DE SKYLPODDE.It is al hûnderten fen jierren lyn, do wie der ris in ryk minhear, dy krige oanstryd om ek mei to dwaen oan de krústochten en it Hillige Lân to fordedigjen tsjin de heidens, de woeste Saracenen.Hy liet in prachtich skip útrisse mei fen alles der yn, iten en drinken, wapens en klean en sekfollen jild, hwent hy bigriep it ek wûndere skoan... tûmkrûd binn’ de minsken yn alle lânnen fen de wrâld like slij nei as nei rys mei resinen. En do syn skip hielendal klear en reisfeardich wie, liet hy it foar Esonstêd oan ’e wâl komme.It wie in moaije sinneskyn dei, do-t hy de standerflagge op syn sterke stiennene state stadich sakjen seach nei de lichte ta en Jelle-man him oprôlle om ’e stôk. Ho lang scoe it dûrje, eart de kleuren fen syn adelik slachte wer blinke scoene hjir op ’t hiem? Nou gyng ’r foart... for hwa wit ho lang... en kaem ’r ea werom? Scoe ’r wer ûnder de âlde ikebeammen omstappe mei syn lytse bern? Ef wachte him in grêf yn frjemde groun, de traep fen in fijan syn hynsder ef in houw fen in skerpe krûmme sabel, hwer syn hert fen stûke for altyd?Hy seach noch ris om... en noch ris... do makke ’r him ta man en seach rjucht foarút.De karafaen ried fen ’e hege Wâldgeasten ôf nei de igge fen ’e wide, wrede sé ta. Foarop de skyldjonge, deun efter him de hear, in great harnas oan fen sulveren skubben en in helm fen sulver op ’e holle. Hy hie it fisier opslein, syn jonge eagen laken tsjin de wrâld mei syn blierste laeits.Aventûr! wûnders bilibje! fortelle kinne fen freeslike gefaren en bjusterbaerlike útreddings! moed toane! for in eale saek stride ta de lêste drip fen ’t bloed ta!...Doekele, syn lytse jonge, siet foar him yn ’t seal. „Nimt heit ek hwet mei? hwet moaijs?” frege ’r. En syn heit skoude de lyfrôk fen swiere sulveren skubben toside en hy treau de lytse jonge oan syn hert.„Heit scil Doekeman it aldermoaijste meinimme, hwet der mar to finen is,” ûnthjitte hy en hy tútte him op syn foarholtsje, krekt op it deaplakje boppe it rjuchtereach. It jonkje wie ryk mei dit syn ûnthjit en alle skatten fen syn bernewrâld reizgen dizze amerij oan syn eagen foarby en sjoch! noch moaijer as al dizzen waerde heit syn presint, det út dy fiere, frjemde lânnen komme scoe.Noch moaijer! ja noch greater en o! noch folle frjemder!Op in stiensmeets distânzje ried syn wiif mei him op hjar stadige telgonger, fen gjinien yn ’e wrâld ea út de stap to krijen. Hjar sealkleed fen sulver en fynblau skittere yn ’e sinne, de kostlike stiennen fen hjar kape skeaten fjûr nei alle kanten, hjar lange blausidene wale waeide luftich mei de wyn nei rjuchts en lofts en yn in greate sidene doek biboun droech se it skirtebern, noch gjin trije moanne âld.Stadich ried se efter hjar man oan, in feint en in faem oan wearskanten en twa ruters ta help mei losse hynsders en swierbiladen mei allerhânne pakkaezje folgen hjar spoar de koarstige dykswei lâns, sa heech, det min seach de hiele wrâld oer.Sa lânnen hja by it skip oan en de lytse jonge dribbele nei hjar ta.„Mem!” sei ’r en loek hjar oan ’e mouwe. „Mem!”En hja seach him oan mei hjar moaije blauwe eagen en frege sêft fen wird him nei syn bigear.„Heit nimt my hwet moaijs mei, as ’r werom komt,” en de blydskip song yn syn fyn lûdtsje as it sulveren misklokje Sneins yn ’t tsjerkje fen ’e state.„Ja?!”...en as in sucht kaem ’t noch nei, „as heit ea werom komt....”„Memke moat noait gûle.... det stiet lyts”, miende de lytse jonge. „Ik scil ris hwet freegje, det wit Memke net,” en hy nussele him tichter tsjin hjar oan en flustere wiis: „Hwet is dierberder as it appeltsje fen ’t each? To nou, wit Memke det wol?”Ien amerij hâldden de wylde fûgels fen hjar tinsen de flecht yn en wie se by de tiid, by hjar lytse jonge en forgeat de dei en syn soargen.In tear fen neitinken loek syn fâlden oer it blank fen hjar foarholle. Hja tocht nei, om hjar Doekeman syn sin dwaen to kinnen.„Ik wit it net, ljeave,” sei se do sêft. „Myn holle stiet optheden net nei geboart.”„Mar ik wit it wol!” rôp de lytse jonge bliid. „Hwet is dierberder as it appeltsje fen ’t each? Det is Mem. Heit seit it. Mem is it alderdierberste op ierde en ik moat op Mem passe as ’t appeltsje fen myn each, sei Heit, miskien wol jierren lang.”In pear triennen rôllen as dauwekralen de hege frou oer ’e wangen, do hie se hjarsels wer yn ’e macht. Hja sei neat. De telgonger stie. Stadich liet se hjar fen ’t hynsder ôfglide en socht mei man en bern de koelte en ’t skaed fen in bosk âlde wylgenmoezen oan ’e kant fen in Wiel. Twa jier lyn hie it wetter dizze djippe kolken draeid mei in oerstreaming en hjir op itselde plak stie do hjar man en holp syn folk, om it gat yn ’e dyk ticht to krijen. En nou, strak ansens, scoene dy wrede wetters hjar for skoften skiede.... Dierberder as it appeltsje fen syn eagen.... wie se him, reaunte Doekeman syn sizzen yn hjar tinsen nei....Do-t de sinne nei ’t Westen ta niichde, dobbere it skip al op ’e sé en reisgen hja werom, ien minmachtiger. It wie nou koel, de fûgels bigoanen to sjongen en de froasken kwêken yn ’e poellen.In mûnts kuiere op it sânpaed njunken de wei, in swarte klyster siet boppe him yn in hege beam en fluite. Skean en leech foelen de sinnestrielen, as in mearke lei de wrâld derfoar, gouden en poarperen.Mar oer de hege frouwe hjar wrâld foel in skaed en reage der alle sinneskyn yn ien feech út wei.—II.Sa’s de weagen om Esonstêd hinne, gyngen ek de jierren foarby. Hja kruiden op nei de hichten fen maitiid en simmer en sakken wer del yn ’e lichten fen hjerst en winter, al bleauwne se fen wezen allyk, boartlik en gol ef ynfieren en stoef.Tynge fen ’e krúsridder bleau wei. Ienkear kaem der in mûnts, dy wiste in bulte to fortellen. Ho de Saraceen forslein wie en Damiate fallen, ho-t se, in leger fen tûzenen nei Jeruzalem ta trieken en ho-t mar inkelen dy sted fen bigearte bigroet hiene as oerwinners. Mar o mieri! fen hjar man wiste ’r neat!Hy bleau dy winters to hjarres en do-t hy gyng, bloeiden de wite wyfkes al yn ’e smoute fen ’e sleatswâl en hy naem in great brief mei, saunris segele mei seine ouwels.Eltse ouwel bilei de hege frou mei in swiere goudene munte en hy krige in pongfol der op ta for de reis, hwent hy reisge lang en hy reisge fier, hy reisge nei Romen, om der dit brief to jaen oan ’e paus sels, om fierder foart to skikken nei it leger fen ’e krúsfarders.En nei tiden en tiden krige de hear him. Op ’e weromreis wie hy en hy lies fol blydskip, det it hjar goed gyng, Doekele al nei ’t kleaster gyng to learen en Marijke al in hiele faem waerde. En ho strang as de winter west hie, saun wike oan ien stik alles ticht en de wolven jouns fen honger op ’e strún om ’t hûs. Mar de risping goed en hunich en hea yn oerfloed. En ho-t Doekeman in wolfke hie ta boarter, dy hiene se to hjerst yn ’e bosk foun, it poatsje stikken en earmtlik kritende. En yn syn earmen hie hy him nei ’t kleaster ta droegen, der hiene se it poatsje set en nou wie ’t syn lytse kammeraet en hja neamden him Biterke.En ho ’t de langst nei him as in felle mûs syn toskjes aloan wei gnibbele oan hjar hert....Hy bispoede nou syn weromreis, naem faker nije hynsders en hâldde him yn ’e sted fen Romen net langer op, as needsaek wie. De stoarm lette him net, likemin as de hjitte sinne, hy naem rom en eare mei en de seine fen it goed diene wirk en hwet kin ’t den skille, as de wyn ek beart en de sinne skroeit.En op fjouwer grouwe hynsders, heech oploege, kamen de presinten mei for wiif en bern, wûnderbaerlikheden út fiere frjemde lânnen, hwer frjemde heimnissen yn libje en frjemde wizen yn sjonge...III.Jelle, de frij-man hie folgens wet en plicht toalfteris slein, fûl fen slach op it stik izer, det op ’t foarplein lei en de hammer wie der op delfallen, det de fonken stouden der út, do trape hy ris om hûs en hear en seach út, fier de lânnen oer.... fier....Doekele flittere mei en Pluto en Juno de hounen sprongen bliid by hjar om.„Siikje de baes,” hise Jelle en smiet in stôk yn ’e slotgreft. En singelier, hja hellen him yn ’e bek en swommen do oer de greft en stouden it lân yn, allebeide de selde kant út.—Singelier,—skodholle de âld man, wylt ’r it yn him omgean liet. Doekele dribbele neist him lâns en blies boartsjende hinnefearkes foar it mûltsje wei. Hja kopketûmmelen troch de stille loft en foelen yn sêfte swym op it griene, ripe gêrs. En hy socht se wer op en boarte wer.Jelle stie en stoarre.... Der trille hwet yn syn hert, krekt as waerde it der rûmmer, om in greate blydskip bergje to kinnen, ja krekt, as waerde it nou earst simmer oeral!Sa hird as ’r rinne koe, roan hy om ’t hûs, nei it tún ta. Der siet de frou yn ’t skaed fen in âlde moerbeibeam to weven en biweefde yn eltse bûnte tried de hope op it weromsjen en yn eltse swarte tried hjar djippe smert. En sjoch! de swarten wierne der by mennichten en de bûnten.... o hjar tal wie sa lyts!„Frou!!” hime de âld man.„Siz dyn bigear, Jelle,” sei se frjeonlik.„Der kin op de neidei wol ris nijs komme,” helle hy der om hinne.„Hwet seistû?”....„Det ik de poarte op sette scil en de standert útrôlje,” sei hy.Gjin ûre letter wierne se allegear wer by inoar. Doekele liet him sa mar net oanhelje fen dy frjemde meagere swarte man, dy-t ha woe, hy scoe heit sizze. Heit hie yn ’t sulver west en in sulveren mûts op hawn en dizze, o syn habyt wie mar skibbich en doarpsk en hy hie net iens in gouden ketling om ’e hals. Mar op in kostlik hynsder ried ’r! in greate en wite Arabier wie ’t en de stâl trille fen syn gewrinsk en as ’r mar snúfde, fleagen de swellen piipjende wei foart....En twa grouwe hynsders wachten neist him op ’e stâl.... en swiere sekken moaijs bongelen oan wearskanten fen ’t seal.En de joune yn ’t greate binhús strûpten se de touwen los. De forwachtinge wie dien... hy scoe it nou biloaitsje kinne mei de eagen en taeste! taeste! mei de hânnen!Der kamen fûgeltsjes foar ’t ljocht yn goudene kouwen, tierelie songen dy en floiten mar foart en doazen fol swiet lekkergûd, yn stikken wite sjerp biraend en in dobbelspil, gouden de stiennen en diamanten de eagen en lapen side en fewiel en ketlingen fen alderkostlikheit for Mem en bânnen om ’e earms en hingers yn ’e earen fol flonkerstiennen en goudene hoofdstellen en jagelinen fen goudtried en houtene bylden mei eagen fen bloedstiennen en yn klean fen peslein en lange flessen fol rûkersgûd yn in ské fen fewiel en in krúske fen sulver, smeid út it oerwoanne folk syn ôfgodsbyld.En einliks en to ’n lêsten kaem der in plat kisje en der kroep in lyts swartich dingkje, út, stadich op ’e groun.Nijsgjirrich stiek ’r syn kopke út ’e skyl, syn kraleëagen loerden bang en nijsgjirrich nei al dizze frjemde minsken.„Heit!” rôp de lytse jonge. „Nou is ’t wier wier myn echte Heit!” en hy fleach him oan en sloech him de hânnen om ’e hals en do liet ’r him sa mar plat op ’e liif by de skylpodde delfalle.„Nou, nou!” grommele der ien.„Det is Hassan,” sei Heit. „Hy kin somtiden prate, as ’r wol. De prester, der ik him fen koft ha, sei, hy wie wol tachtich jier âld en hy is folle wizer as in minske, hwent hy praet de tael fen ’e minsken en ek fen de dieren.”Doekele stie nou op in distânzje, hy bigoan Hassan al mei hwet oare eagen oan to sjen. Hassan nikte him ris ta en al wer ris en do bigoan ’r foart to krûpen nei in hoeke yn ’e keamer.„Kom,” sei Heit, „hy moat bûtedoar, der kin hy him syn biderf sels siikje.” Sêft floite ’r en klapte efkes mei de tonge, Hassan stiek nou syn kopke hiel fier út de skyl wei en kaem stadichoan werom en liet him sa mar krije.Wiis en wol siet ’r yn ’e waerme manljueshân en Doekele en Marijke en Mem en alle folk der efteroan, om him loslitten to sjen op ’e rûchbigroeide singel.Hassan snuffele hwet yn ’e toarre bledden om, do groef ’r him in bedtsje, smûk en waerm.Doekele gyng o sa stil op in beamstobbe sitten, om ris to hearren, as Hassan ek noch hwet to sizzen hie.Mar Hassan swijde yn ’t Arabysk en alle oare talen fen ’e wrâld, hwent hy loek it fel oer ’e eagen en rekke yn ’e sliep.—Deis stoatskaefde ’r jerne hwet om en hwer de sinne mar skynde, wie Hassan ek en den siet Doekele leech en lyts neist him, aloan op syn openst, as ’r ek noch ris wer prate. Nou ienkear, do trof it. Juno en Pluto wierne der ek middenmank en it Arabyske hynsder, hwent hja hiene in gearset yn ’e slotfinne, Doekele en Hassan en de hounen en it hynsder en den hwet lyts kriel as fûgels, hinnen en flinters en hunichbijen en sok folk mear. Hassan klauwde op in greate balstien en liet him briede fen ’e sinne. In pear niften ta sines, lytse Ljeaven-Hear bistkes, yn ’t fjûrread klaeid en mei swart fewielen nopkes foaren op de jûpe, hie ’r op bisite en dy sieten wiis en stil oan wearskanten fen him ek yn ’e sinne. It wie stil yn ’e loft, sims waeide der in sigentsje en rissele der in bled, mar oars wierne der gjin deilûden warber.Do krige Juno it ynienen yn ’e kop, om Hassan to nydzjen. Hy hie wol mear fen sokke streken, djip yn syn hert koe hy it mar min daeije, det Hassan sa ’n wyt foetsje hie by syn hear en Doekele.Gemien-wei sloech ’r syn greate klauwen út nei Hassan syn lyts snútsje. Dy jammere... hy hie krekt syn noaske en eachjes troffen. Doekele fleach oerein, om Juno streeps to jaen. Hwer wie in stôk?! Mar nearne net in boskje ef in beamke to bikennen. Hassan bigoan to blieden, lytse dripkes bloed rôllen op ’e stien. De niften sieten der by en skriemden. Juno gniisde en Pluto hie al sa ’n wille, alhowol hy liet it him net skine.„Dû stjonkert,” bigoan Hassan ynienen to praten. „Eart it moarn joun is, leist hjir op itselde steed to jammerjen. Ik scil dy fen myn tsjinder de poat brekke litte op twa plakken.”Juno krige sa ’n skrik, det hy foel fen himsels en Pluto naem hakken en silen op, dy seach min net wer, mar Doekele, dy-t de skonkjes trillen fen skrik oer dit wûnder, bleau dochs by syn sûpe en stút, die syn buiske út en rearde Hassan der foarsichtich yn en de niften der by en do mei steande earen nei hûs.„Stil mar, stil mar, Mem hat wol krûden,” treaste ’r. „En dû krigest in bedtsje yn ús greate keamer.”Mem kaem der by en joech Hassan medecyn en op ’e joun kaem Heit en seach stoef en gyng mei Juno allinne it lân út en kaem allinne werom. Doekele bigriep wol, Juno hie in wan krige. De oare moarne krong Juno, wer krekt as altyd foaroan, in dik wang hie ’r en in nuvere streek oer ’e rêch.Hassan lei yn in skjin bedtsje fen bledden ûnder de tafel ûnder ’t biwâld fen Heit en Mem allebeide en Doekele mocht selst net iens nei him sjen. Do-t it fel sinneskyn-waer wie, droech Heit him nei ’t slotplein ta, om him fen ’e sinne wer better meitsje to litten en wosk sels it bloed fen syn poatsjes.Juno trape foar syn middeimiel ris wer nei de slotfinne, krekt as waerde ’r litsen nei it steed, hwer hy jister Hassan sa oer ’t mot kaem wie en sa finael tramtearre hie. Hy roek ris oan ’e stien, der lei noch it bistjurre bloed op. Hwet roek poddebloed dochs fiis, tocht ’r.Klets!! fielde ’r hwet tsjin syn kop. Hy foel om en seach gjin loft en gjin sinne mear. De wite Arabier klapte mei de hoeven en draefde foart, de stirt út as in waeijer en de nekke sa kroes as in swânnehals.Tsjin de joun foun Jelleman Juno. Hy wie al healdea en Jelleman sleepte him nei de greft en forsûpte him. „Ast him fynst, deij him. Hy walget my,” hie syn hear sei.—Op in goede dei, do-t Hassan wer better wie, rekken Doekele en hy ris wer oan ’e kuier. It gyng net hird... Hassan hie to koarte skonkjes, hy koe mar min meikomme en sims droech Doekele him wol ris in ein. Prate die hy net... hy siet mar stil op syn hân en seach de wrâld nou ek ris heech forheven.„Hjir tichteby is in moaije mar. Der moatte wy mar hinne. Ik bin sa bliid, detst wer better bist. Wy scille nou togearre ris in útsje ha,” sei Doekele.Hassan sei neat, mar yn syn opskrandere eachjes laken suver stjerkes fen plesier, hwent hy woe altyd graech mei Doekele foart.„Sjesa, der binn’ wy der,” en Doekele sette him del op in bultsje hea, det waerm wie fen ’e sinne.„Noch net alhielendal,” andere Hassan ynienen tige forsteanber. „Der is in eilân yn dizze mar, der moatte wy hinne. Dû en ik. Der wennet in kinde fen my, de kening fen de Skiere Ielen.”„Myn ljeave stimper, ho scil ik dy der krije! Dû scoest forsûpe en ik der by. Hassan, ljeave, doch gjin domme setten!”Doekele gûlde der hast om. Hassan die sa nuver. Hy rôlle him om, sa det de skyl ûnder kaem en hysels boppe en do mei ien knap liet de skyl los en it lytse linige lichemke fen Hassan wie der allinne mar. Sa ’n moai lyts dierke, hy scoe him nou graech ris efkes aeije wolle. Mar Hassan skodholle... det woe hy net lije.En do bigoan hy to rinnen as in ljip nei ’t wetter ta, Doekele him gûlende efternei: „Net der yn, o dû giest dea, ljeave, ljeave Hassan!”„Ik gien net dea en ik bliûw by dy. Lit dy det genôch wêze,” sei Hassan earnstich. „Astû wiste, hwa ik bin, scoest noait bisouwe ef bang wêze yn myn bywêzen.”En de podde, dy-t optheden gjin skylpodde wie, gyng deun by de igge fen de mar stean en rôp hwet, hiel sêft, mar Doekele hearde it dochs.Stadich kaem der in boatsje oandriûwen fen reiden en ielstekkers en sudden flochten. Heech lei it op de weagen, it roeike der oer. It wie lang net ticht en dochs wie ’t sa droech as rys fenbinnen.„Der mar yn,” sei Hassan. Op itselde stuit det Doekele it weagje scoe, fielde ’r alle minskegewicht fen him ôffallen as in swier buis en hy waerde sa licht as in fear. It boatsje sakke net iens by syn ynkommen.„Hwa is det?” sei in hiel lyts grys mantsje oan ’t roer.„Myn frjeon Doekele. Hy moat mei. Ik scil him de wûnders fen ’t wetter sjen litte. Ik stien boarch for him.”„Dy eare is great for in minskebern,” sei it mantsje.Yn in omsjoch wierne se by it eilân. Doekele hie ’t faken fen fierrens sjoen. It wie fol beammen en struwellegûd en de groun en de tokken der leine en sieten nêsten fen allerhânne soarten fen fûgels yn by hûnderten. Reitdompen nesselen der ek en earrebarren, sims wie de loft der wyt fen. Hwet hie hy der in sin oan om hjir ris efkes om to strunen, net om de fûgels to forbaljen en de nesten to fornielen, hwent det bigrutte him fierst tofolle, mar om al dit moaijs ris fen tichteby to bisjen.Singelier wie ’t, mar do-t se by it eilân oan wâl stapten, wie der net folle mear fen dit alles en hja bigoanen ek al djipper en djipper mei wei to sinken. Alles sonk nei de groun. „Bistû bang?” frege Hassan.„Nou net sasear,” sei Doekele greatmannich. Hy wie nou hast sa lyts as Hassan sels, al wie ’r in minske bleauwn, mar alles nou yn in lyts bistek.Sa sonken se nei de kening fen ’e Skiere Ielen ta, dy wenne yn in paleis fen sulver op ’e boom fen ’e mar. Allerhânne soarte fen fisken wierne syn bitsjinders en der wie gjinien, dy-t de oare allyk wie. Doekele kuiere mei Hassan yn it wetter om en hie der neat gjin lêst fen, det it wiet wie, hwent hwer se gyngen, kaem in droech paedtsje en der stie it wetter by op as in sulveren mûrre.„Hy wol it blau fen ’e Middellânske sé sjen, der syn heit op fard hat en de kraelrotsen der syn mem kralen fen om hat. Is ’t mei Jou wolnimmen, kening?” frege Hassan oan ’e kening fen ’e Skiere Ielen, dy-t yn in roundeltsje op syn gouden troane lei.„Alle wûnders fen it wetter lizze útspraet foar syn eagen,” sei de kening en blies op in kinkhoarnsfloitsje. En do sonken se wer.In eineleaze blauwe sé lei nou foar hjar, stil en ônforweechlik. Palmbeammen spegelen hjar yn it wetter, fjûrreade cactussen hingen oer ’e mûrren op it strân to bloeijen en in frjemd wyt skip snie troch it blauwe wetter nei fier foart.Doekele suchte der fen sa moai wie it.En do bigoanen se wer nuver to reisgjen. It waerde waerm, it waerde hjit en optlêst like it wol, as kamen se yn in greate hearlike tún en der bloeiden wûnderbaerlike frjemde blommen by tûzenen. Sims wie it wetter der wyt fen en sims blijread en sims o kostlikheit! feletten en giel en hja wierne wol sa great as asterblommen. Sêft leine se op it waerme wetter to forwegen, guont groeiden by de rotsen op en ien inkelde, ek ien mar, dreau allinne der yn det lije, blauwe wetter om. Det wie in readen.„Sjoch!” sei Hassan. In greate swarte wetterspin kaem der oansilen, fallende wei út ’e hichte nei de koelere lichte ta. Doekele skerpe syn eagen op. It wetter stie wer om hjar hinne as in sulveren mûrre en ’e wjerskyn fen ’e sinne hûnderten ûren fier boppe hjar oan de loft oan ’t skinen, kleure ek alles hjir mei frjemde gloed. Wiid-iepen gyngen de iensume reade blom hjar bledden en de spin kaem al neijer en neijer. En hen! der siet ’r lyk op ’e blom. Hwet like det moai, det swarte gledde lyfke op det fjûrread! Mar stadichoan waerde it swart lytser en dochs stie de blom der noch fjûrread to bloeijen, mar de spin wie wei.en de spin kaem al neijer en neijeren de spin kaem al neijer en neijer„Dy’s opiten,” sei Hassan koart. It griisde Doekele oan, sok iten.Hja reisgen nou twisken himelhege kraelrotsen troch, suver beambosken wierne it fol prachtige tinne reade tokken en kamen do al gauëftich by in blauwe grot, der hearde Doekele in great wetter brûzjen. It wie hjir sa kâld det, it fielde winterich.„Hjir wirdt ien fen ’e greatste rivieren fen ’e wrâld berne,” sei Hassan. „Hy hjit de Ryn. Wy reisgje der nou yn in menút twa hinne, omt de kening fen de Skiere Ielen der de macht ta hat, mar oars dûrret it wiken om der to kommen.”Doekele loerde ta in tsjuster gat yn, sjen koe’r net folle, heare namstomear, hwent de groun dreunde fen it gewelt fen ’t wetter, det loslitten waerde om op ierde to kommen. It wite brûs spatte hjar om de earen en sims foel der in stik rots del en plofte yn ’e kolke oan ’e boom ta. It wie in ôfgrys en in wûnder fen beiden.„En nou noch nei de bosk ta, hwer de dauwedrippen weikomme en op ’e bergen, hwer de reinbôgen makke wirde en den nei hûs,” sei Hassan en sjaggele op syn lytse skonkjes foar Doekele út de wetterstriette lâns en wer nei de fêste groun ta.Hja gyngen nou nei in moaije poarte, dy stie net mear yn ’t wetter, mar op it lân en der blies Doekele op Hassan syn bistel yn in gouden slotsgat. Fensels gyng do de poarte op.Doekele skreaude it út, sa hwet wûnderliks hie hy net tinke kind, ea op ’e wrâld to finen.Der stiene wol hûnderttûzen fen hege beammen, prachtich fen tokken, mar sûnder bledden. Hwer oars bledden sieten, hinge it nou fol dauwedrippen, millioenen, o millioenen, en guont hingen stil, guont trillen en fonkelen yn ’e sinne, guont foelen op ’e groun en dy skitteren ek sa, det de eagen it hast net útstean koene. It wie in wrâld fen kristal!„Sjochstû wol dy hiele greate dauwepearels?” frege Hassan. „Det binne minsketriennen. Dy binne der by mennichten. Dy wirde hjir biwarre. Elts minske ken se en der is nimmen, dy’t se net ris út ’e eagen wrongen binne. ’t Is ’t earste, det de minske by syn berte bigroet en ’t lêste, der hy mei hinne giet.”„Ik wol noait gûle,” sei Doekele reslút en seach nei de greate, doffe drippen, ek by strusen oan ’e beammen, swiere stringfollen.„Den wolstû ek net libje, hwent libben is leed,” andere Hassan.Hja wierne nou de Triennebosk troch en lânnen wer oan by de Dauwebeammen. Hja flonkeren de reisgers tomjitte, ja it like Doekele ta, as flonkeren se noch folle moaijer as nys ansens.Sá kaem de sinne om ’e hoeke en biskynde alles. „Sjoch noch ienkear, ljeave, den gien’ wy wer foart”, sei Hassan. „Nim ien sa’n dauwedripke mei as oantinken.”En Doekele gyng nei in leech struweltsje ta en tepte der in dauwedrip ôf. Hy tocht, hy scoe him wol torane yn ’e hânnen. Mar de dauwedrip bleau, hwet ’r wie, yn tûzen kleuren fonkele ’r him to mjitte.En do kuieren se wer foart togearre.„Nou giene wy nei ’t Reinbôgelân,” sei Hassan. „De kening fen ’e Skiere Ielen joech my de kaei mei. Sjoch,” en hy helle in hiel lyts swânneblomke twisken syn poatsjes wei en hâldde it omhegen en liet it do falle. En sjoch, hwer it foel; bûrrele wetter út ’e groun, al mar mear en det spielde in lyts blau kaeike oan lân en do bigoan det wetter nei hwet mâl gebear to spjalten en der kaem in lange gong, dy-t wer djip yn ’e ierde op gyng.„Dû komst my mar efternei,” sei Hassan en kûrrele stadich foar Doekele út, hwent de flier wie sa gled as sjippe en Doekele tochte, foartdaedlik scoe hy wol rûfty! falle en smartlapen opdwaen as itenspannen sa great.Mar ’t gyng goed en einliks en to ’n lêsten kamen se foar in hege túnmûrre fen âlde, forware stien, sutrich en smoarch. It wetter dripte der by del en hiele prachtige griene slingers fen beammen en struwel hingen der oerhinne, ek alhiel wiet. Ien mei hiele greate bledden, der stie krekt sa’n blau kaeike op útteikene as Hassan opfiske hie út it wetter.„Sjoch,” sei Doekele, „ús oare kaeike. Scil ’k der nei rikke?”„It komt wol by my,” sei Hassan.En sjeder me, stadich bigoan it moaije bled him to forwegen en sakke al fierder en fierder nei de groun. Hassan joech mei ’t poatsje it kaeike oer oan ’t bled, det him oprôlle as in pûdtsje en ’t sa oankrige en op ’t selde stuit sprongen twa grouwe stiennen út ’e mûrre en troch dy skreef stapten Hassan en Doekele ta ’t lân fen ’e Reinbôge yn.In greate tsjustere bosk fol minskeheech ticht struwel. It tongere en wjerljochte en de rein foel by streamen, krekt as stiene alle wetterslûzen fen ’e wrâld iepen en pikswarte wolkens jagen de loft lâns as lilke hynsders. Sims dreune de groun, sa ’n freeslike tongerslach wie der den. En den wie ’t wer stil, sa stil, det hja hearden it earmoedzjen fen ’e fûgeltsjes yn deadsbinaudheit yn ’e wiete beammen.Hassan en Doekele kroepen togearre yn in holle wylgenmoes en seagen sa nei al dizze slimme dingen. Mar do-t it waer hiel swier wie en de wjerljocht net fen ’e loft, bigoan Doekele to gûlen, hiel sunich, hwent hy skamme him al hwet for Hassan, dy-t net gûlde en dochs folle lytser wie as hy.Syn triennen foelen optlêst by him del op ’e groun en sjoch, it waerden roune lytse môlkewite kraeltsjes. „Hea!” sei Hassan, „wirdstû moilik, myn lytse frjeon? Bistû bang, om mei de greate eleminten, loft, ierde, fjûr en wetter allinne to wêzen? Hja binne sterk en great fen macht, mar hja binne dochs tsjinders fen in macht, noch folle greater as hja en der dûke hja hjar foar yn nederigheit, ek as dû de minske en ik, it lytse dier. Der scil ús gjin hier op ’e holle krinkt wirde yn it lân fen de Reinbôge, as dy macht it net talit. Mar ik wol net, detstû skrieme scilst.”It waer sakseare... it waerde stil. It fjûr oan ’e loft dôve en de tonger syn bronzen lûd waerde al sêfter en sêfter. Togearre gyngen se do fierder de bosk yn. It waerde ljochter en hja bigoanen to kliûwen by in hege berch op. Fluch gyng it, al mar heger en heger. Swart wie de berch, mar de oarde waerde moaijer, fol mei blommen yn de alderkostlikste kleuren en beammen, hwer ripe fruchten oan hingen by ’t hânfol.Hiel heech stiene se nou en seagen om hjar hinne. De loft fen it Reinbôge lân en de groun en de bosk en de bergen. Huzen wierne der net. Do draeiden se hjar in slach om en gyngen in eintsje by de hege berch del. In frjemd gesûs briek de stiltme.„Gien mar earst,” sei Hassan. En Doekele gyng. It wie sa wûnderlik, det hy bleau ek foartdaedlik wer stean. Hjir wie gjin wrâld mear, neat oars as in great gerdyn fen wetter, det hinge fen de himel ôf oan ’e ierde ta. Sims forweegde it efkes fen ’e wyn en sims hinge it stil en it wie fen trochsichtich sulver en noch tûzen kear moaijer as de jounswolkens ea wêze kinne, as se as skiepkes mei de moanne as hardersman de loft lâns kuierje.En sjoch, der bigoan det alles to foroarjen. It waerde kleurd troch in onsjenbere hân, read en blau en poarper en krekt, as treau immen it fen ûnderen op nei boppen ta en stadich fortichte him det alles ta in moaije rounbôge brêge. Kleurich en heech stie dy nou boppe it wiete lân, onmjitlike great. It reingerdyn wie oprôlle en yn dize forgien, der wie nou neat oars as dy bôge mear oan ’e loft, hy bisloech alles.„Sjoch gau, Hassan,” rôp Doekele. „Der giene guont op lâns.” En hja seagen trije gean. In great jongkearel yn ’t goud, in âld man yn ’t swart en in fromminsk yn skiere klean. Hast onwillich wei gyngen se hjar wegen op dy kostlike brêge.„It binn’ de wjerljocht, de tonger en de rein. Hja krigen de wink om nei hûs to gean. Sjoch se nei, krekt sa lang astû kinste.”it binn’ de wjerljocht, de tonger en de reinit binn’ de wjerljocht, de tonger en de reinEn hiel fier oan ’e lofteinder waerden dy trije wei.„Nou moat it mar op hûs ta,” ornearre Hassan.En der kaem in moaije wolken oansilen en der gyngen se op sitten as op in weintsje en dy brocht se nei ûnderen fen dy frjemde berch ôf. Der stiene de weagen klear en skouden se sêfkes troch ûnderierdske wetterslinken en poellen en petten, djippe rivieren en smelle wjitteringkjes nei de mar ta, hwer de kening fen ’e Skiere Ielen huze yn syn sulveren paleis.„Bitankje de kening mar ris tige en bûg mar ris djip,” rette Hassan. „Hy is in tige wiis man en regearret it ielekeninkryk fen ’e hiele wrâld. Hjerstmis ropt ’r alle jongen en sterken op for de fiere reis nei de Oceäen, hwer se noait fen weromkomme scille. Der is net ien, dy-t efterbliûwt, hja scoene net doarre. En jierren neitiid komme de lytse bern, dy-t se der krige ha, werom en tsjinje him wer, lyk as de âlden ek al diene. Guont fen syn foltsen ha ’k wol moet yn ’e waerme lânnen.”Doekele die, sa ’s him hjitten wie en nei in koart petear fen Hassan en ’e kening fen ’e Skiere Ielen tynden se wer út it djip wetter wei nei de biwenne wrâld ta. Der lei it boatsje, der wie de lytse grize skipper en by it oan wâl stappen waerde Doekele wer swier fen gewicht, minskelik swier.Hassan kroep nei hwet geskermesear wer yn syn skyl en hja skonken ynein en foldien op hûs yn. It gyng net hird. Doekele waerde slûch en stil en Hassan swijde, as hie hy nea net prate kind.Thús fortelde Doekele al hwet him oerkaem wie dy deis. Mem glimke en Heit sei neat. „Scoest ek dreamd ha, myn jonge,” sei ’r optlêst.„Ik ha de daudrip ommers, om sjen to litten,” sei Doekele en hy helle him twisken tûmme en finger út syn buiskebûs. O hwet flonkere ’r! krekt as ’t wetter wie, bisparkele fen sinneskyn. Hy rôlle op ’e tafel om en wie fen in hearlikheit, soksoartigs Heit en Mem selst noait sjoen hiene en optlêst foel ’r Mem sa mar yn ’e skirte.Doekele tochte om ’e triennen, by de berte skriemd fen in berntsje. „Hâld him mar, by Memke heart in trien,” sei ’r.„Hwa seit det?”„Hassan, en noch folle mear,” andere Doekele. Hassan lei djip weidûkt yn syn skyl kwanskwiis to sliepen, mar as ’r ek harke nei hwet Doekele sei!—De winter kaem. Snieflokken fleagen, stoarmen gûlden om ’e sterke stins. Der wie gjin libben mear bûtedoar, it gêrs lei plat slein op ’e greiden, de beammen wierne keal en de dieren fen it fjild yn ’e waerme hoalen. Hassan hiene se yn in hoeke by de hird in hoale groeven en der bledden yn, der die hy syn wintersliep, by de minsken en dochs in libben nei syn eigen aerd.Mar op in joun, do barde der hwet bisûnders. Hassan kaem foar ’t ljocht... hja hearden him by de mûrre lâns skermesearjen yn ’e healtsjustere keamer en sa nei de útdoar ta. Doekele gyng him efternei.„Dyn Heit moat ’k ha,” sei Hassan grommeljende wei. En dy kaem en gyng mei him der út.„Hear,” sei Hassan, „it is in slimme tynge, dy-t ik bring. Oer in deimennich scil jou stins bilegere wirde. Ha jou alles klear? Wol for wiken?”De hear krige in freeslike skrik. „Wy binn’ minmachtich,” suchte hy, „en ús wapens net folle. Dû witste it allegear likegoed as ik, dierke, det ús ljeave húsnoat is en yn alles bihelle wirdt.”„Derom scil ik machten oproppe, om jou to stibelearjen,” flustere Hassan. „Wrede machten, hear. Hja scille komme fen Easten en Westen, Noarden en Suden en ré stean, as ik se de wink jow fen tapakke.”„En ho scilst se tynge takrije?” twivele syn hear mismoedich. „De groun is hird en de loft is mistich, gjin dier heart dyn lûdtsje en dû scilst it fen kjeld bistjerre, dierke. Lit komme, hwet wol, mar ik wol dy net kwyt. Ik ha dy ienkear redt út ’e hânnen fen in prester, dy-t dij brûkte om syn ôfgod to forhearlikjen en as ’t wêze moat, scil ik dy nou redde for dy sels.”„Optheden stiet it lytse harmeling foar de útdoar,” sei Hassan as ienichst andert. „Scoene jy him ynlitte wolle, hear?”„Hy scil net komme, as hy minsken rûkt,” abbeleare dy der tsjin.„Hy komt by my, al moast hy ek twisken tûzen minskefoetten trochrinne,” sei Hassan.Do die syn hear de doar op. In lyts wyt dierke snjitte by him troch en nei de hoeke fen ’t foarhús, hwer Hassan siet. It like syn hear ta, as stie der noch folle mear winterfolk foar de útdoar, mar hy doarst der net rjucht nei sjen. De winternacht wie fol fen spûk en heimnis.Efkes mûskoppen it swarte en it wite dierke noch mei inoar, do sei Hassan: „Nou kin de doar wol wer op. It boadskip giet nou yn in ûrmennich al nei alle wynstreken de wrâld oer, derhinne, hwer it gean moat.”It harmeling snúfde by him lâns, foart mei faesje en de nacht waerd’ wer sa stil, as in wite winternacht fen snie en froast mar ea wêze kin.De hear krige Hassan op fen ’e flier en waerme him, hwer syn sterke goede herte kloppe en hy waerme him der sa lang, det selst syn snútsje gloeide. Do brocht ’r him wer by de hirddobbe to plak, djip yn ’e rûchte en bledden.Der wie noch gjin wike oer forroan, do op in joun kaem Jelleman om ’e hoeke fen ’e doar en sei, der stie in greate smite folk foar de poarte en easke, om iependien to wirden. En as ’t net mei goedens gyng, den kamen se oer de tichtfearzene greft en stieken alles yn ’e brân.Hastich brocht de hear wiif en bern yn feilichheit yn in ûnderierdsk forskûl en al syn have en goed, hwer ’r it measte bistek op hie. It sulveren krús, woán op ’e heidens en him tige dierber, stiek ’r yn ’e bûs en Hassan, der taeste ’r nei, hastich fen hân en naem him ek mei.„Jou kinne my hjir ek wol bliûwe litte, hear,” sei Hassan grommeljende wei, hwette moarnssiik nei de lange wintersliep, der hy al wer út wekker makke waerde. „Lit se mar komme en by de mûrren opklauwe, hja falle wol wer del.”Mar hy leauwde it mar heal en brocht him nei syn wiif ta. Dy siet, de bern om hjar hinne, yn in forskûl djip ûnder ’e groun, in flaubarnende kjers ta selskip en hja gûlde. En Doekele tocht om ’e minsketriennen yn ’e Dauwebosk. Leed en minske en minske en leed, altyd alweroan de twa kammeraten, noait wer to skieden.Nou kaem it op fordédigjen oan. Hja hellen de slingers en ’e slingerstiennen foar ’t ljocht en gruden strie en stieken dy oan en smieten dy sa op ’e bilegerers. Dy wierne o sa machtich, wol fyftich man en hja sels hiene mar sa ’n toalve man warber folk. Oer in ûrmennich wie alles al foarby, as der gjin help kaem en hwerearne scoe dy weikomme? Uren fier gjin stins ef kleaster, allinne dizze oerginstige bûrman, altyd al op ’e loer, om him ’e deastek to jaen.It measte griisde it him oan om wiif en bern. Hysels seach al sa faken de oarloch, de dea hie him al sa faek fen tichteby oangniisd, det hy koe him. Mar dy oaren?!Sels bitsjinne hy de greatste smytswingel en kegele swiere balstiennen op ’e fijan. Mar det wierne hoekhâlders. Efkes gyngen se wol tobek, mar do bigoanen se wer fen nijs, fûleinich. Hja rameiden de poarte al, strak ansens wierne se by de doar... yn it forskûl...Der ynienen hearde hy in frjemd gelúd. It wie noch o sa fier ôf, al hearde min it boppe de lûden fen ’e nacht út. De fijan hearde it ek. Efkes waerde it stil, sa stil, det min hearde it knetterjen fen ’e poartdoarren, dy-t al yn ’e brân stiene.Wer slingere hy stien op stien en wer hearde hy det lûd. It kaem hird tichteby, krekt as jage en swypke immen it oan... De klamme switdrippen hingen him oan ’e hierren... hy bigoan it lot fen syn fijan to bigripen...De slinger glied him út ’e hânnen, hy liet nou oan in greatere macht oer, hwet him yn syn lytse minskelikheit onmooglik wie.It gegûl wie nou al hiel tichteby, hy seach by it ljocht fen in greate barnende striewiske, dy ’r falle liet, de fijan út ’e finsterbanken weitûmmeljen en riedeleas by inoar stean.In oar leger kaem op... de wolven. It wite lân waerde der swart fen, der wierne hûnderten en foaren op gyng ien mei hwette in stive poat. As Doekele him sjoen hie, hie ’r sei... hy liket op Biterke fen alear, mar nou is ’r great...Hwet der do barde, bleau it heimnis fen ’e nacht en dy is wreed. De oare moarne wierne der nin minsken mear en nin wolven. Ien amerij wierne se oproppen, hja kamen fen Easten en Westen en Suden en Noarden en diene hjar plicht, om den wer foart to gean.„Hassan,” sei syn hear tsjin him, „hwet kin ik dy goed-dwaen for dizze saek?”„Neat,” andere Hassan hwette stoef. „Ienkear retten jou myn earme siele út de hân fen dy freeslike ôfgod, it is lyk om lyk gien, hear.”Noch lange, lange jierren libbe Hassan sa mei syn folk op ’e state, hy en it moaije Arabyske wite skimmelhynsder, beide bern fen fiere frjemde lânnen. Do op in moaije, mylde simmerjoun lei Hassan dea op ’e greate balstien, hwer hy him sa jerne yn ’e sinne kûsterje mocht. Yn deadsneed hie hy him omkeard en lei nou mei it teare lichemke nei de sinne ta keard, stiif en kâld.„Wy scille him moarnier bigrave. Lit mem ierde him ta hjar nimme yn hjar waerme skirte,” sei syn hear en it gyng him oan ’t hert.Diselde nachts, ek sa mar ynienen, stoar it moaije Arabyske hynsder ek.Hy reisge Hassan efternei wer nei it fiere frjemde lân ta, det hjar heitelân wie.
It is al hûnderten fen jierren lyn, do wie der ris in ryk minhear, dy krige oanstryd om ek mei to dwaen oan de krústochten en it Hillige Lân to fordedigjen tsjin de heidens, de woeste Saracenen.
Hy liet in prachtich skip útrisse mei fen alles der yn, iten en drinken, wapens en klean en sekfollen jild, hwent hy bigriep it ek wûndere skoan... tûmkrûd binn’ de minsken yn alle lânnen fen de wrâld like slij nei as nei rys mei resinen. En do syn skip hielendal klear en reisfeardich wie, liet hy it foar Esonstêd oan ’e wâl komme.
It wie in moaije sinneskyn dei, do-t hy de standerflagge op syn sterke stiennene state stadich sakjen seach nei de lichte ta en Jelle-man him oprôlle om ’e stôk. Ho lang scoe it dûrje, eart de kleuren fen syn adelik slachte wer blinke scoene hjir op ’t hiem? Nou gyng ’r foart... for hwa wit ho lang... en kaem ’r ea werom? Scoe ’r wer ûnder de âlde ikebeammen omstappe mei syn lytse bern? Ef wachte him in grêf yn frjemde groun, de traep fen in fijan syn hynsder ef in houw fen in skerpe krûmme sabel, hwer syn hert fen stûke for altyd?
Hy seach noch ris om... en noch ris... do makke ’r him ta man en seach rjucht foarút.
De karafaen ried fen ’e hege Wâldgeasten ôf nei de igge fen ’e wide, wrede sé ta. Foarop de skyldjonge, deun efter him de hear, in great harnas oan fen sulveren skubben en in helm fen sulver op ’e holle. Hy hie it fisier opslein, syn jonge eagen laken tsjin de wrâld mei syn blierste laeits.
Aventûr! wûnders bilibje! fortelle kinne fen freeslike gefaren en bjusterbaerlike útreddings! moed toane! for in eale saek stride ta de lêste drip fen ’t bloed ta!...
Doekele, syn lytse jonge, siet foar him yn ’t seal. „Nimt heit ek hwet mei? hwet moaijs?” frege ’r. En syn heit skoude de lyfrôk fen swiere sulveren skubben toside en hy treau de lytse jonge oan syn hert.
„Heit scil Doekeman it aldermoaijste meinimme, hwet der mar to finen is,” ûnthjitte hy en hy tútte him op syn foarholtsje, krekt op it deaplakje boppe it rjuchtereach. It jonkje wie ryk mei dit syn ûnthjit en alle skatten fen syn bernewrâld reizgen dizze amerij oan syn eagen foarby en sjoch! noch moaijer as al dizzen waerde heit syn presint, det út dy fiere, frjemde lânnen komme scoe.
Noch moaijer! ja noch greater en o! noch folle frjemder!
Op in stiensmeets distânzje ried syn wiif mei him op hjar stadige telgonger, fen gjinien yn ’e wrâld ea út de stap to krijen. Hjar sealkleed fen sulver en fynblau skittere yn ’e sinne, de kostlike stiennen fen hjar kape skeaten fjûr nei alle kanten, hjar lange blausidene wale waeide luftich mei de wyn nei rjuchts en lofts en yn in greate sidene doek biboun droech se it skirtebern, noch gjin trije moanne âld.
Stadich ried se efter hjar man oan, in feint en in faem oan wearskanten en twa ruters ta help mei losse hynsders en swierbiladen mei allerhânne pakkaezje folgen hjar spoar de koarstige dykswei lâns, sa heech, det min seach de hiele wrâld oer.
Sa lânnen hja by it skip oan en de lytse jonge dribbele nei hjar ta.
„Mem!” sei ’r en loek hjar oan ’e mouwe. „Mem!”
En hja seach him oan mei hjar moaije blauwe eagen en frege sêft fen wird him nei syn bigear.
„Heit nimt my hwet moaijs mei, as ’r werom komt,” en de blydskip song yn syn fyn lûdtsje as it sulveren misklokje Sneins yn ’t tsjerkje fen ’e state.
„Ja?!”...en as in sucht kaem ’t noch nei, „as heit ea werom komt....”
„Memke moat noait gûle.... det stiet lyts”, miende de lytse jonge. „Ik scil ris hwet freegje, det wit Memke net,” en hy nussele him tichter tsjin hjar oan en flustere wiis: „Hwet is dierberder as it appeltsje fen ’t each? To nou, wit Memke det wol?”
Ien amerij hâldden de wylde fûgels fen hjar tinsen de flecht yn en wie se by de tiid, by hjar lytse jonge en forgeat de dei en syn soargen.
In tear fen neitinken loek syn fâlden oer it blank fen hjar foarholle. Hja tocht nei, om hjar Doekeman syn sin dwaen to kinnen.
„Ik wit it net, ljeave,” sei se do sêft. „Myn holle stiet optheden net nei geboart.”
„Mar ik wit it wol!” rôp de lytse jonge bliid. „Hwet is dierberder as it appeltsje fen ’t each? Det is Mem. Heit seit it. Mem is it alderdierberste op ierde en ik moat op Mem passe as ’t appeltsje fen myn each, sei Heit, miskien wol jierren lang.”
In pear triennen rôllen as dauwekralen de hege frou oer ’e wangen, do hie se hjarsels wer yn ’e macht. Hja sei neat. De telgonger stie. Stadich liet se hjar fen ’t hynsder ôfglide en socht mei man en bern de koelte en ’t skaed fen in bosk âlde wylgenmoezen oan ’e kant fen in Wiel. Twa jier lyn hie it wetter dizze djippe kolken draeid mei in oerstreaming en hjir op itselde plak stie do hjar man en holp syn folk, om it gat yn ’e dyk ticht to krijen. En nou, strak ansens, scoene dy wrede wetters hjar for skoften skiede.... Dierberder as it appeltsje fen syn eagen.... wie se him, reaunte Doekeman syn sizzen yn hjar tinsen nei....
Do-t de sinne nei ’t Westen ta niichde, dobbere it skip al op ’e sé en reisgen hja werom, ien minmachtiger. It wie nou koel, de fûgels bigoanen to sjongen en de froasken kwêken yn ’e poellen.
In mûnts kuiere op it sânpaed njunken de wei, in swarte klyster siet boppe him yn in hege beam en fluite. Skean en leech foelen de sinnestrielen, as in mearke lei de wrâld derfoar, gouden en poarperen.
Mar oer de hege frouwe hjar wrâld foel in skaed en reage der alle sinneskyn yn ien feech út wei.—
Sa’s de weagen om Esonstêd hinne, gyngen ek de jierren foarby. Hja kruiden op nei de hichten fen maitiid en simmer en sakken wer del yn ’e lichten fen hjerst en winter, al bleauwne se fen wezen allyk, boartlik en gol ef ynfieren en stoef.
Tynge fen ’e krúsridder bleau wei. Ienkear kaem der in mûnts, dy wiste in bulte to fortellen. Ho de Saraceen forslein wie en Damiate fallen, ho-t se, in leger fen tûzenen nei Jeruzalem ta trieken en ho-t mar inkelen dy sted fen bigearte bigroet hiene as oerwinners. Mar o mieri! fen hjar man wiste ’r neat!
Hy bleau dy winters to hjarres en do-t hy gyng, bloeiden de wite wyfkes al yn ’e smoute fen ’e sleatswâl en hy naem in great brief mei, saunris segele mei seine ouwels.
Eltse ouwel bilei de hege frou mei in swiere goudene munte en hy krige in pongfol der op ta for de reis, hwent hy reisge lang en hy reisge fier, hy reisge nei Romen, om der dit brief to jaen oan ’e paus sels, om fierder foart to skikken nei it leger fen ’e krúsfarders.
En nei tiden en tiden krige de hear him. Op ’e weromreis wie hy en hy lies fol blydskip, det it hjar goed gyng, Doekele al nei ’t kleaster gyng to learen en Marijke al in hiele faem waerde. En ho strang as de winter west hie, saun wike oan ien stik alles ticht en de wolven jouns fen honger op ’e strún om ’t hûs. Mar de risping goed en hunich en hea yn oerfloed. En ho-t Doekeman in wolfke hie ta boarter, dy hiene se to hjerst yn ’e bosk foun, it poatsje stikken en earmtlik kritende. En yn syn earmen hie hy him nei ’t kleaster ta droegen, der hiene se it poatsje set en nou wie ’t syn lytse kammeraet en hja neamden him Biterke.
En ho ’t de langst nei him as in felle mûs syn toskjes aloan wei gnibbele oan hjar hert....
Hy bispoede nou syn weromreis, naem faker nije hynsders en hâldde him yn ’e sted fen Romen net langer op, as needsaek wie. De stoarm lette him net, likemin as de hjitte sinne, hy naem rom en eare mei en de seine fen it goed diene wirk en hwet kin ’t den skille, as de wyn ek beart en de sinne skroeit.
En op fjouwer grouwe hynsders, heech oploege, kamen de presinten mei for wiif en bern, wûnderbaerlikheden út fiere frjemde lânnen, hwer frjemde heimnissen yn libje en frjemde wizen yn sjonge...
Jelle, de frij-man hie folgens wet en plicht toalfteris slein, fûl fen slach op it stik izer, det op ’t foarplein lei en de hammer wie der op delfallen, det de fonken stouden der út, do trape hy ris om hûs en hear en seach út, fier de lânnen oer.... fier....
Doekele flittere mei en Pluto en Juno de hounen sprongen bliid by hjar om.
„Siikje de baes,” hise Jelle en smiet in stôk yn ’e slotgreft. En singelier, hja hellen him yn ’e bek en swommen do oer de greft en stouden it lân yn, allebeide de selde kant út.
—Singelier,—skodholle de âld man, wylt ’r it yn him omgean liet. Doekele dribbele neist him lâns en blies boartsjende hinnefearkes foar it mûltsje wei. Hja kopketûmmelen troch de stille loft en foelen yn sêfte swym op it griene, ripe gêrs. En hy socht se wer op en boarte wer.
Jelle stie en stoarre.... Der trille hwet yn syn hert, krekt as waerde it der rûmmer, om in greate blydskip bergje to kinnen, ja krekt, as waerde it nou earst simmer oeral!
Sa hird as ’r rinne koe, roan hy om ’t hûs, nei it tún ta. Der siet de frou yn ’t skaed fen in âlde moerbeibeam to weven en biweefde yn eltse bûnte tried de hope op it weromsjen en yn eltse swarte tried hjar djippe smert. En sjoch! de swarten wierne der by mennichten en de bûnten.... o hjar tal wie sa lyts!
„Frou!!” hime de âld man.
„Siz dyn bigear, Jelle,” sei se frjeonlik.
„Der kin op de neidei wol ris nijs komme,” helle hy der om hinne.
„Hwet seistû?”....
„Det ik de poarte op sette scil en de standert útrôlje,” sei hy.
Gjin ûre letter wierne se allegear wer by inoar. Doekele liet him sa mar net oanhelje fen dy frjemde meagere swarte man, dy-t ha woe, hy scoe heit sizze. Heit hie yn ’t sulver west en in sulveren mûts op hawn en dizze, o syn habyt wie mar skibbich en doarpsk en hy hie net iens in gouden ketling om ’e hals. Mar op in kostlik hynsder ried ’r! in greate en wite Arabier wie ’t en de stâl trille fen syn gewrinsk en as ’r mar snúfde, fleagen de swellen piipjende wei foart....
En twa grouwe hynsders wachten neist him op ’e stâl.... en swiere sekken moaijs bongelen oan wearskanten fen ’t seal.
En de joune yn ’t greate binhús strûpten se de touwen los. De forwachtinge wie dien... hy scoe it nou biloaitsje kinne mei de eagen en taeste! taeste! mei de hânnen!
Der kamen fûgeltsjes foar ’t ljocht yn goudene kouwen, tierelie songen dy en floiten mar foart en doazen fol swiet lekkergûd, yn stikken wite sjerp biraend en in dobbelspil, gouden de stiennen en diamanten de eagen en lapen side en fewiel en ketlingen fen alderkostlikheit for Mem en bânnen om ’e earms en hingers yn ’e earen fol flonkerstiennen en goudene hoofdstellen en jagelinen fen goudtried en houtene bylden mei eagen fen bloedstiennen en yn klean fen peslein en lange flessen fol rûkersgûd yn in ské fen fewiel en in krúske fen sulver, smeid út it oerwoanne folk syn ôfgodsbyld.
En einliks en to ’n lêsten kaem der in plat kisje en der kroep in lyts swartich dingkje, út, stadich op ’e groun.
Nijsgjirrich stiek ’r syn kopke út ’e skyl, syn kraleëagen loerden bang en nijsgjirrich nei al dizze frjemde minsken.
„Heit!” rôp de lytse jonge. „Nou is ’t wier wier myn echte Heit!” en hy fleach him oan en sloech him de hânnen om ’e hals en do liet ’r him sa mar plat op ’e liif by de skylpodde delfalle.
„Nou, nou!” grommele der ien.
„Det is Hassan,” sei Heit. „Hy kin somtiden prate, as ’r wol. De prester, der ik him fen koft ha, sei, hy wie wol tachtich jier âld en hy is folle wizer as in minske, hwent hy praet de tael fen ’e minsken en ek fen de dieren.”
Doekele stie nou op in distânzje, hy bigoan Hassan al mei hwet oare eagen oan to sjen. Hassan nikte him ris ta en al wer ris en do bigoan ’r foart to krûpen nei in hoeke yn ’e keamer.
„Kom,” sei Heit, „hy moat bûtedoar, der kin hy him syn biderf sels siikje.” Sêft floite ’r en klapte efkes mei de tonge, Hassan stiek nou syn kopke hiel fier út de skyl wei en kaem stadichoan werom en liet him sa mar krije.
Wiis en wol siet ’r yn ’e waerme manljueshân en Doekele en Marijke en Mem en alle folk der efteroan, om him loslitten to sjen op ’e rûchbigroeide singel.
Hassan snuffele hwet yn ’e toarre bledden om, do groef ’r him in bedtsje, smûk en waerm.
Doekele gyng o sa stil op in beamstobbe sitten, om ris to hearren, as Hassan ek noch hwet to sizzen hie.
Mar Hassan swijde yn ’t Arabysk en alle oare talen fen ’e wrâld, hwent hy loek it fel oer ’e eagen en rekke yn ’e sliep.—
Deis stoatskaefde ’r jerne hwet om en hwer de sinne mar skynde, wie Hassan ek en den siet Doekele leech en lyts neist him, aloan op syn openst, as ’r ek noch ris wer prate. Nou ienkear, do trof it. Juno en Pluto wierne der ek middenmank en it Arabyske hynsder, hwent hja hiene in gearset yn ’e slotfinne, Doekele en Hassan en de hounen en it hynsder en den hwet lyts kriel as fûgels, hinnen en flinters en hunichbijen en sok folk mear. Hassan klauwde op in greate balstien en liet him briede fen ’e sinne. In pear niften ta sines, lytse Ljeaven-Hear bistkes, yn ’t fjûrread klaeid en mei swart fewielen nopkes foaren op de jûpe, hie ’r op bisite en dy sieten wiis en stil oan wearskanten fen him ek yn ’e sinne. It wie stil yn ’e loft, sims waeide der in sigentsje en rissele der in bled, mar oars wierne der gjin deilûden warber.
Do krige Juno it ynienen yn ’e kop, om Hassan to nydzjen. Hy hie wol mear fen sokke streken, djip yn syn hert koe hy it mar min daeije, det Hassan sa ’n wyt foetsje hie by syn hear en Doekele.
Gemien-wei sloech ’r syn greate klauwen út nei Hassan syn lyts snútsje. Dy jammere... hy hie krekt syn noaske en eachjes troffen. Doekele fleach oerein, om Juno streeps to jaen. Hwer wie in stôk?! Mar nearne net in boskje ef in beamke to bikennen. Hassan bigoan to blieden, lytse dripkes bloed rôllen op ’e stien. De niften sieten der by en skriemden. Juno gniisde en Pluto hie al sa ’n wille, alhowol hy liet it him net skine.
„Dû stjonkert,” bigoan Hassan ynienen to praten. „Eart it moarn joun is, leist hjir op itselde steed to jammerjen. Ik scil dy fen myn tsjinder de poat brekke litte op twa plakken.”
Juno krige sa ’n skrik, det hy foel fen himsels en Pluto naem hakken en silen op, dy seach min net wer, mar Doekele, dy-t de skonkjes trillen fen skrik oer dit wûnder, bleau dochs by syn sûpe en stút, die syn buiske út en rearde Hassan der foarsichtich yn en de niften der by en do mei steande earen nei hûs.
„Stil mar, stil mar, Mem hat wol krûden,” treaste ’r. „En dû krigest in bedtsje yn ús greate keamer.”
Mem kaem der by en joech Hassan medecyn en op ’e joun kaem Heit en seach stoef en gyng mei Juno allinne it lân út en kaem allinne werom. Doekele bigriep wol, Juno hie in wan krige. De oare moarne krong Juno, wer krekt as altyd foaroan, in dik wang hie ’r en in nuvere streek oer ’e rêch.
Hassan lei yn in skjin bedtsje fen bledden ûnder de tafel ûnder ’t biwâld fen Heit en Mem allebeide en Doekele mocht selst net iens nei him sjen. Do-t it fel sinneskyn-waer wie, droech Heit him nei ’t slotplein ta, om him fen ’e sinne wer better meitsje to litten en wosk sels it bloed fen syn poatsjes.
Juno trape foar syn middeimiel ris wer nei de slotfinne, krekt as waerde ’r litsen nei it steed, hwer hy jister Hassan sa oer ’t mot kaem wie en sa finael tramtearre hie. Hy roek ris oan ’e stien, der lei noch it bistjurre bloed op. Hwet roek poddebloed dochs fiis, tocht ’r.
Klets!! fielde ’r hwet tsjin syn kop. Hy foel om en seach gjin loft en gjin sinne mear. De wite Arabier klapte mei de hoeven en draefde foart, de stirt út as in waeijer en de nekke sa kroes as in swânnehals.
Tsjin de joun foun Jelleman Juno. Hy wie al healdea en Jelleman sleepte him nei de greft en forsûpte him. „Ast him fynst, deij him. Hy walget my,” hie syn hear sei.—
Op in goede dei, do-t Hassan wer better wie, rekken Doekele en hy ris wer oan ’e kuier. It gyng net hird... Hassan hie to koarte skonkjes, hy koe mar min meikomme en sims droech Doekele him wol ris in ein. Prate die hy net... hy siet mar stil op syn hân en seach de wrâld nou ek ris heech forheven.
„Hjir tichteby is in moaije mar. Der moatte wy mar hinne. Ik bin sa bliid, detst wer better bist. Wy scille nou togearre ris in útsje ha,” sei Doekele.
Hassan sei neat, mar yn syn opskrandere eachjes laken suver stjerkes fen plesier, hwent hy woe altyd graech mei Doekele foart.
„Sjesa, der binn’ wy der,” en Doekele sette him del op in bultsje hea, det waerm wie fen ’e sinne.
„Noch net alhielendal,” andere Hassan ynienen tige forsteanber. „Der is in eilân yn dizze mar, der moatte wy hinne. Dû en ik. Der wennet in kinde fen my, de kening fen de Skiere Ielen.”
„Myn ljeave stimper, ho scil ik dy der krije! Dû scoest forsûpe en ik der by. Hassan, ljeave, doch gjin domme setten!”
Doekele gûlde der hast om. Hassan die sa nuver. Hy rôlle him om, sa det de skyl ûnder kaem en hysels boppe en do mei ien knap liet de skyl los en it lytse linige lichemke fen Hassan wie der allinne mar. Sa ’n moai lyts dierke, hy scoe him nou graech ris efkes aeije wolle. Mar Hassan skodholle... det woe hy net lije.
En do bigoan hy to rinnen as in ljip nei ’t wetter ta, Doekele him gûlende efternei: „Net der yn, o dû giest dea, ljeave, ljeave Hassan!”
„Ik gien net dea en ik bliûw by dy. Lit dy det genôch wêze,” sei Hassan earnstich. „Astû wiste, hwa ik bin, scoest noait bisouwe ef bang wêze yn myn bywêzen.”
En de podde, dy-t optheden gjin skylpodde wie, gyng deun by de igge fen de mar stean en rôp hwet, hiel sêft, mar Doekele hearde it dochs.
Stadich kaem der in boatsje oandriûwen fen reiden en ielstekkers en sudden flochten. Heech lei it op de weagen, it roeike der oer. It wie lang net ticht en dochs wie ’t sa droech as rys fenbinnen.
„Der mar yn,” sei Hassan. Op itselde stuit det Doekele it weagje scoe, fielde ’r alle minskegewicht fen him ôffallen as in swier buis en hy waerde sa licht as in fear. It boatsje sakke net iens by syn ynkommen.
„Hwa is det?” sei in hiel lyts grys mantsje oan ’t roer.
„Myn frjeon Doekele. Hy moat mei. Ik scil him de wûnders fen ’t wetter sjen litte. Ik stien boarch for him.”
„Dy eare is great for in minskebern,” sei it mantsje.
Yn in omsjoch wierne se by it eilân. Doekele hie ’t faken fen fierrens sjoen. It wie fol beammen en struwellegûd en de groun en de tokken der leine en sieten nêsten fen allerhânne soarten fen fûgels yn by hûnderten. Reitdompen nesselen der ek en earrebarren, sims wie de loft der wyt fen. Hwet hie hy der in sin oan om hjir ris efkes om to strunen, net om de fûgels to forbaljen en de nesten to fornielen, hwent det bigrutte him fierst tofolle, mar om al dit moaijs ris fen tichteby to bisjen.
Singelier wie ’t, mar do-t se by it eilân oan wâl stapten, wie der net folle mear fen dit alles en hja bigoanen ek al djipper en djipper mei wei to sinken. Alles sonk nei de groun. „Bistû bang?” frege Hassan.
„Nou net sasear,” sei Doekele greatmannich. Hy wie nou hast sa lyts as Hassan sels, al wie ’r in minske bleauwn, mar alles nou yn in lyts bistek.
Sa sonken se nei de kening fen ’e Skiere Ielen ta, dy wenne yn in paleis fen sulver op ’e boom fen ’e mar. Allerhânne soarte fen fisken wierne syn bitsjinders en der wie gjinien, dy-t de oare allyk wie. Doekele kuiere mei Hassan yn it wetter om en hie der neat gjin lêst fen, det it wiet wie, hwent hwer se gyngen, kaem in droech paedtsje en der stie it wetter by op as in sulveren mûrre.
„Hy wol it blau fen ’e Middellânske sé sjen, der syn heit op fard hat en de kraelrotsen der syn mem kralen fen om hat. Is ’t mei Jou wolnimmen, kening?” frege Hassan oan ’e kening fen ’e Skiere Ielen, dy-t yn in roundeltsje op syn gouden troane lei.
„Alle wûnders fen it wetter lizze útspraet foar syn eagen,” sei de kening en blies op in kinkhoarnsfloitsje. En do sonken se wer.
In eineleaze blauwe sé lei nou foar hjar, stil en ônforweechlik. Palmbeammen spegelen hjar yn it wetter, fjûrreade cactussen hingen oer ’e mûrren op it strân to bloeijen en in frjemd wyt skip snie troch it blauwe wetter nei fier foart.
Doekele suchte der fen sa moai wie it.
En do bigoanen se wer nuver to reisgjen. It waerde waerm, it waerde hjit en optlêst like it wol, as kamen se yn in greate hearlike tún en der bloeiden wûnderbaerlike frjemde blommen by tûzenen. Sims wie it wetter der wyt fen en sims blijread en sims o kostlikheit! feletten en giel en hja wierne wol sa great as asterblommen. Sêft leine se op it waerme wetter to forwegen, guont groeiden by de rotsen op en ien inkelde, ek ien mar, dreau allinne der yn det lije, blauwe wetter om. Det wie in readen.
„Sjoch!” sei Hassan. In greate swarte wetterspin kaem der oansilen, fallende wei út ’e hichte nei de koelere lichte ta. Doekele skerpe syn eagen op. It wetter stie wer om hjar hinne as in sulveren mûrre en ’e wjerskyn fen ’e sinne hûnderten ûren fier boppe hjar oan de loft oan ’t skinen, kleure ek alles hjir mei frjemde gloed. Wiid-iepen gyngen de iensume reade blom hjar bledden en de spin kaem al neijer en neijer. En hen! der siet ’r lyk op ’e blom. Hwet like det moai, det swarte gledde lyfke op det fjûrread! Mar stadichoan waerde it swart lytser en dochs stie de blom der noch fjûrread to bloeijen, mar de spin wie wei.
en de spin kaem al neijer en neijeren de spin kaem al neijer en neijer
en de spin kaem al neijer en neijer
„Dy’s opiten,” sei Hassan koart. It griisde Doekele oan, sok iten.
Hja reisgen nou twisken himelhege kraelrotsen troch, suver beambosken wierne it fol prachtige tinne reade tokken en kamen do al gauëftich by in blauwe grot, der hearde Doekele in great wetter brûzjen. It wie hjir sa kâld det, it fielde winterich.
„Hjir wirdt ien fen ’e greatste rivieren fen ’e wrâld berne,” sei Hassan. „Hy hjit de Ryn. Wy reisgje der nou yn in menút twa hinne, omt de kening fen de Skiere Ielen der de macht ta hat, mar oars dûrret it wiken om der to kommen.”
Doekele loerde ta in tsjuster gat yn, sjen koe’r net folle, heare namstomear, hwent de groun dreunde fen it gewelt fen ’t wetter, det loslitten waerde om op ierde to kommen. It wite brûs spatte hjar om de earen en sims foel der in stik rots del en plofte yn ’e kolke oan ’e boom ta. It wie in ôfgrys en in wûnder fen beiden.
„En nou noch nei de bosk ta, hwer de dauwedrippen weikomme en op ’e bergen, hwer de reinbôgen makke wirde en den nei hûs,” sei Hassan en sjaggele op syn lytse skonkjes foar Doekele út de wetterstriette lâns en wer nei de fêste groun ta.
Hja gyngen nou nei in moaije poarte, dy stie net mear yn ’t wetter, mar op it lân en der blies Doekele op Hassan syn bistel yn in gouden slotsgat. Fensels gyng do de poarte op.
Doekele skreaude it út, sa hwet wûnderliks hie hy net tinke kind, ea op ’e wrâld to finen.
Der stiene wol hûnderttûzen fen hege beammen, prachtich fen tokken, mar sûnder bledden. Hwer oars bledden sieten, hinge it nou fol dauwedrippen, millioenen, o millioenen, en guont hingen stil, guont trillen en fonkelen yn ’e sinne, guont foelen op ’e groun en dy skitteren ek sa, det de eagen it hast net útstean koene. It wie in wrâld fen kristal!
„Sjochstû wol dy hiele greate dauwepearels?” frege Hassan. „Det binne minsketriennen. Dy binne der by mennichten. Dy wirde hjir biwarre. Elts minske ken se en der is nimmen, dy’t se net ris út ’e eagen wrongen binne. ’t Is ’t earste, det de minske by syn berte bigroet en ’t lêste, der hy mei hinne giet.”
„Ik wol noait gûle,” sei Doekele reslút en seach nei de greate, doffe drippen, ek by strusen oan ’e beammen, swiere stringfollen.
„Den wolstû ek net libje, hwent libben is leed,” andere Hassan.
Hja wierne nou de Triennebosk troch en lânnen wer oan by de Dauwebeammen. Hja flonkeren de reisgers tomjitte, ja it like Doekele ta, as flonkeren se noch folle moaijer as nys ansens.
Sá kaem de sinne om ’e hoeke en biskynde alles. „Sjoch noch ienkear, ljeave, den gien’ wy wer foart”, sei Hassan. „Nim ien sa’n dauwedripke mei as oantinken.”
En Doekele gyng nei in leech struweltsje ta en tepte der in dauwedrip ôf. Hy tocht, hy scoe him wol torane yn ’e hânnen. Mar de dauwedrip bleau, hwet ’r wie, yn tûzen kleuren fonkele ’r him to mjitte.
En do kuieren se wer foart togearre.
„Nou giene wy nei ’t Reinbôgelân,” sei Hassan. „De kening fen ’e Skiere Ielen joech my de kaei mei. Sjoch,” en hy helle in hiel lyts swânneblomke twisken syn poatsjes wei en hâldde it omhegen en liet it do falle. En sjoch, hwer it foel; bûrrele wetter út ’e groun, al mar mear en det spielde in lyts blau kaeike oan lân en do bigoan det wetter nei hwet mâl gebear to spjalten en der kaem in lange gong, dy-t wer djip yn ’e ierde op gyng.
„Dû komst my mar efternei,” sei Hassan en kûrrele stadich foar Doekele út, hwent de flier wie sa gled as sjippe en Doekele tochte, foartdaedlik scoe hy wol rûfty! falle en smartlapen opdwaen as itenspannen sa great.
Mar ’t gyng goed en einliks en to ’n lêsten kamen se foar in hege túnmûrre fen âlde, forware stien, sutrich en smoarch. It wetter dripte der by del en hiele prachtige griene slingers fen beammen en struwel hingen der oerhinne, ek alhiel wiet. Ien mei hiele greate bledden, der stie krekt sa’n blau kaeike op útteikene as Hassan opfiske hie út it wetter.
„Sjoch,” sei Doekele, „ús oare kaeike. Scil ’k der nei rikke?”
„It komt wol by my,” sei Hassan.
En sjeder me, stadich bigoan it moaije bled him to forwegen en sakke al fierder en fierder nei de groun. Hassan joech mei ’t poatsje it kaeike oer oan ’t bled, det him oprôlle as in pûdtsje en ’t sa oankrige en op ’t selde stuit sprongen twa grouwe stiennen út ’e mûrre en troch dy skreef stapten Hassan en Doekele ta ’t lân fen ’e Reinbôge yn.
In greate tsjustere bosk fol minskeheech ticht struwel. It tongere en wjerljochte en de rein foel by streamen, krekt as stiene alle wetterslûzen fen ’e wrâld iepen en pikswarte wolkens jagen de loft lâns as lilke hynsders. Sims dreune de groun, sa ’n freeslike tongerslach wie der den. En den wie ’t wer stil, sa stil, det hja hearden it earmoedzjen fen ’e fûgeltsjes yn deadsbinaudheit yn ’e wiete beammen.
Hassan en Doekele kroepen togearre yn in holle wylgenmoes en seagen sa nei al dizze slimme dingen. Mar do-t it waer hiel swier wie en de wjerljocht net fen ’e loft, bigoan Doekele to gûlen, hiel sunich, hwent hy skamme him al hwet for Hassan, dy-t net gûlde en dochs folle lytser wie as hy.
Syn triennen foelen optlêst by him del op ’e groun en sjoch, it waerden roune lytse môlkewite kraeltsjes. „Hea!” sei Hassan, „wirdstû moilik, myn lytse frjeon? Bistû bang, om mei de greate eleminten, loft, ierde, fjûr en wetter allinne to wêzen? Hja binne sterk en great fen macht, mar hja binne dochs tsjinders fen in macht, noch folle greater as hja en der dûke hja hjar foar yn nederigheit, ek as dû de minske en ik, it lytse dier. Der scil ús gjin hier op ’e holle krinkt wirde yn it lân fen de Reinbôge, as dy macht it net talit. Mar ik wol net, detstû skrieme scilst.”
It waer sakseare... it waerde stil. It fjûr oan ’e loft dôve en de tonger syn bronzen lûd waerde al sêfter en sêfter. Togearre gyngen se do fierder de bosk yn. It waerde ljochter en hja bigoanen to kliûwen by in hege berch op. Fluch gyng it, al mar heger en heger. Swart wie de berch, mar de oarde waerde moaijer, fol mei blommen yn de alderkostlikste kleuren en beammen, hwer ripe fruchten oan hingen by ’t hânfol.
Hiel heech stiene se nou en seagen om hjar hinne. De loft fen it Reinbôge lân en de groun en de bosk en de bergen. Huzen wierne der net. Do draeiden se hjar in slach om en gyngen in eintsje by de hege berch del. In frjemd gesûs briek de stiltme.
„Gien mar earst,” sei Hassan. En Doekele gyng. It wie sa wûnderlik, det hy bleau ek foartdaedlik wer stean. Hjir wie gjin wrâld mear, neat oars as in great gerdyn fen wetter, det hinge fen de himel ôf oan ’e ierde ta. Sims forweegde it efkes fen ’e wyn en sims hinge it stil en it wie fen trochsichtich sulver en noch tûzen kear moaijer as de jounswolkens ea wêze kinne, as se as skiepkes mei de moanne as hardersman de loft lâns kuierje.
En sjoch, der bigoan det alles to foroarjen. It waerde kleurd troch in onsjenbere hân, read en blau en poarper en krekt, as treau immen it fen ûnderen op nei boppen ta en stadich fortichte him det alles ta in moaije rounbôge brêge. Kleurich en heech stie dy nou boppe it wiete lân, onmjitlike great. It reingerdyn wie oprôlle en yn dize forgien, der wie nou neat oars as dy bôge mear oan ’e loft, hy bisloech alles.
„Sjoch gau, Hassan,” rôp Doekele. „Der giene guont op lâns.” En hja seagen trije gean. In great jongkearel yn ’t goud, in âld man yn ’t swart en in fromminsk yn skiere klean. Hast onwillich wei gyngen se hjar wegen op dy kostlike brêge.
„It binn’ de wjerljocht, de tonger en de rein. Hja krigen de wink om nei hûs to gean. Sjoch se nei, krekt sa lang astû kinste.”
it binn’ de wjerljocht, de tonger en de reinit binn’ de wjerljocht, de tonger en de rein
it binn’ de wjerljocht, de tonger en de rein
En hiel fier oan ’e lofteinder waerden dy trije wei.
„Nou moat it mar op hûs ta,” ornearre Hassan.
En der kaem in moaije wolken oansilen en der gyngen se op sitten as op in weintsje en dy brocht se nei ûnderen fen dy frjemde berch ôf. Der stiene de weagen klear en skouden se sêfkes troch ûnderierdske wetterslinken en poellen en petten, djippe rivieren en smelle wjitteringkjes nei de mar ta, hwer de kening fen ’e Skiere Ielen huze yn syn sulveren paleis.
„Bitankje de kening mar ris tige en bûg mar ris djip,” rette Hassan. „Hy is in tige wiis man en regearret it ielekeninkryk fen ’e hiele wrâld. Hjerstmis ropt ’r alle jongen en sterken op for de fiere reis nei de Oceäen, hwer se noait fen weromkomme scille. Der is net ien, dy-t efterbliûwt, hja scoene net doarre. En jierren neitiid komme de lytse bern, dy-t se der krige ha, werom en tsjinje him wer, lyk as de âlden ek al diene. Guont fen syn foltsen ha ’k wol moet yn ’e waerme lânnen.”
Doekele die, sa ’s him hjitten wie en nei in koart petear fen Hassan en ’e kening fen ’e Skiere Ielen tynden se wer út it djip wetter wei nei de biwenne wrâld ta. Der lei it boatsje, der wie de lytse grize skipper en by it oan wâl stappen waerde Doekele wer swier fen gewicht, minskelik swier.
Hassan kroep nei hwet geskermesear wer yn syn skyl en hja skonken ynein en foldien op hûs yn. It gyng net hird. Doekele waerde slûch en stil en Hassan swijde, as hie hy nea net prate kind.
Thús fortelde Doekele al hwet him oerkaem wie dy deis. Mem glimke en Heit sei neat. „Scoest ek dreamd ha, myn jonge,” sei ’r optlêst.
„Ik ha de daudrip ommers, om sjen to litten,” sei Doekele en hy helle him twisken tûmme en finger út syn buiskebûs. O hwet flonkere ’r! krekt as ’t wetter wie, bisparkele fen sinneskyn. Hy rôlle op ’e tafel om en wie fen in hearlikheit, soksoartigs Heit en Mem selst noait sjoen hiene en optlêst foel ’r Mem sa mar yn ’e skirte.
Doekele tochte om ’e triennen, by de berte skriemd fen in berntsje. „Hâld him mar, by Memke heart in trien,” sei ’r.
„Hwa seit det?”
„Hassan, en noch folle mear,” andere Doekele. Hassan lei djip weidûkt yn syn skyl kwanskwiis to sliepen, mar as ’r ek harke nei hwet Doekele sei!—
De winter kaem. Snieflokken fleagen, stoarmen gûlden om ’e sterke stins. Der wie gjin libben mear bûtedoar, it gêrs lei plat slein op ’e greiden, de beammen wierne keal en de dieren fen it fjild yn ’e waerme hoalen. Hassan hiene se yn in hoeke by de hird in hoale groeven en der bledden yn, der die hy syn wintersliep, by de minsken en dochs in libben nei syn eigen aerd.
Mar op in joun, do barde der hwet bisûnders. Hassan kaem foar ’t ljocht... hja hearden him by de mûrre lâns skermesearjen yn ’e healtsjustere keamer en sa nei de útdoar ta. Doekele gyng him efternei.
„Dyn Heit moat ’k ha,” sei Hassan grommeljende wei. En dy kaem en gyng mei him der út.
„Hear,” sei Hassan, „it is in slimme tynge, dy-t ik bring. Oer in deimennich scil jou stins bilegere wirde. Ha jou alles klear? Wol for wiken?”
De hear krige in freeslike skrik. „Wy binn’ minmachtich,” suchte hy, „en ús wapens net folle. Dû witste it allegear likegoed as ik, dierke, det ús ljeave húsnoat is en yn alles bihelle wirdt.”
„Derom scil ik machten oproppe, om jou to stibelearjen,” flustere Hassan. „Wrede machten, hear. Hja scille komme fen Easten en Westen, Noarden en Suden en ré stean, as ik se de wink jow fen tapakke.”
„En ho scilst se tynge takrije?” twivele syn hear mismoedich. „De groun is hird en de loft is mistich, gjin dier heart dyn lûdtsje en dû scilst it fen kjeld bistjerre, dierke. Lit komme, hwet wol, mar ik wol dy net kwyt. Ik ha dy ienkear redt út ’e hânnen fen in prester, dy-t dij brûkte om syn ôfgod to forhearlikjen en as ’t wêze moat, scil ik dy nou redde for dy sels.”
„Optheden stiet it lytse harmeling foar de útdoar,” sei Hassan as ienichst andert. „Scoene jy him ynlitte wolle, hear?”
„Hy scil net komme, as hy minsken rûkt,” abbeleare dy der tsjin.
„Hy komt by my, al moast hy ek twisken tûzen minskefoetten trochrinne,” sei Hassan.
Do die syn hear de doar op. In lyts wyt dierke snjitte by him troch en nei de hoeke fen ’t foarhús, hwer Hassan siet. It like syn hear ta, as stie der noch folle mear winterfolk foar de útdoar, mar hy doarst der net rjucht nei sjen. De winternacht wie fol fen spûk en heimnis.
Efkes mûskoppen it swarte en it wite dierke noch mei inoar, do sei Hassan: „Nou kin de doar wol wer op. It boadskip giet nou yn in ûrmennich al nei alle wynstreken de wrâld oer, derhinne, hwer it gean moat.”
It harmeling snúfde by him lâns, foart mei faesje en de nacht waerd’ wer sa stil, as in wite winternacht fen snie en froast mar ea wêze kin.
De hear krige Hassan op fen ’e flier en waerme him, hwer syn sterke goede herte kloppe en hy waerme him der sa lang, det selst syn snútsje gloeide. Do brocht ’r him wer by de hirddobbe to plak, djip yn ’e rûchte en bledden.
Der wie noch gjin wike oer forroan, do op in joun kaem Jelleman om ’e hoeke fen ’e doar en sei, der stie in greate smite folk foar de poarte en easke, om iependien to wirden. En as ’t net mei goedens gyng, den kamen se oer de tichtfearzene greft en stieken alles yn ’e brân.
Hastich brocht de hear wiif en bern yn feilichheit yn in ûnderierdsk forskûl en al syn have en goed, hwer ’r it measte bistek op hie. It sulveren krús, woán op ’e heidens en him tige dierber, stiek ’r yn ’e bûs en Hassan, der taeste ’r nei, hastich fen hân en naem him ek mei.
„Jou kinne my hjir ek wol bliûwe litte, hear,” sei Hassan grommeljende wei, hwette moarnssiik nei de lange wintersliep, der hy al wer út wekker makke waerde. „Lit se mar komme en by de mûrren opklauwe, hja falle wol wer del.”
Mar hy leauwde it mar heal en brocht him nei syn wiif ta. Dy siet, de bern om hjar hinne, yn in forskûl djip ûnder ’e groun, in flaubarnende kjers ta selskip en hja gûlde. En Doekele tocht om ’e minsketriennen yn ’e Dauwebosk. Leed en minske en minske en leed, altyd alweroan de twa kammeraten, noait wer to skieden.
Nou kaem it op fordédigjen oan. Hja hellen de slingers en ’e slingerstiennen foar ’t ljocht en gruden strie en stieken dy oan en smieten dy sa op ’e bilegerers. Dy wierne o sa machtich, wol fyftich man en hja sels hiene mar sa ’n toalve man warber folk. Oer in ûrmennich wie alles al foarby, as der gjin help kaem en hwerearne scoe dy weikomme? Uren fier gjin stins ef kleaster, allinne dizze oerginstige bûrman, altyd al op ’e loer, om him ’e deastek to jaen.
It measte griisde it him oan om wiif en bern. Hysels seach al sa faken de oarloch, de dea hie him al sa faek fen tichteby oangniisd, det hy koe him. Mar dy oaren?!
Sels bitsjinne hy de greatste smytswingel en kegele swiere balstiennen op ’e fijan. Mar det wierne hoekhâlders. Efkes gyngen se wol tobek, mar do bigoanen se wer fen nijs, fûleinich. Hja rameiden de poarte al, strak ansens wierne se by de doar... yn it forskûl...
Der ynienen hearde hy in frjemd gelúd. It wie noch o sa fier ôf, al hearde min it boppe de lûden fen ’e nacht út. De fijan hearde it ek. Efkes waerde it stil, sa stil, det min hearde it knetterjen fen ’e poartdoarren, dy-t al yn ’e brân stiene.
Wer slingere hy stien op stien en wer hearde hy det lûd. It kaem hird tichteby, krekt as jage en swypke immen it oan... De klamme switdrippen hingen him oan ’e hierren... hy bigoan it lot fen syn fijan to bigripen...
De slinger glied him út ’e hânnen, hy liet nou oan in greatere macht oer, hwet him yn syn lytse minskelikheit onmooglik wie.
It gegûl wie nou al hiel tichteby, hy seach by it ljocht fen in greate barnende striewiske, dy ’r falle liet, de fijan út ’e finsterbanken weitûmmeljen en riedeleas by inoar stean.
In oar leger kaem op... de wolven. It wite lân waerde der swart fen, der wierne hûnderten en foaren op gyng ien mei hwette in stive poat. As Doekele him sjoen hie, hie ’r sei... hy liket op Biterke fen alear, mar nou is ’r great...
Hwet der do barde, bleau it heimnis fen ’e nacht en dy is wreed. De oare moarne wierne der nin minsken mear en nin wolven. Ien amerij wierne se oproppen, hja kamen fen Easten en Westen en Suden en Noarden en diene hjar plicht, om den wer foart to gean.
„Hassan,” sei syn hear tsjin him, „hwet kin ik dy goed-dwaen for dizze saek?”
„Neat,” andere Hassan hwette stoef. „Ienkear retten jou myn earme siele út de hân fen dy freeslike ôfgod, it is lyk om lyk gien, hear.”
Noch lange, lange jierren libbe Hassan sa mei syn folk op ’e state, hy en it moaije Arabyske wite skimmelhynsder, beide bern fen fiere frjemde lânnen. Do op in moaije, mylde simmerjoun lei Hassan dea op ’e greate balstien, hwer hy him sa jerne yn ’e sinne kûsterje mocht. Yn deadsneed hie hy him omkeard en lei nou mei it teare lichemke nei de sinne ta keard, stiif en kâld.
„Wy scille him moarnier bigrave. Lit mem ierde him ta hjar nimme yn hjar waerme skirte,” sei syn hear en it gyng him oan ’t hert.
Diselde nachts, ek sa mar ynienen, stoar it moaije Arabyske hynsder ek.
Hy reisge Hassan efternei wer nei it fiere frjemde lân ta, det hjar heitelân wie.