Antequam archiatri nomen percrebesceret, medicus publicus nominabatur ὁ δημόσιος ἰατρός vel ὁ δημοσιεύων ἰατρός. Sic legis in titulis Cois: καὶ τῶν ἰατρῶν τῶν [δαμ]ος[ιευόν]των ἐν τᾶι πὸλει κτλ. (nr. 7 vs. 7) et ἰατρὸν δαμοσιεύοντα (nr. 13 vs. 10) sic tradit Plato: εἴ τῷ τις τῶν δημοσιευόντων ἰατρῶν κτλ. (Politic. 259a). In Aegypto autem, ubi haec designatio diu vigebat, nunc δημόσιος ἰατρός dicitur (OP. I, 51), nunc ἰατρὸς δημοσιεύων (OP. I, 40). Sed vocabulo ἰατροῦ omisso saepe etiam ὁ δημοσιεύων tantum medicus publicus vocabatur. Quod optime demonstrat versus Aristophanis: ἀλλ᾽, ὦ πονήρ᾽, οὐ δημοσιεύων τυγχάνω (Ach. 1030).
At tamen omnes hae designationes non loco firmi tituli ut postea titulus archiatri habebantur. Saepe enim medici, quos muneri publico praefuisse certe constat, simpliciter ἰατρὸς vel ὁ ἰατρός appellabantur. Athenis ipsis inscriptio publici inventa est, in qua nominatur medicus publicus ὁ ἰατρός (nr. 2). Ut autem decretum novissimum proferamus, in titulo nuper Teni reperto Απολλώνιος Ἱερόκλέους Μιλήσιος ἰατρὸς ὑπάρχων bis legitur (nr. 11), etiamsi Apollonius cum in urbibus aliis medicus publicus erat (vs. 7)38tum Teni munere publico fungebatur (vs. 15).
Similia habes in decreto Amphissiorum: ἐπειδὴ Μηνόφαντος Ἀρτεμι[δώρου]Μακεδὸν Ὑρκάνιος ἰατρὸς κτλ. (nr. 9 vs. 7 sq. cf. vs. 5), quem tamen publicum fuisse verba versuum 8 et 9: μεταπεμφθεὶς ὑπὸ τὰς πόλιο[ς καὶ] ἐπ[ιδαμήσ]α[ς] καὶ ἐργολαβήσας μόνος τὸ ἰατρικὸν ἔργον ostendunt. Damiades Lacedaemonius autem, qui certe publicus fuit (nr. 12 vs. 28 sqq.), tamen ἰατρὸς solum vocatur (vs. 9) et alio loco Ἀσκλαπιοῦ ὑπουργός (vs. 7). Postremum de veterinario publico Lamiensium nihil nisi ὑ[πά]ρχῶν ἱππιατρός dicitur (nr. 10 vs. 5).
Sed dixerit quispiam hos omnes, cum ἰατροί nominarentur, nondum publicos fuisse, quia in titulis postea demum referretur eos factos esse publicos:καὶ νῦν λαμβάνωντὸ δημόσιον velκαὶ ἐργολαβήσαςτὸ ἰατρικὸν ἐργον velπαρακληθείςτε ἐπὶ τὸ ἔργον. At tamen, si ὁ δημόσιος vel ὁ δημοσιεύων ἰατρὸς titulus firmus fuisset, iam antea initio decreti ita dicendum fuisset, cum ibi nomen quoque totum cum patris patriaeque nomine exacte proferatur. Sequitur, ut quidem medici publici voce ὁ δημοσιεύων vel δημόσιος ab aliis medicis distinguerentur; at tamen his vocibus titulo firmo non utebantur. Quod ne Athenis quidem neque Co factum est, licet in his urbibus saepius et ratione certiore vocabula illa usitata fuerint. Sed poterat una voce ἰατροῦ et praecipue articulo apposito medicus publicus significari.
Quoniam medicus publicus ὁ δημοσιεύων vocabatur, verbum δημοσιεύειν munus eius significat. Sub hac enim voce lexica vetera quod de medicis publicis sciunt reservarunt. Hesychius quidem tradit s. v. δημοσιεύειν: δημοσίᾳ ὑπηρετεῖν ἐπὶ μισθῷ, exemplum medicorum non laudans, eademque tantum inter cetera E. M. s. v. δημόσιος profert. Suidas autem »δωρεὰν ἐργάζομαι« verbum δημοσιεύειν interpretatur et tum Aristophanis locum (Ach. 1030) et quae scholia tradunt (οἱ δημοσίᾳ χειροτονούμενοι ἰατροὶ καὶ δημόσιοι προῖκα ἐθεράπευον) affert. Sed Athenis vox valde usitata fuit, cum Plato ea saepe utatur (Gorg. 514d., al.) eamque tituli exhibeant: καὶ νῦν ἐπιδέδω[κε]ν ἑαυτὸν δημοσιεύειν δωρε[ά]ν (nr. 2 vs. 17 sq.), τοῖς ἰατροῖς ὅσοι δημοσιεύουσιν (nr. 3 vs. 11 sq.); et in aliarum quoque urbium titulis verbum id exstat (Brycuntis: 4 vs. 1; Teni: 11 vs. 7).
Sicut autem δημοσιεύειν non solum de medicis usurpatur, sed etiam de omnibus demiurgis aliis, ita verbum ἰατρεύειν, quod ad medicos omnes attinet, de publicis dicitur addita voce δημοσίᾳ. Nam in titulo Tlo reperto ἰατρεύσαντι δημοσίᾳ legitur (nr. 14 vs. 5),et idem verbum in inscriptione Tenia restituendum esse puto: [ἰάτρευσε δη]μοσίαι (nr. 11 vs. 17.—cf.adn. 38).
Medicos claros ab urbibus invitari, ut munus publicum susciperent, et consentaneum est et diserte enuntiant tituli. In decreto Gytheatarum, quamquam titulus gravissimus valde mutilus est et lacunae nondum satis sunt expletae, tamen ex verbis quae in lapide extant elucere videtur Gytheatas cum munus publicum vacaret et audivissent Damiadam medicum optimum esse, in contione populi archontibus ferentibus decrevisse illum advocare eumque per litteras invitatum munus accepisse (nr. 12 vs. 9-15). Bonae famae causa Menophantus etiam ab Amphissiensibus accitus esse videtur: ἐπειδὴ Μηόφαντος Ἀρτεμι[δώρου] Μακεδὼν Ὑρκάνιος ἰατρὸςμεταπεμφθεὶς ὑπὸ τὰς πόλιο[ς]καὶ ἐπ[ιδαμής]α[ς] καὶ ἐργολαβήσας μόνος τὸ ἰατρικὸν ἔργον κτλ. (nr. 9 vs. 7 sqq.). Ac saepe ita factum sit: civitas medicum clarum quendam invitabat, ut munus certum subiret aut in urbe consideret, sive per litteras eum advocabat sive ut ex decretis Cnossiorum et Apteriorum apparet (nr. 18 et 27) per legatos impetrabat ut ab alia urbe (et maxime ab urbe medicorum Co) medicus dimitteretur.
Tamen urbes non semper in angusto versabantur, sed medici ipsi munus publicum petebant. Quod eo faciebant, quod valetudinem civium urbis eius, quae ut munus sibi traderet efficere volebant, gratis curarent, si illi in suum oppidum venerant, aut eo, quod in urbe quadam sua sponte considebant et benevolentiam populi gratuito sanando et aliis rebus aucupabantur. Demonstratur res decreto Lamiensium (nr. 10 vs. 5 sqq.): ἐπει Μητρόδωρος κτλ. ὑ[πά]ρχων ἱππιατρὸς καὶἀνεστραμμένος ἐν τᾶι ἡμετέραι πόλει χρόνον πλείωκτλ. διὰ τε οὗ μετεχειρίζετο ἐπὶ[τ]αδεύματοςὠφέλει τῶν πολιτᾶν τοὺς ἐτυγχάνοντας αὐτῶι ἄνευ μισθοῦ, σπουδᾶς καὶ φιλοτιμίας οὐδὲν ἐνλείπων,παρακληθείς τε ἐπὶ τὸ ἔργονἐπεδέξατο ἐπὶ τῶι συμφέροντι τᾶι πόλει κτλ. Apollonius etiam Milesius, priusquam publicus factus sit, cum pestilentiam Teni exortam esse audiret, ultro eo profectus est etper sex menses mercedem non accepit, si modo recta sunt quae supra coniecimus (adn. 38). Brycuntii autem Menocrito laudi verterunt, quodπρὸ τοῦ τε μισθωθήμειν διατρίβων ἐν [Ῥ]ό[δωι] πολλοὺς τῶν δαμετᾶν(sc. Brycuntiorum) ἐν ἐπικινδύνο[ις δ]ιαθέσεσι γενομένουςἔσωσε [μι]σθὸν ὀ[υ δεξάμε]νος(nr. 4 vs. 12 sqq.).
At tamen hos omnes sive advocabantur sive ipsi munus publicum petebant non antea publicos factos esse consentaneum est quam a re publica electi essent. Medicos ita institutos esse ex Xenophonte iam apparet: περὶ δὲ ὑγιείας ἀκούων καὶ ὁρῶν ὅτι καὶ πόλεις αἱ χρῄζουσαι ὑγιαίνειν ἰατροὺςαἱροῦνταικτλ. (Inst. Cyr. I 6, 15). Similia Plato affert (Gorg. 455b): ὅτανπερὶ ἰατρῶν αἱρέσεωςᾗ τῇ πόλει ξύλλογος ἢ περὶ ναυπηγῶν ἢ περὶ ἄλλου τινὸς δημιουργικοῦ ἔθνους κτλ. Sed qua in contione medici Athenis electi sint, Plato non addit neque ex verbis mox insequentibus (466b) elucet, cum contio incerta relinquatur et res ipsa ficta esse videatur.39Tamen aliis in urbibus medici publici in comitiis populi instituebantur: Gythei (nr. 12 vs. 10, 16; cf. p. 48), Co. Qua in urbe contionem populi medico cuidam munus publicum tradidisse R. Herzog ex inscriptione nondum edita enuntiavit (nr. 5). Cum autem Athenis architecti, quibus multa cum medicis communia sunt, quoniam et architecti et medici sunt demiurgi, in comitiis populi eligerentur,40de medicis idem statuendum est. Ita res ex Teletis verbis (ap. Stob. 40, 8 p. 232) etiam apparet: οὐ σόν γε, ἀλλὰτῶν τούτους χειροτονούντων καὶ ψηφοφορούντων‧ ὥσπερ εἰτὸν ἄριστον ἰατρὸνἀφέντες φαρμακοπώληνεἵλοντοκαὶ τούτῳτὸ δημόσιον ἐνεχείρισαν, πότερ᾽ ἀν τοῦ ἰατροῦ εἶπας ἂν ὄνειδος καὶ ἀκλήρημα τοῦτο ἢ τῶν ἑλομένων;41—Quae verba ad Athenas quoque pertinere verisimile est, cumTeles (circa annum a. Chr. 250) maximam partem Athenis scripserit et res Atheniensium saepe spectet (cf. de Wilamowitz,Antigonosp. 300 et adn. 11).
Quibus Teletis verbis simul demonstratur ad optimum quemque medicum officium publicum deferri. Atque id spectabatur, quid polleret medicus in arte sua et a quo disciplinam didicisset. Ita enim Socrates apud Xenophontem (Mem. IV 2, 5) ironice fingit: ἁρμόσειε δ᾽ ἂν οὕτω προοιμιάζεσθαι καὶτοῖς βουλομένοις παρὰ τῆς πόλεως ἰατρικὸν ἔργον λαβεῖν‧ ἐπιτήδειον γὰρ αὐτοῖς εἴη τοῦ λόγου ἄρχεσθαι ἐντεῦθεν‧ παρ᾽ οὐδενὸς μὲν πώποτε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι,τὴν ἰατρικὴν τέχνην ἔμαθονοὐδ᾽ ἐζήτησα διδάσκαλον ἐμαυτῷ γενέσθαι τῶν ἰατρῶν οὐδένα‧ διατετέλεκα γὰρ φυλαττόμενος οὐ μόνοντὸ μαθεῖν τε παρὰ τῶν ἰατρῶν, ἀλλὰ καὶτὸ δόξαι μεμαθηκέναι τὴν τέχνηνταύτην‧ ὅμως δέ μοι τὸ ἰατρικὸν ἔργον δότε‧ πειράσομαι γὰρ ἐν ὑμῖν ἀποκινδυνεύων μανθάνειν. Utrumque Plato (Gorg. 514a) etiam demonstrat: πότερον ἔδει ἂν ἡμᾶς σκέψασθαι ἠμᾶς αὐτοὺς καὶ ἐξετάσαι πρῶτον μὲνεἰ ἐπιστάμεθα τὴν τέχνηνἢ οὐκ ἐπιστάμεθα....καὶ παρὰ τοῦ ἐμάθομεν; quae verba, quae hoc loco ad architectum pertinent, ad medicum referuntur 514d addito tertio medicum aegrotos, si quos bene sanaverit, citasse.42Ars igitur et fama medici intuebantur, et peregrino non minus quam civi, si ars optima erat, munus medicum deferebatur. Quod enim solum decretum Atheniensium in honorem medici certe publici conservatum est, Rhodii cuiusdam est (nr. 2). Euenor autem Acarnan, quem publicum fuisse ex decreti IG. II 186 (nr. 15) versu 24 sq. certe colligi non potest: καὶ ἅπαντα ὅσα προσέταξεν αὐτῶι ὁ δῆμος ὁ ᾽Αθηναίων καὶ ἰδίαι καὶκοινεῖἐπιμέλεται, diu Athenis versabatur, dum civitate donatus est (IG. II 187 vs. 14.—nr. 16), sicut etiam Metrodoros veterinarius a Lamiensibus inter alia civitatem adeptus est (nr. 10 vs. 12), postquam multum tempus in urbe eorum artem exercuit. Medicus quidam Casius ab Oluntiis civitatem est nanctus, quia non deseruit eos in summo periculo (nr. 21 vs. 6 sqq., 41). Iam in promptu est, quod aliisrebus quoque demonstrari posset, nullo modo medicus publicus civis sit necesse fuisse.
Aevo Romano, quamquam tum etiam urbes ipsae medicum publicum instituebant, is tamen a praefecto vel alio magistratu Romano sanciendus erat. Quod ex papyro Aegyptia quidem annorum p. Chr. 140—143 intelligitur (Fayûm towns and their papyriby Grenfell, Hunt, Hogarth nr. CVI). In qua medicus quidam παρὰ τὰ ἀπηγορευμένα ἀχθ[είς] (vs. 8—cf. legem Hadriani p. 40) ut onere liberetur petit, eodemque tempore in universum impetrare studet, ut praefectus edicat ὅπως τελεον ἀπολύωνται τῶν [λειτουρ]γιῶν οἱ τὴν ἰατρικὴν ἐπιστή[μην] μεταχειριζόμενοι,μάλ[ι]στα [δὲ οἱ δε]δοκιμασμένοι ὥσπερ κἀγ[ώ](vs. 20 sqq.). Cum satis mihi constare videatur numquam per totam antiquitatem medicos, ut nunc est, a re publica approbandos fuisse, sed omnibus qui volebant medicinam exercere licuisse et cum οἱ δεδοκιμασμένοι verbis μάλιστα δέ medicis aliis opponantur, sequitur, ut οἱ δεδοκιμασμένοι in papyro illa medici publici sint, qui a civitate quidem declarabantur, ab praefecto autem confirmandi erant. Itaque in versu 7 papyri illius eo loco mutilae post παρὰ Μάρ(κου) Οὐαλερ[ί]ου Γεμέλλου verba δημοσίου ἰατροῦ tota vel non perscripta supplenda sunt.
Saeculo autem II. et III. medicos publicos in Asia Minore a civitatibus institutos esse apparet ex Ulpianilibra tertio opinionum(Dig. L, 9, 1):Medicorum intra numerum praefinitum(sc. ab Antonino Pio)constituendorum arbitrium non praesidi provinciae commissum est, sed ordini et possessoribus cuiusque civitatis, ut certi de probitate morum et peritia artis eligant ipsi, quibus se liberosque suos in aegritudine corporum committant.Tamen medici probandi erant probatisque detrahi poterat officium, si eo indignos sese praebuerant: Modestinuslibro undecimo pandectarum(Dig. L, 4, l. 11, 3):Reprobari posse medicum a re publica, quamvis semel probatus sit, divus Magnus Antoninus cum patre rescripsit; Ulpianuslibro quartode officio proconsulis(Dig. XXVII, i, l. 6, 6):sed et reprobari medicum posse a re publica, quamvis semel probatus sit, imperator noster cum patre(Septimius Severus et Caracalla)Laelio Basso rescripsit. Ex his locis sumas Hadriani iam temporibus medicos publicos a proconsule vel praefecto approbandos fuisse; initio autem imperii Antonini papyrus, quam modo laudavimus, certus testisexstat. Sed inde a temporibus Diocletiani, ut id addamus, medici non iam a civitatibus, quae libertates omnes amiserant, instituebantur, sed Romae quidem, de qua urbe sola nota sunt certiora, archiatri ipsi se reficiebant, assumpti autem ab imperatore probandi erant (Cod. Iust. X 53, 10 et Theod. XIII 3, 8).
Sed ad priora saecula revertamur. Athenis cum magistratus in annos singulos constituerentur, labores quoque publicos constantes in singulos annos delatos esse verisimile est, quamquam hoc modo non omnes deferebantur velut metalla rei publicae Atheniensis in tres annos conducebantur (Ἀθ. πολ. 47, 2). Sed de medicis publicis Atheniensium nullum certum testimonium superest.43Damiadas autem Lacedaemonius per annos duos Gythei permansit: καὶ ἐργολαβήσας κα[ιρίως ἐπε]κλήθη ὑπὸ τοῦ δάμου καὶδιετῆ χρόνον ἀ[ναστρεφό]μενος παρ᾽ ἀμέκτλ. (nr. 12 vs. 15 sqq.), atque tum illam urbem eum reliquisse et ex hoc loco apparet et ex toto inscriptions tenore et ex versu 21 sq.: [ἀ]ναστροφᾷ δὲ καὶπαρεπιδαμίᾷ ᾇ πεποί[ηται ἀκα]κόφ(ρ)ονα[ἀέ]ς αὑτὸν διατετήρηχε κτλ. Sed non constat Damiadam in unum annum munus suscepisse et tum recreatum esse aut a primo in utrumque annum se obligasse. Unum autem et tum alterum quoque annum munus obiisse Artemidorus medicus videtur in titulo Andrio (nr. 28). Quae enim exscriptae sunt litterae in versu altero: ......ΑΙΕ..ΤΩΙΕΤΕΙΟΝΔΕΕΝΙΑΥΤΩΙ, B. Keil [ἐν] τῶι ἔτειον δὲ ἐνιαυτῶι legere propouit, [ἐν] τῶι ἐ[φ]έ[τ]ο[ς] δὲ ἐνιαυτῶι A. Wilhelm (cf. etiam »Ἔτος und ἐνιαυτός« Wiener Sitz.-Ber. 1900, IV), quem Fridericus Hiller de Gaertringen dubitans quidem in Corpore secutus est. Sed fortasse simplex vocabulum ἐπιόντι in litteris ΕΤΕΙΟΝΔΕ inest. Cum autem deinceps in illo titulo legatur: [βου]λόμενοςἀκόλουθος γ[ενέ]σθαι τῇ [ἀπ]ὸ τῆς ἀρχῆς κτλ. καλοκὰγαθ[ί]α̣ι, consequens est, quoquomodo litterae ΕΤΕΙΟΝΔΕ restituuntur, ut Artemidorus iam antea tempus quoddam (et fortasse unum annum) medicus Andri fuerit et tum assenserit, ut per annum insequentem apud Andrios medicus esse pergeret. Itaque publicum fuisse Artemidorum consectarium est, id quod, etsi in ipso titulo Artemidorus publicus nonappellatur, tamen versibus 2-10 fulcitur et eo, quod vs. 15/16 legitur ἐπαινέσαι Ἀρτεμίδωρον Μηνοδότουτὸνἰατρόν.
Sed multum etiam tempus uno loco commoratos esse medicos publicos ex titulo comperis Anaxippi, medici publici pagi Coi Αἰγηλίων, quem »jahrelang« civibus operas praebuisse R. Herzog denuntiat (nr. 5). Idem Menocriti titulus inventus Carpathi demonstrat, in quo ita legis initio: ἐπειδὴ [Μ]η[νόκρ]ιτος Μητροδώρου Σάμιοςδεδαμοσιευ[κὼ]ς ἔτη ὑπὲρ τὰ εἴκοσικτλ. (nr. 4).
Etenim haec maxime fuit causa, cur novus medicus esset admovendus, medicum publicum saepe non multo postquam consedit urbem iterum reliquisse, ut novas regiones peteret. Nam multa honorum decreta, nisi forte est pestilentia, in qua medicus de civibus sanatis bene meritus est, hunc decessurum esse habebant ansam, ut decernerentur: Damiadae (v. p. 52), Artemidori (ibid.), Metrodori veterinarii (nr. 10 vs. 11: ἐπαινέσαι κτα.ἐπὶ τᾶι ἀναστροφᾶι—), Menophanti (nr. 9 vs. 14 sq.: διαφυλάξας τάν τε κατὰ τὸν βίον ἀναστροφὰν [τὸν πάντα]κατὰ ταύτας (τᾶς) ἐπιδαμίας χρόνον, vs. 18:[ἀπε]ρ[χ]όμενος ἐκ τᾶς πόλιος ἁμῶν). Qua de causa fortasse etiam in decreto invento Elateae (nr. 24) civitas et alii honores medico dati sunt; in quo versus primi haud scio an sic restituendi sint: ἐπειδὴ Ἀσκ[λαπιόδωρος vel ὁδοτος vel simile .............. παραγενόμενος | ἐν τὰν πόλι]ν ἁμῶν καὶ τὰν ἀναστροφὰν ποιησάμεν[ος καλῶς ἐν τῷ χρόνῳ, ᾧ ἔλαβε τὸ ἔργον, καὶ ἐπιμε|λούμενος πολλὰς] ἁμέρας πλείονας περί τῶν κατὰ τὸ ἐπιτάδευμ[α ἔργων κτλ. (in quibus [παραγενόμενος ἐν τὰν πόλι]ν suppl. Ditt.). Quae si veri similia sunt, hic quoque medicus fuit publicus, id quod etiam ex versibus 4 et 5 elucere videtur: [οὐ λαμβάν]ω(ν)παρὰ τὰς πόλιοςτὰ τῷ ἐπιταδεύματι καθήκοντα (i. e. mercedem) [...... καὶ πᾶσαν κακοπαθίαν παρέσχη|ταιποιήσας τὰν] ἐνδεχομέναν φροντίδατᾶς τῶν ἐν ἀρρωστίᾳ ἐό[ντων σωτηρίας κτλ. (..... πε|ποιήαι τὰν] ἐνδεχ. φροντ. et ἐό[ντῶν σωτηρίας] suppl. Ditt.).
Sed accidit, ut medicus non sua sponte aliquam urbem relinqueret, sed a patria cogeretur. Itaque Coi, ut urbibus petentibus medicos mittebant, hos quoque ex illis, si res postulabat, revocaverint. Quod Casii fecerunt, qui medicum civem suum Olunte revocabant, hac in causa quidem frustra:μεταπέμπτου δὲ αὐτοῦ γενομένου ἐς οἶκον(Casum, ut apparet ex vss. 62 sqq.)καὶ ὄντος περὶ τὸ ἀποτράχεν, ἐμπεπτωκότος ἁμῖν καιροῦ σκληροῦ κτα. ἐπείσαμες αὐτὸν ἀξιώσαντες παραμεῖναι καὶ μὴ καταλιπὲν ἁμὲ ἐν τῷ ἀναγκαιοτάτω[ι] καιρῶι κτλ. (nr. 21 vs. 3 sqq.).
Romanis autem temporibus non ita medici urbem mutabant, sed saepe, ut ita dicam, διὰ βίου instituebantur. Quod quidem non nisi medico gymnasii confirmare possum, qui in titulo Attico inter magistratus διὰ βίου exstat (IG. III 1202 Col. I vs. 38). Sed habemus Ephesi archiatrum, qui διὰ γένους etiam institutus erat (nr. 65). Quarto tum saeculo Romae saltem medici, cum publici facti sint, vitam in hac conditione degere soliti esse videntur, quia, cum de archiatris supplendis agitur, id quoque sumitur morte alicuius locum archiatri vacuum esse factum (Cod. Theod. XIII, III, 8 et 9). Id igitur in universo interest inter Graeca et Romana tempora his medicos publicos saepe in totam vitam vel etiam διὰ γένους institutes esse, illis autem munus in annum vel biennium iniunctum, saepe etiam continuatum esse, sed raro medicos uno loco tantum tempus versatos esse quantum Menocritum Brycunte.
Certos numeros medicorum, qui in aliqua urbe munere medico eodem tempore fungebantur, afferre non possumus, nisi tempora Romana intuemur. Quot enim archiatri quarto saeculo Romae fuerint, certe constat: Cod. Theod. XIII, III, 8:Exceptis Portus Xysti44virginumque Vestalium(quibus igitur proprius archiater erat)quot regiones urbis sunt totidem constituantur archiatri.Itaque cum quattuordecim regiones fuerint, quattuordecim archiatri illo tempore Romae fuerunt. Quem numerum saeculo tertio nondum tantum fuisse Lampridius narrat (A. S. c. 42), cum Severus Alexanderusque ad sexmedicisannonas binas aut ternasconcederet. In urbibus autem Asiae Minoris saeculo p. Chr. altero licuisse quinque vel septem vel decem medicos publicos prout urbes magnae erant instituere iam supra testes citantes explanavimus (p. 43).
Saeculis Christum natum antecedentibus Athenis pluresfuisse medicos publicos consentaneum est. Quod testimonia certa affirmant, et tituli: ἐπειδὴ πάτριόν ἐστιτοῖς ἰατροῖς, ὅσοι δημοσιεύουσιν, θύειν τῶι Ἀσκληπιῶι (nr. 3 vs. 9 sq.) et scriptores (Plato, Polit. 259a). At certus numerus non indicatur. Sed in anaglypho marmoreo primae partis saeculi quarti reperto in clivo meridionali arcis Athenarum anno 1876, quod Proserpinam Cererem Aesculapium repraesentat quibus in altera parte sex viri adorantes oppositi sunt, mihi quidem viri hi sex medici publici esse videntur.45Nam inter nomina adscripta duo medicorum Atheniensium sunt, Mnesithei scilicet et Dieuchis (cuius quidem filii Epeuches et Diacritus nominantur). Qui medici ab Galeno (K. XI 795; XV 136) in numero παλαιῶν et ἀρχαίων habentur et saepe ab scriptoribus aliis commemorantur (de Mnesitheo vid. Knaack, Hermes 1883, 148, Girard BCH. II 89 et eundem de Dieuche). Cum autem Epeuches et Diacritus Dieuchis medici filii sint, utrumque medicum fuisse verisimile est, ita ut tria medicorum nomina legantur et inde colligi possit homines sex adorantes omnes fuisse medicos. Quoniam medici sex una a populo honorati sunt (quod coronae demonstrant, intra quas nomina quinque incisa sunt), ii quasi collegium medicorum fuerunt. Collegium autem sex medicorum apte medici publici sunt. Sed quaerendum est, qua de causa medici publici coronis θαλλοῦ honorati sint et cur ea de causa anaglyphum illud non Aesculapio soli, sed omnibus deis in Aesculapio aram habentibus (Cereri, Proserpinae)46dono dederint. De Epidauriis, quae pars Eleusiniorum esset et quibus Cereri et Proserpinae propter templa finitima et sacra in idem tempus incidentia (cf. Rubensohn AM. XX 365) in Aesculapio etiam immolaretur,medicos dedicantes meritos esse Udalricus Koehler olim suspicatus est (l. l.), et fortasse res ita expedienda est medicos publicos, cum maxima hominum turba tempore Eleusiniorum Magnorum et Epidauriorum Athenas confluxisset, in aegris et vulneratis curandis omne genus diligentiae adhibuisse et propterea laudatos esse, sicut agoranomus quidam Parianus, qui inter cetera ad panegyrin Minervae Iliadis [παρέσχεν ἰατ]ρὸν τὸν θεραπεύσοντ[α τοὺς ἀσθε]νοῦντας ἐν τῇ παν[ηγύρει] (nr. 22 vs. 16 sqq.).
Quae utut se habent, si medici illi sex publici sunt, tamen anaglypho hoc certo argumento uti non possumus, cum nesciamus an non omnes medici publici honorati sint. Sed tantum fere numerum medicorum publicorum Athenis saeculo quarto fuisse et urbem et tempus decet atque per se sumendum est, si numeros medicorum aevo Romano institutorum spectamus.
Ut Athenis ita Co complures medicos publicos eodem tempore conductos fuisse titulo Xenotimi (nr. 7) perspicies. Qui medicus privatus ab Cois laudatus et honoratus est, quod morbis gravissimis affectis civibus ipse medicum se praebuitτῶν ἰατρῶν τῶν [δαμ]ος[ιευόν]των ἐν τᾶι πόλειἀρρωστησάντων [διὰ] τὰς [κ]α[κο]παθίας τὰς γενομένας περὶ αὐτοὺς δ[ιά] τὴν ἐπιμέλειαν ἂν [ἐ]ποιεῦ[ντο] τῶν καμνό[ντων] (nr. 7 vs. 7 sqq.). Itaque nihil impedit ne sumamus in aliis quoque urbibus maioribus medicos fuisse publicos complures.
Minora autem oppida unum medicum publice conducebant. Brycunte, Amphissae, Teni, Gythei medicum unum tantum fuisse ex toto titulorum tenore pellucet (nr. 4, 9, 11, 12). Ac maxime fiebat, si unus omnino in urbe erat medicus, ut hic unus publicus esset, cum medici alii in urbe minima non considerent, ne minus quam par esset pecuniae caperent timentes, sicut hodie etiam medici in oppidum minimum saepe non proficiscuntur, nisi pecunia a communi adiuvantur. Olunte autem unum et eum publicum fuisse medicum ex contextu verborum et ex eo apparere videtur, quod Oluntii in summo erant timore, cum in eo esset, ut medicus ille morbis saevientibus Oluntem relinqueret (nr. 21). Idem de Gortyniorum medico sumendum est, quem per legatos Gortynii ipsi Co arcessiverant: ἐπειδὴ πρεσβευσάντων Γορτυνίων πρὸς ὑμὲ ὑπὲρ ἰατροῦ καὶ ὑμῶν φιλοτίμως σπευσάντων καὶ ἀποστειλάντων αὐτοῖς Ἑρμίαν ἰατρὸν κτλ. (nr. 18 vs. 2 sqq.).
Itaque in oppidis quamvis parvis, nisi forte male administrata aut nimis paupera erant, medici publici instituebantur.Sin autem in regione maiore una tantum urbs erat, multi autem vici, in his quoque medici publici erant. Mirum quidem est de pagis Atticis nullum testimonium exstare. Sed de pagis Coi insulae magnae, quae synoecismo in novam urbem Coum anno 366 peracto unam iam urbem habebat, res accuratius demonstrari potest. Nam repperit in Coorum Aesculapio R. Herzog titulos medicorum pagi alicuius saeculo III. a. Chr. exaratos: medici ignoti ab ignoto pago conducti (nr. 6), Anaxippi medici publici, qui in pago Αἰγηλίων per multos annos aegrotos curavit (nr. 5). Iam vero in titulo Coo aevi Romani, qui Isidorum medicum publicum corona aurea honorabant, sunt τοὶ κατοικεῦντες ἐν τῶι δάμωι τῶν Ἁλεντίων καὶ το[ὶ] ἐνεκτημένοι καὶ τοὶ γεωργεῦντε[ς] ἐν Ἅλεντι καὶ Πέληι τῶν τε πολειτᾶν καὶ Ῥωμαίων καὶ μετοίκων (nr. 13 vs. 4 sqq.).
In Aegypto autem, ubi plurimi erant vici et omnia plena medicis iam Herodoti temporibus fuerant (Her. II 84), res erat similis. Exemplum unum afferi etiam potest, aevi quidem Romani demum: in papyro Berolinensi (BGU 647, cf. p. 24) legitur: Γάιος Μενήκιος Οὐαλεριανὸς ἔχων ἰατρεῖον ἐπὶ κώμην Καρανίδι vel melius (vs. 21) ἔχων τὸ ἰατρεῖονἐν κώμῃΚαρανίδι, sita in Ἀρσινοΐτου Ἡρακλείδου μερίδι (vs. 2).
Nunc alia atque graviora disceptanda sunt. Ὁι δημοσίᾳ χειροτονούμενοι ἰατροὶ καὶ δημόσιοιπροῖκα ἐθεράπευον: haec verba scholiasta ad Acharnensium Aristophanis versum 1030 adnotavit. Gratis igitur medici publici aegrotos curare debebant, et ii, ut videtur, omnes cives, quicumque volebant, et peregrinos et qui in itinere urbem visitantes auxilium ab illis petebant. Ita apud Aegyptios veteres fuisse tradit Diodorus (I 82). Graeci quoque et pauperes et divites medicum publicum consultabant. Namque in Acharnensibus agricola ille pauper ad Pittalum mittitur, sed etiam Lamachus miles superbissimus Pittalo se committit (vs. 1222). Sed haec ficta esse possunt, tamen tituli idem demonstrant. In titulo enim Gytheato de medico certe publico mercedem a re publica accipiente sic legis: σπουδᾶς καὶ φιλο[στοργίας οὐ]θὲν ἐλλείπων εἰς τὸ πᾶσιν ἴσος εἶναικα[ὶπένησικαὶ] πλουσίοις καὶ δούλοις καὶ ἐλευθέροις [καὶ ξένοις] (nr. 12 vs. 18 sqq.). His quidem verbis opus non fuit, si medicus ab divitibus, si dare volebant, mercedem propriam accipere vetitus esset, tamen etiam demonstrare videntur omnibus a re publica medicum publicum promptum lege esse praebitum. Athenis metoecos etiam medico publico usos esse titulus Euenoris, si publici est, demonstrat: καὶ [χρήσιμον ἑαυτὸν πα]ρέσχηκεν κατὰ τὴν τέχ[νην τοῖς δεομένοις]τῶμπολιτῶν καὶ τῶν ἄλ[λων τῶν οἰκούντων ἐ]ν τῆι πόλει (nr. 16 vs. 5 sqq.). Saepe autem publici longius etiam in aliis curandis progressi sunt et aegrotos etiam extra urbem habitantes visitabant (Brycunte, nr. 4 vs. 15 sqq.) vel advenas aegrotos comiter ac humane sanabant (nr. 18, 29).
Ut tradit Herodotus (III 131), Democedes Aeginae munus publicum suscepit ἀσκευής περ ἐὼν [καὶ ἔχων οὐδὲν] τῶν ὅσα περὶ τὴν τέχνην ἐστὶ ἐργαλήια (St.). Medicus igitur publicus aetate superiore quibus ad artem exercendam opus erat sibi ipse praestitisse videtur. Itaque ipse etiam medicinam (τὸ ἰατρεῖον vel ἐργαστήριον) sibi instruxit. Fuit autem to τὸ ἰατρεῖον47habitatio medici, cuius unum aut complura membra arti factitandae destinata et reservata erant (cf. Littré V 25 sq.). Aetate inferiore proprium adeo aedificium instruebatur, sicut ἐργαστήρια Tyranni Magnetis medici instructa in vico Cadyia (nr. 40 vs. 21 sqq.): δεδόσθαι δὲ αὐτῷ ἀτέλειαν πάντων <δὲ> τῶν τελῶν ὧν κατεσκεύακε ἐργαστηρίων ἐπὶ τῆς χώρας ἧς κώμη Καδυίη (cf. Pollux IV 177: καὶ τὸ ἐργαστήριον ἰατρεῖον). Quam in medici officinam aegroti si poterant veniebant, ut medicum consulerent, hic tractabantur, cum omnia adessent instrumenta, hic ab medico remedia parata accipiebant (cf. Plato Leg. I 646c: τοὺς εἰς τὰ ἰατρεῖα αὐτοὺς βαδίζονταςἐπὶ φαρμακοποσίανκτλ.). Sed qui affecti erant morbis tam gravibus, ut ire non possent, in medicina remanebant, donec refecti sunt, ita ut τὸ ἰατρεῖον—fortasse inde a quarto vel tertio a. Chr. saeculo—esset etiam νοσοκομεῖον. Quod inter alia declarare videtur Plaut. Men. V 5 vs. 43 sqq.; ubi dicit medicus:ad me face uti deferatur(sc. aegrotus.—vs. 45),elleborum potabis faxo aliquos viginti dies(vs. 47),imo ego ibo domum, ut parentur quibus paratis opus est.48Sed quae in medicina facienda erant, medicus non solus exsequebatur, sed discipuli atque medici servi adiuvabant eorumque optimi negotia eius procurabant, cum domum visitatu aegrotos reliquisset. De discipulis autem testimonium legitur apud Aeschin. in Timarch. § 40: οὗτος γὰρ πρῶτος πάντων μέν, ἐπειδὴ ἀπηλλάγη ἐκ παίδων, ἐκάθητο ἐν Πειραιεῖ ἐπὶ τοῦ Εὐθυδίκου ἰατρεῖου, προφάσει μὲν τῆς τέχνης μαθητής.49
Sed si medicos publicos spectamus—de medicina in universum quaerere nunc non licet, quamvis multa nondum aperta sint—medicina Pittali in Acharnensibus commemoratur, in quam aegroti eunt, Lamachus vulneratus transportatur. Alii etiam testes adhibendi sunt, sed multis saeculis inferiores. Nam quae in inscriptione Cea valde mutilata III. a. Chr. saec. H. Schoene supplevit: τὴν [δὲ μεγίστην ὠφέ]|λειαν τῆς θεραπείας τῆς κ[ατὰ τὸ ἰατρεῖον προῖκα] | ποιησάμενος φιλοτίμως, ὥ[στε πλείστοις αἴτιον εἶ|ν]αι μετὰ τῶν θεῶν τῆς οἴκαδ[ε ἐπανόδου] (nr. 19 vs. 20 sqq.), cum res incertissimae sint, nec probare nec reprobare nunc audemus.50Sed Galenus in commentario ad scriptum Hippocratis κατ᾽ ἰητρεῖον, cum de duplici luce et natura et arte effecta ab Hippocrate explicata verba faciat, haec addit: τὸ μὲν (sc. φῶς) οὖν κοινόν ἐστιν, ᾧ πάντες ἀνθρώποι χρώμεθα, μάλιστα μὲν ἐν ὑπαίθρῳ, δεύτερον δὲ ἐνοἴκοις μεγάλοιςθύρας μεγάλας φωτὸς πλήρεις ἔχουσιν,οἷοι καὶ νῦν κατὰ πολλὰς τῶν πόλεων δίδονται ἰωμένοῖς τοῖς ἰατροῖς, οὓς παρωνύμως αὐτῶνἰατρεῖαπροσαγορεύουσι. Ergo saeculis p. Chr. n. ἰατρεῖα, aedificia magna, publice instruebantur et medicis profecto publicis praestabantur. Et certae medicinaemonstrari possunt: ἐργαστήρια Tyranni Magnetis medici (p. 58), τὸ ἰατρεῖον, quod in Aegypto habebat C. Minicius (p. 24, 57).51Magna igitur valetudinaria publica aevo demum Romano certis testimoniis adstruuntur. Quo tempore officinae sacrae Aesculapii quoque ἰατρεῖα nominari poterant, quo nomine Aristides utebatur. Sed nullo modo probari potest, quod contendit R. Herzog (l. l. p. 204 et 206) longius quam par est quae a Vercutrio52ficta sunt secutus fuisse Hippocratis iam aetate in insula Co magnam medicinam publicam et aliam sacram, quas ille vir doctus τὸ δημόσιον ἰατρεῖον et τὸ ἱερὸν ἰατρεῖον vocat.
Cum saeculis p. Chr. tertio et quarto iatria vetera dilabi coepta essent, ab christianis mox recreata sunt (cf. Vercoutre l. l. p. 360), cum praesertim haec per saecula christiani in corporibus hominum sanandis cum paganis maxime concertarent (cf. Harnack,Medizinisches aus d. ält. Kirchengesch.p. 89 sqq.; idem,Die Mission und Ausbreitung des Christentums in den ersten drei Jahrh.p. 79 sqq.). Itaque ut initio Jesum Christum ipsum instituebant pro Aesculapio corporum etiam verum medicum (v. Harnack l. l. c. c.), tum autem Cosmam et Damianum medicos illos, qui eodem fere modo atque Aesculapius aegros in aedibus sacris incubantes sanabant (cf. Deubner,de incubationep. 68 sqq., p. 75), ita etiam medicinas veterum nosocomiis propriis compensabant. His in nosocomiis medici publice instituisse videntur. Nam exstat titulus Christianus in Galatia inventus, in quo legitur: Θέσις Θεοδώρουἰητροῦξάνθ[ο]υ(?)τοῦ νοσοκ[ομεί]ουκτλ. (CIG. 9256).
Medici publici autem saepe ab magistratibus aut iudicibus, si viro artis medicinae perito opus erat, de arbitrio suo interrogati sint et causae multae medicis publicis advocatis disceptate sint.53Vero certa monumenta aevi demum Romani exstant: OP. I 51 (a. 173), OP. I 52 (a. 325), BGU. 647 (a. 130). Quae monumenta supra iam commemorata (p. 23 sq.) relationes sunt medicorum publicorum inspexisse se homines vulneratos vel corpora eorum, qui ipsi necem sibi consciverant (OP. I 51). In papyro Oxyrh. I 51 medicus ipse renuntiat (vs. 6 sqq.): ἐπετρατόμην ὑπὸ σοῦ (Κλαυδιανοῦ στρατηγοῦ) διὰ Ἡρακλείδου ὑπηρέτου, ἐφιδεῖν σῶμα νεκρὸν ἀπηρτημένον Ἱέρακος καὶ προσφονῆσαί σοι ἣν ἐὰν καταλάβωμαι περὶ αὐτὸ διάθεσιν, et tum quid viderit ita tantum refert (vs. 15): εὗρον αὐτὸ ἀπηρτημένον βρόχῳ‧ διὸ προσφωνῶ. In secunda papyro (OP. 152) pater quidam filiam violatam esse domo dilapsa questus est et postulasse videtur, ut noxia ab domino domus compensaretur. Quam ob rem medici duo ab curatore (λογιστῇ) causam quaerente vulnera inspectum missi sunt. Qui renuntiant (vs. 14 sqq.): παραγενόμενοι ἐ̣π̣ὶ̣ τὴν τοῦτου οἰκίαν ε̣ἴδαμεν τὴν παῖδα ἔχουσαν κατὰ τῶν εἰσχίων ἀμυχὰς (leviora pellis vulnera) μετὰ περὶωμάτων54κα[ὶ τ]οῦ δεξιοῦ γονατίου τραύματος. Postremum in papyro tertia (BGU. 647) C. Minicius initio et in fine iusiurandum per vitam (τύχην) Traiani iurat verum se retulisse τῇ πεμπταίᾳ ἡμέρᾳ τοῦ πεπλῆχθ(αι) τὸν Μυσθαρίωνα τραυμαραπευκέναι (τετραυματοθεραπευκέναι vel similia: Wilcken) ὑπὲρ τὸν ἀριστερὸν κρόταφον τῆς κεφαλῆς τραῦμα κατέαγμα ἐπὶ βάθους, ἐν ᾧ εὗρον μικρὰ κατεάγματα λίθων (vs. 10 sqq., vs. 22 sqq.). Quae papyri forte conservatae in clara luce reponunt fuisse medicorum publicorum facere arbitrium, si ab magistratibus admonebantur.
Supra medicos privatos fuisse publicos non puto. Neque ullo verbo in testimoniis, quae exstant de medicis publicis, talia commemorantur, sed omnia consentiunt medicos publicos privatos eo praecessisse, quod tamquam optimi a re publica electi et pecunia conducti res medicas mandatas a re publica, quippe a qua solverentur, exsequebantur. Sed tradit Galenus Andromacho archiatro, Neronis medico, negotium esse datum, ut imperaret medicis: τὸ γοῦν ἄρχειν ἡμῶν διὰ τὴν ἐν τούτοις (οὐ μόνον τῇ πείρᾳ τῶν ἔργων ἀλλὰ καὶ τοῖς λόγοις) ὑπεροχὴν ὑπὸ τῶν κατ᾽ ἐκεῖνον καιρὸν βασιλέων ἧν πεπιστευμένος (K. XIV 2, 211). Haec an non ad omnes medicos Romae considentes referanda sint (ut sumit Friedlaender, SG. I6338), valde dubito. Sed ita ea mihi explicari posse videntur Andromachum medicis multis aulae imperatoriae praefuisse, non servis solum, quibus praeterea proprius erat dominus, sed medicis etiam aliis domus Augustae, qui multi illo tempore fuerunt. Cum Galenus autem ἄρχεινἡμῶνdicat, ipsum se medicum imperatorium fuisse indicat, ut aliunde constat. Quare Andromachus non »medicus Augusti«, sed fere »praefectus medicorum« fuisse videtur. Quae utut se habent, negandum est aut Romae saeculo I. et II. quosvis medicos aut in urbibus Graecis saeculo II. et III. archiatros ullam in medicos privates potestatem habuisse. Collegio autem archiatrorum ipsorum in extrema antiquitate unus ex eis praepositus erat, qui vocabatur »comes archiatrorum« (cf. Cassiod. var. l. 6, 19.—Meibomius,Comment. in Cassiodori formula archiatr.Helmstaedt. 1668). Sed collegium archiatrorum quattuordecim ipsum illis etiamtemporibus medicis reliquis, ita ut veram potestatem in eos haberet, praefectus non erat. Nam altum est silentium in libris iuris Romani.55
Teneamus esse inter titulos medicorum publicorum veterinarii etiam publici (nr. 10). In terra propter equos famosa, Lamiae, ἵππων ἰατρὸς ille altero a. Chr. saeculo publice conduc-tus est.56Ad bella etiam medicos proprios a Graecis conductos esse et ex titulo Idaliensi apparuit (cf. p. 18) et ex testibus nonnullis aliis intelligitur,57quamquam saepe etiam medicispublicis, si in urbe instituti erant, bello exorto milites, quippe qui cives essent, curandi erant (cf. tit. 18; Xen. rep. Lac. 13, 7).
Nonnumquam ad dies festos et ludos medici conducebantur, ut e spectatorum coetu si quis aegrotaret statim et gratis curarent. Quod testatur inscriptio Iliensis supra iam laudata (nr. 22—cf.p. 56), in qua dicitur agoranomum quendam per dies festos Athenae Iliadis medicum praebuisse, qui aegrotantes sanaret. Similiter interpretandus est Olympiae titulus (Inschr. v. Olymp.62). Qua in inscriptione, quae inter annos 36 et 24 a. Chr. cadit, omnes enarrantur, qui munus aliquod in statis sacrificiis a re publica Eleorum Olympiae factis exercebant (cf.Inschr. v. Olymp.138). Sed una cum eis, qui sacris ipsis operabantur, sacrificibus, haruspicibus, tibicini, multis aliis, nominantur, qui in sacrificando ipso operam non consumebant: γραμματεύς, ἀρχιτέκτων, ἰατρός(Σωτίων Σωτίωνος vs. 13). Architectus autem est publicorum illorum, qui multis locis et maxime apud templa magna instituebantur, ut aedificia sarta et tecta conservarent, et quorum non pauci in inscriptionibus extant (v. Lebas-Foucart 194a, comm. ad vs. 17; Th. Homolle BCH. XIV, 477). Item medicus videtur publicus fuisse, qui peregrinorum causa ad dies festos confluentium versatus est Olympiae. Qui officiales rei publicae Eleorum, quamquam aliis de causis Olympiae essent, tamen collegio illo sacrificum publico adscribebantur. Quod quidem non semper ita fuit, quia in omnibus aliis huiusmodi catalogis medicum et architectum non invenis.
Sed a collegiis ipsis etiam medici conducebantur vel instituebantur, a gymnasiis, gerusiis, magnis privatorum sodaliciis. In gymnasiis praeter iatroliptas, paedotribas, gymnastas, quos medicinae studuisse Hippocrates tradit (cf. Krause,Gymn. u. Agonistik der Hellenenp. 218 sqq.), Romanis temporibus medicos veros etiam fuisse tituli docent. In catalogo Tegeatico anni p. Chr. 168 vel 171 post gymnasiarchum, hypogymnasiarchum, archephebum nomina epheborum enumerantur et tum cetera gymnasii officia: ἐλαιοτέθης, γραμματεύς,ἰατρός(Ἐπίκτητος Ἀλεξάνδρου), κουρεύς, παιδοτρίβης, καμινίων, σπαδεικοφόρος (V. Bérard, BCH. XVII, 20). Duo gymnasii medici in titulis Spartanis aevi Romani CIG. 1275 et 1279 extare videntur (cf. Boeckh l. l.), quamquam non satis constat titulos ad gymnasia pertinere. Athenis autem iatroliptae, paedotribae, gymnastae aevo Romanoesse non desinunt, tamen tertio p. Chr. saeculo in epheborum Atticorum catalogis (annorum 230-260 p. Chr.) inter alios gymnasii magistratus veri quoque medici nominantur: IG. III 1193 col. I vs. 32: [ἰατ]ρός: Ἀρτεμείσιος. IG. III 1199 col. I vs. 36: ἰατρός | Αὐρ. Ἀρτεμείσιος. IG. III 1202 col. I inter multos alios magistratus διὰ βίου vs. 38: ἰατρός: Ἑρμογ[έ]νης. (cf. Grasberger,Erz u. Unterr.III, 477. A. Dumont,Essai sur l’ephébie attiqueI, 199).
Medici publici aevo Romano gymnasiis veterum quoque virorum defuisse non videntur. Ad hanc rem quod certe pertinet exemplum, proferri quidem non potest. Sed ipsae gerusiae58habebant medicos publicos, ut inscriptiones demonstrant. Qui quidem medici aliqua tantum ex parte publici erant, eo usque enim, ut a collegiis ipsis mercedem muneris acciperent et singulos collegii socios gratuito curarent. Praeterea privatim eos artem suam exercere potuisse consentaneum est. Invenitur autem gerusiae ipsius medicus in catalogo sacrificulorum, qui est inInschr. v. Magnesia119 vs. 19: Μ. Αὐρ. Ἑρμῆςἰατρὸς γερουσίας, cum multis aliis Aureliis, unde tempus tituli sumas. Alius extare videtur in titulo in urbe Phrygiae Sebaste reperto (P. Paris, BCH. VII 452 II), in quo [ο]ἱ ε̣ἰσελθόντες [ε]ἰς τὴν γερουσίαν inde ab anno p. Chr. 99 inscripti sunt. Inter quos col. I vs. 12 Θεογένης Θεογένους ἰατρὸς nominatur et nomine officii apposito ab omnibus aliis distinguitur.59
Qui saeculo quarto apud Romanos ipsos inveniuntur archiatriportus Xystiet archiatriVestalium(cf. p. 54), illos gymnasiorum et gerusiarum medicos excipiunt. Quamquam saeculo iam p. Chr. I. Romae medici quasi collegiorum fuisse videntur, quoniam extat titulus ibi repertus:Ti. Claudius Aug. l. Hymenaeus medicus a bibliotheciseqs. (CIL. VI 8907). Sed libertus est et medicus in domo patroni collibertorum et servorum quasi collegio additus.
Sin autem medici publici urbium sunt, pagorum, vicorum, si medici ad bella, ad dies festos instituebantur, si exstant medici conducti ab gymnasiis et gerusiis, nihil obstat, quin etiam a collegiis vere privatis, si satis magna erant, medici proprii conducerentur. Quid enim multum interest inter medicum quem constituebant τοὶ κατοικεῦντες ἐν τῶι δάμωι τῶν Ἁλεντίων καὶ τοὶ ἐνεκτημένοι καὶ τοὶ γεωργεῦντες ἐν Ἅλεντι καὶ Πέληι τῶν τε πολειτᾶν καὶ Ῥωμαίων καὶ μετοίκων (cf. p. 57), et medicum a magno collegio private conductum? Talem demonstrare videtur titulus CIG. II add. 2339b, Teni inventus, aevi Romani. Quo in titulo praesides sodalicii nautarum60quod συμβίωσις vocabatur, enarrantur; inter quos praeter nauarchum eponymum, scribam, hierodulum medicus quoque fuit (ἰατροῦ Ἱέρακος vs. 7.—cf. Ziebarth,Griech. Vereinswesen, p. 16 et 206 sq.). Alium collegii medicum agnoscendum esse in titulo IG. IV 365 (Kaibel, EG. 885) Corinthi reperto voluit L. Liebenam (Röm. Vereinswesen, p. 123), qui θηρεύτορας ἄνδρας, qui medico cuidam statua gratiam referentes ibi extant, collegium venatorum fuisse existimabat. Sed sunt venatores amphitheatri Corinthii, quos firmum collegium habuisse opus non est. Medicus autem circensis fuisse videtur.