutius morati denique sentirent me in consilio perseverare, nec cum iis tunc negotiari velle, ægre discesserunt.
Paullo post horum discessum Himilco ostendit mihi latibula thynnorum prope ad manum, petivitque facultatem aliquot capiendi. Quandoquidem nostris iam pridem nulla erat facultas recens captis piscibus vescendi, quominus capiant, non abnui; proinde suasi ut delectis piscatoribus peritissimis, horum in societate id institueret. Pluribus igitur hamis ac tridentibus, item filis et chordis, tridentibus illigandis, ut his adminiculis pisces perfixi evelli possent, in scapham submissis, negotium Bichri duobusque sagittariis commisi, qui cum iis unà descenderunt. Ionas quoque, quippe qui, ubi de cibo potuque agebatur, se nunquam non alacrem præstare solitus erat, facultate eá lege obtentá, ut tubá, faculisque pisciculos allectaret, se his societate iunxit. Repertum est Aminoclen huius artis piscatoriæ perquam gnarum esse. Quamprimum itaque intellexit nihil a monstris, de quibus tantum in fabellis narrari audiverat, sibi verendum esse, ad sequendos cæteros facile animum adduxit.
“Quí factum est, obsecro,” quærit ipse ex Himilcone, “ut et Scyllam et Charybdim, tam facile ac penitus evaderemus? Ego, profecto, semel iterumque prospectavi, sed, reverá, quod timendum esset, reperi nihil.”
“Ne ego quidem,” affectatá gravitate respondet Himilco, “monstrum enim illud vetusculum singulo quoque die visui non se offert; fieri etiam potest ut timore quodam teneatur, forte rubrá Hannibalis cristá, aut vero tubá Ionæ ipsum perterritum est. Utcunque, ratio, quare hæc monstra tam parum sibi constent, sufficiens reddi nequit.”
“Ac recte quidem monstrum illud sibi cavit quum mihi obviam fieri ratum non habuerit,” clamitat Ionas, “nam visá culiná Nergal, nihil quidquam est quod attentare non audeam.”
Aminocles usque anceps ac dubius de his rebus, animi pendebat; quod vero ad montem attinet ignivomum, sciscitabatur utrum satis in tuto essemus.
“Quidni? in tuto?” ait Himilco, “enimvero flammæ ab eo loco, quo eas videras, sexcenta stadia absunt, nec reapse aliud quam imaginem aeris a nubibus reflexam vidisti.”
“Cuncta hæc,” arguit Ionas, “culinæ sunt Nergalis; et bellæ quidem; satis in iis caloris et numero ciborum abundat! Licet illi affatim coquere et assare. Ipse vero certe capitalis est cocus.”
Nautæ istiusmodi facetiis ac nugis mirifice delectabantur; atque quum Himilco vultu gravi pergeret verba Ionæ interpretari, Aminocle usque pavente, iterum iterumque in cachinnos solvebantur.
Piscatio e sententia successit. Capturæ aliquot abundantissimæ erant. Denique ante diluculum scapha rediit, atque nautæ bene meritæ quieti sese tradiderunt.
Postridie multo mane, incolæ, quos priori vesperá ad nos venire videramus, multo maiori numero ad nos reverterunt; atque unus eorum minime dubitabat se fluctibus committere, et ad nos pernatare, quem nos inAstartiamice excepimus. Is vir erat, qui prototypi loco veri Siculi existimari poterat: staturá procerus, humiliori fronte, tenuiori naso labiisque, imberbi mento, colore denique vultús pæne cupreo. Latine nos affatus est, certioresque nos reddere cœpit partem insulæ ad Orientem a Latinis teneri, eosque Siculis infensissimos esse. Ad hæc ego respondi me Phœnicem esse, atque Italos Latinos, Italos Samnites, Umbros, ac Sabellios me eodem loco habere; me ad eos mercatum venisse, ab iis merces, uti coralla, sulphur, saxaque vulcanica, bono pretio postulare; quæ si ipsi suppeditare possent, me præstinare paratum esse. Ad hæc is respondit:
“Subditi nos sumus regis Morges, qui nos, præterquam in mediterraneo, negotia agere non sinit. Veni mecum intra eosquos vides montes, ibi mercibus, quas memoras, abundamus; illic licebit, si ita videbitur, merces cambire.”
Zelus eius quo nos ad excedendum, mercesque nostras in aridum efferri hortabatur, suspicionem meam suscitavit; nullo tamen diffidentiæ indicio prodito, pro specie, proposito eius annui, et ad evehendos mercium manipulos, præsidiumque sexaginta armatorum subsequendum paravi; præterea cavendum etiam iudicavi ut omnes mei sagittariiCabirisimpositi, cum omnibus suis machinis apparatuque bellico, proxime quam aquæ sinerent ad littus deveherentur.
“Quid attinet tantam armatorum turbam mittere?” quærit Siculus, postquam excesseramus; “Sufficimus nos ad merces vestras baiulandas; aliis non est opus.”
Quum illi explicuissem mihi in animo non esse in mediterraneum procedere, sed eos, si merces suas cum nostris emutare vellent, ad nos in littus accedere oportere, animo multum commotus erat, et ad consultandum cum suis sodalibus discessit. Interea, dum ipse aberat, usus opportunitate oblatá, cunctas nostras hydrias limpidá e rivulo aquá, quæ se hic in sinum effundit, compleri iussi.
Emissarium redeuntem duo comites sequebantur.
“Nolite dubitare montem conscendere;” sic nos legati inclamant, “nos enim non modo merces vestras, sed, si videbitur, ipsos adeo vos supportabimus. Venite igitur!”
Multis deinde verbis me sollicitare cœperunt, ut, positá dubitatione, iter ingrederer, negotia legati perquam fructuosa polliciti.
His ego paucis verbis ostendi rationes, quare a littore abscedere non possem; esse etiam in animo hoc ipso vespere solvere, nec proinde otium suppetere, ut eos voti compotes facerem. Interea nautas merces nostras evolvere, visuique exponere iussi, præsertim minutiores, veluti ocellos vitreos, crepundia, ollas, lebetes refulgentes, lagenas, telas tinctas, aliaque eius generis. Hæc suam aviditatem adeo titillarunt, ut se iam nullo modo continere possent, et quum intelligerent me a proposito recedere prorsus nolle, ad suas merces afferendas festinanter abiverunt.
Moribus rudes et incompti, super singulis mercibus harilari tentaverunt; siquando autem quidquam quod admodum placeret conspexerant, e manibus nostrorum eripere conabantur, minora autem furtim subducere; nos tamen oculis alacribus vigilabamus, atque singulas merces quas ab illis mercatus eram, protinus inDagonemreferri, aut in nostra navi abscondi curavi. Turba Siculorum interim augeri cœpit, atque eodem progressa sua aviditas, habendi cupido, atque temeritas, et hoc adeo quidem, ut consultum putarem Sammai, Bichri, et Himilconem meæ securitatis causá accersendos curare.
Subito Gisco, qui in littore sedens tacitus observabat quæ apud nos gererentur, in pedes exsiluit, atque humerum Himilconis attrectans, eius animum ad certum subitaneum tumultum pone turbam Siculorum attentum reddit. Eius indicium et ego animadvertens, eo oculos meos converto, videoque ipso temporis puncto quemdam ducem, vel principem, viam per turbam tentare, cui omnis frequentia cedere videbatur. Ante eum virgæ, vel taleolæ ferebantur, cuncti rubro picti, atque corallis, conchyliis, aliisque rebus fulgentibus ornatæ. E longissimo horum certa quædam ornamenta oscillabant pendentia, quæ quid essent, discerni haud poterat; mihi tamen vix quidquam aliud, nisi folia arida esse videbantur. At Gisco me peritior erat.
Digito in proceram virgam collimato, voceque faucibus hæsitanti, sic me inclamat:
“En meas auriculas, Navarche!”
“Quid? tuæne auriculæ? Quid tibi in mentem venit?”
“Illic, cerne sis, illic super illam arundinem! videsne illas res colligatas? Novi ego commodum quid illæ sint!”
Etiam ulterius secum mutiebat: “Certe quisque suas auriculas noverit.”
In cassum aciem intendebam, dignoscere, utræ cartillagines, quas Gisco suum par auricularum esse contendebat, suæ essent nec ne; nihil prorsus indicii, quo unum par ab altero discernere possem, vidi.
“Nihil refert,” inquit Gisco, “cognosco eas; quin et aliud quid cognosco, scilicet ducem illum; is enim ipse balatro est qui eas mihi resecuerit.”
Interea raptor auricularum gubernatoris mei ad me accessit, atque mecum coram negotiari cœpit. Satis magnam copiam sulphuris mihi vendidit, omneque negotium mecum amico et perhumano more agebat. Verumtamen, quum merces præstinatas, more meo, navibus committerem, ipse postulare cœpit ut præter et supra pretia quæ solveram, cataphractam, qualem Hannibal gereret, sibi ultro competere. Quum vero ego omnino negassem quidquam ei ultra quod erat conventum competere, manu violentá cataphractam Hannibalis apprehendit, eamque vellicare cœpit. Hannibal tamen, viribus ei superior, sese eripit, tantoque ictu eum ferit, ut ille tremens titubet, et in terram cadat. Hæc ictu oculi geruntur. Nec mora. Sine dubio, ex condicto, signo dato, imbre lapidum ac telorum in nos universi impetum faciunt. At me haud imparatum repererunt. Nam ego, ut supra demonstravi, præsidia mea in antecessum disposita habui, prohincCabiri, signo dato, catapultis ac tormentis suis iaculorum et lapidum grandinem illis, ubi confertissimi erant, supra capita nostra, infundere cœpit, Hannibal autem atque Sammai, suá quisque cohorte, ex utroque latere, destrictis gladiis, comminus eos adoriebantur.
At Gisco nos omnes antecessit. Antequam dux se in pedes erigere potuisset, gubernator se in eum præcipitavit, et Himilco quoque gladio stricto auxilio accurrens, caput ducis diffidit, atque duos e lictoribus eius ad latus mortuos, aut certe mortuis similes, prostravit.
Propugnatores mei interea priorem Siculorum aciem circa dimidium stadium a margine aquæ satis commode repulerunt; ego autem, primum quam naves nostræ, mercibus novis convasatis, ad proficiscendum paratæ erant, signum receptui cani iussi. Quum Siculi sibi non amplius instari sentirent, conversis signis, nostros, se recipientes, e longinquo tuto subsequi cœperunt, eosque lapidibus telisque iniectis, ultro lacessere. Ego tamen meos manipulatim naves inscendere iussi, nec plures quam circiter quindeni nostrum usque supererant, vectura scaphæ unius, mihique gratulabar bonam fortunam, quod tam parum incommodi tulerimus; eodem tamen ipso temporis puncto frequentior Siculorum turba nos adoritura appropinquavit. In summo hoc discrimine versantibus navis nostra,Cabiri, saluti erat: hæc enim intentis suis machinamentis iterum tela lapidesque in hostes spargere cœpit; quod nisi fecisset, ab iis certe obruti et capti fuissemus. Nunc autem, eá hostes cohibente, omnes incolumes inscendimus; ii autem, quamvis sævis clamoribus usque eo quoad poterant aquam ingressi, nos prosecuti erant, nos salvi evasimus;Cabiriautem leni motu a sua mole recedens, absque ulla iniuria subsecuta est.
In his certaminibus unus Phocæorum nostrorum cæsus est, alter graviter vulneratus, octonique nostrorum plus minusque læsi, aut percussi inde evaserunt; verumtamen obtinuimus coralla, conchylia, atque sulphur, valore mille quingenûm siclorum; ita ut, si adversa cum secundis conferamus, non admodum gravi incommodo nos evasisse merito existimavissemus. Iure quoque mihi ob tempestivam cautelam gratulari poteram, quod in nullas infidorum hostium insidias incideramus.
Gisco quoque haud parum se elatum sentiebat, perinde ac satis ultum. Ipse mox in stegam venitAstartes, ut sua trophæa ostenderet. Duas perticas secum ferebat a duobus hostibus captas, utrique quarum par cruentarum auricularum, quas de capitibus hostium præciderat, appensas ostentabat. Quod ad suas proprias auriculas attinet, persuaderi non poterat quin par, quod suum esset, et in cætera colluvione reperisset, revera suum esse arbitretur; atque illud par imposterum in marsupio suo conditum, perpetuo conservavit.
Eádem nocte frequentiam insularum Ægatum, e regione Lilybæi penetravimus, ubi Phœnices navalia condiderant. Post salutatam unam navim speculatoriam cursum ad Occiduum cum Meridie fleximus eá spe ut tranquillo mari, lenique Euro, tempore pomeridiano proximo assecuturi essemus præclarum illum sinum, qui ex una parte viam versus Uticam ducentem amplectitur, quæ urbs metropolis armamentariumque nostrarum coloniarium Libycarum, ex altera autem parte portum comprehendit Bosræ, eius rivalis, novo conditæ.
Omnes nostri perquam cupidi maioris cuiusdam portús capessendi, ubi per tempus quiete potirentur, luce primá consurrexerunt. Hannibal præ cæteris sollicitabatur, quippe qui iam dudum spe ac desiderio videndarum Uticæ, atque Carthaginis tenebatur, quæsivitque ex me utrum esset verum Carthagini olim nomen Bosræ fuisse, nec nomenCarthaginisplus vicenis annis illi inditum fuisse.
Ostendi itaque illi in responsum se in sua de Carthagine opinione minime falli; nomen eius antea revera Bosra, quodarcemsonat, fuisse, sed Uticam iam ante centum annos exstitisse. Certiorem etiam eum feci se Uticam præclarissimam urbem iudicaturum ; eiusCothón, sive portum militarem, sexaginta complecti naupegiaria, singulorum fornices ingentes, apparatu bellico plenos, iis contigua esse, totumque locum, ex parte continentis ita munitum, ut non modo aggeribus, vallis ac fossis, verum etiam triplici ordine mœnium septum et clausum, ut nullo pacto expugnari posset.
Antea iam quam Uticam pervenissemus sollicitam curam captivorum meorum habebam, ut duplicatis portionibus bene pascerentur, ut et somno recreati sedulo lavati, mundeque induti ad egressum pararentur. Rasennæ plerumque superstitionibus sunt dediti; nec mei captivi erant secus. Hæc mea singularis cura magnam sollicitudinem captivis meis incussit; nam duplicatas portiones, cæterasque mutationes in melius, se mox Diis immortalibus in victimas mactatum iri præsagire rati, summo terrore afficiebantur. In opaco cavi quibuslibet fere momentis alas Turms, animas mortuorum in Orcum abripientis, summo pavore sibi audire videbantur, nec deerant quibus persuasum esset, cæterisque persuadere conarentur, se gemitus eiulationesque auribus percipere eorum, qui in ima navi flagris cæderentur. Quum fama angorum istiusmodi ad me pervenit, ad angorem hunc discutiendum consilia mea illis aperienda censui. Quamobrem omnes eos ad me vocari iussi, planisque verbis ostendi illis has mutationes cibi vestitusque ideo factas esse ut et animis levati, et corporibus commodius pasti, mundatique, eximiori formá venire, cariorique pretio vendi possent, præsertim in tam præclara urbe, ubi servitia, secundum cuiusque facultates, commodiora obtenturi essent, ubi etiam meliori victu cultuque pro cuiusque industria aliisque meritis donarentur, quin et portiones spoliorum prædæque sibi vindicare, ac præmia pro meritis lucrificari possent. Ita vanis angoribus sublevati animisque erecti, acriori cibi appetentiá se recrearunt. Unius tantum rei usque eos pœnitebat, nimirum, a chara sua Hestia, Deá penatium, divelli; attamen fata humana recolentes, item, quum perpenderant Deos Deasque in cunctis terrarum partibus æque interesse, spe se solabantur futurum, ut Hestiam etiam in nova sua patria reperiant.
Phocæi cadaver popularis sui a Siculis interfecti secum in navim contulerunt. Pollicitus illis sum, si id ullo modo facere possim, me locum ad sepulcrum idoneum comparaturum, ubi mortuum socium secundum ritum moremque patrium sepelire possint. Quum se hac mea sollicitudine intelligerent me illis etiam hac in re, quantum par esset, sibi gratificari velle, edixerunt se omnia pericula navalia grato animo subire esse paratos, quum tantam meam in se voluntatem experiantur, ut et suo ritui patrio sepulturæ assentiar, et etiam ad id operam conferam. Unum præterea ad conciliandos eorum animos hac in sua conditione accessit, nempe quod Himilco, cui post nugas fabulasque ab eo auditas, parum facile fidem præstabant, explicabat illos Siculos, quibuscum paullo ante pugnaverant, revera Læstrygones, quos tantopere metuissent, nec alios fuisse.