EOLUS SYN ANTWIRD.

EOLUS SYN ANTWIRD.

EOLUS,GREVA FEN STOARM EN ONWAER, SYN ANTWIRD OAN Dr. J. H. HALBERTSMA. MEI OAR GRIENMANK.Legum idcirco omnes servi sumus, ut liberiesse possimus. Cic. pro Cluent, c. 53.Friezen!De fjouwer-en-tweintichste Decimber 1836, dat is, de earste krystdei, siet ik moarns to njoggen ûre op myn opkeammerke. It waeide in foech stoarm út it Noard-Easten mei sniejacht, en de wyn stie flak op myn ramen. Dêr fljucht my in rút yn, det my it glês om de holle spatte, en mei ien ploft ’er ek in ding by my op de groun del. Hwet wier dat? Ja, dat riede jimme net. In pakje gûd sa swier as lead yn it fel fen in iis-bear birôle, en mei robbe-termen gear-ript. Ik snei de boel los, en foun ’er it steekje fen myn collega yn strikende fol mei goud-jild. Ik telde tûzen stikken elts sa swier as in rider, en sa plat as in âlde skeljen. It is wakker noflik jild om to sjitten, lyk as men dat op in planeet, dêr Mercurius, de God fen de keapmanskip it stjûr hat, wachtsje moat. Op oare planeten, dêr dy God en syn geast net is, hawwe se jild mei steile rânnen útfoun, dat men stik for stik fen de tafel opkrije moat. Dat is in bêst ding for in naesje fen rinteniers, dy neat oars to dwaen hawwe as twaris yn ’t jier hwet yntressen to tellen.Mar dêr it hjir op oankomt, yn it pakje siet ek in brief fen Eölus oan my, dy ik hjir by doch. Eölus is egentlik in oneft bern, mar fen in great Hear, en den bringt in minske it faek fierder as in eft bern fen in boargerminske. Jiffer Segesta hat him oerwoun by Jupiter, dy noch al jamk syn aeijen bûten it nêst lei. Lykwol Eölus wier in skrander man, mear as dageliks wei, lyk as dat graech sa mei bûtenbientsjes wêze wol. Hy joech him folle ôf mei wiersizzerij fen waer en wyn, en do er dat in mannich kearen roaid hie, mienden de skippers, det er de wyn yn de mouwe hie, en hja makken him Greva fen stoarm en onwaer. Syn greatste ljeafhabberij hie er yn it stjerresjitten, en dat kaem him skoan to stade; hwent waer en wyn wolle noch al ’ris nei de moanne lústerje. Ek sizze se fen him, det hy de gongen fen keningen en naesjes mei in loerjend each neigiet, en det er dêr sa folle wrâldske wysheit fen opdien hat, det er frij goed wit, hwet er swije ef sizze moat. It ien en oare kin men ek sa wol hwet oan syn brief sjen, tinkt my. Der sit geleardheit genôch yn, ja, ik scoe sizze, fiersten to folle.Ik leau net det Eölus my goed fette hat: oars kin ik net bigripe, det er my sa útheuvelt. Mar ik woe it ’er dochs net útlitte; hwent as myn goede namme by jimme dat net útstean kin, den is er doch nin botsen wirdich. Hy hat oars sa folle ongelyk net, mar it is in bolderbast. Syn riddenaesjes oer pompen, waerglêzen en sok spil lit ik ek for syn eigen rekkening. Ik leau egentlik net det er goed wit, hwet ’er fen binnen yn it ierdryk omgiet. Mar dêr scil ik him noch wol ’ris oer sprekke, as ik tiid hab. Bikôgje dit nou earst mar ’ris op jimme gemak, Friezen, en as ’t jimme net to dreech yn de mage laeit, scil ik om oare gerjochten tinke.Wy litte nou Eölus mei syn wyn en steatkinde wêze. It foarjier winket ús ta, en lit ús de earste lije loften rûke, dy de slomjende natúr oan it oplibjen bringe. De kij kealje, en de boeren bringe ús bjist for bjistpankoeken. De bûthúzen biginne to stymjen; de âlde kij bâlte nei de farske mailoft. De hoanne kraeit, det it oer it hiele gea klinkt; de hinnen keakelje en lizze peaske-aeijen. De famkes toudounsje op it grien; de jonges komme mei toppen en hoepen, mei bakkerts en knikkerts, mei rasket-boerden en prikken op strjitte; hja ringje ef spylje hazze en houn; hja boartsje en kreauwe, hja geije, hja kraeije it heldere foarjier út. De beamkers bigjinne mei beammen, en heisters, en hagen; de gnjirkers mei iere en djûre blommen op ’e merke to kommen. De boerinne stiet ’er mei hinne-aeijen yn in braskoerke neist, en de boerefeint mei leep-aeijen yn in netsje om de rânne fen de hoed hinne. De finnen bigjinne to grienjen: de spjichtige flotgêrzen lizze lâns de iggen fen de sleat al to driuwen op it wetter. In inkelde leep pipet ús yn ’e fierte to mjitte. De boeresoan giet mei de pols op it skouder yn ’t fjild, en ljept sleat út sleat yn, en rint rjucht op it steed fen de ikker ta, dêr de sy op it nêst sit. De eilammen bletterje en hippelje om de moer hinne; hja hoarte en stjitte mei de kopkes yn it jaer op, om it lêste dripke tate los to meitsjen, en as se sûgje hipple-wipje se mei de wite stirtkes fen nocht. De protters, de mosken en de douwen pearje; hja komme yn ús tunen, en tôgje mei de prikken en striekes, om hjar nêst to bouwen. Ha! hark my dêr bûten dy ljurk ’ris. Helder op, myn feintsje! Kladderje yn de blauwe loft op, en snetterje ’t mei dyn wyldsang oer it ierdryk út, det it foarjier oan it rissen is. Eölus forstommet om nei dyn linte-liet to harkjen; der is mar in lyts sigentsje oan de heldere loft. Hy kin allinne mar harkje; hy kin net mear rekkenje, hwet keningen en folken dwaen moatte, en nin minske scoe nou ek nei syn rekkeningen lústerje wolle. It wol alles út de muffe huzen nei bûten ta. Hân oan hân kuijerje ik mei myn famke, en mei Tsjalling troch de finnen. De berntsjes rôlje en djoeije om my hinne; hja ploaitsje maiblommen, en riuwe se oan triedtsjes ta krânsen, dy se om de holle slingerje. En Tsjalling en myn famke njeurje it sankjen:Maitiids earste blomke;Ljeave fen de wei!Ut Gods heilichdommeKomstou, moaije, wei.Berntsjes meije bliuwe,As hjar heit hjar ropt,Dou bist’ foarjiers boppe,As dyn heit dy ropt.Maitiids earste blomke,Bliere fen de wei!’k Lit my liede en sizze,’k Gean dyn stappen nei.Nij-Fryslân op Spitsbergen, dizze 22stefen Decimber-moanne, 1836.Nommele Frjeone!Der wier in goed man oan de pûster, net? En dêr bin ik al wer. Dyn brief haw ik lêzen, en ik moat sizze detstou masteraftich de kinst fen dyn gilde forstieste; ik mien de goudtriedlûkers-kinst, om in ding, dat men op in kaerteblêd sette kin, ta in lange preek út to spinnen. Wel, onwiten, hwet in brief! It docht my net nij ef de namme fen Eölus is mar in spjelde west, dêrste al dyn nijs oan ophinge haste; sa brûke jimme de teksten út de bibel ommers ek for de preken. Mar ik bin hwet koarter fen styl, en ik forwachtsje, det dit bytsje dy noegje scil, lyk as ik mei gedild dyn ivige epistel útlêzen hab. It skriuwen wol hjir ek net bêst. It sit hjir yn in fjouwerkant hol, tsjien foet ûnder de groun; boppe op it tek laeit wol saun foet snie; lykwol friest it hjir, det it knypt. De fingers binne my knoffelich, en de inkethoarn moat ik yn de gloede sette, om de inket ontteid to hâlden. Ik hie noch wol hwet mear skreaun; mar wy hawwe niis in Sint Niklaes krige, dêr wy allegearre fen forbauwerearre binne. Mei dy hichte fen snie kaem ’er in wite iisbear boppe oan ús skoarstien to snuffeljen, en wylst wy nearne om tochten, bruit sinjeur dêr hals oer kop troch hinne midden ûnder ús del. Gelokkich wier myn âldste soan Boréas by my, in dregen feint, dêr ik oerre-moarn mei nei jimmes op reis scil. Dy hat folle yn dizze oarde forkeard, en kin dy rûge nachtbidders op in hier; flink naem er in greate iisbile en sloech him de kop yn, det de hersens tsjin de weach fen myn bêd sieten. Jimme kleije oer it skoarstienjild, en det de skatters alle hoeken en hernen fen jimme huzen trochsnuffelje om in hird to finen; mar de wite commizen op Nij-Fryslân binne net nofliker; hwent dy tingje dadelik nei de lever, en hâlde parate executie, net fen dyn húsrie, mar fen dyn flêsk en bonken.It steekje haw ik foun, dêrstou seiste. Hjir stjûr ik it nou werom, en om dy to biwizen, det dy grap mei de bear de suvere wierheit is, haw ik it beest strûpt en de boel yn syn fel biteard. For dyn collega haw ik in kollekte dien by de Domenijs op Mercurius, en ik haw fjirtjintûzen goune yn goud oproun, dat yn it steekje laeit. Aste de man it jild jowste, moaste tsjin him sizze, det syn goeddoggers net hawwe wolle, det dy it op in pompjirren souderke leit; hwent dêr koe it wol ’ris krekt sa gau trochfalle as sy it joegen. Hja wolle det hy der in greid-pleatske for keapet, en det er dy sels sa hwet biboerket; den hat er mei ien hwet oanslach for in pear grouwe jonges. Hja wolle net, det hy ’er oar pompier for keapet, as in planke fol púk-púk-bêste Latynske, Grykske en Hebreauske boeken. Hwent de domenijs op Mercurius sizze, det it smoarch for in predikant stiet, det er fen dy dingen net folle mear wit as in Kattechisearmaster.Om de greatste gekken scil ik by gelegenheit wol ’ris tinke. Mar as ik in partij meinim, den geane se net nei de moanne, mar nei de planeet Pallas. Dêr hawwe se hjar graech; hwent hja sizze, det er nin nofliker folk yn de bihânlinge is as greatste gekken fen de ierde; as se dy dêrre mar in goudpompjirke op de mouwe spjeldzje, den binne se sa optein, det men der mei omslepe kin as in dweil.—Yn it weromkommen haw ik in foech healûre op ’e moanne oanlein, en de Noarger rún spritsen. Hy wier prot op Doktor Eeltsje, det dy syn brief drukke litten hie. As hy Noarger rún bleaun wier, koe ’t him nin drip skele; mar as men minister is, den wol men just foar de hiele wrâld net witte det men foar de Kollumersweachster tsjiiswein roun hat. Hy wier oars bêst to sprekken, en hy sei my, det er op ierde faek winske hie, om yn jimme tsjinst to kommen; hwent hy hie noait mirken, det jimme hynsteboalen wierne. En hy winske it noch wol; hwent Jan-rap en syn maet toude him op de hûd, en as er de baes klage, den sei dy: “Ja, dêr biste for, om bruijen to krijen. De koegels, dy ik oars krije scoe, kinne aerdich yn dy smoare.”—Nei it bisnoeide jild haw ik him frege. Hy loek de skouders op. Ik sei “Ja, jou Excellintie; dat dogge se op Terra ek. Mar dat helpt hjar net folle.” Do bigoun er my to forheljen, det er op de moanne mei it selde wetter foar de dokter west hie. Earst hie er in publicatie jown: “Oan dy datum ta ontfang ik op de lânskantoren alle gounen tsjin tweintich stûren it stik; nei dy datum ontfang ik de bisnoeide gounen tsjin de wearde, dy it silver hat, dat er yn sit.” Aenstons roun elts mei in lyts skealjen yn de bûse om it jild to weagen; hwent nimmen wier sa gek om in goune for it folle jild to nimmen, dy mei twa moanne mar sechstjin stûren wirdich wier. Dy nin jild yn hûs hie wier bliid; mar de kapitalisten en bankiers, dy tûzenen, ja hûndert-tûzenen yn hûs hienen, forlearen yn ienen kapitalen fen tweintich en tritich tûzen gounen. Dy wierne den ek pûrrazend west, en hienen de minister troch in rêst kantoarrinners de ruten ynsmite litten, en it hie mar in hierke skeeld, ef hja hienen him foar syn eigen doar yn ’e grêft forsûpt. “Mar hwerom smelte jy it jild net om, lyk as Willem de tredde yn Ingelân dien hat?” sei ik. “Dat tanket jo de blaxem! (Hy flokt ougryslik; dat hat er noch fen de hynstetyskers oerhâlden.) Dat tanket jo de blaxem! andere hy, It spant om sûnder halsbrekken fen it iene budget oan it oare to kommen, en den noch tritich miljoenen út to pûljen, om al it jild wer op syn wearde to krijen, dat is allehiel ús foech net.” “Mar ha je den neat dien?” frege ik. Do forhelle er my det er dy earste publicatie yntritsen hie, omdet er bang for numero ien wier; mar det er do, om ’er sûnder kosten ôf to kommen, it nije jild slaen litten hie op de standaert fen it âlde útslitene en bisnoeide jild. Yn it âlde siet troch de bân sa hwet sechtsjin stûren silver yn in goune; en dêr liet hy de nije ek op slaen; mar yn namme bleau it tweintich. Do wier it allegearre gelyk, en men hie it ien jild net ljeaver as it oare. Yn it earst hiene de ljue op ’e moanne der allehiel nin erch yn; hwent yn hjar dommens seinen se: “In goune is in goune, as wy him mar for in goune útjaen kinne, hwet kin it ús den skele, eft ’er in byt silver mear ef minder ynsit.” Dat wier ek sa. Mar do se for in poarsje ierdappels fjouwer-en-tweintich stûren jaen moasten, dat se jister mei in goune bitellen; do alles yn ienen tweintich procint djûrder waerd; do de crediteur tofreden wêze moast, det syn skildner him in obligatie fen tûzen goune mei in specie bitelle, dy de wearde fen acht-hûndert hie, do er in omkearinge yn de wearde fen alle dingen kaem, en it krekt wier, eft de foundeminten fen de hele maetskippij omrierd waerden, do waerd it oars. De forwarringe is ’er nou sa great, det se de minister djipper as de hel forflokke, en it scoe my hiel net nij dwaen, det wy de iene dei ef d’ oare hearre, det se him de hals britsen hawwe. Dat hat men fen ljue, dy in bulte rie witte.In nije broek kin de Noarger rún net meitsje; mar der kin sa’n mâlle skoer net ynkomme, ef hy wit der in lape for; op dy lape leit er wer in twade; op dy twade wer in tredde lape, dy noch greater en tsjepper is, as al de foarige, en dat dûrret sa lang, as se allegearre ta gelyk losskoere. Den steane se yn de moanne mei ’t bleate gat. Jimme moatte mei de nije feargesichten tydliks mar ’ris nei de moanne op de útkyk lizze. Ik hear det se dêr al minsken mei wjukken sjoen habbe, en det de wiiste domenijs by jimmes út dy ontdekkinge preekje oer Gods almacht. Nou, as jimme wjukken fen earmen op de moanne ûnderskiede, den kinne jimme alteas wol sjen, eft de ljue dêr in broek oan hawwe ef net.Dyn heale brief is wol fol fen al de skea, dy ik dien hab. Ja, der sjogge jimme op, mar it kwea, dêr ik jimme for biwarre hab, dat kinne jimme yn jimme blinens net sjen. Der wier mar kar twiske stilte mei de pest, ef stoarm mei gesontheit. De cholera hie glûpsk de hiele loft wer forpeste; jimme longen sûgden by ’t heljen fen eltse sike swietkes ’t forgif al yn; it monster sels siet yn dampen boppe jimme to kâldgnyskjen falsker as in njirre; mei koartens hope it jimme krimpen en stjerren to sjen eft jimme rottekrûd ynjown wier. Ik kin dy net sizze, ho inerlik my dat griisde. Fjirtjin dagen efterien wier ik oan it rissen; hwent dit siz ik dy, it pestdier hie him mei syn spoeken sa fêst nêstele, det ’er in raem om reitsen dien wirde moast, scoe it wike. Eindelik haw ik myn wirk koart en bondich dien. Mei dat forskouwen fen de hele loft moast de fyand ek foart; dy der yn biskûl siet. Hy aksele al tsjin; mar ik hab him wol yn it Noarden opkrongen, en dêr kin er nou om my syn kinsten dwaen op de bearen en de robben. As ik ’er nou de njoggen-en-tweintichste net west hie, den hiene jimme in bulte pannen bisparre, mar eangste, skrik en dea wierne nou jimme bûrljue west, lyk as to Munchen en to Napels. Jimme komme ’er ôf mei de Russiske pip (de gryp). Lykwol it moeit my, det ik sa folle earme minsken skip en libben binimme moast om de greate heap to bihâlden, en ik forwachtsje, det de gelokkigen, dy der neat as sein fen hawn hawwe, it ungelok fen de lijers, dy it ontjildzje moasten, hwet to mjitte komme scille. Ik haw sa min mûlk stikken britsen. Yn 1825 haw ik jimme diken trochboarre, dat jimme noch yn de pong klinkt, en nou myn raem folle fûleindiger wier en wêze moast, is it troch myn folle mijen sa biteard, det jimme der mei de skrik ôfkomd binne.Ek is sa’n stoarm tsjienris learsommer as de bêste preek, dystou dwaen kinste, en ik wird forstien fen heal Europa, wylst dyn stimme op syn bêst in formoanje-fol minsken oerroppe kin. My tinkt, jimme binne sa dimmen en ienfâldich net mear as jimme foarâlders; der is in greatske poch- en pronkdivel yn jimme fearn; it minste jild ef affysje dat jimme krije, dat kin men aenstons oan jimme gong en fearren sjen. De âlde Friezen lieten hjar dat net blike, as se in tweintich-tûzen goune wounen ef forlearen. Hja bleauwen deselde, net forslein yn ’e tsjinspoeden, net bliid en boarstich, as ’t foar de wyn gong. Nou bin ik ’ris komd om dit greatske skaei to learen hwa hja egentlyk binne; plúskes en fearren, dy foar in wynpûst weistouwe, neat mear. Hwet tocht dy wol, do ’k dêr to Dimter al dy mûrren omsmiet? Forbyldzje dy, det alle pochers en Godfordommers mei hjar grousomste flokken tsjin my ynbliesden; det alle rike ljue mei hjar tûzenen fen boerepleatsen, lânskipsbrieven en folle jildsekken; det alle prinsen, alle keningen en majesteiten fen it ierdryk mei hjar legers en kanonnen tsjin my oer stienen, scoene se dat hâlde kinne? Ik leau det se wizer binne; to minste dêr ik kaem, hawwe se noch altiid romte makke. En egentlik witte se noch net ienris hwet ik yn ’e bouten haw. Hja miene, det hjar kanonnen al sok fornieljend ark is, as der komme kin. Mar dou haste oan dat sjitten fen my mei glês yn in doar sjoen, det ik út koartswyl wol ’ris in pûstke dwaen, dat nei in skot mei krûd swimet. En hwet is krûd, dat ôfstekt, oars, as loft dy útset, ef in pûst wyn? As ik nou de wyn ’ris mei sa’n boarstend gewelt foartbliesde, det de hiele loft fen boppen nei ûnderen ta mar ien kanon wier, dat ik mar jimmer-wei ôfskeat, scoe der wol ien stien op de oare bliuwe? Scoenen alle minsken en dieren net to pletter slein wêze, en scoe der fen alles hwet op dizze ierde groeit en ammet, wol eat as grús en polver oer wêze? En dat kin, dat moat ik dwaen yn dit egenste eagenblik, as myn baes it my hjit. Hwer binne jimme nou mei jimme parmantige stap? Leau my, frjeon; Dêr hawwe jimme nin smoar nei, om sa’n heech boarst to setten.Twaris komt ’er yn dyn brief, det ik in Jacobyn bin. Dat liket dy heech to lizzen. Jimme âlde frjeon Gabe.... (Ik leau det in Fryske matroas, dy fen Lollum fen dinne wier, it my noch ’ris op Lipari forhelle hat.) Nou, Gabe-skroar hat ’ris op in Ljouwerter merke yn ’e Falk iten, dêr er neist in âld lân-domenij to sitten kaem. Under de mieltiid kaem it sa to pas, det Gabe sei: “Ik leau alles hwet yn ’e bibel stiet, bihalven det de faer âlder is as de soan.” De domenij frege him eft er den indeïstwier. “Né,” sei Gabe, “ik bin nindeïst, mar indentist.” “Zo, sei Domenij,dan staat gy hier op zulk een karretje?” “Né, sei Gabe, ik lûk nin kiezzen, mar ik yt ’er mei, lyk as je sjenne, Domenij.” Dou fregeste my: Binn’ je in Jacobyn? en sa scoe ’k ek sizze kinne: Né, ik bin ninJacobyn, mar inkakebyn, omdet ik ’er mei blies, en bliezen is myn fek.Ik in Jacobyn? Dat is hwet nijs. In Jacobyn wol it gebou fen de maetskippij ôfbrekke, en ik wol it bihâlde. Ik wol rottige steden yn balken en mûrwirk weibrekke, om nij yn ’e pleats to setten. Ik wol de flier oanfeije, en ’er net útfeije. De measte oproeren en omkearingen, dêr wy yn de skiednis fen hearre, binne komd, omdet de minsken fordrukt en útsûgd waerden, en mei in liiffol arbeidzjen amper hjar bistean hienen. De misbrûken, dêr dy ellinde út foartkomt, wol ik weinimme, en wolstou se fordedigje en bihâlde, den bistou de oproermakker, feint! Dou meiste hjitte sa astou wolste, legitimist, conservateur, prinseman, keningsfrjeon, mar dou komste mei de Jacobyn op ien strjitte út, to witten, earst oproer en forwarring, dêrnei it canaille op de troon, en ta eintsje-bislút in tiran. Egentlik hiene jimme den ek beide de galge oan lân en kening fortsjinne.Ik wit net eft ik wol in wird mear oer dit ding oan dy skriuwe wol. It is my hwette to onfoech, mar as ik it sizze mei, dou biste sa dom as in okse! Hwa wit, eftste wol in inkel wird bigrypste fen alles, hwet ik dy hjir siz. Kou-dom biste, siz ik. Dou witste noch nin ienders ûnderskie twiske oppositie en opstân. Oppositie is by dy opstân, en opstân oppositie, en hja lykje krekt sa folle op eltsoar as in baerch op in tange. De keallestirten allyk slingerste kjitte en pisse troch eltsoar. Oppositie riedt en rigelt, stjûrt en biskirmt, past op de pong, hâldt en keart om it skip út de wâl to stjûren; de opstân fiert op, fordommenearret, stjûrt alles yn de war om yn troebel wetter to fiskjen. Oppositie fordedigt en bifestigt de wet, en de opstân foracht en forbrekt se. De oppositie hâldt de kening en eltse wettige macht de hân boppe de holle; de opstân wrot yn de foundeminten fen de troon, om folk en kening yn ’t ûngelok to bringen. Astou en dyn gelikens dat ienfâldige ding net bigripe kinne, hwet haw ik hjir den langer yn dit hol op Spitsbergen oan dy to skriuwen? Ik scoe de bearen noch better in constitutie bitsjutte kinne as dy. Mar, hou! it mocht noch ’ris lokke.... Kom, ik scil in kerltsje yn de meagere groun fen dyn forstân weagje; wol it net opkomme, yn de goedichheit, den is it wei.Eltse macht op dizze ierde siket alles, hwet hjar yn de wei stiet, foart to kringen, ef ûnder de foet to krijen, om allinne oerein to bliuwen en allinne baes to wêzen. En dat net, omdet dy macht yn de hânnen fen in kening, fen greate hearen ef fen it folk is, mar altyt yn de hân fen inminskebirêst. Dêrom fielde men de roede fen de twingelandije krekt sa faek ûnder de onbipealle regearring fen it folk, as fen ien allinne. Dit is it earste en it lêste leksom fen de hiele minskelike skiedenis. Hearsksjochte is it boskrûd, dat foar de foetten fen elts minske laeit; ien fonkje mar, en it fljocht op. Set om de oppermacht mar sa folle regleminten hinne aste wolste om it fordrukken to biletten, hja scil yn ’t ein oer al dy stekken en dammen hinne springe, as der net altiten ien by stiet, dy it hjar bilet. Dêrom is der net allinne in grounwet, in constitutie, dy de grinzen fen de oppermacht bipeallet, mar dy constitutie jowt oan elts it rjucht om ta to sjen, det hja noait bûten dy grinzen komt; hja, de constitutie, ropt it folk op, om ljue oan to stellen, dy it heft yn hânnen hawwe om de oppermacht to twingen, det hja op hjar hiem bliuwt. Dy dat dwane, hjitte de tsjinkearende macht, de oppositie; hja keare tsjin, as de oppermacht, nei hjar bigryp, it skip yn de wâl stjûrt.Mar dat scil dyn lyts holke wol to tûk wêze, heite! Kom, ik scil ’t dy ris oars bitsjutte. In ûrwirk, in klok kenste ommers wol, net? O ja, dou biste fen Grou, it lân fen de klokkemakkers. Nou, dêr sit slinger en gewichten yn, oars? Kom, litte wy dy klok ’ris opwine, en nimme de slinger der út. Roets! dêr geane de gewichten mei in grousum getier nei ûnderen ta, en dat hâldt net op, foar det se op de groun binne. Pomp! de gewichten steane op de groun; de klok is ôfroun; it ûrwirk stiet stil. Dêr haste it byld fen minskelike macht, dy allinne oan hjar sels oerlitten wirdt. Hja is net yn rêst, foar det se alle oare machten der ûnder en oan ’t swijen hat.—Alle ongerigeldheden, dy yn geande klokken binne, hâlde nou yn sa’n ûrwirk op. It giet ’er mei al dy redden yn de bêste oarder en stilte ta. Mar it is de ienlikheit en de stilte fen de dea. Dêr haste de rêst ûnder de onbipealle oppermacht. Alles yn rep en roer, moart en brân, ef de stilte fen de dea.Ho bifalt dy dat? My tochte, wy moasten de klok noch ’ris opwine, en hingje de slinger der mar wer yn. Dêr is er wer op syn pleats. De slinger giet hinne en wer, by eltse slingering lit er net mear as ien takke fen it kroanrêd trochslûpe, en sa wit er de gewichten, dy mei gewelt nei ûnderen wolle op to hâlden; hy lit se wol sakje, mar nei de rigel. De slinger fordielt de macht, dy dellûkt, op sa’n wize, det redden en gewichten yn gelike tiden allikenske romten trochrinne. Dy slinger, myn frjeon, is de oppositie, de tsjinkearende macht. De oppermacht is allike onmisbaer om it ûrwirk fen steat yn biweging to bringen en oan de gong to hâlden, as de gewichten yn de klok, mar de oppositie past as in slinger op, det dy nei de rigel arbeidet, en noait gysten nei ûnderen fljocht, en hjar sels en oaren dea rint.—Nou wiist de klok de ûren ek oan, dêr it egentlik om to dwaen is, en dat scil er nammers to krekter dwaen, hwet de slinger better op syn mjitte is. Sa is ’t ek yn it ryk. Hwet de oppositie better op hjar plicht past, hwet de dingen fen ’t lân better geane, en hwet in naesje edelmoediger (fierer), riker en machtiger wirdt, lyk aste dat sjen kinste oan Ingelân. Mar soms, as de pit út in folk giet, is dy tsjinkearende macht to lyts; den kin se neat útfiere. Dêr giet it krekt as yn in toersklok, dêr se de slinger fen in keamersklokje yn hinge hawwe; sa’n pyst fen in slingerke kin dy swiere toerskloksgewichten net yn balans hâlde.Der binne ek tiden det de tsjinkearende macht, de oppositie, in kwea steed yn ’e holle hat: det se it gat tsjin de krebbe set, en neat jaen ef nimme wol. Den wol se neat, en makket alle regearring onmûgelik. Hja is den as in slinger, dy steech is en stil stiet, en de gewichten tsjinhâldt sûnder hjar sakje to litten om it ûrwirk yn biweging to bringen. Den stiet de hiele boel stil. Mar dat is neat. De constitutie jowt de kening rjucht om de dwersbongelers nei hûs to stjûren, en oan ’t folk to sizzen: “Mei dit heapske kin ik neat wirde; jimme moatte my oare ljue ta jimme committearden stjûre”: dat wol sizze: “Jaen my in oar slinger yn de klok; dizze, dy ’k nou fen jimme ha, wol net hinne en wer.” En dat scil ’t folk ek wol dwaen, as it mar oertúgd is, det it dwersbongelers binne: hwent it folk hat nin oar bilang as det ’er goedkeap regearre wirdt, det alles op syn tiid ôfrint, en det alles krekt op syn ûre bitelle wirdt. In forljocht folk tinkt altyd sa: “In braef committearde fen ús is net tsjin de oppermacht, mar tsjin de dwalingen fen de oppermacht. Hy is for de oppermacht, as it palladium fen ús bihâld, en opdet se dat bistindich bliuwe scil, hawwe wy him stjûrd om to weitsen, det de oppermacht hjar mei hjar eigen kniif net snije mei.”Mar hwet jowt dat in gehaspel en in geïggewear! En hwet is ’t dealeske djûr, om sa’n sechstich committearden op ’t foer to hawwen! Dêr kinne wy ommers allegearre frij fen, as men de kening allinne regearje lit. Ja, dat is sa. As in klok altiten giet, dat jowt in ivich getik; den slite de redden ek mear; it wirk wirdt gauwer smoarch, en om de twa jier mei it wol himmele wirde. Den boarst de snaer fen de gewichten ek wol ’ris, ef springt de fear. Dat jowt troch ’e tiid in bulte kosten; en den giet yn ’t holste fen de nacht de wekker noch ek wol ’ris los, det men út eltsoar fljucht fen it getier. Mar dêrfor hat men ’er syn geriif ek fen; de klok giet goed, en men kin ’er grif op ôf. De ûre, dy’t er wiist, is ’t ek. Oan in klok, dy stil stiet, is nin slytagie; kosten fen ûnderhâld binne ’er sa to sizzen net oan; mar nin minske hat ’er hwet oan; fen de saunhûndert-en-tweintich minuten, dy yn de toalf ûren binne, wiist sa’n klok krekt ien nei wierheit oan; de oare saunhûndert-njoggentjin liigt er allegearre. It is in stomme stân-yn-’e-wei, en yn it ein wirdt er noch folle smoarger as ien dy giet. Meast nimt men sa’n klok den út inoar, en forkwanselt him for âld koper; mar as men tinkt: Kom, hy kin noch wol wer gean; ik wol him wer op oarder ha; den kostet er oan oplaepjen wol helte mear as ien, dy altiten gien hat, en dêr de hân tydliks oan hâlden is. Jonge, jonge! Wachtsje dy for sa’n ryk, dêr ien allinne baes west is. Dat liket fen bûten nuvere moai en stil; mar it stjonkt ’er, siz ik dy, fen binnen, en de iene dei ef d’ oare wol it ’er honje. Ljeave wirden nin gebrek, it blinkt ’er fen goudene klean, en it liket eft alles foarút giet. Undertwiske rekket de flier, dy noait oanfage wirdt, sa fol fûlnis, det de foetten fen de baes sels der net mear trochwadzje kinne, en it eintsje-bislút is de pong leech, en oproer! Hwent it mei biteare sa as ’t wol, op it ein wirdt it kwea sa great, det it him sels opfret. Altyd komt ’er herstel, en komt it net fen boppen del, den komt it fen ûnderen op. En den? Nou, ja, hwet den? Tsjin eltsoar fjochte as earme helden, ta det er in bûzehappert fen bûten oankomt, dy seit: “Kom, frjeonen, jimme bringe alles yn tremyn; dat is ús foech net”; en dy de partijen mei ien de hânnen bynt, en seit: “Hjir is jimme baes! hwent baes oer jimme sels to wêzen, dat kin net langer.” Ef as de drift yn tiids noch bikoellet, en de partijen de boel wer bilizze, den hawwe se eltsoar sa tatakele, det se noait wer op de rjuchte hael komme. Bigrypste nou, hwet dy klok sizze wol sûnder slinger, dy net giet, net folle kostet, ûnder it stôf bidobbe rekket, en op it lêst fen in âld smous út eltsoar nomd wirdt? Ef as it bêst bislacht, op it lêst mei in bulte kosten wer oan ’e gong komt, mar noait sa goe’ net, as ien dêr de slinger altiten yn gien hat, en dy de ûrwirkmakker dêrom tydliks neisjen moast? Hwet tinkt dy, is ’t net better, de oppositie yn de steat, de slinger yn de klok, en dêr tydliks hwet getier, lêst en kosten fen, as op it lêst de steat en de klok beide wei?My tinkt, ik sjen, hwet eagen astou fen sok praet opskoerste? En hwêrre hat Eölus al dy wysheit wei? Jonge, ik kom fierder as dou en dyn gelikens. Dou bliuwste op dyn pôle sitten en dêr mienste as in frosk, dy him fen greatskens opbliest, de wysheit yn pacht to habben. Ik kom, ik waei oeral; mar ljeafst yn Ingelân. It A-bie fen de constitutie, dat ik dy hjir opsei, hab ik dêr leard. In turfdrager tinkt dêr klearder oer sokke dingen as dou, en dou hjitste den noch ek preker? Dat kinste ommers wol forstean, net?Hwet se by jimmes fen my reutelje, dat tel ik dêrom ek nin bean. Ik scil wol meitsje, det ik út de reek bliuw, en sizze ûnderwiles dêr it op stiet. Ja, ik hab dy keapljue yn minskeflêsk forsûpt; ik hab dy helske barners fen de onskild de laech jown, en dat scoe ik noch dwaen hjoed de dei. Mar bin ik dêrom in Jacobyn, den is Willem de Iste ek in Jacobyn, dy net allinne yn oppositie, mar ek yn opstân tsjin de kening fen Spanjen, syn eigen baes, him forset hat. Den binne al dyn âffaers ek Jacobynen west, dy as helden tsjin de bloedhoun fochten hawwe. Wol, ja! dy greate prins en hja namen dat al sa nau, do se fen Filips de twade fortrape en útrûpele ef mei it forgif en de kûgels fen slûpmoardners drige waerden.Dou ropste nou for Don Carlos; folle kranten hâlde syn partij; oan dyn smeulske praetsjes op Christina en de Cortes hear ik klear, astou hjar yn in kopke forsûpe koeste, detstou er nin amer-fol ta nimme scoeste. Mar wiste wol, heite, hwa Don Carlos is? Bigryp my wol; de man sels is in sloofke, en kin neat útfiere. It is in popke, mei in kroane op de holle en in skepter yn ’e hân, dy de earmen en foetten fen efteren mei triedtsjes yn biweging brocht wirde. De miterhearen en grandes, dy oan dy triedtsjes lûke, dat binne de ljue egentlik; dêrom, hwet ik fen Don Carlos siz, dat siz ik fen de partij, dy him stjûrt. Nou den, dy Don Carlos is de erfgenamme fen al de bigripen fen Filips de twade, dy achttjin-tûzen fen jimme foarâlders troch de boal formoarde hat. Hy hat de inquisitie, de pynbank, de autodefé yn ’t hert; brûkt hy se nou net, dat komt det syn hearring dêr nou net briedt, en dat wachtet mar, det er de foetten wer ûnder it liif hat. It is in tiger, dy de tosken útbritsen, de neilen ôfknipt binne; mar it is in tiger, en it bliuwt in tiger. Litte de neilen wer oanwoechsen, de tosken wer opkomd wêze, en hy scil oan de jongen dwaen, hwet syn oarreheit-en-hjarre oan de âlden diene. En dy man hat de winsken fen dyn hert! Oan him scoeste graech dyn jild, dyn help jaen om de mêst wer oerein to krijen, en in macht op de troon to hifkjen, hwerfen it fnûkjen allinne de groun lein hat ta al de krêft en frijdom, dy dyn lân sont twahûndert jier hawn hat, en ta dy glory fen Oranje, dy útblonken hat boppe alle kroanen fen Europa. Haste den allehiel forgetten fen hwet aeijen detstou set biste? Kinste it nêst net langer, dêrste yn útbret biste? Man! dat nêst is woun yn de striid fen dyn âffaers tsjin de bloedhoun, dêrste it jong nou fen kardeste; is it lein yn ’t bloed, dat er hjar en dy onforgelikelike Willem fen Oranje ôftape hat. O! as dy âlden de holle út de grêven lûkten, hja scoene sa’n útskaeide soanne as dy net sykjen hearre meije. Mei forachtelike eagen strieken se dy foarby, en as hjar skynsels in inkel wird for dy oer hiene, it scoe hjar âld sprekwird wêze: “It is in smoarch fûgel, dy syn eigen nêst biskyt.”Dy ik west bin, dy bliuw ik. En ik bin it byld fen de wiffens, fen it rimpene en foroarjende. Hy foroaret as de wyn; hy is de hoanne op ’e toer allyk, dy mei alle winen omgiet, binne ommers sprekmanearen by jimme. En ik bin noch stânheftiger as dou, dy yn ’t nêst fen de frijheit útbret de tiranny foarsprekste. Dat scil dy net goed bikomme, feint! De middenwei is de feilichste. Doch lyk as Eölus. Foar twahûndert-fyftich jier hab ik de armade fen Filips de twade fornield, en him de moedfearren sa wol roppe, det er sa nea wer nei jimme lân ta flein is. Oaremoarn scil ik Don Carlos, de erfgenamme fen syn plannen, yn syn eigen herne to fiter hawwe. Ik scil ’t waeije litte, det it rikket en pipet; heil en snie scil ik se yn ’t gesicht jeije, en den moatte wy ’ris sjen, eft ik, Espartero en Jek baes wêze scille, ef hy. Bistou in Fries? Dou romste, detste mei it Ingelske folk fen ien laech biste; is dat sa, kom oaremoarn to Bilbaö, en biwiis it ús; plantsje it kanon mei de Ingelsken tsjin de âlde draek, sjit syn skânzen oan eleminten, sjit det it tongert en davert om him út syn nêst to forbaljen, en ik scil leauwe, det de âlde frijheit noch yn dyn hert libbet, en det de tiranny, hwer se is, en ho se hjar foardocht, yn dy as dyn foarâlders in ivige fyand fynt.My tochte, heite, ik moast dy dit mar ’ris op de hûd hâlde; hwent yn dyn lân sizze se it dy net. It moeit my, dou biste oars sa’n min keardel net. As ik dy oansjen as in inkel man, yn dyn eigen bidriuw for dy sels allinne, en njunke dyn wiif en bern, den kinste moai gnap streek hâlde; mar as lid fen in folk biste net folle, omdetste net folle bigrypste fen de rjuchten en plichten, fen de greate bilangen en de algemiene bân fen in folk. As men in millioen-twa minsken fen dyn skaei by eltsoar hie, dêr koe in goed beurs-fol keapljue ef in herberch-fol fetweiders út groeije, mar in folk, dat scoe spanne. Witste wol det in folk in bosk pilen is, dy troch de wet by-ien boun binne, dêr de kening mei yn biknipe sit? Wêz slaef fen de wet, fen de wet allinne, en dou scilste hear fen dines bliuwe. De Jacobyn ken wol rjuchten, mar nin plichten; in slaef (ik scoe hast sizze, lyk as dou) ken wol plichten, mar nin rjuchten; in folk hat plichten en rjuchten ta gelyk; as it syn plicht dien hat, lit it him syn rjucht net ontwringe.—Yn in folk stiet neat op him sels. Wirdt de oppermacht oanrande, den kringt it folk as ien man om syn kening hinne, en hja fjuchte en stjerre for de troon as for eigen wiif en bern. Dy ûnder in folk onrjucht docht, heech ef leech, hat alle hânnen op ’e kop; dy onrjucht lit, al is hy noch sa lyts en earm, dêr binne se by, om him to biskirmjen, en sa folle to gauwer, hwet de man heger stiet, dy de oanfaller is. De fyand sels biskirmt hjir syn fyand; hwent it is hjar net om dy bysondere persoan, net om dat inkelde kwea to dwaen, mar om ’t bigjinsel fen rjucht, dat yn him oantaest wirdt, en hja tinke, lyk as dyn âffaers, de âlde Friezen: “Hjoed dy, moarn my! swij ’k stil, den miene se, det ik it goedskou; mar dat scil ik hjar oars bitsjutte.” Ik wit net eftstou dêr wol folle bigryp fen haste. Hwent as se dyn lânsman útstrûpe, den stiestou der mei in biklaechlik wêzen by to sjen, en den lûkste de skouders op. “Elts moat him sels rêdde,” tinkstou, yn pleats fen de wei fen ’t rjucht op to gean, om it rjucht onskeind for dy sels to biwarjen. De brân yn it hûs fen dyn bûrman giet dy net oan, howol er eagenskynlik op dyn eigen tek oerslacht.—En aste mienste, detste troch sa’n sloofachtich driuwen de kening in tsjinst dochste, den biste de planke noch folle fierder mis. Der is nin ding op de wrâld, dêr in kening mear bilang by hat, as det der lyk en rjucht yn syn ryk dien wirdt. Hwent de lânssieten scille him as hjar eigen heit ljeafhabbe en oanhingje, as hja ûnderfine, det hjar persoan, hjar habben en hâlden, en hjar fortsjinste tsjin it útsûgjen feilich is, en det se rjucht krije as se rjucht hawwe. En hwa ef hwet scoe in troon oan it wriggeljen bringe kinne, dy troch de ljeafde en ’t bilang fen tankbre lânssieten biskirme wirdt? Mar oan de oare kant, hwet se ûnder syn skepter mear haetsje en forachtsje scille; hwent hwer it onrjucht ek wei komt, yn it ein wirdt it allegearre op de baes sels forhelle. En hwet fêstichheit scoe in troon hawwe, dy troch de stille haet en de forachtinge fen syn eigen boargers ûndermine is, en allinne noch troch de bajonetten fen soldaten ef de sabels fen dragonders oerein hâlden wirdt? Mar kom, lit ik swije: it ding is to klear. En egentlyk as egentlyk leau ik, det dy al myn geëamel oer folk, en rjucht, en balansearjende machten neat oangiet. As dat sa is, den biste in poletyk lyk, dêr yn ivichheit nin libben wer yn to krijen is.Mar den siz ik dy ek, detste raer wekker wirde scilste. Tink op it ein en it sizzen fen Eölus!Ik scoe in ljeaf lyts letterke skriuwe; en it is al úttynd, wrychtich, ta in great letter. Scoe de skriuwsjochte ek in jachte wêze lyk as de Russiske pip? Mar dat kin my ek neat skele; al scil myn letter nou noch langer wirde as dines, it scil der allegearre yn, hwet ik dy tahawwe wol to witten. Ik forfeel my hjir oars dochs mar yn dit hoal: mits der moatte my nin iisbearen op de hûd tommelje.Dou haste my de reden frege fen sommige dingen yn de stoarm, dêrste net by kinste; wol, my tinkt, dat is sa slim net om to fetsjen. Ik miende detste in jier mannich by Profester van Swinden roun hieste to Amsterdam; mar oan dyn freegjen scoe ’k it net sizze.—Mei it oprôljen fen it lead giet it sa. As de reep lead yn ienen losliet, wier it ondwaenlik; mar as ik in eintsje opwipt ha, en dêr tsjin oan waei, den moat dat omkrolje, omdet it oare noch fêsthâldt; den meitsje ik al wer in steed los, en dat bûgje ik wer om, en dat giet krekt sa lang, det de hiele reep los is, en yn de gedaente fen in spoen nei ûnderen fljucht. To Leiden haw ik mei it springen fen in krûdskip, in jier mannich lyn, krekt it selde dien. Do de slach oer wier, laeinen alle lange matten enganglopersoprôlle foar de doar. Fen bûten wier alle loft yn ienen troch de slach fen it krûd weistaet; dêr fleach aenstons de loft út de gongen fen de huzen nei bûten, om dat idel oan to follen, en do de loftstream de einen fen de matten opwipt hie, smiet er dy eftersto bek nei de doar ta, en sa krolle dat yn in amerij foart, det de boel as in rôlle by de foardoar laei.Dou fregeste my ek nei de myldens yn de loft, dy in stoarm altiten foarôfgiet. Dat kin ik dy gau yn ’t lyts bitsjutte mei in onwaer. Ut in tongerboi komt meast altyt wyn; dat witste wol, net? Mar hwer komt dy wyn fen dinne? De loft is in elastyk, in fearkrêftich ding. It set út en yn nei det ’er perse op is. Is ’t hjir minder fearkrêftich as yn Fryslân, den komt ’er loft út Fryslân om it britsen evenwicht oan to follen, en it waeit út it Noardwesten. Nou hat waermte de krêft om de loft út to setten en iler to meitsjen, wylst syn fearkrêft de selde bliuwt; mar sa gau giet dy waermte net wei, ef dy ile loft falt yn, en aenstons komt ’er út in tichter fearkrêftiger loft in stream, om dat oan to follen; dat is to sizzen, it bigjint to waeijen nei de ile loft ta. Sa giet it krekt yn de tongerboi. Tsjin de boi oan wirdt it near, smoar-waerm; de loft set út en wirdt yl, mar hâldt de selde fearkrêft sa lang as de waermte oanhâldt. Mar as de bliksem de stoffen út de loft lost hat, den wirdt it yn ienen kâld: de tinne loft krimpt yn, en dêr de loft tichter is komt in hirde pûst wyn wei om it evenwicht to herstellen. Dêr haste yn it lyts, hwet de stoarm yn it great is. Hwet ik for in doarp ef in stêd mei de tonger doch, dat doch ik mei de stoarm oer in hiel wrâlddiel. Dagen efterien waermje ik de loft, en as er tinner-nôch nei myn sin is, den lit ik him bikoelje; nou fljocht de stream út fiere séen en lânnen op de ile romte ta, en rêst net foar det de evenaer wer yn ’t húske is. Hwet de loft iler makke is, en de bikoelling rimpener tagiet, hwet de stream fen wyn (dat is, de stoarm) geweldiger is, dy it oanfolt. Nou scoeste ek noch wol witte wolle, ho wy dy loft sa waerm krije? Ja, feint, dat kin ’k dy net bitsjutte. Dêr hawwe wy in komfoar ta yn ’t ierdryk, dêr wy jimme wol heal gear mei stove kinne.Dou fregeste my noch al mear. Hwerom giet de kwik yn de waerglêzen op en del, seiste, as der in stoarm is? In waerglês is in glêzen piip fol fen kwik, boppe ticht en ûnder iepen; hâld it ûnderein mei de finger ticht; stek it den yn in kopke mei kwik; lit de finger los; nou rint de kwik ’er allegearre út yn ’t kopke, mienste? Né, man, dat is krekt mis! De kwik bliuwt op in hichte sa hwet fen 28 tomme hingjen. Dat liket nuver, mar aste yn ’t each hâldste, det ’er boppe de kwik nin loft, en dos nin persinge is, en op de kwik yn it kopke de swiere persinge fen de bûtenloft, den kinste wol bigripe, det dy persinge de kwik yn de piip opstouwe moat. Wirdt dy persinge hwet minder, den sakket de kwik yn de piip; wirdt de persinge sterker, den riist de kwik yn de piip, en sa wiist de hichte fen de kwik al de foroaringen oan, dy ’er yn de persinge fen de loft komme. Sa’n piip neame se inbarometer. Debarometerwiist de persinge yn de loft oan. (Dethermometer, dat is in hiel oar ding, dy wiist de waermte fen de loft oan.) Dyn fraech komt den hjir op del: Hwet is de reden, det de kwik yn de barometer dounset, as ’er stoarm is? Wel, man, der is neat dudeliker. As it dageliks waer is, den giet alle foroaringe yn de drukking fen de loft mei fordrach en langsom yn syn wirk, en dêrom riist en sakket de kwik den ek sa bidaerd, det men it net merke kin; to minste it eagenblikje net, det men der bystiet. Mar as it stoarmt, en der komme fen dy onwitene hoarten en rukken fen wyn, den foroaret de persinge mei greate sprongen eltse amerij, en dy sprongen wirde dadelik troch de kwik yn de glêzen piip folge. Mindert de persinge, yn ienen sakket de kwik; komt ’er in fûleindige twjirre, dy de persinge mei in ruk oanset, aenstons fljocht de kwik nei boppen ta. Bigrypste nou, hwerom det de kwik by in stoarm yn de waerglêzen dounsje moat?Dou praetste ek noch fen de pompen. It wetter dounset net yn alle pompen, heite, as it stoarmt. As it wetter yn in saed, lâns de iene wei ef de oare, gemienskip mei oar wetter hat, dat ek oan ús dampkring bleat stiet, den is ’er neat to dwaen; hwent deselde persinge, dy op it wetter yn de saed drukt, is der ek op it bûtenwetter; dos is ’er evenwicht, en it wetter kin net op en del gean, omdet ’er op it iene ein nin mear deldrukkinge is as op it oare. Mar as it wetter yn de saed gemienskip hat mei wetter, dat fier ûnder de groun sit en dêr ús bûtenloft net op spylje kin, den giet it krekt as mei de kwik yn de waerglêzen. As ’er in hoart fen persinge op sa’n saed komt, den moat it wetter nei ûnderen ta, omdet de loft, dy by it oare útein fen it wetter is, dy hoart net mei kriget. Mindert de persinge yn ienen op de saed, den moat it wetter krekt sa gau nei boppen ta, omdet de loft, dy op de oare ein fen it wetter ûnder de ierde drukt, dy minderinge net kriget, mar allike sterk bliuwt. De beide úteinen fen it saedwetter binne twa skealjen, dy yn evenwicht hingje; smytste in gewicht op de iene skealje, hy giet nei ûnderen ta; nimste it der ôf, hy giet nei boppen ta, en dochste it rêd, den liket de skealjen to dounsjen. As wy it mei eltsoar bilibje en ik kom ’ris wer, den moaste ’ris mei dyn ear tsjin sa’n saed oan lizzen gean; den scilste it kloarkjen en sieden fen it wetter dudelik hearre. Dat kin in bern bigripe. Mar nou wol ik ek ’ris hwet freegje. De kwik giet yn de stoarm op en del; nim nou it midden twiske dat heechste en leechste, en dou haste de hichte fen de barometer. Hwet is nou de reden, feint, det mei sa’n ougryslike pers fen wyn as yn in stoarm, de kwik yn de barometer folle leger stiet as oars? Moast dy persinge fen de stoarmwyn him net yn ’e hichte driuwe? Dat moast, as er mei dy pers fen boppen del op de kwik yn it kopke kaem; mar dy pers fljocht lâns de kwik, lâns de groun, mei kûgelsfeart foart, en dy by-de-flier-lânske feart is de reden, det de loft nin tiid hat om syn pers op de flakte fen de kwik fiele to litten. Dou kinste ommers wol reedride, net? En aste den foar in swak steed komste, hwet dochste den? Gieste der sêft foetsje foar foetsje oer hinne? Ja wol, den bruiste der troch. Dou nimste earst in oanrin, en ’er sa as in reek oer, den lokt it. Understel it iis koe hûndert poun hâlde, en dou weachste hûndert-fyftich; astou dyn lichem mei sêft riden de tiid joechste om mei it folle gewicht op it iis to persjen, scoe it dy net hâlde; mar fljochste der mei gewelt oer, den minderste troch dyn feart foarút de perse nei ûnderen ta wol om in tredde; dou makkeste dy fyftich poun lichter, en sa komste der bihâlden oer. Sa is ’t krekt mei de loft. Waeit it in dagelikske koelte, den hat de loft tiid om syn folle persinge op de kwik fiele to litten; waeit it in orkaen, den glydt de loft to hird lâns de groun om syn folle perse op de groun fiele to litten; hwet de perse foarút swierder is, hwet de perse nei ûnderen lichter wirdt, en sa moat de kwik yn it waerglês sakje, howol men sa foar de hân sizze scoe, det er by de iselike oandrang fen in stoarmwyn rize moast.Dou fregeste my, hwennear ik wer kom? Ik bin der al. Nim it my net kwealk, ik fal sa mar mei de doar yn ’t hûs; egentlik moast ik sizze, mei de bearehûd yn de glêzen. Dou moaste bigripe, as dy loft mei sa’n gewelt oan it spielen is, den haw ik ’t net yn de macht om him stil to hâlden as ik wol; dêrtroch fljocht er den folle mear loft nei de ile oarden fen de dampkring as ’er for it evenwicht wêze moat, en dat ’er to folle komd is, dat moat werom. Ut it súd-westen is de stoarm fen de njoggen-en-tweintichste west; do is ’er to folle loft nei it Noard-easten flein, en mei dy oermjitte kom ik nou werom. Ik doch it krekt op Krystiid, omdet ik Don Carlos, lyk as ik dy sei, al lang in krystwich tatocht hie. Ik hoopje, det ik ’t hjir mei ôf kin; de feart, dêr ik nou mei út it Noard-easten kom, is sa great net, ef ik scil it wol roaije om yn de oare herne net mear op to jeijen, as ’er heart. Der mei noch in foech stoker út it[41]westen komme, om de evenaer wer yn it húske to krijen, mar dat scil den ek alles wêze. It giet ’er krekt mei as in slinger. Aste him oplichtste en litste him den los, den fljucht er fierder as it midden; de slinger komt dos werom, en slingert wer oer it midden hinne, mar sa fier net. By eltse slingering wirdt de oerslingering lytser en lytser, en dit docht de slinger sa faek, det er krekt yn ’t midden to lânne komt. Dêr just hinget er yn evenwicht mei him sels, en kin er stil wêze. En sa, heite, stoarmt Eölus ek sa lang hinne en wer, ta det hy evenwicht en stilte yn de loft hat.—It sprekt fen sels, ik praet hjir fen stoarm; gewoane hirde wyn is nin tel. Sa as ik op de 29ste by jimme west ha, kom ik by wolwêzen net gau wer; it mocht nedich wêze, det ik mei in cholera ef pest-siikte noch ’ris tige azem joech, mar dêr kin men net op rekkenje. Ik tink det jimme yn de earste fiif-en-tweintich jier fen my ôf binne, en as ik den kom, den kom ik noch gau. Hwent it wier nou al seis-en-tritich lyn. De âlfde October 1800 haw ik neijer-nôch mei deselde iver oan de pûster stien as de njoggen-en-tweintichste Novimber 1836.It stie my skoan oan detste sa foldien oer it bihâld fen dyn Tsjalling biste. Mar dou wiste ommers wol hwet jimme oarreheite-en-hjarre seinen? “As ús ljeaven Hear de lytse bern net biwarret, den bliuwt der net ien yn ’t libben. Syn Ingels moatte der op pasje.” Is nou it lichem fen in bern troch ús sparre, sparje dou de geast fen it bern den. Learen is goed; mar lear der de natúr net út. Aste mienste, det de masters it ’er ynjitte scille, den biste mis. It sit ’er yn, en it is in keardel, dy it ’er úthellet. Al hwet edel, al hwet forheven is sit yn de wylde natúr: skaevje en polyste kinste it, mar net skeppe; en, wea dy! aste sa lang skaefste, det al it edele en forhevene der út skaefd is. De loft fen de biskavinge hat in smetstof yn him, dy it goddelike en optiljende fen ús alderearste natúr stikket, en omdet it jammer wêze scoe, det sa’n tsjeppe boi as dyn Tsjalling net mear as in skoalplant en in kinstmachine yn de geastenwrâld wêze scoe, sa moaste syn noas altomets hwet drippen fen de âlde wylde natúr rûke litte. Dat scil by him de fetberheit oprekkenje for de heechste en edelste tinsen fen in minske. En ho nedich is him dat yn in wrâld, dêr de opfieding sels him dellûkt ta dingen dy leech, lyts, en binaud binne? Lit him by foarbyld, as er frjemde talen leart, sokke stikjes ’ris fordútskje, as hjir ien folget. It is bikender-nôch: ik nim it mar, omdet ik der by west bin.Yn de oarloch, dy Noard-Amerika om syn frijheit tsjin Ingelân fierde, waerd in krychsbinde Ingelsken oer it mat fallen fen in trop wylden, fen de stamme Abenaki. De Ingelsken, dy lang sa fluch net op ’e lappen wierne as de neakene wylden, koene it net ontrinne. Hja waerden ynhelle, en mei boalske wreedaerdichheit om hals brocht. In jong Ingelsk officier roun noch al hwet er út de skinen sette koe om de dead to ontkommen, wylst twa Abenakis him efternei sieten, elts mei in strydbile yn ’e hannen, om him de hersenpanne to forpletterjen. Op it lêst, do hy seach det se him ynwounen, kearde hy him yn ienen om en stoe stôk-stil, om syn libben sa djûr to forkeapjen, as it jilde koe. Yn dit selde eagenblik spande in grize krychsheld fen de wylden syn bôge, mikte op de Ingelske officier om him in pyl troch it hert to jeijen, mar yn ienen biloek syn troanje, en de bôge sonk him út de hannen. Forheftich fleach er twiske de jongeling en de twa wylden yn, dy op in wink fen him earbiedich ôfdeinzen; en do op de jongeling tarinnende kniep er him sêftkes yn ’e hânnen, aeide syn moai krol hier, en woe him mei flaeijende klanken bitsjutte, det er nin kwea mei him foarhie. Forfolgens naem er de jonge Ingelskman mei nei syn klinte (hut) ta, dêr slavernij it foarlân fen de gefangensman wier; mar hy waerd sa sêft en meigeande bihandele, det dizze twa earder heit en bern, as hear en slaef liken to wêzen. Krekt eft it syn soan wier learde de âlde oan de Ingelskman al de lytse ambachten fen de wylden: sa ascanoef boatsje meitsje, pyl en bôge snije, matten frisselje, bilen slypje, en sa foart hinne. Lykwol hie de jonge Ingelskman it dochs net tige op him bigrepen: hwent somtyds seach de âlde wylde him stiif yn de eagen, en as dat sa minuten efterien dûrre hie, bigoun er eindeliken to kriten.Mei it limieren fen it foarjier makken de wylden wer tarissinge om de Ingelsken op to siikjen en tsjin hjar to fjuchtsjen. De âlde wylde, ho heech syn jierren wierne, fielde noch to folle krêft yn de bonken om by de hird to bliuwen: hy naem de fjildtochte as in moedich jongkeardel oan, en naem syn gefangensman mei. Wol twahûndert ûren efterien gongen se troch dy âlde Amerikaenske wâlden, dêr noch noait in hakker syn bile yn falle litten hie. Eindelyk en to lêsten kamen se op in iepen fjild út, dêr in Ingelsk leger foar hjar eagen stie. De grize krychsheld, dy witte woe ho er mei syn gefangensman stie, wiisde him syn lânsljue. “Sjoch! sei er, dêr steane dyn broerren; hja wachtsje ús op ta de striid. Hark ’ris, myn feint; it libben hab ik dy sparre; ik hab dy leard omcanos, pyl en bôge to meitsjen; ik hab dy leard om de wylde bisten yn it bosk del to lizzen. Ik hab dy leard, ho de strydbile to brûken, en dyn fyand it hier fen syn plasse to heljen. Hwet wierste, do ik dy yn myn klinte brochte? Dyn hânnen wierne sa swak as fen in bern; de kost koeste net opjeije, dyn libben net fordedigje: tsjusternisse wier útspraet oer dyn siele. Alles haste my to tankjen. Scoeste wol sa ontankber wêze kinne, detste dy mei dyn broerren forienichste, en tsjin my de bôge spanste, dy ik dy yn hânnen jown hab?” De jonge Ingelskman antwirdde, det er ljeaver stjerre woe, as it bloed forjitte fen in Abenaki. Do laei de âlde held syn beide hânnen op syn oansicht, en nei det er rju lang sa stien hie, seach er syn Ingelskman oan, en frege him mei in britsene stimme, dêr men út hearde, det him it moed fol wier: “Haste noch in heit?” “Ja, sei de jongkeardel, hy libbe noch, do ik myn lân forliet.” “O, hwet is dy ongelokkich! kriet de grize held it út. Ik wier ek heit.... Ik bin it net mear.... Myn soan foel yn de striid, wylst er focht oan myn side. Hy stoar as in man, as in held stoar hy; fen wounen trochboarre stoar myn soan. Mar ik hab syn dea bitelle set.... Ik hab......” Dizze lêste wirden spriek er út mei in neidruk, dêr al syn lea fen trillen en skodden, en it wier eft er yn de swiere suchten stykjen bleau, dy er smoarje woe. Wyld fleagen syn bliksemjende eagen yn ’t roun, mar nin inkele trien woe der yn glinsterje. Njunkenlytsen bidarre de âlde held, en syn eagen nei it Easten kearjende, dêr de sinne krekt út de kimmen riisde, sei er tsjin syn gefangensman: “Sjochste dy kostelike sinne wol? Sjochste ho er glânzet en fonkelt? Meiste him net graech sjen?” “Ja, antwirdde de Ingelske officier, ik mei de sinne graech oan de himel sjen.” “En ik net,” jammere de grize held, wylst him de triennen út de eagen spatten. In eagenblik dêrnei wiisde er de jonge Ingelskman in mangelbeam, dy yn folle bloei stie: “Sjochste dy moaije beam? sei de grize held: hy bloeit as in lekken: biste dêr net bliid oer?” “Ja, sei de jongfeint, ik bin bliid, det ik dy beam sjen mei.” “Ik net!” sei de âlde krychsheld mei driftichheit, en yn ien sike liet hy der op folgje: “Rep dy! Flean nei dyn lân, det dyn heit him noch oer de opgeande sinne en de blommen fen it foarjier forbliidzje mei.”Dou wolste wol leauwe, det dizze Abenaki net by Pestalossi ef Prinsen op skoalle gien hie, om gesoun forstân op to dwaen, en lykwol wier er sa wiis wol, det er syn gefangensman de frijheit net tasei, foar det er him bilove liet, om de macht fen syn fyanden net to sterkjen. Ik leau sels net det der ien skoalmaster by jimmes is, dy dat finer ûnderlizze scoe as dy wylde Abenaki, dy nin A for in B koe. Hy taestte de Ingelskman fen de kant fen de tankberheit oan, en hwer griist in braef jong hert inerliker fen as fen ontankberheit?—Dou leauste ek wol, det dy Abenaki by nin Domeny op de catechisatie gien hie om syn plicht to learen; lykwol wier de greate plicht, om in oar to dwaen hwet men winsket det yen sels dien wirdt, om it to dwaen sels oan ús fyanden, fen natúre yn syn hert skreaun. En dêrút kinste den ommers de moaiste gelegenheit fen de wrâld nimme, om dyn Tsjalling to bitsjutten, det de plichten fen de wiere Godstsjinst sa mar net troch willekar út de loft grypt binne, mar yn de earste en âldste bigripen fen it minskelike hert, dy ek fen God binne, hjar wearklank fine. De Abenaki hie syn ienichste soan forlern, en yn dy soan de hiele wrâld; de natúr hie nin glâns, it libben nin wearde mear for him. Sa scoe de faer fen dy Ingelske jongeling oan de oare kant fen de oceaen ek krite om syn soan. Ho graech scoe de âlde Abenaki syn soan út it ryk fen de deaden werom roppe! Ho minlike graech scoe ek dy frjemde heit syn soan wersjen! En dy soan is yn syn macht. Scil er it oarlochsrjucht tsjin him brûke, en slaen him de hersens yn? Scil er dy wrede triumf nimme, dêr syn eigen hert ivich oer bliede moat? Rin wei! seit de wylde, flean nei dyn lân, det dyn heit, det myn fyand him noch bliid makket oer de opgeande sinne en de bloeijende amandelbeam, dy for my mei rou bihinge binne!”—For it alderlêste leauste ek wol, det dizze Abenaki noait net ien fen al jimme dichters lêzen hat; mar hwet tinkt dy, is dy gedachte fen de wylde net dichterlik? Edel en great is er stellich, en egentlik is er nin dichterlike fljocht, dêr de edelste bigjinsels fen de deugd it hert net optille kinne. Mar nou de bylden, dêr er dy hege tinze mei opklaeit? Dy amandelbeam, dy syn ljeaflik bloeisel for dy ontfâldet; dy opgeande sinne, dy it slomjende ierdryk ta wille en arbeid wekket; dat hert fen him, dat fen rouwe taknypt, wylst de hiele natúr it blide moarnliet sjongt; sprekt dat alles net ta dyn hert en forbyldinge allyk? En is der yn Bilderdyk ef Vondel ien rigele, ien inkele rigele, siz ik, dy dizze wirden fen de wylde Abenaki binei komme? Sa is der den suver gesoun forstân yn de minskelike holle foar det ’er masters binne, dy it slypje ef it bidjerre. Der is yn it minskelik hert bisef fen de heechste en fynste plicht fen it minskelik geslacht, foar det ’er in iepenbiering fen de himel kaem, dy ta dat bisef spriek. Der wier dichtkinst, forhevene goddelike dichtkinst, foar de kinst fen lêzen en skriuwen. Nou den, aste in goe’ rie hawwe wolste, laef dyn soantsje fen tiid ta tiid oan dizze echte en onforfalske bornen fen it minskelik hert; mar fei de rûchten en wyldernissen wei, dy om dy fonteine hinne waechse. Mei dit wetter scilste syn natúr, dy oars yn skoalle en boeken ontnatûrd wirdt en formuffet, forferskje, en dou scilste in man fen him meitsje, dy it boarst frijer- en heger-nôch tilt om to fielen as in frije wyldeman, wylst hy tinkt as in man fen de biskavinge.—Yn de geastelike lyk as yn de stoffelike skeppinge, dy dêr onbibouwe hinne laeit, is alles oarspronkelik en natûrlik, ef forheven en ontsachlik. De oanlizzer fen bûtenpleatsen skept nin stive leanen út syn holle, mar hy folget de natúr yn hjar wylde kronkels, yn hjar forwarde heisters, yn hjar grillige hichten en lichten, yn hjar grotten, streamen en poelen, en ho neijer syn oanliz liket mei de hânnen fen natúr sels der hinne wijd to wêzen, sûnder lykwol it onhurige ef it ientoanige mei op to nimmen, hwet hy mear de priis fen de heechste kinst winne scil. Sa moastou ek dwaen mei de oanliz fen it hert en de holle fen dyn soantsje. Natûr, natûr, man! Liede, mar net twinge; snoeije, mar noait útroeije.Nou hâld ik op. Goendei sizze oan wiif en bern, en dizze heiling fen de âlde Abenaki for Tsjalling. Ik bin altiten dyn oprjuchte frjeoneEOLUS.P. S. Dou nimste it my ommers net kwealk, det ik dy it leksom ’ris opsein hab? Jimme habbe altyd gelyk, omdet jimme altyd allinne prate; dou meiste ek wol ienris ongelyk habbe.De bearehûd moaste loaije litte, en lizze him winters op ’e foetten. Dat is waermer as tsjien wrinen. Dou biste ommers sa meager en klomsk; en dêr komme hirde winters, dat wik ik dy.Dou moaste oan de ljue fen de Walfiskriederij sizze, det se de nearring yn dizze oarden noait net wer goed oan ’e gong krije, foar det se hjir ef op Grienlân in kolony delsette, dy ’er it hiele jier troch bliuwt. Hja miene mûlk, det it hjir to kâld is om to wenjen? De minske kin oeral libje. De earste, dy kamen, scoene wol hwette rûpsk wêze; mar de bern wierne al wend oan de fûle kjeld. Farre wol!OAN AUK,Mei in lapekoer.Myn Auk is in famkeSa sêft as in lamke,En yn de eagen fen myEk sa kreas as in bij.Al fljocht se hwet wyld,Hja flaeit dochs ek myld,En hjar each pluert sa blier,Sa nuver en sa tier.En den, hwet in swier,As se lêst as se skriuwtJa, yn al hwet se driuwtO, hie ik sa’n famke,As myn Auk, as myn lamke,’k Bisloech se yn goud,Dat swiet ljeave bout.“Hou, hou! ’k bin nin bern mear.“Hwet mient dy mynhear?“Hy trapet me op ’t sear.“Mei hwa hat er de spot?”Sa praet Auk, en is prot.“Miene jy, det wy stilstean,“Mei poppen altyt omgean,“En to Harns net djoeije,“Net waechse en net groeije“Yn in moanne seis, saun?“Fyt! ik bin al in faen!”Dêr haw ik ontditsen,Det ’k my haw forspritsen.O, noait wol ’k ’t wer dwaen,En hjitte scil ’k dy faem,En dame en mejuffer;’k Scil prate as in bluffer,Dy knibbelt om dyn minne.Hwermei kin ’k dy dochs winne?Dêr haste hwet lapkes,Hwet sankjes, hwet grapkes.Kom, sjong dy mar blij,En, Auk, tink om my!J. H. H.Dimter dizze 27 fen Gêrsmoanne 1835.Oan myn frjeonGERHARD VAN DER MEER,do hy de heechste dichterlike earetreppen bikleau.“Hwet darkert komt dêr oan?“Dy moat ik wol ’ris praeije.“Ei, ’t is ús masters soan;“Dy is hjir komd to Maeije.“Dêr haw ik al fen heard;“Dat moat in knevel wêze,“Yn ’t masterjen trochleard.“Dy scil ús hjir genêze.“Dei, dokter! dei myn frjeon!”Sa komt men dy to mjitte.Ik haw dat swiet ek preaun,Mar ’t mei nin swiet mear hjitte.Dyn eare is heech en great,Dat wol ik hiel wol witte.De pleagen fen dyn steat,Myn frjeon, dy komme yette.Men komt dêr den fen GrinsAllyk in banjer stappen;Men libbet as in prins,Forhellet fen syn grappen;Ho men studearre het,Ho folle tsjokke pongenMen het op rinte set,Ho dounse faek en sprongen.Dou tinkst’: “Nou ha ’k it woun,”En sjochst’ hast nei de moanne,En stapst’ de bûrren rounAllyk in nytlich hoanne.In wike fjouwer, fiif,Mei sa dyn wille dûrje,Den scil in rabbich wiifDy oer oerdwealskens skoerje.“Dou praetste heech en krom:“Dou sjochste greatsk en skrillich;“Dyn broek is hjar to rom,“Dyn mûtse stiet to tillich!“Dyn dranken binne djûr:“Dou sjochste net nei ’t wetter.“Dou hâldste hjar oan ’t snoer;“In oar dy wit it better.“Dou seiste hjar ek neat,“Dou wolst’ hjar neat forklearje.“Dou telste hjar nin eart.“Dou wolste hjar rejerje.”Dit komste yet al oer:Dou litst’ de ljuwe seam’lje,En smakket it hwet sûr,Dou litste hjar hwet eam’lje.Mar einling krigest’ wirk,En ’t wol dy bjuster flotsje,Stean fêst nou as in Turk!Nou meist’ dyn kop wol hotsje.It gûlt en reint om ’t hûs,Dou laeiste swiet yn ’t sliepenBidobbe, yn ’e sûs,Pomp! gau, de doar mar iepen.“Och, man! ik bin sa kel.“Us beppe, ús âlde beppe,“Foel by de ljedde’ del;“Toe, Dokter-heite, reppe!”De dokter slûch en kelWirdt skrousk en kâld en poattrich,Praet tsjin en bêddet del.Hy moat, al is er noatlich.Dêr laeit in rike kwast,Dy hat him ris foriten.Ombidich docht dy blastDy daelk dêr fen it witen.Flean op nou mei in sprong!Lit earme ljuwe stjerre!Hy twingt dy mei de pong,Dat lit er dy wol hearre.Oars neamt dat folk dy loai,Dy sels mar ite en stjerre.Dat moaste hearre, boi!Ja, opswolgje en fortêrre.Jild krigeste einling ek,Mar ’t kin dy neat formeitsje:Dou bist’ lyk as de frek,Dou meiste ’er net oan reitsje;Hwent sa, frjeon, is dyn steat,Mei ’t griizjen fen dyn hierren,Wirdt ek dyn namme great,It wirk dijt mei de jierren.Is dat nou den de kroanFen al dat swiere bodzjen,Nachts ta de iere moarn,Dêr ’n oar yet laeit to dodzjen?Dêrom dy jonge tiidYn ’t keamerstof forsitten?De ljeave griene tiid,En ’t romme fjild forjitten?De dead, de grime dea,Bigniist mei dealske toskenDe winner fen it brea,Trochflimet him mei pleagen,Dy moat dêr op it strieMei dead en sjochte kimpe.It wyfke kryt om rie,De gamm’le berntsjes krimpe.Dêr, dêr is nou dyn fjild;Dêr is it lean to heljen.’t Is mei nin goud ef jild,Ef eare to biteljen.Help dêr! Wêz’ treast en steun!En kinste dy genêze,O, yn dyn hert, myn frjeon!Dêr scil de himel wêze.E. H.Med. et Art, Obst. DoctorGROUSTER WEAGEN.Rôlje, rôlje, wetterweagen!Rôlje en brûs om ’t âlde Grou.Myriaden foar ús eagenFleagen, stauwen om ús Grou.Rôlje, rôlje ús foarby!Hirde Friezen bliuwe wy.Rôlje, polskje, Fryske weagen!Rôlje, rôlje, âlde Grou!Brûs en wiggelje, âlde weagen!Kroanje de âlde roune trou.Rôlje, rôlje, âlde Grou,Byld fen echte Fryske trou.Heit en mem binn’ hjir biditsen,Berntsjes, twiichjes fen myn hert.Suchten binne hjir forbritsen,Dy myn God allinne heart.Grouster weagen, bliuw my by!Rôlje, rôlje ús foarby!Rôlje, rôlje, Grouster weagen!Brûs en spiel yet om myn grêf;Libjend koe ’k dy net bisjonge,Spiel my deade wei as tsjêf.Lit myn berntsjes ljeaf en frijRoeije en djoeije den yn dy.Rôlje, rôlje, wetterweagen!Rôlje en brûs om ’t âlde Grou.Myriaden foar ús eagenFleagen, stauwen om ús Grou.Rôlje, rôlje ús foarby!Hirde Friezen bliuwe wy.E. H.OAN PITER MULIER.Mei de lapekoer.Ik haw hjar kend, dy iens it libben!o Stalke, fen dyn libben wier.Ik seach hjar as de roazen bloeijenSa prûs, sa glimkjend, sa fol tier.Ik seach hjar as de roazen kwinen,Fen njirren stitsen yn it hert.Hjar wrakseljen tsjin dea en pinen,o Piter, dat forjit ik net.Ik haw mei swakke en tankb’re klankenHjar gollens op in blêd[42]biskreaun,En ’k wit, dou scilst it net forsmaedzje;’t Is hertejefte fen in frjeon.Dêr mei de Fries it noch hwet lêze,En den scil ’t leaf, as wy, forgean;Mar, o, hjar blier, hjar skrander wêzenScil ivich foar ús sielen stean.J. H. H.Bolswert dizze âlfde fen Heamoanne 1836.JOUNTIIDS WéMOED.Oer de Elzen beamkes oan it mêrBlonk sleaukes Hesperus lampe.De lêste goudene sinne sonk werYn dauwe en dampen,En de Elzen oan it mêrDy slepten wer.Ut dy dauwige skimering kamenAlde bylden en nammenFol fen oantinsens nocht.O skynsels fen frjeonen! O sjammen!En de Elzen oan it mêrDy slepten wer.“Hilligen! Ljeave! Bliuw yn jimme wrâld!“Och, nin joun fen dizze wrâld“Kin ús sielen forienigje......”Hesperus wier útdien,En de Elzen oan it mêr—Dy slepten wer.PRINS WILLEM DE IVde OP DE FROSKEPôLE.It is al nuver, det de prinsen fen Nassau de earste prinsen wierne, dy it mei de Friezen roaije koenen. Mar dat lit him noch al hearre, as men bigrypt, det se mei eltsoar tsjin Spanjen libben om libben fochten hiene; hwent it trochstean fen deselde gefaren makket wol ’ris frjeonen fen twa minsken dy eltsoar oars hiel net pasje scoene. Dêrby hie Fryslân sokke condities mei dy prinsen makke, det se in bulte goed en nin kwea dwaen koenen. Dêrtroch kaem it ek by, det Fryslân bistindich yn de bêste ienichheit mei syn prinsen libbe hat, en sont Lodewyk fen Nassau altiten ien fen syn neikommelingen ta Steedhâlder hie, wylst de prinsen fen Oranje troch de oare provinsjes den ’ris efterôfset en den wer ’ris hildige waerden. Twaris binne der jierren en jierren forroun, det de Hollânners nin Steedhâlders hienen, en twaris is it hûs fen Oranje nei in bulte oproer, plunderjen en moardzjen der wer ynroppen.In forieniging, dy yn nin 150 jier ea ôfbritsen west hie, lei in fâlde yn it hert fen de Friezen, dy to lang sitten hie, om der suver wer út to gean. De prinsen fen Nassau seagen klear, det se sûnder de Friezen neat wierne; hwent as dy hjar loslieten, lyk as de Hollânners faek de prinsen fen Oranje dienen, den skeat ’er for hjar neat oer, as hjar lytse steatsjes yn Dútsklân wer op to siikjen en dêr hjar tiid mei hertejeijen to fordriuwen. De Friezen oan hjar kant ûnderfounen, det se yn frede en yn oarloch earlik en trou tsjinne waerden fen Prinsen, dy sa folle bilang by hjar frjeonskip hienen. It bilang en de tankberheit, forsterke noch troch de wente, dy út lange kunde oan eltsoar foartkomt, makken det men eltsoar mei in fortrouwen en forkleeftheit bihandele, dy by it folk ta in libbensbigjinsel oergong. Dit dûrre oan 1748 ta, do Willem de IVde út de tsjinst fen Fryslân ta de hearskippije fen al de saun provinsjes oergong, en Ljouwert forliet. Sa binne de soannen fen Nassau yn de skirte fen Fryslân bakere en biwarre, om earst algemiene Stedehâlders, en by einbislút yn ús tiden keningen fen it hiele lân to wirden.De hege gasten op ’e Froskepôlle.DE HEGE GASTEN OP ’E FROSKEPÔLLE.Dy lêste prins, Willem de IVde, de oarreheit fen ús kening[43], forienige alles yn him om de ljeafde fen in folk as it Fryske ta it heechste punt to fieren. Hy wier gol en deftich fen troanje, dimmen en minsum yn syn praet. Seft fen aert, hie er in griis fen gewelt en bloed. Fen natúre wier er net hird-dragende, en as in oprjucht kristen koe er syn erchste fyanden forjaen. En dat sa folle by de Nederlanners yn it algemien en de Friezen yn it bisûnder ôfdocht, om in prins de herten fen it folk to winnen, hy wier gemiensum yn de omgong. Lit in prins in held en in staetsman tagelyk wêze, as hy in heech boarst set, kin er op dizze groun nin goed dwaen. Yn Ruslân en Prusen mei dat; hjir is it de pest. As der hwet oan Willem de IVde hapere, den wier er hast al to sêft for in prins; hwent hy wier bang det er immen bisearje scoe, en bleau faek healwei stykjen, as er trochtaeste moast. Troch syn sêftens en heale mjitterigels is folle fen it goede, det er ús foarâlders tatocht hie, efterbleaun. Mei dat al bliuwt it wierheit, sa lang as hy to Ljouwert wenne, is der nearne yn nin steat fen Europa sa folle folksfrijheit mei sa folle earbied en ljeafde for in prins forienige west as hjir yn dit ús Fryslân.Fen âlde ljue hab ik as bern nou en den wol ’ris teltsjes heard fen de gemiensumheit fen de prinsen fen Nassau, en fen de genegenheit fen it Fryske folk for dy prinsen. Ik scil jimme der ien fen sizze, dêr mûlk in bulte de skouders fen ophelje; hwent it is nin dichter, dy hjir opsnijt, en de prins mei in folle hunichkwast om de mûle strykt; it is ek nin greate mieltiid, dêr de gasten sa lang toasten op de gesontheit fen de prins en syn folk drinke, det de helte smoar-dronken ûnder de tafel laeit. It is mar in platte plompe boere-set; mar dêr men even dudelik, ja, mûlk al sa dudelik, as út it galmjen fen in dichter, ef it klinkjen fen de champanje-glêzen, de wolmienendheit fen in from ienfâldich minske út priuwe kin.Op de jachtpartijen, dy Willem de IVde hâldde, do er noch geef wier, foel der meast al it ien ef oare mei in boer ef in arbeidersman, dy se yn ’t fjild metten, foar, en as er mei syn smite op Camstra-state, op Sytsje-bûrren, to gast wier, den koe it der wol ’ris suver nationael, dat is, rûch trochskoerre. Dêr wierne den, bihalven de gewoane omballingen fen de Prinsen, ek folle by Groustins, Oene en Willem fen Haren, en mear sokke bysfeinten, dy termen yn ’e holle hienen, as it mei wysheit to redden wie, mar dy op syn tiid ek in bulte fen de gekheit hâldden. Sa is ’t ’ris bard, det se út to jeijen west hiene, en let yn de eftermiddei mei de honger yn de hals oan de Froske-pôle kamen. Dêr fregen de hoflingen oan de boerinne, eft se ek hwet for hjar to skaffen hie; it wiif, dat in sloofke like, sei koart ôf: Né. “Mar habbe jy den neat yn hûs, moeije?” frege de hongerichste út de heap. “Neat, den scoe ’k flouwe, sei it wiif; ik kin wol hwet pankoeken for jimme bakke.” De prins fen Nassau mei syn hofstoet pankoeken ite op de Froske-pôle yn ’t gesicht fen Ljouwert? Dat like al hwet nuver. Mar hja tochten, dat wiif ken ús dochs net yn dizze jachtplunjes; en hwet kin ’t ús ek skele, as wy mar in eintsje fen ús holle termen fol krije. “Kom, meitsje den mar klearrichheit,” sei de hofling, en mei ien gong de jagertrop yn hûs. De prins waerd in wâldstoel yn ’e hirdsherne set, en dêr folgen de oaren op skammels en banken neist; sa sieten se om in great fjûr fen smoezen en takken hinne hjar to koesterjen en út to pûsten. Mei in lyts kertierke briek moeije mei de bisleekspôt troch it centrum fen de hearen hinne, en de pankoekspanne yn de lofter en in pankoeksizer yn de rjuchterhân, frege se: “Hwa scil earst?” “De man yn ’e hirdshoeke,” antwirdde ien fen de hoflingen. It wyfke dribbele gau nei in aed ta yn de molkenkeamer, dêr se in pantsje fol fersktsjerne bûter úthelle; do noch in potsje mei fine wite struisûker út de boddelerij, en it pankoekjen naem in bigjin. Hja bakte de man yn de hirdsherne lytse flitterkes fen pankoeken; fine, swiete, danige swiete pankoekjes, siz ik jimme, en hy krige noch in silveren foarke ta, om se mei op to iten. Do de man yn de hirdsherne syn biderf hie, wier de bar oan numero twa, dy allerneist him siet. De foarke mei de bûter en de sûker waerd earst weibirgen; en dêrop draeit de boerinne der him in dregen strou yn oalje út; eft it for in slatter west hie, it mochte bikend stean.Moedertje, wy lusse ook wel pannekoeken in boter, sei de hofling, dy der alleheel nin tinsen op hie, det de boerinne ien fen hjar koe. “Ja, ja!” sei moeije, “Oalje is for jimme goedernôch!” en de hearen mochten lypje ef pypje, de oalje-pankoeken mei sjerp moasten der troch. Op de keap ta moasten se de boel der mei de tsjien geboaden op syn âld-Frysk ynproasje; hwent foarken krigen se net. De prins lake him slop.J. H. H.LETTER FEN IN BANKROTTIERSFEINT OAN SYN ALDERS.Heit en Mem!Jimme habbe my in letterke stjûrd mei ús skipper Japik, det jimme jern witte woene, ho ’t mei my giet, en eft ik to Maeije yn myn tsjinst bliuw. Ik moat jimme sizze, det ik bliuw: hwent ik hab it sa goe’ as in minske it winskje kin. Us baes en frou, dy koarts lyn earme lytse wierne, binne wer op ’e kluten. It hat ’er skean foarstien. De ljue seine tsjin my: “Auke-man! Auke-man! dat giet op in fet baerch yn.” En ik tochte der ek sa oer, do baes de skoen útteach; ik wier al klear om by jimme to kommen, en de lodde wer op to siikjen. Mar it is better útroun. Der is nin bistek mear op ’e wrâld to meitsjen. Sa it my nou taliket, hat myn baes it ’ris tige goed stean. As ik net better wit, is hy lyk mei elts-en-ien: hwent okkerjouns, do ik in slok mei him dronk, sei hy: “Wolste wol leauwe, Auke, det nin ien divel in cint fen my habbe scil? Se kinne my neat leare.”Jimme habbe my skreaun, det jimme net lije wolle, det ik onearlik brea ite scil; mar myn ljeave sloven, hwet kin in soun minske dêr fen priuwe? Do ik út to tsjinjen gong, tochte ik ek sa; mar myn baes hat my dat oars bitsjut, en dat is in wiis man. Hy seit, dat is stymskens; men moat der ôfkinne, as men mei foart wol yn de wrâld. “Sjen mar nei my, seit hy. Ho folle binne der net, dy sa folle skea lije by my, det se de slachtfearren altyt misje moatte, en ho flodderje dy eigenste ljue nou om my hinne. Elts stiet my to tsjinst.” In mâlktaper, dy syn bêste skjippentsjiis wol tweintich jier oan ús boargemaster brocht hat, bringt se ús, nou ’t wy in heal cint mear jane; en wy ite se op en litte it de boargemaster oansjen.Jimme skriuwe ek, det domenij sein hat det it in Fries net moai stie om sa lang as men oars in hinnekommen hat, by in bankerottier to tsjinjen. Domenij is der net efter. Dy tiid is foarby. Nou is ’t: “Habben is habben, mar krijen is de kinst.” Der is nin rynsker hear as in bankerottier; hwent hy komt der maklik oan. Men kin yen wol oan dat âldmoadrich praet hâlde fen “Rjucht troch sé” en de “Tarring nei de nearring”; mar mei sokke krekte ljue is ’t altyt gûd by de tried ôf, noait nin oermjitte. Myn ljeave heit en mem! hwet biklei ik jimme, âlde sloven, det jimme sa tobje moatte om in stik brea en tsjiis. As jimme skraech sa stiifsettich west wierne, hiene jimme ommers oars kind, minsken! Jy binne sa stiif as in hikpeal, heit; en mem giet ek al mei hjar geskrep mei de noas nei de groun. Wy bliuwe sa linich as lekken, en ite hwet ús swiet smakket, det it ús foar de noas opstrûpt. Wy drinke likeur en wyn by it hanfetfol. Us klean kin mem wol troch in gouden ring helje, en wy dwane omtrint neat.Mynhear wol sister Wytske wol út-fen-hûs hawwe. Sy kin ’t habbe as in prinsesse: hwent ús frou is in trochgoe’ minske.Dwaen de groetenis oan alle goede frjeonen, en siz tsjin de koaiboer, det ik net wer by him kom yn de ongetiid. Dat bin ’k ontkomd.Jimme soanAuke.P. S. Jy moatte tsjin Oebele sizze, det Mynhear al dy lytse kwatsjes fen in goune mannich ôfbitellet. It jild fen de ljirren moat er mar in briefke fen ynleverje; dat scil him ta in duit foldien wirde.GROUSTER MERKE.Grouster merke, wyt’ je?Grouster merke, wyt’ je?Dêr haw ik, wyt’ je? folle west.Dêr binne fammen, wyt’ je?En de spylljue, wyt’ je? fylje, wyt’ je?Opperbêst.Op Grouster merke, wyt’ je?Dêr kom ik, wyt’ je: werom?Dêr kin men dounsje, wyt’ je?Dêr kin men patsje, wyt’ je?Dêr hat in minske it rom.Grouster merke, wyt’ je?Grouster merke, wyt’ je?Grouster merke, wyt’ je, komt werom.Den scil ik dounsje, wyt’ je?En tinke nearne n’t om.E. H.Merke to Grou.MERKE TO GROU.REDEVOERING TOT NUT VAN HET ALGEMEEN,dêr Piter Okse yn stykjen bleau.“Frjeonen! Dêr stiet Piter foar jimme sa lang as er woechsen is. Dat sjenne jimme, mar hwet hy jimme fortelle scil witte jimme net, hwent it is him sels tûker-nôch to witten.” Dat sjucht der gnap út, tinke jimme, en ’t is dochs sa. Jisterjoun sei ik tsjin in goe’ frjeon: ik wit net ho ’t komt, mar om foar twahûndert minsken to praten, dy yen allegearre oansjen, eft se yen opite wolle, hawar! it liket my min ta. “Ei, ju! sei er, biste gek? Dou moaste beare, det ’er in rêst koalstrûken foar dy op in ikker steane, en praet mar wei, en sjen se flak yn de toet. Sa lang astou oan it wird biste, hâlde se hjar to minsten stil, al biste den ek sa fier mis as Achlum fen Noarwein leit.” Dat joech in ribbe yn it liif. De jonge nei master om in bôge pompier en in skerp pin, en for in cint inket. En sa skreau ik, hwet ik foar in wike mannich yn ’t Frentsjerter skip heard hab, sa goed as ik it onthâlde koe. Fen Ljouwert wiksele it selskip sa nou en den; fen de Ryp sieten wy mei ús trijen, ik, in domenij en in boer.Domenij.Het regent geducht van daag; zoo zal het water hoog worden, vrinden.Boer.O, dêr helpt ús ljeavenhear ús ek wer ôf, as wy de hânnen útstekke wolle; mar de minsken jaen der ús mear wirk mei.Domenij.Daar bekommer ik mij niet om, nu onze waterstaat zoo wel in order is.Boer.Moai praet, domenij. Jy steane heech en droech sneins, en mei tweintich trêd binne jy fen de stoel ôf yn hûs; mar as je in wike by ús út-fen-hûs wierne, scoene je oars prate.Domenij.Dat is onmogelijk vriend! Maar de waterstaat is daarop zoo bedacht en werkzaam.Boer.Ja, for eltse drip wetter habbe se in cifer-letter; mar as wy nachts en deis net meale en net dykje, den geane wy goenacht.Domenij.Waar woon je, vriend?Boer.Djip yn ’t wetterlân, domenij.Domenij.En waar zal de reis heen?Boer.Nei Frentsjer, domenij; mar as ’t my dêr net better ôfgiet as to Ljouwert, den toevje ik der nin 24 ûren.Domenij.Hoe zoo?Boer.Wel, ik hie to Ljouwert twa boadskippen; by de iene scoe ik jild for in heal baerch helje, dy ik by ’t hjerst slachte ha, mar it koe him net wachtsje; hwent hy siet to skriuwen, det er switte, om inredevoeringto dwaen ta nut fen ’t algemien.Domenij.Ja, vriend, het één moet voor het ander wijken.Boer.Earst de baerch bitelje en den oan’t Nut.Domenij.En jou ander boodschap, als ik het vragen mag?Boer.Lânhearre hwet hier bringe; en dy hat my reisgje litten mei it boadskip, det er by de nije ynhiering hûndert daelders mear habbe moat.Domenij.Nu, als ’t dan nog goedkoop genoeg is, waarom dan niet?Boer.Hwet jy krije, wit ik net; mar as se ús domenij fen de 1400 goune op toalf brochten, den scoe de tsjerke boarste; mar sy tinke oer de boeren lyk as skiep; dy bisten binne dochs gallich.”Yn ’e trek-skute.YN ’E TREK-SKUTE.Hjir wier Piter Okse oan ta komd do de president opstie en him mei dizze wirden yn de reden foel: “Volgens Artikel 2 van de wetten der maatschappij tot nut van ’t Algemeen, is ’t elken redenaar verboden zich te mengen in godsdienstige of burgerlijke geschillen, en dewijl Piter Okse hier een twist te borde brengt over een collegie van staat en tegen eenen bedienaar van de Godsdienst, zoo stel ik de leden voor om hem het woord te ontnemen en tevens te veroordeelen in eene boete van 25 Gulden, die bij de bijzondere wetten van ons departement tegen dit vergrijp gesteld zijn.”Piter Okse.Mynhear de president! Yn Artikel 1 fen de wetten stiet:Het doel van de maatschappij is om nuttige kundigheden voornamelijk onder mingeoefenden voort te planten, en zoo veel mogelijk algemeen volksgeluk te verspreiden.En dat scil ik beide dwaen mei elts, dy it oangiet, to bitsjutten, det wy holler fearten en leger wetter hawwe moatte; det de earste rykdom fen in folk bistiet, om syn skilden to biteljen; en det it nin foardiel is om de boeren to fillen.De president.Ik breng mijn voorstel in omvraag;Domenij.Domenij.Conform.De slúswachter.Conform.De foarige redenaer Fatsoen van Schrokkenhorst.Conform.De oare.Conform, conform, conform.De president.Allen conform mijn voorstel. Ik verklaar Piter Okse vervallen in de boete van 25 Guldens.Piter Okse.Dêr lizze se. It binne skoalpeinjen, dêr ik in great geheim for leard hab.De president.En wat is dat geheim, mijnheer de betweter?Piter Okse.Det de polityk yn it wetter omtoarket; det de Godstsjinst yn it traktemint fen de domenijs sit; en det de frijheit fen tinsen bistiet, om de bek to hâlden, as men wierheit sprekt ta nut fen ’t algemien.

GREVA FEN STOARM EN ONWAER, SYN ANTWIRD OAN Dr. J. H. HALBERTSMA. MEI OAR GRIENMANK.

Legum idcirco omnes servi sumus, ut liberiesse possimus. Cic. pro Cluent, c. 53.

Friezen!

De fjouwer-en-tweintichste Decimber 1836, dat is, de earste krystdei, siet ik moarns to njoggen ûre op myn opkeammerke. It waeide in foech stoarm út it Noard-Easten mei sniejacht, en de wyn stie flak op myn ramen. Dêr fljucht my in rút yn, det my it glês om de holle spatte, en mei ien ploft ’er ek in ding by my op de groun del. Hwet wier dat? Ja, dat riede jimme net. In pakje gûd sa swier as lead yn it fel fen in iis-bear birôle, en mei robbe-termen gear-ript. Ik snei de boel los, en foun ’er it steekje fen myn collega yn strikende fol mei goud-jild. Ik telde tûzen stikken elts sa swier as in rider, en sa plat as in âlde skeljen. It is wakker noflik jild om to sjitten, lyk as men dat op in planeet, dêr Mercurius, de God fen de keapmanskip it stjûr hat, wachtsje moat. Op oare planeten, dêr dy God en syn geast net is, hawwe se jild mei steile rânnen útfoun, dat men stik for stik fen de tafel opkrije moat. Dat is in bêst ding for in naesje fen rinteniers, dy neat oars to dwaen hawwe as twaris yn ’t jier hwet yntressen to tellen.

Mar dêr it hjir op oankomt, yn it pakje siet ek in brief fen Eölus oan my, dy ik hjir by doch. Eölus is egentlik in oneft bern, mar fen in great Hear, en den bringt in minske it faek fierder as in eft bern fen in boargerminske. Jiffer Segesta hat him oerwoun by Jupiter, dy noch al jamk syn aeijen bûten it nêst lei. Lykwol Eölus wier in skrander man, mear as dageliks wei, lyk as dat graech sa mei bûtenbientsjes wêze wol. Hy joech him folle ôf mei wiersizzerij fen waer en wyn, en do er dat in mannich kearen roaid hie, mienden de skippers, det er de wyn yn de mouwe hie, en hja makken him Greva fen stoarm en onwaer. Syn greatste ljeafhabberij hie er yn it stjerresjitten, en dat kaem him skoan to stade; hwent waer en wyn wolle noch al ’ris nei de moanne lústerje. Ek sizze se fen him, det hy de gongen fen keningen en naesjes mei in loerjend each neigiet, en det er dêr sa folle wrâldske wysheit fen opdien hat, det er frij goed wit, hwet er swije ef sizze moat. It ien en oare kin men ek sa wol hwet oan syn brief sjen, tinkt my. Der sit geleardheit genôch yn, ja, ik scoe sizze, fiersten to folle.

Ik leau net det Eölus my goed fette hat: oars kin ik net bigripe, det er my sa útheuvelt. Mar ik woe it ’er dochs net útlitte; hwent as myn goede namme by jimme dat net útstean kin, den is er doch nin botsen wirdich. Hy hat oars sa folle ongelyk net, mar it is in bolderbast. Syn riddenaesjes oer pompen, waerglêzen en sok spil lit ik ek for syn eigen rekkening. Ik leau egentlik net det er goed wit, hwet ’er fen binnen yn it ierdryk omgiet. Mar dêr scil ik him noch wol ’ris oer sprekke, as ik tiid hab. Bikôgje dit nou earst mar ’ris op jimme gemak, Friezen, en as ’t jimme net to dreech yn de mage laeit, scil ik om oare gerjochten tinke.

Wy litte nou Eölus mei syn wyn en steatkinde wêze. It foarjier winket ús ta, en lit ús de earste lije loften rûke, dy de slomjende natúr oan it oplibjen bringe. De kij kealje, en de boeren bringe ús bjist for bjistpankoeken. De bûthúzen biginne to stymjen; de âlde kij bâlte nei de farske mailoft. De hoanne kraeit, det it oer it hiele gea klinkt; de hinnen keakelje en lizze peaske-aeijen. De famkes toudounsje op it grien; de jonges komme mei toppen en hoepen, mei bakkerts en knikkerts, mei rasket-boerden en prikken op strjitte; hja ringje ef spylje hazze en houn; hja boartsje en kreauwe, hja geije, hja kraeije it heldere foarjier út. De beamkers bigjinne mei beammen, en heisters, en hagen; de gnjirkers mei iere en djûre blommen op ’e merke to kommen. De boerinne stiet ’er mei hinne-aeijen yn in braskoerke neist, en de boerefeint mei leep-aeijen yn in netsje om de rânne fen de hoed hinne. De finnen bigjinne to grienjen: de spjichtige flotgêrzen lizze lâns de iggen fen de sleat al to driuwen op it wetter. In inkelde leep pipet ús yn ’e fierte to mjitte. De boeresoan giet mei de pols op it skouder yn ’t fjild, en ljept sleat út sleat yn, en rint rjucht op it steed fen de ikker ta, dêr de sy op it nêst sit. De eilammen bletterje en hippelje om de moer hinne; hja hoarte en stjitte mei de kopkes yn it jaer op, om it lêste dripke tate los to meitsjen, en as se sûgje hipple-wipje se mei de wite stirtkes fen nocht. De protters, de mosken en de douwen pearje; hja komme yn ús tunen, en tôgje mei de prikken en striekes, om hjar nêst to bouwen. Ha! hark my dêr bûten dy ljurk ’ris. Helder op, myn feintsje! Kladderje yn de blauwe loft op, en snetterje ’t mei dyn wyldsang oer it ierdryk út, det it foarjier oan it rissen is. Eölus forstommet om nei dyn linte-liet to harkjen; der is mar in lyts sigentsje oan de heldere loft. Hy kin allinne mar harkje; hy kin net mear rekkenje, hwet keningen en folken dwaen moatte, en nin minske scoe nou ek nei syn rekkeningen lústerje wolle. It wol alles út de muffe huzen nei bûten ta. Hân oan hân kuijerje ik mei myn famke, en mei Tsjalling troch de finnen. De berntsjes rôlje en djoeije om my hinne; hja ploaitsje maiblommen, en riuwe se oan triedtsjes ta krânsen, dy se om de holle slingerje. En Tsjalling en myn famke njeurje it sankjen:

Maitiids earste blomke;Ljeave fen de wei!Ut Gods heilichdommeKomstou, moaije, wei.Berntsjes meije bliuwe,As hjar heit hjar ropt,Dou bist’ foarjiers boppe,As dyn heit dy ropt.Maitiids earste blomke,Bliere fen de wei!’k Lit my liede en sizze,’k Gean dyn stappen nei.

Nij-Fryslân op Spitsbergen, dizze 22stefen Decimber-moanne, 1836.

Nommele Frjeone!

Der wier in goed man oan de pûster, net? En dêr bin ik al wer. Dyn brief haw ik lêzen, en ik moat sizze detstou masteraftich de kinst fen dyn gilde forstieste; ik mien de goudtriedlûkers-kinst, om in ding, dat men op in kaerteblêd sette kin, ta in lange preek út to spinnen. Wel, onwiten, hwet in brief! It docht my net nij ef de namme fen Eölus is mar in spjelde west, dêrste al dyn nijs oan ophinge haste; sa brûke jimme de teksten út de bibel ommers ek for de preken. Mar ik bin hwet koarter fen styl, en ik forwachtsje, det dit bytsje dy noegje scil, lyk as ik mei gedild dyn ivige epistel útlêzen hab. It skriuwen wol hjir ek net bêst. It sit hjir yn in fjouwerkant hol, tsjien foet ûnder de groun; boppe op it tek laeit wol saun foet snie; lykwol friest it hjir, det it knypt. De fingers binne my knoffelich, en de inkethoarn moat ik yn de gloede sette, om de inket ontteid to hâlden. Ik hie noch wol hwet mear skreaun; mar wy hawwe niis in Sint Niklaes krige, dêr wy allegearre fen forbauwerearre binne. Mei dy hichte fen snie kaem ’er in wite iisbear boppe oan ús skoarstien to snuffeljen, en wylst wy nearne om tochten, bruit sinjeur dêr hals oer kop troch hinne midden ûnder ús del. Gelokkich wier myn âldste soan Boréas by my, in dregen feint, dêr ik oerre-moarn mei nei jimmes op reis scil. Dy hat folle yn dizze oarde forkeard, en kin dy rûge nachtbidders op in hier; flink naem er in greate iisbile en sloech him de kop yn, det de hersens tsjin de weach fen myn bêd sieten. Jimme kleije oer it skoarstienjild, en det de skatters alle hoeken en hernen fen jimme huzen trochsnuffelje om in hird to finen; mar de wite commizen op Nij-Fryslân binne net nofliker; hwent dy tingje dadelik nei de lever, en hâlde parate executie, net fen dyn húsrie, mar fen dyn flêsk en bonken.

It steekje haw ik foun, dêrstou seiste. Hjir stjûr ik it nou werom, en om dy to biwizen, det dy grap mei de bear de suvere wierheit is, haw ik it beest strûpt en de boel yn syn fel biteard. For dyn collega haw ik in kollekte dien by de Domenijs op Mercurius, en ik haw fjirtjintûzen goune yn goud oproun, dat yn it steekje laeit. Aste de man it jild jowste, moaste tsjin him sizze, det syn goeddoggers net hawwe wolle, det dy it op in pompjirren souderke leit; hwent dêr koe it wol ’ris krekt sa gau trochfalle as sy it joegen. Hja wolle det hy der in greid-pleatske for keapet, en det er dy sels sa hwet biboerket; den hat er mei ien hwet oanslach for in pear grouwe jonges. Hja wolle net, det hy ’er oar pompier for keapet, as in planke fol púk-púk-bêste Latynske, Grykske en Hebreauske boeken. Hwent de domenijs op Mercurius sizze, det it smoarch for in predikant stiet, det er fen dy dingen net folle mear wit as in Kattechisearmaster.

Om de greatste gekken scil ik by gelegenheit wol ’ris tinke. Mar as ik in partij meinim, den geane se net nei de moanne, mar nei de planeet Pallas. Dêr hawwe se hjar graech; hwent hja sizze, det er nin nofliker folk yn de bihânlinge is as greatste gekken fen de ierde; as se dy dêrre mar in goudpompjirke op de mouwe spjeldzje, den binne se sa optein, det men der mei omslepe kin as in dweil.—Yn it weromkommen haw ik in foech healûre op ’e moanne oanlein, en de Noarger rún spritsen. Hy wier prot op Doktor Eeltsje, det dy syn brief drukke litten hie. As hy Noarger rún bleaun wier, koe ’t him nin drip skele; mar as men minister is, den wol men just foar de hiele wrâld net witte det men foar de Kollumersweachster tsjiiswein roun hat. Hy wier oars bêst to sprekken, en hy sei my, det er op ierde faek winske hie, om yn jimme tsjinst to kommen; hwent hy hie noait mirken, det jimme hynsteboalen wierne. En hy winske it noch wol; hwent Jan-rap en syn maet toude him op de hûd, en as er de baes klage, den sei dy: “Ja, dêr biste for, om bruijen to krijen. De koegels, dy ik oars krije scoe, kinne aerdich yn dy smoare.”—Nei it bisnoeide jild haw ik him frege. Hy loek de skouders op. Ik sei “Ja, jou Excellintie; dat dogge se op Terra ek. Mar dat helpt hjar net folle.” Do bigoun er my to forheljen, det er op de moanne mei it selde wetter foar de dokter west hie. Earst hie er in publicatie jown: “Oan dy datum ta ontfang ik op de lânskantoren alle gounen tsjin tweintich stûren it stik; nei dy datum ontfang ik de bisnoeide gounen tsjin de wearde, dy it silver hat, dat er yn sit.” Aenstons roun elts mei in lyts skealjen yn de bûse om it jild to weagen; hwent nimmen wier sa gek om in goune for it folle jild to nimmen, dy mei twa moanne mar sechstjin stûren wirdich wier. Dy nin jild yn hûs hie wier bliid; mar de kapitalisten en bankiers, dy tûzenen, ja hûndert-tûzenen yn hûs hienen, forlearen yn ienen kapitalen fen tweintich en tritich tûzen gounen. Dy wierne den ek pûrrazend west, en hienen de minister troch in rêst kantoarrinners de ruten ynsmite litten, en it hie mar in hierke skeeld, ef hja hienen him foar syn eigen doar yn ’e grêft forsûpt. “Mar hwerom smelte jy it jild net om, lyk as Willem de tredde yn Ingelân dien hat?” sei ik. “Dat tanket jo de blaxem! (Hy flokt ougryslik; dat hat er noch fen de hynstetyskers oerhâlden.) Dat tanket jo de blaxem! andere hy, It spant om sûnder halsbrekken fen it iene budget oan it oare to kommen, en den noch tritich miljoenen út to pûljen, om al it jild wer op syn wearde to krijen, dat is allehiel ús foech net.” “Mar ha je den neat dien?” frege ik. Do forhelle er my det er dy earste publicatie yntritsen hie, omdet er bang for numero ien wier; mar det er do, om ’er sûnder kosten ôf to kommen, it nije jild slaen litten hie op de standaert fen it âlde útslitene en bisnoeide jild. Yn it âlde siet troch de bân sa hwet sechtsjin stûren silver yn in goune; en dêr liet hy de nije ek op slaen; mar yn namme bleau it tweintich. Do wier it allegearre gelyk, en men hie it ien jild net ljeaver as it oare. Yn it earst hiene de ljue op ’e moanne der allehiel nin erch yn; hwent yn hjar dommens seinen se: “In goune is in goune, as wy him mar for in goune útjaen kinne, hwet kin it ús den skele, eft ’er in byt silver mear ef minder ynsit.” Dat wier ek sa. Mar do se for in poarsje ierdappels fjouwer-en-tweintich stûren jaen moasten, dat se jister mei in goune bitellen; do alles yn ienen tweintich procint djûrder waerd; do de crediteur tofreden wêze moast, det syn skildner him in obligatie fen tûzen goune mei in specie bitelle, dy de wearde fen acht-hûndert hie, do er in omkearinge yn de wearde fen alle dingen kaem, en it krekt wier, eft de foundeminten fen de hele maetskippij omrierd waerden, do waerd it oars. De forwarringe is ’er nou sa great, det se de minister djipper as de hel forflokke, en it scoe my hiel net nij dwaen, det wy de iene dei ef d’ oare hearre, det se him de hals britsen hawwe. Dat hat men fen ljue, dy in bulte rie witte.

In nije broek kin de Noarger rún net meitsje; mar der kin sa’n mâlle skoer net ynkomme, ef hy wit der in lape for; op dy lape leit er wer in twade; op dy twade wer in tredde lape, dy noch greater en tsjepper is, as al de foarige, en dat dûrret sa lang, as se allegearre ta gelyk losskoere. Den steane se yn de moanne mei ’t bleate gat. Jimme moatte mei de nije feargesichten tydliks mar ’ris nei de moanne op de útkyk lizze. Ik hear det se dêr al minsken mei wjukken sjoen habbe, en det de wiiste domenijs by jimmes út dy ontdekkinge preekje oer Gods almacht. Nou, as jimme wjukken fen earmen op de moanne ûnderskiede, den kinne jimme alteas wol sjen, eft de ljue dêr in broek oan hawwe ef net.

Dyn heale brief is wol fol fen al de skea, dy ik dien hab. Ja, der sjogge jimme op, mar it kwea, dêr ik jimme for biwarre hab, dat kinne jimme yn jimme blinens net sjen. Der wier mar kar twiske stilte mei de pest, ef stoarm mei gesontheit. De cholera hie glûpsk de hiele loft wer forpeste; jimme longen sûgden by ’t heljen fen eltse sike swietkes ’t forgif al yn; it monster sels siet yn dampen boppe jimme to kâldgnyskjen falsker as in njirre; mei koartens hope it jimme krimpen en stjerren to sjen eft jimme rottekrûd ynjown wier. Ik kin dy net sizze, ho inerlik my dat griisde. Fjirtjin dagen efterien wier ik oan it rissen; hwent dit siz ik dy, it pestdier hie him mei syn spoeken sa fêst nêstele, det ’er in raem om reitsen dien wirde moast, scoe it wike. Eindelik haw ik myn wirk koart en bondich dien. Mei dat forskouwen fen de hele loft moast de fyand ek foart; dy der yn biskûl siet. Hy aksele al tsjin; mar ik hab him wol yn it Noarden opkrongen, en dêr kin er nou om my syn kinsten dwaen op de bearen en de robben. As ik ’er nou de njoggen-en-tweintichste net west hie, den hiene jimme in bulte pannen bisparre, mar eangste, skrik en dea wierne nou jimme bûrljue west, lyk as to Munchen en to Napels. Jimme komme ’er ôf mei de Russiske pip (de gryp). Lykwol it moeit my, det ik sa folle earme minsken skip en libben binimme moast om de greate heap to bihâlden, en ik forwachtsje, det de gelokkigen, dy der neat as sein fen hawn hawwe, it ungelok fen de lijers, dy it ontjildzje moasten, hwet to mjitte komme scille. Ik haw sa min mûlk stikken britsen. Yn 1825 haw ik jimme diken trochboarre, dat jimme noch yn de pong klinkt, en nou myn raem folle fûleindiger wier en wêze moast, is it troch myn folle mijen sa biteard, det jimme der mei de skrik ôfkomd binne.

Ek is sa’n stoarm tsjienris learsommer as de bêste preek, dystou dwaen kinste, en ik wird forstien fen heal Europa, wylst dyn stimme op syn bêst in formoanje-fol minsken oerroppe kin. My tinkt, jimme binne sa dimmen en ienfâldich net mear as jimme foarâlders; der is in greatske poch- en pronkdivel yn jimme fearn; it minste jild ef affysje dat jimme krije, dat kin men aenstons oan jimme gong en fearren sjen. De âlde Friezen lieten hjar dat net blike, as se in tweintich-tûzen goune wounen ef forlearen. Hja bleauwen deselde, net forslein yn ’e tsjinspoeden, net bliid en boarstich, as ’t foar de wyn gong. Nou bin ik ’ris komd om dit greatske skaei to learen hwa hja egentlyk binne; plúskes en fearren, dy foar in wynpûst weistouwe, neat mear. Hwet tocht dy wol, do ’k dêr to Dimter al dy mûrren omsmiet? Forbyldzje dy, det alle pochers en Godfordommers mei hjar grousomste flokken tsjin my ynbliesden; det alle rike ljue mei hjar tûzenen fen boerepleatsen, lânskipsbrieven en folle jildsekken; det alle prinsen, alle keningen en majesteiten fen it ierdryk mei hjar legers en kanonnen tsjin my oer stienen, scoene se dat hâlde kinne? Ik leau det se wizer binne; to minste dêr ik kaem, hawwe se noch altiid romte makke. En egentlik witte se noch net ienris hwet ik yn ’e bouten haw. Hja miene, det hjar kanonnen al sok fornieljend ark is, as der komme kin. Mar dou haste oan dat sjitten fen my mei glês yn in doar sjoen, det ik út koartswyl wol ’ris in pûstke dwaen, dat nei in skot mei krûd swimet. En hwet is krûd, dat ôfstekt, oars, as loft dy útset, ef in pûst wyn? As ik nou de wyn ’ris mei sa’n boarstend gewelt foartbliesde, det de hiele loft fen boppen nei ûnderen ta mar ien kanon wier, dat ik mar jimmer-wei ôfskeat, scoe der wol ien stien op de oare bliuwe? Scoenen alle minsken en dieren net to pletter slein wêze, en scoe der fen alles hwet op dizze ierde groeit en ammet, wol eat as grús en polver oer wêze? En dat kin, dat moat ik dwaen yn dit egenste eagenblik, as myn baes it my hjit. Hwer binne jimme nou mei jimme parmantige stap? Leau my, frjeon; Dêr hawwe jimme nin smoar nei, om sa’n heech boarst to setten.

Twaris komt ’er yn dyn brief, det ik in Jacobyn bin. Dat liket dy heech to lizzen. Jimme âlde frjeon Gabe.... (Ik leau det in Fryske matroas, dy fen Lollum fen dinne wier, it my noch ’ris op Lipari forhelle hat.) Nou, Gabe-skroar hat ’ris op in Ljouwerter merke yn ’e Falk iten, dêr er neist in âld lân-domenij to sitten kaem. Under de mieltiid kaem it sa to pas, det Gabe sei: “Ik leau alles hwet yn ’e bibel stiet, bihalven det de faer âlder is as de soan.” De domenij frege him eft er den indeïstwier. “Né,” sei Gabe, “ik bin nindeïst, mar indentist.” “Zo, sei Domenij,dan staat gy hier op zulk een karretje?” “Né, sei Gabe, ik lûk nin kiezzen, mar ik yt ’er mei, lyk as je sjenne, Domenij.” Dou fregeste my: Binn’ je in Jacobyn? en sa scoe ’k ek sizze kinne: Né, ik bin ninJacobyn, mar inkakebyn, omdet ik ’er mei blies, en bliezen is myn fek.

Ik in Jacobyn? Dat is hwet nijs. In Jacobyn wol it gebou fen de maetskippij ôfbrekke, en ik wol it bihâlde. Ik wol rottige steden yn balken en mûrwirk weibrekke, om nij yn ’e pleats to setten. Ik wol de flier oanfeije, en ’er net útfeije. De measte oproeren en omkearingen, dêr wy yn de skiednis fen hearre, binne komd, omdet de minsken fordrukt en útsûgd waerden, en mei in liiffol arbeidzjen amper hjar bistean hienen. De misbrûken, dêr dy ellinde út foartkomt, wol ik weinimme, en wolstou se fordedigje en bihâlde, den bistou de oproermakker, feint! Dou meiste hjitte sa astou wolste, legitimist, conservateur, prinseman, keningsfrjeon, mar dou komste mei de Jacobyn op ien strjitte út, to witten, earst oproer en forwarring, dêrnei it canaille op de troon, en ta eintsje-bislút in tiran. Egentlik hiene jimme den ek beide de galge oan lân en kening fortsjinne.

Ik wit net eft ik wol in wird mear oer dit ding oan dy skriuwe wol. It is my hwette to onfoech, mar as ik it sizze mei, dou biste sa dom as in okse! Hwa wit, eftste wol in inkel wird bigrypste fen alles, hwet ik dy hjir siz. Kou-dom biste, siz ik. Dou witste noch nin ienders ûnderskie twiske oppositie en opstân. Oppositie is by dy opstân, en opstân oppositie, en hja lykje krekt sa folle op eltsoar as in baerch op in tange. De keallestirten allyk slingerste kjitte en pisse troch eltsoar. Oppositie riedt en rigelt, stjûrt en biskirmt, past op de pong, hâldt en keart om it skip út de wâl to stjûren; de opstân fiert op, fordommenearret, stjûrt alles yn de war om yn troebel wetter to fiskjen. Oppositie fordedigt en bifestigt de wet, en de opstân foracht en forbrekt se. De oppositie hâldt de kening en eltse wettige macht de hân boppe de holle; de opstân wrot yn de foundeminten fen de troon, om folk en kening yn ’t ûngelok to bringen. Astou en dyn gelikens dat ienfâldige ding net bigripe kinne, hwet haw ik hjir den langer yn dit hol op Spitsbergen oan dy to skriuwen? Ik scoe de bearen noch better in constitutie bitsjutte kinne as dy. Mar, hou! it mocht noch ’ris lokke.... Kom, ik scil in kerltsje yn de meagere groun fen dyn forstân weagje; wol it net opkomme, yn de goedichheit, den is it wei.

Eltse macht op dizze ierde siket alles, hwet hjar yn de wei stiet, foart to kringen, ef ûnder de foet to krijen, om allinne oerein to bliuwen en allinne baes to wêzen. En dat net, omdet dy macht yn de hânnen fen in kening, fen greate hearen ef fen it folk is, mar altyt yn de hân fen inminskebirêst. Dêrom fielde men de roede fen de twingelandije krekt sa faek ûnder de onbipealle regearring fen it folk, as fen ien allinne. Dit is it earste en it lêste leksom fen de hiele minskelike skiedenis. Hearsksjochte is it boskrûd, dat foar de foetten fen elts minske laeit; ien fonkje mar, en it fljocht op. Set om de oppermacht mar sa folle regleminten hinne aste wolste om it fordrukken to biletten, hja scil yn ’t ein oer al dy stekken en dammen hinne springe, as der net altiten ien by stiet, dy it hjar bilet. Dêrom is der net allinne in grounwet, in constitutie, dy de grinzen fen de oppermacht bipeallet, mar dy constitutie jowt oan elts it rjucht om ta to sjen, det hja noait bûten dy grinzen komt; hja, de constitutie, ropt it folk op, om ljue oan to stellen, dy it heft yn hânnen hawwe om de oppermacht to twingen, det hja op hjar hiem bliuwt. Dy dat dwane, hjitte de tsjinkearende macht, de oppositie; hja keare tsjin, as de oppermacht, nei hjar bigryp, it skip yn de wâl stjûrt.

Mar dat scil dyn lyts holke wol to tûk wêze, heite! Kom, ik scil ’t dy ris oars bitsjutte. In ûrwirk, in klok kenste ommers wol, net? O ja, dou biste fen Grou, it lân fen de klokkemakkers. Nou, dêr sit slinger en gewichten yn, oars? Kom, litte wy dy klok ’ris opwine, en nimme de slinger der út. Roets! dêr geane de gewichten mei in grousum getier nei ûnderen ta, en dat hâldt net op, foar det se op de groun binne. Pomp! de gewichten steane op de groun; de klok is ôfroun; it ûrwirk stiet stil. Dêr haste it byld fen minskelike macht, dy allinne oan hjar sels oerlitten wirdt. Hja is net yn rêst, foar det se alle oare machten der ûnder en oan ’t swijen hat.—Alle ongerigeldheden, dy yn geande klokken binne, hâlde nou yn sa’n ûrwirk op. It giet ’er mei al dy redden yn de bêste oarder en stilte ta. Mar it is de ienlikheit en de stilte fen de dea. Dêr haste de rêst ûnder de onbipealle oppermacht. Alles yn rep en roer, moart en brân, ef de stilte fen de dea.

Ho bifalt dy dat? My tochte, wy moasten de klok noch ’ris opwine, en hingje de slinger der mar wer yn. Dêr is er wer op syn pleats. De slinger giet hinne en wer, by eltse slingering lit er net mear as ien takke fen it kroanrêd trochslûpe, en sa wit er de gewichten, dy mei gewelt nei ûnderen wolle op to hâlden; hy lit se wol sakje, mar nei de rigel. De slinger fordielt de macht, dy dellûkt, op sa’n wize, det redden en gewichten yn gelike tiden allikenske romten trochrinne. Dy slinger, myn frjeon, is de oppositie, de tsjinkearende macht. De oppermacht is allike onmisbaer om it ûrwirk fen steat yn biweging to bringen en oan de gong to hâlden, as de gewichten yn de klok, mar de oppositie past as in slinger op, det dy nei de rigel arbeidet, en noait gysten nei ûnderen fljocht, en hjar sels en oaren dea rint.—Nou wiist de klok de ûren ek oan, dêr it egentlik om to dwaen is, en dat scil er nammers to krekter dwaen, hwet de slinger better op syn mjitte is. Sa is ’t ek yn it ryk. Hwet de oppositie better op hjar plicht past, hwet de dingen fen ’t lân better geane, en hwet in naesje edelmoediger (fierer), riker en machtiger wirdt, lyk aste dat sjen kinste oan Ingelân. Mar soms, as de pit út in folk giet, is dy tsjinkearende macht to lyts; den kin se neat útfiere. Dêr giet it krekt as yn in toersklok, dêr se de slinger fen in keamersklokje yn hinge hawwe; sa’n pyst fen in slingerke kin dy swiere toerskloksgewichten net yn balans hâlde.

Der binne ek tiden det de tsjinkearende macht, de oppositie, in kwea steed yn ’e holle hat: det se it gat tsjin de krebbe set, en neat jaen ef nimme wol. Den wol se neat, en makket alle regearring onmûgelik. Hja is den as in slinger, dy steech is en stil stiet, en de gewichten tsjinhâldt sûnder hjar sakje to litten om it ûrwirk yn biweging to bringen. Den stiet de hiele boel stil. Mar dat is neat. De constitutie jowt de kening rjucht om de dwersbongelers nei hûs to stjûren, en oan ’t folk to sizzen: “Mei dit heapske kin ik neat wirde; jimme moatte my oare ljue ta jimme committearden stjûre”: dat wol sizze: “Jaen my in oar slinger yn de klok; dizze, dy ’k nou fen jimme ha, wol net hinne en wer.” En dat scil ’t folk ek wol dwaen, as it mar oertúgd is, det it dwersbongelers binne: hwent it folk hat nin oar bilang as det ’er goedkeap regearre wirdt, det alles op syn tiid ôfrint, en det alles krekt op syn ûre bitelle wirdt. In forljocht folk tinkt altyd sa: “In braef committearde fen ús is net tsjin de oppermacht, mar tsjin de dwalingen fen de oppermacht. Hy is for de oppermacht, as it palladium fen ús bihâld, en opdet se dat bistindich bliuwe scil, hawwe wy him stjûrd om to weitsen, det de oppermacht hjar mei hjar eigen kniif net snije mei.”

Mar hwet jowt dat in gehaspel en in geïggewear! En hwet is ’t dealeske djûr, om sa’n sechstich committearden op ’t foer to hawwen! Dêr kinne wy ommers allegearre frij fen, as men de kening allinne regearje lit. Ja, dat is sa. As in klok altiten giet, dat jowt in ivich getik; den slite de redden ek mear; it wirk wirdt gauwer smoarch, en om de twa jier mei it wol himmele wirde. Den boarst de snaer fen de gewichten ek wol ’ris, ef springt de fear. Dat jowt troch ’e tiid in bulte kosten; en den giet yn ’t holste fen de nacht de wekker noch ek wol ’ris los, det men út eltsoar fljucht fen it getier. Mar dêrfor hat men ’er syn geriif ek fen; de klok giet goed, en men kin ’er grif op ôf. De ûre, dy’t er wiist, is ’t ek. Oan in klok, dy stil stiet, is nin slytagie; kosten fen ûnderhâld binne ’er sa to sizzen net oan; mar nin minske hat ’er hwet oan; fen de saunhûndert-en-tweintich minuten, dy yn de toalf ûren binne, wiist sa’n klok krekt ien nei wierheit oan; de oare saunhûndert-njoggentjin liigt er allegearre. It is in stomme stân-yn-’e-wei, en yn it ein wirdt er noch folle smoarger as ien dy giet. Meast nimt men sa’n klok den út inoar, en forkwanselt him for âld koper; mar as men tinkt: Kom, hy kin noch wol wer gean; ik wol him wer op oarder ha; den kostet er oan oplaepjen wol helte mear as ien, dy altiten gien hat, en dêr de hân tydliks oan hâlden is. Jonge, jonge! Wachtsje dy for sa’n ryk, dêr ien allinne baes west is. Dat liket fen bûten nuvere moai en stil; mar it stjonkt ’er, siz ik dy, fen binnen, en de iene dei ef d’ oare wol it ’er honje. Ljeave wirden nin gebrek, it blinkt ’er fen goudene klean, en it liket eft alles foarút giet. Undertwiske rekket de flier, dy noait oanfage wirdt, sa fol fûlnis, det de foetten fen de baes sels der net mear trochwadzje kinne, en it eintsje-bislút is de pong leech, en oproer! Hwent it mei biteare sa as ’t wol, op it ein wirdt it kwea sa great, det it him sels opfret. Altyd komt ’er herstel, en komt it net fen boppen del, den komt it fen ûnderen op. En den? Nou, ja, hwet den? Tsjin eltsoar fjochte as earme helden, ta det er in bûzehappert fen bûten oankomt, dy seit: “Kom, frjeonen, jimme bringe alles yn tremyn; dat is ús foech net”; en dy de partijen mei ien de hânnen bynt, en seit: “Hjir is jimme baes! hwent baes oer jimme sels to wêzen, dat kin net langer.” Ef as de drift yn tiids noch bikoellet, en de partijen de boel wer bilizze, den hawwe se eltsoar sa tatakele, det se noait wer op de rjuchte hael komme. Bigrypste nou, hwet dy klok sizze wol sûnder slinger, dy net giet, net folle kostet, ûnder it stôf bidobbe rekket, en op it lêst fen in âld smous út eltsoar nomd wirdt? Ef as it bêst bislacht, op it lêst mei in bulte kosten wer oan ’e gong komt, mar noait sa goe’ net, as ien dêr de slinger altiten yn gien hat, en dy de ûrwirkmakker dêrom tydliks neisjen moast? Hwet tinkt dy, is ’t net better, de oppositie yn de steat, de slinger yn de klok, en dêr tydliks hwet getier, lêst en kosten fen, as op it lêst de steat en de klok beide wei?

My tinkt, ik sjen, hwet eagen astou fen sok praet opskoerste? En hwêrre hat Eölus al dy wysheit wei? Jonge, ik kom fierder as dou en dyn gelikens. Dou bliuwste op dyn pôle sitten en dêr mienste as in frosk, dy him fen greatskens opbliest, de wysheit yn pacht to habben. Ik kom, ik waei oeral; mar ljeafst yn Ingelân. It A-bie fen de constitutie, dat ik dy hjir opsei, hab ik dêr leard. In turfdrager tinkt dêr klearder oer sokke dingen as dou, en dou hjitste den noch ek preker? Dat kinste ommers wol forstean, net?

Hwet se by jimmes fen my reutelje, dat tel ik dêrom ek nin bean. Ik scil wol meitsje, det ik út de reek bliuw, en sizze ûnderwiles dêr it op stiet. Ja, ik hab dy keapljue yn minskeflêsk forsûpt; ik hab dy helske barners fen de onskild de laech jown, en dat scoe ik noch dwaen hjoed de dei. Mar bin ik dêrom in Jacobyn, den is Willem de Iste ek in Jacobyn, dy net allinne yn oppositie, mar ek yn opstân tsjin de kening fen Spanjen, syn eigen baes, him forset hat. Den binne al dyn âffaers ek Jacobynen west, dy as helden tsjin de bloedhoun fochten hawwe. Wol, ja! dy greate prins en hja namen dat al sa nau, do se fen Filips de twade fortrape en útrûpele ef mei it forgif en de kûgels fen slûpmoardners drige waerden.

Dou ropste nou for Don Carlos; folle kranten hâlde syn partij; oan dyn smeulske praetsjes op Christina en de Cortes hear ik klear, astou hjar yn in kopke forsûpe koeste, detstou er nin amer-fol ta nimme scoeste. Mar wiste wol, heite, hwa Don Carlos is? Bigryp my wol; de man sels is in sloofke, en kin neat útfiere. It is in popke, mei in kroane op de holle en in skepter yn ’e hân, dy de earmen en foetten fen efteren mei triedtsjes yn biweging brocht wirde. De miterhearen en grandes, dy oan dy triedtsjes lûke, dat binne de ljue egentlik; dêrom, hwet ik fen Don Carlos siz, dat siz ik fen de partij, dy him stjûrt. Nou den, dy Don Carlos is de erfgenamme fen al de bigripen fen Filips de twade, dy achttjin-tûzen fen jimme foarâlders troch de boal formoarde hat. Hy hat de inquisitie, de pynbank, de autodefé yn ’t hert; brûkt hy se nou net, dat komt det syn hearring dêr nou net briedt, en dat wachtet mar, det er de foetten wer ûnder it liif hat. It is in tiger, dy de tosken útbritsen, de neilen ôfknipt binne; mar it is in tiger, en it bliuwt in tiger. Litte de neilen wer oanwoechsen, de tosken wer opkomd wêze, en hy scil oan de jongen dwaen, hwet syn oarreheit-en-hjarre oan de âlden diene. En dy man hat de winsken fen dyn hert! Oan him scoeste graech dyn jild, dyn help jaen om de mêst wer oerein to krijen, en in macht op de troon to hifkjen, hwerfen it fnûkjen allinne de groun lein hat ta al de krêft en frijdom, dy dyn lân sont twahûndert jier hawn hat, en ta dy glory fen Oranje, dy útblonken hat boppe alle kroanen fen Europa. Haste den allehiel forgetten fen hwet aeijen detstou set biste? Kinste it nêst net langer, dêrste yn útbret biste? Man! dat nêst is woun yn de striid fen dyn âffaers tsjin de bloedhoun, dêrste it jong nou fen kardeste; is it lein yn ’t bloed, dat er hjar en dy onforgelikelike Willem fen Oranje ôftape hat. O! as dy âlden de holle út de grêven lûkten, hja scoene sa’n útskaeide soanne as dy net sykjen hearre meije. Mei forachtelike eagen strieken se dy foarby, en as hjar skynsels in inkel wird for dy oer hiene, it scoe hjar âld sprekwird wêze: “It is in smoarch fûgel, dy syn eigen nêst biskyt.”

Dy ik west bin, dy bliuw ik. En ik bin it byld fen de wiffens, fen it rimpene en foroarjende. Hy foroaret as de wyn; hy is de hoanne op ’e toer allyk, dy mei alle winen omgiet, binne ommers sprekmanearen by jimme. En ik bin noch stânheftiger as dou, dy yn ’t nêst fen de frijheit útbret de tiranny foarsprekste. Dat scil dy net goed bikomme, feint! De middenwei is de feilichste. Doch lyk as Eölus. Foar twahûndert-fyftich jier hab ik de armade fen Filips de twade fornield, en him de moedfearren sa wol roppe, det er sa nea wer nei jimme lân ta flein is. Oaremoarn scil ik Don Carlos, de erfgenamme fen syn plannen, yn syn eigen herne to fiter hawwe. Ik scil ’t waeije litte, det it rikket en pipet; heil en snie scil ik se yn ’t gesicht jeije, en den moatte wy ’ris sjen, eft ik, Espartero en Jek baes wêze scille, ef hy. Bistou in Fries? Dou romste, detste mei it Ingelske folk fen ien laech biste; is dat sa, kom oaremoarn to Bilbaö, en biwiis it ús; plantsje it kanon mei de Ingelsken tsjin de âlde draek, sjit syn skânzen oan eleminten, sjit det it tongert en davert om him út syn nêst to forbaljen, en ik scil leauwe, det de âlde frijheit noch yn dyn hert libbet, en det de tiranny, hwer se is, en ho se hjar foardocht, yn dy as dyn foarâlders in ivige fyand fynt.

My tochte, heite, ik moast dy dit mar ’ris op de hûd hâlde; hwent yn dyn lân sizze se it dy net. It moeit my, dou biste oars sa’n min keardel net. As ik dy oansjen as in inkel man, yn dyn eigen bidriuw for dy sels allinne, en njunke dyn wiif en bern, den kinste moai gnap streek hâlde; mar as lid fen in folk biste net folle, omdetste net folle bigrypste fen de rjuchten en plichten, fen de greate bilangen en de algemiene bân fen in folk. As men in millioen-twa minsken fen dyn skaei by eltsoar hie, dêr koe in goed beurs-fol keapljue ef in herberch-fol fetweiders út groeije, mar in folk, dat scoe spanne. Witste wol det in folk in bosk pilen is, dy troch de wet by-ien boun binne, dêr de kening mei yn biknipe sit? Wêz slaef fen de wet, fen de wet allinne, en dou scilste hear fen dines bliuwe. De Jacobyn ken wol rjuchten, mar nin plichten; in slaef (ik scoe hast sizze, lyk as dou) ken wol plichten, mar nin rjuchten; in folk hat plichten en rjuchten ta gelyk; as it syn plicht dien hat, lit it him syn rjucht net ontwringe.—Yn in folk stiet neat op him sels. Wirdt de oppermacht oanrande, den kringt it folk as ien man om syn kening hinne, en hja fjuchte en stjerre for de troon as for eigen wiif en bern. Dy ûnder in folk onrjucht docht, heech ef leech, hat alle hânnen op ’e kop; dy onrjucht lit, al is hy noch sa lyts en earm, dêr binne se by, om him to biskirmjen, en sa folle to gauwer, hwet de man heger stiet, dy de oanfaller is. De fyand sels biskirmt hjir syn fyand; hwent it is hjar net om dy bysondere persoan, net om dat inkelde kwea to dwaen, mar om ’t bigjinsel fen rjucht, dat yn him oantaest wirdt, en hja tinke, lyk as dyn âffaers, de âlde Friezen: “Hjoed dy, moarn my! swij ’k stil, den miene se, det ik it goedskou; mar dat scil ik hjar oars bitsjutte.” Ik wit net eftstou dêr wol folle bigryp fen haste. Hwent as se dyn lânsman útstrûpe, den stiestou der mei in biklaechlik wêzen by to sjen, en den lûkste de skouders op. “Elts moat him sels rêdde,” tinkstou, yn pleats fen de wei fen ’t rjucht op to gean, om it rjucht onskeind for dy sels to biwarjen. De brân yn it hûs fen dyn bûrman giet dy net oan, howol er eagenskynlik op dyn eigen tek oerslacht.—En aste mienste, detste troch sa’n sloofachtich driuwen de kening in tsjinst dochste, den biste de planke noch folle fierder mis. Der is nin ding op de wrâld, dêr in kening mear bilang by hat, as det der lyk en rjucht yn syn ryk dien wirdt. Hwent de lânssieten scille him as hjar eigen heit ljeafhabbe en oanhingje, as hja ûnderfine, det hjar persoan, hjar habben en hâlden, en hjar fortsjinste tsjin it útsûgjen feilich is, en det se rjucht krije as se rjucht hawwe. En hwa ef hwet scoe in troon oan it wriggeljen bringe kinne, dy troch de ljeafde en ’t bilang fen tankbre lânssieten biskirme wirdt? Mar oan de oare kant, hwet se ûnder syn skepter mear haetsje en forachtsje scille; hwent hwer it onrjucht ek wei komt, yn it ein wirdt it allegearre op de baes sels forhelle. En hwet fêstichheit scoe in troon hawwe, dy troch de stille haet en de forachtinge fen syn eigen boargers ûndermine is, en allinne noch troch de bajonetten fen soldaten ef de sabels fen dragonders oerein hâlden wirdt? Mar kom, lit ik swije: it ding is to klear. En egentlyk as egentlyk leau ik, det dy al myn geëamel oer folk, en rjucht, en balansearjende machten neat oangiet. As dat sa is, den biste in poletyk lyk, dêr yn ivichheit nin libben wer yn to krijen is.

Mar den siz ik dy ek, detste raer wekker wirde scilste. Tink op it ein en it sizzen fen Eölus!

Ik scoe in ljeaf lyts letterke skriuwe; en it is al úttynd, wrychtich, ta in great letter. Scoe de skriuwsjochte ek in jachte wêze lyk as de Russiske pip? Mar dat kin my ek neat skele; al scil myn letter nou noch langer wirde as dines, it scil der allegearre yn, hwet ik dy tahawwe wol to witten. Ik forfeel my hjir oars dochs mar yn dit hoal: mits der moatte my nin iisbearen op de hûd tommelje.

Dou haste my de reden frege fen sommige dingen yn de stoarm, dêrste net by kinste; wol, my tinkt, dat is sa slim net om to fetsjen. Ik miende detste in jier mannich by Profester van Swinden roun hieste to Amsterdam; mar oan dyn freegjen scoe ’k it net sizze.—Mei it oprôljen fen it lead giet it sa. As de reep lead yn ienen losliet, wier it ondwaenlik; mar as ik in eintsje opwipt ha, en dêr tsjin oan waei, den moat dat omkrolje, omdet it oare noch fêsthâldt; den meitsje ik al wer in steed los, en dat bûgje ik wer om, en dat giet krekt sa lang, det de hiele reep los is, en yn de gedaente fen in spoen nei ûnderen fljucht. To Leiden haw ik mei it springen fen in krûdskip, in jier mannich lyn, krekt it selde dien. Do de slach oer wier, laeinen alle lange matten enganglopersoprôlle foar de doar. Fen bûten wier alle loft yn ienen troch de slach fen it krûd weistaet; dêr fleach aenstons de loft út de gongen fen de huzen nei bûten, om dat idel oan to follen, en do de loftstream de einen fen de matten opwipt hie, smiet er dy eftersto bek nei de doar ta, en sa krolle dat yn in amerij foart, det de boel as in rôlle by de foardoar laei.

Dou fregeste my ek nei de myldens yn de loft, dy in stoarm altiten foarôfgiet. Dat kin ik dy gau yn ’t lyts bitsjutte mei in onwaer. Ut in tongerboi komt meast altyt wyn; dat witste wol, net? Mar hwer komt dy wyn fen dinne? De loft is in elastyk, in fearkrêftich ding. It set út en yn nei det ’er perse op is. Is ’t hjir minder fearkrêftich as yn Fryslân, den komt ’er loft út Fryslân om it britsen evenwicht oan to follen, en it waeit út it Noardwesten. Nou hat waermte de krêft om de loft út to setten en iler to meitsjen, wylst syn fearkrêft de selde bliuwt; mar sa gau giet dy waermte net wei, ef dy ile loft falt yn, en aenstons komt ’er út in tichter fearkrêftiger loft in stream, om dat oan to follen; dat is to sizzen, it bigjint to waeijen nei de ile loft ta. Sa giet it krekt yn de tongerboi. Tsjin de boi oan wirdt it near, smoar-waerm; de loft set út en wirdt yl, mar hâldt de selde fearkrêft sa lang as de waermte oanhâldt. Mar as de bliksem de stoffen út de loft lost hat, den wirdt it yn ienen kâld: de tinne loft krimpt yn, en dêr de loft tichter is komt in hirde pûst wyn wei om it evenwicht to herstellen. Dêr haste yn it lyts, hwet de stoarm yn it great is. Hwet ik for in doarp ef in stêd mei de tonger doch, dat doch ik mei de stoarm oer in hiel wrâlddiel. Dagen efterien waermje ik de loft, en as er tinner-nôch nei myn sin is, den lit ik him bikoelje; nou fljocht de stream út fiere séen en lânnen op de ile romte ta, en rêst net foar det de evenaer wer yn ’t húske is. Hwet de loft iler makke is, en de bikoelling rimpener tagiet, hwet de stream fen wyn (dat is, de stoarm) geweldiger is, dy it oanfolt. Nou scoeste ek noch wol witte wolle, ho wy dy loft sa waerm krije? Ja, feint, dat kin ’k dy net bitsjutte. Dêr hawwe wy in komfoar ta yn ’t ierdryk, dêr wy jimme wol heal gear mei stove kinne.

Dou fregeste my noch al mear. Hwerom giet de kwik yn de waerglêzen op en del, seiste, as der in stoarm is? In waerglês is in glêzen piip fol fen kwik, boppe ticht en ûnder iepen; hâld it ûnderein mei de finger ticht; stek it den yn in kopke mei kwik; lit de finger los; nou rint de kwik ’er allegearre út yn ’t kopke, mienste? Né, man, dat is krekt mis! De kwik bliuwt op in hichte sa hwet fen 28 tomme hingjen. Dat liket nuver, mar aste yn ’t each hâldste, det ’er boppe de kwik nin loft, en dos nin persinge is, en op de kwik yn it kopke de swiere persinge fen de bûtenloft, den kinste wol bigripe, det dy persinge de kwik yn de piip opstouwe moat. Wirdt dy persinge hwet minder, den sakket de kwik yn de piip; wirdt de persinge sterker, den riist de kwik yn de piip, en sa wiist de hichte fen de kwik al de foroaringen oan, dy ’er yn de persinge fen de loft komme. Sa’n piip neame se inbarometer. Debarometerwiist de persinge yn de loft oan. (Dethermometer, dat is in hiel oar ding, dy wiist de waermte fen de loft oan.) Dyn fraech komt den hjir op del: Hwet is de reden, det de kwik yn de barometer dounset, as ’er stoarm is? Wel, man, der is neat dudeliker. As it dageliks waer is, den giet alle foroaringe yn de drukking fen de loft mei fordrach en langsom yn syn wirk, en dêrom riist en sakket de kwik den ek sa bidaerd, det men it net merke kin; to minste it eagenblikje net, det men der bystiet. Mar as it stoarmt, en der komme fen dy onwitene hoarten en rukken fen wyn, den foroaret de persinge mei greate sprongen eltse amerij, en dy sprongen wirde dadelik troch de kwik yn de glêzen piip folge. Mindert de persinge, yn ienen sakket de kwik; komt ’er in fûleindige twjirre, dy de persinge mei in ruk oanset, aenstons fljocht de kwik nei boppen ta. Bigrypste nou, hwerom det de kwik by in stoarm yn de waerglêzen dounsje moat?

Dou praetste ek noch fen de pompen. It wetter dounset net yn alle pompen, heite, as it stoarmt. As it wetter yn in saed, lâns de iene wei ef de oare, gemienskip mei oar wetter hat, dat ek oan ús dampkring bleat stiet, den is ’er neat to dwaen; hwent deselde persinge, dy op it wetter yn de saed drukt, is der ek op it bûtenwetter; dos is ’er evenwicht, en it wetter kin net op en del gean, omdet ’er op it iene ein nin mear deldrukkinge is as op it oare. Mar as it wetter yn de saed gemienskip hat mei wetter, dat fier ûnder de groun sit en dêr ús bûtenloft net op spylje kin, den giet it krekt as mei de kwik yn de waerglêzen. As ’er in hoart fen persinge op sa’n saed komt, den moat it wetter nei ûnderen ta, omdet de loft, dy by it oare útein fen it wetter is, dy hoart net mei kriget. Mindert de persinge yn ienen op de saed, den moat it wetter krekt sa gau nei boppen ta, omdet de loft, dy op de oare ein fen it wetter ûnder de ierde drukt, dy minderinge net kriget, mar allike sterk bliuwt. De beide úteinen fen it saedwetter binne twa skealjen, dy yn evenwicht hingje; smytste in gewicht op de iene skealje, hy giet nei ûnderen ta; nimste it der ôf, hy giet nei boppen ta, en dochste it rêd, den liket de skealjen to dounsjen. As wy it mei eltsoar bilibje en ik kom ’ris wer, den moaste ’ris mei dyn ear tsjin sa’n saed oan lizzen gean; den scilste it kloarkjen en sieden fen it wetter dudelik hearre. Dat kin in bern bigripe. Mar nou wol ik ek ’ris hwet freegje. De kwik giet yn de stoarm op en del; nim nou it midden twiske dat heechste en leechste, en dou haste de hichte fen de barometer. Hwet is nou de reden, feint, det mei sa’n ougryslike pers fen wyn as yn in stoarm, de kwik yn de barometer folle leger stiet as oars? Moast dy persinge fen de stoarmwyn him net yn ’e hichte driuwe? Dat moast, as er mei dy pers fen boppen del op de kwik yn it kopke kaem; mar dy pers fljocht lâns de kwik, lâns de groun, mei kûgelsfeart foart, en dy by-de-flier-lânske feart is de reden, det de loft nin tiid hat om syn pers op de flakte fen de kwik fiele to litten. Dou kinste ommers wol reedride, net? En aste den foar in swak steed komste, hwet dochste den? Gieste der sêft foetsje foar foetsje oer hinne? Ja wol, den bruiste der troch. Dou nimste earst in oanrin, en ’er sa as in reek oer, den lokt it. Understel it iis koe hûndert poun hâlde, en dou weachste hûndert-fyftich; astou dyn lichem mei sêft riden de tiid joechste om mei it folle gewicht op it iis to persjen, scoe it dy net hâlde; mar fljochste der mei gewelt oer, den minderste troch dyn feart foarút de perse nei ûnderen ta wol om in tredde; dou makkeste dy fyftich poun lichter, en sa komste der bihâlden oer. Sa is ’t krekt mei de loft. Waeit it in dagelikske koelte, den hat de loft tiid om syn folle persinge op de kwik fiele to litten; waeit it in orkaen, den glydt de loft to hird lâns de groun om syn folle perse op de groun fiele to litten; hwet de perse foarút swierder is, hwet de perse nei ûnderen lichter wirdt, en sa moat de kwik yn it waerglês sakje, howol men sa foar de hân sizze scoe, det er by de iselike oandrang fen in stoarmwyn rize moast.

Dou fregeste my, hwennear ik wer kom? Ik bin der al. Nim it my net kwealk, ik fal sa mar mei de doar yn ’t hûs; egentlik moast ik sizze, mei de bearehûd yn de glêzen. Dou moaste bigripe, as dy loft mei sa’n gewelt oan it spielen is, den haw ik ’t net yn de macht om him stil to hâlden as ik wol; dêrtroch fljocht er den folle mear loft nei de ile oarden fen de dampkring as ’er for it evenwicht wêze moat, en dat ’er to folle komd is, dat moat werom. Ut it súd-westen is de stoarm fen de njoggen-en-tweintichste west; do is ’er to folle loft nei it Noard-easten flein, en mei dy oermjitte kom ik nou werom. Ik doch it krekt op Krystiid, omdet ik Don Carlos, lyk as ik dy sei, al lang in krystwich tatocht hie. Ik hoopje, det ik ’t hjir mei ôf kin; de feart, dêr ik nou mei út it Noard-easten kom, is sa great net, ef ik scil it wol roaije om yn de oare herne net mear op to jeijen, as ’er heart. Der mei noch in foech stoker út it[41]westen komme, om de evenaer wer yn it húske to krijen, mar dat scil den ek alles wêze. It giet ’er krekt mei as in slinger. Aste him oplichtste en litste him den los, den fljucht er fierder as it midden; de slinger komt dos werom, en slingert wer oer it midden hinne, mar sa fier net. By eltse slingering wirdt de oerslingering lytser en lytser, en dit docht de slinger sa faek, det er krekt yn ’t midden to lânne komt. Dêr just hinget er yn evenwicht mei him sels, en kin er stil wêze. En sa, heite, stoarmt Eölus ek sa lang hinne en wer, ta det hy evenwicht en stilte yn de loft hat.—It sprekt fen sels, ik praet hjir fen stoarm; gewoane hirde wyn is nin tel. Sa as ik op de 29ste by jimme west ha, kom ik by wolwêzen net gau wer; it mocht nedich wêze, det ik mei in cholera ef pest-siikte noch ’ris tige azem joech, mar dêr kin men net op rekkenje. Ik tink det jimme yn de earste fiif-en-tweintich jier fen my ôf binne, en as ik den kom, den kom ik noch gau. Hwent it wier nou al seis-en-tritich lyn. De âlfde October 1800 haw ik neijer-nôch mei deselde iver oan de pûster stien as de njoggen-en-tweintichste Novimber 1836.

It stie my skoan oan detste sa foldien oer it bihâld fen dyn Tsjalling biste. Mar dou wiste ommers wol hwet jimme oarreheite-en-hjarre seinen? “As ús ljeaven Hear de lytse bern net biwarret, den bliuwt der net ien yn ’t libben. Syn Ingels moatte der op pasje.” Is nou it lichem fen in bern troch ús sparre, sparje dou de geast fen it bern den. Learen is goed; mar lear der de natúr net út. Aste mienste, det de masters it ’er ynjitte scille, den biste mis. It sit ’er yn, en it is in keardel, dy it ’er úthellet. Al hwet edel, al hwet forheven is sit yn de wylde natúr: skaevje en polyste kinste it, mar net skeppe; en, wea dy! aste sa lang skaefste, det al it edele en forhevene der út skaefd is. De loft fen de biskavinge hat in smetstof yn him, dy it goddelike en optiljende fen ús alderearste natúr stikket, en omdet it jammer wêze scoe, det sa’n tsjeppe boi as dyn Tsjalling net mear as in skoalplant en in kinstmachine yn de geastenwrâld wêze scoe, sa moaste syn noas altomets hwet drippen fen de âlde wylde natúr rûke litte. Dat scil by him de fetberheit oprekkenje for de heechste en edelste tinsen fen in minske. En ho nedich is him dat yn in wrâld, dêr de opfieding sels him dellûkt ta dingen dy leech, lyts, en binaud binne? Lit him by foarbyld, as er frjemde talen leart, sokke stikjes ’ris fordútskje, as hjir ien folget. It is bikender-nôch: ik nim it mar, omdet ik der by west bin.

Yn de oarloch, dy Noard-Amerika om syn frijheit tsjin Ingelân fierde, waerd in krychsbinde Ingelsken oer it mat fallen fen in trop wylden, fen de stamme Abenaki. De Ingelsken, dy lang sa fluch net op ’e lappen wierne as de neakene wylden, koene it net ontrinne. Hja waerden ynhelle, en mei boalske wreedaerdichheit om hals brocht. In jong Ingelsk officier roun noch al hwet er út de skinen sette koe om de dead to ontkommen, wylst twa Abenakis him efternei sieten, elts mei in strydbile yn ’e hannen, om him de hersenpanne to forpletterjen. Op it lêst, do hy seach det se him ynwounen, kearde hy him yn ienen om en stoe stôk-stil, om syn libben sa djûr to forkeapjen, as it jilde koe. Yn dit selde eagenblik spande in grize krychsheld fen de wylden syn bôge, mikte op de Ingelske officier om him in pyl troch it hert to jeijen, mar yn ienen biloek syn troanje, en de bôge sonk him út de hannen. Forheftich fleach er twiske de jongeling en de twa wylden yn, dy op in wink fen him earbiedich ôfdeinzen; en do op de jongeling tarinnende kniep er him sêftkes yn ’e hânnen, aeide syn moai krol hier, en woe him mei flaeijende klanken bitsjutte, det er nin kwea mei him foarhie. Forfolgens naem er de jonge Ingelskman mei nei syn klinte (hut) ta, dêr slavernij it foarlân fen de gefangensman wier; mar hy waerd sa sêft en meigeande bihandele, det dizze twa earder heit en bern, as hear en slaef liken to wêzen. Krekt eft it syn soan wier learde de âlde oan de Ingelskman al de lytse ambachten fen de wylden: sa ascanoef boatsje meitsje, pyl en bôge snije, matten frisselje, bilen slypje, en sa foart hinne. Lykwol hie de jonge Ingelskman it dochs net tige op him bigrepen: hwent somtyds seach de âlde wylde him stiif yn de eagen, en as dat sa minuten efterien dûrre hie, bigoun er eindeliken to kriten.

Mei it limieren fen it foarjier makken de wylden wer tarissinge om de Ingelsken op to siikjen en tsjin hjar to fjuchtsjen. De âlde wylde, ho heech syn jierren wierne, fielde noch to folle krêft yn de bonken om by de hird to bliuwen: hy naem de fjildtochte as in moedich jongkeardel oan, en naem syn gefangensman mei. Wol twahûndert ûren efterien gongen se troch dy âlde Amerikaenske wâlden, dêr noch noait in hakker syn bile yn falle litten hie. Eindelyk en to lêsten kamen se op in iepen fjild út, dêr in Ingelsk leger foar hjar eagen stie. De grize krychsheld, dy witte woe ho er mei syn gefangensman stie, wiisde him syn lânsljue. “Sjoch! sei er, dêr steane dyn broerren; hja wachtsje ús op ta de striid. Hark ’ris, myn feint; it libben hab ik dy sparre; ik hab dy leard omcanos, pyl en bôge to meitsjen; ik hab dy leard om de wylde bisten yn it bosk del to lizzen. Ik hab dy leard, ho de strydbile to brûken, en dyn fyand it hier fen syn plasse to heljen. Hwet wierste, do ik dy yn myn klinte brochte? Dyn hânnen wierne sa swak as fen in bern; de kost koeste net opjeije, dyn libben net fordedigje: tsjusternisse wier útspraet oer dyn siele. Alles haste my to tankjen. Scoeste wol sa ontankber wêze kinne, detste dy mei dyn broerren forienichste, en tsjin my de bôge spanste, dy ik dy yn hânnen jown hab?” De jonge Ingelskman antwirdde, det er ljeaver stjerre woe, as it bloed forjitte fen in Abenaki. Do laei de âlde held syn beide hânnen op syn oansicht, en nei det er rju lang sa stien hie, seach er syn Ingelskman oan, en frege him mei in britsene stimme, dêr men út hearde, det him it moed fol wier: “Haste noch in heit?” “Ja, sei de jongkeardel, hy libbe noch, do ik myn lân forliet.” “O, hwet is dy ongelokkich! kriet de grize held it út. Ik wier ek heit.... Ik bin it net mear.... Myn soan foel yn de striid, wylst er focht oan myn side. Hy stoar as in man, as in held stoar hy; fen wounen trochboarre stoar myn soan. Mar ik hab syn dea bitelle set.... Ik hab......” Dizze lêste wirden spriek er út mei in neidruk, dêr al syn lea fen trillen en skodden, en it wier eft er yn de swiere suchten stykjen bleau, dy er smoarje woe. Wyld fleagen syn bliksemjende eagen yn ’t roun, mar nin inkele trien woe der yn glinsterje. Njunkenlytsen bidarre de âlde held, en syn eagen nei it Easten kearjende, dêr de sinne krekt út de kimmen riisde, sei er tsjin syn gefangensman: “Sjochste dy kostelike sinne wol? Sjochste ho er glânzet en fonkelt? Meiste him net graech sjen?” “Ja, antwirdde de Ingelske officier, ik mei de sinne graech oan de himel sjen.” “En ik net,” jammere de grize held, wylst him de triennen út de eagen spatten. In eagenblik dêrnei wiisde er de jonge Ingelskman in mangelbeam, dy yn folle bloei stie: “Sjochste dy moaije beam? sei de grize held: hy bloeit as in lekken: biste dêr net bliid oer?” “Ja, sei de jongfeint, ik bin bliid, det ik dy beam sjen mei.” “Ik net!” sei de âlde krychsheld mei driftichheit, en yn ien sike liet hy der op folgje: “Rep dy! Flean nei dyn lân, det dyn heit him noch oer de opgeande sinne en de blommen fen it foarjier forbliidzje mei.”

Dou wolste wol leauwe, det dizze Abenaki net by Pestalossi ef Prinsen op skoalle gien hie, om gesoun forstân op to dwaen, en lykwol wier er sa wiis wol, det er syn gefangensman de frijheit net tasei, foar det er him bilove liet, om de macht fen syn fyanden net to sterkjen. Ik leau sels net det der ien skoalmaster by jimmes is, dy dat finer ûnderlizze scoe as dy wylde Abenaki, dy nin A for in B koe. Hy taestte de Ingelskman fen de kant fen de tankberheit oan, en hwer griist in braef jong hert inerliker fen as fen ontankberheit?—Dou leauste ek wol, det dy Abenaki by nin Domeny op de catechisatie gien hie om syn plicht to learen; lykwol wier de greate plicht, om in oar to dwaen hwet men winsket det yen sels dien wirdt, om it to dwaen sels oan ús fyanden, fen natúre yn syn hert skreaun. En dêrút kinste den ommers de moaiste gelegenheit fen de wrâld nimme, om dyn Tsjalling to bitsjutten, det de plichten fen de wiere Godstsjinst sa mar net troch willekar út de loft grypt binne, mar yn de earste en âldste bigripen fen it minskelike hert, dy ek fen God binne, hjar wearklank fine. De Abenaki hie syn ienichste soan forlern, en yn dy soan de hiele wrâld; de natúr hie nin glâns, it libben nin wearde mear for him. Sa scoe de faer fen dy Ingelske jongeling oan de oare kant fen de oceaen ek krite om syn soan. Ho graech scoe de âlde Abenaki syn soan út it ryk fen de deaden werom roppe! Ho minlike graech scoe ek dy frjemde heit syn soan wersjen! En dy soan is yn syn macht. Scil er it oarlochsrjucht tsjin him brûke, en slaen him de hersens yn? Scil er dy wrede triumf nimme, dêr syn eigen hert ivich oer bliede moat? Rin wei! seit de wylde, flean nei dyn lân, det dyn heit, det myn fyand him noch bliid makket oer de opgeande sinne en de bloeijende amandelbeam, dy for my mei rou bihinge binne!”—For it alderlêste leauste ek wol, det dizze Abenaki noait net ien fen al jimme dichters lêzen hat; mar hwet tinkt dy, is dy gedachte fen de wylde net dichterlik? Edel en great is er stellich, en egentlik is er nin dichterlike fljocht, dêr de edelste bigjinsels fen de deugd it hert net optille kinne. Mar nou de bylden, dêr er dy hege tinze mei opklaeit? Dy amandelbeam, dy syn ljeaflik bloeisel for dy ontfâldet; dy opgeande sinne, dy it slomjende ierdryk ta wille en arbeid wekket; dat hert fen him, dat fen rouwe taknypt, wylst de hiele natúr it blide moarnliet sjongt; sprekt dat alles net ta dyn hert en forbyldinge allyk? En is der yn Bilderdyk ef Vondel ien rigele, ien inkele rigele, siz ik, dy dizze wirden fen de wylde Abenaki binei komme? Sa is der den suver gesoun forstân yn de minskelike holle foar det ’er masters binne, dy it slypje ef it bidjerre. Der is yn it minskelik hert bisef fen de heechste en fynste plicht fen it minskelik geslacht, foar det ’er in iepenbiering fen de himel kaem, dy ta dat bisef spriek. Der wier dichtkinst, forhevene goddelike dichtkinst, foar de kinst fen lêzen en skriuwen. Nou den, aste in goe’ rie hawwe wolste, laef dyn soantsje fen tiid ta tiid oan dizze echte en onforfalske bornen fen it minskelik hert; mar fei de rûchten en wyldernissen wei, dy om dy fonteine hinne waechse. Mei dit wetter scilste syn natúr, dy oars yn skoalle en boeken ontnatûrd wirdt en formuffet, forferskje, en dou scilste in man fen him meitsje, dy it boarst frijer- en heger-nôch tilt om to fielen as in frije wyldeman, wylst hy tinkt as in man fen de biskavinge.—Yn de geastelike lyk as yn de stoffelike skeppinge, dy dêr onbibouwe hinne laeit, is alles oarspronkelik en natûrlik, ef forheven en ontsachlik. De oanlizzer fen bûtenpleatsen skept nin stive leanen út syn holle, mar hy folget de natúr yn hjar wylde kronkels, yn hjar forwarde heisters, yn hjar grillige hichten en lichten, yn hjar grotten, streamen en poelen, en ho neijer syn oanliz liket mei de hânnen fen natúr sels der hinne wijd to wêzen, sûnder lykwol it onhurige ef it ientoanige mei op to nimmen, hwet hy mear de priis fen de heechste kinst winne scil. Sa moastou ek dwaen mei de oanliz fen it hert en de holle fen dyn soantsje. Natûr, natûr, man! Liede, mar net twinge; snoeije, mar noait útroeije.

Nou hâld ik op. Goendei sizze oan wiif en bern, en dizze heiling fen de âlde Abenaki for Tsjalling. Ik bin altiten dyn oprjuchte frjeone

EOLUS.

P. S. Dou nimste it my ommers net kwealk, det ik dy it leksom ’ris opsein hab? Jimme habbe altyd gelyk, omdet jimme altyd allinne prate; dou meiste ek wol ienris ongelyk habbe.

De bearehûd moaste loaije litte, en lizze him winters op ’e foetten. Dat is waermer as tsjien wrinen. Dou biste ommers sa meager en klomsk; en dêr komme hirde winters, dat wik ik dy.

Dou moaste oan de ljue fen de Walfiskriederij sizze, det se de nearring yn dizze oarden noait net wer goed oan ’e gong krije, foar det se hjir ef op Grienlân in kolony delsette, dy ’er it hiele jier troch bliuwt. Hja miene mûlk, det it hjir to kâld is om to wenjen? De minske kin oeral libje. De earste, dy kamen, scoene wol hwette rûpsk wêze; mar de bern wierne al wend oan de fûle kjeld. Farre wol!

Myn Auk is in famkeSa sêft as in lamke,En yn de eagen fen myEk sa kreas as in bij.Al fljocht se hwet wyld,Hja flaeit dochs ek myld,En hjar each pluert sa blier,Sa nuver en sa tier.En den, hwet in swier,As se lêst as se skriuwtJa, yn al hwet se driuwtO, hie ik sa’n famke,As myn Auk, as myn lamke,’k Bisloech se yn goud,Dat swiet ljeave bout.“Hou, hou! ’k bin nin bern mear.“Hwet mient dy mynhear?“Hy trapet me op ’t sear.“Mei hwa hat er de spot?”Sa praet Auk, en is prot.“Miene jy, det wy stilstean,“Mei poppen altyt omgean,“En to Harns net djoeije,“Net waechse en net groeije“Yn in moanne seis, saun?“Fyt! ik bin al in faen!”Dêr haw ik ontditsen,Det ’k my haw forspritsen.O, noait wol ’k ’t wer dwaen,En hjitte scil ’k dy faem,En dame en mejuffer;’k Scil prate as in bluffer,Dy knibbelt om dyn minne.Hwermei kin ’k dy dochs winne?Dêr haste hwet lapkes,Hwet sankjes, hwet grapkes.Kom, sjong dy mar blij,En, Auk, tink om my!

J. H. H.

Dimter dizze 27 fen Gêrsmoanne 1835.

do hy de heechste dichterlike earetreppen bikleau.

“Hwet darkert komt dêr oan?“Dy moat ik wol ’ris praeije.“Ei, ’t is ús masters soan;“Dy is hjir komd to Maeije.“Dêr haw ik al fen heard;“Dat moat in knevel wêze,“Yn ’t masterjen trochleard.“Dy scil ús hjir genêze.“Dei, dokter! dei myn frjeon!”Sa komt men dy to mjitte.Ik haw dat swiet ek preaun,Mar ’t mei nin swiet mear hjitte.Dyn eare is heech en great,Dat wol ik hiel wol witte.De pleagen fen dyn steat,Myn frjeon, dy komme yette.Men komt dêr den fen GrinsAllyk in banjer stappen;Men libbet as in prins,Forhellet fen syn grappen;Ho men studearre het,Ho folle tsjokke pongenMen het op rinte set,Ho dounse faek en sprongen.Dou tinkst’: “Nou ha ’k it woun,”En sjochst’ hast nei de moanne,En stapst’ de bûrren rounAllyk in nytlich hoanne.In wike fjouwer, fiif,Mei sa dyn wille dûrje,Den scil in rabbich wiifDy oer oerdwealskens skoerje.“Dou praetste heech en krom:“Dou sjochste greatsk en skrillich;“Dyn broek is hjar to rom,“Dyn mûtse stiet to tillich!“Dyn dranken binne djûr:“Dou sjochste net nei ’t wetter.“Dou hâldste hjar oan ’t snoer;“In oar dy wit it better.“Dou seiste hjar ek neat,“Dou wolst’ hjar neat forklearje.“Dou telste hjar nin eart.“Dou wolste hjar rejerje.”Dit komste yet al oer:Dou litst’ de ljuwe seam’lje,En smakket it hwet sûr,Dou litste hjar hwet eam’lje.Mar einling krigest’ wirk,En ’t wol dy bjuster flotsje,Stean fêst nou as in Turk!Nou meist’ dyn kop wol hotsje.It gûlt en reint om ’t hûs,Dou laeiste swiet yn ’t sliepenBidobbe, yn ’e sûs,Pomp! gau, de doar mar iepen.“Och, man! ik bin sa kel.“Us beppe, ús âlde beppe,“Foel by de ljedde’ del;“Toe, Dokter-heite, reppe!”De dokter slûch en kelWirdt skrousk en kâld en poattrich,Praet tsjin en bêddet del.Hy moat, al is er noatlich.Dêr laeit in rike kwast,Dy hat him ris foriten.Ombidich docht dy blastDy daelk dêr fen it witen.Flean op nou mei in sprong!Lit earme ljuwe stjerre!Hy twingt dy mei de pong,Dat lit er dy wol hearre.Oars neamt dat folk dy loai,Dy sels mar ite en stjerre.Dat moaste hearre, boi!Ja, opswolgje en fortêrre.Jild krigeste einling ek,Mar ’t kin dy neat formeitsje:Dou bist’ lyk as de frek,Dou meiste ’er net oan reitsje;Hwent sa, frjeon, is dyn steat,Mei ’t griizjen fen dyn hierren,Wirdt ek dyn namme great,It wirk dijt mei de jierren.Is dat nou den de kroanFen al dat swiere bodzjen,Nachts ta de iere moarn,Dêr ’n oar yet laeit to dodzjen?Dêrom dy jonge tiidYn ’t keamerstof forsitten?De ljeave griene tiid,En ’t romme fjild forjitten?De dead, de grime dea,Bigniist mei dealske toskenDe winner fen it brea,Trochflimet him mei pleagen,Dy moat dêr op it strieMei dead en sjochte kimpe.It wyfke kryt om rie,De gamm’le berntsjes krimpe.Dêr, dêr is nou dyn fjild;Dêr is it lean to heljen.’t Is mei nin goud ef jild,Ef eare to biteljen.Help dêr! Wêz’ treast en steun!En kinste dy genêze,O, yn dyn hert, myn frjeon!Dêr scil de himel wêze.

E. H.

Med. et Art, Obst. Doctor

Rôlje, rôlje, wetterweagen!Rôlje en brûs om ’t âlde Grou.Myriaden foar ús eagenFleagen, stauwen om ús Grou.Rôlje, rôlje ús foarby!Hirde Friezen bliuwe wy.Rôlje, polskje, Fryske weagen!Rôlje, rôlje, âlde Grou!Brûs en wiggelje, âlde weagen!Kroanje de âlde roune trou.Rôlje, rôlje, âlde Grou,Byld fen echte Fryske trou.Heit en mem binn’ hjir biditsen,Berntsjes, twiichjes fen myn hert.Suchten binne hjir forbritsen,Dy myn God allinne heart.Grouster weagen, bliuw my by!Rôlje, rôlje ús foarby!Rôlje, rôlje, Grouster weagen!Brûs en spiel yet om myn grêf;Libjend koe ’k dy net bisjonge,Spiel my deade wei as tsjêf.Lit myn berntsjes ljeaf en frijRoeije en djoeije den yn dy.Rôlje, rôlje, wetterweagen!Rôlje en brûs om ’t âlde Grou.Myriaden foar ús eagenFleagen, stauwen om ús Grou.Rôlje, rôlje ús foarby!Hirde Friezen bliuwe wy.

E. H.

Mei de lapekoer.

Ik haw hjar kend, dy iens it libben!o Stalke, fen dyn libben wier.Ik seach hjar as de roazen bloeijenSa prûs, sa glimkjend, sa fol tier.Ik seach hjar as de roazen kwinen,Fen njirren stitsen yn it hert.Hjar wrakseljen tsjin dea en pinen,o Piter, dat forjit ik net.Ik haw mei swakke en tankb’re klankenHjar gollens op in blêd[42]biskreaun,En ’k wit, dou scilst it net forsmaedzje;’t Is hertejefte fen in frjeon.Dêr mei de Fries it noch hwet lêze,En den scil ’t leaf, as wy, forgean;Mar, o, hjar blier, hjar skrander wêzenScil ivich foar ús sielen stean.

J. H. H.

Bolswert dizze âlfde fen Heamoanne 1836.

Oer de Elzen beamkes oan it mêrBlonk sleaukes Hesperus lampe.De lêste goudene sinne sonk werYn dauwe en dampen,En de Elzen oan it mêrDy slepten wer.Ut dy dauwige skimering kamenAlde bylden en nammenFol fen oantinsens nocht.O skynsels fen frjeonen! O sjammen!En de Elzen oan it mêrDy slepten wer.“Hilligen! Ljeave! Bliuw yn jimme wrâld!“Och, nin joun fen dizze wrâld“Kin ús sielen forienigje......”Hesperus wier útdien,En de Elzen oan it mêr—Dy slepten wer.

It is al nuver, det de prinsen fen Nassau de earste prinsen wierne, dy it mei de Friezen roaije koenen. Mar dat lit him noch al hearre, as men bigrypt, det se mei eltsoar tsjin Spanjen libben om libben fochten hiene; hwent it trochstean fen deselde gefaren makket wol ’ris frjeonen fen twa minsken dy eltsoar oars hiel net pasje scoene. Dêrby hie Fryslân sokke condities mei dy prinsen makke, det se in bulte goed en nin kwea dwaen koenen. Dêrtroch kaem it ek by, det Fryslân bistindich yn de bêste ienichheit mei syn prinsen libbe hat, en sont Lodewyk fen Nassau altiten ien fen syn neikommelingen ta Steedhâlder hie, wylst de prinsen fen Oranje troch de oare provinsjes den ’ris efterôfset en den wer ’ris hildige waerden. Twaris binne der jierren en jierren forroun, det de Hollânners nin Steedhâlders hienen, en twaris is it hûs fen Oranje nei in bulte oproer, plunderjen en moardzjen der wer ynroppen.

In forieniging, dy yn nin 150 jier ea ôfbritsen west hie, lei in fâlde yn it hert fen de Friezen, dy to lang sitten hie, om der suver wer út to gean. De prinsen fen Nassau seagen klear, det se sûnder de Friezen neat wierne; hwent as dy hjar loslieten, lyk as de Hollânners faek de prinsen fen Oranje dienen, den skeat ’er for hjar neat oer, as hjar lytse steatsjes yn Dútsklân wer op to siikjen en dêr hjar tiid mei hertejeijen to fordriuwen. De Friezen oan hjar kant ûnderfounen, det se yn frede en yn oarloch earlik en trou tsjinne waerden fen Prinsen, dy sa folle bilang by hjar frjeonskip hienen. It bilang en de tankberheit, forsterke noch troch de wente, dy út lange kunde oan eltsoar foartkomt, makken det men eltsoar mei in fortrouwen en forkleeftheit bihandele, dy by it folk ta in libbensbigjinsel oergong. Dit dûrre oan 1748 ta, do Willem de IVde út de tsjinst fen Fryslân ta de hearskippije fen al de saun provinsjes oergong, en Ljouwert forliet. Sa binne de soannen fen Nassau yn de skirte fen Fryslân bakere en biwarre, om earst algemiene Stedehâlders, en by einbislút yn ús tiden keningen fen it hiele lân to wirden.

De hege gasten op ’e Froskepôlle.

DE HEGE GASTEN OP ’E FROSKEPÔLLE.

Dy lêste prins, Willem de IVde, de oarreheit fen ús kening[43], forienige alles yn him om de ljeafde fen in folk as it Fryske ta it heechste punt to fieren. Hy wier gol en deftich fen troanje, dimmen en minsum yn syn praet. Seft fen aert, hie er in griis fen gewelt en bloed. Fen natúre wier er net hird-dragende, en as in oprjucht kristen koe er syn erchste fyanden forjaen. En dat sa folle by de Nederlanners yn it algemien en de Friezen yn it bisûnder ôfdocht, om in prins de herten fen it folk to winnen, hy wier gemiensum yn de omgong. Lit in prins in held en in staetsman tagelyk wêze, as hy in heech boarst set, kin er op dizze groun nin goed dwaen. Yn Ruslân en Prusen mei dat; hjir is it de pest. As der hwet oan Willem de IVde hapere, den wier er hast al to sêft for in prins; hwent hy wier bang det er immen bisearje scoe, en bleau faek healwei stykjen, as er trochtaeste moast. Troch syn sêftens en heale mjitterigels is folle fen it goede, det er ús foarâlders tatocht hie, efterbleaun. Mei dat al bliuwt it wierheit, sa lang as hy to Ljouwert wenne, is der nearne yn nin steat fen Europa sa folle folksfrijheit mei sa folle earbied en ljeafde for in prins forienige west as hjir yn dit ús Fryslân.

Fen âlde ljue hab ik as bern nou en den wol ’ris teltsjes heard fen de gemiensumheit fen de prinsen fen Nassau, en fen de genegenheit fen it Fryske folk for dy prinsen. Ik scil jimme der ien fen sizze, dêr mûlk in bulte de skouders fen ophelje; hwent it is nin dichter, dy hjir opsnijt, en de prins mei in folle hunichkwast om de mûle strykt; it is ek nin greate mieltiid, dêr de gasten sa lang toasten op de gesontheit fen de prins en syn folk drinke, det de helte smoar-dronken ûnder de tafel laeit. It is mar in platte plompe boere-set; mar dêr men even dudelik, ja, mûlk al sa dudelik, as út it galmjen fen in dichter, ef it klinkjen fen de champanje-glêzen, de wolmienendheit fen in from ienfâldich minske út priuwe kin.

Op de jachtpartijen, dy Willem de IVde hâldde, do er noch geef wier, foel der meast al it ien ef oare mei in boer ef in arbeidersman, dy se yn ’t fjild metten, foar, en as er mei syn smite op Camstra-state, op Sytsje-bûrren, to gast wier, den koe it der wol ’ris suver nationael, dat is, rûch trochskoerre. Dêr wierne den, bihalven de gewoane omballingen fen de Prinsen, ek folle by Groustins, Oene en Willem fen Haren, en mear sokke bysfeinten, dy termen yn ’e holle hienen, as it mei wysheit to redden wie, mar dy op syn tiid ek in bulte fen de gekheit hâldden. Sa is ’t ’ris bard, det se út to jeijen west hiene, en let yn de eftermiddei mei de honger yn de hals oan de Froske-pôle kamen. Dêr fregen de hoflingen oan de boerinne, eft se ek hwet for hjar to skaffen hie; it wiif, dat in sloofke like, sei koart ôf: Né. “Mar habbe jy den neat yn hûs, moeije?” frege de hongerichste út de heap. “Neat, den scoe ’k flouwe, sei it wiif; ik kin wol hwet pankoeken for jimme bakke.” De prins fen Nassau mei syn hofstoet pankoeken ite op de Froske-pôle yn ’t gesicht fen Ljouwert? Dat like al hwet nuver. Mar hja tochten, dat wiif ken ús dochs net yn dizze jachtplunjes; en hwet kin ’t ús ek skele, as wy mar in eintsje fen ús holle termen fol krije. “Kom, meitsje den mar klearrichheit,” sei de hofling, en mei ien gong de jagertrop yn hûs. De prins waerd in wâldstoel yn ’e hirdsherne set, en dêr folgen de oaren op skammels en banken neist; sa sieten se om in great fjûr fen smoezen en takken hinne hjar to koesterjen en út to pûsten. Mei in lyts kertierke briek moeije mei de bisleekspôt troch it centrum fen de hearen hinne, en de pankoekspanne yn de lofter en in pankoeksizer yn de rjuchterhân, frege se: “Hwa scil earst?” “De man yn ’e hirdshoeke,” antwirdde ien fen de hoflingen. It wyfke dribbele gau nei in aed ta yn de molkenkeamer, dêr se in pantsje fol fersktsjerne bûter úthelle; do noch in potsje mei fine wite struisûker út de boddelerij, en it pankoekjen naem in bigjin. Hja bakte de man yn de hirdsherne lytse flitterkes fen pankoeken; fine, swiete, danige swiete pankoekjes, siz ik jimme, en hy krige noch in silveren foarke ta, om se mei op to iten. Do de man yn de hirdsherne syn biderf hie, wier de bar oan numero twa, dy allerneist him siet. De foarke mei de bûter en de sûker waerd earst weibirgen; en dêrop draeit de boerinne der him in dregen strou yn oalje út; eft it for in slatter west hie, it mochte bikend stean.Moedertje, wy lusse ook wel pannekoeken in boter, sei de hofling, dy der alleheel nin tinsen op hie, det de boerinne ien fen hjar koe. “Ja, ja!” sei moeije, “Oalje is for jimme goedernôch!” en de hearen mochten lypje ef pypje, de oalje-pankoeken mei sjerp moasten der troch. Op de keap ta moasten se de boel der mei de tsjien geboaden op syn âld-Frysk ynproasje; hwent foarken krigen se net. De prins lake him slop.

J. H. H.

Heit en Mem!

Jimme habbe my in letterke stjûrd mei ús skipper Japik, det jimme jern witte woene, ho ’t mei my giet, en eft ik to Maeije yn myn tsjinst bliuw. Ik moat jimme sizze, det ik bliuw: hwent ik hab it sa goe’ as in minske it winskje kin. Us baes en frou, dy koarts lyn earme lytse wierne, binne wer op ’e kluten. It hat ’er skean foarstien. De ljue seine tsjin my: “Auke-man! Auke-man! dat giet op in fet baerch yn.” En ik tochte der ek sa oer, do baes de skoen útteach; ik wier al klear om by jimme to kommen, en de lodde wer op to siikjen. Mar it is better útroun. Der is nin bistek mear op ’e wrâld to meitsjen. Sa it my nou taliket, hat myn baes it ’ris tige goed stean. As ik net better wit, is hy lyk mei elts-en-ien: hwent okkerjouns, do ik in slok mei him dronk, sei hy: “Wolste wol leauwe, Auke, det nin ien divel in cint fen my habbe scil? Se kinne my neat leare.”

Jimme habbe my skreaun, det jimme net lije wolle, det ik onearlik brea ite scil; mar myn ljeave sloven, hwet kin in soun minske dêr fen priuwe? Do ik út to tsjinjen gong, tochte ik ek sa; mar myn baes hat my dat oars bitsjut, en dat is in wiis man. Hy seit, dat is stymskens; men moat der ôfkinne, as men mei foart wol yn de wrâld. “Sjen mar nei my, seit hy. Ho folle binne der net, dy sa folle skea lije by my, det se de slachtfearren altyt misje moatte, en ho flodderje dy eigenste ljue nou om my hinne. Elts stiet my to tsjinst.” In mâlktaper, dy syn bêste skjippentsjiis wol tweintich jier oan ús boargemaster brocht hat, bringt se ús, nou ’t wy in heal cint mear jane; en wy ite se op en litte it de boargemaster oansjen.

Jimme skriuwe ek, det domenij sein hat det it in Fries net moai stie om sa lang as men oars in hinnekommen hat, by in bankerottier to tsjinjen. Domenij is der net efter. Dy tiid is foarby. Nou is ’t: “Habben is habben, mar krijen is de kinst.” Der is nin rynsker hear as in bankerottier; hwent hy komt der maklik oan. Men kin yen wol oan dat âldmoadrich praet hâlde fen “Rjucht troch sé” en de “Tarring nei de nearring”; mar mei sokke krekte ljue is ’t altyt gûd by de tried ôf, noait nin oermjitte. Myn ljeave heit en mem! hwet biklei ik jimme, âlde sloven, det jimme sa tobje moatte om in stik brea en tsjiis. As jimme skraech sa stiifsettich west wierne, hiene jimme ommers oars kind, minsken! Jy binne sa stiif as in hikpeal, heit; en mem giet ek al mei hjar geskrep mei de noas nei de groun. Wy bliuwe sa linich as lekken, en ite hwet ús swiet smakket, det it ús foar de noas opstrûpt. Wy drinke likeur en wyn by it hanfetfol. Us klean kin mem wol troch in gouden ring helje, en wy dwane omtrint neat.

Mynhear wol sister Wytske wol út-fen-hûs hawwe. Sy kin ’t habbe as in prinsesse: hwent ús frou is in trochgoe’ minske.

Dwaen de groetenis oan alle goede frjeonen, en siz tsjin de koaiboer, det ik net wer by him kom yn de ongetiid. Dat bin ’k ontkomd.

Jimme soanAuke.

P. S. Jy moatte tsjin Oebele sizze, det Mynhear al dy lytse kwatsjes fen in goune mannich ôfbitellet. It jild fen de ljirren moat er mar in briefke fen ynleverje; dat scil him ta in duit foldien wirde.

Grouster merke, wyt’ je?Grouster merke, wyt’ je?Dêr haw ik, wyt’ je? folle west.Dêr binne fammen, wyt’ je?En de spylljue, wyt’ je? fylje, wyt’ je?Opperbêst.Op Grouster merke, wyt’ je?Dêr kom ik, wyt’ je: werom?Dêr kin men dounsje, wyt’ je?Dêr kin men patsje, wyt’ je?Dêr hat in minske it rom.Grouster merke, wyt’ je?Grouster merke, wyt’ je?Grouster merke, wyt’ je, komt werom.Den scil ik dounsje, wyt’ je?En tinke nearne n’t om.

E. H.

Merke to Grou.

MERKE TO GROU.

dêr Piter Okse yn stykjen bleau.

“Frjeonen! Dêr stiet Piter foar jimme sa lang as er woechsen is. Dat sjenne jimme, mar hwet hy jimme fortelle scil witte jimme net, hwent it is him sels tûker-nôch to witten.” Dat sjucht der gnap út, tinke jimme, en ’t is dochs sa. Jisterjoun sei ik tsjin in goe’ frjeon: ik wit net ho ’t komt, mar om foar twahûndert minsken to praten, dy yen allegearre oansjen, eft se yen opite wolle, hawar! it liket my min ta. “Ei, ju! sei er, biste gek? Dou moaste beare, det ’er in rêst koalstrûken foar dy op in ikker steane, en praet mar wei, en sjen se flak yn de toet. Sa lang astou oan it wird biste, hâlde se hjar to minsten stil, al biste den ek sa fier mis as Achlum fen Noarwein leit.” Dat joech in ribbe yn it liif. De jonge nei master om in bôge pompier en in skerp pin, en for in cint inket. En sa skreau ik, hwet ik foar in wike mannich yn ’t Frentsjerter skip heard hab, sa goed as ik it onthâlde koe. Fen Ljouwert wiksele it selskip sa nou en den; fen de Ryp sieten wy mei ús trijen, ik, in domenij en in boer.

Domenij.Het regent geducht van daag; zoo zal het water hoog worden, vrinden.

Boer.O, dêr helpt ús ljeavenhear ús ek wer ôf, as wy de hânnen útstekke wolle; mar de minsken jaen der ús mear wirk mei.

Domenij.Daar bekommer ik mij niet om, nu onze waterstaat zoo wel in order is.

Boer.Moai praet, domenij. Jy steane heech en droech sneins, en mei tweintich trêd binne jy fen de stoel ôf yn hûs; mar as je in wike by ús út-fen-hûs wierne, scoene je oars prate.

Domenij.Dat is onmogelijk vriend! Maar de waterstaat is daarop zoo bedacht en werkzaam.

Boer.Ja, for eltse drip wetter habbe se in cifer-letter; mar as wy nachts en deis net meale en net dykje, den geane wy goenacht.

Domenij.Waar woon je, vriend?

Boer.Djip yn ’t wetterlân, domenij.

Domenij.En waar zal de reis heen?

Boer.Nei Frentsjer, domenij; mar as ’t my dêr net better ôfgiet as to Ljouwert, den toevje ik der nin 24 ûren.

Domenij.Hoe zoo?

Boer.Wel, ik hie to Ljouwert twa boadskippen; by de iene scoe ik jild for in heal baerch helje, dy ik by ’t hjerst slachte ha, mar it koe him net wachtsje; hwent hy siet to skriuwen, det er switte, om inredevoeringto dwaen ta nut fen ’t algemien.

Domenij.Ja, vriend, het één moet voor het ander wijken.

Boer.Earst de baerch bitelje en den oan’t Nut.

Domenij.En jou ander boodschap, als ik het vragen mag?

Boer.Lânhearre hwet hier bringe; en dy hat my reisgje litten mei it boadskip, det er by de nije ynhiering hûndert daelders mear habbe moat.

Domenij.Nu, als ’t dan nog goedkoop genoeg is, waarom dan niet?

Boer.Hwet jy krije, wit ik net; mar as se ús domenij fen de 1400 goune op toalf brochten, den scoe de tsjerke boarste; mar sy tinke oer de boeren lyk as skiep; dy bisten binne dochs gallich.”

Yn ’e trek-skute.

YN ’E TREK-SKUTE.

Hjir wier Piter Okse oan ta komd do de president opstie en him mei dizze wirden yn de reden foel: “Volgens Artikel 2 van de wetten der maatschappij tot nut van ’t Algemeen, is ’t elken redenaar verboden zich te mengen in godsdienstige of burgerlijke geschillen, en dewijl Piter Okse hier een twist te borde brengt over een collegie van staat en tegen eenen bedienaar van de Godsdienst, zoo stel ik de leden voor om hem het woord te ontnemen en tevens te veroordeelen in eene boete van 25 Gulden, die bij de bijzondere wetten van ons departement tegen dit vergrijp gesteld zijn.”

Piter Okse.Mynhear de president! Yn Artikel 1 fen de wetten stiet:Het doel van de maatschappij is om nuttige kundigheden voornamelijk onder mingeoefenden voort te planten, en zoo veel mogelijk algemeen volksgeluk te verspreiden.En dat scil ik beide dwaen mei elts, dy it oangiet, to bitsjutten, det wy holler fearten en leger wetter hawwe moatte; det de earste rykdom fen in folk bistiet, om syn skilden to biteljen; en det it nin foardiel is om de boeren to fillen.

De president.Ik breng mijn voorstel in omvraag;Domenij.

Domenij.Conform.

De slúswachter.Conform.

De foarige redenaer Fatsoen van Schrokkenhorst.Conform.

De oare.Conform, conform, conform.

De president.Allen conform mijn voorstel. Ik verklaar Piter Okse vervallen in de boete van 25 Guldens.

Piter Okse.Dêr lizze se. It binne skoalpeinjen, dêr ik in great geheim for leard hab.

De president.En wat is dat geheim, mijnheer de betweter?

Piter Okse.Det de polityk yn it wetter omtoarket; det de Godstsjinst yn it traktemint fen de domenijs sit; en det de frijheit fen tinsen bistiet, om de bek to hâlden, as men wierheit sprekt ta nut fen ’t algemien.

Back to IndexNext