“Mihi quidem sol videtur Tartareis his regionibus nunquam oriri.”
“Tamen,” explicat Gisco, “sol híc quoque, nec raro, splendet; sed, ut videtur, res terrestres adeo turpes et horridas cernit, ut iterum ad Mare Magnum suamque charam Phœnicen verti malit.”
Aminocles autem, suá phantasiá iterum abreptus, certum esse existimabat nos in Orcum aberrasse, enixeque a nobis flagitare cœpit, ut Sacra Diis Inferorum propitiatoria faceremus. Terrorem suum nos utique risu conabamur discutere; negari tamen, profecto, non potest cœlum tam inclemens et asperum homines atrá bili suffundere, ac melancholicos necessario facere.
Ex nostra re esse monui socios ut, siqui sint huius regionis incolæ, eorum consuetudinem atque amicitiam conciliare tentemus. Quamobrem, sumpto ientaculo, iter ad explorandum flumen paravimus. Bichri, suorumque viceni, præcesserunt. Ego cum Hannibale, et cum agmine præcipuo subsecutus sum; novissimum autem agmen circiter triginta armatorum, Hamilcare duce, nos subsidio sequebatur. Hasdrubal cum quinquaginta armatis præsidio navium, cæterorumque in tutelam erat relictus. Iter ingressurus Bichri memorabat Ionam, quamque iuvaret, si ipse tubá incolas suscitaret, et huc allectaret. At ego monendum eum duxi nihil attinere in hoc rerum statu res vanas dolere et commemorare.
Postquam ingenti labore paludes uvidaque invia eluctati sumus, nec usque sciebamus utrum in lacunis, an in terra firma versaremur, ad arboretum abietum pervenimus, varia genera arborum conspeximus, quæ nobis proceritate, raris frondibus, foliorumque canitie prorsus erant insueta. Solum ubique uvidum erat, passim et palustre. Hactenus quidem nemo mortalium nobis obviam est factus; vestigia tamen minime desiderabantur quibus iudicari poterat solum híc loci pedibus humanis nequaquam fuisse inculcatum. Inter eundum rudera tuguriorum etiam quater præterivimus, quæ ex arundinibus erant pacta, circa ea cumulos cinerum, plurimas testas, item multa ossa, quæ dentibus rosa et adusta fuisse satis constabat, invenimus.Tamen, etiamsi homines abfuerint, animalia satis erant frequentia. Vestigia minime rara deprehendimus ungularum fissarum, quæ subinde parvæ erant, alias permagnæ, unde facile poteramus colligere nos modo penetrare latibula buculorum et cervorum, quos, ut vestigia prodiderunt, ingentis oportebat esse magnitudinis.
Plagam unam secutus, Bichri referebat per longam semitam in sylva ramos utrimque fractos cornibus animalis conspicua altitudine a terra, quod animal oportebat aliquot palmis equum altitudine excessisse. In castra redeuntibus nobis duæ damæ minoris speciei obviam factæ sunt. Has Gisco agnovit esse eiusdem generis, quod ipse in terris Celtarum vidisset, et quas hirennas, sive tarandos appellant. Damæ simul ac nos conspicatæ erant, sese fugæ mandarunt, unde mihi certum videbatur incolas hîc eas venari solere. Attamen Bichri et Dionysus levi molimine effecerunt ut illis intra sagittæ iactum occurrerent, et utramque prosternerent; quod quidem nobis gratissimum fuit, iam enim carne recenti pridem carebamus. Tarandi hi magnitudine asellum æquabant, cruribus gracillimis, ungulis grandibus, pilisque tegebantur cineraceis densissimis, in pectore maculam albam gerentes, in capite autem patula cornua.
Postero die Hamilcarem cum duabus scaphis ad explorandas ripas fluminis misi, cæteros vero meos, fere omnes, cum triginta sagittariis ad me accivi, itinerique me commisi, ut regiones circa accuratius explorarem. Grex taurorum sylvestrium se nobis iter facientibus obtulit. Nos quidem extemplo impetum in eos tentavimus, at totum armentum tanto furore nobis irruit, ut salutem in fuga arborumque tutela quærere cogeremur. Misellus quidam nautarum nostrorum, qui assultum taurorum effugere non poterat, ab iis obtritus erat, alter vero cornibus correptus et in sublime excussus ita in terram recidit, ut spina dorsi eius frangeretur. Buculorum tamen tres sunt cæsi quorum dorsa excoriata et in partes carpta, nobisque in castra retulimus prædam, et laborum præmium.
Retro ad castra tendentibus ingens cervus nobis occurrit, quem Sammai celeri manu, sub scapula vulneratum, occidit. Cervus hic fuit cuiusdam generis, quod apud Celtas, referenteGiscone, raro videtur, et quod nomineelenn, siveeland, vocatur. Hielenninon parum grandiores sunt equis, solentque foliis ac frondibus inferioribus arborum vesci, quod tam curtis sint collis, tamque rigidis, ut nisi fere genuum tenus solo molli sese demittant, capita ad herbas carpendas satis declinare non possint. Cornua quidem sua non sunt tam celsa et erecta quam utrimque varia ac pansa, suntque magni roboris tam cornibus quam reliquo corpore; nec ut cæteri cervi cum terrore conentur suos persecutores effugere, se venatoribus ultro in pugnam sese offerunt. Hæ igitur eiusmodi belluæ sunt ut cum iis comminus congredi consultum non sit, ut modo propriá experientiá eramus docti.
Hamilcar interea cum satis magna copia succini, quam in littore collegerat, ad nos rediit.
His in castris nostris iam quindenos dies exegimus, quod tempus colligendo succino explevimus, atque vitam tarandos, elennos, tauros sylvestres, omnigenasque feras, quas fors nobis obiecerat, venando sustinuimus.
Misellum denique nautam, qui venando succubuerat, eodem loco sepelivimus. Sepulcro eius lapidem advolvimus, nomine nautæ invocationeque Deorum ei inscriptis.
Caput XVII.Iono, Deus Fennorum.
Iono, Deus Fennorum.
Postsedecim dierum his in regionibus moram, quum et succinum rarius reperiri, et feras in diem magis recedere sentirem, statui solvere, et quinos dies Ortum versus navigare. Exactá itaque quinûm dierum peregrinatione, quum et commeatui ulterius consulere vellem, et regionem accuratius explorandam esse censerem, ostia eiusdem fluminis petivi, quod iam antea ingressi eramus. Aspectus huius regionis vix hospitalior nobis parebat quam ea, unde modo discesseramus; nihilo tamen secius naves subduximus, ac proxime quam poteramus, castrametati sumus.
Postridie exploratum descendentes, haud procul digrediebamur, antequam humani commercii indubitata vestigia recentiora sub oculos nobis venissent. Minimum dena hîc offenderamus tuguria coni in speciem facta, quæ omnia vacua intravimus, et horum in uno focus usque ardebat, in pluribus autem aliis arma, apparatus ac supellectilem invenimus, uti hastas, iacula cum spiculis e politissimis lapidibus, asciculas, lebetesque. His rebus accuratius perscrutatis visum nobis est ista tuguria subito deserta esse; quandoquidem non modo frusta carnis semesa, atque pisces repereramus, verum etiam stramenta cubatoria ex arundine facta, muscoque constrata, ab corporibus cubantium usque calebant. Hinc mihi persuadere cœpi incolas, a nobis adventantibus perterritos, tuguria sua deseruisse. Suspicatus tamen profugos adhuc in viciniis latere, misi qui e navipannos rubros, ocellos vitreos, armillas, variaque præbia afferret, quæ res eorum admirationem capere, ipsosque conciliare possent, et hæc in spatiosissimo tugurio in conspectum exponi iussi. Simul etiam nostros circiter tercentos passus ab eo loco amandavi, speculaturus quidnam eventurum esset.
Barbari brevi reverterunt, et nos haud procul otiose stantes conspicati, quum nos nihil adversi moliri viderent, minime verebantur a nobis spectari, et etiam propius ad nos accesserunt. Accito Giscone, eos conventum procedo; sed quum hic eos Celtice alloqueretur, comperi eos ne verbum quidem intelligere, responsumque tulimus linguá, nobis antea inauditá. Manu interim paludem propinquam indicantes clamaverunt: “Suom, Suom;” tum vero propriis attrectatis pectoribus dixerunt; “Suomi,[1]Suomi;” unde ego coniectavi eos dicere velle, paludes suá linguásuom, se autemSuomi, sive gentem palustrem appellari. Tum telis suis lapideis exhibitis, manu Orientem Septemtrionalem hoc verbo indicarunt: “Gothi;” et, quod etiam magis mirabar, eodem verbo alias quoque res ex ære Tibareno nobis exhibitas significarunt. Equidem antehac gentem eius nominis ne fando quidem unquam memorari audivi, nec quidquam coniectare mihi posse videbar, nisi quod verboGothi, fortasse Caucasios significare eos voluisse.
Equidem in vita mea barbaros plurimos conspexi, sed qui his turpitudine æquales essent, vidi nunquam. Capita illis erant ingentia, vultus in planum pressi, oculi exigui, ora immania, facie discolori, et universim exemplari fuerunt teterrimæ turpitudinis. His accesserunt curta exiliaque crura, quæ vastum et informe corpus sustinendo vix paria videbantur. Interim nobis explicuerunt suos amicosGothos, tam se, quam nobis staturá proceriores esse.
Præter vultús lineamentorum turpitudinem etiam habitu sordidi erant. Hos enim nullis præbiis, ut plerosque barbaros quos conveneram, ornatos vidi, suaque corpora paucis pellium centonibus tuebantur, et sua tela plerumque constabant e fustibus, minus affabre factis, spiculis siliceis, atque genere harpaginis, cum ossea cuspide. Unus tantum eorum gerebat monile, e conchulis, crudisque succinis. Is princeps eorum esse videbatur. In pignus suæ in nos voluntatis, ipse in cornu tauri potum quemdam flavidum mihi obtulit. Ego iam manum porrexeram ut cornu ad labia levarem, quum Himilco, ad potandum semper paratus, ad sua labia admovit; simul tamen atque gustavit potum, cornu in terram abiecit, ac sputare, omniaque nauseæ ac detestationis indicia edere cœpit.
“Va! rem tæterrimam!” clamat ille primum quam loquela illi rediit, “nihil prorsus aliud ista Tartarorum colluvies est nisi oleum piscinum; apage sis!”
Omnes in cachinnum sumus soluti; at princeps, oblatum suæ in nos voluntatis amicitiæque testimonium sic a nobis sperni ac vilipendi ratus, animo offensus, et iniuriam succensens, infenso animo cum suis recessit, et in sylvam se contulit, meis conciliandi et placandi conatibus minime motus.
Himilconem misellum, quum culpam suam iniuriæ immerito illatæ perspexisset vehementer pœnituit.
“Quam, Pol, malesanum me præstiti!” ait ille dolens, “certe e proxima quercu me pendi æquum existimarem. At quí poteram, obsecro, divinare potum tam delectabilem aspectu nihil nisi fœtidum esse oleum?”
“Eia, Himilco,” inquam, solari eum conatus, “perperam factum a te condono tibi; alias tamen vide ut consultius facias. Equidem nihil dubito futurum, quin brevi alia nobis occasio detur istam contumeliam barbaris indigne illatam humanitate compensandi.”
Sursum ripam fluminis itantibus nobis plures turbæ istius gentis obviam factæ erant, quæ omnes magnopere gesticulabantur. Homines isti, quæcunque munuscula iis offerebantur a nobis, ea summá aviditate captabant; primum tamen quam negotia cum iis factitare tentabamus sese e medio continuo eripuerunt.
Erat in recessu sylvæ locus, arboribus vacuus, quo viso suspicari cœpimus frequentiori coloniæ nos imminere. Nec frustra. Siquidem haud procul a nobis aquam diffusiorem conspicabamur, cuius in medio tuguria conica conferctissima videbantur, inter quæ unum in media parte proceritate erat conspicuum. Hæc nempe in insula erant collocata, quæ aggere cum continente iungebatur, hunc tamen nobis transgredi, ut ab incolis interpretatum accepimus, fas non fuit, negotia tamen nobiscum agere non aspernabantur. Aliquantum succini satis vili nobis vendiderunt, quod ipsi eam rem non magni fecerunt; sed de telis suis plane diverse iudicarunt. Nullá enim merce in nostra potestate ullum eorum inducere poteramus, ut vel maxime inconcinno telo vel minimo ossiculo unco nos quocumque demum modo potiremur. Varias res suas e polito lapide fabricatas nobis libenter ostentarunt, cupidissimi etiam erant alia eius generis comparare, nec parum mirabantur quum intelligerent nos nulla horum venum habere. Æra iam antea viderunt, nec usus arcuum sagittarumque eis ignotus erat; quocirca digitis volucres in ramis sedentes indicarunt eo nimirum proposito, ut Bichri, unam alteramve sagittá feriret, quod Bichri, veluti gratum munus, minime abnuendum putavit.
Ratum quum non ducerem totam noctem eo in loco exigere, receptui signum dedi; aliqui tamen Suomi facultatem nos comitandi facile a me impetrarunt; sed tanta erat caligo, viæ autem adeo lutulentæ ac prorsus nullæ, ut in lacunis scrobibusque plane in devia errassemus. Prope ad diluculum usque errabamus, donec seni nostrum: ego, Hannibal, Sammai, Himilco, Bichri, atque nautarum unus, in paludem, ad cingulum usque delati essemus. Postquam inde eluctati eramus, reperimus nostros socios adeo a nobis secessisse, ut eos nec videre possemus, nec maximis quem edere poteramus clamoribus assequi. Hic rerum status, quamquam per se tæterrimus, finis necdum erat, alia adhuc incommoda nobis impendebant. Namque, dum nos indicia viarum quæritamus, quæ nos ad nostros reducerent, fere duceni barbarorum nobis superveniunt, omnes armati. Obsistere iis, etiamsi facultas data esset, frustra tentassemus. Quasi magicá quadam arte acti, e virgultis atque dumetis omnes barbari coorti nos undique circumfluunt, et, antequam gladios nostros contrectare potuissemus, nos obruunt et opprimunt, nobisque in terram prostratis manus pedesque in terram figunt,interea continuo subsultantes, ingentes cient clamores. Hi nobis in pedes consurgendi nullam potestatem fecerunt, sed humi stratos tenuerunt. Duo ex iis brachia, alii duo pedes apprehenderunt, quintus gladium, galeam loricamque ex humeris eripuit, me saltando iterum iterumque circuibat, ac subinde ad caput subsistens mihi in vultum contuebatur. Barbari hi mihi quidem pro eiusmodi facinore se præparavisse videbantur; nam capilli eorum rubro erant tincti, facies autem pigmento bellico, cærulo ac nigro erant dispunctæ.
Denique, circiter post horæ spatium per aggerem transducti eramus, unde nos pridie prohibuerant; quo quum pervenissemus, partim tracti, partim trusi, in unum gurgustiorum coniecti sumus. Turpes mulieres, et etiam turpiores proles earum, in catervis nos sequebantur usque ad metam, ubi matta scirpea pro ianua pendebat, nos autem ibidem in uvido solo ac frigido, despoliati, tusi ac vincti in caligine relicti eramus. Mox post audivimus sonum gressuum discedentium, postea autem omnis clamor ac sonitus sensim evanuit, atque silentium profundissimum cuncta occupavit.
Si funibus essemus vincti, ligamina falli potuissent; at nunc vincula e libris arborum succidis torta erant, quæ membra nostra scariphabant, quoties nos movimus. Sammai præsertim præ dolore gemebat, non sine maledictis.
“Quisnam gemit?” quærit Hannibal, cuius vocem in tenebris agnovimus.
“A, ego tento ista Tartarea vincula explicare et exuere,” respondit Sammai.
“Incassum!” interloquitur Himilco, “vel ipsam stupam posses rumpere tentare;” tum recordatus nec me nec Bichri ullam vocem hactenus edidisse, percontabatur utrum et nos adessemus.
Bichri dedit responsum:
“Ambo híc sumus; et ego plurimum opto ut Iudex Gebal interesset; iste nos e muscipula hac certe cito eriperet.”
“Quonam ea pertinent?” quæro ego. “Non Hercle capio quid simia prodesse posset. Quoquo modo tamen res se habeat,nostrum erit ex hoc loco eluctari, quod quomodo fiat, non facile perspicio.”
“Nisi Hamilcar et Hasdrubal ad liberandum nos venerint, omnium bipedum maxime ignavos eos existimabo,” inquit Hannibal.
“A, ne præceps iudicaveris,” moneo eum, “ego quidem minime dubito, quin ipsi nihil quidquam intentatum relinquant; at mihi quidem admodum credibile videtur eos quoque in barbaros incidisse, et commune nobiscum fatum incurrisse. Præterea nec facile perspicio quemadmodum viam in hanc insulam ducentem transire per vim possint.”
“Nulla in ea re difficultas,” fatur dux noster, pergitque explicare molimen: quemadmodum disponendi sagittarii a dextro et a “lævo, quadripartita acie militum in medio, dandum tubá signum atque——”
Subito conticescit, clangor tubæ in aures incidit.
“Ecce, veniunt! ecce, veniunt!” inclamat Sammai, animo concitatus, “Dominus exercituum iis adsit!”
Alius clangor.
Hannibal scite prosequitur doctrinam de acie quaternaria et octonaria, de fato suo conquestus, quod non ipse agmini præesse possit; Bichri etiam magis impatiens, quod non ipse copiis suis præsit.
Interea cantus tubæ clarior ac distinctior fieri cœpit.
“Equidem sonitum tubæ non satis clare percipio,” inquit Himilco, “nostro mihi dissimilis esse videtur.”
“Cuiusnam id existimas esse?” quærit Hannibal iratus, “certe barbari tubis non canunt.”
Gubernator asseverabat sonum tubæ nequaquam ex adversa ripa, sed e medio venire tuguriorum.
“Et tamen,” addit ille, “si id impetum præsagit, mirum videtur quod nullum clamorem bellicum exaudimus.”
Omnes nos interea stupebamus, nec minus quum ternae acclamationes aera verberabant, sonitus autem tubæ, qui intervallis quadrantis horæ audiebantur, denique ingenti coronide conticuit.
“Præter unum par pulmonum, quod tam clarum edendo sonum par esset, scio nullum,” inquit Himilco.
Nomen Ionæ memoriam labiaque singulorum nostrum sponte suá subiit; Bichri autem aiebat sibi admodum gratum futurum, si Gebal intraret, suspicionesque omnium facto confirmaret.
“Gerræ,” inquam, “quare eiusmodi fabulas aniles texamus? Ea quæ usui sint attendamus. Si nostri commilitones nos servaverint, bene erit; alioquin aut pretio soluto oportebit nos ipsis nobis redimere, aut vero aliquá astutiá viam ad salutem comminisci.”
Nauta qui nobiscum erat nunc primum loqui cœpit, et in mentem nobis revocavit certas trabales, quæ ad aggerem, in insulam ducentem, erant deligatæ, quas et Himilco se vidisse meminit. Inde speculari cœperamus, quo potissimum modo eo pervenire, et si hoc feliciter cessisset, quonam modo iis ad effugiendum uti possemus. Hannibali nos usque in potestate fore barbarorum videbamur, etiamsi adversá ripá potiti essemus: at Bichri atque Sammai autumabant: si semel in libertatem vindicati fuerimus, cætera sibi curæ futura.
Interlocutus quæsivi ab iis utrum quisquam cultrum apud se haberet; sed reperimus, ut erat exspectandum, barbaros ita nos emunxisse, ut nihil eius rei apud nos relictum esset.
“Tum age, Bichri, huc te advolve!” ei suadeo, “atque tenta istud vinculum tortum de carpis meis rodendo solvere.”
Conticuimus omnes, auribus intenti, ut ipse se leni sonitu volvere cœpit, non parum e conatu halitans.
“Dentibus plurimum possum,” respondit iuvenis, “sine ergo tentem.”
Dicere nequeo quanto id tempore effectum sit, usque dum manus halitu suo tepescere sensi, sed fuisse dimidium horæ existimo. Sedulo ipse vinculum masticare cœpit, subinde et cutim meam mordicus prehendendo, usque dum plaga ad crassitudinem fili detrita fuisset, quum ego nullo fere labore rupi eam, factusque sum liber. Continere me non poteram quin gaudio exclamarem, et me iam ad cæteros solvendos accingere cœpi, quum Himilco ad introitum transversum iacens eloquitur:
“St, aliquis appropinquat!”
Ictu oculi ruptum vinculum carpis reposui, sed vix antea quam aliqui barbarorum intrassent. Unus eorum operculum ianuæ revulsit, ac defixit, quo facto, sumpsit contum, eoque tegetem, quæ verticem apertum tugurii operiebat, retrusit, ac veluti fumarium aperuit, quo remoto, lux diei ex utraque apertura carcerem, ubi detenti eramus, grato lumine collustravit.
Tugurium prorsus vacuum et inane erat, omnique supellectili destitutum; parietes fumo ac fuligine atri; humi tres lapides foci vicem egerunt, nunc cineribus cibique reliquiis obruti. Guttæ pluviæ algidæ per impluvium incidere soloque illidi audiebantur.
Barbari intrantes, secundum suum ritum ac mores, pigmento erant in vultu fucati. Capiti unius eorum pellis et caput ursi erat inductum, quod ipse tamquam personam in vultu gerebat, ad eum fere modum, quem ego olim apud Assyrios videram; alter in humeris caput et cornua cervi gerebat. Tertius denique qui manu scipionem tenebat, alios duos in medium tugurium duxit, ibique omni gestu distortioneque absurdá, mutí, prorsus sine verbo, choreas agitare cœperunt. Postquam hunc saltum per aliquod tempus prosecuti erant, alter eorum, qui monile e dentibus ferarum colligatum gestabat, quique princeps eorum esse videbatur, ad me accessit, constitit, et mihi infixis oculis me contuebatur. Animadverti manum eius, et in ea meum proprium gladium. Longam iste incepit orationem, ex qua ne verbum quidem percipere poteram, sed animadverti eum sæpeIonomemorare, et quoties ipse id verbum extulisset, alteros conclamare. Oratione finitá, barbarus quadam re liquidá ac fœtidá nos conspersit, quam e cornu super nos effudit; alteri autem duo, unisoná voce, veluti cum verboIonoverbum aliud consonum et concinens mutientes ritum terminarunt, et e tugurio digredientes, aulæum eius iuncinum demiserunt, ac deligarunt.
“Nihil pacti cum id genus belluis suscipias!” stomachose alloquor socios, ubi iterum soli eramus.
“Forti animo parumper es!” solatur me Hannibal, “dummodo manus mihi liberentur, iam faxo, inermis ut sim, ut tergoribus senúm solum sub pedibus extergeam.”
Himilco vicissim iurabat se cupiditate iniuriam fœtidi olei piscini ulciscendi flagrare; Sammai quoque obtestabatur, seque vovit barbaros, etiamsi palmas Iericho numeris exæquent, aut pulices Sechem, elusurum, viamque sibi ad Abigail facturum.
Dum hi eiusmodi sermocinationes texebant, ego manum extricavi, tum manus Bichri expedivi, eius ope dein manus cæterorum distrinximus. Semel vinculis soluti, omnes in pedes consurrexerunt, artus porrectarunt, atque Hannibal, Sammai et Himilco sese lapidibus foci armarunt.
“En rem satis aptam, quá cerebrum unius alteriusve excutiam,” inquit Sammai, unum eorum lapidum manu vibrans.
“Non quidem telum militare per speciem,” explicat Hannibal, dum lapidem accuratius inspicit, “maiores tamen nostri etiam peioribus telis, nec incassum, olim utebantur.”
Sublatis dein aliquot lapidum fragmentis, Bichri ægre se fundá carere querebatur, quum Himilco temporis puncto exprompsit funem semper apud se gestari solitum, item, decerpto frustulo utris, in quo vinum secum gestare consueverat, satis iam materiæ ad manus habuimus, unde iuvenis funditor nullo negotio fundam consarcire properabat, cuius mox usum se capere posse sperabat et confidebat.
Interea nox obrepsit. Pluvia usque cadebat, atque ventus pedetentim validius flare cœpit, ita ut ad fugam capessendam nobis nihil non favere videretur.
“Nunc demum, amici, tempus vestrum advenisse arbitror,” sic socios alloquor, “Deos quisque invocate vestros, postea confestim per quietem evolabimus.”
Convenit inter nos, ut, si plus uno excubatore nobis obviam fieret, pugnando nobis ad trabalia viam aperiremus; si in hoc frustraremur, tamen ad aquam confugeremus, et ad adversum finem viæductús contenderemus. Tessera verbi essent crocitus tres.
“Iam pergite,” hortor eos, “et Deos invocate.”
Tugurium nostrum silentio alto tenebatur. AnimadvertiHimilconem unicum oculum versus laquear levare, quasi Cabiros quærentem, sed nihil prorsus videbatur, nisi noctis illunis spissa caligo.
Iam viam ingressurus eram, quum per aulæum speculabundus sonitum vestigiorum percepi, quin et languidum lumen faculæ. Cor mihi palpitare cœpit. Socios cito intra ingressum utrimque dispono, ut ianuam custodiamus. Haud plus uno vel duobus appropinquare videbantur. Sammai tergum parieti figit, paratus cerebrum barbari lapide qui primus ingrederetur, excutere; sed quicunque hi fuerint, manifestum erat minime properare: nam constiterunt foris, secum otiose colloquentes, ac subinde vocabulum illud arcanumIonoiterum excipere poteramus.
“Miror utrum iterum sibi in animo sit nos spurco illo liquamento offundere?” quærit Himilco.
“Tentent modo aspergere,” mutit Hannibal, “est mihi híc aliquid, quod asperginem facesset, quam ii minime appetant.”
Subito silentia noctis cantus eiusdem tubæ rupit, insequiturque clamor ac vociferatio. Is clamor e condicto videbatur oriri; nam eodem temporis momento operculum ingressús revulsum erat, et quidam cum tæda intrabat, et operculum pone se clausit. Sed vix erat ingressus, quum quaterna fortissima brachia eum prehendunt. Manus Sammai os eius cito oppressit, ut nullum sonum edere posset; ego tædam ei eripui, Himilco autem, lapide in sublime elato, iam iam in caput suæ victimæ demissurus erat, quum repente saxum in terram deiicit et cum stupore exclamat:
“Per misericordes Cabiros!”
Faculam ad vultum hominis adhibeo, simulque me in brachium eius coniicio,—Hanno erat!
Nauta sustulit faculam, a me in animi commotione elisam, quo et Hannoni copia data est vicissim nos cognoscendi.
Elingues stetimus.
Aliquot minutis nihil nisi alter alterius manus prehendere et complexari amicum pridem amissum.
Hanno primus dicere cœpit:
“Cave me suffoces.—Quam fortunate hæc contigére!”
“Iocum proferto, Hanno!” inclamat eum Hannibal, “alioquin nunquam tibi fidem habebo te ipsum esse.”
Hanno nequaquam subrisit, sed de Chryseide sollicitus sciscitabatur. Postquam a me certior factus esset eam sospitem esse ac valere, lacrymæ ei oboriebantur, secumque mutiebat:
“Sunto Astarti grates!”
Aliquis interea foris vehementer pulsare cœpit, quod nos repente ad sobrietatis officia revocavit. Quum vero idem pulsum iteraret, Hanno ad ianuam accessit, cum aliquo pauca verba eá linguá peregriná conseruit, quæ ille, saltem ex parte, grunnitu probavit, tum ad nos rediit.
“Nunc vero,” inquit voce vivaci, sibi consuetá, “scire fortasse cupietis quonam officio ad vos venerim. Veni ut vos ad grande templum Fennorum adducerem. Grande profecto illud ædificium est, ut mox videbitis, ex arundinibus, spinis piscium et idgenus rebus factum gloriose. Futurum est ut ibi vos magno Deo Iono immolemini.”
“Siccine? Deus itaque Iono est!” dixi ego; “at si tu summus eius vates es, non oportebit nos de ea re admodum sollicitari.”
Himilco cavillabundus aiebat, Iono, si Deus esset olei piscini, se admodum velle ut pauca centena pedum in altum mergeretur mare.
“Moderare tibi, bone mi gubernator,” monet Hanno voce admodum solemni, “noli de magno Numine minus reverenter verba facere. Licebit mihi tamen unum monere. Iono oleo piscino haud magis delectatur quam ipse tu. Nec quisquam haustum vini magis appetit. Quin etiam iuvabit vos iam nunc scire quisnam ipse sit. Nemo alius is est, quam amicus noster Ionas de Eltece, tubicen, inquam, noster nulli comparandus, Ionas.”
“A, nonne dixi” interloquitur Himilco, “neminem tantam ac talem coronidem, præter Ionam, per tubam efflare posse?”
Tum Hanno pergit narrare populum iam in fano præsto esse, adventumque nostrum, veluti hostiarum, ex voto præstolari. Suadenti Sammai, ut nos consurgentes totum cœtum adoriremur, respondit, ibi plus quam tria millia eorum esse congregata, ita ut quidquid per vim tentaremus, necessario noster esset interitus.
“Absit,” prosequitur ille; “nihil quod agatis superest, nisi ut fidei ac potestati Iono invictissimi, suique summi sacerdotis, Hono, vos penitus concredatis; is autem Summus Sacerdos ego, vester fidissimus amicus est. Primum itaque negotium erit cœtui explicare, vinculis vos solutos esse, atque arte magica effecisse me, ut omnes vos mansuefieretis, et ad omne obsequium obeundum essetis parati.”
“Sine, quæso, ut te interpellem,” peto ab eo, “de fatis meorum sociorum admodum sum sollicitus; dic, sodes, utrum quidquam certi de iis compertum habeas.”
“Ii iam horsum iter habent;” respondet Hanno; “atque Suomi eo ipso proposito vos mactari et immolari statuerunt, ut eo sacrificio Deum suum sibi propitiarent, ut is victoriam sibi adiudicaret.”
Hannibal magno animi impetu, auditis his, in hæc verba erupit:
“Pro certo scivi fore ut nostrates auxilio nobis subventuri essent; facinus præclarum, forti animo susceptum, tamen usque vincemus!”
“Festina lente!” responsum tulit; “rectius tute mihi concredideris. Sine mora nuntium mittam ad Hamilcarem et Hasdrubalem. Videdum: scriptoria in promptu habeo; calamum ipse mihi feci ex arundine palustri; atramentum meum e pigmento est Suomiorum bellico; vicem chartæ autem frustum pellis cervinæ praestat.”
Hanno inter loquendum scribebat; quo finito se ad nos vertit:
“Itaque sequimini me ad templum. Usque modo nihil vereamini. Dabo operam ut Deus neget vestram vitam in præsenti se exposcere. Hoc aliquot horarum intercapedinem vobis concedet. Interea confido meas litteras ad amicos nostros me transmittere posse. Eamus! Monitos tamen vos ultimo esse volo, nequid risu, qui, aut qualescunque nostri ritus sint, excipiatis.”
“At vero,” inquam, “te artis magicæ carmineque fascinandiperquam gnarum te esse oportebit, si nos ex isthoc discrimine liberare posse tibi confidas.”
“Vera memoras,” cum leni risu respondet ipse, “haud incassum inter istos educatus eram. Artem eorum magicam ut sacrificulus satis edidici, quamvis nunquam putavissem eam artem in hoc genus rerum discrimine fore me exercitaturum.”
Sumptá denique suá faculá, nos ducere cœpit. Nos vero, barbaris non parum mirantibus, et circum fanum conglobatis, demissis oculis, prorsus muti sequebamur.
Insula quam perambulabamus multo erat amplior quam nobis videbatur. Tuguria sine certa regula et ordine in globis erant confercta, et quæque colonia propriis vallis erat septa. Via caliginosa erat admodum, et plures lacunæ erant nobis pervadendæ, quum interea pluvia in capita nostra descendere nunquam cessarat. Postquam multas vicorum ambages perambulavimus in meditullio pagi, in locum apertum pervenimus tædis collustratum, ubi ingentes Suomiorum turbæ erant conglobatæ, omnes eorum armati, bellicis coloribus fucati ac distincti. Tugurium in centro, ad quod nos ducebamur, cæteris longe erat grandius, viceque templi fungebatur. Specie ac formá rotundum ædificium alvearis similitudinem ferebat. Ex interiori parte facibus lampadibusque oleareis erat templum hoc spatiosum undique illuminatum. Lampades hæ in speciem ampullarum erant fictiles, olei plenæ, cum rostellis, quibus ellychnia, e fibris arborum plexa, oleoque tincta, inhærebant, quæ accensa non sine magno fumo ardebant. Locus catervis barbarorum erat referctissimus. E fumo tædarum atque lampadum, item ex oleo ac pinguedine, qua barbari corpora sua oblinere consueverant, perinde atque ex halitu tantæ multitudinis, aura loci ob gravem nidorem plane ferenda non erat.
Ubi cœtum ingressi eramus, aura fumo tam erat densa, tantusque barbarorum erat clamor ac tumultus, ut eos omnes furere et insanire existimaveris, nec venerandum suum Numen primum dignoscere poteram; attamen, quum paulisper fumo vaporibusque assuefieri cœperam, paulatim dispicere tentavi, et tunc animadverti e regione mihi quoddam genus solii, sive aræ, cumulatum omnigenis terræ marisque productis, uti pellibus ferarum, extis piscium, vesicis phocarum, plumis avium, super quam congeriem ipse “Deus” cærulo et coccineo pictus et fucatus, cornibus taurinis, dentibusque phocinis ornatus, residebat. Nullum lineamentorum faciei primum dignoscere poteram potentissimi illius Numinis; una nonnisi res mihi cognita videbatur; nempe in una Numinis manu coccinea conspicabar ipsam eam tubam, quam duodenis siclis argenteis ab Cheles Báal mercatore Tyri præstinaveram.
Barbari plus quam nobis opus erat viæ aperuerunt; prorsum nos truserunt, usque dum in apertum sanctuarium ante aram pervenissemus. Hanno prope ad latus Numinis sese collocavit, quod signo dato tubam ad labia levavit, ingentemque clangorem edidit. Ad pauca Hannonis verba totus cœtus, demptis nobis, cernuus se prostravit. Nos vero ex omni turba sic erecti stantes, admodum conspicui eramus, fieri proin haud poterat quin Numen nos agnoverit.
Quanto autem stupore attonitus Ionas nos agnoverit, nullis sane verbis exprimi potest. Oculi, nasus, denique facies tota eius convelli ac distrahi videbantur, ut crusta pigmenti e vultu eius in micis deglubi ac decidere cœperint. Stupore prorsus perculsus, elinguis aliquantum hæsit, et miraculo rei stupebat, ac tandem in verba eiusmodi erupit.
“Báal Hassamaim! Dominus cœli!”
Turba cernua, audita Numinis voce, tota contremuit. Iono, Numen ineffabile, locutus est!
“Frena linguam, fatue!” inclamat eum Hannibal sonorá voce, sed planis verbis Phœniciis, quibus Numen motum est et conticuit.
Deicolæ reverentiæ terrore ac formidine tenebantur.
Subito vagitus stridens et immanis totum fanum pervasit. Aliquid atri ac formidolosi, prorsusque incerti ingenti saltu per mediam turbam prorsum ruit, et ipsum caput Numinis insidens, capillos eius vellicare, vultum palpare, mulcere, tandem amplecti omni affectionis indicio Numen lingere ac deosculari cœpit. Barbari horrore consternati in pedes prosiliunt, plurimi confestim diffugiunt; cæteri autem quum viderent Numen, tubá missá, miram illam rem in ulnis excipere, audirentque Deum illam“Gebal, Gebal,” et “chare homuncule, iamne senem tuum Ionam reperisti” verbis permulcere et appellare, nos omnino solos reliquerunt.
Sammai ex uno latere costas Numinis pugno petit, Hanno autem ex altero crura eius calce pulsat, sed neutrum horum vel minimum movet eum; denique descendens de solio sic fatur:
“Maximopere delector, amici, vos insperatos iterum convenire posse! Quam præter spem accidit: me hîc, in præsenti, Deum esse vobis cognitum; quid cibi vobis mandem?”
“Recede ad solium tuum, nebulo!” adoritur eum Hanno, “ne verbum quidem iniussu meo protuleris!”
Pro temporis momento dumtaxat Ionas maiestatem suam læsam esse succensebat, atque primum obedire dubitabat; me tamen utrem vini generosi illi pollicitante, ad solium suum, iniuriæ immemor, redit. Hanno ornamenta fucumque scitá manu iterum in ordinem composuit atque concinnavit, et Deum sibi restauravit, Bichri autem simiam sibilo ad proprios humeros allicuit.
“Ecce nuntium!” eloquitur Hanno, “quo nemo magis idoneus esset, quique meo proposito ad amussim quadrabit.”
His verbis ad simiam conversus, quæ iam suos gestus ludicros iterum agere cœperat, sic ad eam fatur:
“Gebal, simiola mea, tene hanc rem, eamque ad Hamilcarem propere defer, quod si rite perfeceris, lixulá donaberis.”
Simiola munus sibi concreditum prorsus intelligere videbatur; frustum corii oblatum apprehendit, dentibus frendens, tribusque pedibus subsultans, e templo celeriter excurrit. Fremitus miraculi pariter ac terroris extra templum, nobis intus, indicio erat simiolam barbarorum turbas feliciter evasisse.
“Res eatenus bene gesta!” læte fatur Hanno, “nunc reliquam ritús partem attendamus. Oportebit vos coram Iona in terram pronos prosternere: interim ego meos Suomi revocabo.”
Ionas primum renuit modestiá ductus, indignum ratus ut nos tanto humilitatis obsequio plecteremur; sed Sammai, ad obediendum Hannonis de silentio servando mandatis eum adacturus, transversum os eum leniter percellit, tum ad nos reversus, sese nobis reverentiam prostratione significantibus accommodat.
Hanno ad postes ostii munere summi sacerdotisHononisconsistens, cœtum ad prosequendum sacra invitavit. Audaciores eorum pedetentim animum sibi sumpserunt, et circiter quinquaginta eorum ausi sunt, tametsi usque tremuli, quod vix se e superiore terrore adhuc penitus receperunt, in fanum intrare, atque in conspectum aræ et sanctuarii consistere. Iono sonitu acerrimo tubæ sacrum ædificium iterum complebat, quo finito, Hanno pauca verba ad cœtum fecit, eorumque animos timore levavit. Suomi postea pedes tranquille retraxerunt, custodibusque ad portam constitutis caverunt nequis templum intraret.
Quum sic satis in tuto essemus positi, nec suspicio ulla subesset fore quemquam qui nos interpellaret, Hanno præter duo facularum lumina omne luminare exstinxit, nosque in angulum templi maxime opacum conduxit, quo Ionas, missis omnibus suis centonibus, libentissimo nos animo secutus est.
Caput XVIII.Ionas Magnopere Sibi Tribuit.
Ionas Magnopere Sibi Tribuit.
“Ubinamvinum meum est?” prima fuit Ionæ quæstio.
“Opportune sane venis!” reddo illi, “nonnihil exspectandum tibi erit, fortasse aliquot menses.”
Gigas noster prorsus stupefactus me contuebatur, usquedum Sammai, pugno eum in costis fodicans ad saniora reduxit.
“Nimium quantum, bibule veterane, delector, tibi in medio nostrum gratulari posse.”
“Nec minus et ego,” inquit ille; “sed quidnam me ulterius facere vultis? Iuvabit me scire.”
“Quidquid facere statueris, unum id attendas ut Hannoni in rebus universis obsecundes,” illi respondi, “quandoquidem eius operá istinc ad naves nostras elabi in animo nobis est.”
Verba mea eum in profundam contemplationem movere videbantur. Sic enim frontem suam palpare cœpit, ut defricta crusta pigmenti in micis decideret; tandem ad se reversus, interrogabat, utrum sibi nos sequi necesse esset.
“Sine dubitatione,” respondi, “nisi apud barbaros perseverare consultius tibi videtur.”
“Fruique oleo suo piscino, ad vertendum stomachum,” avide subiungit Himilco.
“At hicce ego Deus sum!” tractim respondet tubicen, veluti de re ardua deliberabundus. “In navi Sammai me pugnis dolat ac terebrat; Hannibal pugillatur; quisque me bardum ac vacerram vocitat: at hîc res longe aliter se habet. Hîc nemo me pugnis petit, sed mihi fas est quemcunque. Nuper in Septemtrione cuidam Deo barbarorum tanta inflixi verbera, ut paulo post ex eo moreretur. Quin etiam domi meæ in oppido Eltece, pusiones me verborum contumeliá stipitem et baronem vocitare, aliisque scommatibus insectari solebant, viri autem qualos olivarum in capite portare, nec minus saccos frumento onustos baiulare coegerunt, nec multum vini in gratiam atque mercedem mihi concedere dignabantur; at híc res toto cœlo diverse se habent, nec nisi tubá tantillum cantillare placet, et nulla mora, iam cunctorum ciborum delitiæ, bubula, cervina, pisces, plus affatim aggeruntur. Deum esse munus perquam iucundum est.”
Omnes nos hæc cum stupore audivimus. Nemo nostrum antehac eum tam diu, tamque sanis rationibus locutum audivit; nec quisquam nostrum de suis argumentis dubitare poterat; in summa, maiestas ac dignitas Numinis effecerunt, ut æstimator sui immodicus esset, sibique nimium tribueret.
“Non tibi itaque in animo est nobiscum proficisci?” interrogo eum, pendentem animi ut video.
Ipse anceps dubitabat; tamen, post aliquam dubitationem interpositam edixit eo se iturum, quo Hanno iturus esset.
Tum Himilco eum ludere cœpit:
“Ohe, tu nobis significare vis Suomicum oleum piscinum vino Helbonico te longe anteponere, teque nimis malle nebulas algidas paludum, quam oliveta Dan; item segmenta assi tarandini potiora te habere quam placentas libaque mellita Iudææ.”
Gutta lacrymæ micabat in altero oculo gigantis.
“Equidem,” inquit “vobiscum ire satius esse duco.”
“Præterea,” subiungit Hanno, “certe lubebit tibi Eltece revisere; quid? nonne vis popularibus tuis deleviathan, debehemoth, deque culina Nergal narrare, et quemadmodum Deus factus fueris?”
“Fidem mihi negarent!”
“Memineris etiam,” addit Bichri, “senem Gebal nobiscum nos laturos, ut eum popularibus nostris Dan ostendamus.”
Argumento tam agenti, ut hoc esse videbatur, responderi non poterat, nec tentavit, quin, ex imo corde motus, fere singultando ingemuit et sic respondit:
“Sane, vera memoras: eundum mihi est; oportere sentio ut vobiscum et cum Gebal unà eam.”
Hannibal lacrymas Ionæ, quas vitulinas appellarat, palam derisit; cæteroquin consilium Ionæ ad officium classici redeundi sibi perquam gratum et acceptabile erat; quod ut statim remuneraretur, binos siclos argenteos, quos sibi bona fortuna post tot discrimina usque in sacculo conservaverat, exprompsit, eique his verbis porrexit:
“En, tubicen, hæc habeto! Istis, quum ad naves pervenerimus, aliquem opportune conduces, qui te e tuis hisce sordibus ex sententia eluat et elutriat.”
Post hæc Hanno sua consilia aperit et evolvit. Nuntium ad Hamilcarem missum huius erat tenoris: Sua colloquia cum Suomi eum usque eo producere oportere, donec clangorem tubæ Ionæ auditurus esset, quam quum audisset, suá tubá respondere. Tum sic prosequitur:
“Interim barbaris persuadebo,” inquit, “Deum suum imperare ut victimas ad mactandum extra insulam educam; isto artificio si semel viæductum transgressi fuerimus, atque in conspectum agminis nostri venerimus, cæteras res ad nostram sententiam componere difficile non futurum.”
Probato suo consilio, unum nonnisi animadvertendum censui: quí nimirum nos cognituros exspectaret nostrates inter atque barbaros colloquium intercedere? nequid erroris suboriatur. Hanno me de his certiorem fecit barbaros nec quidquam suscepturos quin se, suum sacrificulum, in antecessum consulant, sicque futurum ut cuncta quæ usquam gerenda sint, sibi probe fore cognita.
Interim iam diem totum inediá exigimus, et nimium quantum insomnio et omni vicissitudine confectos fames iam nos atque lassitudo urgere cœperunt. Proinde Hannibal sciscitabatur utrum quædam edulia comparari non possent. Itaque Hanno ad ostiam accessit, aliquid veluti cornicando cum circumstantibus colloquitur.
“Significavi illis,” inquit, “Iononem cibum appetere. Consueta eius orexis cunctis his probe nota est; nec dubitandumquin hi satis allaturi sint, quibus omnes vos affatim expleamini.”
Haud multo post ostium percrepuit, atque aliquot barbari lances piscium lixorum, cervinam frixam, et alia cibaria, item aliquot cornua largiora cuiusdam potus, ad ostium templi adtulerunt, quæ omnia Hanno in ingressu templi e manibus eorum excepit, nobisque in ordine tradidit. Famelici quum essemus admodum, dapes minime sprevimus, nec quidquam fastidivimus; ipse vero Deus, ut modestissimam suam portionem, piscem, magnitudinis dimidii thynni, itemque segmentum tarandini assi, haud spernendæ molis, sibi selegit. Hanno quoque nobiscum discubuit, et inter epulas plurimas quæstiones de rebus nostris exinde gestis, agitabat. Deinde tum ipse, tum Ionas, sitim suam pluribus haustibus modo ex uno modo ex altero cornu restinguere pergebant, quæ cornua acuminata parte, prope ad manum, terræ erant defixa. At Himilco et Hannibal fastidia sua eius potus parum celare poterant, utpote qui potus oleum rancidum esse putabatur. Verumtamen Hanno paucis explicuit potum in cornibus temetum esse ex hordeo, item e succo alterius cuiusdam plantæ lixatum, esseque communem potum non modo Suomi atque Cimbrorum, verum etiam Celtarum in Occasu, Gothorum Orientis, atque Germanorum in Meridie.
“Dicere utique non ausim temetum hoc succum uvarum æquare,” monet Hanno, “nec tamen, revera, palatui refragari asseruerim; aude id modo gustare!”
Hannibal dubitare videbatur. Himilco aiebat se iam antea a Giscone quoddam genus liquamenti alicubi confieri solitum accepisse, nec se prorsus certum esse, utrum ad ostia Rhodani aliquid eius generis ipse non gustasset. Denique uno cornu ad labra sublato, paucas guttas sorbillat, nihil tamen effatur.
Eius dein exemplum omnes nos ex ordine sequimur. Bichri id nimis acidum esse arbitrabatur; Sammai idem amaritudine exsecrandum existimabat; ego vero atque nauta id simillimum rei esse autumabamus, quam olim alibi gustaveramus.
“Non valet multum,” censebat Hannibal, post haustum satis copiosum; “inebriatne res ista?”
“Quam maxime quidem,” asserit Hanno.