Caput Vicesimum TertiumFriday patrem suum invenit — Concio convocata — Legati missi — Institutæ leges — Spelunca — Monstrum.Robinsoncupidus scaphæ quam barbari reliquerant inspiciendæ, ad eam accessit, neque sine magna admiratione in illa invenit hominem alium, manibus pedibusque miserabiliter vinctis, mortuo quam vivo similiorem.Robinson statim solutis ei vinculis, ut eum erigat nititur, qui tamen neque stare, neque loqui poterat ; flebiliter potius ingemebat, ratus se nunc ad mortem trahi. Quum ille gente barbarus, non Europæus esset, Robinson socium vocat mortuorum corpora congerentem, ut patrio sermone hominem alloquatur. Vix autem Friday captivum conspexit, quum spectaculum ejusmodi insecutum est quod neque Crusoëus neque Hispanus ille sine lacrimis intueri possent. Scilicet Friday subito quasi lymphatus, in captivi amplexus provolare, eum osculari, urgere ; clamare, ridere, exsultare, saltare, flere, manus torquere, iterumque exclamare, amentem*denique modis omnibus referre. Diu quoque et multum Robinson socium prius interrogavit quam ille hoc unum breviter domino respondisset : “ Ecce pater meus ! ”Jam vero quibus modis optimus ille juvenis lætitiam pietatemque ostenderit, verbis nemo describere potest. Vicies e scapha in terram, e terra in scapham prosilit. Crusoëus vini aliquantulum quod in lagena reliquum habet, filio tradit,quo patris membra tumentia foveat. Tum paululum secessit ut Friday liberius sese totum daret lætitiæ.Regressus tandem, interrogat an cibum aliquem patri præbuerit ; tum respondenti se minime adhuc de hoc cogitasse, Robinson jentaculum suum statim offert, quod hic patri tradidit. Tum repente e scapha prosiluit, atque ita celeriter procurrit ut jam extra conspectum esset prius quam herus eum posset interrogare. Mox autem reversus est, manu altera urceum aquæ plenum, altera panem caseumque tenens. Illum patri, hunc domino porrigit ut jentaculum quo ille se defraudaverat compensaret. Senex aqua gelida subito recreatus est ; quippe qui siti excruciatus in eo erat ut prorsus deficeret.Jam Robinson ad Hispanum in gramine prostratum languentemque se convertit ; istum quoque a socio potu ciboque reficiendum curavit. Tum illum ad scapham deducit in quam (tormento, sclopetis, spoliis, interfectorum oneratam), Friday saltu se dedit ; tamque velociter, vento quamvis adverso, eam remis impulit ut Crusoëus navigantis cursum in litore pedibus vix æquaret.Proximo die Crusoëus comites convocavit, ut rem quæ diutius differri non poterat conjunctis viribus perficerent.Scilicet verendum erat ne e malignis vaporibus jacentium in campo cadaverum pestis funesta exoriretur. Itaque cuncti, sua quisque instructus securi, conveniunt, cæsisque lignis, corpora defunctorum Romano more comburunt. Interim Friday patrem suum docuerat quantum gentes bene moratæ ab humana carne abhorrerent. Quod quidem mirum seni primo visum est. Filius autem expositis omnibus quæ ipse a domino acceperat, brevi patrem eo adduxit ut morem istum immanem aversaretur. Senem illumSundaypropterea Crusoëus appellavit quod die hebdomadis primo, seu “ Sunday, ” eum servaverat.Jam ille universos in concionem vocat, in qua Friday iterum interpretis munere, quum erga Hispanum, tum erga senem Sunday functus est. Hispanus primum de aliis loquitur captivis. Tum Crusoëus hæc : “ O amici, quos Deus socios mihi adjunxit, omnia nunc possidemus quæ ad bene beateque vivendum requiruntur. Sed nunquam equidem his bonis tranquillo animo et quieto frui potero quandiu intellexero alios esse homines qui, quum a natura jus æquum illis fruendi acceperint, inopia tamen et miseria afficiantur. Hoc igitur a vobis peto ut suam quisque sententiam dicat monstretque qua potissimum ratione eos in societatem hujus nostræ conditionis adsciscamus. ”Hæc fatus, unumquemque sententiam proferre jubet. Hispanus se vel unum eos, in scapha de hostibus capta, adducturum pollicetur. Sunday profitetur se idem facere paratum. Friday autem censet satius esse patrem suum senem manere, optatque ut sibi liceat Hispano sese addere. Tum nobile patrem inter et filium fuit certamen, utri potissimum contingeret vitæ periculum adire. Itaque Robinson coactus est, ad rem dirimendam, ut sententiam ipse suam diceret, cui omnes læti obtemperaverunt. Hæc erat, ut Hispanus cum Sunday proficisceretur, Friday autem apud se remaneret. Addidit vero, priusquam ambo illi in viam se conferrent, necesse esse ut, arato agri decies majore spatio, semina sererentur ; aucto enim colonorum numero, victum quoque necessarium augendum esse. Itaque per aliquot hebdomades continuas agricola quisque factus est, operariorumque diligentia feliciter omnia et cito confecta sunt ; cunctisque intra quindecim dies absolutis, constitutum iter paratur.Sed prius quam proficisceretur, Hispanus probi gratique in Crusoëum animi documentum edidit, quod et prudentiam ejus monstravit. Nam confessus est populares suos, ipsius instar, esse remiges de plebe*, rude genus et incultum ; nequesibi eorum mentem adeo perspectam esse, ut sponsor fiat de illorum fide ac voluntate ; itaque se optimum censere, a Robinsone sicut a domino leges constitui, neque quemquam in insulam adducendum esse, nisi prius legibus illis sese obstrinxisset. Quam ob rem Crusoëus, lætus hospitis fide, ejus consilio obsecutus est. His autem verbis leges scriptæ sunt.“ Quicumque in insula vivere, atque in partem commoditatum quas illa præbet admitti cupit, eum oportet :“ Voluntati domini illius insulæ in omnibus obedire, cunctisque institutis, quæ ille ad salutem communem civium promovendam præceperit, obtemperare.“ Vitam agere in labore, temperantia, honestate ; nemo enim in hac insula vitam deget qui aut ignaviæ, aut luxuriæ, aut ulli turpitudinis generi se dederit.“ Abstinere ab omni rixa ; siquis autem injuriam acceperit, in propria causa judex ipse ne fuerit, sed eam aut ad insulæ dominum deferet, aut ad eum qui judex ab illo constitutus fuerit.“ Omnes labores ad communem utilitatem necessarios libenter suscipere, et si res postulabit, domino, vel cum vitæ discrimine, opem ferre.“ Si quis ullam ex his legibus æquissimis violare ausus fuerit, ceteri consentientes aut eum cogent ut pareat, aut ex insula in perpetuum ejicient.“ Neminem vero non hortamur ut has conditiones serio perpendat, nomenque ne subscripserit, nisi prius statuerit illis quam studiosissime obtemperare. ”“ Robinson Crusoëus. ”Has leges scriptas Hispanus in vernaculum sermonem vertit. Quo facto, ille et calamis et atramento instruitur, ut populares sui antea nomina legibus propositis subscribant quam proficiscantur. Tum viaticis scaphæ impositis, magna cum pietate valedicunt Robinsoni socioque et vela faciunt.His peractis, Crusoëus, comite Friday, forte venaturus in itinere non longe processerat, quum canis stetit latrans ad imam rupem arbustis consitam. Accedunt ambo propius hiatumque in rupe vident adeo arctum ut irrepere, neque tamen ingredi possent. Crusoëus socium tentare jussit num per hiatum istum posset se immittere.Qui caput quum vix admovisset, horrendo clamore retraxit, tum Robinsonis admonitione ne audita quidem, amentis instar aufugit. Ille tandem eum assecutus causam fugæ rogat : “ Heu ! heu ! ” respondit Friday, “ fugiamus ! monstrum horrendum vidi, ingens, ardentibus oculis, faucibus tantis ut nos ambo simul absorbere possit. ” Cui dominus : “ Ehem ! ” inquit, “ fauces satis amplas dicis ; attamen ipse rem explorabo. ” “ O domine, ” (hæc exclamat servus, domino ad pedes provolutus), “ per te Deum obsecro ; noli hoc facere ; te monstrum illud deglutiet ; tum miser Friday domino orbatus erit. ” Robinson subridens interrogat, an ipse ab illo devoratus fuerit. Qui quum obmutesceret, domum jussit festinare, ut lampadem accensam peteret. Ipse ad speluncam reversus sclopeto armatus, ad ostium se collocat.Interea Friday cum lampade redit, dominumque iteratis precibus orat ne morti certæ ultro se objiciat ; ille autem qui re deliberata timoris expers erat, hortatur socium ut animo confidat. Tum lampadem sinistra, sclopetum dextra tenens, monstro fortiter obvius fertur. Capite vix immisso, ad dubiam lampadis lucem ipse quoque aliquid conspicatus est quod sibi horrorem incussit ; neque adeo tamen aufugere voluit ; sed admota propius lampade, perspexit nihil illud esse nisi lamam ætate fractum et senio mox interiturum.Quum igitur Robinson circumspiciendo nihil deprehendisset propter animal illud minime timendum, vocato ad se Friday, penitus in speluncam irrepsit. Hic etsi vehementer trepidabat, non potuit dominum ducem non sequi, neque ibi sine admiratione vidit quantopere propter ipsius terrorem monstrum in majus crevisset.Quum jam lama in eo esset ut ageret animam*, Robinson illum ex antro amovet quem, quum expiraverit, terra obruat. Mox loco explorato antrum satis amplum et jucundum inveniunt. Ex quo magnam in posterum utilitatem se capturos sperabant ; hoc enim statim Robinson elegit domicilio ubi, fervidissimo solis æstu, frigus captaret. Itaque missus est Friday ut instrumenta afferret ; quorum ope cœperunt ostium antri amplificare ; atque hoc opere tempus non sine jucunditate consumpserunt.
Caput Vicesimum TertiumFriday patrem suum invenit — Concio convocata — Legati missi — Institutæ leges — Spelunca — Monstrum.Robinsoncupidus scaphæ quam barbari reliquerant inspiciendæ, ad eam accessit, neque sine magna admiratione in illa invenit hominem alium, manibus pedibusque miserabiliter vinctis, mortuo quam vivo similiorem.Robinson statim solutis ei vinculis, ut eum erigat nititur, qui tamen neque stare, neque loqui poterat ; flebiliter potius ingemebat, ratus se nunc ad mortem trahi. Quum ille gente barbarus, non Europæus esset, Robinson socium vocat mortuorum corpora congerentem, ut patrio sermone hominem alloquatur. Vix autem Friday captivum conspexit, quum spectaculum ejusmodi insecutum est quod neque Crusoëus neque Hispanus ille sine lacrimis intueri possent. Scilicet Friday subito quasi lymphatus, in captivi amplexus provolare, eum osculari, urgere ; clamare, ridere, exsultare, saltare, flere, manus torquere, iterumque exclamare, amentem*denique modis omnibus referre. Diu quoque et multum Robinson socium prius interrogavit quam ille hoc unum breviter domino respondisset : “ Ecce pater meus ! ”Jam vero quibus modis optimus ille juvenis lætitiam pietatemque ostenderit, verbis nemo describere potest. Vicies e scapha in terram, e terra in scapham prosilit. Crusoëus vini aliquantulum quod in lagena reliquum habet, filio tradit,quo patris membra tumentia foveat. Tum paululum secessit ut Friday liberius sese totum daret lætitiæ.Regressus tandem, interrogat an cibum aliquem patri præbuerit ; tum respondenti se minime adhuc de hoc cogitasse, Robinson jentaculum suum statim offert, quod hic patri tradidit. Tum repente e scapha prosiluit, atque ita celeriter procurrit ut jam extra conspectum esset prius quam herus eum posset interrogare. Mox autem reversus est, manu altera urceum aquæ plenum, altera panem caseumque tenens. Illum patri, hunc domino porrigit ut jentaculum quo ille se defraudaverat compensaret. Senex aqua gelida subito recreatus est ; quippe qui siti excruciatus in eo erat ut prorsus deficeret.Jam Robinson ad Hispanum in gramine prostratum languentemque se convertit ; istum quoque a socio potu ciboque reficiendum curavit. Tum illum ad scapham deducit in quam (tormento, sclopetis, spoliis, interfectorum oneratam), Friday saltu se dedit ; tamque velociter, vento quamvis adverso, eam remis impulit ut Crusoëus navigantis cursum in litore pedibus vix æquaret.Proximo die Crusoëus comites convocavit, ut rem quæ diutius differri non poterat conjunctis viribus perficerent.Scilicet verendum erat ne e malignis vaporibus jacentium in campo cadaverum pestis funesta exoriretur. Itaque cuncti, sua quisque instructus securi, conveniunt, cæsisque lignis, corpora defunctorum Romano more comburunt. Interim Friday patrem suum docuerat quantum gentes bene moratæ ab humana carne abhorrerent. Quod quidem mirum seni primo visum est. Filius autem expositis omnibus quæ ipse a domino acceperat, brevi patrem eo adduxit ut morem istum immanem aversaretur. Senem illumSundaypropterea Crusoëus appellavit quod die hebdomadis primo, seu “ Sunday, ” eum servaverat.Jam ille universos in concionem vocat, in qua Friday iterum interpretis munere, quum erga Hispanum, tum erga senem Sunday functus est. Hispanus primum de aliis loquitur captivis. Tum Crusoëus hæc : “ O amici, quos Deus socios mihi adjunxit, omnia nunc possidemus quæ ad bene beateque vivendum requiruntur. Sed nunquam equidem his bonis tranquillo animo et quieto frui potero quandiu intellexero alios esse homines qui, quum a natura jus æquum illis fruendi acceperint, inopia tamen et miseria afficiantur. Hoc igitur a vobis peto ut suam quisque sententiam dicat monstretque qua potissimum ratione eos in societatem hujus nostræ conditionis adsciscamus. ”Hæc fatus, unumquemque sententiam proferre jubet. Hispanus se vel unum eos, in scapha de hostibus capta, adducturum pollicetur. Sunday profitetur se idem facere paratum. Friday autem censet satius esse patrem suum senem manere, optatque ut sibi liceat Hispano sese addere. Tum nobile patrem inter et filium fuit certamen, utri potissimum contingeret vitæ periculum adire. Itaque Robinson coactus est, ad rem dirimendam, ut sententiam ipse suam diceret, cui omnes læti obtemperaverunt. Hæc erat, ut Hispanus cum Sunday proficisceretur, Friday autem apud se remaneret. Addidit vero, priusquam ambo illi in viam se conferrent, necesse esse ut, arato agri decies majore spatio, semina sererentur ; aucto enim colonorum numero, victum quoque necessarium augendum esse. Itaque per aliquot hebdomades continuas agricola quisque factus est, operariorumque diligentia feliciter omnia et cito confecta sunt ; cunctisque intra quindecim dies absolutis, constitutum iter paratur.Sed prius quam proficisceretur, Hispanus probi gratique in Crusoëum animi documentum edidit, quod et prudentiam ejus monstravit. Nam confessus est populares suos, ipsius instar, esse remiges de plebe*, rude genus et incultum ; nequesibi eorum mentem adeo perspectam esse, ut sponsor fiat de illorum fide ac voluntate ; itaque se optimum censere, a Robinsone sicut a domino leges constitui, neque quemquam in insulam adducendum esse, nisi prius legibus illis sese obstrinxisset. Quam ob rem Crusoëus, lætus hospitis fide, ejus consilio obsecutus est. His autem verbis leges scriptæ sunt.“ Quicumque in insula vivere, atque in partem commoditatum quas illa præbet admitti cupit, eum oportet :“ Voluntati domini illius insulæ in omnibus obedire, cunctisque institutis, quæ ille ad salutem communem civium promovendam præceperit, obtemperare.“ Vitam agere in labore, temperantia, honestate ; nemo enim in hac insula vitam deget qui aut ignaviæ, aut luxuriæ, aut ulli turpitudinis generi se dederit.“ Abstinere ab omni rixa ; siquis autem injuriam acceperit, in propria causa judex ipse ne fuerit, sed eam aut ad insulæ dominum deferet, aut ad eum qui judex ab illo constitutus fuerit.“ Omnes labores ad communem utilitatem necessarios libenter suscipere, et si res postulabit, domino, vel cum vitæ discrimine, opem ferre.“ Si quis ullam ex his legibus æquissimis violare ausus fuerit, ceteri consentientes aut eum cogent ut pareat, aut ex insula in perpetuum ejicient.“ Neminem vero non hortamur ut has conditiones serio perpendat, nomenque ne subscripserit, nisi prius statuerit illis quam studiosissime obtemperare. ”“ Robinson Crusoëus. ”Has leges scriptas Hispanus in vernaculum sermonem vertit. Quo facto, ille et calamis et atramento instruitur, ut populares sui antea nomina legibus propositis subscribant quam proficiscantur. Tum viaticis scaphæ impositis, magna cum pietate valedicunt Robinsoni socioque et vela faciunt.His peractis, Crusoëus, comite Friday, forte venaturus in itinere non longe processerat, quum canis stetit latrans ad imam rupem arbustis consitam. Accedunt ambo propius hiatumque in rupe vident adeo arctum ut irrepere, neque tamen ingredi possent. Crusoëus socium tentare jussit num per hiatum istum posset se immittere.Qui caput quum vix admovisset, horrendo clamore retraxit, tum Robinsonis admonitione ne audita quidem, amentis instar aufugit. Ille tandem eum assecutus causam fugæ rogat : “ Heu ! heu ! ” respondit Friday, “ fugiamus ! monstrum horrendum vidi, ingens, ardentibus oculis, faucibus tantis ut nos ambo simul absorbere possit. ” Cui dominus : “ Ehem ! ” inquit, “ fauces satis amplas dicis ; attamen ipse rem explorabo. ” “ O domine, ” (hæc exclamat servus, domino ad pedes provolutus), “ per te Deum obsecro ; noli hoc facere ; te monstrum illud deglutiet ; tum miser Friday domino orbatus erit. ” Robinson subridens interrogat, an ipse ab illo devoratus fuerit. Qui quum obmutesceret, domum jussit festinare, ut lampadem accensam peteret. Ipse ad speluncam reversus sclopeto armatus, ad ostium se collocat.Interea Friday cum lampade redit, dominumque iteratis precibus orat ne morti certæ ultro se objiciat ; ille autem qui re deliberata timoris expers erat, hortatur socium ut animo confidat. Tum lampadem sinistra, sclopetum dextra tenens, monstro fortiter obvius fertur. Capite vix immisso, ad dubiam lampadis lucem ipse quoque aliquid conspicatus est quod sibi horrorem incussit ; neque adeo tamen aufugere voluit ; sed admota propius lampade, perspexit nihil illud esse nisi lamam ætate fractum et senio mox interiturum.Quum igitur Robinson circumspiciendo nihil deprehendisset propter animal illud minime timendum, vocato ad se Friday, penitus in speluncam irrepsit. Hic etsi vehementer trepidabat, non potuit dominum ducem non sequi, neque ibi sine admiratione vidit quantopere propter ipsius terrorem monstrum in majus crevisset.Quum jam lama in eo esset ut ageret animam*, Robinson illum ex antro amovet quem, quum expiraverit, terra obruat. Mox loco explorato antrum satis amplum et jucundum inveniunt. Ex quo magnam in posterum utilitatem se capturos sperabant ; hoc enim statim Robinson elegit domicilio ubi, fervidissimo solis æstu, frigus captaret. Itaque missus est Friday ut instrumenta afferret ; quorum ope cœperunt ostium antri amplificare ; atque hoc opere tempus non sine jucunditate consumpserunt.
Caput Vicesimum TertiumFriday patrem suum invenit — Concio convocata — Legati missi — Institutæ leges — Spelunca — Monstrum.
Friday patrem suum invenit — Concio convocata — Legati missi — Institutæ leges — Spelunca — Monstrum.
Robinsoncupidus scaphæ quam barbari reliquerant inspiciendæ, ad eam accessit, neque sine magna admiratione in illa invenit hominem alium, manibus pedibusque miserabiliter vinctis, mortuo quam vivo similiorem.
Robinson statim solutis ei vinculis, ut eum erigat nititur, qui tamen neque stare, neque loqui poterat ; flebiliter potius ingemebat, ratus se nunc ad mortem trahi. Quum ille gente barbarus, non Europæus esset, Robinson socium vocat mortuorum corpora congerentem, ut patrio sermone hominem alloquatur. Vix autem Friday captivum conspexit, quum spectaculum ejusmodi insecutum est quod neque Crusoëus neque Hispanus ille sine lacrimis intueri possent. Scilicet Friday subito quasi lymphatus, in captivi amplexus provolare, eum osculari, urgere ; clamare, ridere, exsultare, saltare, flere, manus torquere, iterumque exclamare, amentem*denique modis omnibus referre. Diu quoque et multum Robinson socium prius interrogavit quam ille hoc unum breviter domino respondisset : “ Ecce pater meus ! ”
Jam vero quibus modis optimus ille juvenis lætitiam pietatemque ostenderit, verbis nemo describere potest. Vicies e scapha in terram, e terra in scapham prosilit. Crusoëus vini aliquantulum quod in lagena reliquum habet, filio tradit,quo patris membra tumentia foveat. Tum paululum secessit ut Friday liberius sese totum daret lætitiæ.
Regressus tandem, interrogat an cibum aliquem patri præbuerit ; tum respondenti se minime adhuc de hoc cogitasse, Robinson jentaculum suum statim offert, quod hic patri tradidit. Tum repente e scapha prosiluit, atque ita celeriter procurrit ut jam extra conspectum esset prius quam herus eum posset interrogare. Mox autem reversus est, manu altera urceum aquæ plenum, altera panem caseumque tenens. Illum patri, hunc domino porrigit ut jentaculum quo ille se defraudaverat compensaret. Senex aqua gelida subito recreatus est ; quippe qui siti excruciatus in eo erat ut prorsus deficeret.
Jam Robinson ad Hispanum in gramine prostratum languentemque se convertit ; istum quoque a socio potu ciboque reficiendum curavit. Tum illum ad scapham deducit in quam (tormento, sclopetis, spoliis, interfectorum oneratam), Friday saltu se dedit ; tamque velociter, vento quamvis adverso, eam remis impulit ut Crusoëus navigantis cursum in litore pedibus vix æquaret.
Proximo die Crusoëus comites convocavit, ut rem quæ diutius differri non poterat conjunctis viribus perficerent.
Scilicet verendum erat ne e malignis vaporibus jacentium in campo cadaverum pestis funesta exoriretur. Itaque cuncti, sua quisque instructus securi, conveniunt, cæsisque lignis, corpora defunctorum Romano more comburunt. Interim Friday patrem suum docuerat quantum gentes bene moratæ ab humana carne abhorrerent. Quod quidem mirum seni primo visum est. Filius autem expositis omnibus quæ ipse a domino acceperat, brevi patrem eo adduxit ut morem istum immanem aversaretur. Senem illumSundaypropterea Crusoëus appellavit quod die hebdomadis primo, seu “ Sunday, ” eum servaverat.
Jam ille universos in concionem vocat, in qua Friday iterum interpretis munere, quum erga Hispanum, tum erga senem Sunday functus est. Hispanus primum de aliis loquitur captivis. Tum Crusoëus hæc : “ O amici, quos Deus socios mihi adjunxit, omnia nunc possidemus quæ ad bene beateque vivendum requiruntur. Sed nunquam equidem his bonis tranquillo animo et quieto frui potero quandiu intellexero alios esse homines qui, quum a natura jus æquum illis fruendi acceperint, inopia tamen et miseria afficiantur. Hoc igitur a vobis peto ut suam quisque sententiam dicat monstretque qua potissimum ratione eos in societatem hujus nostræ conditionis adsciscamus. ”
Hæc fatus, unumquemque sententiam proferre jubet. Hispanus se vel unum eos, in scapha de hostibus capta, adducturum pollicetur. Sunday profitetur se idem facere paratum. Friday autem censet satius esse patrem suum senem manere, optatque ut sibi liceat Hispano sese addere. Tum nobile patrem inter et filium fuit certamen, utri potissimum contingeret vitæ periculum adire. Itaque Robinson coactus est, ad rem dirimendam, ut sententiam ipse suam diceret, cui omnes læti obtemperaverunt. Hæc erat, ut Hispanus cum Sunday proficisceretur, Friday autem apud se remaneret. Addidit vero, priusquam ambo illi in viam se conferrent, necesse esse ut, arato agri decies majore spatio, semina sererentur ; aucto enim colonorum numero, victum quoque necessarium augendum esse. Itaque per aliquot hebdomades continuas agricola quisque factus est, operariorumque diligentia feliciter omnia et cito confecta sunt ; cunctisque intra quindecim dies absolutis, constitutum iter paratur.
Sed prius quam proficisceretur, Hispanus probi gratique in Crusoëum animi documentum edidit, quod et prudentiam ejus monstravit. Nam confessus est populares suos, ipsius instar, esse remiges de plebe*, rude genus et incultum ; nequesibi eorum mentem adeo perspectam esse, ut sponsor fiat de illorum fide ac voluntate ; itaque se optimum censere, a Robinsone sicut a domino leges constitui, neque quemquam in insulam adducendum esse, nisi prius legibus illis sese obstrinxisset. Quam ob rem Crusoëus, lætus hospitis fide, ejus consilio obsecutus est. His autem verbis leges scriptæ sunt.
“ Quicumque in insula vivere, atque in partem commoditatum quas illa præbet admitti cupit, eum oportet :
“ Voluntati domini illius insulæ in omnibus obedire, cunctisque institutis, quæ ille ad salutem communem civium promovendam præceperit, obtemperare.
“ Vitam agere in labore, temperantia, honestate ; nemo enim in hac insula vitam deget qui aut ignaviæ, aut luxuriæ, aut ulli turpitudinis generi se dederit.
“ Abstinere ab omni rixa ; siquis autem injuriam acceperit, in propria causa judex ipse ne fuerit, sed eam aut ad insulæ dominum deferet, aut ad eum qui judex ab illo constitutus fuerit.
“ Omnes labores ad communem utilitatem necessarios libenter suscipere, et si res postulabit, domino, vel cum vitæ discrimine, opem ferre.
“ Si quis ullam ex his legibus æquissimis violare ausus fuerit, ceteri consentientes aut eum cogent ut pareat, aut ex insula in perpetuum ejicient.
“ Neminem vero non hortamur ut has conditiones serio perpendat, nomenque ne subscripserit, nisi prius statuerit illis quam studiosissime obtemperare. ”
“ Robinson Crusoëus. ”
Has leges scriptas Hispanus in vernaculum sermonem vertit. Quo facto, ille et calamis et atramento instruitur, ut populares sui antea nomina legibus propositis subscribant quam proficiscantur. Tum viaticis scaphæ impositis, magna cum pietate valedicunt Robinsoni socioque et vela faciunt.
His peractis, Crusoëus, comite Friday, forte venaturus in itinere non longe processerat, quum canis stetit latrans ad imam rupem arbustis consitam. Accedunt ambo propius hiatumque in rupe vident adeo arctum ut irrepere, neque tamen ingredi possent. Crusoëus socium tentare jussit num per hiatum istum posset se immittere.
Qui caput quum vix admovisset, horrendo clamore retraxit, tum Robinsonis admonitione ne audita quidem, amentis instar aufugit. Ille tandem eum assecutus causam fugæ rogat : “ Heu ! heu ! ” respondit Friday, “ fugiamus ! monstrum horrendum vidi, ingens, ardentibus oculis, faucibus tantis ut nos ambo simul absorbere possit. ” Cui dominus : “ Ehem ! ” inquit, “ fauces satis amplas dicis ; attamen ipse rem explorabo. ” “ O domine, ” (hæc exclamat servus, domino ad pedes provolutus), “ per te Deum obsecro ; noli hoc facere ; te monstrum illud deglutiet ; tum miser Friday domino orbatus erit. ” Robinson subridens interrogat, an ipse ab illo devoratus fuerit. Qui quum obmutesceret, domum jussit festinare, ut lampadem accensam peteret. Ipse ad speluncam reversus sclopeto armatus, ad ostium se collocat.
Interea Friday cum lampade redit, dominumque iteratis precibus orat ne morti certæ ultro se objiciat ; ille autem qui re deliberata timoris expers erat, hortatur socium ut animo confidat. Tum lampadem sinistra, sclopetum dextra tenens, monstro fortiter obvius fertur. Capite vix immisso, ad dubiam lampadis lucem ipse quoque aliquid conspicatus est quod sibi horrorem incussit ; neque adeo tamen aufugere voluit ; sed admota propius lampade, perspexit nihil illud esse nisi lamam ætate fractum et senio mox interiturum.
Quum igitur Robinson circumspiciendo nihil deprehendisset propter animal illud minime timendum, vocato ad se Friday, penitus in speluncam irrepsit. Hic etsi vehementer trepidabat, non potuit dominum ducem non sequi, neque ibi sine admiratione vidit quantopere propter ipsius terrorem monstrum in majus crevisset.
Quum jam lama in eo esset ut ageret animam*, Robinson illum ex antro amovet quem, quum expiraverit, terra obruat. Mox loco explorato antrum satis amplum et jucundum inveniunt. Ex quo magnam in posterum utilitatem se capturos sperabant ; hoc enim statim Robinson elegit domicilio ubi, fervidissimo solis æstu, frigus captaret. Itaque missus est Friday ut instrumenta afferret ; quorum ope cœperunt ostium antri amplificare ; atque hoc opere tempus non sine jucunditate consumpserunt.