Chapter 39

Explicit secunda pars Cronice et Incipit Tercia.

Hic in tercia parte Cronice finaliter scribit qualiter rex antedictus, vtroque dei et hominum iure postposito, Strenuissimum Principem Dominum Henricum, tunc Derbeie704Comitem, patre suo Duce Lancastrie adhuc viuente, per decennium capitose in exilium delegauit. Postea vero, patre defuncto filioque in partibus Francie tunc existente, idem rex omnis malicie plenus, quasi per infinitas doli circumvenciones, tam in ipsius absentis personam quam in eius hereditatem, occasiones maliciose fulminari decreuit. Set qui verum a falso discernit summus iudex, tantas malicie abhominaciones impune non ferens, dictum dominum Henricum, tunc post obitum patris sui Ducem Lancastrie, in Angliam sua diuina prouidencia, inuito rege, remeare fecit: ob cuius aduentum vniuersi regni fideles, tam proceres quam communes, deum quasi ex vno ore collaudantes pestiferum Ricardum suis ex demeritis regno renunciantem penitus a gradu suo deposuerunt, gratissimumque Ducem dominum Henricum prenotatum in Solium regie magestatis705regnaturum coronantes cum gaudio sublimarunt, terciodecimo die mensis Octobris, Anno domini Millesimo tricentesimo nonagesimo nono.

Hic in tercia parte cronice compositor in principio finem premeditans sub spe glorie future letatur.Tristiapost leta, post tristia sepe quieta,Si bene pensemus, satis hec manifesta videmus.Regnum confractum regis feritate subactumNuper defleui, lacrimas set abinde quieui;Regnum purgatum probitate ducis renouatumAmodo ridebo, nec ab eius laude tacebo.O res laudanda, o res sine fine notanda,Ad laudem Cristi, qui nos de carcere tristiR. tunc custodis, quasi sit regnantis Herodis,Gracius eduxit et ad inclita regna reduxit!10Nouit enim mundus, Ricardus quando secundusQualiter ad modum talpe, que semper terram effodiens eam continue subuertit, rex Ricardus, vt suum regnum tirannice disperdat, assiduis ymaginacionibus ad populi destruccionem omnes suas cautelas indesinenter coniectat.Iustos deleuit proceres, quos Anglia fleuit,Ipse superbire sic spirat et alcius ire,Quod dedignatur proprium regnumque minatur:Amplius ex more solito latitante furoreSeuit, et oppressit populum cui parcere nescit.Sicut humum fodit euertens talpa que rodit,Vnde caret requie, sic alter nocte dieque,Vt magis euertat regnum quod demere certat,Sic scelus apponit et ad hoc sua robora ponit;20Vt princeps baratri furiens regit acta theatri.Pondera prebebat, populum quibus ipse premebat:Vtpote salsarum furiosa caribdis aquarumGurgite feruoris bibit, euomit, omnibus horis,Sic sibi collectum facinus sub pectore tectumRex vomit in gentem, ve, ve! sine lege manentem.Per prius optentum semper sibi parliamentumNota qualiter rex subtili fraude concessum sibi optinuit, quod vbicumque sedere vellet cum certis personis sibi assignatis, per prius inceptum continuare posset parliamentum.Per loca conseruat, in quo mala queque reseruat;Est vbi persona regis residente corona,Corpore presenti stat ibi vis parliamenti:30Sic, vbicumque sedet presencia regia, ledet,Quod nullus sciuit sceleris que facta subiuit.Hoc factum regis fuit abhominacio legis,Quo fremuit certe populus, set nullus aperte:Sic tamen vt staret et tempora continuaret,Rex sibi papales bullas habuit speciales;Si quis in extento prius aut post parliamentoQuid contradicit, in eum sentencia vicit.Ad scelus implendum tunc rex habet omne timendum,Excepte Cristo, qui non fuit auctor in isto;40Quicquid enim dicit clerus, populus maledicit,Inuocat et Cristi vindictam pectore tristi.Inde set oblitus rex pestifer hos sibi ritus,Quos prius elegit, maledicto fine peregit;Consensu, tactu, visu que ferocior actuIn regnum seuit, qui post sua crimina fleuit:Quenon audiuit auris, nec cor mala sciuit,Tristia coniectat, populum quo perdere spectat.Carte scribuntur et in omni parte leguntur,Nota de primis cartis, quas scriptas ex regis compulsione tam clerus quam populus formidans sigillauit: tali enim subtilitate rex varias regni sui patrias spoliando destruxit.Hasque sigillari iubet omnibus et venerari:50Perficit hoc clerus, si debeo dicere verusNescio, set gentes sua sunt exempla sequentes;Nescia plebs legis, dum sperat premia regis,Vt dicebatur, ad regia iussa paratur.Vrbs, ager et villa cartis posuere sigilla,Quo magis ad plenum conspergitur omne venenum:Fallitur ex illo quisquis, cum firma sigilloCulpa recordetur, qua proditor omnis habetur.Cum sic quisque status sit in hiis cartis viciatus,Vt veniam portet sibi soluere quicquid oportet;60Tunc exactores baratro magis auidioresAbsoluunt gentes, pacem quasi sint redimentes.Hec set cautela nichil est nisi ficta medela,Nam magis insanus stat morbus cotidianus;Rex populum pressit, et ab inde quiescere nescit,Semper turbatur, semper sua regna minatur.Post primas cartas alias statuit magis artas,Nota de secundis cartis que blanche-chartres vulgariter nuncupantur.Set de scriptura patuit non vna figura.Has eciam villis iubet affirmare sigillis;706Qualis finis erit quisquis sub murmure querit;70Et sic velata facie plebs illaqueata,Quod facit ignorat, ita dum fortuna laborat.Qualiter rex Ricardus omnis malicie plenus strenuissimum dominum Henricum, tunc Derbeie Comitem Ducisque Lancastrie filium et heredem, sola ex inuidia, vt ipsum perderet, in exilium proiecit.Accidit interea, dum terra fuit pharisea,Est noua lis mota, quam nouerat Anglia tota.Nobilis Henricus, omnis probitatis amicus,Hic tunc florebat super omnes plusque valebat;Vt rosa flos florum, melior fuit ille bonorum,Custos Anglorum, per quem lux fulsit eorum,Exemplar morum que probacior ille proborum:Ad loca bellorum leo conterit arma luporum;80Eius cognomen venerabile percipit omen,Quod numquam victum rutilat Lancastria dictum.Hunc patre viuente de sorte superuenienteRex delegauit et eum sine labe fugauit;Rex etenim nouit, ad eum quod patria vouit,Vnde timens sortem dolet eius habere cohortem:Inuidus hanc causam gestat sub pectore clausam,Donec disperdat iustum sine iureque perdat.Hic tamen ex more solito pro regis honoreSemper promptus erat, aliter quo premia sperat;90Sic nichil offendit, quo rex sibi dampna rependit,Set quia cunctorum rex oderat acta proborum.Singula non scripsi, que dux bona contulit ipsi;Si meritum detur, tunc dux mala nulla meretur:Exilium tortum gremio de regis abortum707Hoc pro finali mercede datur speciali.Purus ad omne latus sic exulat inmaculatus,Qualiter nobilis Henricus antedictus in partes Francie, vt ibi tempore exilii moraretur, animo constanti viriliter se transtulit.Et quem decepit rex Anglus Francia cepit:Stans ibi preclarus regno fuit vndique carus,Quo sibi concreuit requies, set non requieuit.100Dum genus exquirit in quo sibi iura requirit,Quem deus absoluit patri mors omnia soluit;Sic, patre defuncto, de consilio sibi iunctoEst tunc querendum, melius sibi quid sit agendum:Et sic consultus velut heres Miles adultus,Que sua cognoscit post patrem propria poscit.Hos per rumores adeunt ambassiatoresRegem querentes, legem super hocque petentes;Set qui cuncta vorat non audit quod pius orat,708Exheredatum set eum iubet esse fugatum.110Et sic nec regem iustum iustam neque legemDux probus inuenit, dum vox sibi nuncia venit.Tunc confiscatus rapitur sine iure ducatus,Quo se confortat dux commoda nulla reportat;Pulli coruorum, pascit quos mater eorum,Non ita proclamant, quin plus sibi castra reclamantRegis fautores, terras que ducatus honores:Rex bona dispergit, qui non sine crimine pergit,Distribuens sortes, ditescat vt inde cohortes.Quod sic decreuit rex fama perambula creuit,120Per mundum totum scelus hoc erit amodo notum.Nota qualiter post obitum patris sui ducis Lancastrie nobilissimus filius suus Comes antedictus, tunc de iure dux, vt ipse hereditatem suam vendicaret, de partibus Francie prouiso sapienter itinere Calisias adiit, vbi cum domino Thoma Cantuariensi Archiepiscopo, necnon Thoma filio et herede Ricardi Comitis Arundellie, vt prefertur, defuncti, vt in Angliam transfretaret, Cristo se commendans nauem ascendit.O quam plura sinit deus, et cum tempora finit,Omnia tunc certe que sunt demonstrat aperte!Dux inspiratus tandem, quasi sit renouatus,Singula compensat perfecto cordeque pensat:Tortorem regem tortam creuisseque legemCernit, et errores in vtroque statu grauiores:Signans se Cristo quesiuit opem super isto,Qui, bene dum sperat, iubet vt sua propria querat.Ex subito more, saluo sibi semper honore,130Partes subtiles Francorum dux quasi miles709Cum paucis transit, nec ibi tardando remansit:Calisias iuit, vbi propria regna petiuit;Cum modica classe sic magnanimum remeasseConstat, et in naui dux ducitur inde suaui.Primas Anglorum, tunc exul fraude malorum,Thomas deuote stat ibi, comitante nepote:Hos dux regalis, veluti gallina sub alis,Secum votiua saluos duxit comitiua.Dux, Comes, Antistes, pariter solamina tristes140Qualiter nobilis Henricus, tunc Dux Lancastrie, per mare nauigando portum querens tandem prope Grymmesby, Cristo mediante, littora pacifica sortitus est.Querunt sperantes, vbi venti sunt agitantes:Vela petunt portum quem sors prope contulit ortum;Vt dux concepit, Aquilonica littora cepit.Tunc magis audaci vultu cum plebe sequaciExultans dicit, quod in hoc quasi prelia vicit.Ex animo forti dederat bona corda cohorti,710Quod bene sperarent, quicquid sibi fata pararent.Sic congaudentes sub spe que nichil metuentes,Quo melius querunt, naues simul applicuerunt:Dux prius egressus disponit humo sibi gressus,150Primitus exorat que deum genuflexus adoratVotis sincere mentis, quod possit habereVictoris palmas, extendit ad ethera palmas;Vtque scelus guerre superet, dedit oscula terre,Pluraque deuota dux fecit ibi pia vota.De prece surrexit, surgendoque se cruce texit,Qualiter ad seruicium nobilis ducis quasi vniuersa terra gratanter se optulit.Et tunc quam letas incepit adire dietas:Patria cum sciret quod saluus dux reueniret,Totus ei mundus occurrit vbique iocundus.Tunc rex Ricardus lepus est et non leopardus;160Qualiter rex Ricardus tempore quo nobilis dux Henricus applicuit, in partibus Hibernie invtiles dies ad sui confusionem infortunate consumpsit.Quem timor astrinxit, alibi sua robora finxit:Hic ducis aduentum presciuit ab ore scientum,Quo celer exiuit et Hibernica regna petiuit.Sepe silens plangit, quem tunc vecordia tangit,Ex quo singultus plures rex cepit adultus.Sic redit absente dux noster rege timente,Nec quid presumit, sua propria dumque resumit.Dux probus audaci vultu cum plebe sequaciQualiter apud Bristolliam capti et decapitati fuerunt tres precipue regis fautores, qui in mortis articulo dicti regis condiciones multipliciter accusarunt.Regnum scrutatur, si proditor inueniatur;Sic tres exosos magis omnibus ambiciosos170Regni tortores inuenerat ipse priores:Ense repercussi periunt Scrop, Grene que Bussy;711Hii quasi regales fuerant cum rege sodales.Scrop Comes et Miles, eius Bristollia vilesActus declarat, quo mors sua fata pararat;Greneque sorte pari statuit dux decapitari,Bussy conuictus similes quoque sustinet ictus:Vnanimes mente pariter mors vna repenteHos tres prostrauit, gladius quos fine vorauit,Sicut et egerunt aliis, sic hii ceciderunt;180Quo dux laudatur regnumque per omne iocatur.Sunt tamen Henrici quamplures tunc inimici,Tales qui querunt obsistere, nec potuerunt:Sepius effantur et eum post terga minantur,Set non audebant, faciem cum respiciebant.Tempore sic stante stat rex vbi stabat ab ante,Qualiter Ricardus rex de partibus Hibernie rediens Wallie littora cepit.Donec commota tremit eius concio tota:Sic magis ignari sceleres fiunt quasi rari,712Omnes sorte pari dubitant qua parte iuuari.Tunc fortuna rotam diuertit ab inde remotam,190Cecaque permansit, dum rex super equora transit.Quos laqueos fecit in eos, sua culpa reiecit,Qui laqueatus erit, patrie dum littora querit.Hoc non obstante, vento tamen exagitante,Portum fatalem sors reddit ei specialem;Inque suas claues cepit fera Wallia naues,Quas cito dissoluit, regis cum facta reuoluit.713Rex mittens sortes mandauit habere cohortes,Set nichil inuenit, vbi gracia nulla reuenit.Hoc ita cumque vident, quidam sub murmure rident,200Et quidam flentes fuerant de corde dolentes:Prospera que nescit, tunc regia pompa recessit,Quisque viam vertit subito, nec ad arma reuertit.Tunc rex, vt dicit, sua fata dolens maledicit,Nec timet hinc Cristum, mundum nec abhorruit istum,Non est contritus, nec vult dimittere ritus,Vt prius errauit, sic semper continuauit;Sic furit ipse malis semper sine lege feralis,Principio qualis steterat, stat fineque talis.Cautus vt inuadit agnos, quos ledere vadit,210Vulpis, in occulto sic rex a tempore multo,Pectore subtili iuuenis sub fraude senili,Omne scelus poscit, regnum quo perdere possit:Tunc super omne tamen conspirat habere leuamen,Vnde ducis sortem fallat fugiatque cohortem.Hinc perscrutatur dolus et fraus continuatur,Si quid prodesse poterit cogente necesse:Est ibi vis nulla, velut os perit absque medulla,Rex qui posse caret pro tunc sine viribus aret:714Per loca, per castra fugit, et si tunc super astra220Scandere sciuisset, transcendere tunc voluisset.Sic tumor elatus nuper tam magnificatusEst timor effectus, latitans quasi talpa reiectus.Quem non preseruat Cristus, se non homo seruat,Et quamuis tarde de te loquor ista, Ricarde.Qualiter rex Ricardus cum suis fautoribus nobili duci Henrico eisdem in Wallia occurrenti se reddiderunt.Peruigil a sompnis quod dicitur audiat omnis,Et quod dicetur regnis exemplificetur.Est rota fortune quodamodo regula lune,Que prius albescit de nocte que post tenebrescit;Sic de quo scripsi Ricardo contigit ipsi:230Dum stetit ad plenum, steterat sibi tempus amenum,Set cum decrescit, lucem tunc nebula nescit;Cum se peruertit, sua spera retrograda vertit.Nil sibi de bellis, quia stat sibi terra rebellis,Nec mare succurrit, fugiens quia nauta recurrit;Spes sibi collata non est, set et vndique fataIpsum torquebant, et ad ima repente ruebant:Non ita secreta loca sunt neque castra quieta,Que tunc secura fuerant pro sorte futura.715Finis adest actus, capitur rex fitque subactus,240Et reliqui tales, sibi sunt qui collaterales,Caute ducuntur capti, qui fata sequntur:Sic rex preuentus ducis est virtute retentus.Augusti mensis dedit hoc, quo LondoniensisQualiter nobilis Henricus vna cum rege Ricardo et aliis Londonias veniunt, vbi dictus rex in turrim positus per aliquod tempus sub custodia remansit.Vrbs congaudebat, que ducem cum laude canebat.Sicut arena maris, occursus adest popularis,Tanti victoris benedicens gesta vigoris.In Turrim transit R., sub custode remansit;Sic caput Anglorum minimus iacet ipse minorum.Vt sit opus planum, nichil et de pondere vanum,250Qualiter nobilis dux Henricus proceres quoscumque per regem Ricardum in exilium delegatos ad propria mitissime reuocauit.Apponendo manum dux purgat ad horrea granum;Iustos laudauit, iniustos vituperauit,Hos confirmauit, hos deprimit, hos releuauit.Regni primatem, crudelem per feritatemQuem rex explantat, dux ex pietate replantat:Humfredum natum patre defuncto spoliatum,Quem rex transduxit, hunc dux probitate reduxit.Nil tibi desperes, Arundell profugus heres,716Prospera namque ducis fatis tua fata reducis.Warwici Comitem, cuius sine crimine litem260Dux pius agnouit, saluum de carcere mouit:Cobham sorte pari dux fecit et hunc reuocari;Exilio demptus iustus redit ille redemptusNec prece nec dono, Cristo mediante patrono.Tanta tulit gratis primordia dux bonitatis:Vt bona tam grata super hoc sint continuata,Cristus adhuc mentem ducis efficit esse manentem.Qualiter assignatum fuit parliamentum tenendum apud Westmonasterium ad festum Sancti Michaelis tunc proximi. Et interim Humfredus filius et heres ducis Glouernie vna cum matre sua corporis infirmitate mortui sunt.Londoniis festo Michaelis tunc manifesto,Stent vt ibi tuta, sunt parliamenta statuta:Quilibet attendit que sors sibi fata rependit,270Semper et in gente fit murmur rege regente.Interea transit moriens nec in orbe remansitHumfredus dictus,redit ille deo benedictus:Defuncto nato, cito post de fine beatoMater transiuit, nati dum funera sciuit:Primo decessit Cignus, dolor vnde repressitMatrem cum pullo, sibi mors nec parcit in vllo.Est apud antiquos dictum, ‘Defunctus amicosVix habet,’ a tergo caueat sibi quilibet ergo:Quisque suum pectus tangat viuens homo rectus,280Nec sic gaudebit, quia singula vana videbit.Scribere iam restat, que mundus adhuc manifestat,Vt sit opus tale cunctis speculum generale.Tunc prius incepta sunt parliamenta recepta,Qualiter primo die parliamenti rex Ricardus personaliter non comparuit, set alibi existens titulo corone sue sub forma magis auctentica penitus renunciauit; super quo nobilis Henricus, vniuerso populo in eius laudem conclamante vt rex efficiatur, electus est.De quibus abstractus Ricardi desinit actus.Ecce dies Martis, nec adest presentia partis,Non sedet in sede, quem culpa repellit ab ede;Denegat in scanno loca tunc fortuna tiranno,A visu gentis quem terruit accio mentis.R. non comparet, alibi set dummodo staret,290Causas assignat, quibus H. sua sceptra resignat:717Substituit aliquos proceres tunc iuris amicos,Ad quos confessus proprio fuit ore repressus.Hiis circumspectis aliisque sub ordine lectis,R., qui deliquit, hunc curia tota reliquit;Hunc deponebant, plenum quem labe sciebant,Nec quis eum purgat, iterum ne forte resurgat:Tunc decus Anglorum, set et optimus ille bonorum,H. fuit electus regno, magis est quia rectus.Sola dies tentum tulit istud parliamentum,300Nec magis expressit pro tunc, set ab inde recessit:H. tamen extenti noua tempora parliamentiProxima decreuit, quo regni gloria creuit.Quando coronatus foret et de fine leuatus,Tunc processus erit super hoc quod curia querit;Interea gentes viuunt sub spe recolentes,Quod nouus errores rex conteret anteriores.Qualiter parliamentum continuatur718vsque post coronacionem.Sexta dies stabat Octobris, quando parabatRex nouus optata sua parliamenta nouata:Curia verbalis fuit et non iudicialis,310Ad tempus restat nichil et de pondere prestat:Dicitur expletum quod nil valet esse quietum,Donec persona regis sit operta corona;Sicque coronari, quem Cristus vult venerari,Corditer exultat plebs omnis et inde resultat.Qualiter in die solempni nobilis Henricus in Solium regie maiestatis719sublimatus cum omni gaudio coronatur.Qui res disponit et eisdem tempora ponit,Ille diem fixit, Henricum quo benedixit:Predestinauit deus illum quem titulauit,Vt rex regnaret sua regnaque iustificaret.Quem deus elegit, regali laude peregit,320Nota, qualiter iura corone serenissimo iam regi nostro Henrico quarto tribus modis accrescunt:Primo Successione:Secundo eleccione:Tercio conquestu sine sanguinis effusione.Vnde coronatur in honoreque magnificatur:Tempore felici poterunt sollempnia dici,Que tam sacratis horis patuere beatis;720Edwardi festa Confessoris manifestaHenrici festum Regis testantur honestum.Plebs canit in mente que resultat in ore loquente,Quisque colit Christum, quia regem suscitat istum;Vix homo pensare poterit seu dinumerare,Que tunc fulserunt sollempnia quanta fuerunt:Omnis terra deum laudat que canit iubileum,330Henricum iustum que pium que ferum que robustum.Vnde coronatur trino de iure probatur,Regnum conquestat, que per hoc sibi ius manifestat;Regno succedit heres, nec ab inde recedit;Insuper eligitur a plebe que sic stabilitur:Vt sit compactum, iuris nil defuit actum;Singula respondent Henrici iuraque spondent.Qualiter parliamentum adhuc fuit continuatum.Fama volans creuit, que climata cuncta repleuit,Quo laus vexilli super omnes prefuit illi:Sic regnat magnus reprobis leo, mitibus agnus,721340Hostes antiquos qui terret et augit amicos.Luna diem donat, qua Regem terra coronat,Marsque sequens terre dat parliamenta referre:Rex sedet et cuncti proceres resident sibi iuncti,Stant et presentes communes plus sapientes;Tempus erat tale communeque iudiciale.Quod bene prouisum nichil est a iure rescisum;722Est quia protectus, letatur sic homo rectus,Et metuunt reliqui sua dampna dolenter iniqui.Qualiter Henricus, Regis tunc Henrici primogenitus, statum que nomen Principis de consensu omnium gloriose adeptus est.Set quia plus dignum prius est recitare benignum,350Que sunt maiora scribens recitabo priora:Henrici natus Henricus, honore beatus,Est confirmatus heres Princepsque vocatus:Sic pars abscisa, summo de iudice visa,Arboris est vncta veteri stipitique reiuncta.Istud fatatum fuit a sanctisque relatum,Quod tunc compleuit deus, ex quo terra quieuit:Hoc facto leta stupet Anglia laude repleta,Cordeque letatur, quia stirps de stirpe leuatur.Tunc de consensu Regis procerum quoque sensu,360Qualiter ea que nuper in parliamento tempore Ricardi per ducem Glouernie et socios suos gesta fuerunt, presens parliamentum confirmauit; et ea que Ricardus in vltimo suo parliamento constituit, presens eciam parliamentum penitus cassauit.Plebe reclamante, stant parliamenta per ante;Sic procedebant super hiis que gesta videbantAd commune bonum, recolentes gesta baronum.Que prius Vrsus, Equs et Olor, qui dicitur equs,Nuper fecerunt, firmissima constituerunt;Et que pomposa peruersaque fraude dolosaRicardus fecit, hec curia tota reiecit.Et tunc tractatum fuit illud opus sceleratum,Quo dudum Cignus periit sineiurebenignus;723Iusticie vere vindictam clamat habere370Omnis ob hoc funus populus, quasi vir foret vnus:Sic communis amor popularis et vndique clamorExtitit acceptus a Rege que lege receptus.Infortunatus Ricardus, plus sceleratus,Qualiter Ricardo suis ex demeritis iudicialiter condempnato, ceteri qui cum eo accusati erant, tantummodo ex mera regis pietate quieti permanserunt.Omnibus ingratus, fuit vndique tunc maculatus;Sic quasi dampnatus abiit pre labe reatus,Quo stetit elatus sub carcere magnificatus.Eius fautores, qui sunt de sorte priores,Tunc accusati sunt ad responsa vocati:Hi responsales submittunt se speciales380Iudicio Regis, per quem silet vlcio legis.Regia nam pietas sic temperat vndique metas,Quod nil mortale datur illis iudiciale;Est tamen ablatum, quod eis fuit ante beatum,Vocibus Anglorum venerabile nomen eorum;Corpora stant tuta, cecidit set fama minuta,Dux redit in Comitem, quatit et sic curia litem,Labitur exosus Bagot, quem rex pietosusErigit, et mite prolongat tempora vite.Sic pius Henricus, inimico non inimicus,390Gracius, vt debet, pro dampno commoda prebet;Ipse pium frenum laxat, quia tempus amenumAppetit, et Cristo placuisse putauit in isto.Non tamen in gente placet hoc, set in ore loquentePublica vox dicit, leges quod mammona vicit;Iusticiam queri plebs vult, rex vult misereri,Et sic fortuna pro tempore non fuit vna:Rex excusatur, nam dicunt quod variaturConsilio tali, quo res latet in speciali.Qualiter, finito parliamento, infra breue post quidam impii instigante diabolo, vt ipsi pium Regem Henricum cum sua progenie a terra delerent, proditorie conspirantes insurrexerunt, quos ira dei preueniens in villa de Circestria per manus vulgi interfectos miraculose destruxit.Quatuor auctores sceleris, Iuda nequiores,400Ore dabant laudes, tacito sub cordeque fraudes;Holand, Kent, Sarum, Spenser, quasi fellis amarum,Federa strinxerunt, quibus H. seducere querunt.Viuere quos fecit pius H., nec eis male fecit,724Hii mala coniectant in eum, quem perdere spectant;H. etenim pacem dedit illis, hiique minacemEius spirantes mortem sunt arma parantes:Sic nimis ingrati mala retribuunt bonitati,In caput illorum tamen est vindicta malorum.Nam, qui cunctorum cognoscit corda virorum,410Detegit occulta, quibus accidit vlcio multa:Cum magis instabant subitoque nocere putabant,Ex improuiso periunt discrimine viso.Per loca diuersa fuit horum concio spersa,Quos deus extinxit, nec in hoc miracula finxit;De populo patrie, nato comitante Marie,Quatuor elati perierunt decapitati.Ecce dei munus! populus quasi vir foret vnus,Surgit ad omne latus, sit vt H. ita fortificatus.Quod satis est carum, conciues Londoniarum420Qualiter regis nati in custodia tunc Maioris Londoniarum pro securitate secundum tempus fidissime seruabantur.Nobilis Henrici steterant constanter amici:Rex iubet et prompti fuerant armis cito compti,Eius et in sortem magnam tribuere cohortem.Vrbs fuit adiutrix, que Regis tunc quasi nutrixNatos seruauit, et eos quasi mater amauit;Regis enim camera fuit vrbs hoc tempore vera,In qua confisus multum fuit ille gauisus:Sic pius in Cristo pietatem sentit in isto,725Quo preseruatur et regnum clarificatur.Anglicus a sompnis quasi surgens vir canit omnis,430R. cadit, H. regnat, quo regnum gaudia pregnat.726Tempore quo facta sunt hec Ricardus ad actaQualiter Ricardus, cum ipse noua de morte illorum qui apud Circestriam, vt predictum est, interierunt audisset, seipsum727omni cibo renunciantem pre doloris angustia morientem extinxit.Non foris exiuit, qui quando pericula sciuit,Quod sors falsorum destructa fuit sociorum,Fortunam spreuit et eorum funera fleuit.Tunc bene videbat, quod ei fraus nulla valebat,Quo contristatus doluit quasi morte grauatus:Ecce dolor talis suus est, quod spes aliqualis728Amodo viuentem nequiit conuertere flentem.Qui tamen astabant custodes sepe iuuabant,440Ne desperaret, dum tristia continuaret;Set neque verborum solamina cepit eorum,Dum lacrimas spersit, sibimet nec amore pepercit:Sic se consumit, quod vix si prandia sumit,Aut si sponte bibit vinum, quo viuere quibit;Semper enim plorat, semper de sorte laborat,Qua cadit, et tales memorat periisse sodales:Solam deposcit mortem, ne viuere possitAmplius, est et ita moriens sua pompa sopita.Anglia gaudebat, quia quem plebs plus metuebat450Cristus deleuit, quo libera terra quieuit:Set probus Henricus, pietatis semper amicus,Ad Cristi cultum corpus dedit esse sepultumSollempni more, quamuis sine laudis honore.Langele testatur quod ibi Ricardus humatur;Ipse loco tali magis omnibus in specialiCorpus donauit, quod mundus habere negauit.Sic bona proque malis H. mitis et imperialisReddit ei mite, qui clauserat vltima vite:Mortuus R. transit, viuens probus H. que remansit,460Quem deus extollit, et ab R. sua prospera tollit.O quam pensando mores variosque notando,Nota hic secundum commune dictum de pietate serenissimi regis Henrici, necnon de impietate qua crudelissimus Ricardus regnum, dum potuit, tirannice vexauit.Si bene scrutetur, R. ab H. distare videtur!Clarus sermone, tenebrosus et intus agone,R. pacem fingit, dum mortis federa stringit:Duplex cautelis fuit R., pius H. que fidelis;R. pestem mittit, mortem pius H. que remittit;R. seruitutem statuit, pius H. que salutem;729R. plebem taxat, taxas pius H. que relaxat;R. proceres odit et eorum predia rodit,470H. fouet, heredesque suas restaurat in edes;R. regnum vastat vindex et in omnibus astat,Mulset terrorem pius H., que reducit amorem.730O deus, Henrico, quem diligo, quem benedico,Da regnum tutum nulla grauitate volutum:Vite presentis pariter viteque sequentisDa sibi quodcumque felicius est ad vtrumque.Cronica Ricardi, qui sceptra tulit leopardi,732Hic in exemplum aliorum Ricardi demerita commemorans finaliter recapitulat.731Vt patet, est dicta populo set non benedicta:733Vt speculum mundi, quo lux nequit vlla refundi,480Sic vacuus transit, sibi nil nisi culpa remansit.Vnde superbus erat, modo si preconia querat,Eius honor sordet, laus culpat, gloria mordet.Hoc concernentes caueant qui sunt sapientes,Nam male viuentes deus odit in orbe regentes:Est qui peccator, non esse potest dominator;Ricardo teste, finis probat hoc manifeste:Post sua demerita periit sua pompa sopita;734Qualis erat vita, cronica stabit ita.

Hic in tercia parte cronice compositor in principio finem premeditans sub spe glorie future letatur.

Tristiapost leta, post tristia sepe quieta,

Si bene pensemus, satis hec manifesta videmus.

Regnum confractum regis feritate subactum

Nuper defleui, lacrimas set abinde quieui;

Regnum purgatum probitate ducis renouatum

Amodo ridebo, nec ab eius laude tacebo.

O res laudanda, o res sine fine notanda,

Ad laudem Cristi, qui nos de carcere tristi

R. tunc custodis, quasi sit regnantis Herodis,

Gracius eduxit et ad inclita regna reduxit!10

Nouit enim mundus, Ricardus quando secundus

Qualiter ad modum talpe, que semper terram effodiens eam continue subuertit, rex Ricardus, vt suum regnum tirannice disperdat, assiduis ymaginacionibus ad populi destruccionem omnes suas cautelas indesinenter coniectat.

Iustos deleuit proceres, quos Anglia fleuit,

Ipse superbire sic spirat et alcius ire,

Quod dedignatur proprium regnumque minatur:

Amplius ex more solito latitante furore

Seuit, et oppressit populum cui parcere nescit.

Sicut humum fodit euertens talpa que rodit,

Vnde caret requie, sic alter nocte dieque,

Vt magis euertat regnum quod demere certat,

Sic scelus apponit et ad hoc sua robora ponit;20

Vt princeps baratri furiens regit acta theatri.

Pondera prebebat, populum quibus ipse premebat:

Vtpote salsarum furiosa caribdis aquarum

Gurgite feruoris bibit, euomit, omnibus horis,

Sic sibi collectum facinus sub pectore tectum

Rex vomit in gentem, ve, ve! sine lege manentem.

Per prius optentum semper sibi parliamentum

Nota qualiter rex subtili fraude concessum sibi optinuit, quod vbicumque sedere vellet cum certis personis sibi assignatis, per prius inceptum continuare posset parliamentum.

Per loca conseruat, in quo mala queque reseruat;

Est vbi persona regis residente corona,

Corpore presenti stat ibi vis parliamenti:30

Sic, vbicumque sedet presencia regia, ledet,

Quod nullus sciuit sceleris que facta subiuit.

Hoc factum regis fuit abhominacio legis,

Quo fremuit certe populus, set nullus aperte:

Sic tamen vt staret et tempora continuaret,

Rex sibi papales bullas habuit speciales;

Si quis in extento prius aut post parliamento

Quid contradicit, in eum sentencia vicit.

Ad scelus implendum tunc rex habet omne timendum,

Excepte Cristo, qui non fuit auctor in isto;40

Quicquid enim dicit clerus, populus maledicit,

Inuocat et Cristi vindictam pectore tristi.

Inde set oblitus rex pestifer hos sibi ritus,

Quos prius elegit, maledicto fine peregit;

Consensu, tactu, visu que ferocior actu

In regnum seuit, qui post sua crimina fleuit:

Quenon audiuit auris, nec cor mala sciuit,

Tristia coniectat, populum quo perdere spectat.

Carte scribuntur et in omni parte leguntur,

Nota de primis cartis, quas scriptas ex regis compulsione tam clerus quam populus formidans sigillauit: tali enim subtilitate rex varias regni sui patrias spoliando destruxit.

Hasque sigillari iubet omnibus et venerari:50

Perficit hoc clerus, si debeo dicere verus

Nescio, set gentes sua sunt exempla sequentes;

Nescia plebs legis, dum sperat premia regis,

Vt dicebatur, ad regia iussa paratur.

Vrbs, ager et villa cartis posuere sigilla,

Quo magis ad plenum conspergitur omne venenum:

Fallitur ex illo quisquis, cum firma sigillo

Culpa recordetur, qua proditor omnis habetur.

Cum sic quisque status sit in hiis cartis viciatus,

Vt veniam portet sibi soluere quicquid oportet;60

Tunc exactores baratro magis auidiores

Absoluunt gentes, pacem quasi sint redimentes.

Hec set cautela nichil est nisi ficta medela,

Nam magis insanus stat morbus cotidianus;

Rex populum pressit, et ab inde quiescere nescit,

Semper turbatur, semper sua regna minatur.

Post primas cartas alias statuit magis artas,

Nota de secundis cartis que blanche-chartres vulgariter nuncupantur.

Set de scriptura patuit non vna figura.

Has eciam villis iubet affirmare sigillis;706

Qualis finis erit quisquis sub murmure querit;70

Et sic velata facie plebs illaqueata,

Quod facit ignorat, ita dum fortuna laborat.

Qualiter rex Ricardus omnis malicie plenus strenuissimum dominum Henricum, tunc Derbeie Comitem Ducisque Lancastrie filium et heredem, sola ex inuidia, vt ipsum perderet, in exilium proiecit.

Accidit interea, dum terra fuit pharisea,

Est noua lis mota, quam nouerat Anglia tota.

Nobilis Henricus, omnis probitatis amicus,

Hic tunc florebat super omnes plusque valebat;

Vt rosa flos florum, melior fuit ille bonorum,

Custos Anglorum, per quem lux fulsit eorum,

Exemplar morum que probacior ille proborum:

Ad loca bellorum leo conterit arma luporum;80

Eius cognomen venerabile percipit omen,

Quod numquam victum rutilat Lancastria dictum.

Hunc patre viuente de sorte superueniente

Rex delegauit et eum sine labe fugauit;

Rex etenim nouit, ad eum quod patria vouit,

Vnde timens sortem dolet eius habere cohortem:

Inuidus hanc causam gestat sub pectore clausam,

Donec disperdat iustum sine iureque perdat.

Hic tamen ex more solito pro regis honore

Semper promptus erat, aliter quo premia sperat;90

Sic nichil offendit, quo rex sibi dampna rependit,

Set quia cunctorum rex oderat acta proborum.

Singula non scripsi, que dux bona contulit ipsi;

Si meritum detur, tunc dux mala nulla meretur:

Exilium tortum gremio de regis abortum707

Hoc pro finali mercede datur speciali.

Purus ad omne latus sic exulat inmaculatus,

Qualiter nobilis Henricus antedictus in partes Francie, vt ibi tempore exilii moraretur, animo constanti viriliter se transtulit.

Et quem decepit rex Anglus Francia cepit:

Stans ibi preclarus regno fuit vndique carus,

Quo sibi concreuit requies, set non requieuit.100

Dum genus exquirit in quo sibi iura requirit,

Quem deus absoluit patri mors omnia soluit;

Sic, patre defuncto, de consilio sibi iuncto

Est tunc querendum, melius sibi quid sit agendum:

Et sic consultus velut heres Miles adultus,

Que sua cognoscit post patrem propria poscit.

Hos per rumores adeunt ambassiatores

Regem querentes, legem super hocque petentes;

Set qui cuncta vorat non audit quod pius orat,708

Exheredatum set eum iubet esse fugatum.110

Et sic nec regem iustum iustam neque legem

Dux probus inuenit, dum vox sibi nuncia venit.

Tunc confiscatus rapitur sine iure ducatus,

Quo se confortat dux commoda nulla reportat;

Pulli coruorum, pascit quos mater eorum,

Non ita proclamant, quin plus sibi castra reclamant

Regis fautores, terras que ducatus honores:

Rex bona dispergit, qui non sine crimine pergit,

Distribuens sortes, ditescat vt inde cohortes.

Quod sic decreuit rex fama perambula creuit,120

Per mundum totum scelus hoc erit amodo notum.

Nota qualiter post obitum patris sui ducis Lancastrie nobilissimus filius suus Comes antedictus, tunc de iure dux, vt ipse hereditatem suam vendicaret, de partibus Francie prouiso sapienter itinere Calisias adiit, vbi cum domino Thoma Cantuariensi Archiepiscopo, necnon Thoma filio et herede Ricardi Comitis Arundellie, vt prefertur, defuncti, vt in Angliam transfretaret, Cristo se commendans nauem ascendit.

O quam plura sinit deus, et cum tempora finit,

Omnia tunc certe que sunt demonstrat aperte!

Dux inspiratus tandem, quasi sit renouatus,

Singula compensat perfecto cordeque pensat:

Tortorem regem tortam creuisseque legem

Cernit, et errores in vtroque statu grauiores:

Signans se Cristo quesiuit opem super isto,

Qui, bene dum sperat, iubet vt sua propria querat.

Ex subito more, saluo sibi semper honore,130

Partes subtiles Francorum dux quasi miles709

Cum paucis transit, nec ibi tardando remansit:

Calisias iuit, vbi propria regna petiuit;

Cum modica classe sic magnanimum remeasse

Constat, et in naui dux ducitur inde suaui.

Primas Anglorum, tunc exul fraude malorum,

Thomas deuote stat ibi, comitante nepote:

Hos dux regalis, veluti gallina sub alis,

Secum votiua saluos duxit comitiua.

Dux, Comes, Antistes, pariter solamina tristes140

Qualiter nobilis Henricus, tunc Dux Lancastrie, per mare nauigando portum querens tandem prope Grymmesby, Cristo mediante, littora pacifica sortitus est.

Querunt sperantes, vbi venti sunt agitantes:

Vela petunt portum quem sors prope contulit ortum;

Vt dux concepit, Aquilonica littora cepit.

Tunc magis audaci vultu cum plebe sequaci

Exultans dicit, quod in hoc quasi prelia vicit.

Ex animo forti dederat bona corda cohorti,710

Quod bene sperarent, quicquid sibi fata pararent.

Sic congaudentes sub spe que nichil metuentes,

Quo melius querunt, naues simul applicuerunt:

Dux prius egressus disponit humo sibi gressus,150

Primitus exorat que deum genuflexus adorat

Votis sincere mentis, quod possit habere

Victoris palmas, extendit ad ethera palmas;

Vtque scelus guerre superet, dedit oscula terre,

Pluraque deuota dux fecit ibi pia vota.

De prece surrexit, surgendoque se cruce texit,

Qualiter ad seruicium nobilis ducis quasi vniuersa terra gratanter se optulit.

Et tunc quam letas incepit adire dietas:

Patria cum sciret quod saluus dux reueniret,

Totus ei mundus occurrit vbique iocundus.

Tunc rex Ricardus lepus est et non leopardus;160

Qualiter rex Ricardus tempore quo nobilis dux Henricus applicuit, in partibus Hibernie invtiles dies ad sui confusionem infortunate consumpsit.

Quem timor astrinxit, alibi sua robora finxit:

Hic ducis aduentum presciuit ab ore scientum,

Quo celer exiuit et Hibernica regna petiuit.

Sepe silens plangit, quem tunc vecordia tangit,

Ex quo singultus plures rex cepit adultus.

Sic redit absente dux noster rege timente,

Nec quid presumit, sua propria dumque resumit.

Dux probus audaci vultu cum plebe sequaci

Qualiter apud Bristolliam capti et decapitati fuerunt tres precipue regis fautores, qui in mortis articulo dicti regis condiciones multipliciter accusarunt.

Regnum scrutatur, si proditor inueniatur;

Sic tres exosos magis omnibus ambiciosos170

Regni tortores inuenerat ipse priores:

Ense repercussi periunt Scrop, Grene que Bussy;711

Hii quasi regales fuerant cum rege sodales.

Scrop Comes et Miles, eius Bristollia viles

Actus declarat, quo mors sua fata pararat;

Greneque sorte pari statuit dux decapitari,

Bussy conuictus similes quoque sustinet ictus:

Vnanimes mente pariter mors vna repente

Hos tres prostrauit, gladius quos fine vorauit,

Sicut et egerunt aliis, sic hii ceciderunt;180

Quo dux laudatur regnumque per omne iocatur.

Sunt tamen Henrici quamplures tunc inimici,

Tales qui querunt obsistere, nec potuerunt:

Sepius effantur et eum post terga minantur,

Set non audebant, faciem cum respiciebant.

Tempore sic stante stat rex vbi stabat ab ante,

Qualiter Ricardus rex de partibus Hibernie rediens Wallie littora cepit.

Donec commota tremit eius concio tota:

Sic magis ignari sceleres fiunt quasi rari,712

Omnes sorte pari dubitant qua parte iuuari.

Tunc fortuna rotam diuertit ab inde remotam,190

Cecaque permansit, dum rex super equora transit.

Quos laqueos fecit in eos, sua culpa reiecit,

Qui laqueatus erit, patrie dum littora querit.

Hoc non obstante, vento tamen exagitante,

Portum fatalem sors reddit ei specialem;

Inque suas claues cepit fera Wallia naues,

Quas cito dissoluit, regis cum facta reuoluit.713

Rex mittens sortes mandauit habere cohortes,

Set nichil inuenit, vbi gracia nulla reuenit.

Hoc ita cumque vident, quidam sub murmure rident,200

Et quidam flentes fuerant de corde dolentes:

Prospera que nescit, tunc regia pompa recessit,

Quisque viam vertit subito, nec ad arma reuertit.

Tunc rex, vt dicit, sua fata dolens maledicit,

Nec timet hinc Cristum, mundum nec abhorruit istum,

Non est contritus, nec vult dimittere ritus,

Vt prius errauit, sic semper continuauit;

Sic furit ipse malis semper sine lege feralis,

Principio qualis steterat, stat fineque talis.

Cautus vt inuadit agnos, quos ledere vadit,210

Vulpis, in occulto sic rex a tempore multo,

Pectore subtili iuuenis sub fraude senili,

Omne scelus poscit, regnum quo perdere possit:

Tunc super omne tamen conspirat habere leuamen,

Vnde ducis sortem fallat fugiatque cohortem.

Hinc perscrutatur dolus et fraus continuatur,

Si quid prodesse poterit cogente necesse:

Est ibi vis nulla, velut os perit absque medulla,

Rex qui posse caret pro tunc sine viribus aret:714

Per loca, per castra fugit, et si tunc super astra220

Scandere sciuisset, transcendere tunc voluisset.

Sic tumor elatus nuper tam magnificatus

Est timor effectus, latitans quasi talpa reiectus.

Quem non preseruat Cristus, se non homo seruat,

Et quamuis tarde de te loquor ista, Ricarde.

Qualiter rex Ricardus cum suis fautoribus nobili duci Henrico eisdem in Wallia occurrenti se reddiderunt.

Peruigil a sompnis quod dicitur audiat omnis,

Et quod dicetur regnis exemplificetur.

Est rota fortune quodamodo regula lune,

Que prius albescit de nocte que post tenebrescit;

Sic de quo scripsi Ricardo contigit ipsi:230

Dum stetit ad plenum, steterat sibi tempus amenum,

Set cum decrescit, lucem tunc nebula nescit;

Cum se peruertit, sua spera retrograda vertit.

Nil sibi de bellis, quia stat sibi terra rebellis,

Nec mare succurrit, fugiens quia nauta recurrit;

Spes sibi collata non est, set et vndique fata

Ipsum torquebant, et ad ima repente ruebant:

Non ita secreta loca sunt neque castra quieta,

Que tunc secura fuerant pro sorte futura.715

Finis adest actus, capitur rex fitque subactus,240

Et reliqui tales, sibi sunt qui collaterales,

Caute ducuntur capti, qui fata sequntur:

Sic rex preuentus ducis est virtute retentus.

Augusti mensis dedit hoc, quo Londoniensis

Qualiter nobilis Henricus vna cum rege Ricardo et aliis Londonias veniunt, vbi dictus rex in turrim positus per aliquod tempus sub custodia remansit.

Vrbs congaudebat, que ducem cum laude canebat.

Sicut arena maris, occursus adest popularis,

Tanti victoris benedicens gesta vigoris.

In Turrim transit R., sub custode remansit;

Sic caput Anglorum minimus iacet ipse minorum.

Vt sit opus planum, nichil et de pondere vanum,250

Qualiter nobilis dux Henricus proceres quoscumque per regem Ricardum in exilium delegatos ad propria mitissime reuocauit.

Apponendo manum dux purgat ad horrea granum;

Iustos laudauit, iniustos vituperauit,

Hos confirmauit, hos deprimit, hos releuauit.

Regni primatem, crudelem per feritatem

Quem rex explantat, dux ex pietate replantat:

Humfredum natum patre defuncto spoliatum,

Quem rex transduxit, hunc dux probitate reduxit.

Nil tibi desperes, Arundell profugus heres,716

Prospera namque ducis fatis tua fata reducis.

Warwici Comitem, cuius sine crimine litem260

Dux pius agnouit, saluum de carcere mouit:

Cobham sorte pari dux fecit et hunc reuocari;

Exilio demptus iustus redit ille redemptus

Nec prece nec dono, Cristo mediante patrono.

Tanta tulit gratis primordia dux bonitatis:

Vt bona tam grata super hoc sint continuata,

Cristus adhuc mentem ducis efficit esse manentem.

Qualiter assignatum fuit parliamentum tenendum apud Westmonasterium ad festum Sancti Michaelis tunc proximi. Et interim Humfredus filius et heres ducis Glouernie vna cum matre sua corporis infirmitate mortui sunt.

Londoniis festo Michaelis tunc manifesto,

Stent vt ibi tuta, sunt parliamenta statuta:

Quilibet attendit que sors sibi fata rependit,270

Semper et in gente fit murmur rege regente.

Interea transit moriens nec in orbe remansit

Humfredus dictus,redit ille deo benedictus:

Defuncto nato, cito post de fine beato

Mater transiuit, nati dum funera sciuit:

Primo decessit Cignus, dolor vnde repressit

Matrem cum pullo, sibi mors nec parcit in vllo.

Est apud antiquos dictum, ‘Defunctus amicos

Vix habet,’ a tergo caueat sibi quilibet ergo:

Quisque suum pectus tangat viuens homo rectus,280

Nec sic gaudebit, quia singula vana videbit.

Scribere iam restat, que mundus adhuc manifestat,

Vt sit opus tale cunctis speculum generale.

Tunc prius incepta sunt parliamenta recepta,

Qualiter primo die parliamenti rex Ricardus personaliter non comparuit, set alibi existens titulo corone sue sub forma magis auctentica penitus renunciauit; super quo nobilis Henricus, vniuerso populo in eius laudem conclamante vt rex efficiatur, electus est.

De quibus abstractus Ricardi desinit actus.

Ecce dies Martis, nec adest presentia partis,

Non sedet in sede, quem culpa repellit ab ede;

Denegat in scanno loca tunc fortuna tiranno,

A visu gentis quem terruit accio mentis.

R. non comparet, alibi set dummodo staret,290

Causas assignat, quibus H. sua sceptra resignat:717

Substituit aliquos proceres tunc iuris amicos,

Ad quos confessus proprio fuit ore repressus.

Hiis circumspectis aliisque sub ordine lectis,

R., qui deliquit, hunc curia tota reliquit;

Hunc deponebant, plenum quem labe sciebant,

Nec quis eum purgat, iterum ne forte resurgat:

Tunc decus Anglorum, set et optimus ille bonorum,

H. fuit electus regno, magis est quia rectus.

Sola dies tentum tulit istud parliamentum,300

Nec magis expressit pro tunc, set ab inde recessit:

H. tamen extenti noua tempora parliamenti

Proxima decreuit, quo regni gloria creuit.

Quando coronatus foret et de fine leuatus,

Tunc processus erit super hoc quod curia querit;

Interea gentes viuunt sub spe recolentes,

Quod nouus errores rex conteret anteriores.

Qualiter parliamentum continuatur718vsque post coronacionem.

Sexta dies stabat Octobris, quando parabat

Rex nouus optata sua parliamenta nouata:

Curia verbalis fuit et non iudicialis,310

Ad tempus restat nichil et de pondere prestat:

Dicitur expletum quod nil valet esse quietum,

Donec persona regis sit operta corona;

Sicque coronari, quem Cristus vult venerari,

Corditer exultat plebs omnis et inde resultat.

Qualiter in die solempni nobilis Henricus in Solium regie maiestatis719sublimatus cum omni gaudio coronatur.

Qui res disponit et eisdem tempora ponit,

Ille diem fixit, Henricum quo benedixit:

Predestinauit deus illum quem titulauit,

Vt rex regnaret sua regnaque iustificaret.

Quem deus elegit, regali laude peregit,320

Nota, qualiter iura corone serenissimo iam regi nostro Henrico quarto tribus modis accrescunt:Primo Successione:Secundo eleccione:Tercio conquestu sine sanguinis effusione.

Vnde coronatur in honoreque magnificatur:

Tempore felici poterunt sollempnia dici,

Que tam sacratis horis patuere beatis;720

Edwardi festa Confessoris manifesta

Henrici festum Regis testantur honestum.

Plebs canit in mente que resultat in ore loquente,

Quisque colit Christum, quia regem suscitat istum;

Vix homo pensare poterit seu dinumerare,

Que tunc fulserunt sollempnia quanta fuerunt:

Omnis terra deum laudat que canit iubileum,330

Henricum iustum que pium que ferum que robustum.

Vnde coronatur trino de iure probatur,

Regnum conquestat, que per hoc sibi ius manifestat;

Regno succedit heres, nec ab inde recedit;

Insuper eligitur a plebe que sic stabilitur:

Vt sit compactum, iuris nil defuit actum;

Singula respondent Henrici iuraque spondent.

Qualiter parliamentum adhuc fuit continuatum.

Fama volans creuit, que climata cuncta repleuit,

Quo laus vexilli super omnes prefuit illi:

Sic regnat magnus reprobis leo, mitibus agnus,721340

Hostes antiquos qui terret et augit amicos.

Luna diem donat, qua Regem terra coronat,

Marsque sequens terre dat parliamenta referre:

Rex sedet et cuncti proceres resident sibi iuncti,

Stant et presentes communes plus sapientes;

Tempus erat tale communeque iudiciale.

Quod bene prouisum nichil est a iure rescisum;722

Est quia protectus, letatur sic homo rectus,

Et metuunt reliqui sua dampna dolenter iniqui.

Qualiter Henricus, Regis tunc Henrici primogenitus, statum que nomen Principis de consensu omnium gloriose adeptus est.

Set quia plus dignum prius est recitare benignum,350

Que sunt maiora scribens recitabo priora:

Henrici natus Henricus, honore beatus,

Est confirmatus heres Princepsque vocatus:

Sic pars abscisa, summo de iudice visa,

Arboris est vncta veteri stipitique reiuncta.

Istud fatatum fuit a sanctisque relatum,

Quod tunc compleuit deus, ex quo terra quieuit:

Hoc facto leta stupet Anglia laude repleta,

Cordeque letatur, quia stirps de stirpe leuatur.

Tunc de consensu Regis procerum quoque sensu,360

Qualiter ea que nuper in parliamento tempore Ricardi per ducem Glouernie et socios suos gesta fuerunt, presens parliamentum confirmauit; et ea que Ricardus in vltimo suo parliamento constituit, presens eciam parliamentum penitus cassauit.

Plebe reclamante, stant parliamenta per ante;

Sic procedebant super hiis que gesta videbant

Ad commune bonum, recolentes gesta baronum.

Que prius Vrsus, Equs et Olor, qui dicitur equs,

Nuper fecerunt, firmissima constituerunt;

Et que pomposa peruersaque fraude dolosa

Ricardus fecit, hec curia tota reiecit.

Et tunc tractatum fuit illud opus sceleratum,

Quo dudum Cignus periit sineiurebenignus;723

Iusticie vere vindictam clamat habere370

Omnis ob hoc funus populus, quasi vir foret vnus:

Sic communis amor popularis et vndique clamor

Extitit acceptus a Rege que lege receptus.

Infortunatus Ricardus, plus sceleratus,

Qualiter Ricardo suis ex demeritis iudicialiter condempnato, ceteri qui cum eo accusati erant, tantummodo ex mera regis pietate quieti permanserunt.

Omnibus ingratus, fuit vndique tunc maculatus;

Sic quasi dampnatus abiit pre labe reatus,

Quo stetit elatus sub carcere magnificatus.

Eius fautores, qui sunt de sorte priores,

Tunc accusati sunt ad responsa vocati:

Hi responsales submittunt se speciales380

Iudicio Regis, per quem silet vlcio legis.

Regia nam pietas sic temperat vndique metas,

Quod nil mortale datur illis iudiciale;

Est tamen ablatum, quod eis fuit ante beatum,

Vocibus Anglorum venerabile nomen eorum;

Corpora stant tuta, cecidit set fama minuta,

Dux redit in Comitem, quatit et sic curia litem,

Labitur exosus Bagot, quem rex pietosus

Erigit, et mite prolongat tempora vite.

Sic pius Henricus, inimico non inimicus,390

Gracius, vt debet, pro dampno commoda prebet;

Ipse pium frenum laxat, quia tempus amenum

Appetit, et Cristo placuisse putauit in isto.

Non tamen in gente placet hoc, set in ore loquente

Publica vox dicit, leges quod mammona vicit;

Iusticiam queri plebs vult, rex vult misereri,

Et sic fortuna pro tempore non fuit vna:

Rex excusatur, nam dicunt quod variatur

Consilio tali, quo res latet in speciali.

Qualiter, finito parliamento, infra breue post quidam impii instigante diabolo, vt ipsi pium Regem Henricum cum sua progenie a terra delerent, proditorie conspirantes insurrexerunt, quos ira dei preueniens in villa de Circestria per manus vulgi interfectos miraculose destruxit.

Quatuor auctores sceleris, Iuda nequiores,400

Ore dabant laudes, tacito sub cordeque fraudes;

Holand, Kent, Sarum, Spenser, quasi fellis amarum,

Federa strinxerunt, quibus H. seducere querunt.

Viuere quos fecit pius H., nec eis male fecit,724

Hii mala coniectant in eum, quem perdere spectant;

H. etenim pacem dedit illis, hiique minacem

Eius spirantes mortem sunt arma parantes:

Sic nimis ingrati mala retribuunt bonitati,

In caput illorum tamen est vindicta malorum.

Nam, qui cunctorum cognoscit corda virorum,410

Detegit occulta, quibus accidit vlcio multa:

Cum magis instabant subitoque nocere putabant,

Ex improuiso periunt discrimine viso.

Per loca diuersa fuit horum concio spersa,

Quos deus extinxit, nec in hoc miracula finxit;

De populo patrie, nato comitante Marie,

Quatuor elati perierunt decapitati.

Ecce dei munus! populus quasi vir foret vnus,

Surgit ad omne latus, sit vt H. ita fortificatus.

Quod satis est carum, conciues Londoniarum420

Qualiter regis nati in custodia tunc Maioris Londoniarum pro securitate secundum tempus fidissime seruabantur.

Nobilis Henrici steterant constanter amici:

Rex iubet et prompti fuerant armis cito compti,

Eius et in sortem magnam tribuere cohortem.

Vrbs fuit adiutrix, que Regis tunc quasi nutrix

Natos seruauit, et eos quasi mater amauit;

Regis enim camera fuit vrbs hoc tempore vera,

In qua confisus multum fuit ille gauisus:

Sic pius in Cristo pietatem sentit in isto,725

Quo preseruatur et regnum clarificatur.

Anglicus a sompnis quasi surgens vir canit omnis,430

R. cadit, H. regnat, quo regnum gaudia pregnat.726

Tempore quo facta sunt hec Ricardus ad acta

Qualiter Ricardus, cum ipse noua de morte illorum qui apud Circestriam, vt predictum est, interierunt audisset, seipsum727omni cibo renunciantem pre doloris angustia morientem extinxit.

Non foris exiuit, qui quando pericula sciuit,

Quod sors falsorum destructa fuit sociorum,

Fortunam spreuit et eorum funera fleuit.

Tunc bene videbat, quod ei fraus nulla valebat,

Quo contristatus doluit quasi morte grauatus:

Ecce dolor talis suus est, quod spes aliqualis728

Amodo viuentem nequiit conuertere flentem.

Qui tamen astabant custodes sepe iuuabant,440

Ne desperaret, dum tristia continuaret;

Set neque verborum solamina cepit eorum,

Dum lacrimas spersit, sibimet nec amore pepercit:

Sic se consumit, quod vix si prandia sumit,

Aut si sponte bibit vinum, quo viuere quibit;

Semper enim plorat, semper de sorte laborat,

Qua cadit, et tales memorat periisse sodales:

Solam deposcit mortem, ne viuere possit

Amplius, est et ita moriens sua pompa sopita.

Anglia gaudebat, quia quem plebs plus metuebat450

Cristus deleuit, quo libera terra quieuit:

Set probus Henricus, pietatis semper amicus,

Ad Cristi cultum corpus dedit esse sepultum

Sollempni more, quamuis sine laudis honore.

Langele testatur quod ibi Ricardus humatur;

Ipse loco tali magis omnibus in speciali

Corpus donauit, quod mundus habere negauit.

Sic bona proque malis H. mitis et imperialis

Reddit ei mite, qui clauserat vltima vite:

Mortuus R. transit, viuens probus H. que remansit,460

Quem deus extollit, et ab R. sua prospera tollit.

O quam pensando mores variosque notando,

Nota hic secundum commune dictum de pietate serenissimi regis Henrici, necnon de impietate qua crudelissimus Ricardus regnum, dum potuit, tirannice vexauit.

Si bene scrutetur, R. ab H. distare videtur!

Clarus sermone, tenebrosus et intus agone,

R. pacem fingit, dum mortis federa stringit:

Duplex cautelis fuit R., pius H. que fidelis;

R. pestem mittit, mortem pius H. que remittit;

R. seruitutem statuit, pius H. que salutem;729

R. plebem taxat, taxas pius H. que relaxat;

R. proceres odit et eorum predia rodit,470

H. fouet, heredesque suas restaurat in edes;

R. regnum vastat vindex et in omnibus astat,

Mulset terrorem pius H., que reducit amorem.730

O deus, Henrico, quem diligo, quem benedico,

Da regnum tutum nulla grauitate volutum:

Vite presentis pariter viteque sequentis

Da sibi quodcumque felicius est ad vtrumque.

Cronica Ricardi, qui sceptra tulit leopardi,732Hic in exemplum aliorum Ricardi demerita commemorans finaliter recapitulat.731Vt patet, est dicta populo set non benedicta:733Vt speculum mundi, quo lux nequit vlla refundi,480Sic vacuus transit, sibi nil nisi culpa remansit.Vnde superbus erat, modo si preconia querat,Eius honor sordet, laus culpat, gloria mordet.Hoc concernentes caueant qui sunt sapientes,Nam male viuentes deus odit in orbe regentes:Est qui peccator, non esse potest dominator;Ricardo teste, finis probat hoc manifeste:Post sua demerita periit sua pompa sopita;734Qualis erat vita, cronica stabit ita.

Cronica Ricardi, qui sceptra tulit leopardi,732

Hic in exemplum aliorum Ricardi demerita commemorans finaliter recapitulat.731

Vt patet, est dicta populo set non benedicta:733

Vt speculum mundi, quo lux nequit vlla refundi,480

Sic vacuus transit, sibi nil nisi culpa remansit.

Vnde superbus erat, modo si preconia querat,

Eius honor sordet, laus culpat, gloria mordet.

Hoc concernentes caueant qui sunt sapientes,

Nam male viuentes deus odit in orbe regentes:

Est qui peccator, non esse potest dominator;

Ricardo teste, finis probat hoc manifeste:

Post sua demerita periit sua pompa sopita;734

Qualis erat vita, cronica stabit ita.

Explicit Cronica presentibus que futuris vigili corde Regibus735commemoranda.

Back to Index Next