VOX CLAMANTIS79
In huius opusculi principio intendit compositor describere qualiter seruiles rustici impetuose contra ingenuos et nobiles regni insurrexerunt. Et quia res huiusmodi velut80monstrum detestabilis fuit et horribilis, fingit81se per sompnium vidisse diuersas vulgi turmas in diuersasspecies bestiarumdomesticarum transmutatas: dicit tamen quod ille bestie domestice, a sua deuiantes natura, crudelitates ferarum sibi presumpserunt. De causis vero, ex quibus inter homines talia contingunt enormia, tractat vlterius secundum distincciones libelli istius, qui in septem diuiditur partes, prout inferius locis suis euidencius apparebit.
Sequitur prologus.
Capitula libri Primi.
Capm. i. Hic declarat in primis sub cuius Regis imperio, in quibus eciam82mense et anno, ista sibi accidencia, cuius tenor subsequitur, contingebat. Commendat insuper, secundum illud quod esse solebat, fertilitatem terre illius vbi ipse tunc fuerat, in qua, vt dicit, omnium quasi rerum delicie pariter conveniunt, et loquitur vlterius de amenitate temporis, necnon et de diei serenitate, que tunc tamen83sompnium nimis horribile precedebant.
Capm. ii. Hic incipit sompnium, vbi quodam die Martis dicit se varias vulgi turmas vidisse, quarum primam in similitudinem asinorum mutari subito speculabatur.
Capm. iii. Hic dicit se per sompnium quandam vulgi turmam in boues vidisse mutatam.
Capm. iiii. Hic dicit se per sompnium quandam vulgi turmam in porcos vidisse mutatam.
Capm. v. Hic dicit se per sompnium quandam vulgi turmam in canes vidisse mutatam.
Capm. vi. Hic dicit se per sompnium quandam vulgi turmam in murelegos et vulpes vidisse mutatam: dicit murelegos vt seruos domesticos; dicit vulpes, quia fures ruptis vbique Gaiolis liberi tunc eos comitabantur.84
Capm. vii. Hic dicit se per sompnium quandam vulgi turmam in aues domesticas vidisse mutatam, quibus dicitquodbubones quasi predones commixti associebantur.85
Capm. viii. Hic dicit se per sompnium quandam vulgi turmam in muscas et ranas vidisse mutatam.
Capm. ix. Hic dicit se per sompnium vidisse quod, quando omnes predicte furie in vnum extiterant congregate, quidam Graculus auis, Anglice Gay,86qui vulgariter vocatur Watte, presumpsit sibi statum regiminis aliorum, et in rei veritate ille Watte fuit dux eorum.
Capm. x. Hic dicit se per sompnium vidisse progenies Chaym maledictas vna cum multitudine seruorum nuper Regis Vluxis, quos Circes in bestias mutauit, furiis supradictis associari.
Capm. xi. Hic dicit secundum visionem sompnii qualiter audiuit nomina et eorum voces diuersas et horribiles. Dicit eciam de Iohanne Balle presbitero, qui eos ad omne scelus instigabat, et quasi propheta inter eos reputabatur.
Capm. xii. Hic dicit secundum visionem sompnii qualiter furie supradicte precones sibi et tribunos constituebant, et quomodo senes et iuuenes eorum fuerunt armati.
Capm. xiii. Hic dicit secundum visionem sompnii qualiter et quando dicte furie, instigante diabolo, Nouam Troiam, id est ciuitatem Londoniarum, ingresse sunt: nam sicut Troia nuper desolata extitit, ita ista Ciuitas protunc quasi omni consolatione destituta pre dolore penitus ignominiosa permansit.
Capm. xiiii. Hic tractat secundum visionem sompnii quasi per figuram de morte Cantuariensis Archiepiscopi.
Capm. xv. Hic tractat vlterius secundum visionem sompnii de diuersa persecucione et occisione, quas in dicta Ciuitate quodammodo absque vlla pro tunc defensione furie supradicte, prodolor! faciebant, et qualiter huiusmodi fama vicinas perterruit ciuitates.
Capm. xvi. Hic plangit secundum visionem sompnii quasi in propria persona dolores eorum, qui in siluis et speluncis pre timore temporis illius latitando se munierunt.
Capm. xvii. Hic eciam secundum visionem sompnii describit quasi in persona propria angustias varias que contingebant hiis qui tunc pro securitate optinenda in Turrim Londoniarum se miserunt, et de ruptura eiusdem turris; figurat enim dictam turrim similem esse naui prope voraginem Cille periclitanti.
Capm. xviii. Hic dicit secundum visionem sompnii qualiter tanta superhabundauit tempestas quod de certo remedio absque manu diuina omnes in dicta naui hesitarunt, et deum super hoc precipue quilibet sexus ingenui deuocius exorabat.
Capm. xix. Hic dicit secundum visionem sompnii de quadam voce diuina in excelsis clamante, et quomodo deus placatus tandem precibus tempestates sedauit, et quomodo quasi in holocaustum pro delicto occisus fuit ille Graculus, id est Walterus, furiarum dictarum Capitaneus.
Capm. xx. Hic loquitur adhuc de naui visa in sompnis, id est de mente sua adhuc turbata, vt si ipse mentaliter sompniando, quasi per nauem variis ventis sine gubernaculo agitatam, omnes mundi partes pro pace mentis scrutanda inuestigasset, et tandem in partes Britannie Maioris, vbi raro pax est, dicit se applicuisse. Dicit eciam qualiter vox in sompnis sibi iniunxit quod ipse omnino scriberet ea que de mundo in illo scrutinio vidisset et audisset; et ita terminatur sompnium.
Capm. xxi. Hic reddit vigilans gracias deo, qui eum in sompnis a pelago liberauit.
Expliciunt Capitula libri primi.
Incipiunt Capitula libri Secundi.
Prologus. Hic dicit quod ipse iam vigilans, secundum vocem quam in sompnis acceperat, intendit scribere ea que de mundo vidit et audiuit, et vocat libellum istum Vox Clamantis, quia de voce et clamore quasi omnium conceptus est; vnde in huius operis auxilium spiritum sanctum inuocat.
Capm. i. Hic dicit, secundum quod de clamore communi audiuit, qualiter status et ordo mundi precipue in partibus istis multipliciter in peius variatur, et quomodo vnusquisque super hoc fortunam accusat.
Capm. ii. Hic corripit fortunam et sui euentus inconstanciam deplangit.
Capm. iii. Hic describit fortunam secundum aliquos, qui sortem fortune dicunt esse et87casum.
Capm. iiii.88Hic tractat vlterius de mutacione fortune secundum quod dicunt: concludit tamen in fine, quod neque sorte aut casu, set ex meritis vel demeritis, sunt ea que hominibus contingunt.
Capm. v.89Hic dicit secundum scripturas et allegat, qualiter omnes creature homini iusto seruientes obediunt.
Capm. vi. Hic tractat secundum scripturas et allegat, qualiter omnes creature homini peccatori aduersantes inobediunt.
Capm. vii. Hic loquitur de deo summo Creatore, qui est trinus et vnus, in cuius scientia et disposicione omnia creata reguntur.
Capm. viii. Hic loquitur de filio dei incarnato domino nostro Ihesu Cristo, per quem de malo in bonum reformamur.
Capm. ix. Hic dicit quod quilibet debet firmiter credere, nec vltra quam decet argumenta fidei inuestigare.
Capm. x. Hic tractat quod in re sculptili vel conflatili non est confidendum, nec eciam talia adorari debent, set quod ex illis in ecclesia visis mens remorsa ad solum deum contemplandum cicius commoueatur.
Capm. xi. Hic dicit quod exquo solus deus omnia creauit, solus est a creaturis adorandus, et est eciam magne racionis vt ipse omnia gubernet, et secundum merita et demerita hominum solus in sua voluntate iudicet.
Expliciunt Capitula libri secundi.
Incipiunt Capitula libri Tercii.
Prologus. Hic dicit quod, exquo non a fortuna set meritis et demeritis ea que nos in mundo prospera et aduersa vocamus digno dei iudicio hominibus contingunt, intendit consequenter scribere de statu hominum, qualiter se ad presens habent, secundum hoc quod per sompnium superius dictum vidit et audiuit.
Capm. i. Hic tractat qualiter status et ordo mundi in tribus consistit gradibus: sunt enim, vt dicit, Clerus, Milicies, et Agricultores, de quorum errore mundi infortunia nobis contingunt. Vnde pre aliis videndum est de errore Cleri, precipue in ordine prelatorum, qui potenciores aliis existunt; et primo dicet de illis qui Cristi scolam dogmatizant et eius contrarium operantur.
Capm. ii. Hic loquitur de prelatis illis, qui carnalia appetentes vltra modum delicate viuunt.
Capm. iii. Hic loquitur de prelatis illis, qui lucris terrenis inhiant, honore prelacie gaudent, et non vt prosint sed vt presint episcopatum desiderant.
Capm. iiii. Hic loquitur de legibus eorum positiuis, que quamuis ad cultum anime necessarie non sunt, infinitas tamen constituciones quasi cotidie ad eorum lucrum nobis grauiter imponunt.90
Capm. v. Hic loquitur de prelatis illis,91qui bona mundi temporalia possidentes spiritualia omittunt.
Capm. vi. Hic loquitur92qualiter Cristus pacem suis discipulis dedit et reliquit: dicit93tamen quod modo propter bona terrena guerras saltem contra Cristianos prelati legibus suis positiuis instituunt et prosequntur.
Capm. vii. Hic loquitur94qualiter clerus in amore dei et proximi deberet pius et paciens existere, et non bellicosus.
Capm. viii. Hic tractat eciam95qualiter non decet prelatos ex impaciencia contra populum Cristianum aliqualiter96bella mouere; set tantum ex precibus absque impetu ire omnem deo adiuuante mundi deuincant maliciam.
Capm. ix. Hic tractat quod, sicut non decet dominos temporales usurparesibi regimen in spiritualibus, ita nec decet cleri prelatos attemptare sibi guerras et huiusmodi temporalia, que mundi superbia et auaricia inducunt.
Capm. x. Hic querit quod, exquo prelati scribunt et docent ea que sunt pacis, quomodo in contrarium ea que sunt belli procurant et operantur. Ad quam tamen questionem ipse subsequenter respondet.
Capm. xi. Hic loquitur de prelatis illis, qui nomen sanctum sibi presumunt, apropriant tamen sibi terrena, nec aliis inde participando ex caritate subueniunt.
Capm. xii. Hic loquitur de Simonia prelatorum, et qualiter hii delicati, dicentes se esse ecclesiam, aliis grauiora imponunt, et multociens de censura horribili laicos pro modico impetuose torquent et infestant.
Capm. xiii. Hic loquitur qualiter prelatus non solum doctrina set etiam bonis actibus populo sibi commisso lucere deberet.
Capm. xiiii. Hic loquitur qualiter signa Anticristi in Curia Romana precipue ex auaricia secundum quosdam apparuerunt.
Capm. xv. Hic loquitur secundum commune dictum, qualiter97honores et non onera prelacie plures affectant, quo magis in ecclesia cessant virtutes, et vicia multipliciter accrescunt.
Capm. xvi. Postquam dictum est de illis qui errant in statu prelacie, dicendum est de errore curatorum, qui sub prelatis constituti, parochiarum curas sub animarum suarum periculo admittentes, negligenter omittunt: et primo intendit dicere de curatis illis qui suas curas omittentes ad seruiendum magnatum curiis adherent.
Capm. xvii. Hic loquitur de rectoribus illis, qui ab episcopo licentiati se fingunt ire scolas, vt sub nomine virtutis vicia corporalia frequentent.
Capm. xviii. Hic loquitur de rectoribus illis, qui in curis residentes, curas tamen negligentes, venacionibus precipue et voluptatibus penitus intendunt.
Capm. xix. Hic loquitur de rectoribus in curis residentibus, qui tamen curas animarum omittentes, quasi seculi mercatores singula de die in diem temporalia ementes et vendentes, mundi huius diuicias adquirunt.
Capm. xx. Postquam dictum est de errore illorum qui in ecclesia beneficiati existunt, iam dicendum est de presbiteris stipendiariis;de talibus saltem, qui non propter mundiciam et ordinis honestatem, set propter mundi ocia gradum presbiteratus appetunt et assumunt. Et primo dicit de illis qui pro diuinis celebrandis excessiue se vendunt.
Capm. xxi. Hic loquitur de consueta presbiterorum voluptate, et qualiter hii stipendia plebis ex conuencione sumentes, indeuote pro mortuis orando non se debite ad suffragia mortuorum exonerant.
Capm. xxii. Hic tractat causam, quare accidit quod laici, quasi iuris amici, luxurie98presbiterorum consuetudinem abhorrentes, eam multociens castigantes grauiter affligunt.
Capm. xxiii. Hic scribit contra hoc quod aliqui presbiteri dicunt, qualiter ipsi in carnis luxuriam committendo non grauius hominibus laicis deum offendunt.
Capm. xxiiii. Hic describit qualiter omnia et singula que sacerdocii concernunt officium magne virtutis misteria designant. Et primo dicet de vestibus sacerdotalibus ex vtraque lege ob diuinam reuerenciam competenter dispositis.
Capm. xxv. Hic loquitur qualiter sacrificia de veteri lege altari debita fuerunt in figura ad exemplum nunc noue legis presbiterorum: dicitvlteriusqualitereciam exvtraque lege sacrificantes altari debent esse sine macula.
Capm. xxvi. Hic loquitur quod etas sufficiens, priusquam gradum sacerdocii sibi assumat, in homine requiritur: loquitur eciam de suorum rasura pilorum, et dicit quod talia in signum mundicie et sanctitatis specialiter presbiteris conveniunt. Dicit vlterius quod presbiteri a bonis non debent esse operibus ociosi.
Capm. xxvii.99Hic loquitur de presbiterorum dignitate spirituali, et qualiter hii, si bene agant sua officia, plus aliis proficiunt; sinautem, de suis malis exemplis delinquendi magis ministrant occasiones.
Capm. xxviii. Postquam dixit de errore illorum qui inter seculares sacerdocii ministerium sibi assumpserunt, intendit dicere secundum tempus nunc de errore scolarium, qui ecclesie plantule dicuntur.
Capm. xxix. Hic querit causam, que scolarium animos ad ordinem presbiteratus suscipiendum inducit: tres enim causas precipue allegat; tractat eciam de quarta causa, que raro ad presens contingit.
Expliciunt Capitula libri tercii.
Incipiunt Capitula libri Quarti.
Capm. i. Exquo tractauit de errore Cleri, ad quem precipue nostrarum spectat regimen animarum, iam intendit tractare de errore virorum Religiosorum. Et primo dicet de Monachis et aliis bonorum temporalium possessionem optinentibus: ordinis vero illorum sanctitatem commendans, illos precipue qui contraria faciunt opera redarguit.
Capm. ii. Hic loquitur de Monachis illis, qui contra primi ordinis statuta abstinencie virtutem linquentes delicacias sibi corporales multipliciter assumunt.
Capm. iii. Hic loquitur qualiter modus100et regula, qui a fundatoribus ordinis primitus fuerant constituti, iam nouiter a viciorum consuetudine in quampluribussubuertuntur.
Capm. iiii. Hic loquitur de Monachis illis, qui contra primitiua ordinis sui statuta mundi diuicias ad vsus malos, suo nesciente preposito, apropriare sibi clanculo presumunt.
Capm. v. Hic loquitur qualiter monachi extra claustrum vagare non debent.
Capm. vi. Hic loquitur de monachis illis, qui non pro diuino seruicio, sel magis pro huius mundi honore et voluptate, habitum sibi religionis assumunt.
Capm. vii. Hic loquitur qualiter paciencia vna cum ceteris virtutibus a quibusdam claustris, viciis supervenientibus, se transtulerunt.
Capm. viii. Hic loquitur quod sicut monachi ita et errantes canonici a suis sunt excessibus culpandi.
Capm. ix. Hic loquitur qualiter religiosi male viuentes omnibus aliis infelicissimi existunt.
Capm. x. Hic loquitur qualiter vnusquisque qui religionis ingredi voluerit professionem, cuncta mundi vicia penitus abnegare et anime virtutes adquirere et obseruare tenetur.
Capm. xi. Hic loquitur qualiter religiosi consorcia mulierum specialiter euitare debent.
Capm. xii. Hic tractat quasi sub compendio super hiis que in religionis professione secundum fundatorum sancciones districcius obseruanda finaliter existunt.
Capm. xiii. Hic loquitur vlterius de mulieribus illis, que in habituMoniali sub sacre religionis velo professionem suscipientes ordinis sui continenciam non obseruant.
Capm. xiiii. Hic loquitur qualiter ordinarii ex sua visitacione, qua mulieres religione velatas se dicunt corrigere, ipsas multociens efficiunt deteriores.
Capm. xv.101Hic loquitur de castitatis commendacione, que maxime in religione mulieribus convenit professis.
Capm. xvi. Postquam tractauit de illis qui in religione possessoria sui ordinis professionem offendunt, dicendum est iam de illis qui errant in ordine fratrum mendicancium; et primo dicet de hiis qui sub ficte paupertatis vmbra terrena lucra conspirantes quasi tocius mundi dominium subiugarunt.
Capm. xvii. Hic loquitur de fratribus illis, qui per ypocrisim predicando populi peccata publice redarguentes, blandiciis tamen et voluptatibus clanculo deseruiunt.
Capm. xviii. Hic loquitur de fratribus illis, qui propter huius mundi famam, et quod ipsi eciam, quasi ab ordinis sui iugo exempti, ad confessiones audiendas digniores efficiantur, summas in studio scole cathedras affectant.
Capm. xix. Hic loquitur qualiter isti fratres inordinate viuentes ad ecclesie Cristi regimen non sunt aliqualiter necessarii.
Capm. xx. Hic loquitur qualiter isti fratres inordinate viuentes102ad commune bonum vtiles aliqualiter103non existunt.
Capm. xxi. Hic loquitur de fratribus illis, qui incautos pueros etatis discrecionem non habentes in sui ordinis professionem attractando colloquiis blandis multipliciter illaqueant.
Capm. xxii. Hic loquitur de Apostazia fratrum ordinis mendicancium, precipue de his qui sub ficta ypocrisis simplicitate quasi vniuersorum Curias magnatum subuertunt, et inestimabiles suis ficticiis sepissime causant errores.
Capm. xxiii. Hic loquitur qualiter isti fratres mendicantes mundum circuiendo104amplioresque querendo delicias de loco in locum cum ocio se transferunt. Loquitur eciam de superfluis eorum edificiis, que quasi ab huius seculi potencioribus vltra modum delicate construuntur.
Capm. xxiiii. Hic loquitur qualiter, non solum in ordine fratrum mendicancium set eciam in singulis cleri gradibus, ea quevirtutis esse solebant a viciis quasi generaliter subuertuntur. Dicit tamen quod secundum quasdam Burnelli constituciones istis precipue diebus modus et regula specialius obseruantur.
Expliciunt Capitula libri quarti.
Incipiunt Capitula libri Quinti.
Capm. i. Postquam dictum est de illis qui in statu Cleri regere spiritualia deberent, dicendum est iam de hiis qui in statu Milicie temporalia defendere et supportare tenentur. Et primo distinguit causas, ex quibus ordo Militaris cepit originem.
Capm. ii. Hic loquitur qualiter miles, qui in mulieris amorem exardescens ex concupiscencia armorum se implicat exercicio, vere laudis honorem ob hoc nullatenus meretur. Describit eciam infirmitates amoris illius, cuius passiones variis adinuicem motibus maxime contrariantur.
Capm. iii. Hic describit formam mulieris speciose, ex cuius concupiscencia illaqueata militum corda racionis iudicio sepissime destituuntur.
Capm. iiii. Hic loquitur quod, vbi in milite mulierum dominatur amoris voluptas, omnem in eo vere probitatis miliciam extinguit.
Capm. v. Hic loquitur de militibus illis, quorum vnus propter mulieris amorem, alter propter inanem mundi famam, armorum labores exercet; finis tamen vtriusque absque diuine laudis merito vacuus pertransit.
Capm. vi. Hic loquitur interim de commendacione mulieris bone, cuius condicionis virtus approbata omnes mundi delicias transcendit: loquitur eciam de muliere mala, cuius cautelis vix sapiens resistit.
Capm. vii. Hic loquitur qualiter milicia bene disposita omnibus aliis gradibus quibuscumque commune securitatis prestat emolumentum.
Capm. viii.105Hic loquitur qualiter milicie improbitas alios gradus quoscumque sua ledit importunitate et offendit.
Capm. ix. Postquam dictum est de illis qui in statu militari rem publicam106seruare debent illesam, dicendum est iam de istis qui ad cibos et potus pro generis humani sustentacione perquirendos agriculture labores subire tenentur.
Capm. x.107Hic loquitur vlterius de diuersis vulgi laborariis, qui sub aliorum regimine conducti, variis debent pro bono communi operibus subiugari.
Capm. xi. Quia varias rerum proprietates vsui humano necessarias nulla de se prouincia sola parturit vniuersas, inter alios mundi coadiutores Ciuium Mercatores instituuntur, per quos singularum bona regionum alternatim communicantur, de quorum iam actibus scribere consequenter intendit. Et primo dicit quod in mutuo conciuium amore policia magis gaudet, quam omnium malorum radix auaricia ad presens, prodolor! extirpare presumpsit.
Capm. xii. Hic loquitur de duabus auaricie filiabus, scilicet vsura et fraude, que in ciuitate orientes ad ciuium negociaciones secretum prestant obsequium. Set primo dicet de condicione vsure, que vrbis potencioribus sua iura specialius ministrat.
Capm. xiii. Postquam dixit de potencia vsure, iam de fraudis subtilitate dicere intendit, que de communi consilio quasi omnibus et singulis in emendo et vendendo ea que sunt agenda procurat et subtiliter disponit.
Capm. xiiii. Hic loquitur vlterius quomodo fraus singula artificia necnon et vrbis victualia vbicumque sua subtili diposicione gubernat.
Capm. xv. Hic loquitur de Ciue illo maliuolo et impetuoso, qui Maioris ministerium sibi adoptans in conciues suam accendit maliciam, quo magis sanum ciuitatis regimen sua importunitate perturbat et extinguit.
Capm. xvi. Hic loquitur eciam de ciue illo, qui linguosus et Susurro inter conciues seminator discordiarum existit. Loquitur de variis eciam periculis occasione male lingue contingentibus.
Expliciunt Capitula libri quinti.
Incipiunt Capitula libri Sexti.
Capm. i. Exquo de errore in singulis temporalium gradibus existente tractatum est, iam quia vnumquemque sub legis iusticia gubernari oportet, tractare vlterius intendit de illis qui iuris ministri dicuntur, quamuis tamen ipsi omnem suis cautelis iusticiam confundunt, et propter mundi lucrum multiplicitereneruant.108Set primo dicet de illis qui magis practicam cum fallaciis in iuris confusionem exercent.
Capm. ii. Hic loquitur de causidicis et aduocatis illis, qui vicinum populum depredantes, ex bonisque alienis ditati, largissimas sibi possessiones adquirunt: de quibus tamen, vt dicitur, vix gaudet tercius heres.
Capm. iii. Hic loquitur de causidicis et Aduocatis illis, qui quanto plures sunt in numero, tanto magis lucra sicientes patriam deuorant, et iuris colore109subtilia plectentes, suis cautelis innocentem populum formidantem illaqueant.
Capm. iiii. Hic loquitur qualiter isti causidici et iuris Aduocati in sua gradatim ascendentes facultate, Iudicisque aspirantes officium, iudicialis solii tandem cacumen attingunt; vbi quasi in Cathedra pestelencie sedentes, maioris auaricie cecitate percussi, peioris quam antea condicionis existunt.
Capm. v. Hic loquitur quasi per epistolam Iudicibus illis directam, qui in caduca suarum diuiciarum multitudine sperantes deum adiutorem suum ponere nullatenus dignantur.
Capm. vi. Hic loquitur de errore Vicecomitum, Balliuorum, necnon et in assisis iuratorum, qui singuli auro conducti diuitum causas iniustas supportantes, pauperes absque iusticia calumpniantur et opprimunt.
Capm. vii.110Hic loquitur quod sicut homines esse super terram necessario expedit, ita leges ad eorum regimen institui oportet, dummodo tamen legis custodes verum a falso discernentes vnicuique quod suum est equo pondere distribuant. De erroribus tamen et iniuriis modo contingentibus innocenciam Regis nostri, minoris etatis causa, quantum ad presens excusat.111
Capm. viii. Hic loquitur quod, exquo omnes quicumque mundi status sub regie maiestatis iusticia moderantur, intendit ad presens excellentissimo iam Regi nostro quandam epistolam in eius honore112editam scribere consequenter, ex qua ille rex noster, qui modo in sua puerili constituitur etate, cum vberiores postea sumpserit annos, gracia mediante diuina, in suis regalibus exercendis euidencius instruatur. Et primo dicit quod, quamuis regalis potencia quodammodo supra legesextollatur, regiam tamen decet clemenciam, quod ipse bonis moribus inherendo, quasi liber sub iusticie legibus se et suos in aspectu Regis altissimi assidue gubernet.
Capm. ix. Hic loquitur qualiter rex sibi male consulentes caucius euitare, proditoresque regni sui penitus extinguere, suorum eciam condiciones ministrorum diligencius inuestigare, et quos extra iusticiam errantes inuenerit, debita pena corrigere debet et districcius castigare.
Capm. x. Hic dicit quod rex sano consilio adhereat, ecclesie iura supportet et erigat, equs in iudiciis et pietosus existat, suamque famam cunctis mundi opibus preponat.
Capm. xi. Hic loquitur qualiter regiam libertatem in viciorum nullatenus decet incidere seruitutem, set sicut coram populo alios excellit potencia, ita coram deo pre ceteris ampliori virtutum clarescat habundancia.
Capm. xii. Hic loquitur qualiter rex a sue carnis voluptate illicebra113specialiter se debet abstinere, et sub sacre legis constitucione propter diuinam offensam sue coniugis tantum licito fruatur consorcio.
Capm. xiii. Hic loquitur et ponit magnifico iam Regi nostro Iuueni nuper serenissimi Principis patris sui exempla, dicens quod, vbi et quando necessitatis illud exigit facultas, rex contra suos hostes armorum probitates audacter exerceat, et quod ille nulla aduersitate sui vultus constanciam videntibus aliis amittat.
Capm. xiiii. Hic loquitur quod absque iusticie experta causa rex bellare non debet. Dicit insuper quod regie congruit dignitati, discreto tamen prouiso regimine, magis amore quam austeritatis rigore suos subditos tractare.
Capm. xv. Hic loquitur secundum Salomonis experienciam, quod ceteris virtutibus ad regni gubernaculum preualet sapiencia, que deo et hominibus regem magis reddit acceptabilem.
Capm. xvi. Hic loquitur qualiter celi deus, qui est rex regum et dominus dominancium, a regibus terre pura mente precipue colendus est et super omnia metuendus.
Capm. xvii. Hic loquitur qualiter rex in caritate dei et proximi viuens, contra superuenientem mortem, que nullo parcit regi, omni se debet diligencia prouidere.
Capm. xviii. Hic loquitur in fine istius epistole, vbi pro statu regis deuocius exorat, vt deus ipsius etatem iam floridam in omniprosperitate conseruet, et ad laudem dei suique et sibi commisse plebis vtilitatem feliciter perducat in euum.
Capm. xix. Hic recapitulat quodammodo sub figuris et exemplis tam veteris quam noui testamenti, in quibus pretendit quod eorum loco qui in omni sanctitate legem dei et fidem Cristi primitus augmentantes ecclesiam colebant, et a diu114mortui sunt, iam resurgunt alii precipue de clero, qui illam omnium viciorum multitudine suffocantes corrumpunt.
Capm. xx. Hic tractat vlterius quod, sicut virtuosis nuper in ecclesia existentibus succedunt viciosi, sic et mundi proceribus omnis milicie nuper de probitate famosis succedunt modo alii, qui neque diuine neque humane laudis digni efficiuntur.
Capm. xxi. Hic loquitur adhuc vlterius super eodem, qualiter loco eorum qui nuper casti fuerunt et constantes, surrexerunt modo alii, qui huius seculi vanitatem concupiscentes pudoris constanciam penitus amiserunt.
Expliciunt Capitula libri sexti.
Incipiunt Capitula libri Septimi.
Capm. i. Postquam de singulis gradibus, per quos tam in spiritualibus quam in temporalibus error quasi vbique diffunditur, tractatum hactenus existit, iam secundum quorundam opiniones tractare intendit de pedibus statue quam Nabugodonosor115viderat in sompnis, quorum videlicet pedum quedam pars ferrea, quedam fictilis, in figura deterioracionis huius mundi extiterat, in quam nos ad presens tempus, quod est quodammodo in fine seculi, euidencius deuenimus. Et primo ferri significacionem116declarabit.
Capm. ii. Hic loquitur contra istos auaros omni ferro in hoc saltem tempore duriores, quorum diuicie nisi participentur, nullius, vt dicit, possunt esse valoris.
Capm. iii. Hic loquitur de statue secunda parte pedum, que fictilis et fragilis erat, et de eiusdem partis significacione.
Capm. iiii. Hic loquitur adhuc vlterius de miseriis que in pedum statue diuersitate nouissimo iam tempore eueniendis figurabantur:dicit enim quod ea que nuper condicionis humane virtuosa fuerant, in suum modo contrarium singula diuertuntur.
Capm. v. Quia vnusquisque ad presens de mundi conqueritur fallaciis, intendit hic de statu et condicione mundi, necnon et de miseria condicionis humane, tractare consequenter.
Capm. vi. Hic loquitur de principio creacionis humane: declarat eciam qualiter mundus ad vsum hominis, et homo ad cultum dei creatus extitit; ita quod, si homo deum suum117debite non colat, mundus que sua sunt homini debita officia vlterius reddere non teneatur.
Capm. vii. Hic loquitur quod, exquo creator omnium deus singulas huius mundi delicias vsui subdidit humano, dignum est quod, sicut homo deliciis secundum corpus fruitur, ita secundum spiritum deo creatori suo gratum obsequium118cum graciarum accione toto corde rependat.
Capm. viii. Hic tractat qualiter homo dicitur minor mundus; ita quod secundum hoc quod homo bene vel male agit, mundus bonus vel malus per consequens existit.
Capm. ix. Hic loquitur qualiter homo, qui minor mundus dicitur, a mundo secundum corpus in mortem transibit; et sicut ipse corporis sui peccato huius mundi corrupcionis, dum viuit, causat euentum, ita in corpore mortuo postea putredinis subire corrupcionem cogetur. Et primo dicet de mortui corporis corrupcione secundum Superbiam.
Capm. x. Hic loquitur decorporis mortuicorrupcione secundum Inuidiam.
Capm. xi. Hic loquitur de corporis mortui corrupcione secundum Iram.
Capm. xii. Hic loquitur de corporis mortui corrupcione secundum Auariciam.
Capm. xiii. Hic loquitur de corporis mortui corrupcione secundum Accidiam.
Capm. xiiii. Hic loquitur de corporis mortui corrupcione secundum Gulam.
Capm. xv. Hic loquitur de corporis mortui corrupcione secundum Luxuriam.
Capm. xvi. Exquo tractauit qualiter variis peccati deliciis humanum corpus in hoc mundo119putredine consumitur, interrogat vlterius de homine peccatore, quomodo mundi voluptatestam fallibiles in sui preiudicium ita ardenter sibi appetit et conspirat.
Capm. xvii. Hic loquitur qualiter omnia et singula mundi huius sicut vestimentum veterascunt, et quasi sompnifera in ictu oculi clauduntur: loquitur eciam120de mortis memoria et eiusdem nominis significacione.
Capm. xviii. Hic loquitur quod, quamuis121iustis et iniustis vnus sit naturaliter interitus, mors tamen iusti omnes exsoluens miserias eius spiritum glorie reddit sempiterne.
Capm. xix. Hic loquitur de dupplici morte peccatoris, vna ex qua corpus hic122resoluitur, alia ex qua digno dei iudicio penis perpetuis anima cruciatur.
Capm. xx. Postquam de gaudiis et penis que bonis et malis debentur tractauit, consulit vlterius quod vnusquisque ad bonos mores se conuertat, et de hiis que negligenter omisit, absque desperacione contritus indulgenciam a deo confidenter imploret.
Capm. xxi. Hic loquitur quod sunt modo pauci, qui aut propter celi affectum aut gehenne metum huius vite voluptatibus renunciant; set quecunque caro concupiscit, omni postposita racione ardencius perficere conantur.
Capm. xxii. Hic loquitur de variis vindictis occasione peccati in hoc seculo iam quasi cotidie contingentibus, que absque iustorum virorum meritis et oracionibus nullatenus sedari poterunt.
Capm. xxiii. Hic loquitur sub compendio recapitulando finaliter de singulis mundi gradibus, qui singillatim a debito deuiantes ordine virtutes diminuendo extingunt, et ea que viciorum sunt augmentando multipliciter exercent.123
Capm. xxiiii. Iam in fine libri loquitur magis in speciali de patria illa in qua ipse124natus fuerat, vbi quasi plangendo conqueritur qualiter honores et virtutes veteres a variis ibidem erroribus superuenientibus, vt dicitur, ad presens multipliciter eneruantur.125
Capm. xxv. Hic loquitur qualiter ea que in hoc presenti libello quasi sompniando de mundi scripsit erroribus, non ex se tantum, set ex plebis voce communi concepit. Consulit tamen finaliter quod, siquis inde se culpabilem senciat, priusquam nobis peiora succedant tempora, suam ex humili corde culpam penitens126emendet.