Chapter 10

THE SUFFIX-IĜ-.

232.The suffix-iĝ-is used to form intransitive verbs of aninchoativenature.

a.Inchoative verbs from the roots ofintransitive verbsindicate thebeginningorcoming into existenceof the act or condition expressed in the root:

sidiĝi,to become sitting, to sit down, to take a seat.stariĝi,to become standing, to stand up.

b.Intransitive verbs may be similarly formed from the roots oftransitiveverbs, and indicate an action of the verb not immediately due to the subject's acting upon itself (as in the case of reflexive verbs, 41) and not caused by any direct agency (as in the case of the passive voice, 169):

La pordo fermiĝas,the door closes (goes shut).La veturilo moviĝas,the vehicle moves.La branĉo rompiĝas,the branch breaks.Grupo da personoj kolektiĝis,a group of persons gathered.

Cf.the examples given and the following sentences in which the same verbal roots are used in the simple form and in the passive voice:

Ni fermas la pordon,we close the door.La pordo estas fermita,the door is (has been) closed.Oni movas la veturilon,they move the vehicle.La veturilo estas movata,the vehicle is being moved.Mi rompas la branĉon,I break the branch.La branĉo estas rompita,the branch is (has been) broken.Li kolektis florojn,he gathered flowers.Floroj estas kolektitaj,flowers have been gathered.

c.Intransitive verbs may similarly be formed fromadjectivalroots, and indicate the acquiring of the characteristic or quality expressed in the root:

laciĝi,to become tired, to get tired.varmiĝi,to become warm, to get warm.maljuniĝi,to become old, to age.

d.Verbs may similarly be formed from noun-roots, adverbs, prepositions, prefixes and suffixes whose meaning permits:

amikiĝi,to become a friend.foriĝi,to go away, to disappear.kuniĝi,to become joined.ebliĝi,to become possible.

Vocabulary.apenaŭ,hardly, scarcely.atmosfer-o,atmosphere.dub-i,to doubt.efektiv-a,effective, real.hel-a,clear, bright.horizont-o,horizon.krepusk-o,twilight.nenial,for no reason(229).neniel,in no way(230).neniom,none, no(231).ombr-o,shadow.pejzaĝ-o,landscape.radi-o,ray.tropik-a,tropical.

LA KREPUSKO.

Estas tre agrable sidiĝi sur la herbon, kaj rigardi la plilongiĝantajn ombrojn, en la daŭro de bela somera vespero. La suno grade malleviĝas post la montetoj, la nuboj fariĝas (become) bele kolorigitaj, kaj la tuta pejzaĝo pli kaj pli beliĝas. Malrapide la krepusko anstataŭas la helan sunlumon, kaj fine ĉie noktiĝas. La krepusko estas la rebrilado de la sunlumo tra la atmosfero, post la malleviĝo de la suno mem, laŭ la jena maniero: la radioj suprenbriladas, en la aeron super niaj kapoj, en la okcidenta parto de la ĉielo. De tie ili rebriladas tiamaniere ke la ĉielo lumiĝas. Kiam estas iom da nuboj sur la ĉielo okcidenta, la sunradioj briladas rekte kontraŭ ilin, belege kolorigante tiujn nubojn. En tropikaj landoj la krepuskiĝo okazas tre rapide. Ĝi ne nur komenciĝas subite, sed ankaŭ daŭras tre mallongan tempon. La noktiĝo preskaŭ tuj sekvas la taglumon, kun rimarkinda subiteco. Apenaŭ komenciĝas la krepusko, kiam la subiranta suno ŝajnas fali preter la horizonto. Tute male (quite on the contrary), en landoj treege nordaj, krepuskiĝas tre frue en la tago, kaj la krepusko daŭras longan tempon antaŭ ol la nokto venas. Efektive (really), en tiuj landoj la krepusko tute anstataŭas la nokton, dum ses monatoj de la jaro. Tie oni havas krepuskon dum la unua duonjaro, kaj la taglumon dum la sekvinta duonjaro. Krepusko daŭranta tiom da tempo estas tiel rimarkinda kiel tago de tia sama longeco. Mi dubas ĉu tia dividado de la tempo inter tago kaj malhela nokto estas agrabla, sed oni povas neniel malhelpi ĝin. Ĉiu tre norda lando havas la saman travivaĵon (experience), ĉiujare, kaj efektive oni apenaŭ rimarkas ĝin. Pri ĉiu plendanto oni nur diras "Li estas nenial malkontenta."

SENTENCES FOR TRANSLATION.

1. Nowhere have I read a more amusing story than that of (

pri

) the two painters who, being mutually (180) jealous, arranged a competition. 2. One painted a cluster (126) of grapes, so excellently that the birds flew to it. 3. The other deceived his rival (competitor) himself, by a painting of a curtain. 4. The most famous artists, however, often show their skill by painting (222) pictures of the sunset, chiefly, I think, because of the brilliant colors. 5. In fact (

efektive

), I doubt whether there is a more beautiful sight (227, b) than the sunset. 6. It is made by the bright rays of the sun, which shine back through the atmosphere, long after the sun itself has passed below the horizon. 7. The more moisture (

malsekaĵo

) there is in the air, the more brilliant the colors are, and the more beautiful the entire landscape becomes. 8. In tropical lands, night falls very suddenly, and there is almost no sort of twilight. 9. In fact, a twilight scarcely occurs there. 10. In the lands far north, on the contrary, the twilight lasts six months, and the remainder of the year is the day. 11. To dwell in such a land is surely a remarkable experience. 12. It can in no way be understood by persons who have never lived there. 13. Such things increase (make greater) my desire to visit those northern lands. 14. For no reason, however, do I wish to reside in the tropical countries.

LESSON L.

THE PRONOUNS ENDING IN-O.

233.In contrast to the pronouns ending in-u(tiu,kiu,ĉiu,iu,neniu), a similar series ending in-orefers to an object, fact or action not definitely specified (but never to a person), like Englishwhat, anything, something, nothing,etc. Because of their somewhat vague meaning, these pronouns do not occur in the plural, nor are they ever used as pronominal adjectives:

234.A pronoun (not personal) in predicate or relative relation to a pronoun ending in-omust itself be of the same series:

Kio estas ĉi tio, kion vi diras?What is this, which you say?Ŝi vidis tion, kio ĵus okazis,she saw that which just occurred.Ĉio ĉi, kion vi vidas, estas farita de ili,everything here (all this), which you see, was done by them.Li havas ion por vi, sed nenion por mi,he has something for you, but nothing for me.

CORRELATIVE WORDS.

235.Pronouns, adjectives and adverbs, which are related to each other as corresponding demonstratives, interrogatives, relatives, etc., are calledcorrelatives. In Esperanto the correlative system is more complete than in any other language, and may be summarized as follows:

DemonstrativeInterrogativeandRelativeDistributiveIndefiniteNegativetio (233)that (thing)kio (233)what, whichĉio (233)everythingio (233)anythingnenio (233)nothingtiu (56)that (one)kiu (146)who, whichĉiu (173)every, eachiu (203)any (one)neniu (220)no (one)ties (62)that one'skies (147)whoseĉies (174)every one'sies (204)any one'snenies (221)no one'stia (65)that kind ofkia (150)what kind ofĉia (177)every kindia (208)any kindnenia (224)no kind oftie (68)therekie (151)whereĉie (182)everywhereie (209)anywherenenie (225)nowheretiam (73)thenkiam (155)whenĉiam (187)alwaysiam (212)any timeneniam (226)nevertial (78)therefore,sokial (129)wherefore,whyĉial (188)for everyreasonial (213)for anyreasonnenial (229)for noreasontiel (88), (156),thus, sokiel (156)how, asĉiel (193)every wayiel (216)any wayneniel (230)in no waytiom (104)that much,so muchkiom (164)how much,asĉiom (194)all, thewhole ofiom (217)some, anyamountneniom (231)none, noquantity

THE USE OFAJN.

236.The wordajnmay be placed after any interrogative-relative or indefinite correlative word, to give a generalizing sense. In order to avoid confusion with the accusative plural ending,ajnisnever attachedto the correlative which it follows:

kio ajn,whatever.kies ajn,whosesoever.kie ajn,wherever.kiam ajn,whenever.kiom ajn,however much.ia ajn,any kind whatever.

THE SUFFIX-ING-.

237.The suffix-ing-is used to form words indicating that which holdsonespecimen of what is expressed in the root:

glavingo,scabbard.lumingo,torch-holder.plumingo,pen-holder.ingo,sheath, case, socket.

Vocabulary.ĉio,everything(233).Gordio,Gordius.io,anything(233).jug-o,yoke.klin-i,to bend, incline(trans).kio,what(233).lig-i,to tie, to bind.nenio,nothing(233).ofer-o,offering.reg-i,to rule, to govern.sankt-a,sacred, holy.templ-o,temple.tio,that (thing)(233).util-a,useful.

LA GORDIA LIGAĴO.

Unufoje en antikva tempo la regatoj de iu reĝolando en Azio ne havis reĝon. Ne sciante kion fari, ili demandis de la dioj. La dioj respondis, "Kiu ajn venos unue en nian sanktan templon hodiaŭ, por fari oferojn, estos via reĝo." Okaze kamparano nomita Gordio venis al la templo, ĵus post la tagiĝo. La regatoj tuj rekonis la estontan reĝon, kvankam li veturis sur peza malbela veturilo. Salutinte la surprizitan kamparanon, oni nomis lin reĝo. Decidinte fari dankoferon al la dioj, Gordio metis en la templon la veturilon mem sur kiu li tien veturis, antaŭ ol li komencis regi kiel la nova reĝo. La jugo estis alligita (tied fast) per granda ligaĵo el ŝnurego. Post la morto de Gordio oni grade komencis kredi ion tre interesan pri tio. Oni diris ke tiu, kiu povos iel ajn malligi tiun ligaĵon, fariĝos reganto super ĉiuj reĝoj de Azio.

Post kelkaj jaroj Aleksandro Granda decidis fari grandan militadon kontraŭ Azio, kaj alproksimiĝis al la lando kie estis reginta Gordio. Kiam li demandis, "Kio estas ĉi tie la plej interesa vidindaĵo?" oni rakontis al li tion, kion oni diras pri la ŝnurega ligaĵo sur la veturilo de Gordio. Kompreneble (of course) Aleksandro deziris fari ion ajn utilan por venki Azion, tial li tuj venigis gvidiston por konduki lin al la templo. Alveninte tien, li zorge rigardadis la ligaĵon, kaj ekzamenis la ŝnuregon el kiu ĝi estis farita. Tiam, elpreninte sian glavon el la glavingo, subite kliniĝante li rekte tratranĉis la tutan ligaĵon. "Nenio estas pli facila ol tio," li diris, "kaj nun mi ne dubas ĉu mi certe regos super ĉiuj reĝoj de Azio." Pro tio, kion faris Aleksandro Granda, oni ankoraŭ nuntempe diras, kiam iu ajn superas malfacilaĵon per kia ajn subita metodo, "Li tranĉis la gordian ligaĵon."

SENTENCES FOR TRANSLATION.

1. One often hears the remark "I will cut the Gordian knot." 2. There is an interesting story about this. 3. A wagon whose yoke was tied to the pole by a large knot had been put in the middle of the temple. 4. It was a thank-offering to the sacred gods, by whose help Gordius had in olden time become king. 5. It was said that whoever would be able to untie that rope would no doubt become ruler over the whole of Asia. 6. Alexander the Great, having begun a campaign against Asia, approached the city where this temple was. 7. Having heard the story, he at once had a guide come, and went thither, guided by him. 8. He desired to do everything which was useful to the conquering of Asia. 9. Having examined the knot carefully, he bent over and tried for a few minutes to untie it. 10. Then he chose another method. 11. He seized his sword, and suddenly cut through the whole knot. 12. Having done this, he put the sword back into the scabbard. 13. This he did, instead of continuing (daŭrigi) his efforts to untie the knot. 14. In fact, having no patience, he had become tired. 15. Perhaps the conquering of Asia did not in any way become possible on account of this, but at least the story is interesting, whatever actually (efektive) happened. 16. Nothing is impossible, whenever one tries enough. 17. In a tropical country, such as part of Asia is, the landscapes are beautiful. 18. A tropical twilight is very short, however, and the shadows have scarcely become long when the sun seems to sink suddenly below the horizon, although the last bright rays continue to shine back through the atmosphere for a few minutes.

LESSON LI.

THE PRONOUNAMBAŬ.

238.The pronoun (and pronominal adjective)ambaŭ,both, indicates two persons or things considered together. It is invariable in form:

Ili ambaŭ venis al la templo,they both came to the temple.Ambaŭ faris oferojn al la dioj,both made offerings to the gods.Vidante kaj la plumon kaj la plumingon, mi prenis la ambaŭ,seeing both the pen and the penholder, I took both.

This pronoun must not be confused with the use ofkaj, translatedbothin the combinationkaj ... kaj ...,both ... and ...(26).

FORMATIONS WITH-IG-AND-IĜ-.

239.Some verbs may be used in the simple form, and also with both the suffix-ig-and the suffix-iĝ-. Thus from one verb-root three verbs of distinct meaning may be made, and the formation with-ig-, being transitive, may also be used in the passive:

FACTUAL CONDITIONS.

240.A conditional sentence consists of two parts, anassumptionand aconclusion. The assumption is a clause (introduced usually by the conjunctionse,if) which assumes something as true or realized. The conclusion is a statement whose truth or realization depends upon the truth or realization of the assumption.Factual conditions(conditions of fact) may deal with the present, past or future time:

Se li vidas tion, li ploras,if he sees that, he weeps (is weeping).Se li vidis tion, li ploris,if he saw that, he wept.Li ploros, se li vidos tion,he will weep, if he sees that.Se li venis hieraŭ, li foriros morgaŭ,if he came yesterday, he will go away tomorrow.Se li estas vidinta tion, li nun ploras,if he has seen that, he now is weeping.Se tio estas vidota, li estas punota,if that is going to be seen, he is going to be punished.Se li estas kaptita, li estos jam punita,if he has been captured, he will already have been punished.

Vocabulary.ambaŭ,both(238).azen-o,ass, donkey.ben-i,to bless.dors-o,back.form-o,form.halt-i,to stop(intrans.).monaĥ-o,monk.mut-a,dumb, mute.orel-o,ear.petol-a,mischievous.propr-a,own, one's own.se,if.spir-i,to breathe.turment-i,to torment.

LA MONAĤOJ KAJ LA AZENO.

Iam du monaĥoj reiris tra la arbaro al la monaĥejo, dum grade krepuskiĝis. Ambaŭ portis pezajn sakojn da terpomoj, kaj baldaŭ laciĝis, sed ne sciis kion fari. Okaze ili ekvidis azenon ligitan al arbo, kaj unu monaĥo, haltinte, diris petole al la alia "Se vi anstataŭos la beston, mi havos portanton por miaj propraj sakoj, kaj ankaŭ por la viaj." Lia kunulo respondis "Nu, se la azeno portos miajn sakojn, mi mem ĝoje restos en ĝia loko." Ĵus dirite, tuj farite (no sooner said than done). Malliginte la ligaĵojn kiuj tenis la azenon, ili ĵetis la sakojn trans la dorson de la utila besto. Unu monaĥo tuj forkondukis la azenon, dum ambaŭ viroj laŭte ridis. Post tio, la dua monaĥo sin ligis per la sama ŝnurego kiu antaŭe tenis la azenon. Kiam revenis la kamparano, kies azeno estis ĵus ŝtelita, li ekhaltis, multe mirigite, vidante homon tie ligita. La monaĥo anoncis al li, "Ĉar mi estis tro manĝema, Dio faris azenon el mi, antaŭ du jaroj. Mi ĵus rericevis mian propran formon." Tuj la kredema kamparano invitis la petolan monaĥon al sia hejmo. La monaĥo restis tiun nokton ĉe la kamparano, kaj la sekvintan tagon li foriris, beninte la kamparanon, sed kaŝe ridante pri la afero. Tiam la kamparano iris vendejon, por aĉeti alian azenon. Li ekvidis sian propran azenon, kiun la unua monaĥo estis sendinta tien, post sia reveno al la monaĥejo. La malsaĝa kamparano, kliniĝinte al la besto, diris "Ho, bona monaĥo, mi vidas ke duan fojon vi jam estis tro manĝema!" La muta besto forte svingis la orelojn kaj skuis la kapon, pro la varma elspiraĵo apud sia orelo. Tio ŝajne estis respondo al la ĵus diritaj vortoj, tial la malsaĝa kamparano ree aĉetis sian propran azenon. Ĉiam poste li nek turmentis nek eĉ laborigis ĝin, kredante la azenon la sankta monaĥo mem.

SENTENCES FOR TRANSLATION.

1. If the subjects of any kingdom whatever did not have a king, in ancient times, they usually asked the sacred gods about it. 2. If the gods informed (

sciigis

) them that whatever man would come to the temple first would become their king, they immediately chose the first comer (

la unuan veninton

) king. 3. Whoever was chosen king made the blessed gods a thank-offering, which consisted of something out of his own possessions (227, a). 4. Gordius did not offer to the gods merely the yoke of his wagon, but the whole wagon. 5. A knot of rope was tied between the yoke and the pole. 6. People soon began to say, "If any one soever can untie that knot, he will become ruler of Asia." 7. If any other men tried to untie that rope, they failed. 8. Alexander, though (

tamen

), had scarcely arrived when he drew (out) his sword from the scabbard, and cut the knot. 9. If you will take-a-seat, I will tell you about the two mischievous monks, returning to the monastery. 10. Both were breathing with difficulty, and stopped to rest. 11. Having noticed a donkey near by, they untied it. 12. One led the long-eared dumb animal away, while the other tied himself in its own place. 13. The credulous (192) peasant believed everything which was told (54) him, even that the monk had formerly had the form of an ass.

LESSON LII.

THE CONDITIONAL MOOD.

241.That indication of the speaker's frame of mind which is given by the form of the verb is called themoodof the verb. All verbs given so far have been in theindicative mood, which represents an act or state as a reality or fact, or in theinfinitive mood, which expresses the verbal idea in a general way, resembling that of a substantive. Theconditional mooddoes not indicate whether or not the act or state mentioned is a fact, but merely expresses the speaker's idea of its likelihood or certainty, or is used in an assumption or conclusion dealing with suppositions, not with actual facts. The ending of the conditional mood is-us. The conjugation ofvidiin the aoristic tense of the conditional mood is as follows:

mi vidus,I should see.vi vidus,you would see.li (ŝi, ĝi) vidus,he (she, it) would see.ni vidus,we should see.vi vidus,you would see.ili vidus,they would see.

COMPOUND TENSES OF THE CONDITIONAL MOOD.

242.In addition to the aoristic tense, the conditional mood has three active and three passive compound tenses, formed by combining the participles with the aoristic tense ofestiin the conditional mood. A synopsis ofvidiin these compound tenses is as follows:

Active Voice.Present:mi estus vidanta,I should be seeing.Past:mi estus vidinta,I should have seen.Future:mi estus vidonta,I should be about to see.Passive Voice.Present:mi estus vidata,I should be seen.Past:mi estus vidita,I should have been seen.Future:mi estus vidota,I should be about to be seen.

LESS VIVID CONDITIONS.

243.A conditional sentence dealing withsuppositionsconcerning events inpresentorfuturetime is called aless vivid condition(Less vivid, in contrast to factual conditions (240), which arevivid, because they deal with facts.), and the conditional mood is used in both the assumption and the conclusion:

Se li vidus tion, li plorus,if he should see that, he would weep.Mi ĝoje helpus vin, se mi povus,I would gladly help you, if I could.Se vi metus ilin sur la dorson de la azeno, ĝi portus ilin,if you should put them on the donkey's back, it would carry them.La petola junulo turmentus la monaĥon, se li revenus,the mischievous youth would torment the monk, if he should return.Se li estus kaptata, li estus punata,if he should be caught, he would be punished.

INDEPENDENT USE OF THE CONDITIONAL MOOD.

244.The conditional mood may be used in a conclusion whose assumption is merelyimplied, serving thus to soften or make vague the statement or question in which it is used:

Mi ĝoje helpus vin,I would gladly help you.Ĉu vi bonvole dirus al mi?Would you kindly tell me?Kiu volus enspiri tian aeron?Who would wish to inhale such air?Estus bone reteni vian propran,it would be well to keep your own.La ĉielo vin benus pro tio,Heaven would bless you for that.

THE PREFIXDIS-.

245.The prefixdis-indicates separation or movement in several different directions at once:

disdoni,to distribute.dispeli,to dispel.disigi,to separate(trans.).disiĝi,to separate(intrans.).disiĝo,separation, schism.dissendi,to send around.

Cf.the English prefixdis-indisperse,disseminate,distribute,etc.

Vocabulary.ĉes-i,to cease, to leave off.dens-a,dense.difin-i,to define.ekzist-i,to exist.flu-i,to flow.gravit-i,to gravitate.kaŭz-i,to cause.leĝ-o,law.natur-o,nature.objekt-o,object.plu, further,more.turn-i,to turn(trans.).

The adverbplugives an idea ofcontinuanceto the word which it modifies. When used withne, the two together give an idea of cessation concerning a previous continuous act or state:Ambaŭ parolos plu morgaŭ,both will talk further tomorrow.Mi ne plu haltos,I shall not stop (any) more.Li ne plu ŝajnis muta,he no longer seemed mute.

PRI LA GRAVITADO.

1. Ofte oni parolas pri la pezeco de diversaj objektoj. Tia pezeco estas kaŭzata de la forto kiun oni nomas la gravitado. Pro tiu forto ne nur objektoj sur la tero, sed ankaŭ la tero mem, havas konatan pezecon, kiun la kleruloj jam antaŭ longe kalkulis. La suno kaj la luno simile havas pezecon, ĉar ili ambaŭ, same kiel la tero, moviĝas laŭ tiu sama gravitado kiu efektive regas ĉiujn el la ĉielaj korpoj. Se la gravitado ĉesus ekzisti, la riveroj ne plu fluus antaŭen en siaj fluejoj (beds). Ne fluante de altaj ĝis malaltaj lokoj, la akvo disfluus, aŭ restus tie, kie ajn ĝi okaze estus. Neniom da pluvo falus; kontraŭe, la malsekaĵo en la aero ankoraŭ restus tie, en la formo de densaj mallumaj ĉiamaj nuboj. Ĉiuj vivaj estaĵoj (beings), ĉiuj konstruaĵoj, efektive ĉio, baldaŭ disflugus de la rapide turniĝanta mondo. Ĉiuj ĉi (all these) nun devas resti sur la tero, tial ke la gravitado restigas ilin ĉi tie. Se la gravitado ne plu ekzistus, nenio restus plu sur la tero. La aero mem ne plu ĉirkaŭus nin, sed ĝi ankaŭ forlasus la mondon, tuj maldensiĝinte (having become rarefied). La fama angla filozofo Newton estis la unua, kiu studadis la kialon (reason) de la falado de objektoj. Li komencis, laŭ la rakonto, per okaza ekrigardo al falantaj pomoj en sia propra pomarbejo. Antaŭ tri jarcentoj, li eltrovis ke estas tia forto kia la gravitado, kaj difinis la naturajn leĝojn laŭ kiuj la gravitado sin montras. Ĉi tiu forto, kiu restigas ĉion sur la tero, estas tamen la kaŭzo de nia laciĝado, kiam ni marŝas aŭ kuras, ĉar ĝi faras nin pezaj, kaj tial ni ofte deziras halti kaj ripozi. Estas ankaŭ la malfacileco en la superado de tiu sama forto, kiu faras tiel malfacila la konstruadon de utilaj aerŝipoj.

SENTENCES FOR TRANSLATION.

1. Newton was an Englishman who lived three centuries ago. 2. One day he was walking in his orchard, and, noticing the falling apples, he stood still (ekhaltis) and began to wonder why they fall. 3. He studied the cause of their falling, wishing to discover whatever laws of nature he could. 4. He watched various falling objects, and tried to calculate their velocity (rapideco). 5. Finally he recognized that force which is called gravitation. 6. Of course (kompreneble) gravitation had always existed, but its laws were not noticed or clearly defined until Newton studied the matter. 7. If gravitation should not exist any more, no rain would fall, but instead of condensing, the moisture would remain above our heads in eternal clouds. 8. But gradually the moisture and the air itself, becoming rarefied, would fly away from the earth, being held no longer by the force of gravitation. 9. The water in the rivers would leave off flowing (cease to flow) on toward the sea, because now the water flows from high to low places only on account of gravitation. 10. Instead of gravitating toward the sea, in fact, the water would flow in every direction (245) out of the riverbeds, or would remain there, without moving at all (tute ne movante). 11. Nothing on earth would remain here very long, but everything would fly off the quickly moving world, and leave it entirely bare. Soon, also, the earth itself would break-into-pieces (245).

LESSON LIII.

CONDITIONS CONTRARY TO FACT.

246.Acondition contrary to factindicates that the opposite of what is mentioned has really taken place or is taking place. It expresses the speaker's certainty that an act or state would have been realized, if some other act or state were also realized. Such conditions cannot refer to the future, but only to present or past time. The conditional mood is used:

Se vi estus turninta vin, vi estus vidinta tion,if you had turned, you would have seen that.Se la malsekaĵo ne estus densiĝinta, ne estus pluvinte,if the moisture had not condensed, it would not have rained.Se li estus kaptita, li estus punita,if he had been caught, he would have been punished.Se li estus sidanta tie, mi vidus lin,if he were (if he should be) sitting there, I should see him.Se la gravitado ne ekzistus, tiu pluvo ne estus falanta,if gravitation did not (should not) exist, that rain would not be falling.

THE VERBDEVI.

247.The verbdevi(cf.devo,duty) is equivalent to the verbmust(which in English has no future, past, infinitive, etc.), and toto have to,to be obliged to, etc., carrying the idea ofmustinto all tenses and moods. In the conditional mood its meaning is softened into a vaguer sense (ofmoralobligation), and carries the idea ofought:

Objektoj en la aero devas fali,objects in the air have to fall.Ni devis agi laŭ la leĝoj,we had to act according to the laws.Vi devos iri,you must (will have to) go.Ŝi ne volas devi fari tion,she does not wish to have to do that.Ili devigis min iri,they compelled me to go.Vi devus iri,you should go (you ought to go).Oni devus pensi antaŭ ol paroli,one ought to think before speaking.Li estus devinta veni,he ought to have come.Tio devus esti farita,that ought to have been done.

THE PREPOSITIONSEN.

248.The prepositionsen,without, indicates the omission, absence or exclusion of that which is expressed by its complement. It may be used as a prefix (160), giving a sense of deprivation or exclusion (like that given by the English suffix-less):

Li difinis la vorton sen eraro,he defined the word without an error.La rivero senĉese fluas,the river flows without ceasing.Tio estas ne nur senutila sed eĉ malutila,that is not only useless but even harmful.Li ne plu estas senmona,he is no longer penniless.Li sentime alproksimiĝis al ĝi,he fearlessly approached it.

English phrases containing "without" as in "without reading," must be changed to phrases clearly containing verbal nouns, as "without the reading of," before translating into an Esperanto phrase withsen. Otherwise a participle withneshould replace the phrase (222):Sen la legado de tio, mi ne komprenus,without (the) reading (of) that, I should not understand.Ne leginte tion, mi ne komprenus,without reading (not having read) that, I should not understand.

Vocabulary.akuz-i,to accuse.instru-i,to teach.kondamn-i,to condemn.konfes-i,to confess, to admit.konscienc-o,conscience.kulp-o,guilt.merit-i,to deserve.nobl-a,noble.pardon-i,to pardon.pek-i,to sin.prav-a,right, correct.sen,without(248).So-krato,Socrates.venen-o,poison.

LA FILOZOFO SOKRATO.

Unu el la plej famaj grekaj filozofoj estis nomita Sokrato. Li estis malbela malalta persono, kun senhara kapo kaj dika korpo, sed malgraŭ tio li estis treege bona, nobla kaj saĝa. Li instruadis per interparolado kun la lernantoj. Kutime li komencis per demando pri io ajn, pri kio la aŭskultanto respondos. Fine, la lernanto grade komprenis ĉu liaj propraj opinioj pri la afero estas pravaj. Ankoraŭ nun oni nomas tiun metodon de instruado per la interparolado "la Sokrata metodo." Sokrato diradis tute sen timo ĉion, kion li pensis, eĉ pri la dioj kaj pri la nekredeblaj rakontoj pri la dioj. Se li ne estus tiel multe klariginta, eble li estus vivinta pli longan tempon. Sed multaj personoj malamis lin, precipe ĉar li donis novajn ideojn al la junuloj, kiuj sekve komencis pensi por si mem, anstataŭ fari tion kion faras ĉiu alia. Tial oni akuzis Sokraton en la juĝejo, nomante lin pekanto kaj malbonfaranto, unue, ĉar li ne disdonas oferojn al la dioj, due, ĉar li enkondukas novajn diojn (ĉar li diris ke supernatura voĉo, kiu sendube estis lia nomo por la konscienco, parolis mallaŭte ĉe lia orelo), trie, ĉar li malbonigas la junularon de la urbo. Se li estus konfesinte la kulpon kaj petinte pardonon, tiam la juĝistoj eble estus punintaj lin per nura (mere) monpago (fine). Sed li fiere respondis ke efektive li multe plibonigas la junularon, kaj anstataŭ esti malutila, aŭ eĉ neutila, li treege utilas al la urbo. Li diris ke oni havas nenian rajton puni lin, sed ke, kaŭze de sia bonfarado al la urbo, li efektive meritas ĉiutagan manĝon senpagan. Tamen, tute ne kompreninte kiel prava Sokrato estas, la juĝistoj mortkondamnis lin. Oni devigis lin trinki la venenon. Iom poste, en la malliberejo, li trankvile adiaŭis siajn plorantajn amikojn, kaj akceptinte la venenan trinkaĵon, sentime ĝin trinkis.

Back to Index Next