MINNE JORRITS REIS.

MINNE JORRITS REIS.

MINNE JORRITS REIS NEI IT KOLLUMER OPROER YN 1797.Laat dwazen om den vorm van ’t hoog bewind vrij kampen,Die ’t best gehandhaafd wordt, voorkomt het best ’s lands rampen.Bilderdijk.Lansljue!It scoe lykje kinne, det ik mei it forhael yn dizze blêdden alle forbettering en foroaringe yn de steat fen ús lân as onnedich, ja sels as bilaeitsenswirdich yn it iepenbier ten toan stelle woe.Né, it is my to dwaen, om ljue, dy nediger by hjar wirk binne, ôf to hâlden fen dingen, dêr hja gjin forstân fen hawwe; hwent hja binne dochs meastal to biskouwen as de smid, dy it gleone izer út it fjûr hellet, om mei swier wirk der in fatsoen oan to jaen, wylst in loaije mar slimme jonge oan de pûster stiet, om it fjûr oan to treasten.It gemien stiet oan it ambyld en de greaten oan de pûster.De forkiezingen binne nou hwet se wêze moatte. De deadsliep, dêr it folk tritich jier yn laein hat, is oer; der is libben yn ús folk komd, en dat is goed. Lit ús hoopje det it jinge yn oare lânnen mei bloed en geweld to rjuchte komt, hjir yn ús lân mei in sêfte en bidaerde sin yn it libben komme mei.Der binne ljue genôch yn ús lân, dy graech seagen det jimme clubs oprjuchten, lyk as ’er ien yn dit boekje biskreaun stiet, en dy graech seagen det jimme de wevers en de skoenmakkers nei Ljouwert stjûrden, om yn de staten to sitten, en det jimme de boeren after it mjukskret wei hellen en yn den Haech brochten, om it lân mei to bistjûren, om sa dwaende de boel oer de kop to jeijen. Wêz’ foarsichtich! spegelje jimme oan de Bataefske republyk. It net fen aristocratie en fen nepotismus, dêr jimme sa lang ûnder biflapt west hawwe, is britsen; de tsjoele is stikken, mar de simmen wirde yet troch de machtigen fen it lân fêst hâlden. Fiskjes! stek net to fier yn it fjild, de snoeken loere yette.Friezen! ik bin nou griis wirden; ik suchtsje mei jimme ûnder de twang fen forjierre ynstellingen en hege, hege lêsten, mar ik bin yette deselde as foar trije-en-tritich jier, do ik yn Heidelberch by de Burschenschaft mei fjûr en foarsje song:“Und noch regt sich mit Adlers SchwungDer vaderländ’sche Geist,Und noch lebt die BegeisterungDie alle Ketten reisst.”1851Minne Jorrits wier in boeresoan, dy yn Goijengamieden wenne. Syn âlders wierne bêste, froede ljue fen de âlde styl, âld gereformeard en goed prinsgesind. Mar Minne wier troch it krantsjen, dat er folle die as er to Snits kaem, en binammen troch it praet fen Binnert-om, syn memme broer, dy to Drylst wenne, alleheel en al omkeard. Hwent de swimel fen it patriotismus hie him de holle op ’e rin brocht. Hy hearde fen frijcorpsen praten, en nou learde er yn it geheim it manuael mei it gewear fen in âld sergeant, dy to Snits fen syn pensioen libbe, sa goed as er koe, en om in sûpke to krijen, learde er skermjen en it gewear to hantearjen, ef hy snei pluggen en swikjes for de brouwers en skoenmakkers, ef hy stie oan de Houkesleat to angelfiskjen om in soadtsje. As Minne den by him kaem, den wier Ferdinant—sa hjitte dy âlde Waldecker—yn de wolken; hwent hy brocht ornaris in stik spek ef in timpe tsjiis mei. Nou, alle greate en gewichtige dingen bigjinne en eindigje mei de flesse. As in minske ommers for it earst yn de widze, ef for it lêst yn de kiste lein wirdt, de drank wirdt ’er seldsom by forgetten, en sa gong it ek mei de exercitie fen Ferdinant en Minne. Der waerd den jild op ’e tafel smiten, de flesse waerd pakt en den Ferdinant op in hountsjedraf nei frou Keidel, dy de Toppenhúster boeren Tryn Skjippetyk neamden, omdet hja sa roun en sa lyts wier as in boaits. Den sei Ferdinant altyd: “Puerfrauw, keef mij kouw voor sex daiten; die ferflugte rekruten! ik heb taar weer soon tomme poerepringel, die moet ik ’t manuaal leren, taar moet in slokje pij.”“Ja, sei Tryn, dat scherpt it boereferstân wat op. It vaiderlân mut ferdedigd wudde, in as ien it hoár lere kin, dan bin jou it, buerman, dat weet ik.”“Tat keloof ik, puerfrauw, wier it andert do, wie ich voor jaren meine compagnie exerciren lies, da klopte mir der prins von Waldeck op de schulder, ont sagte: Ha, mein braven scherjant, deine kerle exerciren wie die engel im Himmel.”Do waerd ’er yet in mingelen yn de flesse getten, en den waerd it manuael leard, en stapt en laden en swinkt en laden en fjûrre, sa lang as der in drip yn de flesse wier, en Minne de positie net hâlde koe, en de tonge him dûbeld yn de mûle sloech. Mar Ferdinant wier neat oars oan to sjen, as det syn noas in kleur krige as in blije bellefleur-apel, en den song dy âlde Waldecker syn gewoan sankje:“Es zogen drei regimenter wohl über dem Rhein, etc.”Trije dagen nei it nije jier fen 1797 stoep Minne wer ta de doar út, en eft syn folk it him al ôfrette, eft syn mem de wetterlânners al opkamen, it holp neat, hy moast nei Ferdinant om syn leksom to heljen, en do er dêr fen dinne kaem, mei in jager op stôk, do lokke in goe’ frjeon him bûten de poarte fen Snits yn invaderlandsche societeit, dy yn it geheim hâlden waerd, omdet der yet al frij hwette Oranjeljue yn Snits wennen, en oars hienen de Toppenhúster boeren der licht ek wol de kat ’ris yn smiten.Yn dy club gong it der al nuver om ta. De president, in klokmakker út Snits, sloech mei de hammer op ’e tafel en rôp: “Stilte burgers! de hoeden af, klompen uet en de pruemkes weg. Ik ferklaar in den naam van de eene en onverdeelbare Bataafsche republiek de fergadering voor geopend; de frijheid of de guillotine! weg met de aristocraten! leve de republiek!”Dêrop rôp de hele club Hoezee! dat it hûs dreunde. De secretaris lies de notulen fen de lêste forgaderinge; en do bigoun de klokmakker-praeses dizze koarte mar krêftige oanspraek:“Burgers! gij allen sijt frij, maar sal die frijheid duurzaam weze, dan mut eerst it lan suwerd wurde fen aristocraten en Oranjekraaijers. Min must har de tongen to de hals uet haile, dat ze nooit weer die forfloekte kreet fan Oranje boven uetblettere konnen.”“Dat sude in heel krewei wurde! foel him ien yn de reden; en ik bin der glad teugen, want wair suden myn kakynjes dan allegaair belande mutte, die ik alle dagen by duzenden maaik, as er so veul tongen toe de hals uet musten, want die mutte met de tonge opslikt wurde.”“Swiich dou, met dyn kakynjes, en doen liever dat onfatsoenlijke pruemke uet dyn vreet!” snaude de president him ta.“Ja, forfolge de man, die forflokte aristocraten! ik wude wel dat ze allegaair mar ien kop hadden.”“En ikke niet, foel him in hoeddemakker yn de reden; “want ik hew er myn beste klanten onder, en ien hoofd daar kin gien winkel as mines fan bestaain.”—“Swiich, burger! sei de praeses, swiich, en kom naderhan niet weer in de fergaderinge; de duwel mocht hier presidint weze, as min altyd in de reden fallen wurdt.“Maar, forfolge de president, “der binne ook slymgasten of halve patriotten in onze fergadering, en die vrees ik meer as tien duzend prinselui buten de fergadering, al waren se zoo goed as oker; want die draeye met alle winen, en die kinne it lan nog verrade, en ten einde nou al die slymgasten uet ons fergaderingen te weren, zoo verzoeke wij alle burgers, die hier vergaderd binne, om te zweren, dat zij dat gehate en fervloekte hues van Oranje nooit ofte nimmer weêr in het lan roepe sille, en dat ze it vaderlan met goed en bloed ferdedigje sille.”Nou frege Jan Rinkelman it wird, en dy sei: “Burgers! het voorstel, zoo even door de president gedaan, kan ik niet aan voldoen. Vechten ben ik bereid toe, mits op kosten van de republiek; ik ben zonder famielje. Maar hoewel ik het leven veil heb voor het vaderlan, zoo kan ik myn goed niet misse. Want ik hew een klein kapitaaltsje en daar wil ik mij voor in het gasthues kope, zoodra het vaderlan vrij is.”“En ik swar net en ik fjucht net,” sei in boer, dy minnist wier.Dy twa waerden for slymgasten forklearre en moasten de forgaderinge forlitte.Mei sokke nuvere ynfallen dûrre dy oanspraek yet in healûre, en it is klear út dizze dingen to sjen, det der seldsom in patriot sa suver is, dy net in lyts hierke fen eigenbilang op de holle hat. Op it lêst frege de klokmakker-president eft der yet ek ien fen de burgers wier, dy it ien ef it oare foar to stellen hie. Do stoe der in grouwe boer út de Hommerts op en dy rôp:“Ik heb nog in foorstel to dwaen.”“It woord is aan den burger Tjipke Feikes, sei de president; stilte burgers!”De burger brimde ’ris en swolge ’ris, en do sei er mei in bevende stimme: Ik heb namentlijk, burgers! in poest om iets ferroessele te laten, en derom sude ik dizze vergadering van burgers it foorslag dwaen om it tekkenflach, dat by mennichte út de sloten haald wurdt, by it leger van de Bataafsche republiek in te voeren en te bruken voor matrasten en dekens yn de brakken.”Nou boarstte de hele forgadering út fen laeitsjen; bihalven de burger ef ljeaver de boer, dy it foarstel dien hie; hy forsloech ’er alleheel ûnder en winske heimelik det er mar stil yn de Hommerts bleaun wier by syn kij en skiep en wiif en bern.Einlinge stie er in lang hear op, dat in doctor wier, in earste bysfeint, en dy der mar ’ris komd wier om it spil ’ris troch it gat to sjen, en dy patriotsje spile om de nocht. Dy striek syn hier to rjuchte en sette syn tsjokke das yn de hichte, en frege it wird, dat him dalik tastien waerd:“Burgers! spriek er mei deftichheit, het voorstel, zoo even door ons geacht medelid, den burger Tjipke Feikes, uit de Hommerts, gedaan, hoewel niets dan eene groote bezuiniging bij het leger bedoelende en mitsdien niets dan zuivere vaderlandsliefde ademende, daar bezuiniging de eerste bron van staatsgeluk niet alleen daarstelt, maar ook van de dringendste noodzakelijkheid geworden is in deze republiek;—dit voorstel, hoe welgemeend dan ook, kan naar mijne wijze van zien niet in getreden worden, want het is bij de natuurkundigen wel bekend, dat onze sloten en stilstaande wateren van eene menigte ongedierte en ontelbare meer of minder bijtende en vergiftige insecten wemelen, welke ik in deze vergadering niet bij name zal behoeven te noemen, dewijl dit minder ter zake doet; maar waarvan men weet, dat zij jaarlijks hunne eijeren in dat dekenflag komen te leggen, welke later in diertjes van de zelfde venijnige eigenschappen zich ontwikkelen, en daar onze Bataafsche armee, volgens ingewonnen rapporten, reeds genoeg door allerhande soort van ongedierte geplaagd wordt, zoo acht ik het niet raadzaam, om deze stof in onze kazernen te brengen en ten gebruike in te voeren. Verre zij het evenwel van mij, om de welgemeendheid en den waren burgerzin van het voorstel te betwisten.“En eindelijk verzoek ik den burger Tjipke Feikes, en allen wien zulks mogt aangaan, om zich in het vervolg, bij mogelijk voor te dragen voorstellen of bij het uitbrengen van adviezen, wel stiptelijk te houden aan het artikel van ons reglement, waarbij bepaald wordt, om in onze vergaderingen zich van de zuivere Nederduitsche taal alleen te bedienen.” Hwerop de president, dy der ek al frij hwet Snitsersk hakmak mei ûnder grjimmanke, sa read om ’e troanje waerd as in bûzekoal. Dy brocht it foarstel oer it tekkenflach al dalik yn omfrage, mar it waerd ôfstimd en lykwol wierne der yet al gekken, dy der foar stimden. De dokter die nou in foarstel, om Tjipke Feikes oan it hoofd fen in commissie to stellen, om to ûndersiikjen, yn ho fier it tekkenflach tsjinstich wêze koe for stoppen yn it kanon, ef as wirk, om de float fen de Bataefske republyk to brouwen. Dit foarstel waerd oannomd, en de commissie ek dalik oansteld. Omdet ’er nou neat mear oan de stôk wier, en de president de skram fen de dokter yet yn de mage siet, sa sloech er forheftich mei de hammer op ’e tafel en slútte de club.Nou waerd ’er smookt en dronken, en elkoarren de holle hjit praet, de oranjeljue forwinske, en songen en rinkelroaid, in gat yn de nacht op. Einlinge om ien ûre yn de nacht, teach Minne heal salich op reis nei hûs ta, mei in laden roer op it skouder. Dy goede, bêste jonge, dy earst sêft en froed opbrocht wier, waerd troch dat patriotsjespyljen ek al drankswiet en forwyldere, en wier yn dy forgaderinge sa opfizele, det er de prins en syn hele famylje yn dy nacht wol mei syn eigen hânnen deije kind hie. En lykwol hiene dy minsken him noait nin strie oerdwers lein. Dêr stoep er hinne! It wier ien fen dy stille frjeonlike winternachten, as ’er nin fûgel mear heard wirdt, en alles yn in stille djippe sliep forsonken laeit. It ierdryk wier mei in tinne snie biditsen en op dy snie stie mansheech in kâlde, tichte mistdamp, dy alles hwet der ûnder stie onsichtber makke, en alles hwet er oan rekke mei in tsjokke rime biditsen hie, dat as sierlike fearren en franjes oan tûken en twiichjes hinge. De stille steatlike keuninginne fen de nacht, troch tûzenen stjerren as wachten omjown, dreau boppe yn de loft, om hjar ivige baen troch to rinnen, en dat hearlike toaniel to forljochtsjen.Us jonge patriot stoep moedich it paed lâns, mar wier blyn en stom for de stille stimme fen de forhevene nachtlike natûr. Hy wier sûzich en troch dy gesprekken to forwyldere fen sinnen, om syn hert to forheffen ta de ivige oarsaek fen dit toaniel. Einling after in hikke forhefte in stille steile gestalte syn holle boppe de miste omheech. Sûnder bitinken rôp er: Werda! dat troch de stilte fen de nacht fier klonk! It skyn bleau stom, mar in lytse biweging fen de holle folge. Minne digere yet ’ris, en nou miende er det ’er in domenij after de hikke stoe mei in steek op, mei in wite bef foar, mar dêr wier it him to great ta. Nou rôp er dalik: ferdich, aan, vuur! Hy mikte en it roer gong ôf, en dêrop folge dalik in slach tsjin dy hikke oan, en do stauwen him de stikken hout om de earen, en de splinters foelen him op ’e klean. It wier syn bûrmans âlde swarte bles, dy flak foar de hikke stoe. Do hie er de earen for de rânnen fen de steek en de bles for in bef oansjoen. It beest forlear in ear fen de kop, en sloech yn de earste skrik de hikke yn grús, en fleach do as in koegel út in kanon, blazende en snuvende de finne op en del. Nou bigriep er syn mis-set dalik; hja neamden it âld sloof tonei altyd de prinseman sûnder earen, om Minne to húnjen; en as er dat tonei altyd hearre moast, den winske er wol, det de koegel it bist mar del lein hie, den wier it bidobbe en hy mei biteljen frij west; mar nou moast er it hearre sa lang as it bist libbe, en it roun for syn spektakel oan it paed. Hy slûpte nou stil troch skûrre en bûthús nei it milhûs, en it earste hwet him mette, wier de kat, dy him mei hjar sêfte siden om de skonken wreau en syn frjeonlik “uórre uórre” hearre liet. “Ja poes, sei er, “dou komst ek wol ’ris let thús, mar dat is net for frijheit en faderlân, mar for dyn eigen plezier;”—hwent hy wiste wol det er mis wier. Nou hie de feint toarst, en den dronk er ornaris kâlde kofje; mar de faem hie him to fiter hawn, en hie op de pleats, dêr it gewoanlik stoe, in pôt fol roetwetter, dat út de skoarstien dript wier, del set. Dat sette er forheftich oan de mûle, om syn hetsige mage to laven, en ear det hy it preau, hie er al trije greate swolgen nei binnen slein. Do hy it merkte, wier er razend. Hy smiet de pôt yn tûzen eleminten, en flokte sa ôfgryslik, as er oait in patriot sont Noächs tiden dien hie. Nou hong yn dat milhûs in ekster, dy praette en it hele húsgesin by de namme neame koe. Dy waerd troch dat geraes ek wekker, en dy rôp by tafal: Minne, Minne maet! Nou miende Minne yn syn heale rûs, det dit dier him biskrobbe, en hy snaude him ta: “Hâld de toet ju, dou snetterbek, ef ik scil dy ek sok gûd to drinken jaen. Men kin oan dyn giele bek wol sjen, detste ek al sa’n divelske prinseman biste. Men moast dy de stirt út it gat lûke en in kaem op ’e kop sette, en litte dy for in stûr op ’e merken bisjen.”Do Gieltsjemoi, syn mem, dat geraes hearde,—hwent hja hie al lang wekker laein—formoanne se him om nei bêd to gean, “hwent, sei it sloof, de kij binne moarn nedich hoffene en stirtwosken to wirden, dat is alleheel en al oerkomd,” sei se.“Stirtwaskje”, rôp Minne, “dat docht gjin patriot; mar de oranjeljue, de koppen to wasken mei it bloed fen aristocraten en de slymgasten, dat is it wirk fen in patriot. Pas jy mar op jins goudtsjeblommen, det dy net bifrieze; nacht mem! ik krûp op de bûthúsbalken.”Sa libbe dat alle dagen hinne, mei ús patriot Minne. It wirk kearde hy de rêch ta, hy waerd lid fen it frijcorps, en as er thús kaem, den wier ’t rûzje mei syn âlders. Hwent de rûzje, dy yn de maetskippij wier, gong yn de húshâldingen oer, as hja yn sa’n hûs net allyk tochten oer de prins en ’t lân. En nou briek it Kollumer oproer los! In moaije gelegenheit for Minne, om syn moed ’ris sjen to litten, en syn âlders hûs, dêr hy dochs gjin frede mear foun, for in tiid alteast to skouderjen.De Nationale Vergadering yn den Haech hie in commissie yn Fryslân oansteld, om de folkswapening mei kracht to bifoarderjen en troch to setten.Dit gong yn Westergoa frij goed, mar yn Oostergoa, hwer de minsken mear oranjegesind wierne, roun dit sa flot net fen de tried. Yn Kollumerlân, it Burumerlân en yn de beide Dongeradelen kamen de ljue mar traech op, om hjar oan to jaen, ef as hja al kamen, joegen se forkearde nammen oan, om de boel yn de maling to bringen. Under oaren wier der in Abel Reitses, fen Monnikesyl, dy sette de hoarnen yn de wâl, en dy rôp mar net as Oranje-boven!Op ’e tredde February fen it jier 1797 waerd Abel fen de witsjers oppakt, om nei it blokhús to Ljouwert brocht to wirden. Eerst waerd de man tige fêstboun en boeid nei Kollum brocht en den after de skoattels set. Nou roun heel Kollumersweach, Aldwâlde en Westergeast by hûnderten to heap, mei alderhânne moardridskip by hjar. Hja twongen alleman mei geweld, om mei hjar to gean, en kamen yn Kollum, en dêr twongen hja it bistjûr, om Abel Reitses los to litten. Hja filen syn boeijens los en twongen de siktaris de bilofte ôf, det er Abel noch nimmen oars oait ef immer wer oppakke scoe om dy saek, namentlik de Oranje-kraeijerij. De witsjers fluchtten nei Stroabos en dy stjûrden yn it geheim de commiis Leiber nei Ljouwert ta, om birjucht oan it bistjûr to jaen fen it oproer, dat der oan de gong wier.De reisgers, dy mei it skip de jouns fen Stroabos nei Dokkum kamen, en dy ek al fen dy troepen folk sjoen hienen, forhellen dat ek al to Dokkum, en sa waerd dat gau ruchtbar yn de hele stêd. De boarger Hector Feugen, wier do commandant fen de gewapende macht yn Dockum, en dy liet dadelik in krychsrie bilizze.Dy krychsrie wier gleon en praette nearne fen as fen strop en swird, en krûd en lead; mar de regearring fen Dockum wier bidaerder, en hie der net folle smucht op, om it bloed fen hjar brave boargerij op to offerjen for in saek, dêr hja mar heal klearrichheit fen hiene. Mar op it lêst sprong der ien fen dy hearen oerein, dat in echte patriot wier, en sei mei in krêftige stimme:“Wat duwel, burgers, binne jimme ook vaderlanders? Halve patriotten, slymgasten binne jimme, as jimme in dizze saek niet deurtaste. Dockum wurdt nog in spot in spiktakel voor heel Fryslan, dat it nooit weest het, as jimme dat reau van Kollumerswaag niet te keer gane, in bij slot van rekening steke se Dockum nog op vier hoeken in de bran, in ons vrouwluden die hange se op!—nee, ophange? ville sille se ons nog, krekt as se hor oude peerten doene, dat prinsereau.”“Ja burger, spriek do de boargemaster, late wy ons goed te wapen stelle, dan kenne wy dat hantsjefol boeren gerust voor de stad ofwachte, want in hon vecht nooit vuelder as op syn eigen hiem. Wy sille ons rattelwachts elk ook in geweer met kruud en lood geve.”“Noeme jy dat in hantsjefol boeren, burger municipael? Ja wel, spriek de patriot do, duzenden binne al in de wapens, in eer dat 24 uren om binne, dan hewwe wy se al voor de stad as hagel en saad.”Dy wirden holpene, en hja kamen ta it cordate bislút om 56 man skutterij mei in stik kanon, ûnder commando fen de stêdscommandant to stellen, en op de fyand los to gean. Folle fen dy Dockumer boargers wierne al hwette slim fen de bierbanken to rissen. It ôfskied gong ek net sûnder folle snikjen en sobjen fen de Dockumer frouljue, mar hja gongen der einlinge dochs manmoedich op los. Hie de achtbare rie fen Dockum der twa hûndert man mear hinne stjûrd, den hiene se net mei de hoas op ’e holle werom komd, en de saek hie mei in slach bislist west. Mar der siet yet ek al Oranjebloed yn Dockum, en as al it folk der út tein wier, den hiene se thús yet fen hjar eigen hounen biten wirden. De nachts om twa en trije ûre kaem dy troep to Kollum. Dêrnei kamen de commissarissen Ament en Germans út Ljouwert mei in mennich huzaren. De boarger Ament naem mei dizze troepen 66 man boeren yn Kollumersweach gefangen, en dizze hynstefilderstroep waerd to Kollum yn de tsjerke opsletten en mei in sterke wacht wol biwarre. Mar de oare deis briek it oproer wer los, en de Oranjeljue kamen by tûzenen der op ta. Luitenant Visser, dy mei in piquet Dockumer boargers op it Kollumer ferlaet stie, moast de flint skouwe, mar de commandant Feugen jage dat soadtsje mei it kanon wer afterút.De Kollumersweachsters yn ’e tsjerke to Kollum opsletten.DE KOLLUMERSWEACHSTERS YN ’E TSJERKE TO KOLLUM OPSLETTEN.Yn Kollum grypten de Oranjeljue wer moed. Hja bigounen op de Dockumers to fjûrjen en mei stiennen to smiten. Hja drongen troch, en forlosten hjar makkers wer út de tsjerke. Nou wier goe rie djûr. De representant Germans hie yette wol moed, mar it gefaer groeide oan. Do spriek de representant N. W. Keuning, fen Kollum, wirden, dy in Romein út âlde tiden him net hoefde to skamjen.“Burgers van Dockum, spriek er, “ik prijs uwen moed, maar keert in Gods naam naar Dockum terug, en laat mij en mijn huisgezin aan het noodlot over. Het is beter dat ik alleen ongelukkig worde, dan dat gij u opofferen zoudt, om mij te beschermen en dat Dockum dus verloren zoude gaan.”Nou teagen de Dockumers yn oarder wer nei hûs ta. Hja waerden fen ter siden al ’ris oanfallen, mar kamen dochs de jouns twiske saun en acht ûre bihâlden yn Dockum oan, meast mei greate blierren ûnder de foetten. Hwet wierne dy frouljue bliid. Hwent sy hiene tocht, det hjar manljue sa mar libbensliif nei de slachtbank gongen, en nou se hjar sa gau werom yn Dockum hiene, wierne se útlitten fen blydskip. De iene sei: “Biste daar, Koen? Min kin wel sien, daste in ’t fuer weest biste; dou siest er soo keerdelachtich uet.”De oare rôp: “Biste daar weer, keuninkje? Dou suuste van aven riezenbrij met butter en suker hewwe, hoar hartsje!” en sobben en patten op hjar om, krekt eft se tsjin de swarten oan it fjuchten west hiene.Do waerden de brêgen ophelle, de wachten útset en de skippen yn de grêft oan de stêdskant brocht, en mar koarte tiid dêrnei kaem de troep al mei hûnderten foar de stêd. Hja gûlden en swetsten wakker, en skeaten mei goezzeroeren, dy se de Damwâldster en Geastmer ljue ôfnomd hienen, en easken de stêd op; mar dit waerd mei it kanon fen it bolwirk biändere. Earst skeaten se troch it tek fen in skûrre after de herberge bûten de wâldpoarte, det de pannen rottelen, mar dêr hiene hja de gek mei. Do jagen de Dokkumers mei it kanon in druvetros yn dy heap, en do kaem der in gejammer fen och Heare, myn earme siele! dy earme halzen! en hja fleagen troch riden en sleatten, troch strûken en struwellen nei hûs ta, sa hird as se mar koene, en smieten hjar wapens wei. Yn Kollum wier it twiske beiden rou gien oer de patriotten. De boarger representant Keuning syn hûs waerd plondere en plôke. Yn de earste pleats moast de drank en it spek en flêsk der oan, wiif en bern waerden mishanle, de man sels fluchtte op it hea, fen it hea yn it hynsterib. Jan Binnes en syn maet Tsjibbele skeukten yn it bûthús en de hynstestâl roun, om him op to speuren. Do se tichte by dy hynstestâl kamen, sei Jan Binnes: “Hwer scoe de divel nou sitte, Tsjibbele?”“Ik wit net, sei dy do, “mar ik tink det er yn de hoannebalken fen de skûrre sit, ef det er ta it tek út fluchte is; mar aste him nou yn ’e hânnen krigeste, hwet woeste den mei him dwaen, Jan?”“Deije woe ik dy divelske patriot, deije woe ik him, wier it antwird; “earst woe ik him libben fille, den woe ik him it grim ta de bealch úthelje, den woe ik syn termen spinne as reap en meitsje der stroppen fen om al dy patriotten en lânopfretters fen Dockum en Ljouwert der oan op to hingjen.”Dy dêr after it hea laei yn it hynsterib scil ek wol raer to moed west hawwe; lyk as wol stiet to tinken. Lykwol, hy kaem ’er mei de skrik ôf, hwent de stâl wier tsjuster en de hynzers stienen foar him to fretten. Jan Binnes sels kaem ’er tonei sa goed net ôf, lyk as wy neijer forhelje scille.It kanonschot to Dockum hie fiif deaden en saun swiere gekwetsten makke. Chirurgyn Stelwagen en Doctor Visscher gongen nou bûten de poarte om dy earme liders to helpen en to treasten, sa goed as it hjar kinst meibrochte, en de oare deis waerden de deaden fen de famylje ôfhelle.En sa roun it Kollumer oproer ten ein, mar nou teagen de troepen út Ljouwert, en dy waerden oanfierd troch de colonels van Slooten en Haije Beekkerk mei kapitein Groenia. Dizze troepen hiene neat út to rjochtsjen as to iten en to drinken, hwent de boeren wierne wer yn de skulp krûpt. Hja teagen troch de wâlden en baeiden troch de klaei fen de Dongeradelen, seagen de deizen, skoarstiennen en wynkelders fen de Oranjeljue naukeurich nei, en treauwen mennich patriotske tútsjes op Oranjemûltsjes, en teagen yn frede werom nei Ljouwert, hwer det se op de fraterniteit tractearre waerden op tsjiis en brea, en spielden de mûlen lustich om mei wetter dat troch in stôk roun wier.Nou wier it Kollumer oproer ôfroun, mar de gefolgen yette net. De neismerte wier min for folle minsken. It giseljen wier do oan de oarder fen de dei. Great tachtich minsken waerden yn it blokhûs set, ljue fen alle stânnen, dêr mar in rookje fen Oranje ef aristocratie oan wier. En Jan Binnes, dat oars gjin kwea man wier, moast der de holle by forlieze! Master Dirk van Gorkom, dy do it officie fen boal to Ljouwert hie, wier al sauntich jier âld. Hy hie oars sa folle rizenbrij en hjitte poffen útdeeld, en hy hie sa mennich troch it himpen finster sjen litten! Lykwol, de man foun him biswierd. Mar in witsjer, Hendrik Gjalts, sloech ’er de holle mei ien slach ôf det er rôlle! Sa treurich gong it der do oan beide kanten ta; dy it geweld hie, brûkte it. Ien foarbyld út de mennichte. In bline spylman, dy to Idsegahuzen Wilhelmus van Nassauwe spile, om in dûbeltsje to fortsjinjen, waerd op 8 February 1796 gisele, en twa boerefeinten, dy dat deuntsje dounse hiene, waerden net allinne gisele, mar yette fiif jier lang yn it tichthûs set der by! Is oait djûrder deuntsje dounse as dat? Hwet wirdt ’er al net in kwea forrjuchte op de namme fen dy edele heilige frijheit. Men kapte do de wapens fen de grêfstiennen en fen de poarten en tsjerken, en mennich earbiedwirdich oerbliuwsel fen âlde tiden en geslachten waerd mei in bline woede forgriemd.Mar om nou ta ús patriot, Minne Jorrits, tobek to kommen,—dy kaem dat birjucht fen it oproer yn de earen, as in ljochtstriele fen de sinne yn de eagen fen in blineman, dy yn lange jierren de dei net sjoen hat. Troch it libben, dat hy mei de patriotten lei, wier hy thús mar in bytsje tel mear. Hy pakte gewear en wapens, en naem tachtig goune út syn kiste, teach mei it Snitser skip nei Ljouwert, en joech him dêr oan as frijwilliger, om tsjin de muiters to striden. Hy waerd dalik ûnder commando steld fen Rein Jeremias fen Belkom, colonel fen de burgerwacht fen Menaldumadeel. De troep wier hûndert man sterk en hie in fjildstik mei artilleristen by hjar.Hja marchearren den út Ljouwert, en kamen de jouns mei hjar fjouweren by in bakker to Tietsjerk yn it kertier, dêr it hjar yn it bakhûs goed bifoel. Syn trije maets wierne Beltsommers, dy men yn de wandelinge wol ’ris de bynamme fen hountsje jowt, dat Minne net ienris wiste. En do sei de iene, dy corporael wier, tsjin Minne, det er syn broek en skoen, dy op ’e swarte wei wakker bislingere wierne, in bytsje ôfpoetse moast, ear det se op it appèl komme moasten. Minne, dy gjin commando wend wier, sei bidaerd wei tsjin de corporael: “Dat scil ik sels witte.”“Né, sei de corporael, “dat scil ik witte, en nimmen oars, fordomde koumelker!”Do sei Minne bidaerd wei: “Jy lykje wol wakker fen ithountsjebiten, det jy sa dalik mar bigjinne to flokken en to skelden om sa ’n wysjewasje, corporael!” hwerop dy trije Beltsommers sa razend waerden, det se him oer it bakhûs smieten, en him mei alle macht op de hûd tichelen. Mar de baes bakker naem knaphandich in skepfol gleone yeske en smiet dat op de fjouwer fjochtende patriotten. Hja fluchtten forheard en forbouwerearre it bakhûs út en hiene wirk genôch, om elkoarren it fjûr en de yeske út de klean to slaen. De corporael wier sa razend, det er mei de blanke sabel wer yn it bakhûs opfleach; mar de baes bakker helle de gleone loete út de oun, en hâldde dy de corporael foar de noas. Hjir deinsde er foar, en de rûsje waerd forfolgens yn in sûpke smoard.Minne fielde mei dat al syn lidden wol fen dat earste pak bruijen, dat hy for de saek fen de frijheit útstien hie. Nou gong it al fierder op mei de troep, mar it oproer wier ôfroun, en it folk waerd yn de Dockumer wâlden by de boeren yn kertier lein, trije, fjouwer wiken lang, om alles op to iten, hwet los en fêst wier, en hjar op dy menear it Oranje boven roppen ôf to learen.Minne syn earste kertier, dêr hy yn de kost kaem to lizzen, wier by Pieter Pypkeniel, dat in bijker wier, dy tagelyk ek in foech winkeltsje hie; in hjitten patriot, en dêrby in nuveren foetfeint. Op in dei, det Minne en hjar yn syn hûs ûnder eltsoarren sieten to riddenearjen oer de lânssaken en as goede patriotten de jeneverflesse oansprieken, kaem der in koekebakker út Dockum ynstappen. Dy waerd dêr frjeonlik onthelle en dalik in romer fol skonken, en Pieter snapte mar foart; mar de baes fen Dockum wier stil, en it wier eft ’er al hwet op ’e lippen hie dat der net út woe by de man. Mar do er it hert ’ris kel makke hie, sei er tsjin Pieter:“Mar hoar ’ris, Pieter! wy sitte hier al te proeven en te kaekelen ien lang en twie breed, wy mutte ook er ris over wat anders prate. Hoe is dat met dat gladgued gaan, dat jou voorleden harst van mij kregen? Is ’t allemaal verkoft?”“Forkoft, man? As aeijen út de koer. Om sok gûd to forkeapjen der hoart it noait oan. Hwent jy witte wol, baes, bern dy frette alles op, bihalve hinnekjitten en fjûrstiennen; hwent it iene is hjar to weak en it oare to hird.”“Dan sude ik jou ook vrindelik versoeke om de betaling of dat jou my er heuning aan stuurden; want it jild is krap met die roerige tiden, en die achttien gulden, die kon ik nou adig inplejeere.”“Jild? Ja wol, Pypkeniel baes! Just omdet it jild krap is, haw ik it ek krap, en nou komt dy ynkertiering derby, dy wy oan jimme oranjekraeijerij to Kollum to tankjen hawwe. As jy om jild komme, Pypkeniel baes, koekedaei!”“Mar waar duwekater mot dat hene met ons? Zoo ken ik gien koekebakker blive, as ik gien geld voor myn goed beur.”“Wird den kakynjebakker, sei Pieter, en gean mei in tafeltsje by de poarte stean, dêr is nin boarch.”“Dat sude mij in myn eere gaan, Pieter! Ik bin van in goede komof, want myn vader het vroedsman weest, en dan daar met in diske bij de poart te staan! Mar dat doet niks toe de zaak; geld is hier de hoofdzaak; zonder dat ken ik niet bakke, want de heuning en de granen binne duur.”“Pypkeniel, sei Pieter, “dy glêddingen, dy jimme bakke, dêr komt net folle hunich en moal by to pas, hwent ik wit wol hwer jimme dy fen gear grieme. Jimme jane yn de Maitiid, as de jiermerken bigjinne, oan de koekkreamers alderhânne gûd mei op it útsliten. Dat wirdt den bitomke en birûkt fen Jan en alleman. De modder fen de klaei, it sân fen de wâlden, de kouwedong fen de fémerken, de snufdrippen fen de kreamwiven, de tabaksyeske fen de boerefeinten, alles sit ’er op. Einlinge bigjint it to skimmeljen, en as de kreammeljue de eare der net mear op hâlde kinne mei de boarstel, den krije jimme it werom; en as dat gûd den thús komt, den smite jimme it boppe de oun, om út to droegjen. Dêr wirdt it den sa hird as bonken, en as Sinteklaes den yn it lân komt, den smite jimme al dat koekegûd, dy janhagel, sûkerkreakelingen, en bitterkoekjes, al dy dúmkes en deademansfingers, fjirderlei en spikkelaesjes en al sok reau mear, yn in great fet, en dêr komt siedend wetter oer, en dat litte jimme in nacht stean to meuken, en den wirdt dat krouske sa fyn makke as moster en dêr smite jimme hwet grou moal, dêr wy de bargen mei mêste, troch om ’er in daei fen to meitsjen, en dat is it gûd, dêr jimme de Dockumer taeimantsjes fen meitsje, dêr sa fen pocht wirdt; dêr scoe ek hunich yn komme, jawol, Pypkeniel baes!”“Dou snaak, daste biste, snaude de baes him do ta, “suuste ons gued nou ook nog lake? Nou suuste te minsten betale of de duwel sil de keers houde; daar kenste op an, ik wik it dy, hoor, of sil de duwel de keers houde.”“Lit dy de kears mar hâlde, sei Pieter do laeitsjende wei, “as er him my mar net ûnder de noas hâldt; mar aste him as dyn procureur oanstelste, dy kriget allike min jild as dou, Pypkeniel baes, hjoed net en moarn net.”“Betaal dan de helt maar eerst ris.”“Ja wol, Pypkeniel, de helte net en de fjirdepart net, Pypkeniel baes!”“Ik sil dy anders op dyn hued tromme, hoor.”“Pypkeniel”.“Ik zal dy opzitten leere, daar is nog wel regt in Fryslan.”“Pypkeniel,” sei Pieter wer.“Och ju, ik wude wel datste de pip kreegste, met dyn Pypkeniel, met drie dagen heste de deurwaarder, hoor, ofzettersbaas!”“Pypkeniel, Pypkeniel, Pypkeniel!” rôp Pieter him afternei en knipte op ’e fingers.Do de baes der út wier, sei Pieter tsjin Minne:“Sa bitelje ik myn skulden oan de oranjeljue; hwet tinkste der fen, kameraet?”Minne sei: “Ik tink ’er oer det it lân sa net bihâlden wirde kin; prinsman ef patriot, dat kin net skele, dat men skuldich is, dat moat bitelle wirde.”Pieter, dy al in moaije slok op hie, en dêr by in sterke wâldman wier, sei:“Bistou ek in patriot? In slymgast biste, en dou draechste yet ek gewear en wapens for it faderlân;” hy grypte Minne by de kraech en tromme him mei de fûsten op ’e kop op in danige wize, krekt sa lang det it wiif hjar skaette. Dat wier it twade pak bruijen, dat Minne for de saek fen de frijheit opdie. It tredde kaem yette hwet efternei.De hele saek roun dêr mei ôf, det Pieter Pypkeniel in nacht yn it hounegat ûnder de toer set waerd,—hwent hie Pieter in Oranjeman west, den hie er in giseling op folge—en det Minne in oar kertier krige, by goede froede minsken, dy prinsgesind wierne. Dêrom woe Minne dêr yn it earst de boel al wakker opskeppe mei flokken en swetsen, mar hy bidaerde gau do ’t er seach, det him neat wegere waerd. Koartom, mei fjouwer dagen wier Minne al thús yn dy húshâldinge; hy fette syn âld wirk wer op, bigoun mei to djirheinen en learde it terskjen ek. Mar nou kaem him in ongemak oer, dat him sa lang húsarrest bisoarge, det syn kameraten al ontslein wierne, do ’t hy yette mei de foet yn it kjessen siet. Dy wâldboer hie ek forskate bern. De âldste wier Wypk, in hansom jong faem fen achttjin jier, mar dy altyd mijend wier, en de eagen foardel sloech, as Minne hjar oanseach. Mar der wier yet in lyts jonge fen acht jier âld yn dy hûshâldinge. Dat wier Minne syn boartfeint, dy it gewear for him nei it appèl droech en dy wier bûten de skoalle-ûren jimmerwei om ef by him.It wier ’ris op in snein, det ’er in âld keardel fen sauntich jier, libbensliif oan syn eigen deakiste fêstneile wirde scoe, mei oare wirden, det dy âld gek trouwe scoe mei in jong fromminske fen acht-en-tweintich jier, en it is licht to bigripen, det elts nijsgjirrich wier, om dat pear to sjen. Minne gong ek mei syn boartfeint Oeble nei dy lytse tsjerke ta, om dat spektakel oan to sjen. It wier dêr sa fol, det min der gjin fûst yn stekke koe, en de minsken stiene by elkoarren op, eft it in reidmar wier. Lykwol Minne kringde der frij hwet in ein yn op, mei de lytse Oebele op it iene skouder, mar dy smiet gau syn oare skonkje oer Minne syn oare skouder en fette him mei syn beide hantsjes yn syn Brutuskop, en nou like it wol det it boike him ynbyldde, det er op hjar âlde kjedde siet, en den skopte er mei syn lytse skonkjes foarút. In great steil frouminske, dy flak foar Minne stoe, rekke dit ûnder de koarte ribben. Dat wiif wier Houck Fûlbird, sa as se neamd waerd, in kweade hynstepresser fen in wiif. Dy liet hjar net lang tergje, mar dy waerd sa fûleindich fen dat pjukken en hompen en stompen yn de siden, det se Minne út alle macht mei hjar koaihakken op ’e teannen heide en stampte, sa det hy op ’e tosken bite moast, om it net út to gûlen fen de pine. It wier slimmer as in giseling, en einlinge biet er Houck yn it skouder, det se midden ûnder de preek fen pine útrôp: “Divel, hâld op!” De Domenij, dy miende det it him rekke, dy hâldde ek op fen preekjen, mar de hounegiseler, dy tichte by Houck stie, pakte hjar beet en sette hjar ta de tsjerke út. Mar Minne moast dy hele lange jammer fen in trouprekatie mei formulier en al, mei syn tobûke teannen trochstean, hwent dy wierne sa weak stampt as seane catrine-prommen, en dêr moast er earst yet in kertiersûre mei troch de snie wadzje ear det er it hûs birikke koe. Oebleman fottele mei, en wiste net det hy de onskuldige oarsaek wier, det syn frjeon sa lompte. Do hy thús kaem, briek him it swit ta alle kanten út. Pine, lilkens, skamte, alles kaem by eltsoar om de patriotske held mismoedich to meitsjen. De minsken hiene meilijen mei de man, binamen do de hoazzen út kamen; alle teannen wierne bont en blau en bletten. It âld wiif sei: “Dêr moat sûpenbrij op mei knikelsbledden der yn, oars komt ’er de roas yn.” Sa sein sa dien. Dêr siet nou ús heldhaftige patriot mei de beide foetten yn it kjessen; mar ien ding treastte him yette, det er nou to minsten frij wier fen it appèl, hwent (ho koart it ek dûrre hie) hy hie al in wearaksel oan it soldaetsje spyljen.En nou forfolgens forboun Wypkje, de âldste dochter, syn wounen mei blomkesoalje; sa sêft gong hja der mei om eft it hjar eigen soan wier; dat joech blydskip, en do er wer gean koe waerd it frijerij.Einlinge koe Minne wer reisgje. It sêfte froede libben, dat hy by dy goede ljue lein hie, hie him goed dien. Hy woe hjar jild jaen, mar hy koe it net kwyt wirde. Dêrom joech er Oebleboi syn âld silveren horlogie ta in oantinken. En de âld boer, dy ’t er de earste dei, do er dêr oan hûs kaem, mei it hounegat driigde, omdet er út in pantsje iet dêr prins Willem yn ôfbylde stie, bitanke er nou mei triennen yn de eagen. Hertlik wier ek it ôfskied fen syn doctoresse Wypk, en de bilofte om wer to kommen waerd ek better neikomd as by folle oare soldaten. Nou joech er him wer ôf nei hûs ta, en do er ûnderwei op it Mingeltsje kaem, tichte by Snits, do liet er dêr gewear en wapens stean, hwent dat spil wier er al sêd; en hy seach ’ris even by in neef to Spears oan, en do er dêr hearde, det syn folk thús him net wakker miste, en det er licht net heel frjeonlik onthelle wirde scoe, sa tochte him bêst om earst mar ’ris nei Binnert-om to Drylst to gean. Mar do hy to Snits by de Oosterpoarte kaem, yn de skimerjoun, do stie dêr in tropke folk, en do dy syn kokarde seagen, do seine dy:“Hwet biste, boer, in prinsman ef in patriot?”“In patriot,” rôp er.“Dou kees, detste biste,” seine dy maets do, hja pakten him beet en sloegen him ’er ris helder ôf. Hy forlear der hoed en kokarde by. As in razend minske fleach er do yn de stêd op en koft in learen klappet, en dêr mei scoe Minne de Noarderpoarte út; mar dêr stoe wer in tropke folk to praten, en dy fregen him wer hwet er wier? “In prinsman,” sei de man, mar do krige hy fen syn eigen folk, de patriotten, yette helte greater pak, dek op mar; hja sloegen him bont en blau, en sa roun er mei in forwoed gemoet bûten om, de Hemdyk lâns, nei Drylst ta.It wier do ljocht-moanne wirden, en op ’e brêge to Drylst stie wer in tropke folk fen it gemienste soarte, en do dy him sa forheard oankommen seagen, do seine dy ek al gau: “Hwet biste, maet, prinsman ef patriot?”“Ik bin divels,” sei er, en sette in gesicht as in lieu.Dit holp, en hy kaem ’er onforhindere troch, en kaem after azem by Binnert-om, sa bliid as in staring, det hy al dy torminten ontkomd wier.Hy wier nou genêzen fen it patriotsjespyljen, en do er by syn âlders kaem, hie de man net folle heil mear yn hûs; dy ljue wierne to steech om sokke dingen gau to forjitten.Mei ytlike wiken gong er wer nei syn âld kertier yn de wâlden, en lyk as it giet, det fen trouwen ek wer trouwen komt, sa gong it Minne ek, hy naem Wypkjen ta syn wiif en joech him oan it arbeidzjen. It gong him goed yn de wrâld, hy wier prinsgesind noch patriotsk, bihalven as Houck Fûlbird him op ’e wei to mjitte kaem, den waerd er wer echt patriotsk yn syn gemoet.Tonei kaem Minne to Dockum to wenjen, en dêr krige hy yet in lyts ampt ef bitsjinninge fen de stêd, dat er op toffels waernimme en dêr hy aerdich fen libje koe. En do einlinge de Fransken foart gongen en it lân omkearde, do roun hy troch de stêd om, mei in Oranjestrik op ’e hoed sa great as in botses boltsje. En as de Dockumers den Oranje boven tsjin him rôpen, den rôp hy út hals en kiel werom:“Oranje boven en de Franschen er onder, “En die anders seit, die slaat de donder.”Hy wier oars yet al blau fen binnen, mar hy waerd nou giel fen bûten, om syn bitsjinning net to forliezen.MYN REIS MEI PARSOP NEI STED.Us Lânhearre forhelle my ris, det men fen parren wyn meitsje koe as oalje, en om ’t ik de romt’ fen parrebeammen yn ’t hôf hab, sei ik forline moandei tsjin myn wiif: ik scil Lânhearre de eagen ’ris útstrike. Ik naem in fetsje fol parren, en treau se twiske twa toellen út, ik liet it sop troch in broudoek rinne, en tape ’t yn in flesse. De oare moarns teach ik mei dy flesse en trije hûndert goune lânshier nei stêd.Daelk dêr ik de Easterpoarte yn stoep, stie in man mei in spaensk reid, dêr in silveren keatting oan en in passeleinen knop op siet, yn ’e hân; dy seach my oan as in earn en frege rimpen:Heb je daar water, boer?—Wetter, man! hwet wetter? frege ik.—Ziekewater, sei de man.—Yn dy flesse, mien’je? né man, dat is parsop.—Zoo, dat is wat anders, sei de man; hy seach de poarte út, en sei:het is niet best te gaan, boer.De Easterpoarte to Snits.DE EASTERPOARTE TO SNITS.Fiif húzen fierder stie in oaren ien, en dat wier der al wer:Wat heb je in die flesch, boer?—Neat Hear! sei ik.—Wat duwel, dat is in raar antwoord; jou heb er dochs wat in.—Nou ja, sei ’k, as je ’t krekt witte wolle, parsop for ús Lânhearre.—Zoo, krekt, dat is zoo, vraag excuus; in sludderich weertje, he?—en dêrmei gong hy fierder nei de poarte.Nei ’t ik op ’e Easterdyk noch in kear oanraemd wier om de flesse, kaem ik bihâlden en wol yn ús kertier op ’e pôle. Dêr sieten twa fellekeapers mei in bûterkeaper to redenearjen oer Domenijs-earlikheit, konsjinsje en gnap biteljen. Ik sette myn parsop yn ’t finsterbank en sei: dêrmei kom ik wer; ik scil my gau skearre litte.—Do ik wer kaem, seach ik in pear spjochtige keardels mei de flesse skodzjen en wrakseljen; den digere de iene der troch, en den de oare; en hja gloerden der sa fûlbandich troch eft ’er in sekje sechstehealen út to skoerren wier. Ik sei, dat is in divels wirk, hwet wolle jimme mei dy flesse?—Is ’t van jou zelfs, boer, of van jou vrouw?fregen se.—It is úzers mei eltsoar, sei ik; parsop, dat ús Lânhearre habbe scil.—Mei ien seagen se ús master mei de inketkanne reisgjen; en dêr fleagen se op ta, det se hast oer eltsoar hinne trûzelen. Bliid det ik ’er ôf wier.Heare, kasteleinske, sei ik, hwet is der dochs geande yn ’e stêd? Ik bin hjir wol ’ris mei ’n mirdefel hinne tein, det my in heal snies smouzen oan ’t baitsje hingene, ear ik de stêd troch de mist sjen koe, mar noait hab ik it sa sjoen, as hjoed mei dy flesse; miene se det de boeren de stêdsljue forjaen wolle, ef is ’t oars hwet? dat binne der nou al fiif dy oan dy flesse toarnd ha? hwet hâldt dat yn?—Ei, dat scil ik je sizze, myn goede man, sei it wyfke. Folle nearringen binne slop, en mei dat wiete waer de ierdappels djûr, en nou de bûter de hele simmer sa goekeap is, is ’t net better. Om koart to gean, wy habbe hjir rom genôch dokters, en dat scoe oars wol gean om oan ’t brea to kommen, as de mâlktapers hjar mâlke en sûpe forkoften sa se ried en foer; mar, noed fen hjar mingers steande, smite se der in treddepart wetter yn;—nou kin lyts en great it fortarre en krije selde in mismiel. Koen’ de dokters lyk as de ljue dy oansteld binne, om de iene d’oare de bûter en tsjiis ta to weagen, fen beide kanten fen ’e evenar hwet gnobje as hjar traktemint to lyts is om ’er earlik lâns to kommen, den wier it hwet oars, mar nou moatt’ se ’er op út, ef de stôk yn ’e hals; en dy de ljue de kwalen by sekfollen út it wetter oplêze kin, en bêst to foaren lige doar mei in from gesicht, dy giet ’er mei op. It is in bidroefd krús.—Ja, mar wyfke, sei ik, goede dokters habb’ jimme net licht to folle.—Dat sizz’ je wol, man, sei se, mar hwer fyn’ jy se allegearre goed, dêr sa ’n keppel binne? d’iene houn wirdt mei d’oare fûl.—In slachter, dy syn healfearntsje dêr naem en der ’ris raer mei de greate bile ynhouwe kin, sei: ik bitrou se bêst; ik hab ’ris mei in miel fen in âld baerch, dy ik d’oare deis slachte en yn ’t sâlt lein hie, nei ’n dokter west, om ris to sjen, hwet er dêr út meitsje scoe, en it earste wier:Pas vroeg man, vier dagen later had het mis weest! De patient leit, hé!Ja dokter, as in stien.Geen eetlust?—Né, dokter.—En het andere wil ook niet?Glêd dien, dokter.—De tong beslagen?—Sa ’n minsketonge habb’je noait sjoen, dêr is er dokter; en dêr mei lei ik de baergetonge op ’e tafel, en spile hakken op.T. H. H.GRêFSKRIFT.FEN IN WYNSûPER OP HIM SELME.Wyn jowt libben; for my wier hja de dea. Nea seach ik de moarnsinne mei in nofteren each. Noch binne myn bonken toarstich. Reisger! bisprinkelje myn grêf mei hwette drippen reade wyn; stek in romerfol út, en gean dyn wei.J. H. H.SOUN FORSTâN.Ien fen de soannen fen in Fryske sé-kaptein, dy hwette lamliddich fen skik en klirk by in abbekaet wier, takele him alle dagen as in jonker op. Sa stoe er fen top ta teil yn peaske-pronk ienris foar ’e spegel en sei yn him selme: “Ik bin flink fen liif en lea; de klean sitte my eft se der my om getten binne; fammen hawwe sin oan my, en ik hab jild by de rûs; hwet scoe in man as ik noch brek hawwe?” “Soun forstân, gekke loebes!” sei syn heit, dy ’t yn ’e keamer stau, en him in earbân joech, det er truzele.J. H. H.FOEKE SJOERDS.My is eris forhelle, ik wit net eft it wier is, det ús stoarjeskriuwer Foeke Sjoerds eren in lyts skoenmakkerke to Nijtsjerke wier. Dêr moasten hja in nij skoalmaster hawwe, tsjin sauntich goune yn ’t jier; hwent sa great wier dêr it traktemint. Do ’t ’er nimmen op útkaem en de Nijtsjerker bern lang for wyld roun hiene, seinen se, det baes Foeke de bern wol a-bie leare koe, en sa is Foeke Sjoerds, by brek fen better, skoalmaster to Nijtsjerke wirden. Hy bleau ’er skoenmakker by; ûnder in steand seil is ’t ommers maklik kloetsjen.Foeke Sjoerds.1713 FOEKE SJOERDS 1770Neijerhân hat er in bulte yn de âlde pompieren en stoarjes fen Fryslân om snúfd, en it sa fier brocht, det er mannich goed boek, sa wol oer de nije as âlde skiednissen fen ús lân, oan ’t ljocht brocht hat. Mar hy is net sûnder help west.Nei ’t my fen âlde ljue altiten sein is, moat er in bulte to tankjen hawn habbe oan Epo Sjuk fen Burmania, dy ’t do boargemaster fen Dokkum wier.Nou moat ik jimme noch in staeltsje sizze, dêr ’t jimme de man sa hwette út priuwe kinne. Jimme moatte den witte, det Foek-omme wier net allinne skoalmaster, mar lyk as folle tiden, koster ’er by, en as koster moast er ommers witte eft ’er preke wirde scoe ef net. Ienris, do ’t de domenij út fen hûs wier, frege in húsman him, eft ’er snein oer dei ek leard wirde scoe. “Dat wit ik net,” sei master. “As jy it net witte,” andere de boer noartich, “hwa moat it den witte?” “Der wirdt al preke, sei Foek-omme do, mar eft ’er leard wirde scil, dêr doar ik net for ynstean.”Hjir út sjenne jimme det master in finen sliper wier; hy wier oars wakkere stil en ynbânnich, en nei ’t my sein is, koe er net bêst út de wirden komme.J. H. H.IN SKOTSK MIEL.In earme heechlânner út Skotlân, dy net bêst Ingelsk koe, kaem yn Londen en krige honger. Hy sei oan immen dy ’er noch al frjeonlik útseach en him op strjitte mette, hwet er brek hie; mar dizze, sûnder him nei in bakker to bringen, sei him koart wei, hwerom er net nei inpennycookgong.Pennycookis yn Londen in man, dy de earme minsken for in bytsje jild in middeimiel klear makket; in omstik brea, in byt flêsk, in gleske bier, en dêr mei op en hinne. De heechlânner, dypennycooknet goe’ forstien hie, frege de earste de bêste, eft er him ninpennycutwize koe. Omdetto cutyn it Ingelsk knippen en snijen bitsjut, miende de man det de Skot frege nei in man dy skearde ef it hier knipte, en wiisde him nei in brabier ta. De heechlânner tikke oan ’e doar; de brabier docht op, set him del op in skearstoel, jit de bekken fol hjit wetter, makket skom mei in roune bâl fen sjippe, set de bekken foar him op it tafeltsje del, en giet do de treppen op om it skearmes to heljen. De heechlânner sette aenstons de bekken oan ’e mûle en slobbere it sjipsop yn trije swolgen op, do bigoun er op it stik sjippe om to kôgjen, dat er ek, omdet it sa glêd wier, mei in rep orbere hie. De brabier, werom kommende, seach eft er foar de kop slein wier, mar de Skot krige yn syn ienfâldichheit in dûbelstûr út ’e búse, dy er de brabier yn ’e hân treau mei dizze wirden: “Dêr is ’t jild, heite; it sop wier goed; mar dyn ierdappels binne danige kliemsk.”J. H. H.BATTHYANY’S DEAD.(UT DE OARLOCH FEN EASTENRYK JIN HONGARIJE.)1849.Hongarijes eedle lieder,Batthyany is nou wei;Krûd en lead fen kroande boalenNaem him fen dizze ierde wei.Roaf kaem by de moarderije,En men stiel syn skatten ek;’t Earst geslacht fen Hongarije,Moast yet oan de biddelsek.Magyaerske dapp’re heldenFochten Hongarije frij;Eastenryk syn roafkroätenSloegen en forjagen sy.Nou kaem Ruslân mei syn bendenUt it rûge noarden op,Om it folkenrjucht to skendenMei de koegel, mei de strop.Hwet net fluchte koe moast stjerre,Hwent genade wier der net;Mar de sultan fen TurkijeTeande yet in minsklik hert.Kristenboalen moatte leareDeugd en edelmoedichheitFen in Turk, in man mei eare:Skande for de kristenheit!Batthyany is formoardeFor de frijheit fen syn ryk;Hongarije is forplettre,Frijheitsstander laeit yn ’t slyk.Heal Europa is fol woedeOm it yslik grouwelstik;Mar de wraek komt mei syn roede:Trilje den, tyrannen, skrik!Ienris scil dy dei oanbrekke,As in swarte tongerwolk;Den scil hiel Europa opkommevFor it eedle Ongersfolk.Ja, Wandaelske tyrannije!Tink net det de wraek forjit;De eedle deaden, ja dy swije,Mar hjar geast dy libbet yet.Libbet! edele Hongaren!Spried him hiel it ierdryk oer,Fier oer de Atlantis hinneAs in helder, heilich fjûr.Hoopje, o Ongersman en Polen!Yette is it tsjustre nacht:Laeit de frijheit nou forholen,Ienris komt se onforwacht’!Grou, 2 Nov. 1849.E. H.

Laat dwazen om den vorm van ’t hoog bewind vrij kampen,Die ’t best gehandhaafd wordt, voorkomt het best ’s lands rampen.

Bilderdijk.

Lansljue!

It scoe lykje kinne, det ik mei it forhael yn dizze blêdden alle forbettering en foroaringe yn de steat fen ús lân as onnedich, ja sels as bilaeitsenswirdich yn it iepenbier ten toan stelle woe.

Né, it is my to dwaen, om ljue, dy nediger by hjar wirk binne, ôf to hâlden fen dingen, dêr hja gjin forstân fen hawwe; hwent hja binne dochs meastal to biskouwen as de smid, dy it gleone izer út it fjûr hellet, om mei swier wirk der in fatsoen oan to jaen, wylst in loaije mar slimme jonge oan de pûster stiet, om it fjûr oan to treasten.

It gemien stiet oan it ambyld en de greaten oan de pûster.

De forkiezingen binne nou hwet se wêze moatte. De deadsliep, dêr it folk tritich jier yn laein hat, is oer; der is libben yn ús folk komd, en dat is goed. Lit ús hoopje det it jinge yn oare lânnen mei bloed en geweld to rjuchte komt, hjir yn ús lân mei in sêfte en bidaerde sin yn it libben komme mei.

Der binne ljue genôch yn ús lân, dy graech seagen det jimme clubs oprjuchten, lyk as ’er ien yn dit boekje biskreaun stiet, en dy graech seagen det jimme de wevers en de skoenmakkers nei Ljouwert stjûrden, om yn de staten to sitten, en det jimme de boeren after it mjukskret wei hellen en yn den Haech brochten, om it lân mei to bistjûren, om sa dwaende de boel oer de kop to jeijen. Wêz’ foarsichtich! spegelje jimme oan de Bataefske republyk. It net fen aristocratie en fen nepotismus, dêr jimme sa lang ûnder biflapt west hawwe, is britsen; de tsjoele is stikken, mar de simmen wirde yet troch de machtigen fen it lân fêst hâlden. Fiskjes! stek net to fier yn it fjild, de snoeken loere yette.

Friezen! ik bin nou griis wirden; ik suchtsje mei jimme ûnder de twang fen forjierre ynstellingen en hege, hege lêsten, mar ik bin yette deselde as foar trije-en-tritich jier, do ik yn Heidelberch by de Burschenschaft mei fjûr en foarsje song:

“Und noch regt sich mit Adlers SchwungDer vaderländ’sche Geist,Und noch lebt die BegeisterungDie alle Ketten reisst.”1851

Minne Jorrits wier in boeresoan, dy yn Goijengamieden wenne. Syn âlders wierne bêste, froede ljue fen de âlde styl, âld gereformeard en goed prinsgesind. Mar Minne wier troch it krantsjen, dat er folle die as er to Snits kaem, en binammen troch it praet fen Binnert-om, syn memme broer, dy to Drylst wenne, alleheel en al omkeard. Hwent de swimel fen it patriotismus hie him de holle op ’e rin brocht. Hy hearde fen frijcorpsen praten, en nou learde er yn it geheim it manuael mei it gewear fen in âld sergeant, dy to Snits fen syn pensioen libbe, sa goed as er koe, en om in sûpke to krijen, learde er skermjen en it gewear to hantearjen, ef hy snei pluggen en swikjes for de brouwers en skoenmakkers, ef hy stie oan de Houkesleat to angelfiskjen om in soadtsje. As Minne den by him kaem, den wier Ferdinant—sa hjitte dy âlde Waldecker—yn de wolken; hwent hy brocht ornaris in stik spek ef in timpe tsjiis mei. Nou, alle greate en gewichtige dingen bigjinne en eindigje mei de flesse. As in minske ommers for it earst yn de widze, ef for it lêst yn de kiste lein wirdt, de drank wirdt ’er seldsom by forgetten, en sa gong it ek mei de exercitie fen Ferdinant en Minne. Der waerd den jild op ’e tafel smiten, de flesse waerd pakt en den Ferdinant op in hountsjedraf nei frou Keidel, dy de Toppenhúster boeren Tryn Skjippetyk neamden, omdet hja sa roun en sa lyts wier as in boaits. Den sei Ferdinant altyd: “Puerfrauw, keef mij kouw voor sex daiten; die ferflugte rekruten! ik heb taar weer soon tomme poerepringel, die moet ik ’t manuaal leren, taar moet in slokje pij.”

“Ja, sei Tryn, dat scherpt it boereferstân wat op. It vaiderlân mut ferdedigd wudde, in as ien it hoár lere kin, dan bin jou it, buerman, dat weet ik.”

“Tat keloof ik, puerfrauw, wier it andert do, wie ich voor jaren meine compagnie exerciren lies, da klopte mir der prins von Waldeck op de schulder, ont sagte: Ha, mein braven scherjant, deine kerle exerciren wie die engel im Himmel.”

Do waerd ’er yet in mingelen yn de flesse getten, en den waerd it manuael leard, en stapt en laden en swinkt en laden en fjûrre, sa lang as der in drip yn de flesse wier, en Minne de positie net hâlde koe, en de tonge him dûbeld yn de mûle sloech. Mar Ferdinant wier neat oars oan to sjen, as det syn noas in kleur krige as in blije bellefleur-apel, en den song dy âlde Waldecker syn gewoan sankje:

“Es zogen drei regimenter wohl über dem Rhein, etc.”

Trije dagen nei it nije jier fen 1797 stoep Minne wer ta de doar út, en eft syn folk it him al ôfrette, eft syn mem de wetterlânners al opkamen, it holp neat, hy moast nei Ferdinant om syn leksom to heljen, en do er dêr fen dinne kaem, mei in jager op stôk, do lokke in goe’ frjeon him bûten de poarte fen Snits yn invaderlandsche societeit, dy yn it geheim hâlden waerd, omdet der yet al frij hwette Oranjeljue yn Snits wennen, en oars hienen de Toppenhúster boeren der licht ek wol de kat ’ris yn smiten.

Yn dy club gong it der al nuver om ta. De president, in klokmakker út Snits, sloech mei de hammer op ’e tafel en rôp: “Stilte burgers! de hoeden af, klompen uet en de pruemkes weg. Ik ferklaar in den naam van de eene en onverdeelbare Bataafsche republiek de fergadering voor geopend; de frijheid of de guillotine! weg met de aristocraten! leve de republiek!”

Dêrop rôp de hele club Hoezee! dat it hûs dreunde. De secretaris lies de notulen fen de lêste forgaderinge; en do bigoun de klokmakker-praeses dizze koarte mar krêftige oanspraek:

“Burgers! gij allen sijt frij, maar sal die frijheid duurzaam weze, dan mut eerst it lan suwerd wurde fen aristocraten en Oranjekraaijers. Min must har de tongen to de hals uet haile, dat ze nooit weer die forfloekte kreet fan Oranje boven uetblettere konnen.”

“Dat sude in heel krewei wurde! foel him ien yn de reden; en ik bin der glad teugen, want wair suden myn kakynjes dan allegaair belande mutte, die ik alle dagen by duzenden maaik, as er so veul tongen toe de hals uet musten, want die mutte met de tonge opslikt wurde.”

“Swiich dou, met dyn kakynjes, en doen liever dat onfatsoenlijke pruemke uet dyn vreet!” snaude de president him ta.

“Ja, forfolge de man, die forflokte aristocraten! ik wude wel dat ze allegaair mar ien kop hadden.”

“En ikke niet, foel him in hoeddemakker yn de reden; “want ik hew er myn beste klanten onder, en ien hoofd daar kin gien winkel as mines fan bestaain.”—

“Swiich, burger! sei de praeses, swiich, en kom naderhan niet weer in de fergaderinge; de duwel mocht hier presidint weze, as min altyd in de reden fallen wurdt.

“Maar, forfolge de president, “der binne ook slymgasten of halve patriotten in onze fergadering, en die vrees ik meer as tien duzend prinselui buten de fergadering, al waren se zoo goed as oker; want die draeye met alle winen, en die kinne it lan nog verrade, en ten einde nou al die slymgasten uet ons fergaderingen te weren, zoo verzoeke wij alle burgers, die hier vergaderd binne, om te zweren, dat zij dat gehate en fervloekte hues van Oranje nooit ofte nimmer weêr in het lan roepe sille, en dat ze it vaderlan met goed en bloed ferdedigje sille.”

Nou frege Jan Rinkelman it wird, en dy sei: “Burgers! het voorstel, zoo even door de president gedaan, kan ik niet aan voldoen. Vechten ben ik bereid toe, mits op kosten van de republiek; ik ben zonder famielje. Maar hoewel ik het leven veil heb voor het vaderlan, zoo kan ik myn goed niet misse. Want ik hew een klein kapitaaltsje en daar wil ik mij voor in het gasthues kope, zoodra het vaderlan vrij is.”

“En ik swar net en ik fjucht net,” sei in boer, dy minnist wier.

Dy twa waerden for slymgasten forklearre en moasten de forgaderinge forlitte.

Mei sokke nuvere ynfallen dûrre dy oanspraek yet in healûre, en it is klear út dizze dingen to sjen, det der seldsom in patriot sa suver is, dy net in lyts hierke fen eigenbilang op de holle hat. Op it lêst frege de klokmakker-president eft der yet ek ien fen de burgers wier, dy it ien ef it oare foar to stellen hie. Do stoe der in grouwe boer út de Hommerts op en dy rôp:

“Ik heb nog in foorstel to dwaen.”

“It woord is aan den burger Tjipke Feikes, sei de president; stilte burgers!”

De burger brimde ’ris en swolge ’ris, en do sei er mei in bevende stimme: Ik heb namentlijk, burgers! in poest om iets ferroessele te laten, en derom sude ik dizze vergadering van burgers it foorslag dwaen om it tekkenflach, dat by mennichte út de sloten haald wurdt, by it leger van de Bataafsche republiek in te voeren en te bruken voor matrasten en dekens yn de brakken.”

Nou boarstte de hele forgadering út fen laeitsjen; bihalven de burger ef ljeaver de boer, dy it foarstel dien hie; hy forsloech ’er alleheel ûnder en winske heimelik det er mar stil yn de Hommerts bleaun wier by syn kij en skiep en wiif en bern.

Einlinge stie er in lang hear op, dat in doctor wier, in earste bysfeint, en dy der mar ’ris komd wier om it spil ’ris troch it gat to sjen, en dy patriotsje spile om de nocht. Dy striek syn hier to rjuchte en sette syn tsjokke das yn de hichte, en frege it wird, dat him dalik tastien waerd:

“Burgers! spriek er mei deftichheit, het voorstel, zoo even door ons geacht medelid, den burger Tjipke Feikes, uit de Hommerts, gedaan, hoewel niets dan eene groote bezuiniging bij het leger bedoelende en mitsdien niets dan zuivere vaderlandsliefde ademende, daar bezuiniging de eerste bron van staatsgeluk niet alleen daarstelt, maar ook van de dringendste noodzakelijkheid geworden is in deze republiek;—dit voorstel, hoe welgemeend dan ook, kan naar mijne wijze van zien niet in getreden worden, want het is bij de natuurkundigen wel bekend, dat onze sloten en stilstaande wateren van eene menigte ongedierte en ontelbare meer of minder bijtende en vergiftige insecten wemelen, welke ik in deze vergadering niet bij name zal behoeven te noemen, dewijl dit minder ter zake doet; maar waarvan men weet, dat zij jaarlijks hunne eijeren in dat dekenflag komen te leggen, welke later in diertjes van de zelfde venijnige eigenschappen zich ontwikkelen, en daar onze Bataafsche armee, volgens ingewonnen rapporten, reeds genoeg door allerhande soort van ongedierte geplaagd wordt, zoo acht ik het niet raadzaam, om deze stof in onze kazernen te brengen en ten gebruike in te voeren. Verre zij het evenwel van mij, om de welgemeendheid en den waren burgerzin van het voorstel te betwisten.

“En eindelijk verzoek ik den burger Tjipke Feikes, en allen wien zulks mogt aangaan, om zich in het vervolg, bij mogelijk voor te dragen voorstellen of bij het uitbrengen van adviezen, wel stiptelijk te houden aan het artikel van ons reglement, waarbij bepaald wordt, om in onze vergaderingen zich van de zuivere Nederduitsche taal alleen te bedienen.” Hwerop de president, dy der ek al frij hwet Snitsersk hakmak mei ûnder grjimmanke, sa read om ’e troanje waerd as in bûzekoal. Dy brocht it foarstel oer it tekkenflach al dalik yn omfrage, mar it waerd ôfstimd en lykwol wierne der yet al gekken, dy der foar stimden. De dokter die nou in foarstel, om Tjipke Feikes oan it hoofd fen in commissie to stellen, om to ûndersiikjen, yn ho fier it tekkenflach tsjinstich wêze koe for stoppen yn it kanon, ef as wirk, om de float fen de Bataefske republyk to brouwen. Dit foarstel waerd oannomd, en de commissie ek dalik oansteld. Omdet ’er nou neat mear oan de stôk wier, en de president de skram fen de dokter yet yn de mage siet, sa sloech er forheftich mei de hammer op ’e tafel en slútte de club.

Nou waerd ’er smookt en dronken, en elkoarren de holle hjit praet, de oranjeljue forwinske, en songen en rinkelroaid, in gat yn de nacht op. Einlinge om ien ûre yn de nacht, teach Minne heal salich op reis nei hûs ta, mei in laden roer op it skouder. Dy goede, bêste jonge, dy earst sêft en froed opbrocht wier, waerd troch dat patriotsjespyljen ek al drankswiet en forwyldere, en wier yn dy forgaderinge sa opfizele, det er de prins en syn hele famylje yn dy nacht wol mei syn eigen hânnen deije kind hie. En lykwol hiene dy minsken him noait nin strie oerdwers lein. Dêr stoep er hinne! It wier ien fen dy stille frjeonlike winternachten, as ’er nin fûgel mear heard wirdt, en alles yn in stille djippe sliep forsonken laeit. It ierdryk wier mei in tinne snie biditsen en op dy snie stie mansheech in kâlde, tichte mistdamp, dy alles hwet der ûnder stie onsichtber makke, en alles hwet er oan rekke mei in tsjokke rime biditsen hie, dat as sierlike fearren en franjes oan tûken en twiichjes hinge. De stille steatlike keuninginne fen de nacht, troch tûzenen stjerren as wachten omjown, dreau boppe yn de loft, om hjar ivige baen troch to rinnen, en dat hearlike toaniel to forljochtsjen.

Us jonge patriot stoep moedich it paed lâns, mar wier blyn en stom for de stille stimme fen de forhevene nachtlike natûr. Hy wier sûzich en troch dy gesprekken to forwyldere fen sinnen, om syn hert to forheffen ta de ivige oarsaek fen dit toaniel. Einling after in hikke forhefte in stille steile gestalte syn holle boppe de miste omheech. Sûnder bitinken rôp er: Werda! dat troch de stilte fen de nacht fier klonk! It skyn bleau stom, mar in lytse biweging fen de holle folge. Minne digere yet ’ris, en nou miende er det ’er in domenij after de hikke stoe mei in steek op, mei in wite bef foar, mar dêr wier it him to great ta. Nou rôp er dalik: ferdich, aan, vuur! Hy mikte en it roer gong ôf, en dêrop folge dalik in slach tsjin dy hikke oan, en do stauwen him de stikken hout om de earen, en de splinters foelen him op ’e klean. It wier syn bûrmans âlde swarte bles, dy flak foar de hikke stoe. Do hie er de earen for de rânnen fen de steek en de bles for in bef oansjoen. It beest forlear in ear fen de kop, en sloech yn de earste skrik de hikke yn grús, en fleach do as in koegel út in kanon, blazende en snuvende de finne op en del. Nou bigriep er syn mis-set dalik; hja neamden it âld sloof tonei altyd de prinseman sûnder earen, om Minne to húnjen; en as er dat tonei altyd hearre moast, den winske er wol, det de koegel it bist mar del lein hie, den wier it bidobbe en hy mei biteljen frij west; mar nou moast er it hearre sa lang as it bist libbe, en it roun for syn spektakel oan it paed. Hy slûpte nou stil troch skûrre en bûthús nei it milhûs, en it earste hwet him mette, wier de kat, dy him mei hjar sêfte siden om de skonken wreau en syn frjeonlik “uórre uórre” hearre liet. “Ja poes, sei er, “dou komst ek wol ’ris let thús, mar dat is net for frijheit en faderlân, mar for dyn eigen plezier;”—hwent hy wiste wol det er mis wier. Nou hie de feint toarst, en den dronk er ornaris kâlde kofje; mar de faem hie him to fiter hawn, en hie op de pleats, dêr it gewoanlik stoe, in pôt fol roetwetter, dat út de skoarstien dript wier, del set. Dat sette er forheftich oan de mûle, om syn hetsige mage to laven, en ear det hy it preau, hie er al trije greate swolgen nei binnen slein. Do hy it merkte, wier er razend. Hy smiet de pôt yn tûzen eleminten, en flokte sa ôfgryslik, as er oait in patriot sont Noächs tiden dien hie. Nou hong yn dat milhûs in ekster, dy praette en it hele húsgesin by de namme neame koe. Dy waerd troch dat geraes ek wekker, en dy rôp by tafal: Minne, Minne maet! Nou miende Minne yn syn heale rûs, det dit dier him biskrobbe, en hy snaude him ta: “Hâld de toet ju, dou snetterbek, ef ik scil dy ek sok gûd to drinken jaen. Men kin oan dyn giele bek wol sjen, detste ek al sa’n divelske prinseman biste. Men moast dy de stirt út it gat lûke en in kaem op ’e kop sette, en litte dy for in stûr op ’e merken bisjen.”

Do Gieltsjemoi, syn mem, dat geraes hearde,—hwent hja hie al lang wekker laein—formoanne se him om nei bêd to gean, “hwent, sei it sloof, de kij binne moarn nedich hoffene en stirtwosken to wirden, dat is alleheel en al oerkomd,” sei se.

“Stirtwaskje”, rôp Minne, “dat docht gjin patriot; mar de oranjeljue, de koppen to wasken mei it bloed fen aristocraten en de slymgasten, dat is it wirk fen in patriot. Pas jy mar op jins goudtsjeblommen, det dy net bifrieze; nacht mem! ik krûp op de bûthúsbalken.”

Sa libbe dat alle dagen hinne, mei ús patriot Minne. It wirk kearde hy de rêch ta, hy waerd lid fen it frijcorps, en as er thús kaem, den wier ’t rûzje mei syn âlders. Hwent de rûzje, dy yn de maetskippij wier, gong yn de húshâldingen oer, as hja yn sa’n hûs net allyk tochten oer de prins en ’t lân. En nou briek it Kollumer oproer los! In moaije gelegenheit for Minne, om syn moed ’ris sjen to litten, en syn âlders hûs, dêr hy dochs gjin frede mear foun, for in tiid alteast to skouderjen.

De Nationale Vergadering yn den Haech hie in commissie yn Fryslân oansteld, om de folkswapening mei kracht to bifoarderjen en troch to setten.

Dit gong yn Westergoa frij goed, mar yn Oostergoa, hwer de minsken mear oranjegesind wierne, roun dit sa flot net fen de tried. Yn Kollumerlân, it Burumerlân en yn de beide Dongeradelen kamen de ljue mar traech op, om hjar oan to jaen, ef as hja al kamen, joegen se forkearde nammen oan, om de boel yn de maling to bringen. Under oaren wier der in Abel Reitses, fen Monnikesyl, dy sette de hoarnen yn de wâl, en dy rôp mar net as Oranje-boven!

Op ’e tredde February fen it jier 1797 waerd Abel fen de witsjers oppakt, om nei it blokhús to Ljouwert brocht to wirden. Eerst waerd de man tige fêstboun en boeid nei Kollum brocht en den after de skoattels set. Nou roun heel Kollumersweach, Aldwâlde en Westergeast by hûnderten to heap, mei alderhânne moardridskip by hjar. Hja twongen alleman mei geweld, om mei hjar to gean, en kamen yn Kollum, en dêr twongen hja it bistjûr, om Abel Reitses los to litten. Hja filen syn boeijens los en twongen de siktaris de bilofte ôf, det er Abel noch nimmen oars oait ef immer wer oppakke scoe om dy saek, namentlik de Oranje-kraeijerij. De witsjers fluchtten nei Stroabos en dy stjûrden yn it geheim de commiis Leiber nei Ljouwert ta, om birjucht oan it bistjûr to jaen fen it oproer, dat der oan de gong wier.

De reisgers, dy mei it skip de jouns fen Stroabos nei Dokkum kamen, en dy ek al fen dy troepen folk sjoen hienen, forhellen dat ek al to Dokkum, en sa waerd dat gau ruchtbar yn de hele stêd. De boarger Hector Feugen, wier do commandant fen de gewapende macht yn Dockum, en dy liet dadelik in krychsrie bilizze.

Dy krychsrie wier gleon en praette nearne fen as fen strop en swird, en krûd en lead; mar de regearring fen Dockum wier bidaerder, en hie der net folle smucht op, om it bloed fen hjar brave boargerij op to offerjen for in saek, dêr hja mar heal klearrichheit fen hiene. Mar op it lêst sprong der ien fen dy hearen oerein, dat in echte patriot wier, en sei mei in krêftige stimme:

“Wat duwel, burgers, binne jimme ook vaderlanders? Halve patriotten, slymgasten binne jimme, as jimme in dizze saek niet deurtaste. Dockum wurdt nog in spot in spiktakel voor heel Fryslan, dat it nooit weest het, as jimme dat reau van Kollumerswaag niet te keer gane, in bij slot van rekening steke se Dockum nog op vier hoeken in de bran, in ons vrouwluden die hange se op!—nee, ophange? ville sille se ons nog, krekt as se hor oude peerten doene, dat prinsereau.”

“Ja burger, spriek do de boargemaster, late wy ons goed te wapen stelle, dan kenne wy dat hantsjefol boeren gerust voor de stad ofwachte, want in hon vecht nooit vuelder as op syn eigen hiem. Wy sille ons rattelwachts elk ook in geweer met kruud en lood geve.”

“Noeme jy dat in hantsjefol boeren, burger municipael? Ja wel, spriek de patriot do, duzenden binne al in de wapens, in eer dat 24 uren om binne, dan hewwe wy se al voor de stad as hagel en saad.”

Dy wirden holpene, en hja kamen ta it cordate bislút om 56 man skutterij mei in stik kanon, ûnder commando fen de stêdscommandant to stellen, en op de fyand los to gean. Folle fen dy Dockumer boargers wierne al hwette slim fen de bierbanken to rissen. It ôfskied gong ek net sûnder folle snikjen en sobjen fen de Dockumer frouljue, mar hja gongen der einlinge dochs manmoedich op los. Hie de achtbare rie fen Dockum der twa hûndert man mear hinne stjûrd, den hiene se net mei de hoas op ’e holle werom komd, en de saek hie mei in slach bislist west. Mar der siet yet ek al Oranjebloed yn Dockum, en as al it folk der út tein wier, den hiene se thús yet fen hjar eigen hounen biten wirden. De nachts om twa en trije ûre kaem dy troep to Kollum. Dêrnei kamen de commissarissen Ament en Germans út Ljouwert mei in mennich huzaren. De boarger Ament naem mei dizze troepen 66 man boeren yn Kollumersweach gefangen, en dizze hynstefilderstroep waerd to Kollum yn de tsjerke opsletten en mei in sterke wacht wol biwarre. Mar de oare deis briek it oproer wer los, en de Oranjeljue kamen by tûzenen der op ta. Luitenant Visser, dy mei in piquet Dockumer boargers op it Kollumer ferlaet stie, moast de flint skouwe, mar de commandant Feugen jage dat soadtsje mei it kanon wer afterút.

De Kollumersweachsters yn ’e tsjerke to Kollum opsletten.

DE KOLLUMERSWEACHSTERS YN ’E TSJERKE TO KOLLUM OPSLETTEN.

Yn Kollum grypten de Oranjeljue wer moed. Hja bigounen op de Dockumers to fjûrjen en mei stiennen to smiten. Hja drongen troch, en forlosten hjar makkers wer út de tsjerke. Nou wier goe rie djûr. De representant Germans hie yette wol moed, mar it gefaer groeide oan. Do spriek de representant N. W. Keuning, fen Kollum, wirden, dy in Romein út âlde tiden him net hoefde to skamjen.

“Burgers van Dockum, spriek er, “ik prijs uwen moed, maar keert in Gods naam naar Dockum terug, en laat mij en mijn huisgezin aan het noodlot over. Het is beter dat ik alleen ongelukkig worde, dan dat gij u opofferen zoudt, om mij te beschermen en dat Dockum dus verloren zoude gaan.”

Nou teagen de Dockumers yn oarder wer nei hûs ta. Hja waerden fen ter siden al ’ris oanfallen, mar kamen dochs de jouns twiske saun en acht ûre bihâlden yn Dockum oan, meast mei greate blierren ûnder de foetten. Hwet wierne dy frouljue bliid. Hwent sy hiene tocht, det hjar manljue sa mar libbensliif nei de slachtbank gongen, en nou se hjar sa gau werom yn Dockum hiene, wierne se útlitten fen blydskip. De iene sei: “Biste daar, Koen? Min kin wel sien, daste in ’t fuer weest biste; dou siest er soo keerdelachtich uet.”

De oare rôp: “Biste daar weer, keuninkje? Dou suuste van aven riezenbrij met butter en suker hewwe, hoar hartsje!” en sobben en patten op hjar om, krekt eft se tsjin de swarten oan it fjuchten west hiene.

Do waerden de brêgen ophelle, de wachten útset en de skippen yn de grêft oan de stêdskant brocht, en mar koarte tiid dêrnei kaem de troep al mei hûnderten foar de stêd. Hja gûlden en swetsten wakker, en skeaten mei goezzeroeren, dy se de Damwâldster en Geastmer ljue ôfnomd hienen, en easken de stêd op; mar dit waerd mei it kanon fen it bolwirk biändere. Earst skeaten se troch it tek fen in skûrre after de herberge bûten de wâldpoarte, det de pannen rottelen, mar dêr hiene hja de gek mei. Do jagen de Dokkumers mei it kanon in druvetros yn dy heap, en do kaem der in gejammer fen och Heare, myn earme siele! dy earme halzen! en hja fleagen troch riden en sleatten, troch strûken en struwellen nei hûs ta, sa hird as se mar koene, en smieten hjar wapens wei. Yn Kollum wier it twiske beiden rou gien oer de patriotten. De boarger representant Keuning syn hûs waerd plondere en plôke. Yn de earste pleats moast de drank en it spek en flêsk der oan, wiif en bern waerden mishanle, de man sels fluchtte op it hea, fen it hea yn it hynsterib. Jan Binnes en syn maet Tsjibbele skeukten yn it bûthús en de hynstestâl roun, om him op to speuren. Do se tichte by dy hynstestâl kamen, sei Jan Binnes: “Hwer scoe de divel nou sitte, Tsjibbele?”

“Ik wit net, sei dy do, “mar ik tink det er yn de hoannebalken fen de skûrre sit, ef det er ta it tek út fluchte is; mar aste him nou yn ’e hânnen krigeste, hwet woeste den mei him dwaen, Jan?”

“Deije woe ik dy divelske patriot, deije woe ik him, wier it antwird; “earst woe ik him libben fille, den woe ik him it grim ta de bealch úthelje, den woe ik syn termen spinne as reap en meitsje der stroppen fen om al dy patriotten en lânopfretters fen Dockum en Ljouwert der oan op to hingjen.”

Dy dêr after it hea laei yn it hynsterib scil ek wol raer to moed west hawwe; lyk as wol stiet to tinken. Lykwol, hy kaem ’er mei de skrik ôf, hwent de stâl wier tsjuster en de hynzers stienen foar him to fretten. Jan Binnes sels kaem ’er tonei sa goed net ôf, lyk as wy neijer forhelje scille.

It kanonschot to Dockum hie fiif deaden en saun swiere gekwetsten makke. Chirurgyn Stelwagen en Doctor Visscher gongen nou bûten de poarte om dy earme liders to helpen en to treasten, sa goed as it hjar kinst meibrochte, en de oare deis waerden de deaden fen de famylje ôfhelle.

En sa roun it Kollumer oproer ten ein, mar nou teagen de troepen út Ljouwert, en dy waerden oanfierd troch de colonels van Slooten en Haije Beekkerk mei kapitein Groenia. Dizze troepen hiene neat út to rjochtsjen as to iten en to drinken, hwent de boeren wierne wer yn de skulp krûpt. Hja teagen troch de wâlden en baeiden troch de klaei fen de Dongeradelen, seagen de deizen, skoarstiennen en wynkelders fen de Oranjeljue naukeurich nei, en treauwen mennich patriotske tútsjes op Oranjemûltsjes, en teagen yn frede werom nei Ljouwert, hwer det se op de fraterniteit tractearre waerden op tsjiis en brea, en spielden de mûlen lustich om mei wetter dat troch in stôk roun wier.

Nou wier it Kollumer oproer ôfroun, mar de gefolgen yette net. De neismerte wier min for folle minsken. It giseljen wier do oan de oarder fen de dei. Great tachtich minsken waerden yn it blokhûs set, ljue fen alle stânnen, dêr mar in rookje fen Oranje ef aristocratie oan wier. En Jan Binnes, dat oars gjin kwea man wier, moast der de holle by forlieze! Master Dirk van Gorkom, dy do it officie fen boal to Ljouwert hie, wier al sauntich jier âld. Hy hie oars sa folle rizenbrij en hjitte poffen útdeeld, en hy hie sa mennich troch it himpen finster sjen litten! Lykwol, de man foun him biswierd. Mar in witsjer, Hendrik Gjalts, sloech ’er de holle mei ien slach ôf det er rôlle! Sa treurich gong it der do oan beide kanten ta; dy it geweld hie, brûkte it. Ien foarbyld út de mennichte. In bline spylman, dy to Idsegahuzen Wilhelmus van Nassauwe spile, om in dûbeltsje to fortsjinjen, waerd op 8 February 1796 gisele, en twa boerefeinten, dy dat deuntsje dounse hiene, waerden net allinne gisele, mar yette fiif jier lang yn it tichthûs set der by! Is oait djûrder deuntsje dounse as dat? Hwet wirdt ’er al net in kwea forrjuchte op de namme fen dy edele heilige frijheit. Men kapte do de wapens fen de grêfstiennen en fen de poarten en tsjerken, en mennich earbiedwirdich oerbliuwsel fen âlde tiden en geslachten waerd mei in bline woede forgriemd.

Mar om nou ta ús patriot, Minne Jorrits, tobek to kommen,—dy kaem dat birjucht fen it oproer yn de earen, as in ljochtstriele fen de sinne yn de eagen fen in blineman, dy yn lange jierren de dei net sjoen hat. Troch it libben, dat hy mei de patriotten lei, wier hy thús mar in bytsje tel mear. Hy pakte gewear en wapens, en naem tachtig goune út syn kiste, teach mei it Snitser skip nei Ljouwert, en joech him dêr oan as frijwilliger, om tsjin de muiters to striden. Hy waerd dalik ûnder commando steld fen Rein Jeremias fen Belkom, colonel fen de burgerwacht fen Menaldumadeel. De troep wier hûndert man sterk en hie in fjildstik mei artilleristen by hjar.

Hja marchearren den út Ljouwert, en kamen de jouns mei hjar fjouweren by in bakker to Tietsjerk yn it kertier, dêr it hjar yn it bakhûs goed bifoel. Syn trije maets wierne Beltsommers, dy men yn de wandelinge wol ’ris de bynamme fen hountsje jowt, dat Minne net ienris wiste. En do sei de iene, dy corporael wier, tsjin Minne, det er syn broek en skoen, dy op ’e swarte wei wakker bislingere wierne, in bytsje ôfpoetse moast, ear det se op it appèl komme moasten. Minne, dy gjin commando wend wier, sei bidaerd wei tsjin de corporael: “Dat scil ik sels witte.”

“Né, sei de corporael, “dat scil ik witte, en nimmen oars, fordomde koumelker!”

Do sei Minne bidaerd wei: “Jy lykje wol wakker fen ithountsjebiten, det jy sa dalik mar bigjinne to flokken en to skelden om sa ’n wysjewasje, corporael!” hwerop dy trije Beltsommers sa razend waerden, det se him oer it bakhûs smieten, en him mei alle macht op de hûd tichelen. Mar de baes bakker naem knaphandich in skepfol gleone yeske en smiet dat op de fjouwer fjochtende patriotten. Hja fluchtten forheard en forbouwerearre it bakhûs út en hiene wirk genôch, om elkoarren it fjûr en de yeske út de klean to slaen. De corporael wier sa razend, det er mei de blanke sabel wer yn it bakhûs opfleach; mar de baes bakker helle de gleone loete út de oun, en hâldde dy de corporael foar de noas. Hjir deinsde er foar, en de rûsje waerd forfolgens yn in sûpke smoard.

Minne fielde mei dat al syn lidden wol fen dat earste pak bruijen, dat hy for de saek fen de frijheit útstien hie. Nou gong it al fierder op mei de troep, mar it oproer wier ôfroun, en it folk waerd yn de Dockumer wâlden by de boeren yn kertier lein, trije, fjouwer wiken lang, om alles op to iten, hwet los en fêst wier, en hjar op dy menear it Oranje boven roppen ôf to learen.

Minne syn earste kertier, dêr hy yn de kost kaem to lizzen, wier by Pieter Pypkeniel, dat in bijker wier, dy tagelyk ek in foech winkeltsje hie; in hjitten patriot, en dêrby in nuveren foetfeint. Op in dei, det Minne en hjar yn syn hûs ûnder eltsoarren sieten to riddenearjen oer de lânssaken en as goede patriotten de jeneverflesse oansprieken, kaem der in koekebakker út Dockum ynstappen. Dy waerd dêr frjeonlik onthelle en dalik in romer fol skonken, en Pieter snapte mar foart; mar de baes fen Dockum wier stil, en it wier eft ’er al hwet op ’e lippen hie dat der net út woe by de man. Mar do er it hert ’ris kel makke hie, sei er tsjin Pieter:

“Mar hoar ’ris, Pieter! wy sitte hier al te proeven en te kaekelen ien lang en twie breed, wy mutte ook er ris over wat anders prate. Hoe is dat met dat gladgued gaan, dat jou voorleden harst van mij kregen? Is ’t allemaal verkoft?”

“Forkoft, man? As aeijen út de koer. Om sok gûd to forkeapjen der hoart it noait oan. Hwent jy witte wol, baes, bern dy frette alles op, bihalve hinnekjitten en fjûrstiennen; hwent it iene is hjar to weak en it oare to hird.”

“Dan sude ik jou ook vrindelik versoeke om de betaling of dat jou my er heuning aan stuurden; want it jild is krap met die roerige tiden, en die achttien gulden, die kon ik nou adig inplejeere.”

“Jild? Ja wol, Pypkeniel baes! Just omdet it jild krap is, haw ik it ek krap, en nou komt dy ynkertiering derby, dy wy oan jimme oranjekraeijerij to Kollum to tankjen hawwe. As jy om jild komme, Pypkeniel baes, koekedaei!”

“Mar waar duwekater mot dat hene met ons? Zoo ken ik gien koekebakker blive, as ik gien geld voor myn goed beur.”

“Wird den kakynjebakker, sei Pieter, en gean mei in tafeltsje by de poarte stean, dêr is nin boarch.”

“Dat sude mij in myn eere gaan, Pieter! Ik bin van in goede komof, want myn vader het vroedsman weest, en dan daar met in diske bij de poart te staan! Mar dat doet niks toe de zaak; geld is hier de hoofdzaak; zonder dat ken ik niet bakke, want de heuning en de granen binne duur.”

“Pypkeniel, sei Pieter, “dy glêddingen, dy jimme bakke, dêr komt net folle hunich en moal by to pas, hwent ik wit wol hwer jimme dy fen gear grieme. Jimme jane yn de Maitiid, as de jiermerken bigjinne, oan de koekkreamers alderhânne gûd mei op it útsliten. Dat wirdt den bitomke en birûkt fen Jan en alleman. De modder fen de klaei, it sân fen de wâlden, de kouwedong fen de fémerken, de snufdrippen fen de kreamwiven, de tabaksyeske fen de boerefeinten, alles sit ’er op. Einlinge bigjint it to skimmeljen, en as de kreammeljue de eare der net mear op hâlde kinne mei de boarstel, den krije jimme it werom; en as dat gûd den thús komt, den smite jimme it boppe de oun, om út to droegjen. Dêr wirdt it den sa hird as bonken, en as Sinteklaes den yn it lân komt, den smite jimme al dat koekegûd, dy janhagel, sûkerkreakelingen, en bitterkoekjes, al dy dúmkes en deademansfingers, fjirderlei en spikkelaesjes en al sok reau mear, yn in great fet, en dêr komt siedend wetter oer, en dat litte jimme in nacht stean to meuken, en den wirdt dat krouske sa fyn makke as moster en dêr smite jimme hwet grou moal, dêr wy de bargen mei mêste, troch om ’er in daei fen to meitsjen, en dat is it gûd, dêr jimme de Dockumer taeimantsjes fen meitsje, dêr sa fen pocht wirdt; dêr scoe ek hunich yn komme, jawol, Pypkeniel baes!”

“Dou snaak, daste biste, snaude de baes him do ta, “suuste ons gued nou ook nog lake? Nou suuste te minsten betale of de duwel sil de keers houde; daar kenste op an, ik wik it dy, hoor, of sil de duwel de keers houde.”

“Lit dy de kears mar hâlde, sei Pieter do laeitsjende wei, “as er him my mar net ûnder de noas hâldt; mar aste him as dyn procureur oanstelste, dy kriget allike min jild as dou, Pypkeniel baes, hjoed net en moarn net.”

“Betaal dan de helt maar eerst ris.”

“Ja wol, Pypkeniel, de helte net en de fjirdepart net, Pypkeniel baes!”

“Ik sil dy anders op dyn hued tromme, hoor.”

“Pypkeniel”.

“Ik zal dy opzitten leere, daar is nog wel regt in Fryslan.”

“Pypkeniel,” sei Pieter wer.

“Och ju, ik wude wel datste de pip kreegste, met dyn Pypkeniel, met drie dagen heste de deurwaarder, hoor, ofzettersbaas!”

“Pypkeniel, Pypkeniel, Pypkeniel!” rôp Pieter him afternei en knipte op ’e fingers.

Do de baes der út wier, sei Pieter tsjin Minne:

“Sa bitelje ik myn skulden oan de oranjeljue; hwet tinkste der fen, kameraet?”

Minne sei: “Ik tink ’er oer det it lân sa net bihâlden wirde kin; prinsman ef patriot, dat kin net skele, dat men skuldich is, dat moat bitelle wirde.”

Pieter, dy al in moaije slok op hie, en dêr by in sterke wâldman wier, sei:

“Bistou ek in patriot? In slymgast biste, en dou draechste yet ek gewear en wapens for it faderlân;” hy grypte Minne by de kraech en tromme him mei de fûsten op ’e kop op in danige wize, krekt sa lang det it wiif hjar skaette. Dat wier it twade pak bruijen, dat Minne for de saek fen de frijheit opdie. It tredde kaem yette hwet efternei.

De hele saek roun dêr mei ôf, det Pieter Pypkeniel in nacht yn it hounegat ûnder de toer set waerd,—hwent hie Pieter in Oranjeman west, den hie er in giseling op folge—en det Minne in oar kertier krige, by goede froede minsken, dy prinsgesind wierne. Dêrom woe Minne dêr yn it earst de boel al wakker opskeppe mei flokken en swetsen, mar hy bidaerde gau do ’t er seach, det him neat wegere waerd. Koartom, mei fjouwer dagen wier Minne al thús yn dy húshâldinge; hy fette syn âld wirk wer op, bigoun mei to djirheinen en learde it terskjen ek. Mar nou kaem him in ongemak oer, dat him sa lang húsarrest bisoarge, det syn kameraten al ontslein wierne, do ’t hy yette mei de foet yn it kjessen siet. Dy wâldboer hie ek forskate bern. De âldste wier Wypk, in hansom jong faem fen achttjin jier, mar dy altyd mijend wier, en de eagen foardel sloech, as Minne hjar oanseach. Mar der wier yet in lyts jonge fen acht jier âld yn dy hûshâldinge. Dat wier Minne syn boartfeint, dy it gewear for him nei it appèl droech en dy wier bûten de skoalle-ûren jimmerwei om ef by him.

It wier ’ris op in snein, det ’er in âld keardel fen sauntich jier, libbensliif oan syn eigen deakiste fêstneile wirde scoe, mei oare wirden, det dy âld gek trouwe scoe mei in jong fromminske fen acht-en-tweintich jier, en it is licht to bigripen, det elts nijsgjirrich wier, om dat pear to sjen. Minne gong ek mei syn boartfeint Oeble nei dy lytse tsjerke ta, om dat spektakel oan to sjen. It wier dêr sa fol, det min der gjin fûst yn stekke koe, en de minsken stiene by elkoarren op, eft it in reidmar wier. Lykwol Minne kringde der frij hwet in ein yn op, mei de lytse Oebele op it iene skouder, mar dy smiet gau syn oare skonkje oer Minne syn oare skouder en fette him mei syn beide hantsjes yn syn Brutuskop, en nou like it wol det it boike him ynbyldde, det er op hjar âlde kjedde siet, en den skopte er mei syn lytse skonkjes foarút. In great steil frouminske, dy flak foar Minne stoe, rekke dit ûnder de koarte ribben. Dat wiif wier Houck Fûlbird, sa as se neamd waerd, in kweade hynstepresser fen in wiif. Dy liet hjar net lang tergje, mar dy waerd sa fûleindich fen dat pjukken en hompen en stompen yn de siden, det se Minne út alle macht mei hjar koaihakken op ’e teannen heide en stampte, sa det hy op ’e tosken bite moast, om it net út to gûlen fen de pine. It wier slimmer as in giseling, en einlinge biet er Houck yn it skouder, det se midden ûnder de preek fen pine útrôp: “Divel, hâld op!” De Domenij, dy miende det it him rekke, dy hâldde ek op fen preekjen, mar de hounegiseler, dy tichte by Houck stie, pakte hjar beet en sette hjar ta de tsjerke út. Mar Minne moast dy hele lange jammer fen in trouprekatie mei formulier en al, mei syn tobûke teannen trochstean, hwent dy wierne sa weak stampt as seane catrine-prommen, en dêr moast er earst yet in kertiersûre mei troch de snie wadzje ear det er it hûs birikke koe. Oebleman fottele mei, en wiste net det hy de onskuldige oarsaek wier, det syn frjeon sa lompte. Do hy thús kaem, briek him it swit ta alle kanten út. Pine, lilkens, skamte, alles kaem by eltsoar om de patriotske held mismoedich to meitsjen. De minsken hiene meilijen mei de man, binamen do de hoazzen út kamen; alle teannen wierne bont en blau en bletten. It âld wiif sei: “Dêr moat sûpenbrij op mei knikelsbledden der yn, oars komt ’er de roas yn.” Sa sein sa dien. Dêr siet nou ús heldhaftige patriot mei de beide foetten yn it kjessen; mar ien ding treastte him yette, det er nou to minsten frij wier fen it appèl, hwent (ho koart it ek dûrre hie) hy hie al in wearaksel oan it soldaetsje spyljen.

En nou forfolgens forboun Wypkje, de âldste dochter, syn wounen mei blomkesoalje; sa sêft gong hja der mei om eft it hjar eigen soan wier; dat joech blydskip, en do er wer gean koe waerd it frijerij.

Einlinge koe Minne wer reisgje. It sêfte froede libben, dat hy by dy goede ljue lein hie, hie him goed dien. Hy woe hjar jild jaen, mar hy koe it net kwyt wirde. Dêrom joech er Oebleboi syn âld silveren horlogie ta in oantinken. En de âld boer, dy ’t er de earste dei, do er dêr oan hûs kaem, mei it hounegat driigde, omdet er út in pantsje iet dêr prins Willem yn ôfbylde stie, bitanke er nou mei triennen yn de eagen. Hertlik wier ek it ôfskied fen syn doctoresse Wypk, en de bilofte om wer to kommen waerd ek better neikomd as by folle oare soldaten. Nou joech er him wer ôf nei hûs ta, en do er ûnderwei op it Mingeltsje kaem, tichte by Snits, do liet er dêr gewear en wapens stean, hwent dat spil wier er al sêd; en hy seach ’ris even by in neef to Spears oan, en do er dêr hearde, det syn folk thús him net wakker miste, en det er licht net heel frjeonlik onthelle wirde scoe, sa tochte him bêst om earst mar ’ris nei Binnert-om to Drylst to gean. Mar do hy to Snits by de Oosterpoarte kaem, yn de skimerjoun, do stie dêr in tropke folk, en do dy syn kokarde seagen, do seine dy:

“Hwet biste, boer, in prinsman ef in patriot?”

“In patriot,” rôp er.

“Dou kees, detste biste,” seine dy maets do, hja pakten him beet en sloegen him ’er ris helder ôf. Hy forlear der hoed en kokarde by. As in razend minske fleach er do yn de stêd op en koft in learen klappet, en dêr mei scoe Minne de Noarderpoarte út; mar dêr stoe wer in tropke folk to praten, en dy fregen him wer hwet er wier? “In prinsman,” sei de man, mar do krige hy fen syn eigen folk, de patriotten, yette helte greater pak, dek op mar; hja sloegen him bont en blau, en sa roun er mei in forwoed gemoet bûten om, de Hemdyk lâns, nei Drylst ta.

It wier do ljocht-moanne wirden, en op ’e brêge to Drylst stie wer in tropke folk fen it gemienste soarte, en do dy him sa forheard oankommen seagen, do seine dy ek al gau: “Hwet biste, maet, prinsman ef patriot?”

“Ik bin divels,” sei er, en sette in gesicht as in lieu.

Dit holp, en hy kaem ’er onforhindere troch, en kaem after azem by Binnert-om, sa bliid as in staring, det hy al dy torminten ontkomd wier.

Hy wier nou genêzen fen it patriotsjespyljen, en do er by syn âlders kaem, hie de man net folle heil mear yn hûs; dy ljue wierne to steech om sokke dingen gau to forjitten.

Mei ytlike wiken gong er wer nei syn âld kertier yn de wâlden, en lyk as it giet, det fen trouwen ek wer trouwen komt, sa gong it Minne ek, hy naem Wypkjen ta syn wiif en joech him oan it arbeidzjen. It gong him goed yn de wrâld, hy wier prinsgesind noch patriotsk, bihalven as Houck Fûlbird him op ’e wei to mjitte kaem, den waerd er wer echt patriotsk yn syn gemoet.

Tonei kaem Minne to Dockum to wenjen, en dêr krige hy yet in lyts ampt ef bitsjinninge fen de stêd, dat er op toffels waernimme en dêr hy aerdich fen libje koe. En do einlinge de Fransken foart gongen en it lân omkearde, do roun hy troch de stêd om, mei in Oranjestrik op ’e hoed sa great as in botses boltsje. En as de Dockumers den Oranje boven tsjin him rôpen, den rôp hy út hals en kiel werom:

“Oranje boven en de Franschen er onder, “En die anders seit, die slaat de donder.”

Hy wier oars yet al blau fen binnen, mar hy waerd nou giel fen bûten, om syn bitsjinning net to forliezen.

Us Lânhearre forhelle my ris, det men fen parren wyn meitsje koe as oalje, en om ’t ik de romt’ fen parrebeammen yn ’t hôf hab, sei ik forline moandei tsjin myn wiif: ik scil Lânhearre de eagen ’ris útstrike. Ik naem in fetsje fol parren, en treau se twiske twa toellen út, ik liet it sop troch in broudoek rinne, en tape ’t yn in flesse. De oare moarns teach ik mei dy flesse en trije hûndert goune lânshier nei stêd.

Daelk dêr ik de Easterpoarte yn stoep, stie in man mei in spaensk reid, dêr in silveren keatting oan en in passeleinen knop op siet, yn ’e hân; dy seach my oan as in earn en frege rimpen:Heb je daar water, boer?—Wetter, man! hwet wetter? frege ik.—Ziekewater, sei de man.—Yn dy flesse, mien’je? né man, dat is parsop.—Zoo, dat is wat anders, sei de man; hy seach de poarte út, en sei:het is niet best te gaan, boer.

De Easterpoarte to Snits.

DE EASTERPOARTE TO SNITS.

Fiif húzen fierder stie in oaren ien, en dat wier der al wer:Wat heb je in die flesch, boer?—Neat Hear! sei ik.—Wat duwel, dat is in raar antwoord; jou heb er dochs wat in.—Nou ja, sei ’k, as je ’t krekt witte wolle, parsop for ús Lânhearre.—Zoo, krekt, dat is zoo, vraag excuus; in sludderich weertje, he?—en dêrmei gong hy fierder nei de poarte.

Nei ’t ik op ’e Easterdyk noch in kear oanraemd wier om de flesse, kaem ik bihâlden en wol yn ús kertier op ’e pôle. Dêr sieten twa fellekeapers mei in bûterkeaper to redenearjen oer Domenijs-earlikheit, konsjinsje en gnap biteljen. Ik sette myn parsop yn ’t finsterbank en sei: dêrmei kom ik wer; ik scil my gau skearre litte.—Do ik wer kaem, seach ik in pear spjochtige keardels mei de flesse skodzjen en wrakseljen; den digere de iene der troch, en den de oare; en hja gloerden der sa fûlbandich troch eft ’er in sekje sechstehealen út to skoerren wier. Ik sei, dat is in divels wirk, hwet wolle jimme mei dy flesse?—Is ’t van jou zelfs, boer, of van jou vrouw?fregen se.—It is úzers mei eltsoar, sei ik; parsop, dat ús Lânhearre habbe scil.—Mei ien seagen se ús master mei de inketkanne reisgjen; en dêr fleagen se op ta, det se hast oer eltsoar hinne trûzelen. Bliid det ik ’er ôf wier.

Heare, kasteleinske, sei ik, hwet is der dochs geande yn ’e stêd? Ik bin hjir wol ’ris mei ’n mirdefel hinne tein, det my in heal snies smouzen oan ’t baitsje hingene, ear ik de stêd troch de mist sjen koe, mar noait hab ik it sa sjoen, as hjoed mei dy flesse; miene se det de boeren de stêdsljue forjaen wolle, ef is ’t oars hwet? dat binne der nou al fiif dy oan dy flesse toarnd ha? hwet hâldt dat yn?—Ei, dat scil ik je sizze, myn goede man, sei it wyfke. Folle nearringen binne slop, en mei dat wiete waer de ierdappels djûr, en nou de bûter de hele simmer sa goekeap is, is ’t net better. Om koart to gean, wy habbe hjir rom genôch dokters, en dat scoe oars wol gean om oan ’t brea to kommen, as de mâlktapers hjar mâlke en sûpe forkoften sa se ried en foer; mar, noed fen hjar mingers steande, smite se der in treddepart wetter yn;—nou kin lyts en great it fortarre en krije selde in mismiel. Koen’ de dokters lyk as de ljue dy oansteld binne, om de iene d’oare de bûter en tsjiis ta to weagen, fen beide kanten fen ’e evenar hwet gnobje as hjar traktemint to lyts is om ’er earlik lâns to kommen, den wier it hwet oars, mar nou moatt’ se ’er op út, ef de stôk yn ’e hals; en dy de ljue de kwalen by sekfollen út it wetter oplêze kin, en bêst to foaren lige doar mei in from gesicht, dy giet ’er mei op. It is in bidroefd krús.—Ja, mar wyfke, sei ik, goede dokters habb’ jimme net licht to folle.—Dat sizz’ je wol, man, sei se, mar hwer fyn’ jy se allegearre goed, dêr sa ’n keppel binne? d’iene houn wirdt mei d’oare fûl.—In slachter, dy syn healfearntsje dêr naem en der ’ris raer mei de greate bile ynhouwe kin, sei: ik bitrou se bêst; ik hab ’ris mei in miel fen in âld baerch, dy ik d’oare deis slachte en yn ’t sâlt lein hie, nei ’n dokter west, om ris to sjen, hwet er dêr út meitsje scoe, en it earste wier:Pas vroeg man, vier dagen later had het mis weest! De patient leit, hé!Ja dokter, as in stien.Geen eetlust?—Né, dokter.—En het andere wil ook niet?Glêd dien, dokter.—De tong beslagen?—Sa ’n minsketonge habb’je noait sjoen, dêr is er dokter; en dêr mei lei ik de baergetonge op ’e tafel, en spile hakken op.

T. H. H.

FEN IN WYNSûPER OP HIM SELME.

Wyn jowt libben; for my wier hja de dea. Nea seach ik de moarnsinne mei in nofteren each. Noch binne myn bonken toarstich. Reisger! bisprinkelje myn grêf mei hwette drippen reade wyn; stek in romerfol út, en gean dyn wei.

J. H. H.

Ien fen de soannen fen in Fryske sé-kaptein, dy hwette lamliddich fen skik en klirk by in abbekaet wier, takele him alle dagen as in jonker op. Sa stoe er fen top ta teil yn peaske-pronk ienris foar ’e spegel en sei yn him selme: “Ik bin flink fen liif en lea; de klean sitte my eft se der my om getten binne; fammen hawwe sin oan my, en ik hab jild by de rûs; hwet scoe in man as ik noch brek hawwe?” “Soun forstân, gekke loebes!” sei syn heit, dy ’t yn ’e keamer stau, en him in earbân joech, det er truzele.

J. H. H.

My is eris forhelle, ik wit net eft it wier is, det ús stoarjeskriuwer Foeke Sjoerds eren in lyts skoenmakkerke to Nijtsjerke wier. Dêr moasten hja in nij skoalmaster hawwe, tsjin sauntich goune yn ’t jier; hwent sa great wier dêr it traktemint. Do ’t ’er nimmen op útkaem en de Nijtsjerker bern lang for wyld roun hiene, seinen se, det baes Foeke de bern wol a-bie leare koe, en sa is Foeke Sjoerds, by brek fen better, skoalmaster to Nijtsjerke wirden. Hy bleau ’er skoenmakker by; ûnder in steand seil is ’t ommers maklik kloetsjen.

Foeke Sjoerds.

1713 FOEKE SJOERDS 1770

Neijerhân hat er in bulte yn de âlde pompieren en stoarjes fen Fryslân om snúfd, en it sa fier brocht, det er mannich goed boek, sa wol oer de nije as âlde skiednissen fen ús lân, oan ’t ljocht brocht hat. Mar hy is net sûnder help west.

Nei ’t my fen âlde ljue altiten sein is, moat er in bulte to tankjen hawn habbe oan Epo Sjuk fen Burmania, dy ’t do boargemaster fen Dokkum wier.

Nou moat ik jimme noch in staeltsje sizze, dêr ’t jimme de man sa hwette út priuwe kinne. Jimme moatte den witte, det Foek-omme wier net allinne skoalmaster, mar lyk as folle tiden, koster ’er by, en as koster moast er ommers witte eft ’er preke wirde scoe ef net. Ienris, do ’t de domenij út fen hûs wier, frege in húsman him, eft ’er snein oer dei ek leard wirde scoe. “Dat wit ik net,” sei master. “As jy it net witte,” andere de boer noartich, “hwa moat it den witte?” “Der wirdt al preke, sei Foek-omme do, mar eft ’er leard wirde scil, dêr doar ik net for ynstean.”

Hjir út sjenne jimme det master in finen sliper wier; hy wier oars wakkere stil en ynbânnich, en nei ’t my sein is, koe er net bêst út de wirden komme.

J. H. H.

In earme heechlânner út Skotlân, dy net bêst Ingelsk koe, kaem yn Londen en krige honger. Hy sei oan immen dy ’er noch al frjeonlik útseach en him op strjitte mette, hwet er brek hie; mar dizze, sûnder him nei in bakker to bringen, sei him koart wei, hwerom er net nei inpennycookgong.Pennycookis yn Londen in man, dy de earme minsken for in bytsje jild in middeimiel klear makket; in omstik brea, in byt flêsk, in gleske bier, en dêr mei op en hinne. De heechlânner, dypennycooknet goe’ forstien hie, frege de earste de bêste, eft er him ninpennycutwize koe. Omdetto cutyn it Ingelsk knippen en snijen bitsjut, miende de man det de Skot frege nei in man dy skearde ef it hier knipte, en wiisde him nei in brabier ta. De heechlânner tikke oan ’e doar; de brabier docht op, set him del op in skearstoel, jit de bekken fol hjit wetter, makket skom mei in roune bâl fen sjippe, set de bekken foar him op it tafeltsje del, en giet do de treppen op om it skearmes to heljen. De heechlânner sette aenstons de bekken oan ’e mûle en slobbere it sjipsop yn trije swolgen op, do bigoun er op it stik sjippe om to kôgjen, dat er ek, omdet it sa glêd wier, mei in rep orbere hie. De brabier, werom kommende, seach eft er foar de kop slein wier, mar de Skot krige yn syn ienfâldichheit in dûbelstûr út ’e búse, dy er de brabier yn ’e hân treau mei dizze wirden: “Dêr is ’t jild, heite; it sop wier goed; mar dyn ierdappels binne danige kliemsk.”

J. H. H.

(UT DE OARLOCH FEN EASTENRYK JIN HONGARIJE.)

1849.

Hongarijes eedle lieder,Batthyany is nou wei;Krûd en lead fen kroande boalenNaem him fen dizze ierde wei.Roaf kaem by de moarderije,En men stiel syn skatten ek;’t Earst geslacht fen Hongarije,Moast yet oan de biddelsek.Magyaerske dapp’re heldenFochten Hongarije frij;Eastenryk syn roafkroätenSloegen en forjagen sy.Nou kaem Ruslân mei syn bendenUt it rûge noarden op,Om it folkenrjucht to skendenMei de koegel, mei de strop.Hwet net fluchte koe moast stjerre,Hwent genade wier der net;Mar de sultan fen TurkijeTeande yet in minsklik hert.Kristenboalen moatte leareDeugd en edelmoedichheitFen in Turk, in man mei eare:Skande for de kristenheit!Batthyany is formoardeFor de frijheit fen syn ryk;Hongarije is forplettre,Frijheitsstander laeit yn ’t slyk.Heal Europa is fol woedeOm it yslik grouwelstik;Mar de wraek komt mei syn roede:Trilje den, tyrannen, skrik!Ienris scil dy dei oanbrekke,As in swarte tongerwolk;Den scil hiel Europa opkommevFor it eedle Ongersfolk.Ja, Wandaelske tyrannije!Tink net det de wraek forjit;De eedle deaden, ja dy swije,Mar hjar geast dy libbet yet.Libbet! edele Hongaren!Spried him hiel it ierdryk oer,Fier oer de Atlantis hinneAs in helder, heilich fjûr.Hoopje, o Ongersman en Polen!Yette is it tsjustre nacht:Laeit de frijheit nou forholen,Ienris komt se onforwacht’!

Grou, 2 Nov. 1849.E. H.

Back to IndexNext