Bono animo es, adsum auxilio, Amphitruo, tibi et tuis:
nihil est quod timeas. hariolos, haruspices
mitte omnes; quae futura et quae facta eloquar,
multo adeo melius quam illi, quom sum Iuppiter.
primum omnium Alcumenae usuram corporis
cepi, et concubitu gravidam feci filio.
tu gravidam item fecisti, cum in exercitum
profectu's: uno partu duos peperit simul.
eorum alter, nostro qui est susceptus semine,
1140suis factis te immortali adficiet gloria.
tu cum Alcumena uxore antiquam in gratiam
redi: haud promeruit quam obremvitio vorteres;
mea vi subactast facere. ego in caelum migro.
Faciam ita ut iubes et te oro, promissa ut serves tua,
ibo ad uxorem intro, missum facio Teresiam senem.
nunc, spectatores, Iovis summi causa clare plaudite.
lucrum ut perenne vobis semper suppetat.
praeterea certo prodit in tragoedia.
nec aequom anne iniquom imperet cogitabit.
qui cum Amphitruone hinc una ieram in exercitum.
et ne in suspicione ponatur stupri
490et clandestina ut celetur consuetio.
sed vide ex navi efferantur quae imperavi iam omnia.
630Et memor sum et diligens, ut quae imperes comparcant;
non ego cum vino simitu ebibi imperium tuom.
Vtinam di faxint, infecta dicta re eveniant tua.
atque me nunc proinde appellas quasi multo post videris?
ArgumentDramatis PersonaePrologueACT I
Scene 2Scene 3
ACT II
Scene 2Scene 3Scene 4
ACT III
Scene 2Scene 3
ACT IV
Scene 2
ACT V
Scene 2
EpilogueFootnotes
Amanti argento filio auxiliarier
Sub imperio vivens volt senex uxorio.
Itaque ob asinos relatum pretium Saureae
Numerari iussit servolo Leonidae.
Ad amicam id fertur. cedit noctem filius.
Rivalis amens ob praereptam mulierem,
Is rem omnem uxori per parasitum nuntiat.
Accurrit uxor ac virum e lustris rapit.
Hoc agite sultis, spectatores, nunciam,
quae quidem mihi atque vobis res vertat bene
gregique huic et dominis atque conductoribus.
face nunciam tu, praeco, omnem auritum poplum.
age nunc reside, cave modo ne gratiis.
nunc quid processerim huc et quid mihi voluerim
dicam: ut sciretis nomen huius fabulae;
nam quod ad argumentum attinet, sane brevest.
nunc quod me dixi velle vobis dicere,
10dicam: huic nomen Graece Onagost fabulae;
Demophilus scripsit,Maccusvortit barbare;
Asinariam volt esse, si per vos licet.
inest lepos ludusque in hac comoedia,
ridicula res est. date benigne operam mihi,
ut vos, ut alias, pariter nunc Mars adiuvet.
Sicut tuom vis unicum gnatum tuae
superesse vitae sospitem et superstitem,
ita ted obtestor per senectutem tuam
perque illam, quam tu metuis, uxorem tuam,
20si quid med erga hodie falsum dixeris,
ut tibi superstes uxor aetatem siet
atque illa viva vivos ut pestem oppetas.
Per Dium Fidium quaeris: iurato mihi
video necesse esse eloqui quidquid roges.1(24)
(27)proinde actutum istuc quid sit quod scire expetis
eloquere: ut ipse scibo, te faciam ut scias.
Die obsecro hercle serio quod te rogem,
cave mihi mendaci quicquam.
30Quin tu ergo rogas?
Num me illuc ducis, ubi lapis lapidem terit?
Quid istuc est? aut ubi istuc est terrarum loci?2(32)
(34)Apud fustitudinas, ferricrepinas insulas,
ubi vivos homines mortui incursant boves.
Modo pol percepi, Libane, quid istuc sit loci:
ubi fit polenta, te fortasse dicere.
Ah,
neque hercle ego istuc dico nec dictum volo,
teque obsecro hercle, ut quae locutu's despuas.
Fiat, geratur mos tibi.
40Age, age usque excrea.
Age quaeso hercle usque ex penitis faucibus,
etiam amplius.
Nam quo usque?
Usque ad mortem volo.
Cave sis malam rem.
Uxoris dico, non tuam.
Dono te ob istuc dictum, ut expers sis metu.
Di tibi dent quaecumque optes.
Redde operam mihi.
cur hoc ego ex te quaeram? aut cur miniter tibi
propterea quod me non scientem feceris?
aut cur postremo filio suscenseam,
patres ut faciunt ceteri?
50Quid istuc novi est?
demiror quid sit et quo evadat sum in metu.
Equidem scio iam, filius quod amet meus
istanc meretricem e proxumo Philaenium.
estne hoc ut dico, Libane?
Rectam instas viam.
ea res est. sed eum morbus invasit gravis.
Quid morbi est?
Quia non suppetunt dictis data.
Tune es adiutor nunc amanti filio?
Sum vero, et alter noster est Leonida.
Bene hercle facitis et a me initis gratiam.
60verum meam uxorem, Libane, nescis qualis sit?
Tu primus sentis, nos tamen in pretio sumus.
Fateor eam esse importunam atque incommodam.
Posterius istuc dicis quam credo tibi.
Omnes parentes, Libane, liberis suis
qui mi auscultabunt, facient obsequellam3
quippe qui mage amico utantur gnato et benevolo.
atque ego me id facere studeo, volo amari a meis;
volo me patris mei similem, qui causa mea
nauclerico ipse ornatu per fallaciam
70quam amabam abduxit ab lenone mulierem;
neque puduit eum id aetatis sycophantias
struere et beneficiis me emere gnatum suom sibi.
eos me decretumst persequi mores patris.
nam me hodie oravit Argyrippus filius,
uti sibi amanti facerem argenti copiam;
et id ego percupio obsequi gnato meo.4(76)
(78)quamquam illum mater arte contenteque habet,
patres ut consueverunt: ego mitto omnia haec.
80praesertim quom is me dignum quoi concrederet
habuit, me habere honorem eius ingenio decet;
quom me adiit, ut pudentem gnatum acquomst patrem,
cupio esse amicae quod det argentum suae.
Cupis id quod cupere te nequiquam intellego.
dotalem servom Sauream uxor tua
adduxit, cui plus in manu sit quam tibi.
Argentum accepi, dote imperium vendidi.
nunc verba in pauca conferam quid te velim.
viginti iam usust filio argenti minis:
face id ut paratum iam sit.
90Unde gentium?
Me defraudato.
Maxumas nugas agis:
nudo detrahere vestimenta me iubes.
defraudem te ego? age sis, tu sine pennis vola.
tene ego defraudem, cui ipsi nihil est in manu,
nisi quid tu porro uxorem defraudaveris?
Qua me, qua uxorem, qua tu servom Sauream
potes, circumduce, aufer; promitto tibi
non offuturum, si id hodie effeceris.
Iubeas una opera me piscari in aere,
venari autem rete iaculo in medio mari.5100
Tibi optionem sumito Leonidam,
fabricare quidvis, quidvis comminiscere:
perficito, argentum hodie ut habeat filius,
amicae quod det.
Quid ais tu, Demaenete?
Quid vis?
Si forte in insidias devenero,
tun redimes me, si me hostes interceperint?
Redimam.
Tum tu igitur aliud cura quid lubet.
ego eo ad forum, nisi quid vis.
Ei, bene ambula.
atque audin etiam?
Ecce.
Si quid te volam,
ubi eris?
110Ubicumque libitum erit animo meo
profecto nemo est quem iam dehinc metuam mihi
ne quid nocere possit, cum tu mihi tua
oratione omnem animum ostendisti tuom
quin te quoque ipsum facio haud magni, si hoc patro.
pergam quo occepi atque ibi consilia exordiar.
Audin tu? apud Archibulum ego ero argentarium.
Nempe in foro?
Ibi, si quid opus fuerit.
Meminero.
Non esse servos peior hoc quisquam potest
nec magis versutus nec quo ab caveas aegrius
120eidem homini, si quid recte curatum velis,
mandes: moriri sese misere mavolet,
quam non perfectum reddat quod promiserit.
nam ego illud argentum tam paratum filio
scio esse quam me hunc scipionem contui.
sed quid ego cesso ire ad forum, quo inceperam?
6atque ibi manebo apud argentarium.
Sicine hoc fit? foras aedibus me eici?
promerenti optume hocin preti redditur?
bene merenti mala es, male merenti bona es;
130at malo cum tuo, nam iam ex hoc loco
ibo ego ad tres viros vostraque ibi nomina
faxo erunt, capitis te perdam ego et filiam,
perlecebrae, permities, adulescentum exitium.
nam mare haud est mare, vos mare acerrumum;
nam in mari repperi, his elavi bonis.
ingrata atque inrita esse omnia intellego
quae dedi et quod bene feci, at posthac tibi
male quod potero facere faciam, meritoque id faciam tuo.
ego pol te redigam eodem unde orta es, ad egestatis terminos,
140ego edepol te faciam ut quae sis nunc et quae fueris scias.
quae prius quam istam adii atque amans ego animum meum isti dedi,
sordido vitam oblectabas pane in pannis inopia,
atque ea si erant, magnas habebas omnibus dis gratias;
eadem nunc, cum est melius, me, cuius opera est, ignoras mala,
reddam ego te ex fera fame mansuetem, me specta modo.
nam isti quid succenseam ipsi? nihil est, nihil quicquam meret;
tuo facit iussu, tuo imperio paret: mater tu. eadem era es.
te ego ulciscar, te ego ut digna es perdam atque ut de me meres,
at scelesta viden ut ne id quidem, me dignum esse existumat
150quem adeat, quem conloquatur quoique irato supplicet?
atque eccam inlecebra exit tandem; opinor hic ante ostium
meo modo loquar quae volam, quoniam intus non licitum est mihi.
Unum quodque istorum verbum nummis Philippis aureis
non potest auferre hinc a me si quis emptor venerit;
nec recte quae tu in nos dicis, aurum atque argentum merumst:
fixus hic apud nos est animus tuos clavo Cupidinis.
remigio veloque quantum poteris festina et fuge:
quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert.
Ego pol istum portitorem privabo portorio;
160ego te dehinc ut merita es de me et mea re tractare exsequar,
quom tu med ut meritus sum non tractas atque eicis domo.
Magis istuc percipimus lingua dici, quam factis fore.
Solus solitudine ego ted atque ab egestate abstuli;
solus si ductem, referre gratiam numquam potes.
Solus ductato, si semper solus quae poscam dabis;
semper tibi promissum habeto hac lege, dum superes datis.
Qui modus dandi? nam numquam tu quidem expleri potes;
modo quom accepisti, haud multo post aliquid quod poscas paras.
Quid modist ductando, amando? numquamne expleri potes?
170modo remisisti, continuo iam ut remittam ad te rogas.
Dedi equidem quod mecum egisti.
Et tibi ego misi mulierem:
par pari datum hostimentumst, opera pro pecunia.
Male agis mecum.
Quid me accusas, si facio officium meum?
nam neque fictum usquamst neque pictum neque scriptum in poematis
ubi lena bene agat cum quiquam amante, quae frugi esse volt.
Mihi quidem te parcere aequomst tandem, ut tibi durem diu.
Non tu scis? quae amanti parcet, eadem sibi parcet parum.
quasi piscis, itidemst amator lenae: nequam est, nisi recens;
is habet sucum, is suavitatem, eum quo vis pacto condias
180vel patinarium vel assum, verses quo pacto lubet:
is dare volt, is se aliquid posci, nam ibi de pleno promitur;
neque ille scit quid det, quid damni faciat: illi rei studet,
volt placere sese amicae, volt mihi, volt pedisequae,
volt famulis, volt etiam ancillis; et quoque catulo meo
subblanditur novos amator, se ut quom videat gaudeat.
vera dico: ad suom quemque hominem quaestum esse aequomst callidum.
Perdidici istaec esse vera damno cum magno meo.
Si ecastor nunc habeas quod des, alia verba praehibeas;
nunc quia nihil habes, maledictis te eam ductare postulas.
Non meum est.
190Nec meum quidem edepol, ad te ut mittam gratiis.
verum aetatis atque honoris gratia hoc fiet tui,
quia nobis lucro fuisti potius quam decori tibi:
si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum,
hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo.
Quid si non est?
Tibi non esse credam, illa alio ibit tamen.
Ubi illaec quae dedi ante?
Abusa. nam si ea durarent mihi,
mulier mitteretur ad te, numquam quicquam poscerem.
diem aquam solem lunam noctem, haec argento non emo:
ceterum quae volumus uti Graeca mercamur fide.
200quom a pistore panem petimus, vinum ex oenopolio.
si aes habent, dant mercem: eadem nos discipulina utimur.
semper oculatae manus sunt nostrae, credunt quod vident.
vetus est: "nihili coactiost"—scis cuius. non dico amplius.
Aliam nunc mi orationem despoliato praedicas,
longe aliam, inquam, praebes nunc atque olim, quom dabam,
aliam atque olim, quom inliciebas me ad te blande ac benedice.
tum mi aedes quoque arridebant, cum ad te veniebam, tuae;
me unice unum ex omnibus te atque illam amare aibas mihi;
ubi quid dederam, quasi columbae pulli in ore ambae meo
210usque eratis, meo de studio studia erant vostra omnia,
usque adhaerebatis: quod ego iusseram, quod volueram
faciebatis, quod nolebam ac votueram, de industria
fugiebatis, neque conari id facere audebatis prius.
nunc neque quid velim neque nolim facitis magni, pessumae.
Non tu scis? hic noster quaestus aucupi simillimust.
auceps quando concinnavit aream, offundit cibum;
aves adsuescunt: necesse est facere sumptum qui quaerit lucrum;
saepe edunt: semel si sunt captae, rem solvent aucupi.
219, 220itidem his apud nos: aedes nobis area est, auceps sum ego,
esca est meretrix, lectus inlex est, amatores aves;
bene salutando consuescunt, compellando blanditer,
osculando, oratione vinnula, venustula.
si papillam pertractavit, haud est ab re aucupis;
savium si sumpsit, sumere eum licet sine retibus.
haecine te esse oblitum, in ludo qui fuisti tam diu?
Tua ista culpa est, quae discipulum semidoctum abs te amoves.
Remeato audacter, mercedem si eris nactus; nunc abi.
Mane, mane, audi. dic, quid me aequom censes pro illa tibi dare,
annum hunc ne cum quiquam alio sit?
230Tene? viginti minas;
atque ea lege: si alius ad me prius attulerit, tu vale.
At ego est etiam prius quam abis quod volo loqui.
Dic quod lubet.
Non omnino iam perii, est relicuom quo peream magis.
habeo unde istuc tibi quod poscis dem; sed in leges meas
dabo, uti scire possis, perpetuom annum hunc mihi uti serviat
nec quemquam interea alium admittat prorsus quam me ad se virum.
Quin, si tu voles, domi servi qui sunt castrabo viros.
postremo ut voles nos esse, syngraphum facito adferas;
ut voles, ut tibi lubebit, nobis legem imponito:
240modo tecum una argentum adferto, facile patiar cetera.
portitorum simillumae sunt ianuae lenoniae:
si adfers, tum patent, si non est quod des, aedes non patent.
Interii, si non invenio ego illas viginti minas,
et profecto, nisi illud perdo argentum, pereundum est mihi.
nunc pergam ad forum atque experiar opibus, omni copia,
supplicabo, exobsecrabo ut quemque amicum videro,
dignos indignos adire atque experiri certumst mihi,7
nam si mutuas non potero, certumst sumam faenore.