Chapter 34

Postquam de singulis gradibus, per quos tam in spiritualibus quam in temporalibus error vbique diffunditur, tractatum hactenus existit, iam secundum quorundam opinionem tractare intendit de pedibus statue, quam Nabugodonosor viderat in sompnis, quorum videlicet pedum quedam pars ferrea, quedam fictilis, in figura deterioracionis huius mundi extiterat, in quam nos ad presens tempus, quod est quodammodo in fine seculi, euidencius devenimus. Et primo ferri significacionem declarabit.

Incipit liber Septimus.

Capm. i.Quod solet antiquis nuper latitare figuris,Possumus ex nostris verificare malis:Quod veteres fusca sompni timuere sub vmbra,Iam monstrat casus peruigil ecce nouus.Nunc caput a statua Nabugod prescinditur auri,Fictilis et ferri stant duo iamque pedes:Nobilis a mundo nunc desinit aurea proles,Pauperies ferri nascitur atque sibi.Non modo magnanimi volat inclita fama per orbem,590Cuius honor mundo congruit atque deo:10Non modo pauperibus spergit sua munera largus,Nec fouet in mensa vix modo diues eos:Vix pietate modo nudos quis vestit egenos,Nec capit hospicio quos scit egere vagos.Non manet obtrusis qui carcere vult misereri,Sana nec infirmos que iuuat vlla manus:Inter discordes antiqum fedus amorisNon est ad presens qui reparare venit.Nunc tamen esse duas specialius estimo causas,Ex quibus hic mundus desinit esse bonus.20Harum luxuria reperitur in ordine prima,Ex qua torpor hebes nascitur atque quies.Sic causatur ea miles modo tardus ad arma,Quem mulier thalamis mulcet amore suis;Et clauduntur ea cleri communiter ora,Quod nequit ipse modo psallere vota deo.Concilium Balaam nos vicit per mulieres,591Vnde deo moto plebs sua quassa perit.Altera set causa nunc temporis astat auara,Que fouet invidiam semper in orbe nouam.30Hec predat, pugnat, occidit iuraque falsat,Quod nequit a bello pax reuenire suo:Exterius domini tractant bona pacis auari,Set tamen interius stant sibi bella prius.Dum poterit guerra plus pace recondere lucra,Nescit auaricia pacis amare bona:Nec sinit invidia tua te michi ferre quieta,Lacrima namque mea ridet in aure tua.Nil tibi si populus plangat sua dampna subactus,Dum commune malum dat tibi ferre lucrum.40Sic et auaricia procerum se subdere cordaDicit, et hii dicunt subdere iura volunt:Sic honor ingenuus descessit victus ab auro,592Ad loca iusticie nec revenire studet:Sic patet ydropicus nummorum gustus auari;Dum bibit, inde sitis appetit ipsa magis:Sic census non diues habet, set habetur ab ipsis,Sic dominus seruo seruit et ipse suo:Sic viget ipse foris diues, tamen intus egenus;Sic habet ipse nichil, dum nichil omne putat.50Saxea duricies mentisque liquescere nescit,Nec pietatis ope soluitur inde gelu:Pauperis in lacrimis deridet, vultque laborePauperis oppressi ferre quieta sibi.Sic etenim nummis animus sepelitur auari;Hos habet ipse deos, nec scit habere deum.

Capm. i.

Quod solet antiquis nuper latitare figuris,

Possumus ex nostris verificare malis:

Quod veteres fusca sompni timuere sub vmbra,

Iam monstrat casus peruigil ecce nouus.

Nunc caput a statua Nabugod prescinditur auri,

Fictilis et ferri stant duo iamque pedes:

Nobilis a mundo nunc desinit aurea proles,

Pauperies ferri nascitur atque sibi.

Non modo magnanimi volat inclita fama per orbem,590

Cuius honor mundo congruit atque deo:10

Non modo pauperibus spergit sua munera largus,

Nec fouet in mensa vix modo diues eos:

Vix pietate modo nudos quis vestit egenos,

Nec capit hospicio quos scit egere vagos.

Non manet obtrusis qui carcere vult misereri,

Sana nec infirmos que iuuat vlla manus:

Inter discordes antiqum fedus amoris

Non est ad presens qui reparare venit.

Nunc tamen esse duas specialius estimo causas,

Ex quibus hic mundus desinit esse bonus.20

Harum luxuria reperitur in ordine prima,

Ex qua torpor hebes nascitur atque quies.

Sic causatur ea miles modo tardus ad arma,

Quem mulier thalamis mulcet amore suis;

Et clauduntur ea cleri communiter ora,

Quod nequit ipse modo psallere vota deo.

Concilium Balaam nos vicit per mulieres,591

Vnde deo moto plebs sua quassa perit.

Altera set causa nunc temporis astat auara,

Que fouet invidiam semper in orbe nouam.30

Hec predat, pugnat, occidit iuraque falsat,

Quod nequit a bello pax reuenire suo:

Exterius domini tractant bona pacis auari,

Set tamen interius stant sibi bella prius.

Dum poterit guerra plus pace recondere lucra,

Nescit auaricia pacis amare bona:

Nec sinit invidia tua te michi ferre quieta,

Lacrima namque mea ridet in aure tua.

Nil tibi si populus plangat sua dampna subactus,

Dum commune malum dat tibi ferre lucrum.40

Sic et auaricia procerum se subdere corda

Dicit, et hii dicunt subdere iura volunt:

Sic honor ingenuus descessit victus ab auro,592

Ad loca iusticie nec revenire studet:

Sic patet ydropicus nummorum gustus auari;

Dum bibit, inde sitis appetit ipsa magis:

Sic census non diues habet, set habetur ab ipsis,

Sic dominus seruo seruit et ipse suo:

Sic viget ipse foris diues, tamen intus egenus;

Sic habet ipse nichil, dum nichil omne putat.50

Saxea duricies mentisque liquescere nescit,

Nec pietatis ope soluitur inde gelu:

Pauperis in lacrimis deridet, vultque labore

Pauperis oppressi ferre quieta sibi.

Sic etenim nummis animus sepelitur auari;

Hos habet ipse deos, nec scit habere deum.

Hic loquitur contra istos auaros omni ferro in hoc precipue tempore duriores, quorum diuicie, nisi participentur, nullius, vt dicit, possunt esse valoris.

Capm. ii.Heu! quid opes opibus cumulat qui propria querit,Cum se nemo queat appropriare sibi?Nil possessus habet, quia quisquis habetur habereNulla potest; se non possidet, ergo nichil.60Seruit habens habitis, nec habet set habetur, auarumCensus habet, domino predominantur opes.Cum nequeas tuus esse, tuum nichil est; suus esseNemo potest, igitur est nichil hoc quod habes.Si quis enim dominum rerum sibi subdit, et ipsaRes serui domini dicitur esse sui:Euicto seruo sequitur possessio seruum,Et cedunt domino seruus et eius opes:Adquirit domino, nil adquirit sibi seruus;Quicquid habet, dominum constat habere suum.70Seruus auaricie sibi non dominatur, abutensArbitrio proprio proprietate caret.Cum proprium nichil esse scias, est danda facultas,Queque retenta nocent, particulata iuuant.Nullus enim poterit veraciter esse beatus,Qui sua cum socio participare nequit.Qui dare nulla potest, satis ipsum constat egere;Cum desit cui det, diues egenus erit;Diues in hoc quod habet, set semper egenus in illo,Quod non sit cum quo participabit opes.80Si tibi sit rerum possessio larga, nec vllusSit tua cui dones, copia nulla tibi:Si tibi sit facies, sit honor, sit forma, sit altaMens tibi, si tamen hoc nesciat alter, eges.Dispensa quod habes, vt consulit vsus, ad vsum,Non ad auaricie pabula confer opes:Da nudis, da pauperibus de pinguibus vti;593Pingit amiciciam commoditatis amor.Cum bona cuncta regas, vel ad esum sunt vel ad vsum;Velle tuum rebus vtere sicut habes.90Instat auaricia set tanta modo, quod ad auresDiuitis est nichilum quod mea scripta ferunt.Non modo magnates tantum fore constat auaros,Hos set vulgares nouimus esse reos.Vt gallina suum granis iecur implet habundum,De minimis magnum sumit et ipsa cibum,Striccius hic nummos imbursat et auget auarus,Nil sibi tam modicum, quin dat habere lucrum.Iniungit proprio talis ieiunia ventri,Vt pariat loculus fercula plura suus.100Ferreus ille tenax sua seruat corde tenaciPropria, quod nullus participabit eis;Perdidit et cordis clauem, qua vult pietatisOfficium claudi, ne deus intret ibi.Sic nequit ipse suis sibi sumere gaudia questis;Omnia dumque tenet, nec sibi quicquid habet.Pectora sic ferri gestant homines quasi cuncti,Dum caput a statua decidit ecce sua.Aurea que fuerant iam ferrea tempora constant;Ferrea condicio sic manet inque viro:110Aureus atque modus probitatis, quem colueruntPatres, nunc cupido deperit ecce modo.Plus cupiens miser est, non qui minus optinet; immoQui sibi contentus est, habet ipse satis.Diuitis autem diuicias non dampno, set illasApprobo, si dentur quando requirit opus:Non quia diues habet nummos, culpabitur, immoSe quia nec fratres non iuuat inde suos.Si sibi larga manus foret, vnde pararet egentiPartem, tunc laude mammona digna foret:120Se tamen vnde iuuet alios vel, diues in orbeVix hodie viuit, qui sibi seruat opes.Sermo, ‘Tene quod habes,’ qui scribitur Apocalipsi,Iam sua completi iura vigoris habet:Iam noua sunt silicis circum precordia vene,594Et rigidum ferri semina pectus habet.Pauperis ex clamore sonos non percipit, immoDiues in auditu fingitur esse lapis.Tempus erit quo tu, qui nunc excludis egentes,Ibis in extrema pauper egendo loca.130Ad ferrum, secla, iam vos venistis ab auro,Et magis est vile, nobile quicquid erat:Posterior partes superatque cupido priores,Nec scit honor solium, quod solet esse suum.

Capm. ii.

Heu! quid opes opibus cumulat qui propria querit,

Cum se nemo queat appropriare sibi?

Nil possessus habet, quia quisquis habetur habere

Nulla potest; se non possidet, ergo nichil.60

Seruit habens habitis, nec habet set habetur, auarum

Census habet, domino predominantur opes.

Cum nequeas tuus esse, tuum nichil est; suus esse

Nemo potest, igitur est nichil hoc quod habes.

Si quis enim dominum rerum sibi subdit, et ipsa

Res serui domini dicitur esse sui:

Euicto seruo sequitur possessio seruum,

Et cedunt domino seruus et eius opes:

Adquirit domino, nil adquirit sibi seruus;

Quicquid habet, dominum constat habere suum.70

Seruus auaricie sibi non dominatur, abutens

Arbitrio proprio proprietate caret.

Cum proprium nichil esse scias, est danda facultas,

Queque retenta nocent, particulata iuuant.

Nullus enim poterit veraciter esse beatus,

Qui sua cum socio participare nequit.

Qui dare nulla potest, satis ipsum constat egere;

Cum desit cui det, diues egenus erit;

Diues in hoc quod habet, set semper egenus in illo,

Quod non sit cum quo participabit opes.80

Si tibi sit rerum possessio larga, nec vllus

Sit tua cui dones, copia nulla tibi:

Si tibi sit facies, sit honor, sit forma, sit alta

Mens tibi, si tamen hoc nesciat alter, eges.

Dispensa quod habes, vt consulit vsus, ad vsum,

Non ad auaricie pabula confer opes:

Da nudis, da pauperibus de pinguibus vti;593

Pingit amiciciam commoditatis amor.

Cum bona cuncta regas, vel ad esum sunt vel ad vsum;

Velle tuum rebus vtere sicut habes.90

Instat auaricia set tanta modo, quod ad aures

Diuitis est nichilum quod mea scripta ferunt.

Non modo magnates tantum fore constat auaros,

Hos set vulgares nouimus esse reos.

Vt gallina suum granis iecur implet habundum,

De minimis magnum sumit et ipsa cibum,

Striccius hic nummos imbursat et auget auarus,

Nil sibi tam modicum, quin dat habere lucrum.

Iniungit proprio talis ieiunia ventri,

Vt pariat loculus fercula plura suus.100

Ferreus ille tenax sua seruat corde tenaci

Propria, quod nullus participabit eis;

Perdidit et cordis clauem, qua vult pietatis

Officium claudi, ne deus intret ibi.

Sic nequit ipse suis sibi sumere gaudia questis;

Omnia dumque tenet, nec sibi quicquid habet.

Pectora sic ferri gestant homines quasi cuncti,

Dum caput a statua decidit ecce sua.

Aurea que fuerant iam ferrea tempora constant;

Ferrea condicio sic manet inque viro:110

Aureus atque modus probitatis, quem coluerunt

Patres, nunc cupido deperit ecce modo.

Plus cupiens miser est, non qui minus optinet; immo

Qui sibi contentus est, habet ipse satis.

Diuitis autem diuicias non dampno, set illas

Approbo, si dentur quando requirit opus:

Non quia diues habet nummos, culpabitur, immo

Se quia nec fratres non iuuat inde suos.

Si sibi larga manus foret, vnde pararet egenti

Partem, tunc laude mammona digna foret:120

Se tamen vnde iuuet alios vel, diues in orbe

Vix hodie viuit, qui sibi seruat opes.

Sermo, ‘Tene quod habes,’ qui scribitur Apocalipsi,

Iam sua completi iura vigoris habet:

Iam noua sunt silicis circum precordia vene,594

Et rigidum ferri semina pectus habet.

Pauperis ex clamore sonos non percipit, immo

Diues in auditu fingitur esse lapis.

Tempus erit quo tu, qui nunc excludis egentes,

Ibis in extrema pauper egendo loca.130

Ad ferrum, secla, iam vos venistis ab auro,

Et magis est vile, nobile quicquid erat:

Posterior partes superatque cupido priores,

Nec scit honor solium, quod solet esse suum.

Hic loquitur de statue secunda parte pedum, que fictilis et fragilis erat, et de eiusdem partis significacione.

Capm. iii.Vltima per terras superest modo fictilis etas,Vnde pedes statue dant michi signa fore.Non cicius figuli fragilis nam fictilis ollaRupta fit in testas, dum lapis angit eas,Quin plus condicio fragilis temptata virorumRupta iacet vicii de grauitate sui.140Fictilis est laicus, set fictilior modo clerusEius in exemplis causat agenda malis:Sic sacra scripta caro conscribitur vndique mundo,Littera quod Cristi nulla videtur ibi.Qui iubet vt carnem vincamus, cernere victumPossumus, et doctum spernere dogma suum.Clerus habet voce sibi nomen spirituale,Spiritus in carnem vertitur ipse tamen:Carnis enim vicia sunt sic communiter acta,Quod de continuis vix pudet vsus eis.150Fit quasi nunc mulier hominis dominus que magister,Vir fit et ancilla subdita, prona, pia:Debilis in fortem ruit et vecordia vincit,Qui foret et sapiens, fictilis ipse cadit.Preuia dum clerus Veneris vexilla subibit,Iam Venus a tota gente tributa petit.Gallica peccata, nuper quibus hii ceciderunt,Clamant iam nostras intitulare domos:Nunc licet alterius sponsam quod quisque frequentetEst status ingenui, dicitur illud amor.595160Non erit hoc laicis vicium set gracia magna,Dum sit adulterio magnificatus homo,Dummodo sponsa stuprum perquirit adultera donis:Soluet ob hoc sponsus, qui luet illud opus.Sic se nunc homines vendunt, quasi sint meretrices,Prospera dum Veneris larga sit illa manus:Sic sub mendaci specie grossantur amoris,596Perque nephas tale lucra pudenda petunt.Set qui de clero sponsam promotus adoptat,Plura dabit Veneri, sit quod adulter ibi:170Pauper enim frater capit hic quod ibi dabit, et sicAut dans aut capiens proficit ille magis.In causa fragili sic causat fictilis etas,Quo nunc de facili frangitur omnis homo.Ficta set ypocrisis fraudes celare latentesTemptat, et occulto turpia plura facit:Sic viget in facie ficti palloris honore,Macrior vt vultus sordida facta tegat:Set neque iusticia maxillas mentis adornat,Immo placens mundo fert maledicta deo.180Sic vrtica rose faciem furatur, etauriSub specie plumbum dat latitaredolum:597Sic latet iniustum sub iusto, sic maledictumSub sancto, quescelus sub recolente fidem:598Virtutum clamidem foris induit, interioremContegat vt culpam, ne quis abhorret eam.Sic foris apparetrutilans albedo, set intus599Omnis spurcicie tecta nigredo latet:Sicquasi vox pacis odium blanditur ad aures,600Os dat amicicias mensque timenda minas;190Sicque columbinis stat pennis coruus amictus,Turturiset falcofingithabere modum:601Sic animus Sathane gerit aspectum Gabrielis,Est caput ancille, cauda set anguis erit:Sic mellita bona visu tibi monstrat aperta,Que si gustabis, sunt tibi mirra magis.Disce quod ypocrisis est demonis archa, reclusumSub qua peccati continet omne nephas.Non acus abscondi valet in sacco, set ad extraFeruidus ex stimulo quod videatur agit;200Nec latet ypocrisis ita quod non se manifestat,Et sua quod virtus non viciata patet;Hocque sui vicium vicii vult pandere glosam,Dum furit impaciens, ira reuelat eum:Mendacisque diu pietatis fallitur vmbra,Tam cito, cum grauius quid sibi ferre velis.Sic lupus agnelli tectus sub vellere dentesNudat, et infecta pandit operta mala:Sub vicii taxa sic virtus victa laborat,Liber et a seruo nil modo iuris habet.210Ad placitum viciis laxantur frena pudoris,Vt tollant gratam moribus ire viam.Sic ego concludo breuiter, virtus quod vbiqueSubiacet, et vicium scanna priora tenet:Omnis et econtra fallit modo regula versa,Sunt et in orbe nouo cuncta referta dolo.

Capm. iii.

Vltima per terras superest modo fictilis etas,

Vnde pedes statue dant michi signa fore.

Non cicius figuli fragilis nam fictilis olla

Rupta fit in testas, dum lapis angit eas,

Quin plus condicio fragilis temptata virorum

Rupta iacet vicii de grauitate sui.140

Fictilis est laicus, set fictilior modo clerus

Eius in exemplis causat agenda malis:

Sic sacra scripta caro conscribitur vndique mundo,

Littera quod Cristi nulla videtur ibi.

Qui iubet vt carnem vincamus, cernere victum

Possumus, et doctum spernere dogma suum.

Clerus habet voce sibi nomen spirituale,

Spiritus in carnem vertitur ipse tamen:

Carnis enim vicia sunt sic communiter acta,

Quod de continuis vix pudet vsus eis.150

Fit quasi nunc mulier hominis dominus que magister,

Vir fit et ancilla subdita, prona, pia:

Debilis in fortem ruit et vecordia vincit,

Qui foret et sapiens, fictilis ipse cadit.

Preuia dum clerus Veneris vexilla subibit,

Iam Venus a tota gente tributa petit.

Gallica peccata, nuper quibus hii ceciderunt,

Clamant iam nostras intitulare domos:

Nunc licet alterius sponsam quod quisque frequentet

Est status ingenui, dicitur illud amor.595160

Non erit hoc laicis vicium set gracia magna,

Dum sit adulterio magnificatus homo,

Dummodo sponsa stuprum perquirit adultera donis:

Soluet ob hoc sponsus, qui luet illud opus.

Sic se nunc homines vendunt, quasi sint meretrices,

Prospera dum Veneris larga sit illa manus:

Sic sub mendaci specie grossantur amoris,596

Perque nephas tale lucra pudenda petunt.

Set qui de clero sponsam promotus adoptat,

Plura dabit Veneri, sit quod adulter ibi:170

Pauper enim frater capit hic quod ibi dabit, et sic

Aut dans aut capiens proficit ille magis.

In causa fragili sic causat fictilis etas,

Quo nunc de facili frangitur omnis homo.

Ficta set ypocrisis fraudes celare latentes

Temptat, et occulto turpia plura facit:

Sic viget in facie ficti palloris honore,

Macrior vt vultus sordida facta tegat:

Set neque iusticia maxillas mentis adornat,

Immo placens mundo fert maledicta deo.180

Sic vrtica rose faciem furatur, etauri

Sub specie plumbum dat latitaredolum:597

Sic latet iniustum sub iusto, sic maledictum

Sub sancto, quescelus sub recolente fidem:598

Virtutum clamidem foris induit, interiorem

Contegat vt culpam, ne quis abhorret eam.

Sic foris apparetrutilans albedo, set intus599

Omnis spurcicie tecta nigredo latet:

Sicquasi vox pacis odium blanditur ad aures,600

Os dat amicicias mensque timenda minas;190

Sicque columbinis stat pennis coruus amictus,

Turturiset falcofingithabere modum:601

Sic animus Sathane gerit aspectum Gabrielis,

Est caput ancille, cauda set anguis erit:

Sic mellita bona visu tibi monstrat aperta,

Que si gustabis, sunt tibi mirra magis.

Disce quod ypocrisis est demonis archa, reclusum

Sub qua peccati continet omne nephas.

Non acus abscondi valet in sacco, set ad extra

Feruidus ex stimulo quod videatur agit;200

Nec latet ypocrisis ita quod non se manifestat,

Et sua quod virtus non viciata patet;

Hocque sui vicium vicii vult pandere glosam,

Dum furit impaciens, ira reuelat eum:

Mendacisque diu pietatis fallitur vmbra,

Tam cito, cum grauius quid sibi ferre velis.

Sic lupus agnelli tectus sub vellere dentes

Nudat, et infecta pandit operta mala:

Sub vicii taxa sic virtus victa laborat,

Liber et a seruo nil modo iuris habet.210

Ad placitum viciis laxantur frena pudoris,

Vt tollant gratam moribus ire viam.

Sic ego concludo breuiter, virtus quod vbique

Subiacet, et vicium scanna priora tenet:

Omnis et econtra fallit modo regula versa,

Sunt et in orbe nouo cuncta referta dolo.

Hic loquitur adhuc vlterius de miseriis que in pedum statue diuersitate nouissimis iam temporibus eueniendis figurabantur: dicit enim quod ea que nuper condicionis humane virtuosa fuerant, in suum modo contrarium singula diuertuntur.

Capm. iiii.Res fit amara modo dulcis, fit dulcis amara,Fedaque fit pulcra, deficit ordo quia:602Fit scola nunc heresis, fiunt peccataque mores,Fit dolus ingenium, raptaque preda lucrum:220Fit sacer ordo vagus, fingens ypocrita sanctus,Magniloqus sapiens, stultus et ipse silens:Confessor mollis peccator fit residiuus,Verba satis sancta, facta set ipsa mala.Custodit vulpis modo pullos et lupus agnos,Perdices nisus lignaque sicca focus.Doctores vicia mendaciasuntque prophete;Fabula ficta placet, litera sacra nichil:Displicet expediens doctrina, set illa voluptasDictorum Veneris gaudet in aure satis.230Nunc amor est luxus, et adulterium modo nubit,Et iubet incestus iura pudica michi:In vulgum clerus conuertitur, et modovulgusIn forma cleri disputat acta dei.Sunt serui domini, sunt et domini modo serui;Qui nichil et didicit, omnia scire putat:Rusticus ingenui se moribus assimilari603Fingit, et in veste dat sua signa fore;Isteque se miserum transfert gentilis in illum,Vultque sui vicii rusticitate frui.240Sic modus est pompa, probitas iactancia, risusScurrilitas, ludus vanus et absque deo.Nunc fautor scelerum specialis habetur, et obstansAlterius viciis est inimicus ei:Nunc magis est carus vir blandus in aure pervngens,Et duplex lingua rethor habetur ea.Nunc puer impubes sapiencior est CitheroneRegis in aspectu, plusque Catone placet:Blandicieque sue nunc gestant premia lingue,Quas mundi proceres magnificare vides.250Absit honor cunctis nisi lingue, que velut EcchoAuribus in regis consona verba sonat.Quod culpas culpat, quod laudas laudat et ipse,Quod dicis dicit, quod colis ipse colit.Rides, arridet: fles, flebit: semper et equasImponet leges vultibus ipse tuis.604Premia iudicium Philemonis nulla meretur,Dum tamen hoc verum sit quod ab ore refert.Quem prius infantem texit pastoria pellis,Iam subito blanda sindone verba tegunt.260Curia nulla suum veterem conseruat honorem,Vrbs neque iusticiam, terra nec vlla fidem.Sunt magis arma forum quam nobilitas, quibus illeGarcio sutoris nunc galeatus adest:Fuluus iam talus nimis est communis, eoqueNon honor est armis vt solet esse prius:Namque superbus inops, dum non habet vnde superbeSe regat, ex predis viuit vbique suis.Debilitas regni surgit, vires requiescunt,605Sic paleas multas granaque pauca vides:270Corda latent leporum, panduntur et ora leonum,Aurea nunc verba plumbeus actus habet.Nuncque solent homines consumere larga loquendoTempora, sermoni deficiente die;Et bona, que regnum concernunt, vtilioraDiscordes animo posteriora sinunt.Factis de nostris hodie conuertitur in cras,Dicuntur facta que peragenda manent.Nunc aliena sibi vult regna superbia subdi,Que vix in proprio stat semituta solo.280Bella tonat valide thalamis audacia lingue,Vecors set campis non mouet illa manus:Sub facie guerre nos multant vndique taxe,Vniusque lucro milia dampna scio.Libertas solita nuper modo fertur auara,Et magis ingrata condicione grauat:Omnia pre manibus promittit premia seruis,Nec memoratur eo, cum bene fecit homo.Nil vetus exemplo nunc regula sufficit, immoActa loco iuris ammodo velle reget.290Est modo fel mellis, et liuor amoris ad instar;606Quod patet exterius, hoc nichil intus habet.Vox leuis illa Iacob, Esau manus hispida nuperFallebant, set ob hoc signa futura dabant:Quicquid verba ferunt modo nam bonitatis ad aures,Cum probat illud opus actus, iniqua gerit.Cessit iusticia cessitque fides sociata,Fraus, dolus atque suum iam subiere locum.Nunc socii luctus socio velut organa plaudunt;Vnus si presit, invidet alter ei.300Ex dampno fratris frater sua commoda querit,Et soror ad laudem raro sororis agit:Filius in matre iam sentit habere nouercam,Sentit et hec nati plurima facta doli:Filia maternos actus detractat, et ipsaMater iam natam spernit et odit eam.Filius ante diem patrios iam spectat in annos,Nec videt ex oculis ceca cupido suis:Sit licet ipse parens, natis minus impius ipseNon est, nec cordis viscera suplet eis:310Nullus amor parcit cuiquam quem ledere possit;Quod voluere duo, tercius esse negat.Plebs sine iure manet, non est qui iura tuetur,Non est qui dicat, ‘Iura tenere decet.’Viuitur ex rapto, vix hospes ab hospite tutus,Nec socer a genero, dum vacat ipse lucro.Tempore nunc plures odio remanente salutant,Tempus et ad vomitum ruminat ira suum:Facta mouent odium, facies exorat amorem,Oscula pretendit os, manus atque ferit.320Pectoribus mores tot sunt quot in orbe figure,Nec longum stabile quid bonitatis habent:Vtque leues Protheus sese tenuauit in vndas,Nunc leo, nunc arbor, nunc erat hircus, aper,Sic modus ad presens hominum mutabilis extat,Nec scio quo possum firmus adire gradum.Vacca sit an taurus non est cognoscere promptum,Pars prior apparet, posteriora latent:Sic prima facie non est cognoscere verbum;Qui nichil occultat, pondera finis habet.330Dum fueris felix, plures numerantur amici,Aspera si fuerint tempora, solus eris:Vt lepus in variis fugiens se munit in aruis,Errat et in nulla sede moratur amor.Tempore creuit amor antiquo, set resolutusVix vltra quo nunc progrediatur habet:Illud amicicie quondam venerabile nomenCessit, et in questu pro meretrice sedet.Orbis honorifici periunt exempla prioris,Et nichil est de quo iam sit habenda fides.340Nunc amor est solus, nec sentit habere secundum,Stans odioque tibi diligit ipse tua.Sic est quod non est lepus et leporarius vnum;Nescio quod video, sum neque cecus ego.Est odium commune modo, set amor quasi fenixPer loca deserta solus in orbe latet.Est nocuum ferrum ferroque nocencius aurum,Cuius nunc bello sternitur omnis homo.Quid modo, cumque manus mentitur dextra sinistre,Dicam, numquid homo credet id ipse sibi?607350Omnibus in causis, vbi commoda sunt ve voluptas,Nunc modus est que fides non habuisse fidem:Sicque pedum statue duplex variata figuraQuam varios hominum signat in orbe dolos.Vndique dampna fluunt, quod in isto tempore liberNescio pacificis quo fruar ipse viis.Expers invidie paupertas sola manebit,Quam supplantare nullus in orbe studet.O miser et felix pauper, qui liber vbiqueCum requie mentis absque pauore manes!360‘O mundus, mundus,’ dicunt, ‘O ve tibi, mundus,Qui magis atque magis deteriora paris!’Quid sibi sit mundus igitur, que forma vel eius,Que vel condicio, singula scire volo.

Capm. iiii.

Res fit amara modo dulcis, fit dulcis amara,

Fedaque fit pulcra, deficit ordo quia:602

Fit scola nunc heresis, fiunt peccataque mores,

Fit dolus ingenium, raptaque preda lucrum:220

Fit sacer ordo vagus, fingens ypocrita sanctus,

Magniloqus sapiens, stultus et ipse silens:

Confessor mollis peccator fit residiuus,

Verba satis sancta, facta set ipsa mala.

Custodit vulpis modo pullos et lupus agnos,

Perdices nisus lignaque sicca focus.

Doctores vicia mendaciasuntque prophete;

Fabula ficta placet, litera sacra nichil:

Displicet expediens doctrina, set illa voluptas

Dictorum Veneris gaudet in aure satis.230

Nunc amor est luxus, et adulterium modo nubit,

Et iubet incestus iura pudica michi:

In vulgum clerus conuertitur, et modovulgus

In forma cleri disputat acta dei.

Sunt serui domini, sunt et domini modo serui;

Qui nichil et didicit, omnia scire putat:

Rusticus ingenui se moribus assimilari603

Fingit, et in veste dat sua signa fore;

Isteque se miserum transfert gentilis in illum,

Vultque sui vicii rusticitate frui.240

Sic modus est pompa, probitas iactancia, risus

Scurrilitas, ludus vanus et absque deo.

Nunc fautor scelerum specialis habetur, et obstans

Alterius viciis est inimicus ei:

Nunc magis est carus vir blandus in aure pervngens,

Et duplex lingua rethor habetur ea.

Nunc puer impubes sapiencior est Citherone

Regis in aspectu, plusque Catone placet:

Blandicieque sue nunc gestant premia lingue,

Quas mundi proceres magnificare vides.250

Absit honor cunctis nisi lingue, que velut Eccho

Auribus in regis consona verba sonat.

Quod culpas culpat, quod laudas laudat et ipse,

Quod dicis dicit, quod colis ipse colit.

Rides, arridet: fles, flebit: semper et equas

Imponet leges vultibus ipse tuis.604

Premia iudicium Philemonis nulla meretur,

Dum tamen hoc verum sit quod ab ore refert.

Quem prius infantem texit pastoria pellis,

Iam subito blanda sindone verba tegunt.260

Curia nulla suum veterem conseruat honorem,

Vrbs neque iusticiam, terra nec vlla fidem.

Sunt magis arma forum quam nobilitas, quibus ille

Garcio sutoris nunc galeatus adest:

Fuluus iam talus nimis est communis, eoque

Non honor est armis vt solet esse prius:

Namque superbus inops, dum non habet vnde superbe

Se regat, ex predis viuit vbique suis.

Debilitas regni surgit, vires requiescunt,605Sic paleas multas granaque pauca vides:270Corda latent leporum, panduntur et ora leonum,Aurea nunc verba plumbeus actus habet.Nuncque solent homines consumere larga loquendoTempora, sermoni deficiente die;Et bona, que regnum concernunt, vtilioraDiscordes animo posteriora sinunt.Factis de nostris hodie conuertitur in cras,Dicuntur facta que peragenda manent.Nunc aliena sibi vult regna superbia subdi,Que vix in proprio stat semituta solo.280Bella tonat valide thalamis audacia lingue,Vecors set campis non mouet illa manus:Sub facie guerre nos multant vndique taxe,Vniusque lucro milia dampna scio.Libertas solita nuper modo fertur auara,Et magis ingrata condicione grauat:Omnia pre manibus promittit premia seruis,Nec memoratur eo, cum bene fecit homo.Nil vetus exemplo nunc regula sufficit, immoActa loco iuris ammodo velle reget.290

Debilitas regni surgit, vires requiescunt,605

Sic paleas multas granaque pauca vides:270

Corda latent leporum, panduntur et ora leonum,

Aurea nunc verba plumbeus actus habet.

Nuncque solent homines consumere larga loquendo

Tempora, sermoni deficiente die;

Et bona, que regnum concernunt, vtiliora

Discordes animo posteriora sinunt.

Factis de nostris hodie conuertitur in cras,

Dicuntur facta que peragenda manent.

Nunc aliena sibi vult regna superbia subdi,

Que vix in proprio stat semituta solo.280

Bella tonat valide thalamis audacia lingue,

Vecors set campis non mouet illa manus:

Sub facie guerre nos multant vndique taxe,

Vniusque lucro milia dampna scio.

Libertas solita nuper modo fertur auara,

Et magis ingrata condicione grauat:

Omnia pre manibus promittit premia seruis,

Nec memoratur eo, cum bene fecit homo.

Nil vetus exemplo nunc regula sufficit, immo

Acta loco iuris ammodo velle reget.290

Est modo fel mellis, et liuor amoris ad instar;606Quod patet exterius, hoc nichil intus habet.Vox leuis illa Iacob, Esau manus hispida nuperFallebant, set ob hoc signa futura dabant:Quicquid verba ferunt modo nam bonitatis ad aures,Cum probat illud opus actus, iniqua gerit.Cessit iusticia cessitque fides sociata,Fraus, dolus atque suum iam subiere locum.Nunc socii luctus socio velut organa plaudunt;Vnus si presit, invidet alter ei.300Ex dampno fratris frater sua commoda querit,Et soror ad laudem raro sororis agit:Filius in matre iam sentit habere nouercam,Sentit et hec nati plurima facta doli:Filia maternos actus detractat, et ipsaMater iam natam spernit et odit eam.Filius ante diem patrios iam spectat in annos,Nec videt ex oculis ceca cupido suis:Sit licet ipse parens, natis minus impius ipseNon est, nec cordis viscera suplet eis:310Nullus amor parcit cuiquam quem ledere possit;Quod voluere duo, tercius esse negat.Plebs sine iure manet, non est qui iura tuetur,Non est qui dicat, ‘Iura tenere decet.’Viuitur ex rapto, vix hospes ab hospite tutus,Nec socer a genero, dum vacat ipse lucro.Tempore nunc plures odio remanente salutant,Tempus et ad vomitum ruminat ira suum:Facta mouent odium, facies exorat amorem,Oscula pretendit os, manus atque ferit.320Pectoribus mores tot sunt quot in orbe figure,Nec longum stabile quid bonitatis habent:Vtque leues Protheus sese tenuauit in vndas,Nunc leo, nunc arbor, nunc erat hircus, aper,Sic modus ad presens hominum mutabilis extat,Nec scio quo possum firmus adire gradum.Vacca sit an taurus non est cognoscere promptum,Pars prior apparet, posteriora latent:Sic prima facie non est cognoscere verbum;Qui nichil occultat, pondera finis habet.330Dum fueris felix, plures numerantur amici,Aspera si fuerint tempora, solus eris:Vt lepus in variis fugiens se munit in aruis,Errat et in nulla sede moratur amor.Tempore creuit amor antiquo, set resolutusVix vltra quo nunc progrediatur habet:Illud amicicie quondam venerabile nomenCessit, et in questu pro meretrice sedet.Orbis honorifici periunt exempla prioris,Et nichil est de quo iam sit habenda fides.340Nunc amor est solus, nec sentit habere secundum,Stans odioque tibi diligit ipse tua.Sic est quod non est lepus et leporarius vnum;Nescio quod video, sum neque cecus ego.Est odium commune modo, set amor quasi fenixPer loca deserta solus in orbe latet.Est nocuum ferrum ferroque nocencius aurum,Cuius nunc bello sternitur omnis homo.Quid modo, cumque manus mentitur dextra sinistre,Dicam, numquid homo credet id ipse sibi?607350Omnibus in causis, vbi commoda sunt ve voluptas,Nunc modus est que fides non habuisse fidem:Sicque pedum statue duplex variata figuraQuam varios hominum signat in orbe dolos.Vndique dampna fluunt, quod in isto tempore liberNescio pacificis quo fruar ipse viis.Expers invidie paupertas sola manebit,Quam supplantare nullus in orbe studet.O miser et felix pauper, qui liber vbiqueCum requie mentis absque pauore manes!360‘O mundus, mundus,’ dicunt, ‘O ve tibi, mundus,Qui magis atque magis deteriora paris!’Quid sibi sit mundus igitur, que forma vel eius,Que vel condicio, singula scire volo.

Est modo fel mellis, et liuor amoris ad instar;606

Quod patet exterius, hoc nichil intus habet.

Vox leuis illa Iacob, Esau manus hispida nuper

Fallebant, set ob hoc signa futura dabant:

Quicquid verba ferunt modo nam bonitatis ad aures,

Cum probat illud opus actus, iniqua gerit.

Cessit iusticia cessitque fides sociata,

Fraus, dolus atque suum iam subiere locum.

Nunc socii luctus socio velut organa plaudunt;

Vnus si presit, invidet alter ei.300

Ex dampno fratris frater sua commoda querit,

Et soror ad laudem raro sororis agit:

Filius in matre iam sentit habere nouercam,

Sentit et hec nati plurima facta doli:

Filia maternos actus detractat, et ipsa

Mater iam natam spernit et odit eam.

Filius ante diem patrios iam spectat in annos,

Nec videt ex oculis ceca cupido suis:

Sit licet ipse parens, natis minus impius ipse

Non est, nec cordis viscera suplet eis:310

Nullus amor parcit cuiquam quem ledere possit;

Quod voluere duo, tercius esse negat.

Plebs sine iure manet, non est qui iura tuetur,

Non est qui dicat, ‘Iura tenere decet.’

Viuitur ex rapto, vix hospes ab hospite tutus,

Nec socer a genero, dum vacat ipse lucro.

Tempore nunc plures odio remanente salutant,

Tempus et ad vomitum ruminat ira suum:

Facta mouent odium, facies exorat amorem,

Oscula pretendit os, manus atque ferit.320

Pectoribus mores tot sunt quot in orbe figure,

Nec longum stabile quid bonitatis habent:

Vtque leues Protheus sese tenuauit in vndas,

Nunc leo, nunc arbor, nunc erat hircus, aper,

Sic modus ad presens hominum mutabilis extat,

Nec scio quo possum firmus adire gradum.

Vacca sit an taurus non est cognoscere promptum,

Pars prior apparet, posteriora latent:

Sic prima facie non est cognoscere verbum;

Qui nichil occultat, pondera finis habet.330

Dum fueris felix, plures numerantur amici,

Aspera si fuerint tempora, solus eris:

Vt lepus in variis fugiens se munit in aruis,

Errat et in nulla sede moratur amor.

Tempore creuit amor antiquo, set resolutus

Vix vltra quo nunc progrediatur habet:

Illud amicicie quondam venerabile nomen

Cessit, et in questu pro meretrice sedet.

Orbis honorifici periunt exempla prioris,

Et nichil est de quo iam sit habenda fides.340

Nunc amor est solus, nec sentit habere secundum,

Stans odioque tibi diligit ipse tua.

Sic est quod non est lepus et leporarius vnum;

Nescio quod video, sum neque cecus ego.

Est odium commune modo, set amor quasi fenix

Per loca deserta solus in orbe latet.

Est nocuum ferrum ferroque nocencius aurum,

Cuius nunc bello sternitur omnis homo.

Quid modo, cumque manus mentitur dextra sinistre,

Dicam, numquid homo credet id ipse sibi?607350

Omnibus in causis, vbi commoda sunt ve voluptas,

Nunc modus est que fides non habuisse fidem:

Sicque pedum statue duplex variata figura

Quam varios hominum signat in orbe dolos.

Vndique dampna fluunt, quod in isto tempore liber

Nescio pacificis quo fruar ipse viis.

Expers invidie paupertas sola manebit,

Quam supplantare nullus in orbe studet.

O miser et felix pauper, qui liber vbique

Cum requie mentis absque pauore manes!360

‘O mundus, mundus,’ dicunt, ‘O ve tibi, mundus,

Qui magis atque magis deteriora paris!’

Quid sibi sit mundus igitur, que forma vel eius,

Que vel condicio, singula scire volo.

Quia vnusquisque ad presens de mundi fallaciis conqueritur, intendit hic de statu et condicione mundi, necnon et de miseria condicionis humane, tractare consequenter.

Capm. v.Mundus enim sibi dat nomen, set mundus haberiEx inmundiciis de racione nequit:Sordibus est plenus, viciorum germine plenus,Plenus peccatis, plenus vbique dolis.Tempora mutantur mutantur condiciones,Mutanturque status, nec manet ordo diu.370Discite quam prope sit et quam vicina ruina,Talis enim nullum que releuamen habet:Discite quam nichil est quicquid peritura voluptasPossidet et false vendicat esse suum.Vita quid est presens? temptacio, pugna molesta;Hic acies semper, semper et hostis adest:Fur opibus, guerra paci, morbusque salutiInuidet, et corpus nostra senecta premit:Sicque perit placite paulatim gracia forme,Nullaque de multis que placuere manent.380Nam gustata minus sapiunt, vix sentit odores,Vix quoque clamosos percipit aure sonos:Caligant oculi, de toto sola supersuntVix cutis et neruis ossa ligata suis.Estates odit, hyemes et frigora culpat,Nec querulo possunt vlla placere seni:Frigore nunc nimio, nimio nunc leditur estu,Et stabili numquam permanet ille statu.Dens dolet aut ceruix, aut forsan lingua ligatur,Splen tumet, egrotat pulmo, laborat epar;390Cor marcet, renes paciuntur, soluitur aluus,Brachia vix possunt, languida crura dolent.Longius in curis viciatum corpus amarisNon patitur vires langor habere suas:Singula non paucis pars est obnoxia morbis,Et patet infelix ad mala totus homo;Ingratusque suis morbis confectus et annis,Conqueritur vite tempora longa sue.Omnis enim virtus, qua gaudet corpus inane,Desinit et vario pressa dolore perit.400Es sapiens? marcet sapiencia morte. RedundasDiuiciis? lapsu mobiliore fluunt.Es probus? expirat probitas. Es honestus? honestasLabitur. Es fortis? forcia morte iacent.Set cum te viciis victum succumbere cernis,Miror te fortem dicis et esse putas.Bella libido mouet; primos tu cedis ad ictus,Et tua das fedo colla premenda iugo:Sic et auaricie seruis, sic motibus ire,608Sic facis ardentis iussa pudenda gule.410Sic vbicumque tuam faciem cum mente revoluas,Corporis et mundi singula vana scies.Si corpus penses, ex omni parte videbisNaturam fragilem, que remanere nequit:Si mundum penses, ex omni parte volutumRebus in incertis fraude videbis eum.Excussas aliquis deplorat grandine vites,Iste mari magno deperiisse rates:Istum luxuries illumque superbia vastat,Hunc et tristicie seua procella quatit.420Et sic de variis mundus variatur, et ipsumQuem prius exaltat forcius ipse ruit:Labilis ille locus satis est, et more fluentisEt refluentis aque fluminis instar habet.Si cui blanditur, fallit, nec creditur illi;Eius quo doleas gaudia semper habent.Rebus in humanis semper quid deficit, et sicIsta nichil plenum fertile vita tenet.Quam prius in finem mundi deuenerit huius,Nulla potest certo munere vita frui.430Si te nobilium prouexit sanguis auorum,Hinc est quod doleas, degenerare potes:Prospera si dederit tibi sors, et sorte recedunt;Si mala succedunt, deteriora time.Si tibi persuadet vxorem fama pudicam,Hinc eciam doleas, fallere queque solet:Hic gemit incestum corrupte coniugis, alterDelusus falsa suspicione timet:In quam suspirant multorum vota timebisPerdere, vel soli ne sit habenda tibi;440Sic illam metuis ne quis corrumpat adulter,Et pariat quorum non eris ipse pater.Si tamen illorum succrescit turba bonorum,Hinc iterum doleas, mors tibi tollit eos:Si tibi diuicie modicam famulantur ad horam,Has, vt plus doleas, auferet vna dies.Tempora si viridis promittit longa iuuentus,Fallit, et vt doleas Attropos occat eam.Si tibi perspicue pollet sapiencia mentis,Vt merito doleas, in Salomone vide.450Si facies niuea rubicundo spersa coloreSplendeat, hinc doleas, curua senecta venit.Non habet hic requiem tua mens, set et intus et extraPrelia cum multis irrequieta geris.Dum potes, amissum tempus suple, quia CristusHeu nimium tardo tempore dampnat opus.Vltima qui vite peiora prioribus egit,Si perdat, caueat, qui malus emptor erat.Discat homo iuuenis, celeri pede labitur etas,Nec bona tam sequitur quam bona prima fuit:460Non que preteriit iterum revocabitur vnda,Nec que preteriit hora redire potest:Stare putas, et eo procedunt tempora tarde,Et peragit lentis passibus annus iter.Ancipitrem metuens pennis trepidantibus alesAudet ad humanos fessa venire sinus;O vetus in viciis, Sathanas quem spectat in ymis,Quid fugis, et pro quo non venis ipse deo?Ecce senilis yemps tremulo venit horrida passu,Pulcher et etatis flos iuuenilis abit:609470Labitur occulte fallitque volatilis etas,Et celer annorum cursus vt vmbra fugit.Hec quoque nec perstant que nos elementa vocamus,Immo gerunt varias diuaricata vices:Corpora vertuntur, nec quod fuimus ve sumus nosCras erimus, set idem se neque tempus habet:Nil equidem durare potest forma sub eadem,Mutari subito quin magis omne liquet.Cerne, fretum quod erat, nunc est solidissima tellus,Quod fuit et tellus, iam maris vnda tegit:480Nunc fluit, interdum suppressis fluctibus aretFons, nec et ipse statu permanet ecce suo.Conteritur ferrum, silices tenuantur ab vsu:Numquid homo fragilis rumpitur ipse magis?Qui nunc sub Phebo ducibusque palacia fulgent,Nuper araturis pascua bobus erant:Nuper erant rura, quo nunc sunt castra, que cultiQuo nunc sunt campi, castra fuere prius:Frondibus ornabant que nunc capitolia gemmis,Pascebatque suas ipse senator oues.610490Et si regna loquar hominum, scimus quia nullumPrincipis imperium perstat in orbe diu.Hec que preteritum tempus dedit, illa futurumPost dabit, estque nouus nullus in orbe status.Dicere quis poterit, ‘Ego persto quietus in orbe?’Et quis non causas mille doloris habet?Quo se vertit homo, dolor aut metus incutit ipsum;Excipitur nullus qui sit in orbe gradus.O quantos regum paciuntur corda tumultus,Quamque procellosis motibus ipsa fremunt!500Inter regales epulas variosque paratusTabescunt vario sollicitata metu:Mille satellitibus cinctus telisque suorumNon valet e trepido pellere corde metus.Sic inmunda suis de fraudibus omnia mundusPolluit, et nullo tempore munda facit:Iste per antifrasim nomen sibi vendicat vnum,Quo nullo pacto participare potest.

Capm. v.

Mundus enim sibi dat nomen, set mundus haberi

Ex inmundiciis de racione nequit:

Sordibus est plenus, viciorum germine plenus,

Plenus peccatis, plenus vbique dolis.

Tempora mutantur mutantur condiciones,

Mutanturque status, nec manet ordo diu.370

Discite quam prope sit et quam vicina ruina,

Talis enim nullum que releuamen habet:

Discite quam nichil est quicquid peritura voluptas

Possidet et false vendicat esse suum.

Vita quid est presens? temptacio, pugna molesta;

Hic acies semper, semper et hostis adest:

Fur opibus, guerra paci, morbusque saluti

Inuidet, et corpus nostra senecta premit:

Sicque perit placite paulatim gracia forme,

Nullaque de multis que placuere manent.380

Nam gustata minus sapiunt, vix sentit odores,

Vix quoque clamosos percipit aure sonos:

Caligant oculi, de toto sola supersunt

Vix cutis et neruis ossa ligata suis.

Estates odit, hyemes et frigora culpat,

Nec querulo possunt vlla placere seni:

Frigore nunc nimio, nimio nunc leditur estu,

Et stabili numquam permanet ille statu.

Dens dolet aut ceruix, aut forsan lingua ligatur,

Splen tumet, egrotat pulmo, laborat epar;390

Cor marcet, renes paciuntur, soluitur aluus,

Brachia vix possunt, languida crura dolent.

Longius in curis viciatum corpus amaris

Non patitur vires langor habere suas:

Singula non paucis pars est obnoxia morbis,

Et patet infelix ad mala totus homo;

Ingratusque suis morbis confectus et annis,

Conqueritur vite tempora longa sue.

Omnis enim virtus, qua gaudet corpus inane,

Desinit et vario pressa dolore perit.400

Es sapiens? marcet sapiencia morte. Redundas

Diuiciis? lapsu mobiliore fluunt.

Es probus? expirat probitas. Es honestus? honestas

Labitur. Es fortis? forcia morte iacent.

Set cum te viciis victum succumbere cernis,

Miror te fortem dicis et esse putas.

Bella libido mouet; primos tu cedis ad ictus,

Et tua das fedo colla premenda iugo:

Sic et auaricie seruis, sic motibus ire,608

Sic facis ardentis iussa pudenda gule.410

Sic vbicumque tuam faciem cum mente revoluas,

Corporis et mundi singula vana scies.

Si corpus penses, ex omni parte videbis

Naturam fragilem, que remanere nequit:

Si mundum penses, ex omni parte volutum

Rebus in incertis fraude videbis eum.

Excussas aliquis deplorat grandine vites,

Iste mari magno deperiisse rates:

Istum luxuries illumque superbia vastat,

Hunc et tristicie seua procella quatit.420

Et sic de variis mundus variatur, et ipsum

Quem prius exaltat forcius ipse ruit:

Labilis ille locus satis est, et more fluentis

Et refluentis aque fluminis instar habet.

Si cui blanditur, fallit, nec creditur illi;

Eius quo doleas gaudia semper habent.

Rebus in humanis semper quid deficit, et sic

Ista nichil plenum fertile vita tenet.

Quam prius in finem mundi deuenerit huius,

Nulla potest certo munere vita frui.430

Si te nobilium prouexit sanguis auorum,

Hinc est quod doleas, degenerare potes:

Prospera si dederit tibi sors, et sorte recedunt;

Si mala succedunt, deteriora time.

Si tibi persuadet vxorem fama pudicam,

Hinc eciam doleas, fallere queque solet:

Hic gemit incestum corrupte coniugis, alter

Delusus falsa suspicione timet:

In quam suspirant multorum vota timebis

Perdere, vel soli ne sit habenda tibi;440

Sic illam metuis ne quis corrumpat adulter,

Et pariat quorum non eris ipse pater.

Si tamen illorum succrescit turba bonorum,

Hinc iterum doleas, mors tibi tollit eos:

Si tibi diuicie modicam famulantur ad horam,

Has, vt plus doleas, auferet vna dies.

Tempora si viridis promittit longa iuuentus,

Fallit, et vt doleas Attropos occat eam.

Si tibi perspicue pollet sapiencia mentis,

Vt merito doleas, in Salomone vide.450

Si facies niuea rubicundo spersa colore

Splendeat, hinc doleas, curua senecta venit.

Non habet hic requiem tua mens, set et intus et extra

Prelia cum multis irrequieta geris.

Dum potes, amissum tempus suple, quia Cristus

Heu nimium tardo tempore dampnat opus.

Vltima qui vite peiora prioribus egit,

Si perdat, caueat, qui malus emptor erat.

Discat homo iuuenis, celeri pede labitur etas,

Nec bona tam sequitur quam bona prima fuit:460

Non que preteriit iterum revocabitur vnda,

Nec que preteriit hora redire potest:

Stare putas, et eo procedunt tempora tarde,

Et peragit lentis passibus annus iter.

Ancipitrem metuens pennis trepidantibus ales

Audet ad humanos fessa venire sinus;

O vetus in viciis, Sathanas quem spectat in ymis,

Quid fugis, et pro quo non venis ipse deo?

Ecce senilis yemps tremulo venit horrida passu,

Pulcher et etatis flos iuuenilis abit:609470

Labitur occulte fallitque volatilis etas,

Et celer annorum cursus vt vmbra fugit.

Hec quoque nec perstant que nos elementa vocamus,

Immo gerunt varias diuaricata vices:

Corpora vertuntur, nec quod fuimus ve sumus nos

Cras erimus, set idem se neque tempus habet:

Nil equidem durare potest forma sub eadem,

Mutari subito quin magis omne liquet.

Cerne, fretum quod erat, nunc est solidissima tellus,

Quod fuit et tellus, iam maris vnda tegit:480

Nunc fluit, interdum suppressis fluctibus aret

Fons, nec et ipse statu permanet ecce suo.

Conteritur ferrum, silices tenuantur ab vsu:

Numquid homo fragilis rumpitur ipse magis?

Qui nunc sub Phebo ducibusque palacia fulgent,

Nuper araturis pascua bobus erant:

Nuper erant rura, quo nunc sunt castra, que culti

Quo nunc sunt campi, castra fuere prius:

Frondibus ornabant que nunc capitolia gemmis,

Pascebatque suas ipse senator oues.610490

Et si regna loquar hominum, scimus quia nullum

Principis imperium perstat in orbe diu.

Hec que preteritum tempus dedit, illa futurum

Post dabit, estque nouus nullus in orbe status.

Dicere quis poterit, ‘Ego persto quietus in orbe?’

Et quis non causas mille doloris habet?

Quo se vertit homo, dolor aut metus incutit ipsum;

Excipitur nullus qui sit in orbe gradus.

O quantos regum paciuntur corda tumultus,

Quamque procellosis motibus ipsa fremunt!500

Inter regales epulas variosque paratus

Tabescunt vario sollicitata metu:

Mille satellitibus cinctus telisque suorum

Non valet e trepido pellere corde metus.

Sic inmunda suis de fraudibus omnia mundus

Polluit, et nullo tempore munda facit:

Iste per antifrasim nomen sibi vendicat vnum,

Quo nullo pacto participare potest.

Hic loquitur de principio creacionis humane. Declarat eciam qualiter mundus ad vsum hominis, et homo ad cultum dei creatus extitit; ita quod, si homo deum suum debite non colat, mundus que sua sunt homini debita officia vlterius reddere non teneatur.

Capm. vi.O si vera loquar, quicquid sibi mundus iniqumGestat, homo solus est magis inde reus.510Scripta docent Genesis, primo cum conditor orbemFecerat, hec dicens ipse creauit Adam:‘Nos faciamus,’ ait, ‘hominem, qui nos imitariPossit; et vt nobis seruiat atque colat,Inspiremus ei sensum racionis, amorem,Vim discretiuam, quid sit et vnde venit:Inspiremus ei factoris cognicionem,Vnde creatorem noscat ametque suum,Quis suus est auctor, quis ei dedit esse vel vnde:Mundus eum sequitur et famulatur ei.520Solus rimetur mentis secreta superne,Et perscrutetur singula solus homo:Singula scrutetur, set quod sibi postulat vsus,Vtile vel credat, quod ve necesse putet.’O sublime decus, honor eximius, decor altus,Vt sit homo terra tectus ymago dei!Vt sit ad exemplum factoris fabrica facta,Resque creatori consimilata suo!Cetera queque deus solo sermone creauit,Hoc formauit opus apposuitque manum.530Terrula suscipitur, formatur massa pusilla,Fit corpus solidum, quod fuit ante solum:Ossa medullata neruis compegit in vnum,Firmauit gressus composuitque gradum:Hiis super induxit venas set sanguine plenas,611Carnes vestiuit pellibus atque pilis:Visceribus plenis fudit spiracula vite,Ex quibus officiis singula membra vacant:Os loquitur, manus exercet, pes currit, et auresAscultant, oculus sidera solus habet.540Viuificatur homo, surgit factura biformis,Stat caro, statque comes spiritus, vnus homo.Hec caro que carnis sunt sentit, spiritus altaSidera suspirat et sua iura petit.Stat formatas homo, miratur seque suosqueGestus, et nescit quid sit et ad quid homo:Corporis officium miratur, membra moueri,Artificesque manus articulosque pedum.Artus distendit, dissoluit brachia, palmisCorporis attractat singula membra sui:550In se quid cernit sese miratur, et ipsamQuam gerit effigiem non videt esse suam:Miratur faciem terre variasque figuras,Et quia non nouit nomina, nescit eas.Erexit vultus, os sublimauit in altum,Se rapit ad superos, spiritus vnde fuit:Miratur celi speciem formamque rotundam,Sidereos motus stelliferasque domos:Stat nouus attonitus hospes secumque revoluit,Quid sibi que cernit corpora tanta velint.560Noticiamque tamen illi natura ministrat;Quod sit homo, quod sunt ista creata videt:612Quod sit ad humanos vsus hic conditus orbis,Quod sit ei proprius mundus, et ipse dei.Ardet in auctoris illius sensus amorem,Iamque recognouit quid sit amare deum.

Capm. vi.

O si vera loquar, quicquid sibi mundus iniqum

Gestat, homo solus est magis inde reus.510

Scripta docent Genesis, primo cum conditor orbem

Fecerat, hec dicens ipse creauit Adam:

‘Nos faciamus,’ ait, ‘hominem, qui nos imitari

Possit; et vt nobis seruiat atque colat,

Inspiremus ei sensum racionis, amorem,

Vim discretiuam, quid sit et vnde venit:

Inspiremus ei factoris cognicionem,

Vnde creatorem noscat ametque suum,

Quis suus est auctor, quis ei dedit esse vel vnde:

Mundus eum sequitur et famulatur ei.520

Solus rimetur mentis secreta superne,

Et perscrutetur singula solus homo:

Singula scrutetur, set quod sibi postulat vsus,

Vtile vel credat, quod ve necesse putet.’

O sublime decus, honor eximius, decor altus,

Vt sit homo terra tectus ymago dei!

Vt sit ad exemplum factoris fabrica facta,

Resque creatori consimilata suo!

Cetera queque deus solo sermone creauit,

Hoc formauit opus apposuitque manum.530

Terrula suscipitur, formatur massa pusilla,

Fit corpus solidum, quod fuit ante solum:

Ossa medullata neruis compegit in vnum,

Firmauit gressus composuitque gradum:

Hiis super induxit venas set sanguine plenas,611

Carnes vestiuit pellibus atque pilis:

Visceribus plenis fudit spiracula vite,

Ex quibus officiis singula membra vacant:

Os loquitur, manus exercet, pes currit, et aures

Ascultant, oculus sidera solus habet.540

Viuificatur homo, surgit factura biformis,

Stat caro, statque comes spiritus, vnus homo.

Hec caro que carnis sunt sentit, spiritus alta

Sidera suspirat et sua iura petit.

Stat formatas homo, miratur seque suosque

Gestus, et nescit quid sit et ad quid homo:

Corporis officium miratur, membra moueri,

Artificesque manus articulosque pedum.

Artus distendit, dissoluit brachia, palmis

Corporis attractat singula membra sui:550

In se quid cernit sese miratur, et ipsam

Quam gerit effigiem non videt esse suam:

Miratur faciem terre variasque figuras,

Et quia non nouit nomina, nescit eas.

Erexit vultus, os sublimauit in altum,

Se rapit ad superos, spiritus vnde fuit:

Miratur celi speciem formamque rotundam,

Sidereos motus stelliferasque domos:

Stat nouus attonitus hospes secumque revoluit,

Quid sibi que cernit corpora tanta velint.560

Noticiamque tamen illi natura ministrat;

Quod sit homo, quod sunt ista creata videt:612

Quod sit ad humanos vsus hic conditus orbis,

Quod sit ei proprius mundus, et ipse dei.

Ardet in auctoris illius sensus amorem,

Iamque recognouit quid sit amare deum.

Hic loquitur quod, exquo creator omnium deus singulas huius mundi delicias vsui subdidit humano, dignum est quod, sicut homo deliciis secundum corpus fruitur, ita secundum spiritum deo creatori suo gratum obsequium cum graciarum accione toto corde rependat.

Back to Index Next