Nu was de Hell' berooft en all' de boosheit boven:Waer henen met het vuyl? het had ons overstovenEn weer op niews verraen, 't en waer ick 't meester was.Mijn' bueren vraeghden wel naer Sand, maer naer geen' Ass'.Soo keerde Nood in Deughd: 'k most bergen wat ick roeyde[71];Dat bergen wierd een Bergh, die tot des' hooghde groeyde;Wild most hy daer niet zijn: eerst wierd hy onder tam,Met dat ick hem besnoeyde, en hier gaf en daer nam;Flucks wierd hy klocke-rond, gelijck 't spoor van een passer.Bewaren is meer konst dan krijgen is; hy was er.Hy most behouden zijn. Ick vongh hem in dit net,In dese groene Muts; die wierd hem opgeset,Als gaende nu te bedd' om slapers-wijs te dienen,Met gras en bloemekens. Nu geef ick het in tienen,Dit raedsel, wie het zy, die 't van my niet en weet:Hoe 't innerst ingewand van desen Schoon-schijn heet.Van buyten staet hy groen en soeckt my te believenMet kruydjens velerhand, gespeckt met Matelieven;Van binnen is hy ros, verraderlick: of roodVan schaemte; let daer op, ghy, die een' swacke bootDoor 's Werelds baren voert: daer moeten[72] sich, niet Bergen,Maer menschen als mijn Bergh, die binnen alles bergenWat boos en onrecht heet, van buyten in een schijn,Die haer meer Engelen dan Menschen maeckt te zijn.
Schrickt oock wat voor rood sand, ghy Groene-wambas-kalven,Die u heel Meesters houdt, en niet[73] en weet ten halven;De Berghjens die ghy vleidt zijn blanck en groen om 't seerst,En 't lachter u al toe, dewijl ghy op uw teerstTot op den Bodem toe gras-boter meent te vinden:Maer 't is' er sorgelick te treden voor de blinden:Gesuyckert is de korst, de Taerte menighmaelVan Gall' of Aloe, en 't vriendelick onthaelVan 't Meisje werdt rood sand; Als de beloften uyt zijn,En 't Bruylofts Bed verkroockt: dan moet ghy haer te buyt zijn,En klagen sonder help, dat u een vriend'lick velGevoert heeft (ick en weet niet heeters) in de Hell'.
Doet oock u self bescheit, Moer Eva's echte kind'ren,Stal-lichtjens[74] voor de Mans, ick wil u niet verhind'renUw weer-woord uyt te slaen: het deckt oock wel rood sand,Dat ghy tot onsent licht soudt nemen voor goed Land:Die lieffelicke korst van buygen en van strijcken,Van sterven lit voor lit, uer voor uer te beswijcken,Berght veeltijds (let: veeltijds) soo wonderlicken aerd,Dat ghy het beter wist gescheiden, als gepaert.
Dus ben ick Heer in 't groen van Roodenbergh gewerden.Dat was te trotschen Van[75], om soo slecht uyt te herden:Daer most wat aensiens op, soo dat mijn niew besitTen minsten wierd vereert met kijckers: "Wat is dit?"Dat luckte wis en wel; 'k vermoeyde Land en Luyden,Met vragen: kijck, kijck, kijck, wat heeft dit te beduyden?Wat werpt de Zee al op? wat of dit werden sal?En 't vragen werde meest voldaen met Niet-met-al:Maer met een Niet-met-al, dat Antwoord mocht verstrecken,Daer een 's[76] neuswijsigheid tot vragens toe mocht recken,Wat 's Menschen Neus beduydt in 't schoonste van sijn hoofd,En wat mans tepelen, en Vrouwen kin geklooft,Wat putjens in haer' wangh, wat kuyten aen ons' beenen,En, als men 't nauwer nam, wat nagelen aen teenen?Men antwoordt: "Niet-met-al"; en 't is niet mis geseit;Maer sien wy scherper toe, 't en is maer half bescheid.Daer is een Niet-met-al, dat noodigh werdt gepresenOm dat het noodigh is, en noodigh moet het wesenOm dat het God beval te wesen dat het is;Dat noodigh is 't cieraet van 't schepsel, en, gewisGods hand-meid[77] voeght alom het Goed en 't Cierlick 't samen.Nature past daer op, wy weten 't als ons' namen,En daerom voeght het ons een voeghlick Niet-met-alTe dulden, hoe het zij, by konst of by geval.
By konst of by geval, naer 't yemand lust te doopen,Daer is wat cierlickheids mijn Berghjen op gekropen,Wat tuytighs sonder dienst, wat aensiens sonder nut:De groene Muts was yet voor 't hoofd en sijn beschut,Maer 't pluysken moster op, of 't was geen' Muts by MutsenVan aensien aen te sien. Soo raeckten ick aen 't klutsen,Aen 't klampen stijl aen stijl, en deel[78] aen wederdeel,Die ick eendrachtigh bond aen een verborgen steel;Gelijck een rugge-been met ribben of met gratenVleesch of visch t' samen houdt, en niet en kan verlaten,Dan als sy bey vergaen: dat maeksel scheen geplant;Maer 't hongh aen 't rugge been, en woegh niet op het sand:Daer most ick in voorsien; men had my sunst[79] verwesen,Als die noyt Heyligh blad in Griecksch en hadd' gelesen.
Doe 't uyt den koker quam van steigerings besleur,Verscheen daer, wat? een Spel, een Naeld, of sulcken leur,En stack, als naeld of spel, in d'ooren en in d'oogen:In d' oogen, daer men 't sagh, in d' ooren daer het logenOf waerheit over droegh, soo 't was of niet en was.Wat raed? 't was aen den wegh; daer 't altoos vol gebasVan stoute keffers is: die dat niet kan verdouwen,Moet naer Egypten toe, en in de Sand-Zee bouwen.
Maer honden werden[80] mack van vreemden veel te sien:Soo werdt de vreemdigheit onvreemt voor sulcke lien:Soo wierdt mijn opspraeck gunst, soo temden sich de sotten:Eerst hiet ick Schots alleen, doe wierden wy all' Schotten,En sagen 't Schotsche werck voor wat gedooglicks aen;De slechtste van gewoont, de wijste door vermaenVan haer' geheugenis', daer s' in geschreven vonden,Hoe sulcke Bakens noch oud Roomen niet mis-stonden,Noch 't niewe niet mis-staen, en wat oud Roomen de,Om sulcke wonderen te schepen over zee;En wat niew Roomen doet, en wat het derft verteeren,Om sulcke wonderen weer gaen en staen te leeren.Vijf duysend ponden steens, en dat twee hondert mael,Moet daer bewogen zijn en hangen in de Schael,En staen weer op sijn lijf, en konnen noch eens vallen:En al, om (als ick sey) een cierlick Niet met-allen,Een' statigh' ydelheit, of soo 't wat beter is,Tot 's Stichters sterfflicke, maer doch, gedachteniss'.
Had ick 't daer oock gemunt? Ick kan 't niet heel ontkennen:Mijn Maecksel was van hout; maer, na de jaren rennen,En mijne zijn gerent naer 't einde van de baen,My docht een houten bouw kost langh na my bestaen;En, of hy 't niet en kost, sy konden 't hem wel leeren,Die na my souden zijn, en sijn verrottingh weerenMet sorg van onderhout. Dat nam ick voor geen' schand:Soo, seid ick, leeft het al dat water voedt of land:Des menschen leven selfs bestaet maer by het lappenVan dagelicks niew aes; en altoos sal men tappenUyt Heidelberghs vol vat en van den selven wijn,Soo langh daer vullers en hervullers sullen zijn.
Dus rekend' ick alleen, en sonder Waerd te hooren,En menschen stonden 't toe: maer 't quam my niew te vorenDat uyt den Hemel quam, als of 't een' stemme waer,Die sey: Mans-maeckseltje, staet af, en gaet van daer.Gods seggen en Gods doen gaen t'samen, als de windenHaer dreigen en haer' drift, haer snuyven en haer slinden:Gods schicken is Gods doen, en 't is niet eer gedacht(Ick spreeck het menschelick tot menschen) als volbracht.Gods woord quam en Gods wind, met ongehoorder buyen,Dan of heel Noorden wouw verhuysen naer heel Zuyen;Gods woord ontstack de locht met sulcken vier op vier,Dat avond middagh wierd, en alle dingh papier,En all aenstekelick wat Donder kon bereicken,Of Blixem, Donders kind: om verr'gingh Yp en Eicken,Aen brand Gewasch en Bergh: en doe 't aen Bergen gingh,Scheen 't niet onredelick, dat ick mijn deel ontfingh.Mijn Naelde kreegh mijn deel, mijn' Bergh en kon 't niet deeren;Dat heeft het Aerdrijck voor, vier kan het niet verteeren,Gods laeste vier alleen sal 't brengen daer het was,Waerachtelick tot niet, waerschijnelick tot glas.
Het houte maecksel sprongh als lammeren in 't wilde,Als doe d' Egyptenaer Gods Heir-kracht volgen wilde,Den heuvel stond en sprongh: mijn mast was maer een riet;Hy knapte, daer hy 't moet gelooven die het siet,En daer die 't niet en sagh souw schricken te gelooven;Uyt slipte penn' en gat, het onderste quam boven,Het bovenste te grond; de naem-knoop, verr'gesien,Lagh droeffelick gevelt: SUSANN' en CONSTANTIN:Maer bey noch onverdeelt, gelijck sy moeten blijven;Haer' Zielen, meen ick nu, gelijck wel eer haer' lijven.In 't storten van de Naeld heeft yemand daer ontrentEen swaren sucht gehoort en naderhand bekent:Gevallen sprack sy noch, want viel, noch[81] ongebroken,En, is 't gelooffelick, dus heeft het hout gesproken:"Hier legh ick: feller weer dan Sonn' oyt sagh of MaenHeeft Boomen uyt der aerd, en my ter aerd' geslagen:Ick was maer menschenwerck, most ick het wederstaen?Gods stijfste Schepselen en hebben 't niet verdragen".
Dat komt' er af, van 't Zeil te voeren in den top;De hooghmoed gaet niet voor, of neerslagh volght' er op:Ick nam die less' te baet, en, of my vrienden terghden,En weer een tweede Spits in plaets van d' eerste verghden,Ick swichte voor den slagh, geslagen met Gods hand,Die die plaets niet en gunde aen 't geen ick had geplant:Ick kroop in 't ongeluck, en leerde my bedaeren,En koos de Lul[82] voor 't Zeil, om niet meer soo te vaeren:Soo wierd het ongeval maer omgeval, niet scha,Scha-baet, dat 's voor verlies, en wijsheit achter na.
Daer staet een staeltjen af in plaets van d'eerste delen[83];De voet staet soo hy stond; 't scheel is in d'opperdeelen,Die gaen ter halver hooghd, meer stevigh en min eng:Matroos sal seggen: 't is een doorgeschoten steng:Een yeder sal 't op niews herdopen nae sijn oordeel,Des wijsten Doopers vont aenvaerd ick tot mijn voordeel,En hy sal Peter zijn van 't niewe houten kind,Die in den vrolicksten den nutsten toenaem vindt.
Want vrucht en vreughd is 't wit dat ick hier schick te raken,De Vreughd is tastelick: gaet op, ghy sultse smaken:Een Baken stond hier eerst tot in den Haegh gesien,Tot in de Duynen toe, tot in de Zee misschien:Maer die aen 't Baken stond, en sagh maer pas de weiden,Die Voorburgh en den Haegh, weerzijds de Scheyingh, scheiden;De reste was geboomt, dat door mijn' eigen schuldDen schoonsten hoeck gesichts met bladren heeft vervult:En 't gingh met Hofwijck toe, als met de Stadt der Steden,Mijn ongesien Parijs, die sich een Geck met reden,Beklaeghde niet te sien door d' al te dicke wolckVan Huysen overhoop en 't woelen van haer volck.Blind had ick my geplant, en wild' ick my ontblinden,Ick most een hooger top dan all' mijn toppen vinden,Die nu gevonden is: thien trappen en thien meerOntbinden mijn gesicht, waer dat ick 't henen keer.Ick overtop' mijn self, en Hollands beste deelen,Die veel en veel gesien geen' oogen en vervelen,En al dat Delfland heet van Rhijn en Schie tot Maes,Tot in het Noorder silt sijn golven, ben ick baes.Dat heet ick oversien. Haer' Graven en haer' Staten,Die nu Besitters zijn, en die 't, wel eer besaten,En waren noyt meer Baes: sy kosten haer besitNiet meer als oversien, niet meer als daer ick sit.Noch ben ick het wat meer: sy sagen 't door de wolckenVan haer' bekommeringh voor Steden en voor Volcken:Ick sien[84] het sorgeloos en op sijn Hofwijcks aen,En laet Gods weer en wind Gods acker over gaen:Ick vaer als reiser[85] me, de Stierluy moeten waken:Sy woelen onder een in sacken en in saken;Ick sie van boven neer, als uyt de tweede lucht,Daer geen gevoel en is van onder-Maensch gerucht.Dus verre gaet mijn vreughd; de vrucht van dese plancken,Daer heb ick 't ongeval noch ruymer voor te dancken:De reden is soo klaer als middaghs Sonne-schijn,Dat verr'sien beter is als verr'gesien te zijn:Voorsichtigheit siet verr', en mergen[86] is haer huyden;Daer d' onvoorsichtige zijn als bysiende luyden,Min siende dan gesien: en 't is der wijsen lot,Onsichtbaer verr te sien, waerom? want soo doet God[87],Dien niemand noyt en sagh, en die d' aenstaende stondenSoo tegenwoordigh siet, als ofse voor Hem stonden,En dat geschieden sal, als waer het nu geschiet.By die verr'sichtigheit en stell ick 's menschen niet;Maer 's menschen last[88] is, Gods volmaecktheit na te trachten,En diese meer betracht is minder te verachten,Dan diese meest versuymt: laest sagh my alle man,Nu sien ick met gemack, die my niet sien en kan.
Is 't hoogh genoegh gepocht, is 't Less' genoegh gesogenUyt ongesienen bouw? neen, 't is in mijn vermogenMeer wijsheits uyt de planck te trecken dan ick docht[89]:Hier staen wy van der aerd gestegen in de Locht;Let, vrienden, die met my tot deser hooghd geklommenVan boven neder siet: hoe is 't 'er toe gekommen,Waer zijn wy door geschroeft? langhs steile trappen heen,Door enghd' en ongemack met suchten en gesteen;Dat heeft het klimmen in, daer moet hy staet op maken,Die van beneden op aen 't uytsien meent te raken,Aen 't aensien eigentlick: den traegen beurt[90] het niet,Die met den arm in 't kruys staet opwaerts aen en siet:Daer staet wat sweetens toe, en woelen hoort by wenschen,En by gewil geweld[91]: maer daer by zijn wy menschen,En konnen niet als gaen; het vliegen is quaet spelEn met den hals betaelt: dat weet de Schipper wel;Die besight hand en voet, sijn menschelick vertrouwen,En klautert in de Marsch by takels en by touwen.By trappen zijn wy hier geklautert, en dat 's recht:Wel hem, die sijn bedrijf by trappen op verrecht,By soete trappen, by niet al te wijde schreden,En staeckt, als in de Marsch, sijn steigeren met reden.Niet aen de Vlagge-spil, daer 't hoofd draeyt eer men 't weet,En daer niet yeder een sijn' moeyte wel besteedt.Half wegen is soo veil[92], dat, konden wy 't bezeffen,Wy souden 't eens soo lief als 't Papegaeyken treffen,Ten einde van de Stengh: 'k beroep my op de pijnVan die, van al te hoogh, te laegh gevallen zijn.
Het Bosch is uyt gesuft: God zy gedanckt! seght Leser;De Schrijver seght het oock; daer hoeft wel een GeneserVoor uw oogh en mijn' hand; soo zijn sy bey gefoolt[93]Heeft yemand oyt soo langh in sulcken woud gedoolt?Maer 't is de Naeld haer' schuld, haer maken en haer breken,En ick hebb' van de Naeld ten draed toe willen spreken:Naer[94] my soud 't niemant doen: nu heb ick 't soo gedaan,Dat ick naer my gehoort sal werden en verstaen.
En dit 's aen 't Huys ten Deil; wie lust' er me naer Leiden?Komt, Kijcker, Man of Vrouw, ick gae u binnen leiden.Tot noch toe treden wy in 't Voorburght van 't groot Hof,In 't Neer-hof van 't Kasteel; daer volght wel ander stoff'.Is 't uyt de maet gestoft? beveelt my niet te swijgen;Schoon op-doen heeft veel in; 't is om u voort te krijgen.
Waer zijn wy? tusschen Bosch en Bogaerd; staet wat still';Dit 's oock mijn eigendom; ick doen' er wat ick wil;En wat ick heb gewilt en sal u niet vervelen,En wat ick wilde, zijn twee wanden van Abeelen,Die nu ten Hemel gaen, en proncken met haer' kruyn(Denckt aen mijn hondert jaer)[95] tot in het Noorder-duyn,Wel voeght haer dat gepronck; sy mogen sich beroemenVoor Schutters[96] van Geboomt, van Kruyden en van Bloemen;En sood' er een van al ten einde levens komDaer sy ten scherme staen, 't is maer van ouderdom.Aen haer en siet men 's geen; en 't magh haer wedervaerenDat een den loover-dril van haer' ongroene blarenTot minder waerde duy: maer dat' 's 't haer van haer hoofd.En dat 's daer noyt wijs man een man sijn' eer om rooft,'t Grijs heet de kerckhof-blom, maer 't heet soo tegens reden:'t Is 't merck van rijpigheit van Sinnen en van Zeden.Gaet by d'Abeelen op, tot daer sy spitser zijn,Daer is noch krack, noch kreuck, noch schaduwe, noch schijnVan buygen voor geweld van 't vinnige Zuyd-westen,Of van 't verdelgend Noord met all' sijn Boomgaerd-pesten.Abeeltjens, oud, grijs volck, oud Krijghsvolck, seid ick recht;Ghy hebt voor ons gestaen in 't heetste van 't gevecht.Dat 's 't koudste van den strijd; de Appelen en PeerenOf met uw' wapenen gedeckt, of met uw' kleeren:Wel heeft den Hemel u gerechtelick geloont,En in den ouderdom met stijve jeughd gekroont:Heel Voorburgh heeft met my te deelen in 't bedancken,Als 't op uw' vlammen siet en als 't siet op uw' rancken:Het siet u niet alleen voor Voorburghs voorburgh aen;Maer voor de cierlickheit daer 't schier om werdt begaen:Dat weet de Vreemdelingh, de Wandelaer van buyten,Dien sulck' en Galery doet gissen en besluytenWat van uw binnen is, daer 't buyten staet en lacht,Met sulck'en trotsen vreughd, met sulk'en soeten pracht.Danckt my toe, Vreemdelingh, die, t' uwer gunst genegen,Noch schooner heb gemaeckt den schoonsten wegh der wegen:'t Is maer half prijsens waerd, sich selven te versien;Heel is hy 't, die betracht dat voor 't gemeene dien'.Is 't voorbeeld nut en goed, volght, Boeren, en volght buren,Wy sullen Honslaerdijck verbijsteren en Buren[97],En diese t' samen wil besoecken, heeft voortaenGeen' straeten als den Straet naer Voorburgh te begaen.
Aensienelicke straet van Stads-gelijcke Huysen,Is 't dat ick Hofwijck magh van lit tot lit ontpluysen,Gunt my den eigendom van 't eerst in uw getal,En lijdt dat ick het noem mijn Tuynhuys en mijn' Stal;Mijn Kruyd-hof hoort' er toe, en, heb ick wel gekosen,Het is mijn Persen[98]-perck, mijn Queeck van Abricosen:Een houten warme doos, met plancken wel bestaeckt,Die suycker-wercken[99] berght, aen 't Sonnevier gemaeckt.
't Waer veiler[100] niet gemelt, soo dicht aen twee, dry wegen:Maer, daer de heiningh klapt, had ick vergeefs geswegen.Nacht-pluckers, weest mijn' moeyt genadigh en mijn' kost,Had ick u hier ontsien, 't werck waer noch onbegost;Ontsiet u, voor den lust van weinigh soete betenVoor dieven uyt te gaen, of 't in uw hert te heeten.Ghy let op d' eerste meest, ick op de tweede straff,En, krijght ghy d'ander toe, soo denckt: dat komt' er af;Wy hadden wijsselick na Groot-moer[101] om gekeken,En aen verboden vrucht noch hand noch mond gesteken.
Maer 't is om niet gepreeckt, de boosheid is in 't bloed;Verbiedt het quaed te doen, 't is daerom dat men 't doet,En dreigen werdt bevel: Ick magh 'er niet om pruylen;Staet bouwen aen den wegh ter keur van alle muylen[102],En aller tongen schimp; die aen de wegen plantEn komt niet[103] minders toe van allerhanden tand.
Nu, Wandelaer, komt in; 't sal 't Hof van Hofwijck gelden:Versiet u van geduld, ick sal het minste melden,En swijgen niet van 't meest: daer moet de Kijcker aen;Daer werdt[104] noyt planter moed' op eigen grond gegaen,Van eigen grond gepraet, van eigen grond geprevelt;Als 't regent dat het plast, soo dunckt hem dat het nevelt[105],Als 't nevelt, is 't soet weer, als 't stormt, en is 't maer koel,En, dien de lust vervoert, en weet van geen gevoel.
Voor d'eerste quellingh, hoort dry woorden, eens voor allen;'t Waer meerder quellingh, staegh op 't selve platte vallen;En staegh te seggen, staegh te hooren, voor of na:Dit 's dus in 't Oost geschickt, in 't West de wederga.Daer is een' middel-lijn, die Hofwijck scheidt in deelen,Daervan de slincker van de rechter niet en schelen:Een' Oost-, een' Wester poort, een' Oost-' een' Wester laen,Een Eiland Oost, een West, in bey gelijcke paen;Een Boomgaerd midden in, een Plein, een Huys, een Vijver,Ten Zuyden op de Vliet een open Tijd-verdrijver.Dit t'samen (kost het zijn) in t Goudgewicht geleght,Soo stond de Tongh in 't huys, en bey de Schalen recht.
Wie die verdeelingh laeckt, veracht voor eerst sijn selven,En 't schoonste dat God schiep. Eer ick bestond te delven,Nam ick des wijsen less' tot richtsnoer van mijn doen:'k Besagh mijn selven; meer heeft niemand niet van doen.Twee Vensters voor 't gesicht, twee voor den Reuck, twee Ooren,Twee Schouderen in 't kruys, twee Heupen daer sy hooren,Een' Dye van wederzijds, een' Knie, een Been, een Voet;Is, seid ick, dat Gods werck, soo is 't volkomen goed;En, waer ick henen sagh, ick wist geen wet te soeckenDie by dees' gelden mocht: wegh, riep ick, scheeve hoecken,En oneenparigheit, en ongeregelt scheel,Dat niemant en vermaeckt, dan die sijn' Neus sijn' Keel,Sijn' Mond, sijn' Kin, sijn' Buyck, sijn alle dingh, kan lijdenVerr' van de Middel-lijn slim uyt gestelt ter zijden.En, als ick oversloegh waer sulcken stel op trock,Soo viel ick op 't oneens[106] van een' Japonschen Rock,Op 't onbegrijpelick van die verwerde plecken,Die 't kleedsel voor cieraet, en my voor onlust strecken.En, als ick by geval door sulcke paden trad,Soo docht my, 't was om 't jock gedobbelt of om 't wat,Waer dese boom sou staen, waer die steegh sou belenden;Ick wierd' er koortsigh af, en waer ick quam te wenden,Daer draeyde my het hoofd, gelijck des planters de,Die alles onverhoeds gedraeyt had uyt sijn' ste.
Verlappers van oud werck kost ick genadigh dulden:Maer Snijders van niew stoff en sagh ick niet t' ontschulden:Mijn Laken was geheel, en ick een schele geck,Soo ick 't versnipperde met een versuft besteck.Recht-zijdigh ongemack en vond ick niet prijswaerdigh;Maer, waer het mogelick, 't gemackelick en 't aerdigh't Geschickt' en 't dienstige te mengen onder een,Soo was de Nuttigheid verhylickt aen de Reen.Dit hylick sloot ick soo, en noyde Post tot Speelman,Die maeckte d' ondertrouw; en quam' er wat krackeel van,'t Wierd op 't papier gesticht, en, naer een soet gekijf,Vergaderde 't gemack en 't fraey, als Man en Wijf.
Dat 's uyt: en nu niet meer van recht of scheef te melden.De Spa gingh door de Zoo van klare klaver-velden,Daer wel een Koe dry vier haer' meugh aen bijten moght:En 't heeft een' taeyen Boer wat jammerlicks gedocht,Soo kostelicken stael soo konstelick te scheuren;Maer 't wasser toe gedoemt, het sou en 't most gebeuren:Waerom sou 't beste groen het eewigh erfdeel zijnVan Beesten-muylen, niet van Menschen, en niet mijn?Men moet wat aen de vrucht, wat aen de vreughd besteden:Wy leven van de Wey en van de Ploegh, dat 's reden:Maer sonder lijf en ziel en is de mensch niet heel;Is 't lichaem dan vernoeght, de Geest verheischt sijn deel,En treckt sijn voedsel oock, maer op een' beter wijse;En Gras of Koren-werck en streckt hem voor geen spijse;Daer hoort sijn voeder toe, noch luchter dan de lucht,Hoe noem ick 't op sijn best? onnoosele[107] genucht.Dat voedsel aest[108] het hert, en daer 't van 's werelds sakenGekneust is of gequetst, kan 't maer vermaeck vermaken;En die voor sulcke Salv' een potjen overgaert,Heeft wisselick gesorght en wijsselick gespaert.
Verr' van mijn' kinderen sij 't roeckeloos verquisten:'k Had beter niet geweest, dan dat sy 't van my wisten;Maer nuttelick gespilt naer Borsen grond en macht,En heeft noyt wijse Man verwesen noch veracht.Vier Sonen heeft my God, en 't Vaderland, geschoncken,En, soo 't een Vader voeght, ick derv' er wat me proncken:Mijn' sorgen hebben haer door wetenschapp en deughdVoorspoedelick geleidt tot door de tweede jeughd.En 't sullen Mannen zijn als ick er niet sal wesen;Daer zijn mijn' plichten uyt: God, Vader van de Weesen,Beveel ick haer bestier, met eene Sus daer toe;Daer bid ick allen voor, als ick voor allen doe:Besteden sy liet klein, dat ick haer naer kan laten,In soeten teer naer neer[109], in vrolickheid met maten,Sy hebben 't lijdelick, en die 't ons gonde, leeft,Die niet te leur en stelt dan die Hem eerst begeeft.
Noch staen wy voor mijn' Poort; 't is onbedacht gesproken:Mijn' Poorten most' er staen, of 't waer mijn woord gebroken;Noch staen wy niet daer voor, ons' oogen zijnder in:'t Zijn Heckens, Vreemdelingh, en dat heeft oock sijn sin.'t Is open deuren-werck; 't gelaet van alle vromen,Die in haer blancke hert voor geen gesicht en schromen,Voor geen getuygeniss' van wat daer werdt gedacht,Of in ontfangenis, of in geboort gebracht;Want, als de buyten-stoff, is 't voeder van haer' rocken,En, of ghy op het werck, van binnen op getrocken,Of op den wijser siet, sy slaen altoos op een:Maer sulcken uerwerck is, God weet het, niet gemeen:My, bid ick, dat het voor wat openhertighs strecke,Dat hier en daer een' Poort gescheurt is tot een hecke,En dat het op het hert des Meesters werd' gepast.
Twee Poorten seggen meer: onthael ick vriend of gast,'t En is niet door een' deur, 't is door twee open' deuren:Den ruymen ingangh thoont wat binnen sal gebeuren,En dat de vrienden op mijn Brood en op mijn' WijnNiet half, niet heel, niet eens, maer tweemael welkom zijn.
Komt yemand tegens my het blaedjen om te keeren,En seght: twee deuren op?—daer wil men ons by leeren,Dat, als 't op scheiden komt, twee Lanen open staen,En dat ick tweemael heet mijn' gasten henen gaen,Die eens genoodight zijn: dat wil ick niet ontkennen;Aen Man- of Vrouwen-kracht kan ick my niet gewennen;D'Onheusche heusigheit, 't onsinnige geweldDat op den soeten kerf van vriendschap werdt mis-stelt,En heb ick noyt gelooft[110]: maer wel van outs onthoudenDie willen, laten gaen, die niet en willen, houden:De waerd moet gast-vry zijn; maer oock de gasten vry;En dien ick soo misdoe verhael' het soo op my;En 't sal in my den lust van wederkeeren wecken,Daer gulde vryheit woont voor komen en vertrecken.
Mijn poorten houd ick wel verdedight: volght mijn Laen,Mijn Lanen' wederzijds: die moet ghy oock sien staen,Als Armen die mijn' vriend omhelsen en onthalen.Doch Armen spreken niet: dees' konnen oock geen' talen:Maer d'ander' menschlickheid, het Lachen, is haer' gaef.Verstaet ghy dat gelach? let op het groene gaef[111]Der Linden, mijn geboomt, en eertijds mijn' Laurieren,Die haeren koelen pracht als wassche Toortsen cieren,En denckt (om kort te zijn: sy selver zijn niet langh),Dat wat mijn' jonge fluyt van 't Voorhouts groene gangh,Op niewe noten peep, van dese staet te pijpen,En, soo ick mijn vernuft noch eens bestond te slijpen,Dat Hofwijck en den Haegh de samen souden gaen,Of, waer de, Haegh de Son, dat Hofwijck waer de Maen.De Stammen zijn gelijck, de schaduwende kruynenStaen hier, soo wel als daer, gelijck begraesde duynen.Hier in gaet Hofwijck voor; in 't 's Gravenhaeghsche PandIs niet als Linden-hout by Linden-hout geplant,En dan een' steene buert, daer Mensch en Peerd en WagenDe vlugge Fluytertjens[112] den soeten Haegh uyt jagen:Danck hebb' het vuyl gewoel van Wagen, Mensch, en Peerd;Sy jagen Hofwijck toe dat Hofwijck meest vereert.De Goudvinck is van 't minst, de Kneu, de Spreew, de Lijster,Hier sit de Nachtegael en gorgelt met sijn vrijster,De Koeckoeck slaet de maet, en roemt van sijn bedrijfIn volle vryheit, want de Land-heer heeft geen wijf:In Ste en doet hy niet dan Mans en Vrouwen tergen,En menigh lacht' er om, diens haeren staen te bergen.
Hier danst dat vrye volck van d' een' op d' ander tack,En is 't de Linden moe, het kiest een ander dack,Een dack van Elsen-loof, reis-mantel van die Linden,Die s' in haer' eerste jeughd beschermden voor de winden,Beschutten voor Noord-Oost, behoedden voor Noord-West,En doen noch dagelicks daertoe haer niewe best.
Heilsaemen Elsen-rack, wie soud' u konnen derven?Ghy doet ons vreughd en baet in leven en in sterven;Uw leven streekt voor muer, met een, en voor tapijt:Uw leven geeft ons warmt, en koelte, naer den tijd,En altijd louwe warmt en altijd stil verkoelen;Uw' doode beenderen verquicken ons gevoelen,Als 't IJs en Sneew verdooft; het is een meerder goed,Gestorven goed te doen' dan menigh mensche doet.Maer branden is te wreed voor sulcken dienst van leven:Daer is een' minder' pijn, die u niew leven gevenOf 't oude lengen kan: ghy leent uw' lieven romp,Daer Schip en goet aen hangt, tot booren van een' pomp.Van kokers onder aerd, daer wateren door sluysen,Spijt Roomens Metselwerck, en Brussels loode buysen,Daer Klinckaert, en Arduyn, en Koper moet vergaen,Daer stadigh lappen is en niew verboeten[113] aen;Daer overleeft uw lijf, en daer ontsterft uw sterven,En daer gerieft ghy kind, kinds kinderen, en erven;In 't water stond uw' wiegh, uw' dood-kist light in 't vocht;Daer duyckt ghy, en ontgaet de schennis van de locht:Onsterffelicker lof verdienen noch uw' stoven;Onsterffelicker penn', dan dese, maghse loven;Mijn' uytspraeck schiet te kort, wanneer ick oversla,Wat winst is door verlies, wat voordeel is door scha.D' ondanckbaer Eicken stamm' en laet sich maer eens houwen:U kan ick hondert mael behouwen en behouwen:Behouwen? dat 's niet al, ghy levert goed voor quaed,Ghy voedt die u verdoet, ghy segent die u slaet,En, die de vreughd wil sien van dikwils niewe telgen,En neem' niet als de moeyt van wreed zijn en verdelgen;'t Onthoofden geeft de winst: waer is dat noch gehoort?Meer kinders dienen my, hoe ick meer ouders moord!
De wand van mijn Voorhout, of van mijn' twee Voorhouten,Is noch maer half voldaen: maer u verveelt mijn kouten,Niews-gierigh Wandelaer: soo swijgh ick van het groenVan Haegh en Meyen-Boeck[114], die hier de plichten doenVan Wallen hoogh en dicht, van vriendelicke mueren,Die my het vry gesicht bepalen van mijn' bueren,Die Maertje Knelis oogh onthouden uyt mijn' grond,Als offer tusschen ons een' steenen heiningh stond.Verganckelicke kalck en kon my maer bevrijden;Dit eewige kan bey: bevrijden en verblijden;In een woort segh ick 't al; 't is 't oorbaerlickste schut,Dat schoon en dienstigh is, en aengenaem en nut.
Nu rechts of slinghs gewent; of quellen u de bochten,Die dese wereld laeckt, en d' oude tijden sochten?Leght beider redenen in d' een' en d' ander' schael;Wy hebben veel gelijcks, maer min als altemael.Een' lange ry Voorhouts te samen te sien krimpenEn sluyten tot een punt, gelijck des Backers timpen,Verheught des Kijckers oogh, al waer het noch soo dom,En in de red'lickheit gaet alle recht voor krom:Maer 't kromm' heeft oock sijn' deughd, en 't buygen van de stegen,Ontwalght den Wandelaer van al te lange wegen;Of, sijnse wat te kort, de kromte maektse langh,En, soo de plaets gebreeckt, de konst is in 't verlanghHet een is prijsens waerd, het ander niet te laken;Elck een voldoet sijn smaeck, elck een versnipt sijn lakenNaer eigen welgeval: eens was 't een spitsche schoen,Nu kan een' platte leest, en anders geen, voldoen.Eens was de broeck soo smal, als mag're menschendyen,Nu zij 't soo goed als 't wil, de mode wil 't niet lyen;En 't zij dan spits, of rond, of langh, of ruym, of smal,Elck weet sijn' verwe voor sijn kostelicke mal[115].De gril rolt als de Tijd: wil yemand Rechter wesen,Het vonnis, ben ick wijs, en sal men hier niet lesen:'t Zijn smaken, en die staen den vryen mensche vry:Laet niemant oordeelen van 's naesten leckerny:De rechte Dreef is recht, de kromm' heeft oock haer voordeel:Sus doen, soo laten doen, is 't veilighst, in mijn oordeel;En die den minsten haet soeckt in de meeste rust,Vergunn' aen yeder een sijn' onbesproken lust.
In 't praten vind ick ons het hoeckjen om gekropenDie naer 't Langh Achterom het Korte[116] door wil loopen.Is niet verr' van de Merckt: soo gaet het hier in 't groen:Maer die gelijckenis en kan my niet voldoen:De Boomen passen best tot voorbeeld van de Boomen:Denckt, dat wy 't schoon Voorhout ten einde zijn gekomen:Nu volgt de Kneuterdijck, en stracks de Plaets daer aen:Daer heb ick 't, Hagenaer, en treckt het u niet aen;Noch stoff' ick om den prijs: Ghy levert niets als LindenNaer Linden op de ry: hier is wat niews te vinden,In 't niewe Pad niew Blad; Verandering verheught,En al dat sterf'lick is kan walgen aen de vreughdDie evenstadigh is: De vriendelickste toonenVervelen op den duer: het oor rust op 't verschoonen,En alle lid begeeft, dat niet verpoost en werdt;Veel soets vergalt sich; jae, langh kittelen wordt smert.Noch is ons oogh het viest en keurighst aller leden:'t Wil wisselen, of 't kreunt, ja, van bevallickheden;En die de reden soeckt van sijn' beweeghlickheid,Sal vinden, datse daer, en naulicks elders leit.
De niew' bevallickheit, daer 't hier me staet te vleyen,Is 't lieve loover-groen van suyver' Esschen Meyen.Daer valt min schaduws af dan m'onder Linden siet:Maer schaduwen zijn wind, of schaduwen zijn niet:Het lichaem maeckt den man, de stammen zijn de Boomen:Als 't op de waer aenkomt, voldoet men met geen droomen:Stae by, taey' Esschen waer! De waerde van uw trouwVerdiende wel wat roems, dat hier staen proncken souw;Maer is de Vred' in 't land, ick wilse niet verstooren;Ter Hellen met den krijgh; 'k magh van geen' Piecken hooren,Die dunne Boomen, met een vinnigh ijsren blad!Als 't aen mijn vonnis stond, hy sat noch op een rad,Die d' eerste Esschen stam tot sulcken grouwel kliefde,En menschen raserny met wapenen geriefde.Blijft Boomen tot der dood, plantsoenen van mijn hand:En, soo u Ouderdom, nae' menigh jaer, ontplant,Leent liever uw gebeent voor Pijlen en voor Bogen,En wordt voor tijd-verdrijf geschoten en getogen,Dan dat ghy menschen-vleesch soudt scheuren met geweld,En trecken uyt het groen in een rood bloedigh veld.'t Is langh genoegh gedolt in tweemael veertigh jaren[117],Om eens den Esschen tack tot Bijl en Ploegh te sparen.Laet noyt de Son op gaen, God Vader, en God Soon,God Geest, dry-eenigh God! die ons den ouden toon,Den on-toon, valsch geluyd van Trommelen en Fluyten,Van niews opheffen sie van binnen of van buyten;Laet Dijn' geterghde wraeck versaedt zijn in 't verderfVan ons geburigh volck[118], daer nu Dijn heiligh erf,Dijn' Kercke light versmoort en in haer bloed versopen,Haer Konincklicke bloed, en buyten hulp en hopen,En buyten trouw en troost voor eewigh schijnt ontdaen,'t En zij ghy met de boos' eens in 't gericht wilt gaen.
Daer was ick over Zee: afgrijsen doet my keeren,Van daer een eenigh Heer gesplist is in veel' Heeren,Van daer een' Kroon, een' Kroon, en noch een' Kroon[119] verrastOp hoofden is geraeckt, daer op sy niet en past.
Hoe soet is 't in mijn Laen te komen uyt die stancken!Wat hebben wy met ernst den Hemel te bedancken,Voor 't sachte spiegelen aen volckeren, diens quaedHet onse schier—niet schier, maer verr' te boven gaet!'k Heb met den Esch gedaen, Esch-doornen, schooner troncken,Ghy mooght niet ongemelt mijn' Vierhoeck om staen proncken.(Dit 's 't Merckt-veld, of de Plaets, naest aen 't Kort Achterom,Of aen mijn Kneuterdijck) ick heet my wellekom,En, vrienden, u met een, die met mijn' trage tredenTot op dit groene Ruym geduldigh zijt geschreden.Leent noch wat lijdsaemheids eer dat wy verder gaen,'t Is mogelick de pijn wat waerdigh stil te staen.My dunckt het is een Plein: een Pleintje sult ghy 't noemen:Maer, daer de waerheit spreeckt, en schroom ick niet te roemen.Denckt aen het hoogh gebouw van balcken, verr' gebrocht[120],Dat geen vervuyl en kent van Spinnewebs gedrocht:Denckt aen het trots gewelf van Hollands oude Heeren,Daer dusend menschen daeghs en dusend in verkeeren,Daer dack, en muren toe, gekropt zijn met den prachtVan Spaensche Vendelen by Wilhelm t'huys gebracht,By Maurits menighmael, by Frederick om 't beste,By Wilhelm ander mael: (God geve niet voor 't leste:Soo 't oyt gebeurde dat de leste van dien stamDen toom van 's Vaderlands bestier te stade quam)Daer eens het bloedigh jock geschopt en afgesworen,En uyt de slaverny de Vryheit is geboren;Daer laest der pijlen knoop, die op het slippen stond,Van niews versekert is in broederlick verbond,'t En is geen Kamertjen: 't magh wel een' Kamer heeten:'t En magh geen' Kamer zijn: een' Sael is 't, die wy wetenDat by de grootste staet; een vloer, daer menigh voetDen anderen doorwert en geen belet en doet.
Maer, brenght de Maet-ry voort, 'k sal 't tot een vloertje maken,Een Vloertje tot mijn Plein: nu schijnen 't stijve kaken;Stracks sullen 't slappe zijn; wat zijn thien roeden vlacksOp vier of vijf in 't kruys? veel, seght ghy, onder dacks:'t Is seker en bekent: maer dobbelt doet veel schelen,En dobbel is de[121] vloer, en tweemael hier de deelenVan gins het breed en 't lang; Siet vry mijn Pleintjen aen:Daer ghy staet, souden pas twee Hoofsche Saelen staen;Maer 't schijnt niet. Dat 's soo waer, dat ick, die 't hoor te weten,Mijn selven menighmael de mis-maet heb verweten,Mijn' oogen menighmael in 't ongelijck gestelt;Tot dat ick 't wiss' en 't waer van niews had overtelt,En 't vonnis tegens mijn steegh onverstand gestreken.Doe 't waer was en waer bleef, bestond ick, de gebrekenVan 's menschen oordeel ('k meen sijn oogh-deel) aen te gaen,En, dool ick nu noch niet, soo hebb ick 't doe[122] verstaen.
Dit Plein is, als ick sey, twee Saelen; maer twee SaelenMet eene kapp' bedeckt; en die kapp' doet ons dwalen:Die kapp' is 't halve rond des Hemels, dat wy sien;En tegens sulcken kapp' wat is dit Plein? misschienEen punt, in duysenden van punten doorgesneden.Doe pleitt' ick tegens my, doe vraeghden ick mijn Reden:Is 't wonder, dat het krimpt en klein wordt in ons oogh?Is 't wel een stuckjen van een pees tot sulcken boogh?Langhs die leer klom ick op tot boven all' de buyen,Die 't Zuyden tegens 't Noord,'t Oost tegens 't Westen ruyenBy dagelicks krackeel: van daer tot by de Maen,Van daer verby de Son, tot daer de Sterren staen,Van daer tot daer Gods man[123] sijn' heilige gedachten,Sijn Lichaam, of sijn' Geest (hy kon 't niet seggen) brachtenTen derden Hemel in; en 'k was mijn Pleintje quijt,Als of 't 'er niet en waer. Doe viel ick aen 't verwijtVan 's werelds ydelheit, en, seid ick, sotte menschen,Besteedt men daer beneen dat sorgen en dat wenschen,Dat eewigh tommelen aen sulcken niet met al?Is heel de werelds kloot niet meer als sulcken bal?Is 't sulcken balletje? en, als wy 't al besaten,Met al den Mieren-nest van Kroonen en van Staten,Waer 't wel een Datje by het onuytspreeckbaer Dit,Waer 't wel besittens waerd by wat men hier besit?Mijn' ziel was soo vernoeght in 't geestigh ommeroerenVan al haer binnenste, en 't heilige vervoerenVerwerdden haer soo soet in 't dencken wat sy docht,Dat ickse pijnelick van boven neder brocht:My dacht sy futselden, en hare lusten sprakenVan Tabernakelen omhoogh te mogen maken:Soo wel was 't daerse was, en daerse gingh soo slecht.
Nochtans hier is sy weer. Hoe raken wy te recht?Eschdoornen, leeft ghy noch? u liet ick hier beneden;U komt het einde toe van mijn' gebroken reden.Zijt ghy het wild geboomt daer 't mannetjen[124] in satOm God in 't vleesch te sien? Daer leeft wat in uw bladDat Sycomorich lijckt; en 't heeft de soete luyden,Die, langh in d' aerd verrot, noch leven in haer' kruyden,Doen seggen: ja en neen; en 't hanght noch in den strijd,Dien ick niet scheiden sal: ick neem u soo ghy zijt,Of als m' u hebben wil, of als ick u kan vinden:Half Moerbey en half Vijgh, half Wijnranck en half Linden,Al soo m' u doopen wil, mits ghy voor slaven streckt,En mijn hoofd met het uw, als Parasollen, deckt.
't Is aengenamen dienst, soo langh uw' kruynen duren;Maer dat 's half-jarigh werck: Dat weten uw' geburen,Mijn' bruyne Mannetjens, die tusschen beiden opBy el voor el in 't jaer haer' nemmer grijsen kopTen Hemel spoedigen, om Somer-Sonn' te blinden,En 't plein te decken voor de schrale winter-winden.'k Verpraet my: 't is oud Hout, en hondert jaer in staet[125]Van breede schaduwen, en die van verre staetVerneemt van Nootdorp af het vierkant Bosch van Masten;En die 't van bijds[126] geniet (u meen ick, lieve Gasten,Die Coets en Peerden hier of voor de koude berght,Of voor de spitse Mugg', die warme Henghsten terght)Prijst de voorsichtigheid van Hofwijcks dooden stichterDie 't ongemack bevroedd' en maeckten 't Beesten lichter,En menschen aengenaem, gelijck is alle pijn,Die onsen naesten smert, en daer wy vry af zijn.
Mijn Wandelaer is moe: ick kan 't hem niet verwijten:Wie soud' sijn lijdsaemheit in 't einde niet verslijtenOp soo veel wild geklaps? maer 't sal haest beter zijn:Tot noch toe voed ick hem met Peper en Asijn,Tot allerley Salaet van smaeckeloose bladen:Hier neffens light een Bosch dat beter is geladen;Een dat de keel toe lacht; een' Keucken-wildernis,Daer 't fruyt geschotelt staet en maer te grijpen is.Komt binnen, Heer en Vrouw; maer, Meid en Knecht, staet uyt, enLackeyen, weest gegroet, en, Pages, wandelt buyten:Voor sulcke Kijckers zijn de sporten van dit Heck,Voor sulcke most mijn' Bors aen 't kostelick besteck,Dat desen Boomgaert sloot in vijverlicke Grachten.
Een woord voor duysenden: al die maer met gedachtenMijn' sinlickheden rooft, is hier soo willekomAls hamer-slagen op een' Porceleine kom.
Nochtans is 't open Hof in dese vier Saletten;Maer moet ick Heer en Knecht gelijck aen tafel setten?Plant ick voor groot en klein? Ey, jongh volck, neempt mijn geld,En snoept den Merckt-korf uyt, en doet hier geen geweld.Geweld is, achterbacx den Landheer af te halen,Dat weinigh stuyvertjens met niemands leed betalen,Daer 't naer den kooper wacht: Hier kan mijn soet verwachtVan menigh jaer gequeecks, onwetend, ongeacht,'t Gestolen beetjen zijn van die maer lust te snoeyen:Hier kan de dertelheit den teeren tack in 't bloeyenSoo ternen[127] dat hy bloed', en niet en bloey van 't jaer.
Maer 'k wenschte, dat soo sterft noch ongeboren waer,Eer dat ick om een leur[128] van Appelen of PeerenHet vriendelick onthael van vreemden most ontbeeren,En sien suer eer ick 't wist. Neen, vrienden, wie ghy zijt,Die my een deel vergunt van uw' verloren tijd,En komt van uyt Den Haegh tot binnen dese hagen,Gevolght of ongevolght; ick stel 't aen uw behagen,De sleutel van mijn hert is die van desen thuyn;Daer is een' vrye Jacht oock in 't verpachte Duyn:Magh de gebroodde knecht sijns Meesters plaets bewaren,Ick gun u met de vreughd de vrucht der volle jaeren;Pluckt en doet plucken, schudt en laet u schudden, raeptEn laet u raepen: denckt, de Land-heer sit en slaept;'t Is buyt al wat u lust: spaert maer de teere telgen;'t Ooft is ten besten, 't hout en kan men niet verswelgen;Die 't Capitael behoudt, sorght voor den Interest:Die blijft u op mijn gunst voor 't naeste jaer gevest.
Doctoren van den Haegh, 't zij t' uwer baet gesproken:Send ick u Siecken t'huys, ick houw my niet gewroken;My is geen leed geschiet, dat wrekens waerdigh zij:Is 't mergen moghelick, Rhabarbertje, stae by,En Sene, windigh blad, en Mann' en Tamarinden,En Aloe, die 't al kont drijven en ontbinden,De schuld is buyten my; ick ben maer Waerd geweest,Dien 't minst van allen past:dit schaedtofdat geneest.'k Heb vry gelagh gegunt, 'k heb mildelick gegeven,En laeten nemen: maer van giften, die vergeven,En draecht mijn acker geen: het schielick witte-broodDat naer den Duyvel heet[129], en altemet eens doodt,En altijdt geckt en lockt, en wijse luy doet duchten,Schaff ick geen vyanden indien uw' siecken suchten,Sy wijten 't niemand als haer' ongebonden keel,En 't lieve misverstand, dat Kostelick Te Veel,Dat gulde letteren tot uwent mosten eeren;Raeckt dat ter wereld uyt, seght goeden nacht, mijn' Heeren,Aen Boeck, en Apotheeck, aen Croes, en Recipe.
Maer 't ambacht lijdt geen' last; de Duyvel lacht' er me:Van Adams Boomgaerd af tot die wy heden pooten,Zijn onse keelen maer bedrieghelicke gooten,Verraders van ons Lijf en onse Zielen toe.Och! of[130] sy lachen kost, die weelderige koe,Die ginder in 't vol-op van Hollands beste weidenGenoegh en overdaed soo wijs'lick weet te scheiden;Wat maeckte sy geschals, wat sprack sy met genucht,Dat, die haer Meester is, sijn selven niet en tucht,Dat die de wetten maeckt en roemt alleen op Reden,Geen' eigen wet en weet voor 't minste sijner leden,Geen' buyck-, geen' mondjes-maet, dat Beesten Menschen zijnEn menschen meestendeel maer redelick in schijn!
Wat light my aen de moeyt' van 't pleiten voor de Beesten?'t Stuck valt my wat te swaer; ick schenck het sterker' geesten;Want, wat de keel belanght, en 't leckere verdriet,'t Zij roemeloos geseght, de Sond' en raeckt my niet.Danck hebbe Die my gaf mijn selven te vermannen,En tegens 't sot geweld van Mond-lust in te spannen:Ick ben niet smaeckeloos, noch mijn gehemelt steen:Maer 't is mijn Hemel niet: mijn' tongh en is geen been;Sy voelt; en ick voel oock, hoe langh sy dient te voelen,Hoe veel, en hoe veel niet: verdrincken is geen spoelen;Daer hoort maer drincken toe; dat weet ick, en wat meer;Gelijck het spoelen koelt, soo doet verdrincken seer:Al dat ick draghen kan, en schroom ick niet te laden:Maer dat ick niet en kan, het minste Meer, kan schaden:Als 't vat maer vol en is, soo drijft het, of het stond;Soo haest als 't overloopt, soo moet het naer den grond:Dat doet de letste drop: wat doen dan duysend droppenNaer 't vat aen 't sincken is? let, sponsien, let, soppen,Let, drinckers, die te bedd', gelijck te gronde, gaet;En, daer ick wesen wouw, let, Snoepers sonder maet,Wat dat uw' Maegh gewelds van Tongh en Keel moet lijden,Van overswelgens meer als Beestelick verblijden.
Een gierige Portier magh aen de deure staen,De deur van 't Kamer-spel, en laeten binnen gaenAl wat 'er wesen wil: in 't ende moet hy hoorenDat over-val benauwt; dan moet het of van voren,Of weer van achter uyt, dat meer is dan de SaelKan swelgen met gemack. Ick spreeck geen' duyster' tael;De saecke self spreeckt Duytsch: wie ooren heeft, kan hooren;Wy sien wat ons gebeurt van achteren, van voren,(Daer moet geen doeckjen om) van ond'ren, met verlof,Van boven rauw en rot, en geel, en groen, en grof,En al om eens Portiers verraderlick onthaelenVan al dat binnen wil, en eindelick de SaelenVan Maegh en Buyck en Darm doet bersten van Colijck,En, voor het beste loon, maeckt van een Lijf een lijck.
Nu, Snoeyers, 't staet u vry; ghy mooght wel binnen komen;Maer, weest' er op bedacht, de dood is in de Boomen;Dan 't leven isser oock. Siet ghy die peersche Pruym,Die ongefoolde[131] Maeghd van vinger en van duym,Dien Appel, goud op groen, die wonderlicke Bessen,Die Kerssen, uyterlick als roode wijn in flessen,Noch beter in haer lijf; die Peer, met haer geslacht,Door menigh overspel tot soo veel keurs gebracht?Het lacht al, dat men 't siet (men schijnt het schier te hooren,En soo waer 't Spreeck-woord valsch: de Buyck en heeft geen' ooren)Maer 't lacht vol Aloes[132], voor die sich selfs verraedt,En niet en onderscheidt versot zijn, van versaedt.
Ghy zijt versaedt, en meer, van dit langhwijligh preken;Maer, hoort het tot de lijst van kribbige gebreken,Uyt dingetjens van niet, uyt ongeachte stoff',Te suygen 's schepsels nut, te tuygen 's Scheppers lof;Ick ken[133] de volle schuld, en wilse niet verbloemen:'k Maeck geeren yet van niet, en distelen tot Bloemen.
Al wien het lust met my, de Bloemen gae te slaen,Begeve sich op zy, daer al des' Mannen staen('k Segh niet meer Mannetjens; dat voeghd' haer' jonge jaren),Mast-boomen, dick en steil, die met haer' bruyne parenDe cingels van mijn' Thuyn omcingelen met pracht,En maeckender by naest van Middagh Midder-nacht;D' Atheensche Galery, daer Roomen selfs gingh halenDe wandelende less' van wetenschap en talen,Moet swichten voor dit pad, voor deser paden groen.
Komt, wijse Wandelaers, hier heb ick u van doen:Laet Vrouw en Kinderen de voose vreughd der vruchtenGenieten voor haer deel, en naderhand besuchten;Wy sullen Mond en Tongh besteden aen wat meer,Aen vrucht, daer van den beet tot beter voedsel keer'.
Het gemelick[134] verhael van Staetsche vodderyen,Van Werelds werringen en meen ick niet te lyen(Die wetten schrijv' ick voor), ick bann den heelen Haegh,Met al sijn achter-klapp, ick bann de vuyle plaeghVan loose pleitery, ick bann d' onstuymighedenVan overheerigh[135] volck in ongeruste Steden,Den nieuwen overgangh. Ick bann het bits vermaenVan Kercken-spertelingh: Staet uyt, Arminiaen,Die op den Gomarist uw' tanden meent te slijpen;En staet uyt, Gomarist, die desen meent te grijpenEn krabben d' oude roov' van 't seer van Achtien[136] op:All' die u sulcken gal voelt steken in den krop,Ick bid u, staet van verr, en laet de vuyle luchtenVan sulcke poelen hier d' onnoosele geruchtenVan beter onderhout niet smetten met verdriet:Vergalt ons' eenigheit met sulcken Alssem niet.In 't drucke van den Haegh verdragen wy 't by tijden,En dragen met geduld al dat men daer moet lijden,En staen ons' poos te roer, en vinden in 't krackeel,Wel tegens heugh en meugh, ons ongesochte deel;En sien ons niewen haet voor ouden dienst bestellen,En met gerockten vloeck voor vrome meeningh quellen:Hier zijn w' op Hofwijck, schouw[137] van al dat Hooft en Haeght,En al dien onvre lust, en dien de vre mishaeght,Mishaeght ons broederschap, die sonder Eeck en AlssemNaer Waerheit en niet meer, der Zielen eigen Balsem,Door soete wegen spoort, en houdt geen ondersoeckHaer moeyte waerder dan Gods een en ander Boeck.
In 't een en 't ander Boeck zijn een' en ander' BladenVoor onser oogen mist met duysterheit geladen:De Waerheit isser in, dat 's klaerheit sonder vleck;D' onklaerheit is alleen der Leseren gebreck;Die dat den Schrijver wijt, doet even als de blinden,Die midden op den dagh den middagh niet en vinden,En keuren hem voor nacht, omdat haer alles swertIn haer onkunde dunckt, en 't witt' onthouden werdt.Al 't noodige nochtans is klaer, voor alle Vromen,Als middagh: uytgeseght[138], de moedwil onser droomen;Den Leser, die sich minst in sulcke droomen voedt,Gedijdt ontwijffelick het noodige tot goed.
Maer deser redens toom en zijn wy niet soo machtigh,Of hy ontslipt ons wel: soo dat ons klaer, klaerachtigg,En waer, waerachtigh werdt: en dan volght meer en min,Naer meer en min verlaets op 't soet van eigen sin:Soo komen wy somtijds van sinnen wat te schillen[139],Soo dat' er twee Zuyd-west, twee and're West aen willen;Maer 't scheel en maeckt geen' twist: ick haet mijn' broeder niet,Om dat ick liever groen, hy liever purper siet:'t En is geen Menschen werck; 't zijn stege beest'lickheden.Eens anders met geweld te binden aen mijn reden,En maken plotselick een vyand van een' vrind,Om dat hy sijn Geloof in 't mijne niet en vindt,Om dat hy met en voelt dat ick meen wel te voelen.Laegh dat vuyl over boord, wat waerder min te woelen,Wat waerder min gespoocks, wat waerder min gedruys,Wat waerd' er koele kalmt' in Kerck, in Huys en kluys!
Om alles in een woord van kort beslagh te knoopen:Vind ick mijn' even-mensch het toe-pad mis te loopen,Den Bywegh in te slaen; of sien ick hem verlocktVan spijse, daer de dood een' tand heeft in gebrockt;Wat maeck ick voor gebaer? ontstel ick my van buyten,Ontsteeck ick mijn gemoed, werp ick dien Man met kluyten,Schend ick hem met verwijt, wensch ick hem erger quaedDan 't geen hy eten wil, dan daer hy henen gaet;Haet ick hem om sijn doen, vloeck ick hem om sijn dwaelen?Dat lij den Hemel niet! Ick tracht hem af te haelen,Ick toon hem sijn gevaer; ick wijs' hem 't beter padMet all' mijn' Redens macht: soo hy se niet en vat,Ick sucht hem droevigh naer, ick wensch hem beter oogen,Ick straff hem met niet meer als broederlick medoogen,Ick doe hem wat ick wouw, dat my gebeuren kond',Wanneer een Broeder my een stal-licht[140] volgen vond;God roep ick tot sijn' hulp; God, die my heeft bevolen,Mijn' vyand wel te doen: want selver soud' ick dolenEn in den doncker gaen, gund' ick mijn' naesten quaed,En sultte zijn ellend met Christeloosen haet.
Wie deert Gods erfdeel niet, wie treurt niet om de Joden,Het heilige geslacht, dat haeren Heiland doodden?Wie deert de blindheit niet van 's werelds grootste deel,Dat Hel en Duyvels macht noch hebben by de keel?Wie kan de Christenen besien en niet beschreyen,Die door Roomsch misverstand van Sion zijn gescheyen,En willen scheppers zijn des Scheppers die haer schiep,En willen noch voldoen 't geen hy van 't Kruys af riep,By Hem te zijn voldaen, en doen Hem stadigh sterven,Die ons door eene dood het leven heeft doen erven;'t Zijn blinde grouwelen, onnoosel mis-verstand:God weer'se meer en meer van u, mijn Vaderland,God kome noch eens af, en geessel' hier benedenNoch eens die koopers uyt Sijn' huysen der gebeden:Het schijnt geen Menschen werck, wy zijn der moeyte moe,Der vruchteloose moeyt'; daer hoort mirakel toe.Maer eer 't mirakel kom' (Hy weet sijn' goede tijden)Wat zijn ons' plichten meer als treurigh medelijden?Wat zijn ons' wapenen, als bidden om dien dagh,Die eens de heele Kudd' in een koy brengen magh?Dat bidden is mijn haet, mijn vloeck, beminde blinden,Dat sult ghy in mijn' wraeck, in plaets van mutsaerd, vinden,Dat Christelicke yver, in plaets van rad en galgh,Daer van ick even soo als van uw' misdaed walgh.
Dit 's uyt het Boeck gepraet, dat God heeft willen spaerenTot onser zielen licht, van doe wy niet en waren.Het ander light' er by: het Boeck van alle dingh,Van alles dat hy eens in 't groote Rond bevingh,Het wonderlicke Boeck van sijn' ses wercke-dagen.Wat seght ghy, Wandelaer? indien 't u kan behagen,Wy gaen van blad tot blad, van daer de Son begint,Tot daer sy slaepen gaet, en laet de wereld blind:Wy weten wonderen uyt dit Boeck te vertellen:Al zijn de Sterren veel', wy wetense te tellen,Te passen op een' mijl: al loopt de losse MaenDan blootshoofds, dan gehult, dan met een masker aen,Al duyckt sy voor ons oogh, sy kan ons niet ontslippen;Wy weten wat sy meent met plecken en met tippen,Met ringen, en met geen'; wy weten wat haer schort,Wanneerse somtijds Goud en somtijds Silver wordt:Al krimpt de dageraed van 't Ooster-punt naer 't Zuyen,Wy weten waer 't hem lieght: al pruylt de Locht met buyen,Al huylt sy gins en weer, al stelts' haer self in vlam,Al rommelts', of 't blauw dack van boven neder quam,Al schreitse weer daer op, en lescht haer' eigen' vieren,Al lachtse datelick met Kruyden en met Dieren,Dien haer' gestaltenis tot lust en onlust wendt;Van al dat Uerwerck zijn de veeren ons bekendEn rad en ronsselen, en ketingen en snecken:De Mist en mist ons niet, noch wat hem kan verwecken;De Dauw is niet soo fijn, wy 'n sien hem drop voor drop,De Zee is niet soo diep, wy 'n keuren op end' op[141]Wat van haer maecksel is, en waerse 't Sout van daen heeft,Wat datse van de Son, wat datse van de Maen heeft,Hoe datse groent en grauwt, hoe dat haer volle plasGedurigh voller loopt en houdt sijn Water-pas,Wat Ebb' en Vloed beduydt, wat wetten haer bepaelen,Hoe verr' men Westwaert uyt haer voor-stroom moet gaen halen;Om Oostwaert aen te gaen, hoe verr de Naelde wraeckt,Wat datse somtijds staend' en somtijds gaende maeckt:Wat dat den Aerd-kloot steunt in 't middelpunt van allen,Waerom hy vlot en vast kan drijven, en niet vallen;Wat in sijn ingewand het mindere metaelEn 't meerdere verweckt; hoe dat doorschijnigh stael,Die steege[142] Diamant, die bloedige Robijnen,Als sterren onder aerd, in 't Oosten veel verschijnen,In 't Westen nemmermeer: hoe d'Oester is van aerd,Die puyck van Peerelen, maer noyt gesond en baert:Waer van 't geboomte groent, waer langs en door wat mondenSijn blaneke voedsel komt uyt sware swarte gronden:Hoe 't in de tacken rijst, hoe 't in de bladen stuyt,Hoe 't in den Somer werckt, en scheidt' er 's Winters uyt:Wat Gouwe stincken doet, wat Roosen wel doet rieckenWat Kraeyen swarte geeft, wat Swaenen witte wiecken;Wat eyeren bevrucht, wat Wasch en Honigh scheelt,Hoe 't by de slechte[143] Bye verstandigh werdt verdeelt;Hoe beesten beesten zijn, en besigen haer' leden,En stieren haer beleid bynaest met onse seden:Hoe 't allerwonderlickst der wonderen, de Mensch,Van Menschen werdt geteelt met min schier als een' wensch;Wat Ziel, wat Lichaem is, en hoe sy konnen paeren;Hoe 't Vier in 't herte komt, hoe 't Silver in de haeren,Hoe 't Bloed de schaemte meldt, hoe 't Oogh van verre voelt,Hoe al het sichtbaere, dat door den and'ren woelt,Geschift werdt sonder moeyt, en sonder konst gescheiden:Hoe Neus en Mond alleen, en Ooren met haer beiden,Gelijcke plichten doen; wat Lippen tot de Spraeck,Wat Tongh en Tanden doen tot beide, Spraeck en Smaeck,En in wat bochten die de dese moet ontmoeten:Hoe 't Hoofd gehoorsaemt werdt van Handen en van Voeten,Niet met de moeyte die een Heer neemt als hy wenckt,En doet sijn' Dienaer gaen, maer even als 't maer denckt:Hoe 't Bloed schift van sijn' Wey, hoe 't Melck wordt in de BorstenHoe 't elders Vel en Vleesch, en elders harde korstenVan Knor[144] en Beenen werdt: hoe 't in de Keucken gaet,Ontfangster in 't gemeen van alle goed en quaed,De Maegh, verkrachte Maeghd van onse gulsigheden:Wie Koek is, wie Kocks maet, wie Onder-koek met redenGenoemt werdt, geele Gal, of roode Levers warmt;Waer toe den ommeloop van kronckeligh Gedarmt,Waer toe de viese Milt, waer toe de luchte LongenHaer op en neder dient; waerom de Meid geen Jongen,De beste slagh, en viel; waerom—Dit langh waeromVerveelt u overlangh: 't is reden dat ick komDaer ick 't Boeck opende; dit Boeck; dit Boeck der Boecken,Is soo vol ondersoecks, soo vol van soete hoecken,Als Hofwijck bladeren aen Boom en kruyden telt:Ick heb wat veel geseght, maer niet-met-al vertelt,By al dat seghbaer is: Dit zijn de besigheden,Daer in wy Ziel en Lijf vermaken en vertreden:Dit 's 't veld van onsen strijd, maer strijd van vreedsaemheit,Daer yeder op sijn' beurt sijn' stille meeningh seit,En luystert naer sijn' vriend, en laet sich onderrechten,En heet verliesen winst, wanneer hy valt in 't vechten,En wijs in 't vallen werdt. Ver is het strack gemoed,Dat steegh en ketterlick de waerheit tegen wroet,En liever dolen wil, en dollen wil, dan wijcken,En liever Schip en goed verhoetelen, dan strijcken;Het Hofwijcks Spreeckwoord seght, en alom is het waer,Dat seven oogen veel, maer min sien als vier paar.
Dit 's woord en weder-woord van Waerd en waerde gasten,Die hier mijn eenigheit op 't onvoorsiens verrasten,Of veel en veel genoyt verschijnen in mijn' Hof,En vallender op 't fruyt, het fruyt der buycken, ofHet fruyt der Boecken: fruyt, dat niet en kan verrotten,Fruyt dat den Maeyeman[145], schuld-eischer van de Sotten,Sijn maenen niet en vreest. Besit ick my alleen,Geheel en onverdeelt, en word ick moe getreenEn molewijs[146] gestapt in 't rond, in 't langh, in 't kruys-pad;Of seght my nat of kouw, 't waer oorbaer dat ick t' huys trad;Ick tree wel in vier treen en in vier huysen thuys:Vier huyskens over hoecks, en elck een' groene kluys,Daerin sich kluysenaers gekluystert konden wenschen,Belocken my om 't seerst, en spreken schier als Menschen:"Komt", roept' er een, "tot my", en 't andere: "tot my",'t Zij dat het deses tael, of ghenes Echo zij:En ick hangh tusschen vier, als Mahomet sijn' beenenIn 't even staegh geweld van vier versierde steenen!
In 't einde deel ick 't scheel, en vraege Sonn en Wind,Waer ick best sitten sal gedoken en geblindt,Geblindt en ongesien: meest winnen 't twee van vieren,Die neffens 't groote spoor mijn Hofwijckjen vercieren,En doen den vreemdelingh in 't rijden en in 't gaenUytroepen: "'t Is daer moy, en 't staet' er my wel aen".Daer schuyl ick in de Klimm' en in de Memme-bloemen[147];Daer hoor ick my met lust dan prijsen, dan verdoemen;Daer duyck ick achter my, gelijck de Schilder sat,Die achter 't Tafereel der Kijckers dit en datBeluysterd' en beloegh[148]; daer ligh ick, als gestorven,En hoor, als naer mijn dood: "Wat is daer gronds bedorven,En klaere kley gespilt, om overdaed van lust!"Daer hoor ick tegen aen: "Wel zij hem waer hy rust,Den Planter, die den poel van eertijds wilde weyenVercierde met de pluym van altijds groene meyen,En dorst een hoeckjen erfs besteden aen sijn' vreughd,En keurde matelick verquisten voor een' deughd,En docht, het Goud en was in 't water niet geworpen,Dat streckte voor vermaeck van hem, en Stadt, en Dorpen".
Daer hoor ick, wat noch meer? of wat en hoor ick niet?Den Kermis-boer sijn geld, den Vryer sijn verdrietBeweenen aen de Meid, die niet en schijnt te hooren.Moy Meisjen, siet rondom, de Boomen hebben ooren:Ick hebb' het Voorburghs-bier sien sieden in uw' borst,En over 't Minne-vier een' and'ren niewen dorstOntsteken in uw hert; ick hebb' u Kees sien douwen,Sien foolen mond aen mond, ick hebb' den besten Bouwen,Den niewen Schorteldoeck sien wringen tot een slet,En hebje 't Klaes verboon, Kees hebje 't niet belet:"Trijn", seid' hy, "trouwe Trijn, wat heit het te beduyen?De kolen aen den haerd, de Middagh-Son in 't ZuyenZijn koeler dan de Sneew by 't vier daer ick in brand!Komt, soetert, eens voor al, waer is je rechter hand?Kom, nobele kersow[149], 't is by men ziel ter eeren,En om de werld in echt met suck slagh te vermeerenAs jouw moy bakkes is: Wat Duyvel schort'er an?Men Vaertje sagh'et gaern, je Mortje weeter van;Jen oom, Klaes Gerritse, seit meenighmael: wel, Keesje,Hoe maeckj'et mit men Nicht? gaet an; het wildste beesjeWordt metter tijd 'etemt; de Knijne worde mack,Het Nachtegaeltje neemt sen koytje voor een tack:Houdt jy maer voet by steck; de Meisjes moete suer sien;Dat sel wel overgaen: je selt noch sulcken tuer[150] sien;Trijn sel iens mit en wip ontdoyen, dat gaet vast;Soo voer ick mit men Pleun: wat had ick s' op epast,Eer 't ja-woord schuyven wouw! dan wouwse, maer se'n sou niet;Die molen liep rondom: dan souse, maer se 'n wou niet:In 't ende quam't er toe, als ick' er 't minst om docht:Soo benne w' entelick as lijm an ien erocht:Maer, as je weet, het lock en heit niet wille diene,Dat vleis van ongse vleis en bien van ongse bieneLiep speulen by de weght; en 't is met Pleun edaen,Wangt die niet meer en magh, die moet wel stille staen;Dan, dat waeyt jou in 't zeil; nouw heb ick woll' noch webbeNoch langd, noch weuninge, Trijn moet al 't hoopjen hebbe,En 't wordt je saem egunt: gaet an slechts, wat je meught,Je vrijt niet min als 't puyck van Delfland en sen jeughd.
Nouw mochje miene, kint, nou mochje grouwen, hartje,Dat ick je goetje vry, wangt dat is 't ouwe partjeVan 't volck te langdwort[151], jae, wel degelick in ste:Maer by kris en by kras (en daer 's gien jocke me),Je deed me gien spuls recht, wouw jy me dat op tijge:By gurcke, 't moet' er uyt, al mocht ick 't beter swijge,'k Heb me kley an me gat; dat weet me 't Hongslaerdijk,Te 's Gravensae in 't sangt, te Wateringh in 't slijck:En offer wat an schortt, ongs' Anne Jans, me Meutje,En doeter me niet toe; en Gerrit Oom, 't out reutje,Heit maer ien speul-kint t'huys, soo komt het al op mijn:'t Is soet te deelen, daer twie hangden miester zijn:Neen, liefste, 't aerdsche goet en hoef ick niet te soken:You Hemelse Parsoon, jouw monekje soet besproken,You kaeckjes as een roos, jouw ooghjes as en get[152],You borsjes, met verlof, daer ick men pinck op set(Stil, seyse, schaemje niet, Kees? houdtje hangde voorje,Nouw, Kees, hoe staeje soo?) wel nou dan, Troosje, hoorje,Die hebbe mijn jongh hart ontsteken en beklemt:Jae, 't sou niet overgaen, al stondje naeckt in 't hemt!
En benje 't boeren moe, en staetje 't melcke tegen,Ick weet raet tot 'en pluym, 'en mantel, en 'en degen;En voor jouw weet ick raet tot en geporste huyck,Of tot, hoe hiet ick 't oock? laet sien: 'en Haeghse pruyck,En swarte lap voor 't hooft, voor 't steke van de vliege,En bouwe met en hoep, om vroemoers te bedriegen,En schoentjes as men duym, soo kort niet, maer soo smal,En al 't goed dat de Vent van 't Kostelicke MalJ'ens heit eretorijckt (ick gis je kent wel lese,Of spelle O. N. on) en datter by moet wese;Ick weet raet tot en Krots[153], met spickers deur 'et leer,Als Gerr't van Velsens Ton, gehackelt, min noch meet:
Stae by, de bruyne Meer met ronde witte kolle;Twie meugew'er wel voen. Gut, Trijn, hoe souw'we rolle,'t Schavot[154] om, langhs de Plaets, de Vyver, en 't Voorhout,Deur al dat luye volck beslagen in fijn gout!'k Heb menigh Maenendagh men selver dood ekekeAn dat besuckt[155] gesleep: wel, seid ick, selleweke,Is dat het ploegen hier? geeft dat den Haegh de kost?Dan, docht ick, meugelick daer hebbent' er begost,Die 't niet te mackelick en wete te volende;Nou benne s'er an vast, nou meugense niet wende;Al gaet het by de wint. 'k Sagh 't sommigh' an der neus;En docht ick, Joffer, of men Vrouw, of enter-deus[156],Rijdt daerje rijdt, men gelt rijdt metje langhs de straete:Men haver was te goed om onbetaelt te laete:Voldoet men ceeltjes eerst, en rijdt dan je naers moe.Gut, trock ick na de Hal, en na den Backer toe,En na den Brouwer me, en veul meer fijne Borgers,(Ja borgers neffens mijn) jouw' schamele versorgers,En sonder die je sturft van honger en van kouw,'k Mien da'kker op mijn voys en klaechliet hoore souw.Wat duycker, dat 's gien kunst, sen hartje te verblyen,En, aster[157] niet en is, en Boer sen beurs te snye!—'t Woort wasser qualick uyt, ick tasten in men sack,Ick vond men Beurs elight: dan 't was klein ongemack,En Ducketon dry vier: al ken 't emens[158] niet deere,De Duyvel hael den Haeg, men wilt niet gaern ontbeere;—Neen, sei'ck soo by men selfs, in[159] 't lock wil, dat men TrijnMen echte wijfje word, en ick 'er man magh zijn,We hanghe me wel wat an sulvergoed en kraelen:Maer, lust ongs pracht of prael, we willen 't braef betaelen;En gingen w' iens te Bier, te kermis, of te mart,De witte[160] mosten uyt, of 't gingh noyt van men hart".
"Dat heb je wel", sey Trijn, "aers moste we niet leve,Dat ben ick niet ewent; wangt die wat heit te geve,Die macher wat op doen: Maer liever niet 'ehult,Dan dat ick op men kop sou dragen kap en schult".
Kees voelde, dat de Boom te met begon te kraecken;Met noch een houw twee dry kond hy ter aerde raecken.Daer hakten hy op aen, of 't in den snoeytijd waer;En, naer ick merken kon, daer wierd van twee een paer:D'een rechter hand quam voor, en d'ander liet haer vangen,En, als een' Lijster-bey, soo sagh Trijn om haer wangen:Al gaende, sagh ick wel, soo vielder veel te doen,En, naer 't van verre klonck, soo was 't een vrouwen-Soen.
Nu, Huyskens, soet vertreck, ghy zijt niet komen drijvenDaer ghy soo vierkant staet; 't heeft al van swaere schijvenMijn' lichte Bors ontlast, te werden soo ghy zijt:Maer voor een' sulcken deun schel ick u alles quijt.My docht Kees Adam was, en Trijn mocht Eva wesen,En 't Paradijs hier naest; soo vrijdense voor desenDe goe'luy van dien tijd, doe Waerheit onbevlecktMet rock, noch onderkeurs, noch hemd en was gedeckt,Maer gingh in Stadt gekleedt gelijck nu by de Boeren.
En, als ick 't overweegh, sy wetens' uyt te voeren,De soete vryery, met aerdiger bestier,Dan wy met al ons Hoofsch ge_larm_ en ge_soupir_;Wy schaemen ons Moers tael, als 't gelden sal met minnen;Verlieft werdtamoureux, en van gevallen sinnenNiet min alssens ravis, bekoorlickheen,attraits,Gewonnen gunst,faveur, en nemmermeer,jamais,Bruyn' oogen,beaux esclairs, beaux soleils, enbeaux astres,Misnoegen,desespoir, blauw scheenen-zeer,desastres;Als of het vryspel self niet kaps genoegh en waer,Wy doender bellen toe, en haelen, 'k weet niet waer,Waer me de sottigheid ter degen uyt magh klinken;Als ick een' Vrijster waer, de Vryer sou my stincken,Die uyt den Lande liep om tolcken van sijn hert!
Vergeeft my, jonge luy, ick keur 't een' malle pert,Al 't sinne-loos gelaet daer me ghy meent te proncken:'k Hebb' oock eens jong geweest, 'k hebb' oock eens voelen vonckenDat Minn' heet in goed Duytsch: maer tot de rasernyDie in de sinnen slaet en viel ick noyt van my.
En Meisjens, met verlof, 'k moet eens mijn hert uyt spreken,'t En sal geen laster zijn, of 't staet u vry te wreken:Jae, wreeckt de waerheit self; dat valt veel tijds haer lot;Het smaeck' u heel of half, onthoudt het van een' Sot:De weecker Menschlickheit, het volck met lange rocken,En hebb' ick noyt gehaet: eer heeft het my betrocken,Eer heb ick 't nae gegaen, of vriendelick ontmoet:Want, seid' ick, keurde God al dat hy maeckte, goed,Dit 's van den besten slagh het tweede: soud ick laeckenDat God gepresen heeft? daer neffens quam 't vermaecken,Dat alle Menschlickheit in 't onderscheid bevindt,En daer door yeder, wat hy niet en heeft[161], bemint:Daer neffens quam het schoon met sijn' bevallickheden,En daer ick Vrouwenschoon met minnelicke redenGeluckigh sagh verselt, en daer ick styve deughdIn morwe leden vond, en maeghdelicke jeughdMet wetenschap, of lust tot wetenschap, besteken,En daer ick wijsheit hoord' uyt rooselippen breken,Daer, docht my, was ick by des wijsen mans gerecht:In sil'vre Schotelen goud' Appelen geleght;Maer, daer ick 't niet en vond, en was ick van schoon' oogen,Van blanck vel, en blond haer noch meer noch min bewogen,Dan van het houten hoofd, dat op de Cyters halsDe soete Joffer maeckt, tewijl de Cyter valsEn doof en ongestelt niet waerd en is te hooren:Kort om ick socht mijn Oogh te paeyen en mijn' Ooren;Dat hiet ick volle vreughd. Gevoelens geile sinEn keurden ick noyt grond van wel-gestelde Min;Daer Trouwen 't voorland was, en teelens lust met reden,Daer viel ick vies en kies, en socht gesonde leden,Daer in een' held're Ziel, gelijck een blinkend swaerdIn een' fluweelen schee, gehuyst waer en gepaertGod liet my sulcken Ziel en sulcken Lijf gebeuren:En doe was Keesjes hert van Trijntjes niet te scheuren;Maer jocken stond van kant: daer wierd in ernst gevleidt,En oorbaer wederzijds gewogen met bescheid:De Zielen wierden eens; de Cassen van die Zielen,Die d'eene d'andere geluckelick bevielen,Bevestigden den koop, en 't stond den Hemel aen,Dat die vier, paer en paer, te bedde souden gaen.
Hoe 't schickte, tuyght de tijd van thien vergulde jaeren,Die wy eenlijvelick en evenzieligh waren:Maer tuygen zijnder noch te soecken, dien het heught,Dat my de domste tocht van d'allergroenste jeughdTer aerden hebb' gevelt, doen kruypen hebb', doen beven,Doen schreyen om gena, doen bidden om het leven,Doen knielen, aeps-gewijs, voor een fier Vrouwen-beeld.Fier, seid ick, Vrouw tot Man, fier Vrouw uyt Man geteelt,En die weer sonder Man noch Man noch Vrouw kan teelen,De minst' in Hoofd en Hert, de minst' in alle deelen?Daer most'er meer als een me spelen; en dat schoon,Dat Vel-diep aengenaem, in 't hooghste van sijn' throon,En kon mijn' vryheit noyt in slaverny verkleden:En als ick wanckelde, stracks stelde sich de RedenTer weere voor mijn' eer; stracx sey sy, 'k was een Man,En sy mijn onder-mensch, die ick Meestersche vanMijn voordeel maken wouw, en, was 't soo verr' gekomen,Dat Vrouwen eerbaerheit most wachten op Mans droomen,Dat Spil-zij swijgen most tot dat de Swaerd-zij sprack(Dat schadelick begin van menigh ongemack),Als 't Mans hert open gingh en veilde sijn' gedachten,Sijn minst was, weder-gunst van 't Vrouwen-hert te wachten;Of 't was een mancke min, en 't kon, in allen schijn,Noch in den Hemel Trouw, noch voor de menschen zijn.Want wien waer 't mogelick een' spijtig' gast t' onthaelen,En wat schoon en wat rijck kon d'ongenucht betaelen,Van een gedwongen hert, van een verkracht gemoed?En wie de geerne dat sijn weergae noode doet?Wegh, Ouders wreet geweld, wegh, Hel van felle vrinden:Is 't Jae-woord aen de Pley[162], en anders niet, te vinden,Soo segh ick: heyligh Neen; de Schael moet even staenDoor eigen weder-wight, of 't Hylick is verraen.Mijn hert is uyt geseght: ick pass' op geen verwijten:De steen is uyt de hand; sy mogender in bijten,Dien 't lust te spertelen; als 't bijten over is,Soo sal de waerheit noch een redelick gewiss'[163]Doen stemmen met mijn stemm', en seggen: "Dat 's gesproken,En dat 's een Batavier, die, door waerschijn gebroken,Te voorschijn heeft gebracht het moeyelick blancket,Dat nemmer goed en doet, en veeltijds 't goed belet".