ŪNDĒQUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ. Comparātiō Adverbiōrum.Villa Cornēliāna.
Mārcus vīlicum multa cottīdiē dē animālibus rogābat. Aliquandō, dum per agrōs ambulant, 'Dīc mihi, Dāve,' inquit, 'nōnne canis omnium animālium celerrimum est?'
Respondit Dāvus, 'Minimē, cervī enim celerius quam canēs currunt, et celerrimē omnium animālium.'
Tum Mārcus 'Nōnne vēnātōribus,' inquit, 'canēs sunt quī cervōs in silvīs agunt? Cūr igitur hōs canēs adhibent, sī lentius quam cervī currunt?'
'Sunt ista, ut dīcis, respondit vīlicus; 'sunt canēs vēnāticī quī vel cervōs celeritāte superant.'
Deinde Mārcus 'Sed certē', inquit, 'si nōn celerrimum, at ūtilissimum omnium animālium canis est.'
Tum vīlicus: 'Quid dīcis, Mārce? Mihi fortasse aliīsque pāstōribus canis est ūtilissimus; sed mīlitī equus, agricolae bōs, viātōrī mūlus, aliīs alia animālia ūtiliōra sunt quam canis.'
Mārcus, quī dē hōc respōnsō diū cōgitābat, tandem 'Sed ego,' inquit, 'canem māximē āmō, et libentius cum cane meō lūdō quam cum omnibus aliīs animālibus.'
PĒNSUM. A. Scrībe gradūs comparātīvum et superlātīvum hōrum adverbiōrum: celeriter, lentē, rapidē, prūdenter, fortiter, bene, male, facile. B. Adiectīva in adverbia verte et finge novās sententiās: (i) In campō eques celerior est quam pedes. (īre.) (ii) In montibus pedite lentior est eques. (iii) Canis sagācior est sue. (āgnōs redigere.) (iv) Equus fidēlior est asinō. (magistrum amāre.) (v) Caesar prūdentior erat Hannibale. (exercitum dūcere.) (vi) Hannibal Caesare audācior erat. (bellum gerere.) (vii) Mīles fortior est quam pāstor. (pūgnāre.) (viii) Padus flūmen celerius est quam Rhodanus. (fluere.) (ix) Quīntus melior scrīptor est quam Titus. (scrībere.) (x) Hic servus illō pēior arātor est. (arāre.) C. Respondē: (i) Uter celerius currit, tū an amīcus tuus? (ii) Ex nostrīs discipulīs, quis celerrimē currit? quis optimē cantat? quis facillimē pēnsum Latīnum facit? quis saepissimē abest? (iii) Quae īnstrūmenta tibi in lūdō ūtilia sunt? (iv) Quod īnstrūmentum magistrō ūtilissimum est? (v) Utram linguam libentius discis, Gallicam an Latīnam? (vi) Quāle animal est cervus? (vii) Quōs cervus fugit? (viii) Curritne cervus celerius quam canēs vēnāticī? (ix) Quibus hominibus canēs ūtilēs sunt? D. Aliī discipulī verba Mārcī, aliī verba Dāvī ēdiscent. Posteā in lūdō sermōnem eōrum iterābunt.
QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ. Gerundium.Servī.
Hostēs, quōs Rōmānī cēpērunt, servī fīunt. Aliī autem barbarī erant et rudēs; agrōs igitur colēbant aut pecudēs pāscēbant. Aliī servī erant Graecī, quī Rōmānīs saepe doctiōrōs semperque callidiōrēs erant. Hī librōs dominī cūrābant, lītterās scrībēbant, pecūniam numerābant. Domina etiam habēbat servās multās, quae vestēs faciēbant aut īnfantem cūrābant. Stolam enim tunicamque, quas Semprōnia gerit, et togam, quam Cornēlius gerit, domī fēcērunt servae. Prope Cornēlium stat nūntius; mox Rōmam ībit lītterāsque amīco dominī reddet.
Servī, quī in villā nātī sunt ibique semper vīxērunt, vernae vocantur. Mārcus parvum vernam habet, qui cum eō ad lūdum it et librōs portat. Quō cōnsiliō Mārcus ipse ad lūdum it? Discendī causā ad lūdum it.
Servī, quī validiōrēs erant quam cēterī, saepe in Circō Māximō pūgnābant. Hi gladiātōrēs vocābantur, quia saepius gladiō pūgnābant. Plērīque gladiātōrum capillōs flāvōs oculōsque caeruleōs habebant; Germānī enim erant aut Britannī. Nunquam patriam suam iterum vidēbunt; nam servus effugere nōn potest. Multī ex eīs in Circō Māximō pūgnāre mālunt quam in vīllā Rōmānā servīre. Fortasse eōs aliī gladiātōrēs occīdent! Hic servitūtis erit fīnis. Hoc spectāculum videndī causā Rōmānī conveniēbant. Saepe ante decem mīlia spectātōrum gladiātōrēs alius alium occīdēbant.
PĒNSUM. A. (i) Quō cōnsiliō ego ad tabulam eō? (ii) Quō cōnsiliō tū ad mēnsam cōnsīdis? (iii) Quō cōnsiliō puerī in campum eunt? (iv) Quō cōnsiliō nōs ad flūmen īmus? (v) Quō cōnsiliō tū stilum sūmis? (vi) Quō cōnsiliō Iūlius Caesar mare trānsiit? (vii) Quō cōnsiliō agricola et fīlius ēius Rōmam īvērunt? (viii) Quō cōnsiliō discipulī ad lūdum veniunt? (ix) Quō cōnsiliō tū in lēctum tē iacis? (x) Quō cōnsiliō Rōmānus post mūrum sē posuit? (xi) Quō cōnsiliō Hannibal Alpēs trānsiit? (xii) Quō cōnsiliō Horātius pontem dēfendit? (xiii) Quō cōnsiliō Rōmānī ad Circum conveniēbant? (xiv) Quō cōnsiliō verna cum Mārcō ad lūdum ībat? (xv) Quō cōnsiliō nūntius Rōmam currēbat? (xvi) Quō cōnsiliō vōs domum ā lūdō redītis? (xvii) Quō cōnsiliō cīvēs fūnem dē portā dēmīsērunt? (xviii) Quō cōnsiliō Horātius in Tiberim dēsiluit? (xix) Sī magister imperat: 'Aperī omnēs fenestrās!' quō cōnsiliō ē sellā venīs? (xx) Quō cōnsiliō magister ad lūdum venit? B. Scrībe Nōminātīvum et Genetīvum Cāsūs Singulāris Numerī et Genus: hostis, ager, pecus, pecūnia, nuntius, circus, servitūs, fīnis, spectātor, gladiātor. C. Explicā per clausulam relātīvam: gladiātor, verna, spectātor, toga, stola, servus, serva, dominus. D. Scrībe Partēs Prīncipālēs et Gerundium: eō, discō, conveniō, videō, gerō, pāscō, capiō, colō, cūrō, scrībō, referō, vīvō, effugiō, possum, mālō, serviō, occīdō.
ŪNA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ. Cāsus Ablātivus.Vīlla Cornēliāna.
Contentī sumus fundō nostrō. Vaccae enim lāc et cāseum, gallīnae anatēsque ōva, pecora carnem praebent. Flūmen etiam, quod praeter vīllam fluit, piscibus plēnum est. Haec omnia nūllō labōre habēmus, sed sī frūmentum et vīnum cupimus, multō labōre opus est. Nostrī autem servī fundum dīligenter cūrant; nam dominum amant, quia et iūstus et benignus est; sī enim servus laude dīgnus est, et laudem et praemium accipit, sed is quī indīgnus est sine morā poenās dat.
Apud Claudium contrā miserī sunt servī; dominus enim ipse Rōmae habitat, vīlicus autem est omnium hominum iniūstissimus. Servōs enim cottīdiē ferit, neque unquam satis cibī eīs dat. Eī quī ēsuriunt nōn bene labōrāre possunt. Nōlunt igitur servī Claudiam dīligenter labōrāre, et quam plūrimī ē fundō aufugiunt. Eīs enim quī labōrant opus est cibō; eīs etiam qui nōn labōrant cibō opus est vīvendī causā.
PĒNSUM. A. Dēclīnā: lāc, pecus, carō, laus. B. Respondē: (i) Quālī pēnsō contentus est magister? (ii) Quālibus servīs contentus est dominus? (iii) Quibus rēbus mēnsa magistrī plena est? (iv) Quibus rēbus nostra camera plēna est? (v) Quālibus hominibus nostra camera plēna est? (vi) Quibus rēbus malum pēnsum est plēnum? (vii) Quibus animālibus ager est plēnus? Quibus avibus fundus? Quibus auimālibus mare? (viii) Quā rē dīgnus es, sī pēnsum bene fēcistī? (ix) Quā rē dīgnus es, sī pēnsum male fēcistī? (x) Quā rē tibi opus est scrībendī causā? (xi) Quibus membrīs tibi opus est videndī causā? Et natandī causā? Et ambulandī causā? (xii) Cūr servī apud Cornēlium libenter manēbant? (xiii) Cūr apud Claudium nōn manēbant? (xiv) Quis nostrōrum rēgum iūstus erat et benīgnus? (xv) Quis nostrōrum rēgum poenās dedit, quia iniūstus erat? C. 'Pāstor ōlim erat quī culpā dīgnus erat, quia ovēs nōn diligenter cūrābat.' Hoc est initium novae fābulae. Complē fābulam.
ALTERA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ. Verbum Impersōnāle.Villa Cornēliāna.
Mārcus ōlim aegrōtābat neque ad lūdum īre volēbat. Ōtium igitur agere eī licuit. Patrem autem rēs agendī causā Tībur īre oportuit et Mārcus illum rogāvit: 'Licetne mihi, Ō pater, tēcum venīre? Volō enim rūrī errāre et vōcēs avium audīre, dum tū negōtium in urbe agis?'
Cornēlius respondit: 'Sī vīs, mī fīlī, mēcum venīre, tibi licet. Properā tamen, quia ego iam parātus sum.'
Mox extrā rūra Cornēliāna erant et, dum eunt, multa inter sē disserēbant. Subitō leporem in viā occīsum vīdērunt, et Mārcus 'Ō miserum leporem!' inquit. 'Cūr hominēs volunt animālia interficere?' Pater 'Hoc nesciō,' inquit, 'barbarī tamen multō plūs quam nōs hoc faciunt, quia animālia ferōciōra apud eos sunt; nōnnūlla etiam hominēs vorant. In Āfricā, ut incolae dīcunt, leō, quī rēx animālium vocātur, noctū vīcum saepissimē intrat et īnfantem aufert vel, sī māgnopere ēsurit, hominēs etiam vī petit. In Indīs tigris habitat, quī neque hominēs neque ferās, nisi elephantum, timet. Apud nōs etiam aper in mediīs silvīs latet; nōn carnem ille hūmānām, ut leō tigrisque, vorat, sed ferōcissimus tamen est vēnātōribusque diū resistit.'
PĒNSUM. A. Dēclīnā: leō, tigris, aper, lepus. B. Scrībe in omnibus persōnīs: mihi licet exīre; mē oportet bene labōrāre. C. Respondē: (i) Quid vōbīs facere nōn licet, dum Latīnam linguam discitis? (ii) Quid vōs facere oportet, dum Latīnam linguam discitis? (iii) Ubi tē labōrāre oportet? Ubi lūdere licet? (iv) Quandō ad lūdum venīre tibi nōn licēbit? (v) Curritne lepus ex omnibus animālibus celerrimē? (vi) Quod animal ferōcissimum est? (vii) Quālem carnem tigris libenter vorat? (viii) Quandō leō hominēs oppūgnat? (ix) Quamdiū aper vēnātōribus resistit? (x) Unde leō saepe īnfantem aufert? (xi) Quandō Cornēlius et Mārcus multa inter se disserēbant? (xii) Quō cōnsiliō Cornēlius Tībur iit? (xiii) Ubi erat Tībur oppidum? (xiv) Quam procul Rōmā aberat? (xv) Quae ferae in Britanniā habitant?
TERTIA ET QUADRĀGĒNSINA LĒCTIŌ. Futūrum Perfectum.Vīlla Cornēliāna.
Prīmō vēre agricola sēmina in agrō serēbat, cum Mārcus forte appropinquāvit. Hic agricolam rogāvit: 'Cūr nihil in agrīs crēscit?' Ille dē respōnsō diū cōgitāvit, tum ita respondit: 'Cum pluerit et sōl fulserit, tum plantae tenerae ex humō surgent; aestāte aristae flāvēscent; autumnō segetem metēmus. Cum segetem messuerimus, tum frūmentum in horreum ferēmus. Dum autem sermōnem tēcum cōnferō, cessō; neque ante pluviam tōtum agrum sēverō.'
Deinde Mārcus 'Num pluet?' inquit. 'Quōmodo hoc scīs?'
Tum agricola 'Multa', inquit, 'sunt sīgna pluviae. Nōnne hirundinēs vidēs? Suprā fluvium multae volitant; māgnī igitur erunt imbrēs. Nōnne cornīcem ibi vidēs? Ecce, cornīx sōla in rīpā fluviī hūc illūc ambulat et plēnā vōce pluviam vocat. Poēta noster haec cecinit: Tum cornīx plēnā pluviam vocat improba vōce Et sōla in siccā sēcum spatiātur harēnā.
Haec et alia sunt sīgna pluviae. Ecce autem certissimum sīgnum; dēnsa enim nūbēs inter nōs et sōlem pendet. Nisi tū quam celerrimē domum cucurreris, imber tē intercipiet; equidem, nisi nunc properābō, nōn ante imbrem agrum sēverō.'
PĒNSUM. A. Dēclīnā in futūrō perfectō: fulgeō, volitō, currō. B. Scrībe prīmam persōnam singulāris numerī futurī perfectī temporis; serō, appropinquō, crēscō, surgō, metō, ferō, videō, canō, pendeō, intercipiō. C. Respondē per futūrum perfectum: (i) Quandō in campum ībis? e.g. Cum pēnsum meum fēcerō, in campum ībō. (ii) Quandō ad lūdum redībis? (iii) Quandō seges crēscet? (iv) Quandō pluet? (v) Quandō magister contentus erit? (vi) Quī discipulus praemium accipiet? (vii) Quandō dormītum ībis? (viii) Quandō Mārcus vir erit? (ix) Quandō agricolae frūmentum in horreum ferent? (x) Quandō plantae tenerae ex humō surgent? (xi) Quandō tū contentus eris? (xii) Quandō vōs Latīnam linguam bene dīcere poteritis? D. Respondē: (i) Quōcum Mārcus sermōnem cōnferēbat? (ii) Quibus rēbus caelum saepe est plēnum? (iii) Quō tempore annī hirundinēs in Britanniam redeunt? (iv) Quae sunt quattuor tempora annī? (v) Quō tempore annī agricolae serunt? metunt? nōn labōrant? (vi) Quō tempore annī plūrimum pluit? (vii) Quōmodo vocātur ille poēta quī dē cornīce cecinit? (viii) Dum ad lūdum cum amīcō venīs, quid per tōtum iter facis? (ix) Dē quibus rēbus sermōnem cum hōc amīcō cōnfers? (x) Quandō sōl nōn fulget? (xi) Hieme quid humī iacet? (xii) Quō hirundinēs autumnō volant? (xiii) Cūr agricolae cornīcēs nōn amant? (xiv) Scrībe ea nōmina avium quae scīs. (xv) Quid nunc in caelō vidēs?
QUĀRTA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Praeteritum Perfectum Tempus.Dē Rōmulō et Remō.
Nūtrīx cum īnfante Titō et sorōribus ēius sub vetere quercū sedebat, dum Mārcus in silvā lūdit. Ad eōs pāstor senex appropinquat, quem omnēs ūnā vōce rogant: 'Narrā nōbīs, sōdēs, ō senex, fābulam dē hērōibus'. Itaque nārrāre incēpit:
'Rōmulus et Remus, ut ferunt, Mārtis deī et Rheae Silviae geminī erant fīliī. Rēx autem crūdēlis, nōmine Amūlius, Albae Longae tum rēgnābat. Frātrem enim suum rēgnō iam expulerat omnēsque frātris fīliōs interfēcerat; Rheae tamen Silviae pepercerat. Tandem hōs etiam īnfantēs necāre cōnstituit; itaque in Tiberim fluvium servōs cōnicere eōs iussit. Forte Tiberis super rīpās aquam effūderat et agrōs, quī circā erant, inundāverat; neque adīre servī ad iūstum fluviī cursum poterant. Itaque in stāgnō parvum alveum, in qua īnfantēs iacēbant, relīquērunt. Postquam aqua iterum cōnsēdit, lupa sitiēns, quae ad flūmen dēscendēbat, vāgītūs puerōrum audiit. Multōs diēs eōs nūtrīvit. Tandem pāstor rēgiī gregis geminōs invēnit et uxōrī suae dedit. Illa eōs ēducāvit. Ita cōnservātī puerī Rōmam urbem posteā condidērunt.
PĒNSUM. A. Dēclīnā in tempore praeteritō perfectō: expellō, inundō. B. Scrībe Partēs Prīncipālēs omnium in hāc fābulā verbōrum. C. Scrībe omnia nōmina in cāsibus Nōminātīvō et Genetīvō Singulāris Numerī cum genere. D. Respondē: (i) Quot quercūs in hortō tuō sunt? (ii) Quōcum Titus sedēbat? (iii) Ubi Amūlius rēgnābat? (iv) Quem rēgnō expulerat? (v) Quem interfēcerat? (vi) Cūr Rhea Silvia adhūc vīvēbat? (vii) Quōmodo Numitor geminōs necāre cōnstituit? (viii) Quid servōs facere iussit? (ix) Cūr servī id facere nōn poterant? (x) Quandō flumen super rīpās aquam effundit? (xi) Sī flūmen aquam super rīpās effūdit, quālēs sunt, agrī? (xii) Quāndo lupa ad Tiberim dēscendit? (xiii) Quis īnfantēs servāvit? (xiv) Ubi est Rōma? (xv) Quis Rōmam condidit? E. Explicā per clausulam relātīvam: rēx, nūtrīx, pāstor, quercus, senex, īnfāns, Tiberis, alveus, stāgnum, rīpae.
QUĪNTA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Vōx Passīva: Tempus Praesēns.Castra Rōmāna.
Diē quōdam Mārcus ē cubīlī modo surrēxerat, cum castra ūltrā fluvium in clīvō posita cōnspexit. Tum 'Quae sunt ista tabernācula?' inquit; 'herī ibi nōn erant antequam dormītum īvī.' Pater illī respondit: 'Castra sunt, ubi exercitus Rōmānus noctū dormit, cum bellum gerit.' Dum prandium igitur edunt, tālibus verbīs pater castra explicat.
'Cum āgmen Rōmānum iter facit, vesperī tribūnus lēctīs cum mīlitibus castra pōnendī causā praemittitur. Locus ab eō capitur, prope quem aqua cibusque facile invenīrī possunt. Statim tribūnus vēxillum ērigit et quadrātum spatium sīgnat, quod sociī mūnire incipiunt. Fossa circum tōta castra foditur, ex quā terra vāllum struendī causā cumulātur. In vāllō quattuor portae fīunt. Intereā ab aliīs mīlitibus media castra in variās partēs viīs dīviduntur et in propriīs locīs tabernācula pōnuntur. Sēparātim praetōrium, quod imperātōris tabernāculum est, exstruitur; quae omnia summā celeritāte fīunt, quod haud procul āgmen fessum appropinquat.'
PĒNSUM. A. Scrībe tempus praesēns vōcis passīvae hōrum verbōrum: cumulō, doceō, pōnō, fodiō, inveniō, faciō. B. Respondē ad interrogatum: Quid fit? (Verte in passīvam vōcem.) (i) Sententiam scrībō. (ii) Cibum edimus. (iii) Castra pōnimus. (iv) Tribūnum praemittō. (v) Duōs tribūnōs praemittō. (vi) Terram cumulāmus. (vii) In vāllō quattuor portās facimus. (viii) Castra in variās partēs dīvidimus. (ix) Praetōrium exstruimus. (x) Fossam fodimus. (xi) Vōs doceō. (xii) Mē audītis. (xiii) Nōs docēs. (xiv) Tē audīmus. (xv) Tē interrogō. C. Respondē ad interrogātum: Ā quō hoc fit? (i) Agricola agrum colit. (ii) Gubernātor nāvem gubernat. (iii) Ego vōs doceō. (iv) Pāstor ovēs pāscit. (v) Magister nōs interrogat. (vi) Puer iānuam aperit. (vii) Mīlitēs imperātor dūcit. (viii) Caesar Britannōs vincit. (ix) Horātius pontem dēfendit. (x) Sagittārius sagittam mittit. (xi) Sociī castra mūniunt. (xii) Mīles aquam invenīre potest. (xiii) Mārcus castra cōnspicit. (xiv) Mea verba audīs. (xv) Nōs docēs et interrogās.
SEXTA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Vōx Passīva: Praesēns et Futūrum.Castra Rōmāna.
Āgmen castra intrat. Impedīmenta et spolia in spatiō, quod inter vāllum et tabernācula est, cumulantur; ibi etiam equī pecudēsque pāscuntur. Deinde legiōnēs ad suam quaeque castrōrum partem dīmittuntur. Cēna statim parātur; arma et tēla repōnuntur; mīlitēs edunt et bibunt. Post cēnam vigilēs per tōtum vāllum dispōnuntur; itaque omne perīculum āvertitur; nam hostēs, sī ad vāllum silentiō adībunt aut explōrandī aut expūgnandī causā, ā vigilibus cernentur; hī extemplō exclāmābunt et sīgnum tubā dabunt; omnēs statim ex somnō excitābuntur hostēs repellendī causā. Dum vigilēs castra cūstōdiunt, legiōnēs tūtae sēcūraeque dormiunt.
PĒNSUM. A. Dēclīnā in tempore futūrō passīvae vōcis: excitō, cernō. B. Dēclīnā in tempore praesentī passīvae vōcis: parō, āvertō, cūstōdiō. C. Respondē ad interrogatum: Ā quō hoc fit? (i) Mīlitēs impedīmenta in castrīs cumulant. (ii) Pāstōrēs pecudēs pāscunt. (iii) Equōs nostrōs pāscimus. (iv) Hunc equum pāscimus. (v) Servī cēnam parant. (vi) Vigilēs castra cūstōdiunt. (vii) Vigilēs urbem cūstōdiunt. (viii) Hannibal Hibērum flūmen trānsit. (ix) Hannibal Alpēs trānsit. (x) Peditēs elephantōs trāns viam ruptam trahunt. (xi) Vigil hostēs cernit. (xii) Vigilēs hostem cernunt. (xiii) Fessī arma repōnimus. (xiv) Magister vōs interrogat. (xv) Magister vōs audit. D. Respondē: (i) Quō īnstrūmentō sīgnum in castrīs datur? (ii) Quō īnstrūmentō pēnsum scrībitur? (iii) Quō īnstrūmentō Horātius ē flūmine trahitur? (iv) Quō īnstrūmentō malus discipulus ferītur? (v) Quō tēlō hostis occīditur? (vi) Quibus tēlīs hostēs occīdī possunt? (vii) Quō vehiculō nautae vehuntur? (viii) Quō vehiculō agricola vehitur? (ix) Quō vehiculō eques vehitur? (x) Quō instrūmentō sententia in tabulā scrībitur?
SEPTIMA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Vōx Passīva: Tempus Futūrum.Castra Rōmāna.
Māne tribūnī centuriōnēsque extrā praetōrium convocantur.Illīs dux iussa dat et tālia verba dīcit.
'Castra extemplō movēbuntur; arma ab omnibus parābuntur; aciēs īnstruētur. Nam hostēs iam in cōnspectū sunt; nostrum impetum, ut crēdō, nōn manēbunt, sed ipsī priōrēs nōs oppūgnābunt. Sī prīmō ab hostibus repellēminī, nōlīte dēspērāre. Sī enim fortēs eritis et quam ācerrimē pūgnābitis, hostēs tandem ā vōbīs fugābuntur. Eōs quī se dēdere nōlent occīdite; sed captīvōs nōlīte occīdere. Hī enim Rōmam auferentur, ubi vendentur; et pecūnia vōbīs mīlitibusque distribuētur. Haec iussa, Ō tribūnī centuriōnēsque, extemplō mīlitibus nūntiāte.'
PĒNSUM. A. Dēclīnā in tempore futūrō vōcis passīvae: parō, moveō, īnstruō, capiō, cūstōdiō, faciō. B. Verte in tempus futūrum sententiās quae in pēnsō B XLV sunt; deinde in vōcem passīvam verte. C. Verte in tempus futūrum sententiās quae in pēnsō C XLV sunt; deinde respondē ad interrogātum: Ā quō hoc fīet? D. Explicā per clausulam relātīvam in quā verbum passīvae vōcis adhibētur: pāstor, dux, magister, stilus, pāgina, gladius, sagitta, pōns, cibus, vigilēs e. g. Pāstor est is ā quō ovēs pāscuntur.
DUODĒQUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Vōx Passīva: Tempora Praeterita.Obsidiō Alesiae.
Mārcus dē proeliīs et victōriīs multa libenter audiēbat. Praecipuē Caesaris dē victōriīs audīre semper volēbat. Pater enim ēius, Caesare duce, contrā Gallōs Britannōsque pūgnāverat; multa igitur dē bellō Gallicō Mārcō nārrāre poterat.
Cornēlius ōlim Mārcō 'Hodiē,' inquit, 'dē obsidiōneAlesiae tibi nārrābō.'
Cuī Mārcus 'Sorōribusne etiam,' inquit, 'hanc historiam audīre licet?' Postquam sorōrēs convocātae sunt, pater līberīs haec nārrāre incēpit:
'Plēraeque Gallōrum gentēs ā Iūliō Caesare victae erant; ūna tamen gēns, cuī nōmen erat Arvernī, diū Rōmānīs resistēbat. Rēgulus eōrum erat Vercingetorīx, dux summā fortitūdine, quī multīs proeliīs dēfessus tandem intrā moenia Alesiae fugātus est. Dum autem Caesar contrā oppidum omnibus cum cōpiīs tendit, moenia ā Gallīs fīrmābantur. Mox Caesar advēnit et, quia nōn statim oppidum capī poterat, cōnsilia ad obsidendum vertit.'
PĒNSUM. A. Scrībe tempora imperfectum et perfectum vōcis passīvae hōrum verbōrum: fugō, obsideō, vertō, faciō, audiō. B. Verte in vōcem passīvam: (i) Vercingetorīx Arvernōs dūcēbat. (ii) Iūlius Caesar hanc gentem vīcit. (iū) Rōmānī Gallōs fugāvērunt. (iv) Arvernī moenia Alesiae firmābant. (v) Caesar Alesiam obsidēbat. (vi) Rōmānī Alesiam obsēdērunt. (vii) Ego vōs herī docēbam. (viii) Obsessī arma parāvērunt. (ix) Vōs sententiās octō scrīpsistis. (x) Caesar castra prope Alesiam posuit. (xi) Quam fābulam herī vōbīs nārrābam? (xii) Quot fābulās iam vōbīs nārrāvī? (xiii) Dux tribūnōs centuriōnēsque convocāvit. (xiv) Dux eīs iussa dedit. (xv) Tribūnī iussa mīlitibus nūntiāvērunt. C. Quōmodo Rōmām castra pōnēbant? Scrībe decem līneās.
ŪNDĒQUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Vōx Passīva: Tempora Praeterita.Obsidiō Alesiae.
Caesar, ut dīxī, Alesiam oppidum obsidēre cōnstituit. Castra extrā moenia ā Rōmanīs posita sunt, et oppidum exteriōre mūrō cīnctum est; unde Caesar cottīdiē moenia oppūgnābat, sed neque impetū capere neque tormentīs dēicere poterat. Itaque obsidiō multōs mēnsēs prōdūcēbātur: tandem autem obsessī cibō aquāque carēbant. Omnēs in forum convocātī sunt. Tum quīdam ē prīncipibus Gallōrum hoc cōnsilium dedit: 'Nūllum cibum habēmus; cibō nōbis opus est vīvendī causā; īnfantēs nostrōs edere nōs oportet.' Vercingetorīx tamen Gallōs hoc facere vetuit. Tum prīncipēs sē Rōmānīs dēdere cōnstituērunt. Eī, quī vī et armīs capī nōn poterant, famē tandem victī sunt. Vercingetorīx Gallīque Caesarī sē dēdidērunt. Quōrum multī quidem extemplō occīsī sunt; cēterī—fortissimus quisque, validissimus quisque, pulcherrimus quisque—cum ipsō Vercingetorige in vincula coniectī sunt. Proximō annō Rōmam addūctī sunt. Ibi Caesar eōs in triumphō dūxit.
A. Dēclīnā in temporibus imperfectō et perfectō passīvae vōcis: pōnō, cōniciō. B. Verte in vōcem passīvam: (i) Rōmānī castra extrā moenia posuērunt. (ii) Rōmānī oppidum exteriōre mūrō cīnxērunt. (iii) Caesar Alesiam capere nōn poterat. (iv) Rōmānī moenia dēicere nōn poterant. (v) Obsidiōnem multōs mēnsēs Gallī prōdūcēbant. (vi) Multōs Gallōs occīdimus. (vii) Cēterōs in vincula coniēcimus. (viii) Hōs tandem Rōmam attulimus. (ix) Caesar Vercingetorigem per triumphum dūxit. (x) Dux hominēs fēmināsque in forum convocāvit. C. Tū es mīles Rōmānus; Rōmānī, Caesare duce, Alesiam obsident. Dēscrībe obsidiōnem Alesiae.
QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Participium Perfectum Passīvum.Triumphus Rōmānus.
Caesar victor cum Gallīs captīvīs Rōmam redierat, et Cornēlius in āgmine erat. Īnstitūtō igitur diē Semprōnia tōtam familiam spectandī causā sēcum dūxit et inter cīvēs fēstīs vestibus indūtōs prope forum sē posuit. In templīs apertīs ārae flōribus ōrnātae fūmābant. Iam Titus 'Equōs,' inquit, 'nōn videō. Ubi est pater, ubi Caesar? Cuī māter respondet: 'Caesar ōrātiōnem apud mīlitēs extrā urbem convocātōs habet; virtūtem eōrum laudat; spolia distribuit; mox autem currum ascendet et per portam Triumphālem urbem intrābit. Tum et Caesarem et patrem tuum vidēbis.' Subitō ūniversī clāmōrem tollunt; triumphus enim adest. Praeībat senātus quī Caesarem salūtandī causā convēnerat; deinde plaustra erant optimīs spoliīs onerāta; tum albī taurī aurātīs cornibus ā sacerdōtibus ad sacrificium dūcēbantur; post eōs ībat inter aliōs captīvōs Vercingetorīx, vir superbus, vinculīs vinctus; tum Caesar ipse, togā pīctā vestītus et laurō corōnātus, currū splendidō, quem quattuor equī trahēbant, vehēbātur; dēnique, novissimum āgmen, equitēs peditēsque clāmitābant 'Iō, triumphe!' et māgnā vōce cantābant; neque Cornēlius vōcem īnfantis, quī 'Pater!' iterābat, parvam inter illōs clāmōrēs audīre poterat. Postquam autem Caesar ad Capitōlium ascendit, taurī in ārīs caesī et spolia Iovī dēdicāta sunt.
PĒNSUM. A. Scrībe participium praeteritum passīvum hōrum verbōrum et cum participiīs singula nōmina: e. g. pingō–tabula pīcta. īnstituō, ornō, vestiō, convocō, onerō, vinciō, corōnō, caedō, dēdico, obsideō, fugō, fodiō, mūniō, vincō, capiō, distribuō, dō, condō, aperiō, claudō, parō, scrībō, effundō, serō. B. Respondē: (i) Quālia erant templa, plaustra, cornua taurōrum? (ii) Quāles erant cīvēs, ārae, taurī? (iii) Quālis erant Vercingetorīx, Caesar, toga Caesaris, currus Caesaris, vōx Titī, vōx mīlitum? (iv) Quō diē Semprōnia Rōmam īvit? (v) Quem sēcum dūcēbat? (vi) Quō cōnsiliō Rōmam īvit? (vii) Ubi familia Cornēliāna sē posuit? (viii) Apud quōs Caesar ōrātiōnem habuit? (ix) Quid Caesar laudābat? Quid distribuēbat? (x) Quō cōnsiliō senātus convēnerat? (xi) Quō taurī dūcēbantur? (xii) A quibus taurī dūcēbantur? (xiii) Quōmodo Caesar ībat? (xiv) Ubi taurī caesī sunt? (xv) Quōmodo pater deōrum vocātur? C. Coniunge in ūnam sentantiam: (i) Caesar corōnātus est; Caesar currum ascendit. e. g. Caesar corōnātus currum ascendit. (ii) Gallī vinctī sunt; Gallī per triumphum dūctī sunt. (iii) Gallī obsessī sunt; Gallī oppidum dēfendērunt. (iv) Vercingetorīx victus est; Vercingetorīx sē Rōmānīs dēdit. (v) Mīlitēs convocātī sunt; Mīlitēs Caesaris ōrātiōnem audīvērunt.
(vi) Caesar mīlitēs convocāvit; Mīlitēs Caesaris ōrātiōnem audīvērunt. (vii) Rōmānī Gallōs obsēdērunt; Gallī oppidum dēfendērunt. (viii) Etruscī Horātium vulnerāvērunt; Horātius in flūmen dēsiluit. (ix) Dux tribūnum praemīsit; Tribūnus castra posuit. (x) Caesar Gallōs cēpit; Caesar Gallōs Rōmam dūxit. (xi) Caesar Alesiam diū obsedit; Caesar Alesiam tandem cēpit. (xii) Pōns frāctus est; Horātius pontem trānsīre nōn potuit. (xiii) Caesar mīlitēs convocāvit; Caesar mīlitēs laudāvit.
(xiv) Caesar Gallōs cēpit; Caesar cum Gallīs Rōmam rediit. (xv) Caesar mīlitēs convocāvit; Caesar apud mīlitēs ōrātiōnem habuit. (xvi) Sacerdōtēs ārās ornāvērunt; Ārae fumābant. (xvii) Centuriō vulnerātus est; Dux centuriōnī praemium dedit.
(xviii) Magister iānuam aperuit; Magister cameram intrāvit. (xix) Puer pēnsum fēcit; Puer dormītum īvit. (xx) Mīlitēs arma reposuērunt; Mīlitēs cēnāvērunt. (xxi) Spolia Iovī dēdicāta sunt; Caesar domum rediit. D. Tū es Mārcus; dēscrībe triumphum, dum Rōmānī tē praetereunt.
ŪNA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Cornēlius lītterās scrībit.GĀIUS QUĪNTŌ S.D.P.
Dōnum, quod nūntius tuus in manum mihi trādidit, māgnō cum gaudiō accipiō. Ego et uxor mea multās tibi grātiās agimus. Quid Rōmae nūper accidit? Quam opīniōnem senātōrēs dē Iūliō Caesare habent? haec cōgnōscere volēbās; tamen Brundisiī omnia tantā celeritāte annūntiantur. Quid novī tibi nārrāre possum?
Iūlius in diēs potentior fit et ā plēbe magis amātur; paucīs enim ante diēbus, dum Albā ad Urbem iter facit, multī exclāmābant 'Salvē, Rēx!'; at Iūlius, homō prūdentissimus, 'Caesar sum,' inquit, 'nōn rēx.' Equidem tamen dē salūte ēius metuō. Dum enim fēstō diē senātōriī iuvenēs cursum inter sē Viā Sacrā currunt et ipse ex gradibus templī spectat, māgna multitūdō convēnit; subitō autem Mārcus Antōnius diadēma illī offert; ubīque silentium fit; nēmō plaudit praeter paucōs Iūlī amīcōs. Ille diadēma rēiēcit; tum omnēs plausērunt. Antōnius autem, nōndum contentus, ter diadēma obtulit. Gaudeō quod tam stultē ēgit; in invidiam enim Caesarem addūxit. Iam plērīque senātōrēs eum ōdērunt, neque Cassius saltem, ut putō, hanc facultātem agendī praetermittet. Caesar tamen sēcūrus mihi esse vidētur. Hās lītterās Brundisium per eundem nūntium mittō. Kalendīs Mārtiīs dedī. Valē.
PĒNSUM. A. Scrībe tertiam persōnam singulārem et plūrālem temporum futūrī et imperfectī et perfectī passīvae vōcis verbōrum: trādō, annūntiō, offerō, rēiciō, addūcō, mittō, accipiō. B. Dēclīnā: īdem nūntius, haec facultās, fēstus diēs. C. Scrībe hanc epistulam: Mārcus Antōnius ad amīcum suum Claudium, quī Athēnīs est, lītterās dē diadēmate Caesarī oblātō mittit. D. Scrībe participium perfectum passīvum in locō clausulae temporālis: (i) Postquam Mārcus Antōnius diadēma obtulit, Caesar id rēiēcit. (ii) Postquam Caesar salūtātus est, respondit: 'Nōn rēx sum.' (iii) Postquam tuum nūntium accēpī, eum dīmīsī. (iv) Postquam tuās lītterās accēpī, Rōmam īvī. (v) Postquam Alesiam cēpit, Caesar domum rediit.
ALTERA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Alterae dē eādem rē lītterae.GĀIUS QUĪNTŌ S. D. P.
Lītterās tuās accēpī, prō quibus multās tibi grātiās agō. Illud, quod metuēbam, accidit. Iūlius enim herī interfectus est. Quī autem sunt coniūrātī? Hōs bene nōvistī; Mārcus Brūtus, quī homō honestus est, sed rempublicam magis quam ipsum Caesarem amābat, et Cassius, quī Caesarī invidēbat, auctōrēs erant coniūrātiōnis. Neque prōdigia dēerant; Kalendīs enim Martiīs vātēs quīdam Caesarem in viā admonuit: 'Cavē Īdūs Mārtiās!' Sēcūrus tamen Iūlius Īdibus Mārtiīs ad senātum ībat, cum vātem inter multitūdinem cōnspexit, cuī 'Heus vātēs', inquit, 'vēnērunt Īdūs Mārtiae.' Tum ille: 'Vēnērunt quidem, Ō Caesar, sed nōndum praeteriērunt.' Deinde, dum cīvēs ab illō rēs variās petunt, Artemidōrus eī libellum dedit, in quō coniūrātōrum nōmina indicāverat; coniūrātī autem nūllam facultātem Caesarī dabant legendī; undique enim eum premēbant. Tum, sīgnō datō, gladiōs stringunt–ipse etiam aderam, sed obstupefactus nihil facere poteram–et innumerīs īctibus Caesarem trānsfīgunt. Ille sōlus parumper silentiō resistēbat; sed simul ac Brūtum, amīcum suum, inter inimīcōs cernit, 'Et tū, Brūte? exclāmat et ante statuam ipsam Pompēī mortuus cadit.
Miseret me illīus tam illūstris imperātōris, sed gaudeō quod Brūtus rempublicam servāvit. Et tū, quid dē hīs rēbus putās?
Valē. a.d. XVII Kal. Apr. dedī.
PĒNSUM. A. Dēclīnā: rēspublica, idem nōmen, vātēs quīdam. B. Scrībe omnia nōmina in hāc lēctiōne cum genere et cāsū genetīvō ambōrum numerōrum. C. Scrībe Partēs Prīncipālēs omnium in hāc lēctiōne verbōrum. D. Scrībe hanc epistulam: Brūtus vesperī Īdibus Mārtiīs lītterās dē coniūrātiōne ad amīcum scrībit. E. Respondē: (i) Cūr Gāius Quīntō grātiās agēbat? (ii) Cūr Caesar ā Brūtō occīsus est? (iii) Cūr ā Cassiō occīsus est? (iv) Quō cōnsiliō hī coniūrāvērunt? (v) Quō diē vātēs Caesārem admonuit? (vi) Quō diē Caesar occīsus est? (vii) Quō cōnsiliō Artemidōrus libellum scrīpserat? (viii) Quid spectātōrēs faciēbant? (ix) Cūius Cornēlium miserēbat? (x) Quālium hominum tē miseret? (xi) Ā quibus Caesar premēbātur? (xii) Quā dē rē vātēs Caesarem admonuerat? F. Verte in vōcem passīvam: (i) Dōnum, quod nūntius trādidit, accēpī. (ii) Caesar diadēma rēiēcit. (iii) Antōnius Caesarem in invidiam addūxit. (iv) Ego hās lītterās ad tē mittō. (v) Caesar libellum Artemidōrī nōn lēgit.
TERTIA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Verbum Dēpōnēns.Profectiō Mārcī.
Mārcus prīmā lūce ē cubīlī surgit neque cibum ante est quam domō ad lūdum proficīscitur. Sī in itinere morārī vult animālia persequendī causā, senex servus, quī eum comitātur, ita loquitur: 'Properā, Mārce, tē precor, nisi sērō in lūdum vīs ingredī.' Illōs sequitur verna parvus, quī librōs tabellāsque portat. Sī forte librī aut stilī oblītus erit, magister īrātus Mārcō ita loquētur: 'Cūr stilum domī relīquistī? Quō īnstrūmentō ad scrībendum ūtī vīs? Nōnne verbera meritus es?' Puer silentiō poenās dabit; at verna etiam, ut opīnor, post lūdum verbera patiētur, quae plēnē meritus est.
PĒNSUM. A. Scrībe Partēs Prīncipālēs verbōrum dēpōnentium. B. Quem cāsum haec verba regunt? careō, ūtor, miseret, oblīvīscor, invideō, licet, oportet. C. Respondē: (i) Unde Mārcus prīmā hōrā cottīdiē proficīscēbātur? (ii) Quandō ē cubīlī surgēbat? (iii) Quōmodo differunt inter sē servus et verna? (iv) Quō cōnsiliō verna Mārcum sequēbātur? (v) Quō cōnsiliō servus senex eum comitābātur? (vi) Quō cōnsiliō Mārcus saepe morābātur? (vii) Cūr magister īrātus est? (viii) Uter puerōrum verbera meritus erat? (ix) Uter verbera passus est? (x) Quō īnstrūmentō ūteris ad scrībendum in tabulā? (xi) Quibus membrīs ūtimur ad natandum? Quibus ad saliendum? (xii) Quis tē ad lūdum comitātur? (xiii) Sī sērō in lūdum vēneris, quid magister loquētur? (xiv) Quandō tū ē cubīlī surgis? (xv) Quandō domō proficīsceris? D. Dēclīnā tempora praesēns et futūrum: moror, mereor, patior.
QUĀRTA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Verbum Dēpōnēns.Reditus Mārcī.
Sextā hōrā, dum Mārcus domum redit, parentēs eum in hortō exspectābant. Postquam mātrem amplexus est et patrem salūtāvit, illa eum rogāvit: 'Cūr toga tibi tam sordida est?' Cuī Mārcus 'Quia in līmō,' inquit, 'dēlāpsus sum, dum avem persequor'. Tum māter īrāta, quod puer tam imprūdēns erat, 'Nōn cēnābis igitur,' inquit, 'statim ad cubiculum abī.' Mārcus autem lacrimāre incēpit—nam persuādēre lacrimīs mātrī sciēbat— et 'Īgnōsce mihi', inquit, 'māter mea; nōlī īrāscī; iam satis poenārum dedī; paene enim ante mortuus sum, quam servus mē ē fossa extrāxit'. Tum māter fīlium iterum amplexa alteram togam induendī causā dīmīsit. Ille mox ad cēnam regreditur rīdēns et pūrā togā vestītus.
PĒNSUM. A. Dēclīnā tempus perfectum verbōrum: amplector, morior. B. Scrībe Partēs Prīncipālēs: redeō, amplector, dēlābor, persequor, īrāscor, persuādeō, sciō, īgnōscō, nōlō, morior, extrahō, induō, regredior, rīdeō. C. Respondē: (i) Quōmodo vocantur pater et māter? (ii) Utrum parentem Mārcus amplectēbātur? (iii) Utrum parentem salūtāvit? (iv) Cūr sordida facta erat toga Mārcī? (v) Quandō toga Mārcī sordida facta est? (vi) Cūr Semprōnia īrāta est? (vii) Quōmodo Mārcus mātrī suae persuādēbat? (viii) Cūr mātrēs fīliīs suīs semper īgnōscunt? (ix) Oportetne mātrēs fīliīs suīs semper īgnōscere? (x) Quō cōnsiliō Semprōnia Mārcum dīmīsit? (xi) Meritusne est Mārcus cēnam? (xii) Ā quō Mārcus ē fossā extrāctus est? (xiii) Quālis Mārcus ad cubiculum dīmissus est? (xiv) Quālis Mārcus ad cēnam regressus est? D. Coniunge in ūnam sententiam: (i) Mārcus mātrem amplexus est; Mārcus patrem salūtāvit. (ii) Mārcus regressus est; Mārcus cēnāvit. (iii) Puer in līmō dēlāpsus est; Puer sordidam togam habet. (iv) Mārcus domō profectus est; Mārcus in itinere morābātur. (v) Discipulī stilōrum oblītī sunt; Discipulī poenās dabunt. (vi) Casar in senātum ingressus est; Coniūrātī Caesarem occīdērunt. (vii) Mārcus ā lūdō regressus est; Māter Mārcum amplectitur. (viii) Mārcus verbera meritus est; Māter Mārcō īgnōvit. (ix) Avus mortuus est; Puerī puellaeque lacrimant. (x) Mārcus animālia persecūtus est; Mārcus sērō ad lūdum advēnit.
QUĪNTA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Participia Praesēns et Futūrum.Hortus.
Diē quōdam prīmō vēre Titus, quī iam pedibus īre poterat, cum nūtrīce in hortum ingressus flōrēs spectābat. Ubīque stant arborēs, quae aestāte, dum sōl fulget, dulcem umbram praebēbunt et autumnō pōma ferent. Hīc sata sunt sēmina, ex quibus mox flōrēs variīs colōribus, līlia, violae, rosae, nāscentur; illīc iam flōrent hyacinthī, crocī, narcissī. Omnēs Titus amābat et praecipuē hyacinthum; quem ad flōrem currit et carptūrus eum manū tangit. Subitō autem nōn verba tantum nūtrīcis, sed verbera etiam meminit; illa enim flōrēs carpere saepe eum vetuerat. Tum 'Quōmodo', inquit, 'hic flōs vocātur?' Postquam hoc didicit, iterum rogāvit: 'Cūr hyacinthus vocātur?' Illa 'Tibi hoc dīcam', inquit. 'Hyacinthus puer erat pulcherrimus et tam grandis quam Mārcus. Eum et Phoebus Apollō et Zephyrus amābant; libentius tamen cum Apolline puer lūdēbat. Ōlim Zephyrus eōs inter sē discum iacientēs cōnspexit, et īrātus discum ā deō coniectum in cor puerī dēvertit. Ille gravī vulnere īctus humī cecidit; neque ars Phoebī neque lacrimae Zephyrī, quem iam factī paenitet, ad vītam eum revocāre possunt. Ē sanguine ēius exortus est flōs semper nōmen servātūrus.'
PĒNSUM. A. Scrībe participia praesēns et futūrum āctīvae vōcis et perfectum passīvae vōcis verbōrum: spectō, ferō, serō, vocō, carpō, servō, tangō, dīcō, lūdō, doceō, iaciō, audiō. B. Scrībe participia praesēns et futūrum et perfectum verbōrum dēpōnentium: moror, comitor, mereor, sequor, loquor, ingredior, patior, īrāscor, oblīvīscor, amplector, morior, exorior. C. Respondē: (i) Quid sīgnificat Verbum Dēpōnēns? (ii) Quō tempore annī Titus flōrēs spectābat? (iii) Quō tempore annī arborēs umbram praebent? Quandō pōma ferunt? (iv) Explicā vocābula: sēmen, cor, sanguis. (v) Quō colōre sunt flōrēs? (vi) Quī flōrēs vēre nāscuntur? Quī aestāte? (vii) Quō cōnsiliō Titus hyacinthum tangit? (viii) Cūr cōnsilium vertit? (ix) Comparā Hyacinthum cum Mārcō. (x) Quī ventus ex occidente flat? Quī ex oriente? Quī ē merīdiē? Qui ā septentriōnibus? (xi) Quōcum puer libentius lūdēbat? (xii) Quis illīs invidēbat? (xiii) Paenitetne tē, sī malum fēcistī? (xiv) Cūius reī tum tē paenitet? (xv) Unde flōs exortus est? D. Coniunge in ūnam sententiam: (i) Puer rīdēbat; Puer ad cēnam regressus est. (ii) Phoebus Apollō et Mārcus discum iaciēbant; Illī sermōnem inter sē cōnferēbant. (iii) Zephyrus lacrimābat; Zephyrus corpus Hyacinthī spectāvit. (iv) Gladiātōrēs moritūrī sunt; Gladiātōrēs cōnsulem salūtant. (v) Mīles profectūrus est; Mīles uxōrem suam amplectitur. (vi) Coniūrātī Caesarem occīsūrī erant; Coniūrātī eum undique premēbant. E. Clausulam temporālem verte in participium: (i) Horātius, dum in aquam dēsilit, exclāmāvit: Rōmam servāvī.' (ii) Senex, dum moritur, 'Valēte,' inquit, 'līberī meī!' (iii) Dum sōl oritur, Gallus cantat. (iv) Caesar, dum iter facit, lītterās ā senātū accēpit. (v) Postquam Caesar Rōmam regressus est, Brūtus Cassiusque eum occīdērunt. (vi) Postquam geminī prope Tiberim relictī sunt, lupa eōs invēnit. (vii) Lupa, dum aquam bibit, vāgītūs puerōrum audit. (viii) Pāstor, postquam puerōs invēnit, eōs uxōrī suae dedit.
SEXTA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.Mēnsa.
Hōra cēnae adest, et omnēs propter labōrem ēsurientēs et sitientēs domum redeunt. Nōnne famēs optimum cibi condīmentum est? Cibō igitur parātō servīsque circumstantibus, tōta familia in trīclīniō accumbit: Cornēlius ipse in summa locō, uxor in proximō, deinde fīliī fīliaeque. Servī cibum ante eōs pōnunt et ex amphorā vīnum aut aquam in pōcula fundunt; prīmō ōva aut piscēs edunt, deinde carnem aut ovium aut boum aut avium, postrēmō pōma. Pānem digitīs frangunt; dextrā omnēs cibōs ad ōs ferunt; pōcula vīnō plēna ad labra tollunt. Nōnnunquam Semprōnia Titum culpat, quod nimis est et rapidius quam oportet. 'Nōlī tanta frusta sorbēre, sed parvam partem dentibus mordē!' Tum pater 'Neque edācēs', inquit, 'nōs oportet esse neque ēbriōsōs, sed sobriōs; satis este et satis bibite, meī līberī; deinde, famē sitīque dēpulsīs, dēsistite! mentem sānam ita servābitis in corpore sānō. Hominibus vērō edendum est vīvendī causā; sīc renovātus sanguis ex corde per omnia membra fluit; itaque corpora nōbīs validiōra fīunt et sāniōra.'
PĒNSUM A. Scrībe Partēs Prīncipālēs: accumbō, fundō, mordeō, edō, bibō, dēsistō, ēsuriō, sitiō, sorbeō, fluō, frangō. B. Respondē: (i) Quandō tōta familia in trīclīniō accumbit? (ii) Cūr Semprōnia Titum culpat? (iii) Quid Titum nōn oportet facere? (iv) Quālēs nōs nōn oportet esse? (v) Quandō nōbīs dēsistendum est? (vi) Quō cōnsiliō hominibus edendum est? (vii) Quid Titō nōn sorbendum est? (viii) Quid eī mordendum est? (ix) Quantum nōbīs edendum et bibendum est? (x) Cūr omnēs domum redeunt? (xi) Quō cōnsiliō omnēs domum redeunt? (xii) Cūr omnēs ēsuriunt et sitiunt? (xiii) Quālēs nōs oportet esse? (xiv) Quōmodo corpora nōbīs validiōra fīunt? (xv) Unde servus vīnum effundit? C. Dēclīnā: famēs, sitis, dēns, cor, ōs, sanguis, bōs, carō. D. Tū Mārcus es; dēscrībe cēnam.
§1. Flexibus nōminum Numerus et Cāsus dēclārantur.
Numerī sunt duo, Singulāris et Plūrālis.
Cāsūs sunt sex, Nōminātīvus, Vocātīvus, Accūsātīvus,Genetīvus, Datīvus, Ablatīvus.
Genera etiam tria sunt nōminum, Māsculīnum, Fēminīnum,Neutrum.
§2. Quīnque sunt dēclīnatiōnes nōminum, quās īnfrā expōnēmus; Genetīvī Cāsūs terminātiōnibus dēcernendae sunt.
§3. Prīma Dēclīnātiō.
Prīma Dēclīnātiō eōrum est nōminum quōrum Genetīvus in Singulārī Numerō in -ae exit. E. g.
Sing. Plūr.N.V. mēns-a mēns-aeA. mēns-am mēns-āsG. mēns-ae mēns-ārumD. mēns-ae mēns-īsAbl. mēns-ā mēns-īs
Hōrum nōminum Genus est Fēminīnum, nisi quod ea quae virōs dēsīgnant Māsculīna sunt.
Eōdem modō dēclīnantur haec:
Fēminīna: amphora camera columba dextra aqua carta columna domina āra causa crēta epistula arista cēna culpa fābula
Fēminīna: familia līnea poena tabella fēmina lingua porta tabula fenestra līttera prōra terra fera lōrīca prōvincia toga ferula lupa puella tuba fīlia mēnsa pūgna tunica fossa mora rīpa umbra galea nota rosa vacca gallīna ōra sagitta vāgīna harēna paenīnsula scientia via hasta pāgina sella victima historia patria sententia victōria hōra pecūnia serva vigilia iānua pīctūra silva vīlla īnsula pila sinistra viola invidia planta statua vīta lacrima pluvia stola
Āfrica Germānia Melita (1) Athēnae (2)Britannia Graecia Rhea Silvia cōpiaeCornēlia Helvētia Rōma (1) grātiaeCorsica Hibernia Sardinia lītteraeEurōpa Hispānia SemprōniaGallia Ītalia Sicilia
Māsculīna: agricola nauta verna incola poēta Mūrēna
(1) Cāsus Locātīvus: Melitae, Rōmae. (2) Cāsus Locātīvus: Athēnīs.
Secunda Dēclīnatiō.
§4. Hāc in Dēclīnātiōne Nōminātīvus Singulāris in -us aut -er aut -um, Genetīvus in -ī, exit.
Nōmina quae in -us aut -er exeunt Māsculīna sunt.
Sing. Plūr. Sing. Plūr.N. amīc-us amīc-ī ager agr-īV. amīc-e amīc-ī ager agr-īA. amīc-um amīc-ōs agr-um agr-ōsG. amīc-ī amīc-ōrum agr-ī agr-ōrumD. amīc-ō amīc-īs agr-ō agr-īsAbl. amīc-ō amīc-īs agr-ō agr-īs
Eōdem modō dēclīnantur: āgnus fundus servus Iūlius (3) alveus gallus socius Mārcus amīcus gladius somnus Notus animus hortus stilus Ōceanus annus humus (1) taurus Padus asinus hyacinthus tribūnus Phoebus autumnus lēctus triumphus Poenus avus libellus umerus Quīntus campus līmus ventus Remus capillus loculus vīcus Rōmānus captīvus locus (2) vīlicus Rōmulus cāseus lūdus Sextus cervus modus Brūtus Titus cibus mūlus Circus Zephyrus clipeus mūrus Cornēlius (3) clīvus narcissus Etruscus geminī coniūrātus nāsus Eurus lūdī crocus numerus Gāius ager digitus nūntius Gallus aper discipulus oculus Germānus liber discus populus Graecus magister dominus pūgnus Hispānus puer (4) equus rēgulus Horātius vir (4) fīlius (3) rēmus Indus Ister fluvius sagittārius (3) Ītalus līberī (4) (1) Fēminīnī Generis; Cāsus Locātivus, humī. (2) pl. loca. (3) Voc. et Gen. sing. -ī. (4) Gen. puerī, virī, līberōrum.
§5. Ea nōmina quae in -um exeunt Generis suntNeutrī; hōc modō dēclīnantur:Sing. Plūr.N.V.A. bell-um bell-aG. bell-ī bell-ōrumD. bell-ō bell-īsAbl. bell-ō bell-īs
Eōdem modō dēclīnantur: aedificium caelum dōnum frustum arātrum collum exemplum gaudium baculum condīmentum factum gubernāculum bellum cōnsilium forum horreum bracchium cubiculum frūmentum iaculum imperium perīculum silentium vēlum initium plaustrum spatium verbum īnstrūmentum pōculum spectāculum vestīmentum interrogātum pōmum spolium vēxillum iugum praemium stāgnum vinculum iussum praetōrium tabernāculum vīnum labrum prandium tēctum vitium līlium prōdigium tēlum mālum proelium templum Brunidisium (1) membrum rēgnum tergum Capitōlium negōtium respōnsum theātrum Latium oppidum rōstrum tormentum Ōstium (1) ōstium sacrificium trānstrum ōtium saxum trīclīnium arma ōvum scūtum vāllum castra pēnsum sīgnum vehiculum impedīmenta (1) Loc. sing. in -ī.
Tertia Dēclīnātiō: Nōmina Parisyllabica.
§6. Hāc in Dēclīnatiōne Genetīvus Singularis in -is exit.
Distinguenda sunt Parisyllabica nōmina ab Imparisyllabicīs: parisyllabica sunt ea nōmina quae in Genetīvō parēs atque in Nōminātivō syllabās praebent; haec omnia Genetīvum Plūrālem in -ium formant, e.g.
Sing. Plūr.N.V. cīv-is cīv-ēsA. cīv-em cīv-ēsG. cīv-is cīv-iumD. cīv-ī cīv-ibusAbl. cīv-e cīv-ibus
Eōdem modō dēclīnantur haec Māsculīna et Fēminīna nōmina: avis (1) invenis ovis (1) sitis (1,3) canis (2) senex (2) (g. sen-is) pānis tigris (3) fīnis pellis (1) vestis (1) fūnis mēnsis piscis Tiberis (3) hostis nāvis (1) puppis (1,3) (1) Fem. (2) Gen. pl. canum, iuvenum, senum. (3) Acc. s. -im, abl. s. -ī.
famēs (1,4) arx (arc-is) (1) nix (niv-is) Alpēs (Alp-ium) (1) nūbēs (1) dēns (dent-is) nox (noct-is) (1) Occidēns (Occident-is) vātēs frōns (front-is) (1) pars (part-is) (1) imber (g. imbr-is) gēns (gent-is) (1) plēbs (plēb-is) (1) Oriēns (Orient-is) mēns (ment-is) (1) pōns (pont-is) ars (art-is) (1) mōns (mont-is) urbs (urb-is) (1) (1) Fēm. (2) Abl. s. famē.
Nōmina Imparisyllabica.
§7. Hōrum nōminum Genetīvus Plūrālis in -um, nōn in -ium, exit.
Animadverbenda est summā cūrā in hūiusmodī nōminibus Rādīx, i.e. ea pars nōminis cuī īnflexiōnēs adiungis eō cōnsiliō ut nōmen dēclīnēs, e.g. leō, rādīx leōn-.
Sing. Plūr.N.V. leō leōn-esA. leōn-em leōn-esG. leōn-is leōn-umD. leōn-ī leōn-ibusAbl. leōn-e leōn-ibus
Alia exempla rādīcum: labōr- Nom. S. labor Gen. Pl. labōr-um flōr- Nom. S. flōs Gen. Pl. flōr-um patr- Nom. S. pater Gen. Pl. patr-um mīlit- Nom. S. mīles Gen. Pl. mīlit-um greg- Nom. S. grēx (= greg-s) Gen. Pl. greg-um iūdic- Nom. S. iūdex (= iūdic-s) Gen. Pl. iūdic-um ōrātiōn- Nom. S. ōrātiō Gen. Pl. ōrātiōn-um fortitūdin- Nom. S. foritūdō Gen. Pl. fortitūdin-um aestāt- Nom. S. aestās Gen. Pl. aestāt-um virtūt- Nom. S. virtūs Gen. Pl. virtūt-um pāc- Nom. S. pax (= pāc-s) vōc- Nom. S. vōx (= vōc-s) Gen. Pl. vōc-um lūc- Nom. S. lūx (= lūc-s)
Māsculīna Nōmina Imparisyllabica. §8. Māsculīna sunt ea nōmina Tertīae Dēclīnatiōnis quae in -ō, -or, -ōs, -ter, -es, -ex exeunt, e.g. centuriō imperātor eques rēmēx (rēmig-is) leō pāstor mīles sermō senātor pedes sōl (sōl-is) Septentriōn-ēs spectātor pēs (ped-is) vigil (vigil-is) vēnātor sanguis (sanguin-is) arbor (1) viātor clāmor victor Apollō (Apollin-is) color flōs labor mōs ānas (anat-is) Aquilō soror (1) hērōs (hērō-is) dux (duc-is) Caesar uxor (1) sacerdōs grēx (greg-is) Hannibal arātor (sacerdōt-is) lepus (lepor-is) Mārs (Mārt-is) auctor prīnceps (prīncip-is) Scīpiō gladiātor frāter Vercingetorīx gubernātor māter (1) parēns (parent-is) iaculātor pater (1) Fēm. secundum sēnsum.
Fēminīna Nōmina Imparisyllabica.
§9. Fēminīna sunt ea nōmina quae in -dō, -iō, -tās, -ūs, -x exeunt, e. g.
fortitūdō ōrātiō virtūs carō (carn-is) multitūdō profectiō sūs (su-is) hiems (hiem-is) hirundō aestās cornīx laus (laud-is) coniūrātiō celeritās lūx pecus (pecud-is) lēctiō facultās nūtrīx seges (seget-is) legiō pāx obsidiō salūs vōx Carthāgō (1) opīniō servitūs (Cartāgin-is) (1) Loc. sing. Carthāginī.
Neutrālia Nōmina. §10. (1) Parisyllabica.
Sing. Plūr.N.V.A. mar-e mar-iaG. mar-is mar-iumD. mar-ī mar-ibusAbl. mar-ī mar-ibus
Eōdem modō dēclīnantur: cubīle, animal, moenia (pl.).
(2) Imparisyllabica. §11. Neutrālia sunt ea nōmina quae in -en (e. g. nōmen, nōmin-is), -us (e.g. genus, generis; corpus, corpor-is), -er (e. g. verber, verber-is) exeunt.
Sing. Plūr.N.V.A. genus gener-aG. gener-is gener-umD. gener-ī gener-ibusAbl. gener-e gener-ibus
Eōdem modō dēclīnantur: āgmen opus crūs caput (capit-is) carmen vulnus rūs (2) cor (cord-is) flūmen lāc (lāct-is) sēmen corpus (1) iter (3) diadēma (diadēmat-is) lītus (1) vēr genus pecus (1) verber onus tempus (1) ōs (ōr-is) (1) Gen. sing. in -oris. (2) Loc. sing. rūrī. (3) Gen. sing. itineris.
Quārta Dēclīnātiō.
§12. Hūiūs dēclīnātiōnis sunt nōmina in -us et -ū exeuntia quae Genetīvum in -ūs formant, e.g. portus (māsc.), genū (neut.).
Sing. Plūr.N.V. port-us port-ūsA. port-um port-ūsG. porb-ūs port-uumD. port-uī port-ibusAbl. port-ū port-ibus
N.V.A. gen-ū gen-uaG. gen-ūs gen-uumD. gen-ū gen-ibusAbl. gen-ū gen-ibus
Eōdem modō dēclīnantur haec Māsculīna et Neutrālia: arcus (2) exercitus portus vāgītus ascēnsus gradus porticus (1) Īdūs (pl.) (1) cōnspectus īctus quercus (1) currus impetus reditus cornū cursus manus (1) saltus genū dēscēnsus passus senātus (1) Fēm. (2) D.Abl.pl. arcubus.
Quīnta Dēclīnātiō.§13. Hanc in Dēclīnatiōnem cadunt plēraque nōminaquae in -ēs exeunt. Omnia praeter diēs (m.) fēminīnasunt.Sing. Plūr.N.V. di-ēs di-ēsA. di-em di-ēsG. di-ēī di-ērumD. di-ēī di-ēbusAbl. di-ē di-ēbus
Ita etiam: aciēs, glaciēs, merīdiēs, rēs.
§14. Anōmala Nōmina.
Sing. Plūr. Sing. Plūr.N.V. bōs bov-es deus dī(voc. deus)A. bov-em bov-es de-um de-ōsG. bov-is bo-um de-ī de-ōrumvelde-umD. bov-ī bō-bus de-ō dīsAbl. bov-e bō-bus de-ō dīs
Sing. Plūr. Sing. Sing.N.V. domus dom-ūs vīs IuppiterA. dom-um dom-ōs vim Iov-emG. dom-ūs dom-ōrum (dēest) Iov-isD. dom-uī dom-ibus (dēest) Iov-iAbl. dom-ō dom-ibus vī Iov-e
N.B. Rēspublica, Gen. reīpublicae, &c.
ADIECTĪVA §15. Adiectīva Prīmae Classis.
Bon-us (m.), bon-a (f.), bon-um (n.).
M. F. N.Sing. N. bon-us bon-a bon-umV. bon-e bon-a bon-umA. bon-um bon-am bon-umG. bon-ī bon-ae bon-īD. bon-ō bon-ae bon-ōAbl. bon-ō bon-ā bon-ōPlūr. N. V. bon-ī bon-ae bon-aA. bon-ōs bon-ās bon-aG. bon-ōrum bon-ārum bon-ōrumD. Abl. bon-īs bon-īs bon-īs
Eōdem modō dēclīnantur: acūtus honestus obscūrus splendidus adversus īgnāvus obsessus studiōsus aequus improbus obstupefactus stultus albus inclūsus parātus superbus altus indīgnus parvus suus angustus indūtus perīculōsus tantus antīquus īnfestus permultus timidus apertus inīquus plēnus tranquillus aurātus iniūstus propinquus tuus barbarus innumerus proprius tūtus benīgnus īnstitūtus pūrus umbrōsus bonus īrātus quantus? ūniversus caeruleus iūstus quadrātus varius callidus laetus quotus? validus cārus lātus rapidus vēnāticus certus lēctus rēgius clārus lentus rōbustus Anglicus clausus longus rotundus Cornēliānus contentus māgnus ruptus Gallicus dēfessus malus saevus Latīnus dēnsus medius sānus Mārtius dīgnus meus (1) secundus Rōmānus doctus mortuus sēcūrus ēbriōsus multus senātōrius cēterī fessus nātus siccus paucī fēstus nitidus sobrius plērīque flāvus novus sordidus singulī hodiernus oblongus (1) Voc. Māsc. S. mī.
Eōdem modō dēclīnantur participia futūrum āctīvum etperfectum passīvum.N.B. Dexter, dextr-a, dextr-um. Ita etiam niger,noster, pulcher, ruber, sacer, sinister, vester.
Tener, tener-a, tener-um; miser, miser-a, miser-um.
Anōmala Adiectīva.M. F. N. M. F. N.N. ūn-us ūn-a ūn-um ali-us ali-a ali-udV. ūn-e ūn-a ūn-um (dēest)A. ūn-um ūn-am ūn-um ali-um ali-a ali-udG. ūn-īus ūn-īus ūn-īus alī-us alī-us alī-usD. ūn-ī ūn-ī ūn-ī ali-ī ali-ī ali-īAbl. ūn-ō ūn-ā ūn-ō ali-ō ali-ā ali-ō
Pl. ali-ī, ali-ae, ali-a, &c.
Eōdem modō dēclīnantur: nūllus, sōlus, tōtus, nōnnūllī, alter (Gen. alterius), uter (Gen. utrīus).
Adiectīva Secundae Classis.§16. Parisyllabica.Sing. Plūr.M.F. N. M.F. N.N. V. brev-is brev-e brev-ēs brev-iaA. brev-em brev-e brev-ēs brev-iaG. brev-is brev-iumD. brev-ī brev-ibusAbl. brev-ī brev-ibus
Ita etiam: crūdēlis fertilis illūstris tālis difficilis fidēlis omnis trīstis docilis fortis quālis? triumphālis dulcis grandis rudis ūtilis facilis gravis
Sing. Plūr.M. F. N. M.F. N.N.V. ācer ācr-is ācr-e ācr-ēs ācr-iaA. ācr-em ācr-em ācr-e ācr-ēs ācr-iaG. ācr-is ācr-iumD. ācr-ī ācr-ibusAbl. ācr-ī ācr-ibus
N.B. Celer, celeris, celere.
§17. Imparisyllabica.
Sing. Plūr.M.F. N. M.F. N.N.V. audāx audāc-ēs audāc-iaA. audācem audāx audāc-ēs audāc-iaG. audāc-is audāc-iumD. audāc-ī audāc-ibusAbl. audac-ī audāc-ibus
Eōdem modō dēclīnantur: dīves (1) (dīvit-) imprūdēns pauper (1) rapāx edāx (imprūdent-) potēns sagāx ferōx (ferōc-) ingēns (ingent-) prūdēns vetus (2) (veter-) (1) G. pl. dīvitum, pauperum. (2) N. pl. vetera, G. pl. veterum.
Comparātīva hōc modō dēclīnantur:Sing. Plūr.M.F. N. M.F. N.N.V. melior melius meliōr-ēs meliōr-aA. meliōr-em melius meliōr-ēs meliōr-aG. meliōr-is meliōr-umD. meliōr-ī meliōr-ibusAbl. meliōr-e meliōr-ibus
Comparātiō Adiectīvōrum. §18. Trēs sunt Gradūs Comparātiōnis, Positīvus, Comparātīvus, Superlātīvus; quī hōc modō formantur.
Posit. Rādīx Comp. Superl. clārus clār- clār-ior clār-issimus brevis brev- brev-ior brev-issimus audāx audāc- audāc-ior audāc-issimus prūdēns prūdent- prūdent-ior prūdent-issimus
N.B.1. niger nigr- nigr-ior nigerrimusmiser miser- miser-ior miserrimus
Eōdem modō quōnigeretmisercomparantur alia adiectīva quae in -er exeunt, e.g. pulcher, ācer, celer.
N.B.2. facilis facil- facil-ior facil-limusdifficilis difficil- difficil-ior difficil-limus
§19. Anōmala Comparātiō. bonus melior optimus malus pēior pessimus māgnus māior māximus parvus minor minimus multus plūs (1) plūrimus multī plūrēs (2) plūrimī vetus vetustior veterrimus exterus exterior extrēmus īnferus īnferior īnfimusvelīmus superus superior summus (dēest) prior prīmus (dēest) propior proximus (1) Neut. (2) Gen. plūrium, N. et A. Neut. plūra.
ADVERBIA. §20. Formātiō Adverbiōrum.
(a) Adiectīva prīmae classis -ē plērumque rādīcī addunt, e.g. amīcē, īgnāvē, lentē, miserē, &c. Excepta: bene, male. cito, subitō, rārō. multum, māgnopere, plērumque.
(b) Adiectīva secundae classis -iter rādīcī addunt, e.g. ācriter, celeriter, fortiter, sagāciter. Excepta: audācter, dīligenter, libenter, prūdenter. facile, difficulter.
Index Adverbiōrum. §21. Adverbia modi.
Quōmodo? forte, fortasse, ita, quam? sēparātim, sīc; accedunt etiam omnia quae in -ē et -ter exeunt.
Quantum? haud, immō, multum, magis, māximē, nē…quidem, nōn, plūs, minimē, satis, nimis, ferē, paene, praecipuē, longē, procul, plērumque, tantum, vīx.
Adverbia temporis.
Quandō? adhūc, aliquandō, anteā, cottīdiē, crās, deinde, dēnique, extemplō, herī, hodiē, iam, interdum, intereā, māne, modo, mox, noctū, nōndum, nōnnunquam, nunquam, nunc, nūper, ōlim, posteā, posthāc, postrēmō, prīmō, prīmum, semper, statim, tandem, unquam, vesperī.
Quamdiū? diū, parumper.
Quotiēns? iterum, saepe, semel, bis, ter, &c.
Adverbia locī. Ubi? circā, hīc, ibi, illīc, īnfrā, ubīque; domī, humī, rūrī, Brundisiī, Rōmae, &c.
Quō? hūc, illūc; domum, Rōmam, &c.
Unde? hīnc, illīnc, undique; domō, rūre, Rōmā, &c.
Comparātiō Adverbiōrum.
§22. Grad. pos. Grad. comp. Grad. superl. clār-ē clār-ius clār-issimē brev-iter brev-ius brev-issimē audāc-ter audāc-ius audāc-issimē prūden(t-)ter prūdent-ius prūdent-issimē miser-ē miser-ius miser-rimē facil-e facil-ius facil-limē ————————————————————- bene melius optimē male pēius pessimē māgnopere magis māximē multum plūs plūrimum paullum minus minimē diū diūtius diūtissimē (dēest) prius prīmum (dēest) propius proximē
NUMERĀLIA.§23. Cardinālia Ordinālia Adverbia(Quot?) (Quotus?) (Quotiēns?)I ūnus prīmus semelII duo secundusvelalter bisIII trēs tertius terIV quattuor quārtus quaterV quīnque quīntus quīnquiēnsVI sex sextus sexiēnsVII septem septimus septiēnsVIII octō octāvus octiēnsIX novem nōnus noviēnsX decem decimus deciēnsXI ūndecim ūndecimus ūndeciēnsXII duodecim duodecimus duodeciēnsXIII tredecim tertius decimus terdeciēnsXIV quattuordecim quārtus decimus quaterdeciēnsXV quīndecim quīntus decimus quīndeciēnsXVI sēdecim sextus decimus sēdeciēns
Cardinālia Ordinālia Adverbia(Quot?) (Quotus?) (Quotiens?)XVII septendecim septimus decimus septiēns deciēnsXVIII duodēvīgintī duodēvīcēnsimus duodēvīciēnsXIX ūndēvīgintī ūndēvīcēnsimus ūndēvīciēnsXX vīgintī vīcēnsimus vīciēnsXXI ūnus et vīgintī ūnus et vīcēnsimus semel et vīciēnsXXX trīgintā trīcēnsimus trīciēnsXL quadrāgintā quadrāgēnsimus quadrāgiēnsL quīnquāgintā quīnquāgēnsimus quīnquāgiēnsLX sexāgintā sexāgēnsimus sexāgiēnsLXX septuāgintā septuāgēnsimus septuāgiēnsLXXX octōgintā octōgēnsimus octōgiēnsXC nōnāgintā nōnāgēnsimus nōnāgiēnsC centum centēnsimus centiēns
Dēclīnātiō Numerālium. §24. Dēclīnantur ūnus (v. §15), duo, trēs. Alia ā quattuor usque ad centum Cardinālia indēclīnābilia sunt.
Duo (ambō) et trēs hōc modō dēclīnantur:M. F. N. M.F. N.N.V. duo duae duo trēs triaA. duōs duās duo trēs triaG. duōrum duārum duōrum triumD.Abl. duōbus duābus duōbus tribus
Ordinālia eōdem modō dēclīnantur quōbonus, bona, bonum.
PRŌNŌMINA.§25. (a) Persōnālia.Sing. Plūr. Sing. Plūr.N. ego nōs tū vōsA. mē nōs tē vōsG. meī nostrum, nostrī tuī vestrum, vestrīD. mihi nōbīs tibi vōbīsAbl. mē nōbīs tē vōbīs
(b) Reflexīva.Sing. et Plūr.A. sēvelsēsēG. suīD. sibiAbl. sēvelsēsē
(c) Dēmōnstrātīva.Sing. M. F. N. Plūr. M. F. N.N. hic haec hoc hī hae haecA. hunc hanc hoc hōs hās haecG. hūius hōrum hārum hōrumD. huīc hīsAbl. hōc hāc hōc hīs
N. is ea id eī, iī eae eaA. eum eam id eōs eās eaG. ēius eōrum eārum eōrumD. eī eīsveliīsAbl. eō eā eō eīsveliīs
N. ille illa illud illī illae illaA. illum illam illud illōs illās illaG. illīus illōrum illārum illōrumD. illī illīsAbl. illō illā illō illīs
Eōdem modō qua ille dēclīnatur iste et ipse, nisi quod ipse Neutrum N. et A. ips-um praebet.
Īdem, quod vocābulum ex is et -dem compositum est, hōc modō dēclīnātur:
Sing. M. F. N. Plūr. M. F. N.N. īdem eadem idem īdem eaedem eademA. eundem eandem idem eōsdem eāsdem eademG. ēiusdem eōrundem eārundem eōrundemD. eīdem īsdemveleīsdemAbl. eōdem eādem eōdem īsdemveleīsdem
(d) Relātīvum.Sing. M. F. N. Plūr. M. F. N.N. quī quae quod quī quae quaeA. quem quam quod quōs quās quaeG. cūius quōrum quārum quōrumD. cuī quibusAbl. quō quā quō quibus
Ita dēclīnantur Prōnōmina quis? quid?-aliquis aliqua aliquid-quis qua quid-quisque quaeque quidque-quīdam quaedam quiddam; etiam Adiectīva quī? quae? quod?- quisque quaeque quodque-quīdam quaedam quoddam. N.B. Acc. S. quendam quandam quiddam. Gen. Pl. quōrundam quārundam quōrundam.
PRAEPOSITIŌNĒS.§26. Ā, ab, cum, dē,Prō, sine, ex, ē,Cāsum regunt Ablātīvum.Ad, ante, apud, circum,Contrā, extrā, infrā, inter,Intrā, per, post, praeter,Prope, propter, suprā, ultrā,Cāsum regunt Accūsātīvum.Haec tria, in, sub, super,Secundum sēnsum AblātīvumRegunt aut Accūsātīvum.
CONIŪNCTIŌNĒS. §27. (1) Hae coniūnctiōnēs aliam aliī sententiās coniungunt: At, aut (aut … aut), autem (1), enim (1), et (et … et), etiam, igitur (1), itaque, nam, neque (neque … neque), -que (1), sed, tamen, vel (vel … vel). (1) Nōn potest prīmum in sententiā stāre;tamenetiam plērumque post prīmum vocābulum stat.
(2) Hae coniūnctiōnēs clausulam sententiae coniungunt: Antequam, cum, dum, nisi, postquam, quam, quia, quod, sī, simul ācvelatque, ut.
(3) Hae coniūnctiōnēs Interrogātīvam sententiam indicant: -ne, num, utrum…an, -ne…an, annōn.
INTERIECTIŌNĒS. §28. Haec vocābula sunt quae extrā sententiam stant, e.g. ecce, heus, iō, ō.
VERBA. §29. Inflexiōnēs verbōrum Persōnam, Numerum, Tempus, Modum, Vōcem dēclārant.
Trēs sunt Persōnae, Prīma, Secunda, Tertia: e.g. amāba-m, amābā-s, amāba-t.