VIVoorheen was in oom Gert se huis'n sjieling net so skaars te kryas in 'n bedelaar se kluis—en tog was daar geen armoed' by.Oom Gert se huis kos hom geen geld:hy't self die muurtjies opgetrek,die gras gesny op eie veld,en toe met eie hand gedek.Die hout was geelhout wat gesaagis in die Houtbosbergse kuil,vandaar met moeite uitgedraagen oral in die land verruil.Sy meubels is van eie maak,en wie daarop gaan sit die voel:dit is geen goed na vreemde smaak,maar boer se eie bank en stoel.Wat op sy tafel kom is uitsy eie tuin of uit sy kraal—daar's brood en melk, daar's boerbeskuiten vleis, dit is die sober maal.Hul klere kies hul so gering,dat hoë ruil nie nodig is.Die smouse het dit rondgebring:ferweel en tabberdgoed en sis.Ja, geld was skaars en goud was min,maar min ook die onrus en gebrek;daar was geen ryke of arme indie land, niks wat die onrus wek.—Hoe het die wêreld nou gedraai!Hoe word oom Gert se vrees gewek!Hy sien sy goed al opgelaaien hoe sy wa weer noordwaarts trek.
VI
Voorheen was in oom Gert se huis'n sjieling net so skaars te kryas in 'n bedelaar se kluis—en tog was daar geen armoed' by.
Oom Gert se huis kos hom geen geld:hy't self die muurtjies opgetrek,die gras gesny op eie veld,en toe met eie hand gedek.
Die hout was geelhout wat gesaagis in die Houtbosbergse kuil,vandaar met moeite uitgedraagen oral in die land verruil.
Sy meubels is van eie maak,en wie daarop gaan sit die voel:dit is geen goed na vreemde smaak,maar boer se eie bank en stoel.
Wat op sy tafel kom is uitsy eie tuin of uit sy kraal—daar's brood en melk, daar's boerbeskuiten vleis, dit is die sober maal.
Hul klere kies hul so gering,dat hoë ruil nie nodig is.Die smouse het dit rondgebring:ferweel en tabberdgoed en sis.
Ja, geld was skaars en goud was min,maar min ook die onrus en gebrek;daar was geen ryke of arme indie land, niks wat die onrus wek.—
Hoe het die wêreld nou gedraai!Hoe word oom Gert se vrees gewek!Hy sien sy goed al opgelaaien hoe sy wa weer noordwaarts trek.
VII"Kom kinders, ons moet trek,want hier kan ons nie bly;as ons hier langer bly,sal hulle ons weer kry."Ek het my grond so lief,my vrye plaas en werf.Vir hierdie plaas en werfhet ek voorheen geswerf."Kom kinders, ons moet trek,dit is die boer se plan,en daar's geen ander plan.Laat almal trek wat kan!""Ag, vader, moenie trek,"sê Dina, "laat ons bly,want waar ons trek of bly,sal hul ons tog weer kry."Ons kan nie immer trek,ons kan nie immer vlug,saam met die wild wegvlugvir mensgerug."Ons woon al lank so stil;laat ons nou maar geniet,met eerbaarheid genietvan wat die wêreld bied."Wat sal oom Gert nou doenom die onheil af te weeras Dina haar verweer,met sagte woord hom keer?"Ek voel 'n ding wat kom,my binneste die werknet soos die miertjies werkwat verweg storm bemerk."Nou ja, ons sal hier bly,op die uithoek van die plaas,van die ons ontvalle plaasmaar vér van stadsgeraas."
VII
"Kom kinders, ons moet trek,want hier kan ons nie bly;as ons hier langer bly,sal hulle ons weer kry.
"Ek het my grond so lief,my vrye plaas en werf.Vir hierdie plaas en werfhet ek voorheen geswerf.
"Kom kinders, ons moet trek,dit is die boer se plan,en daar's geen ander plan.Laat almal trek wat kan!"
"Ag, vader, moenie trek,"sê Dina, "laat ons bly,want waar ons trek of bly,sal hul ons tog weer kry.
"Ons kan nie immer trek,ons kan nie immer vlug,saam met die wild wegvlugvir mensgerug.
"Ons woon al lank so stil;laat ons nou maar geniet,met eerbaarheid genietvan wat die wêreld bied."
Wat sal oom Gert nou doenom die onheil af te weeras Dina haar verweer,met sagte woord hom keer?
"Ek voel 'n ding wat kom,my binneste die werknet soos die miertjies werkwat verweg storm bemerk.
"Nou ja, ons sal hier bly,op die uithoek van die plaas,van die ons ontvalle plaasmaar vér van stadsgeraas."
VIIIBo-op die grond rys al 'n stadwat op die heuwels skitter-blink;dit was 'n reeks van kampe eers,getimmer uit hout en sink;maar nou 'n wêreldstad meteen,en massas delwers trek daarheen.Oom Gert het so iets nooit gesien:die suiwer lug is troebel-vuil,en helder stroompies van weleerdam nou in donker modderkuil.Die grond voorheen so skoon en rooiis nou met steenkool-as bestrooi.Al bo die stad, en verder, sweef'n swart-deurrookte deins'righeid;dit lyk net soos 'n veldvuur wathom uitsprei oor die velde wyd.En saans dan slaan 'n rooi gegloorsoos veldbrand al die heuwels oor.In boeredorpe het hul eers'n kerk gestig op wye plein,waarom vergader, hier en daar,die grasdak-huisies, laag en klein.Maar nou word eers, en wondergou,'n groot hotel daar opgebou.Daar is geen Son- of Maandag meer;dit vleg en kronkel deurmekaar,en saans, nog lank na middernag,het die gewoel nog nie bedaar.Die wêreld maak oom Gert nou domwat selde in die stad meer kom.En as hy in die sonlig sienhoedat die stad lê flikker-beef,of saans bemerk die dof-rooi gloedwat opwaarts na die hemel streef,dan dink hy: 's Dit nie wat ek leesvan Babilon en van die Bees?
VIII
Bo-op die grond rys al 'n stadwat op die heuwels skitter-blink;dit was 'n reeks van kampe eers,getimmer uit hout en sink;maar nou 'n wêreldstad meteen,en massas delwers trek daarheen.
Oom Gert het so iets nooit gesien:die suiwer lug is troebel-vuil,en helder stroompies van weleerdam nou in donker modderkuil.Die grond voorheen so skoon en rooiis nou met steenkool-as bestrooi.
Al bo die stad, en verder, sweef'n swart-deurrookte deins'righeid;dit lyk net soos 'n veldvuur wathom uitsprei oor die velde wyd.En saans dan slaan 'n rooi gegloorsoos veldbrand al die heuwels oor.
In boeredorpe het hul eers'n kerk gestig op wye plein,waarom vergader, hier en daar,die grasdak-huisies, laag en klein.Maar nou word eers, en wondergou,'n groot hotel daar opgebou.
Daar is geen Son- of Maandag meer;dit vleg en kronkel deurmekaar,en saans, nog lank na middernag,het die gewoel nog nie bedaar.Die wêreld maak oom Gert nou domwat selde in die stad meer kom.
En as hy in die sonlig sienhoedat die stad lê flikker-beef,of saans bemerk die dof-rooi gloedwat opwaarts na die hemel streef,dan dink hy: 's Dit nie wat ek leesvan Babilon en van die Bees?
IXDie nuwe wêreldstad die lêtussen die twee families in.Een kant is Willem en oom Gert,en ander kant daar boer oom Koosnog met sy talryke gesin.Die wêreldstad lê tussen hul,want, ja, die vriendskap is geskeur.Is dit miskien die profesievan wat op later dag nog metdie hele nasie sal gebeur?...Dina het Engels gou geleer,en ook so mooi leer sing...Sy het verlaas oom Koos besoekom hom saam met sy huisgesintot vriendskap met die stad te dwing.Sy praat van meegaan met die stroom,van nie so alles te vermy.Maar nee, oom Koos het vas besluitdat hy met sy geslagop die ou-ou boere-pad sal bly.Sy sing oplaas vir hul 'n liedom so hul harte nog te vang.Oom Koos die volg dit met 'n sugen dink aan beter tyd terugwanneer hy hoor die mode-sang:
IX
Die nuwe wêreldstad die lêtussen die twee families in.Een kant is Willem en oom Gert,en ander kant daar boer oom Koosnog met sy talryke gesin.
Die wêreldstad lê tussen hul,want, ja, die vriendskap is geskeur.Is dit miskien die profesievan wat op later dag nog metdie hele nasie sal gebeur?...
Dina het Engels gou geleer,en ook so mooi leer sing...Sy het verlaas oom Koos besoekom hom saam met sy huisgesintot vriendskap met die stad te dwing.
Sy praat van meegaan met die stroom,van nie so alles te vermy.Maar nee, oom Koos het vas besluitdat hy met sy geslagop die ou-ou boere-pad sal bly.
Sy sing oplaas vir hul 'n liedom so hul harte nog te vang.Oom Koos die volg dit met 'n sugen dink aan beter tyd terugwanneer hy hoor die mode-sang:
X"Stad waar die ligte newels swewe,waar ligte luggies skitter-bewe;stad op 'n hoogland uitgebou,ver-sigbaar by die hemelblou—Johannesburg jy's waarlik jadie glorie van Suid-Afrika."Van digte donkerheid omgewehet Boer en Kaffer hier gelewe;hul kon die goudstraal nie ontdekwat die beskawings-lewe wek;geen boeretent of ossewakon lig bring vir Suid-Afrika."Geen trekker bring hier nuwe lewe,maar deur 'n hoër drang gedrewe,kom pionier en delwer aanwat goudvonke uit die rotse slaan.Johannesburg die was weldradie ligpunt van Suid-Afrika."Johannesburg is hoog van strewe,wat laag is word nie neergedrewe,maar naturel en trekker-boerword uit hul onkunde opgevoer.Johannesburg is waarlik jadie glorie van Suid-Afrika."Johannesburg is hoog verhewe,die koningin uit lig gewewe;haar goue beeld sal wonders doen,sal immer ophef en versoen.Johannesburg sal steeds hiernadie glorie wees van Afrika!"
X
"Stad waar die ligte newels swewe,waar ligte luggies skitter-bewe;stad op 'n hoogland uitgebou,ver-sigbaar by die hemelblou—Johannesburg jy's waarlik jadie glorie van Suid-Afrika.
"Van digte donkerheid omgewehet Boer en Kaffer hier gelewe;hul kon die goudstraal nie ontdekwat die beskawings-lewe wek;geen boeretent of ossewakon lig bring vir Suid-Afrika.
"Geen trekker bring hier nuwe lewe,maar deur 'n hoër drang gedrewe,kom pionier en delwer aanwat goudvonke uit die rotse slaan.Johannesburg die was weldradie ligpunt van Suid-Afrika.
"Johannesburg is hoog van strewe,wat laag is word nie neergedrewe,maar naturel en trekker-boerword uit hul onkunde opgevoer.Johannesburg is waarlik jadie glorie van Suid-Afrika.
"Johannesburg is hoog verhewe,die koningin uit lig gewewe;haar goue beeld sal wonders doen,sal immer ophef en versoen.Johannesburg sal steeds hiernadie glorie wees van Afrika!"
XIBlink is die saal van lampelig;gloed-helder blink hulle aangesig.Warm is die saal van somergloed;warm en onstuimig die hartebloed.En kringlend sweef daar bont deureendie danseresse op ligte been.Maar Dina is die skoonste as syhaar liggaamskoon in dans uitsprei;en Willem, die gewenste man,sien van die kant die skouspel an;terwyl hom loof 'n kring van mansdat hy só 'n vrou leen vir die dans.Daar word gebuig, gevra, geswaai,die arrems in mekaar gedraai.Dan rus oom Gert, in slaap gesink,waar net Gods sterre in stilte blink.Rus?... Nee, hy sien op donker muur,in helder letters van hemelvuur:"Geweeg, geweeg, te lig bevind!"Dan roep hy: "Ag, my arme kind!"Sy vrou die stoot hom saggies aan,maar berg ook self 'n snik en traan.Dof word én saal én walsgeluid,en langsaam gaan die lampe uit...Leeg is die saal... Op tafelbladstaan leë bottels in hul nat.En eind'lik, ná die sondenag,staan weer daarbuite 'n ander dag.
XI
Blink is die saal van lampelig;gloed-helder blink hulle aangesig.
Warm is die saal van somergloed;warm en onstuimig die hartebloed.
En kringlend sweef daar bont deureendie danseresse op ligte been.
Maar Dina is die skoonste as syhaar liggaamskoon in dans uitsprei;
en Willem, die gewenste man,sien van die kant die skouspel an;
terwyl hom loof 'n kring van mansdat hy só 'n vrou leen vir die dans.
Daar word gebuig, gevra, geswaai,die arrems in mekaar gedraai.
Dan rus oom Gert, in slaap gesink,waar net Gods sterre in stilte blink.
Rus?... Nee, hy sien op donker muur,in helder letters van hemelvuur:
"Geweeg, geweeg, te lig bevind!"Dan roep hy: "Ag, my arme kind!"
Sy vrou die stoot hom saggies aan,maar berg ook self 'n snik en traan.
Dof word én saal én walsgeluid,en langsaam gaan die lampe uit...
Leeg is die saal... Op tafelbladstaan leë bottels in hul nat.
En eind'lik, ná die sondenag,staan weer daarbuite 'n ander dag.
XII[A]'n Warrelwind, die dagspook watso plots ontwaak,en plots op straat of in die padsy dans-swaai maak—is hy nie soms die bode van'n storm wat naak?Papiere, blare, voddegoed,van stof deurdring;geswaai, geruk, soos in 'n tregteropgewring,kry skielik lewe en asem, huldans in 'n kring.Is dit 'n gees, haastig gedaaluit hoër lug,wat van 'n naadrende onheil bringdie voorgerug?...Kyk hoe die loom-lui stof geswindsy voet ontvlug!Of is dit dalk 'n toorheks watpuur uit 'n grap,op straat al in die rondte walsmet ligte stap,en met die voddegoed en stofkalkoentjies trap?...Rumoer'ge warr'ling langsdie stof-vuil straat;binne die sinkgebou staan al'n mense-plaat,en op die platform staan 'n klompklaar om te praat.Uit alle wêreld-oorde saamgewarrelwaai,lyk hul oom Gert soos hane watstaan koningkraai;wanneer hul veg vir stemreg met'n groot lawaai.Intussen pak die stormwolk alop Tafelberg;en anderkant die water is'n leeu verergwat nog in sagte woorde-klousy naels verberg.Oom Gert is moeg van die tumult;ryp is sy plan:hy self met honderd ander storm;gryp pote vandie stoele, en slaan op kop en lyfso wat hul kan.Die helde vlug na alle kantdie deurpoorte uit.Van lae galery vlug huldeur vensterruit,totdat 'n al te dikkert daarop half-lyf stuit.Oom Gert laat hom dit dugtig opsy sitplek voel.Die dikkert skreeu sy buitevriend:"o Pull, John, pull!"Oom Gert die slaan; die dikkert roep:"o Help, John, pull!"[A]'n Beskrywing van die stemreg-agitasie.
XII[A]
'n Warrelwind, die dagspook watso plots ontwaak,en plots op straat of in die padsy dans-swaai maak—is hy nie soms die bode van'n storm wat naak?
Papiere, blare, voddegoed,van stof deurdring;geswaai, geruk, soos in 'n tregteropgewring,kry skielik lewe en asem, huldans in 'n kring.
Is dit 'n gees, haastig gedaaluit hoër lug,wat van 'n naadrende onheil bringdie voorgerug?...Kyk hoe die loom-lui stof geswindsy voet ontvlug!
Of is dit dalk 'n toorheks watpuur uit 'n grap,op straat al in die rondte walsmet ligte stap,en met die voddegoed en stofkalkoentjies trap?...
Rumoer'ge warr'ling langsdie stof-vuil straat;binne die sinkgebou staan al'n mense-plaat,en op die platform staan 'n klompklaar om te praat.
Uit alle wêreld-oorde saamgewarrelwaai,lyk hul oom Gert soos hane watstaan koningkraai;wanneer hul veg vir stemreg met'n groot lawaai.
Intussen pak die stormwolk alop Tafelberg;en anderkant die water is'n leeu verergwat nog in sagte woorde-klousy naels verberg.
Oom Gert is moeg van die tumult;ryp is sy plan:hy self met honderd ander storm;gryp pote vandie stoele, en slaan op kop en lyfso wat hul kan.
Die helde vlug na alle kantdie deurpoorte uit.Van lae galery vlug huldeur vensterruit,totdat 'n al te dikkert daarop half-lyf stuit.
Oom Gert laat hom dit dugtig opsy sitplek voel.Die dikkert skreeu sy buitevriend:"o Pull, John, pull!"Oom Gert die slaan; die dikkert roep:"o Help, John, pull!"
[A]'n Beskrywing van die stemreg-agitasie.
[A]'n Beskrywing van die stemreg-agitasie.
XIIIIs 't oorlog?... In oom Koos se huiswoel almal net om klaar te kry.Daar word geslag weer en gebak,en buite voor die agterdeurtrek reeds die seuns die bokwa regom op te pak.Die harte voel nie lekker nie,die woorde het angstig-min geword—soos steeds by donker voorbesef,by die vergeefse angsgevraagvan hoe en waardie ontwaakte lewenslot sal tref.Lughartig praat 'n enkele seunhoe hy die Engelsman sal skiet,maar moeder maan: My kind, my kind!Die seun wyk willig vir die woord,want, ja, daar was 'n kleinigheidwat hy nog aan sy saal wou bind!Dis amper klaar... Daar kom hul aan,die burgers van die omtrek, wantoom Koos die is nog veldkornet...Straks staan hul, teuel in die armen met geboë hoof,want een gaan voor in smeekgebed.Die vrouens staan effens opsy,met arrems oor mekaar gevou,nou dat hul taak is afgedaan.Nou kan hul eers hul smart besef,en enkle droog met voorskoot-puntal die eerste oorlogstraan.Dan skuif en skok, met gang en draf,die burgers op hul perde weg—dit lyk somaar 'n mengelklomp!Maar tussen hulle flikker-blitsgeweldig in die lentesondie blinkgemaakte mauser-tromp!Oom Gert wat hom meer tuis voel bydié ruiterskaar—hy het oom Koossy krygsmansdiens al aangebied—die luister hoe die jongspan inhul oorlogsblydskap singdie klanke van 'n oorlogslied:
XIII
Is 't oorlog?... In oom Koos se huiswoel almal net om klaar te kry.Daar word geslag weer en gebak,en buite voor die agterdeurtrek reeds die seuns die bokwa regom op te pak.
Die harte voel nie lekker nie,die woorde het angstig-min geword—soos steeds by donker voorbesef,by die vergeefse angsgevraagvan hoe en waardie ontwaakte lewenslot sal tref.
Lughartig praat 'n enkele seunhoe hy die Engelsman sal skiet,maar moeder maan: My kind, my kind!Die seun wyk willig vir die woord,want, ja, daar was 'n kleinigheidwat hy nog aan sy saal wou bind!
Dis amper klaar... Daar kom hul aan,die burgers van die omtrek, wantoom Koos die is nog veldkornet...Straks staan hul, teuel in die armen met geboë hoof,want een gaan voor in smeekgebed.
Die vrouens staan effens opsy,met arrems oor mekaar gevou,nou dat hul taak is afgedaan.Nou kan hul eers hul smart besef,en enkle droog met voorskoot-puntal die eerste oorlogstraan.
Dan skuif en skok, met gang en draf,die burgers op hul perde weg—dit lyk somaar 'n mengelklomp!Maar tussen hulle flikker-blitsgeweldig in die lentesondie blinkgemaakte mauser-tromp!
Oom Gert wat hom meer tuis voel bydié ruiterskaar—hy het oom Koossy krygsmansdiens al aangebied—die luister hoe die jongspan inhul oorlogsblydskap singdie klanke van 'n oorlogslied:
XIVKom, burgers, trek die perde reg:nou vrou en kind goeien-dag geseg!Jongkêrels, los die nôi se hand;en seuns, verlaat jul moeders, wantdaar gaan 'n strydroep deur die land!Gryp nou die teuels bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!Die regterhand gryp die visier,die bors oorkruis 'n bandelier;die spore in die sonskyn blink,stiebeuels teen mekaar weerklink,die ketel aan die saal rinkink.Kom, burgers, hou nou bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!Laat aan die trippelaar sy pas,maar hou die vuurge hingste vas.Die agterstes moet ingaloptot binne-in die ruiter-trop—die ponie en die bossie-kop.Kom, burgers, ry so bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!Trek burgers, almal nou geteld,al voort maar deur die wye veld,en of jul al omlaag verdwynof op die heuwels weer verskyn—wys altyd weer die slingerlyn.Kom burgers, trek so bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!Jaag, burgers, jaag oor rant en rotswanneer jul teen die vyand bots.Ruk in, spring af en pos gevataan die onwrikbre ryperd-blad.Mik fyn, kyk waar die stoffie spat!Staan, burgers, staan dan bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!En moet jul val, val dan met eer,met die oog die vyand toegekeer;val op die grense, man en perd,die oue vierkleur is dit werd,en die eerkroon wink al uit die vert.Val burgers, val dan bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!
XIV
Kom, burgers, trek die perde reg:nou vrou en kind goeien-dag geseg!Jongkêrels, los die nôi se hand;en seuns, verlaat jul moeders, wantdaar gaan 'n strydroep deur die land!Gryp nou die teuels bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!
Die regterhand gryp die visier,die bors oorkruis 'n bandelier;die spore in die sonskyn blink,stiebeuels teen mekaar weerklink,die ketel aan die saal rinkink.Kom, burgers, hou nou bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!
Laat aan die trippelaar sy pas,maar hou die vuurge hingste vas.Die agterstes moet ingaloptot binne-in die ruiter-trop—die ponie en die bossie-kop.Kom, burgers, ry so bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!
Trek burgers, almal nou geteld,al voort maar deur die wye veld,en of jul al omlaag verdwynof op die heuwels weer verskyn—wys altyd weer die slingerlyn.Kom burgers, trek so bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!
Jaag, burgers, jaag oor rant en rotswanneer jul teen die vyand bots.Ruk in, spring af en pos gevataan die onwrikbre ryperd-blad.Mik fyn, kyk waar die stoffie spat!Staan, burgers, staan dan bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!
En moet jul val, val dan met eer,met die oog die vyand toegekeer;val op die grense, man en perd,die oue vierkleur is dit werd,en die eerkroon wink al uit die vert.Val burgers, val dan bymekaar—die vierkleur is weer in gevaar!
XVSo sing die jonges vol van vreugde,maar ag, oom Gert se hart is seeras hy straks diep en dieper peinsendgaan langs die slagveld van weleer.Dáár lê Majuba, donker kleurig,sy sye een en al terras;dis of die berg van alle eeuevir wonderdaad geskape was.Daar lê Laingsnek; dis of Gods handedit vir 'n skanswerk uit wou bou.En daar's Ingogo's kronkelbedding—net om die vyand op te hou.Daar's nog die wonderlike hoeke,net om die vyand vas te keer;maar ag, oom Gert voel nou so anders,sy hart is onverklaarbaar seer.Hy sien nou oral groot kanonne,hy weet nie of die ding sal gaan.Die treine voer nou alle soortevan wapens uit die hoofstad aan.Daar is hom ook so baie mense,en baie goed word aangevoer;voorheen was daar so min maar nodig:'n ryperd, biltong en 'n roer.Dis nodig, ja, die tyd die vorder,en daarom swyg hy maar en kyk.Maar heel die Amajuba-wêreld,alles wil hom so anders lyk.Tog leef hy weer, die troue krygsman,al trek hy nou maar same net:'n oorlogsperd die stamp en runnikwanneer hy hoor die krygstrompet!
XV
So sing die jonges vol van vreugde,maar ag, oom Gert se hart is seeras hy straks diep en dieper peinsendgaan langs die slagveld van weleer.
Dáár lê Majuba, donker kleurig,sy sye een en al terras;dis of die berg van alle eeuevir wonderdaad geskape was.
Daar lê Laingsnek; dis of Gods handedit vir 'n skanswerk uit wou bou.En daar's Ingogo's kronkelbedding—net om die vyand op te hou.
Daar's nog die wonderlike hoeke,net om die vyand vas te keer;maar ag, oom Gert voel nou so anders,sy hart is onverklaarbaar seer.
Hy sien nou oral groot kanonne,hy weet nie of die ding sal gaan.Die treine voer nou alle soortevan wapens uit die hoofstad aan.
Daar is hom ook so baie mense,en baie goed word aangevoer;voorheen was daar so min maar nodig:'n ryperd, biltong en 'n roer.
Dis nodig, ja, die tyd die vorder,en daarom swyg hy maar en kyk.Maar heel die Amajuba-wêreld,alles wil hom so anders lyk.
Tog leef hy weer, die troue krygsman,al trek hy nou maar same net:'n oorlogsperd die stamp en runnikwanneer hy hoor die krygstrompet!
XVIVerlore!...Die dag van stryd het mooi begin,die burgers trek verwinnend in,en boerename 't binnekortoral 'n glorie-klank geword!—'n Pragtige môreglore!Maar onder in oom Gert se hartkom effens al, nog diep-verward,'n fluisterstem na vore:Verlore, verlore!Verlore!...Die dag van stryd begin so goed,Suid-Afrika lê aan hul voet...Die Boer moet Afrika regeer!Gryp gou, voordat die kans kan keer!Buig uit die grense na vore!...Maar nou kom daardie fluisterstem,diep in oom Gert se bors geklem,so duidelik na vore:Verlore, verlore!Verlore!...Rookwolke nader uit die suiden sprei hul oor die aard-breedte uit;oor Drakensberg se veil'ge topskuif swaar 'n donderonweer op;die storm sing in wilde kore!Oom Gert se stemme, in hom bekneld,kom nou daar buite op berg en veldal donderend na vore:Verlore, verlore!Verlore!...Oom Gert die kon nie verder vlug,en sit nou, met sy vrou, te sugagter die ysterplate vas,daar waar hy eertyds vryman wasen sy vryheid is wedergebore!Die fluisterstem daarbinne komnou deur die ysterplaat weeromas huilende windstem na vore:Verlore, verlore!Verlore!...Die dag van stryd hou lank nog aan—dis of die son nou stil gaan staan.Maar eindlik roep hul rond: "Verby!dis vrede, vrede weer, wees bly—al is die vryheid verlore!"...Dan keer die wilde stem as sugweer in oom Gert se hart terug;en dring dan weer altyd na vore:Verlore, verlore!
XVI
Verlore!...Die dag van stryd het mooi begin,die burgers trek verwinnend in,en boerename 't binnekortoral 'n glorie-klank geword!—'n Pragtige môreglore!Maar onder in oom Gert se hartkom effens al, nog diep-verward,'n fluisterstem na vore:Verlore, verlore!
Verlore!...Die dag van stryd begin so goed,Suid-Afrika lê aan hul voet...Die Boer moet Afrika regeer!Gryp gou, voordat die kans kan keer!Buig uit die grense na vore!...Maar nou kom daardie fluisterstem,diep in oom Gert se bors geklem,so duidelik na vore:Verlore, verlore!
Verlore!...Rookwolke nader uit die suiden sprei hul oor die aard-breedte uit;oor Drakensberg se veil'ge topskuif swaar 'n donderonweer op;die storm sing in wilde kore!Oom Gert se stemme, in hom bekneld,kom nou daar buite op berg en veldal donderend na vore:Verlore, verlore!
Verlore!...Oom Gert die kon nie verder vlug,en sit nou, met sy vrou, te sugagter die ysterplate vas,daar waar hy eertyds vryman wasen sy vryheid is wedergebore!Die fluisterstem daarbinne komnou deur die ysterplaat weeromas huilende windstem na vore:Verlore, verlore!
Verlore!...Die dag van stryd hou lank nog aan—dis of die son nou stil gaan staan.Maar eindlik roep hul rond: "Verby!dis vrede, vrede weer, wees bly—al is die vryheid verlore!"...Dan keer die wilde stem as sugweer in oom Gert se hart terug;en dring dan weer altyd na vore:Verlore, verlore!
XVIIDie oorlogsfakkel is gedoof,en die oorlogskamp word oopgesluit.Die nuwe tye, hooggeloof,kom met gejubel, lank en luid.Die burgers kom van oral anen raak al met hul lot versoen.Maar net oom Gert, gebroke man,wat sal hy in so 'n wêreld doen?Want ook sy troue vrou is dood—die lewe van 'n handjie meelen van 'n brok genadebroodwas haar as boerevrou te veel.Willem, sy skoonseun—hy't vir homdie boerdery eers waargeneem—is skout, en het nie teruggekom.Hy's seker nou totaal vervreem!Oom Koos weer het sy grond verhuur,en trek die hoë Bosveld in,die Randse lewe is hom te duuren skaadlik vir sy huisgesin.Maar Dina—waar is sy en wat?sy die altyd skone boerevrou?...Geheel verslingerd in die staden will'ge prooi van vreemdes nou!Wanneer oom Gert van Dina hoor,verbysterd al deur smart op smart,dan roep 'n dubb'le stem: "Verloor!"en dubb'le swaard gaan deur sy hart.Geen antwoord is daar op die stemwat vlymend deur sy siel nou gaan;maar as die leed te vinnig klem,roep hy: "Dit het die stad gedaan!"
XVII
Die oorlogsfakkel is gedoof,en die oorlogskamp word oopgesluit.Die nuwe tye, hooggeloof,kom met gejubel, lank en luid.
Die burgers kom van oral anen raak al met hul lot versoen.Maar net oom Gert, gebroke man,wat sal hy in so 'n wêreld doen?
Want ook sy troue vrou is dood—die lewe van 'n handjie meelen van 'n brok genadebroodwas haar as boerevrou te veel.
Willem, sy skoonseun—hy't vir homdie boerdery eers waargeneem—is skout, en het nie teruggekom.Hy's seker nou totaal vervreem!
Oom Koos weer het sy grond verhuur,en trek die hoë Bosveld in,die Randse lewe is hom te duuren skaadlik vir sy huisgesin.
Maar Dina—waar is sy en wat?sy die altyd skone boerevrou?...Geheel verslingerd in die staden will'ge prooi van vreemdes nou!
Wanneer oom Gert van Dina hoor,verbysterd al deur smart op smart,dan roep 'n dubb'le stem: "Verloor!"en dubb'le swaard gaan deur sy hart.
Geen antwoord is daar op die stemwat vlymend deur sy siel nou gaan;maar as die leed te vinnig klem,roep hy: "Dit het die stad gedaan!"
Dié vaal-wit hopies dek hul bei, / vader en dogter, sy aan sy!Dié vaal-wit hopies dek hul bei, / vader en dogter, sy aan sy!
IDis heuwels, heuwels, heuwels netsover 'n mens se oog kan speur:maar heuwels sonder struik of gras,en droewig-vaal soos as gekleur.Langes die heuwels staan 'n dingsoos die houtgeraamte van 'n huis,waarbowe rust'loos wiele draaiwat die waentjies optrek met die gruis.Die heuwels is party al oud;verlate en vasgereën party,en storms het baster-klofies inhul naakte ribbes ingesny.Die ander is nog in die maakvan poeiergrond of gruis nog grof;en as die wind die fynes vat,dan trek daar tuite stof.Die heuwels lyk soos duine watin blankheid rys aan verre strand—dáár rys hul uit die blou-diep see,hier uit die aard se ingewand.Hier's ook 'n dreuning soos die dreunvan sagbewoë wêreldsee,en winde wend, dan hier, dan daardie dowwe dreuning met hul mee.Maar waarom is die heuwels danso hoog en ook so bleek?En waarom is die dreun so diep,so droef nes een wat smartlik smeek?...Hul sê die duine aan strand is diegrafheuwels van wie sterwe in see;en daardie droewe dreuning isdie klag van wees en weduwee.Maar hiérdie heuwels, heuwels danwat ook so hoog is en so bleek?En hiérdie droewe dreuning danwat klaag soos een wat smartlik smeek?...
I
Dis heuwels, heuwels, heuwels netsover 'n mens se oog kan speur:maar heuwels sonder struik of gras,en droewig-vaal soos as gekleur.
Langes die heuwels staan 'n dingsoos die houtgeraamte van 'n huis,waarbowe rust'loos wiele draaiwat die waentjies optrek met die gruis.
Die heuwels is party al oud;verlate en vasgereën party,en storms het baster-klofies inhul naakte ribbes ingesny.
Die ander is nog in die maakvan poeiergrond of gruis nog grof;en as die wind die fynes vat,dan trek daar tuite stof.
Die heuwels lyk soos duine watin blankheid rys aan verre strand—dáár rys hul uit die blou-diep see,hier uit die aard se ingewand.
Hier's ook 'n dreuning soos die dreunvan sagbewoë wêreldsee,en winde wend, dan hier, dan daardie dowwe dreuning met hul mee.
Maar waarom is die heuwels danso hoog en ook so bleek?En waarom is die dreun so diep,so droef nes een wat smartlik smeek?...
Hul sê die duine aan strand is diegrafheuwels van wie sterwe in see;en daardie droewe dreuning isdie klag van wees en weduwee.
Maar hiérdie heuwels, heuwels danwat ook so hoog is en so bleek?En hiérdie droewe dreuning danwat klaag soos een wat smartlik smeek?...
II'n Agtal jare is weer verby.Die boereplase is opgebou,die platjies is weer huise nou,die woeste leegte 'n landery.Gou ruk weer alles in verband—Suid-Afrika's 'n wonderland!Maar net oom Gert se lewe kwyn.Sy hart is nie meer in die werk,sy wank'le bene is al onsterk,en ook die plasie word te klein.Die lewensreggie, kort van duur,wag net nog op sy sterwensuur.Wanneer hy die omtrek saans beskou,hoedat die huis-tal groter word,die vrydom steeds word ingekort—dan sê hy: "Ja, daar is dit nou!Die vroeëre boere-paradysis nou één molshoop, groot en grys."Hier bly net hope en holtes lê:die vreemd'ling kraak die neut in tweewaarvan hy ons net doppe gee,maar al die neutvet dra hy weg.Ons goud gaan na 'n vreemde strand—Transvaal bly lê: 'n armmans-land!"Die voorpos van die armes woonin Blikkies-dorp se kronkel-sinkwat ver soos bottelstukke blink.Hul lewe van 'n hongerloonin huisies aanmekaar gepasen jaartjies vol van steenkool-as."Ag, arm Transvaal, waarvoor ek vrees,jy't Afrika voorheen geroertot wakkerskudding van die boer—sal jy nie nou die laaste wees?Jou heil'ge eersgeboorte-regword op die mark te koop geleg."
II
'n Agtal jare is weer verby.Die boereplase is opgebou,die platjies is weer huise nou,die woeste leegte 'n landery.Gou ruk weer alles in verband—Suid-Afrika's 'n wonderland!
Maar net oom Gert se lewe kwyn.Sy hart is nie meer in die werk,sy wank'le bene is al onsterk,en ook die plasie word te klein.Die lewensreggie, kort van duur,wag net nog op sy sterwensuur.
Wanneer hy die omtrek saans beskou,hoedat die huis-tal groter word,die vrydom steeds word ingekort—dan sê hy: "Ja, daar is dit nou!Die vroeëre boere-paradysis nou één molshoop, groot en grys.
"Hier bly net hope en holtes lê:die vreemd'ling kraak die neut in tweewaarvan hy ons net doppe gee,maar al die neutvet dra hy weg.Ons goud gaan na 'n vreemde strand—Transvaal bly lê: 'n armmans-land!
"Die voorpos van die armes woonin Blikkies-dorp se kronkel-sinkwat ver soos bottelstukke blink.Hul lewe van 'n hongerloonin huisies aanmekaar gepasen jaartjies vol van steenkool-as.
"Ag, arm Transvaal, waarvoor ek vrees,jy't Afrika voorheen geroertot wakkerskudding van die boer—sal jy nie nou die laaste wees?Jou heil'ge eersgeboorte-regword op die mark te koop geleg."
IIIOom Gert het min verwagting meer.Nog één ding hou hom aan die loop,dit is die vleugie van 'n hoopdat eens sy dogter weer sal keer.Die droewe en tog verbede dag,daar bly sy siel nou stil op wag.Sy hopie word hom aangesterkdeur 'n storie in 'n boek gelees:"In Skotlands berge is 't gewees,en 't was ook daar 'n stad se werk.'n Eenge dogter in haar fleuris uit die vadershuis geskeur."Nie wetend waar sy swerwend gaan,kon haar vader net nog bid.Geen grendel is snags opgesit,maar deur die deur wat opestaan,flikker 'n kersie heelnag lang,wat haar by weerkoms moet ontvang."En ja, sy het eennag gekom!Die trekking van die ver-oop deur,en kersgeflikker deur die skeur,die stille bede-heiligdom—ja die gebed nog allermees—was 't vir haar hart te sterk gewees?..."As sy haar vader wenend kus,bars die oue ook in trane uit:'My kind, die deur was nooit gesluiten daardie kersie nooit geblus;dáár het ek biddend, nag aan nag,geduldig op jou koms gewag.'"Maar ag, oom Gert se hart is bang;want as die jaartal al maar slyt,dink hy: "My hoop is ydelheid,my wagte duur tog al te lang;my lewensdaggie's netnou om,en dan het sy nog nie gekom."Die mense vier al Unie-fees!...Hy, arme, sal ook maar gaan kykhoedat die nuwe wêreld lyk—wie weet, miskien sal sy daar wees!Sy eensaamheid verlaat hy danen kyk die vreemde wêreld an:
III
Oom Gert het min verwagting meer.Nog één ding hou hom aan die loop,dit is die vleugie van 'n hoopdat eens sy dogter weer sal keer.Die droewe en tog verbede dag,daar bly sy siel nou stil op wag.
Sy hopie word hom aangesterkdeur 'n storie in 'n boek gelees:"In Skotlands berge is 't gewees,en 't was ook daar 'n stad se werk.'n Eenge dogter in haar fleuris uit die vadershuis geskeur.
"Nie wetend waar sy swerwend gaan,kon haar vader net nog bid.Geen grendel is snags opgesit,maar deur die deur wat opestaan,flikker 'n kersie heelnag lang,wat haar by weerkoms moet ontvang.
"En ja, sy het eennag gekom!Die trekking van die ver-oop deur,en kersgeflikker deur die skeur,die stille bede-heiligdom—ja die gebed nog allermees—was 't vir haar hart te sterk gewees?...
"As sy haar vader wenend kus,bars die oue ook in trane uit:'My kind, die deur was nooit gesluiten daardie kersie nooit geblus;dáár het ek biddend, nag aan nag,geduldig op jou koms gewag.'"
Maar ag, oom Gert se hart is bang;want as die jaartal al maar slyt,dink hy: "My hoop is ydelheid,my wagte duur tog al te lang;my lewensdaggie's netnou om,en dan het sy nog nie gekom."
Die mense vier al Unie-fees!...Hy, arme, sal ook maar gaan kykhoedat die nuwe wêreld lyk—wie weet, miskien sal sy daar wees!Sy eensaamheid verlaat hy danen kyk die vreemde wêreld an:
IVHoe mooi het al die stad geword!Hoe slinger, soos 'n krans, omheendie villatjies in keur van steenen wisseling van boumodel!Hoe mengel hulle kleuretint,van helder-wit tot donker-dof,omlaag, omhoog; dis alles of'n kunst'naarshand hul plek bepaal.Hoe groei die bome in die rotsen bloei die blomme in kleure sag,vlak teen die rant se wilde prag,asof dit nooit nie anders was.En dan, die golwende verskietvan bulte en bosse, al deureen,totdat die oë vasslaan teenMagaliesberg, die groot blou reus.('n Bietjie goud maak baie mooi,en—dis maar krummels van die groot,uit louter goud gebakte brood,wat na Europa word vervoer!)Ook saans nog wyk die mooiigheidnie heeltemal nie, want dan blink'n see van liggies; mens sal dinkdie sterre 't uit die lug geval.Die stad self lyk nou een en alkoopmanspaleise opeengehoop,waartussen al die mensies loopwat vreselike drukte maak.—Oom Gert sien niks van al die skoon.Die agterbuurt, daar dink hy aanwaar die blikhuisies almal staan,en alles vuil-armoedig is;bedink maar hoe die mense woelwaar huise en stof die son versper,waar sawends skyn geen maan of ster,en net die lampeskynsels blink.Hy sien skoorstene en steenkoolrook;hy hoor die treine met hul haas;hy hoor die myn se toeter blaas,en 't gaan asof die aarde brul.Hy dink dan aan die myn-graf waardie mense lewendig in kruip,om soos erdvarke rond te sluipvir bietjie geld en—longekwaal.Hy dink aan ander duisendevan mense, voorheen eerbaar-braaf,vir wie die skandgraf word gegraafwanneer die goud rys uit die grond.—Maar—daar is fees bo-op dié graf!Nes die ou tyd waar oom Gert van lees,dat mense hou 'n dansersfeeswanneer die "swarte dood" verwoes.
IV
Hoe mooi het al die stad geword!Hoe slinger, soos 'n krans, omheendie villatjies in keur van steenen wisseling van boumodel!
Hoe mengel hulle kleuretint,van helder-wit tot donker-dof,omlaag, omhoog; dis alles of'n kunst'naarshand hul plek bepaal.
Hoe groei die bome in die rotsen bloei die blomme in kleure sag,vlak teen die rant se wilde prag,asof dit nooit nie anders was.
En dan, die golwende verskietvan bulte en bosse, al deureen,totdat die oë vasslaan teenMagaliesberg, die groot blou reus.
('n Bietjie goud maak baie mooi,en—dis maar krummels van die groot,uit louter goud gebakte brood,wat na Europa word vervoer!)
Ook saans nog wyk die mooiigheidnie heeltemal nie, want dan blink'n see van liggies; mens sal dinkdie sterre 't uit die lug geval.
Die stad self lyk nou een en alkoopmanspaleise opeengehoop,waartussen al die mensies loopwat vreselike drukte maak.—
Oom Gert sien niks van al die skoon.Die agterbuurt, daar dink hy aanwaar die blikhuisies almal staan,en alles vuil-armoedig is;
bedink maar hoe die mense woelwaar huise en stof die son versper,waar sawends skyn geen maan of ster,en net die lampeskynsels blink.
Hy sien skoorstene en steenkoolrook;hy hoor die treine met hul haas;hy hoor die myn se toeter blaas,en 't gaan asof die aarde brul.
Hy dink dan aan die myn-graf waardie mense lewendig in kruip,om soos erdvarke rond te sluipvir bietjie geld en—longekwaal.
Hy dink aan ander duisendevan mense, voorheen eerbaar-braaf,vir wie die skandgraf word gegraafwanneer die goud rys uit die grond.—
Maar—daar is fees bo-op dié graf!Nes die ou tyd waar oom Gert van lees,dat mense hou 'n dansersfeeswanneer die "swarte dood" verwoes.
VDie môre van die Unie-feesOom Gert sien die soldatein kakie langs die strate.Hy sien die oorlogslansse lintjies vrolik dans,die sabels en gewere,kanonne en helmet-vere,op die paradebaan.En agteraan?...Hy sien die oorlogs-weeswat deelneem aan die fees—'n kinder-keurkommandemet skewe hoede-rande;'n ganse skaar kadettemet roer en bajonette—al agteraanop die paradebaan.Die môre-godsdiensVroom geklank!Mense dank,almal mede,vir die vrede'n Opperwese.Want genees isen verbondeis al die wonde;rassevete[B]'s al vergeet.Met veréénde klankrys die vreugdedank![B]Rassetwiste.Die middagHy hoor die geluid van juublend gesketter,die vrolike klank van simbaal en trompetter,gedra op die dreun van die oorlogstamboerwat dond'rend soos onweer die harte kom roer.Daar's wapenbeweeg wat yslik weerklink;kanonwaens kom aan en kettings rinkink.En hy hoor daarna:Hoera! Hoera!Hy hoor die tred van die oorlogswees,sy voete gedril vir die Unie-fees!Hy hoor 'n gesang van sy lippe weerklinkas hy bly en verruk uit die feesbeker drink.'n Hosanna gaan op uit die kindermond,en die skare juig saam in die vrolike stond;En hy hoor daarna:Hoera! Hoera!Die aandVreugdevure deur die land...Mense juigend om die brand!Vreugdepyle gons omhoogen ontplof hoog aan die boog;bly-verwonderd bly die skaarna die skitterkleure staar.Oom Gert gaan vroeg die aand na huis,want een ding staan by hom nou vas:dat hy nie in dié wêreld pas.Hy het 'n beter dag gekenen is te oud om nog te wenaan al die vreemdigheidvan nuwe koers en tyd.Hy slaap laat in met diep gesug,en in sy droom kom weer terugdie wese op die paradebaan,die kinders wat hosanna sing,die mense wat mekaar verdringom rond die vreugdevuur te staan.Ook kom hom deur sy droomnag speel'n enk'le krygs- en kamptoneel;'n moeder by haar kind aan waak,'n stryder sterwend vir sy saak.En as hy opstaan kom die vraag:My Dina, ja, was syook dalk daarby?...
V
Die môre van die Unie-fees
Oom Gert sien die soldatein kakie langs die strate.Hy sien die oorlogslansse lintjies vrolik dans,die sabels en gewere,kanonne en helmet-vere,op die paradebaan.En agteraan?...
Hy sien die oorlogs-weeswat deelneem aan die fees—'n kinder-keurkommandemet skewe hoede-rande;'n ganse skaar kadettemet roer en bajonette—al agteraanop die paradebaan.
Die môre-godsdiens
Vroom geklank!Mense dank,almal mede,vir die vrede'n Opperwese.Want genees isen verbondeis al die wonde;rassevete[B]'s al vergeet.Met veréénde klankrys die vreugdedank!
[B]Rassetwiste.
[B]Rassetwiste.
[B]Rassetwiste.
Die middag
Hy hoor die geluid van juublend gesketter,die vrolike klank van simbaal en trompetter,gedra op die dreun van die oorlogstamboerwat dond'rend soos onweer die harte kom roer.Daar's wapenbeweeg wat yslik weerklink;kanonwaens kom aan en kettings rinkink.En hy hoor daarna:Hoera! Hoera!
Hy hoor die tred van die oorlogswees,sy voete gedril vir die Unie-fees!Hy hoor 'n gesang van sy lippe weerklinkas hy bly en verruk uit die feesbeker drink.'n Hosanna gaan op uit die kindermond,en die skare juig saam in die vrolike stond;En hy hoor daarna:Hoera! Hoera!
Die aand
Vreugdevure deur die land...Mense juigend om die brand!Vreugdepyle gons omhoogen ontplof hoog aan die boog;bly-verwonderd bly die skaarna die skitterkleure staar.
Oom Gert gaan vroeg die aand na huis,want een ding staan by hom nou vas:dat hy nie in dié wêreld pas.Hy het 'n beter dag gekenen is te oud om nog te wenaan al die vreemdigheidvan nuwe koers en tyd.
Hy slaap laat in met diep gesug,en in sy droom kom weer terugdie wese op die paradebaan,die kinders wat hosanna sing,die mense wat mekaar verdringom rond die vreugdevuur te staan.
Ook kom hom deur sy droomnag speel'n enk'le krygs- en kamptoneel;'n moeder by haar kind aan waak,'n stryder sterwend vir sy saak.
En as hy opstaan kom die vraag:My Dina, ja, was syook dalk daarby?...
VIDina se lewe val haar swaar.Helaas, sy was die laaste tydhaar blosende gesondheid kwyt,en moes gedurig drankies koop.Sy het in 'n café gedienwaar sy gedurig reg moes staan,die wit-gestyfde voorskoot aanen haardos ydel opgetooi.Sy moes haar aangesig verkleur;want al die glans van vel en ooghet met die jare weggedroog—só was haar blommesteel geknak!Sy moes daar staan en vriendlik weesvir iedereen, al oor en oor,ook as die kêrels met haar skooren stilletjies haar dinge sê.Saans word sy dikwels uitgevraom na die bioskoop te kyk;dan moet sy weer so sinlik lyk,dat sy die jonkmans kan bekoor.Dan kry sy volop lekkers en'n sitplek in die voorste ry;dan is daar volop gekkernyop die toneel en in die saal,totdat 'n ander lewensdagin sondenag word uitgeblus;die liggaam weer na late rusmoet deur die vroeë more heen.Hoe sweef dan om haar koors-gesigdie kuisheid van die môredou;hoe pynig haar 'n naberouwat al maar met die môre kom!Haar leë hart het sy so lankuit singenot se kelk laat drink,dit word haar aldeur volgeskinken—tot die prys van hande goud.Tog bly haar hart gedurig leeg...Sy sal die fees dan ook maar my...Oom Gert soek haar vergeefs daarby...Skyn-vrolik is sy nou nie meer!...
VI
Dina se lewe val haar swaar.Helaas, sy was die laaste tydhaar blosende gesondheid kwyt,en moes gedurig drankies koop.
Sy het in 'n café gedienwaar sy gedurig reg moes staan,die wit-gestyfde voorskoot aanen haardos ydel opgetooi.
Sy moes haar aangesig verkleur;want al die glans van vel en ooghet met die jare weggedroog—só was haar blommesteel geknak!
Sy moes daar staan en vriendlik weesvir iedereen, al oor en oor,ook as die kêrels met haar skooren stilletjies haar dinge sê.
Saans word sy dikwels uitgevraom na die bioskoop te kyk;dan moet sy weer so sinlik lyk,dat sy die jonkmans kan bekoor.
Dan kry sy volop lekkers en'n sitplek in die voorste ry;dan is daar volop gekkernyop die toneel en in die saal,
totdat 'n ander lewensdagin sondenag word uitgeblus;die liggaam weer na late rusmoet deur die vroeë more heen.
Hoe sweef dan om haar koors-gesigdie kuisheid van die môredou;hoe pynig haar 'n naberouwat al maar met die môre kom!
Haar leë hart het sy so lankuit singenot se kelk laat drink,dit word haar aldeur volgeskinken—tot die prys van hande goud.
Tog bly haar hart gedurig leeg...Sy sal die fees dan ook maar my...Oom Gert soek haar vergeefs daarby...Skyn-vrolik is sy nou nie meer!...
VIIJa, Dina was dié dag nie byen ook nie bly...God het haar eind'lik stil laat staan!En omgewend?...Die aand versprei sy duister skermwanneer sy op die rante kermin haar ellend:"Ag, kon ek nog my sondedaadas sondesaadweer in my donker hartterugontvang,dan was my vrees,my angs by awendswartwis minder banggewees.Maar nou, nou het voorheen my handdit uitgeplant,die eerste korrel van die kwaad.En ieder jaar vermenigvuldigdie boom so kwaaddie sondesaad,en maak my siel doodskuldig.Teen awendgrysverrysnou boom op boom, hul blysoos donker plekke,soos pikswart vlekkedwars-teen my vinnig-aanwegdonkerende hemel staan.En waar ek nou al dolend gaan,hul staar my aan,die bome; deur hul blarehoor ek die naregeruis van doem en dood—oneindig ver van myen altyd naderby!Ek vlug verdwaald, verdwaas van sin,benard, benoudmy donker woudal dieper, dieper in!"
VII
Ja, Dina was dié dag nie byen ook nie bly...God het haar eind'lik stil laat staan!En omgewend?...
Die aand versprei sy duister skermwanneer sy op die rante kermin haar ellend:
"Ag, kon ek nog my sondedaadas sondesaadweer in my donker hartterugontvang,dan was my vrees,my angs by awendswartwis minder banggewees.
Maar nou, nou het voorheen my handdit uitgeplant,die eerste korrel van die kwaad.En ieder jaar vermenigvuldigdie boom so kwaaddie sondesaad,en maak my siel doodskuldig.
Teen awendgrysverrysnou boom op boom, hul blysoos donker plekke,soos pikswart vlekkedwars-teen my vinnig-aanwegdonkerende hemel staan.
En waar ek nou al dolend gaan,hul staar my aan,die bome; deur hul blarehoor ek die naregeruis van doem en dood—oneindig ver van myen altyd naderby!
Ek vlug verdwaald, verdwaas van sin,benard, benoudmy donker woudal dieper, dieper in!"
VIIISal God dan Dina so laat staan?...Sy wend haar voetstap al maar aanop agterbuurtse sinkgebouwaar awenddienste word gehou...Net kwyn sag weg 'n lied van dankas sy gaan sit op verste bank.Wanneer die laaste galm verruis,spreek sag die leraar van 'n Huisdaarbowe, wat veel wonings het,die toevlugsoord van wat belas,gedruk, verlaat, verlore was.Wees nie ontroer, voeg hy daarby,as jul nog sondesmarte ly,want daar hou juis die eng'le feesom wie verlore hier mag wees.o Die oue, oue Bybeltaal,by haar al lank verouderd al—dit sink soos eerste druppels reënwat op 'n ou pad val.(Wat hoor sy nou! "Wees nie ontroer!"Het God haar voete hier gevoer?...Wat hoor sy! "Daar is baie plek."Ook vir 'n sondares soos ek?...Wat!... dat daar om verlorene feessal wees!)Dan volg 'n laaste smeekgebeddat God barmhartiglik mag reddeur altyd-nuwe wekgeluid;en daarmee gaan die kerkie uit.Sy stap die duisternis weer in,maar dis vir haar 'n dagbegin;dis of die sterre almal wink,of die aandster bo die woning blinkwaarin haar vader op haar wag.Dieselfde nag het sy besluitom na haar vader terug te gaan.Want as God haar nie weg wil wys,dan neem 'n eie vader wissy enige dogter aan.
VIII
Sal God dan Dina so laat staan?...Sy wend haar voetstap al maar aanop agterbuurtse sinkgebouwaar awenddienste word gehou...Net kwyn sag weg 'n lied van dankas sy gaan sit op verste bank.
Wanneer die laaste galm verruis,spreek sag die leraar van 'n Huisdaarbowe, wat veel wonings het,die toevlugsoord van wat belas,gedruk, verlaat, verlore was.
Wees nie ontroer, voeg hy daarby,as jul nog sondesmarte ly,want daar hou juis die eng'le feesom wie verlore hier mag wees.
o Die oue, oue Bybeltaal,by haar al lank verouderd al—dit sink soos eerste druppels reënwat op 'n ou pad val.
(Wat hoor sy nou! "Wees nie ontroer!"Het God haar voete hier gevoer?...Wat hoor sy! "Daar is baie plek."Ook vir 'n sondares soos ek?...Wat!... dat daar om verlorene feessal wees!)
Dan volg 'n laaste smeekgebeddat God barmhartiglik mag reddeur altyd-nuwe wekgeluid;en daarmee gaan die kerkie uit.
Sy stap die duisternis weer in,maar dis vir haar 'n dagbegin;dis of die sterre almal wink,of die aandster bo die woning blinkwaarin haar vader op haar wag.
Dieselfde nag het sy besluitom na haar vader terug te gaan.Want as God haar nie weg wil wys,dan neem 'n eie vader wissy enige dogter aan.
IX"Wie kom so laat nog na my huis?...Ek hoor daarbuite 'n voetstap ruis."...Die bo-deur swaai sag aan die kant.Is dit die wind se onsigbre hand?...'n Kersie wikkel—hoe die deural saggies word opsy gebeur—en wend lig-golfies daar en hierlangs langvergane muurpapier."Wie kom nou na my huis? Dis nag!"Die grysaard nou geboë wagen kyk, maar kan geen wese ontdek—totdat 'n stem kom: "Pa, dis ek."Dan doem traag uit die duisternis'n beeld wat hom nóg eie is."My kind!... Oplaas!" en dan niks meer.Sy val hom aan die voete neer.'n Vaderhart se medely—wat kom Gods liefde naderby?God wat alreeds te wagte staanas die "verlore seun" kom aan!Hy blik haar in die skuldige oog...Die trane-sout 't al vasgedroog.En sinlikheid aan 't wisselwyk,van ver deur dowwe sluiers kyk."My kind, dáár het ek neergekniel,snags uitgestort my bitter siel;dié deur het nooit nie dig gegaan,en daardie kersie 't daar gestaan."Nou kan ek sterf, my oog het noujou saligheid, my kind, aanskou."Hy sien haar aangesig is bleek—'n skone spieël gekraak, gebreek."Hoe is jou skoonheid van weleerdeur Gods geregtigheid verteer—die vlam wat ons nie sien nie, maarwaarvan ons net die as vergaar!"My kind, meteens my profesie,van wat my oog gewislik niemeer sal aanskou: die wederkeervan al my volk tot God en eer."Lê op my graf geen sooi met gras,maar dek dit met die heuwel-as;want daarso lê begraaf jou eeren van die boervolk van weleer."Ja, daarom is die heuwels hoog,en dáárom is hul skynsel bleek,en daarom is die winddreun diep,so droef soos een wat smartlik smeek!"Maar eens herleef die nasie weer,waarvan ek sterwend profeteer.Eens word die grys-blou heuwels kleinas God alleen weer groot verskyn!"Hul staar mekaar nog vraend aanwanneer die dag al op wil gaan...Dan sien sy hoe sy vinger wyswaar Perdekraal se heuwels rys!Die digter het sy taak volbring.Die sanger het sy lied gesing,en wil met enk'le woorde nogvermeld van stille beevaarts-tog;van hoe sy voet eerbiedig standhou by twee graftes op die Rand.Dié vaal-wit hopies dek hul bei,vader en dogter, sy aan sy!—
IX
"Wie kom so laat nog na my huis?...Ek hoor daarbuite 'n voetstap ruis."...Die bo-deur swaai sag aan die kant.Is dit die wind se onsigbre hand?...
'n Kersie wikkel—hoe die deural saggies word opsy gebeur—en wend lig-golfies daar en hierlangs langvergane muurpapier.
"Wie kom nou na my huis? Dis nag!"Die grysaard nou geboë wagen kyk, maar kan geen wese ontdek—totdat 'n stem kom: "Pa, dis ek."
Dan doem traag uit die duisternis'n beeld wat hom nóg eie is."My kind!... Oplaas!" en dan niks meer.Sy val hom aan die voete neer.
'n Vaderhart se medely—wat kom Gods liefde naderby?God wat alreeds te wagte staanas die "verlore seun" kom aan!
Hy blik haar in die skuldige oog...Die trane-sout 't al vasgedroog.En sinlikheid aan 't wisselwyk,van ver deur dowwe sluiers kyk.
"My kind, dáár het ek neergekniel,snags uitgestort my bitter siel;dié deur het nooit nie dig gegaan,en daardie kersie 't daar gestaan.
"Nou kan ek sterf, my oog het noujou saligheid, my kind, aanskou."Hy sien haar aangesig is bleek—'n skone spieël gekraak, gebreek.
"Hoe is jou skoonheid van weleerdeur Gods geregtigheid verteer—die vlam wat ons nie sien nie, maarwaarvan ons net die as vergaar!
"My kind, meteens my profesie,van wat my oog gewislik niemeer sal aanskou: die wederkeervan al my volk tot God en eer.
"Lê op my graf geen sooi met gras,maar dek dit met die heuwel-as;want daarso lê begraaf jou eeren van die boervolk van weleer.
"Ja, daarom is die heuwels hoog,en dáárom is hul skynsel bleek,en daarom is die winddreun diep,so droef soos een wat smartlik smeek!
"Maar eens herleef die nasie weer,waarvan ek sterwend profeteer.Eens word die grys-blou heuwels kleinas God alleen weer groot verskyn!"
Hul staar mekaar nog vraend aanwanneer die dag al op wil gaan...Dan sien sy hoe sy vinger wyswaar Perdekraal se heuwels rys!
Die digter het sy taak volbring.Die sanger het sy lied gesing,en wil met enk'le woorde nogvermeld van stille beevaarts-tog;
van hoe sy voet eerbiedig standhou by twee graftes op die Rand.Dié vaal-wit hopies dek hul bei,vader en dogter, sy aan sy!—