Quaerentibus, quantam mercedem medici public! acceperint, prima se offerunt Herodoti verba de Democede (III 131): καί μιν δευτέρω ἔτεϊταλάντουἈιγινῆται δημοσίᾳμισθοῦνται, τρίτῳ δὲ ἔτεϊ Ἀθηναῖοιἑκατὸν μνέων, τετάρτω δὲ ἔτεϊ Πολυκράτηςδυῶν ταλάντων. Quae summae, etiamsi saepe a viris doctis in dubium vocatae sunt (cf. praecipue adn. Valckenarii ap. Herod, ed. Gaisford III p. 277), tamen mihi ab omni veri similitudine abhorrere non videntur. Etenim tempora remotiora sunt, quibus non tot medici quot saeculo IV. vel insequentibus novam aegris promittebant valetudinem; medicus ille celeber autem est et artis peritissimus (ὑπερεβάλλετο τοὺς ἄλλους ἰητρούς c. 131), quem Aeginetae, quamvis nulla artis instrumenta secum ferret, conducebant et mercedem tam insolitam reddebant, ut Herodotus, quantam dedissent, sibi adnotandum esse putaret. Vero quas pecuniae summas Athenienses et Polycrates Democedi expendebant, eae in tantam altitudinem propterea sunt expressae, quod alter alterum licendo superare studebat.
Et tantas pecunias illis temporibus medicis interdum praebitas esse certo testimonio alio affirmatur. Ex Onasili enim inscriptione Cypria (cf. p. 18), quae praemia illi et fratribus data sint, cum verbis ipsis pactionis tum factae dici potest, si quae in tabula exstant recte sunt lecta. Legunt autem viri doctissimi constituisse regem urbemque Idaliorum Onasilo una cum fratribus ἀ(ν)τὶ τῶ μισθῶν κὰ ἀ(ν)τὶ τὰ ὑχήρων (i. e. ἐπιχείρου) unum talentum argenti aut si mallent agrum quendam cum plantis et fructibus, ut ipsi et posteri semper eum haberent; Onasilo autem soli illi addiderunt quattuor secures argenteas et duo didrachma Idalia aut agrum hortumque huic pecuniae pares (vs. 23 sqq.: ἢ κέ σις Ὀνάσιλον ἢ τὼς παῖδας τὼς Ὀνασίλων ἐξ τᾶι ζᾶι τᾶιδε ἲ ἐξ τῶι κάπωι τῶιδε ἐξορύξη, ἰδὲ, ὃ ἐξορύξη, πείσει Ὀνασίλωι ἢ τοῖς παῖσι τὸν ἄργυρον τὸ(ν)δε‧ ἀργύρων πε(λέκεϝας) δ’ πε(λέκεϝας) β’ δί(δραλμα) Ἠ(δάλια).). Sed Onasilus et fratres agros et hortos pecuniae antetulerunt, ut ex appendice inscriptioni posterius addita apparet (vs. 29-31). Hi autem valebant unum talentum, eandem igitur summam, quae Democedi ab Aeginetis praebita est, si modo talentum idem est. Duo autem didrachma Idalia et quattuor secures argenteae,pro quibus praeterea Onasilus solus agrum et hortum accepit, e tribus duas fere partes talenti valebant.61Quae omnes mercedes non totum in annum, sed in tempus obsessionis, quae quam longa fuerit non constat, constitutae erant, et perspicuum est eas modum usitatum mercedis valde excessisse. Nam res insolita et insueta erat, cum urbs in summo periculo fuerit, atque medico illo fratribusque summi labores obeundi erant, alii autem medici cogi non potuerant.
Quanta merces medicis publicis vulgo soluta sit, his non docemur. Neque alios certos testes habemus, cum libri immemores eorum, quae vulgo in urbibus antiquis instituta erant, nihil tradant, monumenta autem, inscriptiones, papyri, quae magis ad usum consuetudinemque cotidianam pertinent atque accuratiora interdum tradunt, nunc etiam satis non exstent. Sunt quidem, quae summam pecuniae referant, quae medico private est data in re certa atque definita.62Sed ex his nullo modo, si mere opinari nolis, merces annua medicorum publicorum colligenda est.
At res fortasse apertior fit, si meminimus Teios paedotribis mercedem annuam 500 drachmarum dedisse, grammaticis 600, 550, 500, citharistae 700 drachmarum (v. Ditt.2523a, vs. 10 sqq.). Architecti autem templi Apollinis Delii 720 drachmas accipere soliti esse videntur (v. Th. Homolle BCH. XIV (1890), 478). Nam haec summa vel partes eius saepius in rationibus templi illius leguntur, e. c. BCH. XIV 396 (I vs. 82): καὶ τάδε ἄλλα ἐδώκαμεν‧ Ἀρχιτέκτονι μισθὸς—𐅅 Η Η Δ Δ. Athenienses architectis interdum mercedem non altiorem praestabant quam aliis opificibus et artificibus, unam pro die drachmam; hac enim mercede muneris architecti Erechthei Atheniensis fruebantur, cum 37 drachmas in prytania acceperint (JG. I 324a vs. 56; c col. IIvs. 8. cf. Gregor Huch,Organisation der oeffentl. Arbeit im griech. AltertumI (Diss. Lips. 1903) p. 51 sq.).
Quas summas si respicio, eis mercedem annuam medicorum non maiorem fuisse et vulgo quarto saeculo et insequentibus in urbibus Graecis 500-700 drachmas medicis fere datas esse puto. Consentaneum est prout urbes res tempora erant mercedes quoque impares fuisse. Athenis bello Peloponnesiaco confecto pecuniae publicae erant consumptae et exhaustae. Quamobrem medici etiam mercedem minorem accipiebant, et quo minor merces erat, eo peiores medici munus publicum suscepisse videntur. Ad quod mihi cum Welckero (l. l. p. 230) Pluti Aristophanei versus 407 eqs. spectare videntur:
—τίς δῆτ᾽ ἰατρός ἐστι νῦν ἐν τῇ πόλει;
οὔτε γὰρ ὁ μισθὸς οὐδέν ἐστ᾽, οὔθ᾽ ἡ τέχνη.
—σκοπῶμεν. —ἀλλ᾽ οὐκ ἔστιν. —οὐδ᾽ ἐμοῖ δοκεῖ.
Unus inscriptionis cuiusdam locus nobis etiam disceptandus est. In magna ratione et catalogo hieropoearum templi Apollinis Delii exarato Demare archonte (circa annum a. Chr. 180), cum pecuniae ab decessoribus ἐν τῇ δημοσίᾳ κιβώτῳ acceptae describantur, haec leguntur vs. 82 sqq. (BCH. VI 13.—nr. 23): ἄλλος στάμνος ἐπιγραφὴν ἔχων‧ ἀπὸ τῆς Ἕλληνος καὶ Μαντινέως, ἐπὶ Δημητρίου Ποσιδεῶνος, ἔθεσαν εἰς τὸ ἱερὸν Φωκίων Κλεοκρίτου ταμίας καὶ Παρμενίων ὁ Πολυβούλου κληρονόμος [ὧν] ([ᾧ] edit.) ἔλαττον ἔλαβεν ὁ ἰατρὸς (ὁ ἰατρὸς supra lineam,en surcharge)Η Η 𐅄καὶ τοῦ ἐνοικίου ὡσαύτωςΔ Δ 𐅃. Quae verba inscripta in urna demonstrant Demetrio archonte, mense Posideone, quaestorem et hominem privatum duas summas tradidisse, quae pecuniae publicae sunt et auxilio Hellenis et Mantinei, de quibus qui sint nihil constat (cf. Homolle l. l. p. 71), aerario publico tradebantur. Quas summas medicus quidam non sibi habuerat, alteram 250 drachmarum de mercede sua, ut consentaneum est, alteram viginti quinque drachmarum de pensione aedium. In antecessum igitur res publica huic medico praeter mercedem etiam pensionem aedium dederat, ut ipse habitaret et medicinam instrueret; sed mortuus esse Polybulus medicus videtur, et moriens Parmenionem heredem suum summas illas rei publicae reddere iusserat, quia nondum tempus totum circumactum erat, in quod iam antea mercedem et pensionem acceperat. Cum autem ducentae quinquaginta drachmae summa solida sint, veri simillimum est totam mercedemannuam ex multiplicatione simplici effectum iri. Sed quae multiplicatio facienda sit, incertum est, fortasse simplicissima, ita ut 500 drachmae merces annua medici publici illius essent et quinquaginta pro habitatione additae essent. Quod in ea quadret, quae supra in universum explanavimus, sed incertius est, quam ut firmum quicquam ex eo colligi possit.
De mercedibus aevo Romano archiatris datis, exempli causa in urbibus Asiae Minoris, nihil memoriae proditum est. Ad publicorum autem sicut ad privatorum medicorum mercedes referenda sint, quae Ulpianuslibra octavo de omnibus tribunalibusscripserat (Dig. L, XIII 1):praeses provinciae de mercedibus ius dicere solet, sed praeceptoribus tantum studiorum liberalium ... Medicorum quoque eadem causa quae professorum, nisi quod iustior, cum hi salutis hominum, illi studiorum curam agant: et ideo his quoque extra ordinem ius dici debet.63Sed de summis nihil aperitur. Romae medicis publicis annonae praestabantur, saeculo tertio binae aut ternae (Lamprid. Alex. Sev. 42), quot quarto archiatris, non dicitur (Cod. Iust. X 53, 9; Theod. XIII 3, 9.—cf. p. 42), et quantum annona medicorum valuerit, quot quisque modios tritici assecutus sit, ignoramus. Sed mercedes publicae expendebantur usque ad lustiniani tempora, quem mercedem munerum publicorum abolevisse ex Procopio (hist. arc. 26) intellegitur (quem laudat Perrot,Exploration de la GalatieI, 503).
Hippocrates vel potius qui scripsit librum παραγγελιῶν medicis suadet ut medeanturὅτεδὲ προῖκα ἀναφέρων μνήμην εὐχαριστίης προτέρην ἢ παρεοῦσαν εὐδοκίην‧ ἢν δὲ καιρὸς εἴη χορηγίης ξένῳ τε ἐόντι καὶ ἀπορέοντι, μάλιστα ἐπαρκέειν τοῖς τοιούτοις. ἢν γὰρ παρῇ φιλανθρωπίη, πάρεστι καὶ φιλοτεχνίη (Littré IX 258). Quod consilium amplius secutos medicos gratuito interdum sanavisse tituli docent: καὶ προσανέθετο τὰς χρείας τοῖς ἐν ἀρρωστίαν ἐμπεσοῦσιν ἄνευ μισθοῦ (nr. 36 vs. 7 sq.), ἰατρεύσαντα προῖκα (de Heraclito Rhodiopolitanr. 42 vs. 17). Sed multos medicos, quo facilius munus publicum sibi traderetur, gratis sanando gratiam populi petivisse supra iam vidimus (p. 48 sq.). Tamen non desunt, qui commodo suo non servientes etiam postquam medici publici facti sunt aliquamdiu mercede sua destiterint. Nam de Damiada Lacedaemonio decretum Gytheatarum haec refert: [ἐ]πὶ Βιάδα δὲ Λαφρίωι θεωρῶν τὰν π[όλιν ἐξαπορου]μέναν ἐν ταῖς εἰσφοραῖς ἐπαγγ[είλατο τῶι δά]μωιδωρεὰν ἰατρεύσεινπαρ᾽ ἁμε[τέραν πόλιν αὐτόν (nr. 12 vs. 28 sqq.). Damiadas igitur alterius quem publicus erat anni (cf. vs. 45) mense Laphrio, cum oppidum tributo ab Romanis imposito valde premeretur,64de mercede muneris destitit, sed unum tantum mensem hoc fecit, cum certus mensis anno additus sit. Sequitur, ut merces singulis mensibus Gythei medicis publicis expenderetur, id quod Athenis aliis locatione non constitutis prytaniis singulis saepe fiebat (cf. Boeckh,StaatshaushaltI3308). Sed habemus alium etiam titulum et eum Atheniensem, qui medicum publicum munus gratis suscipientem affert. Ibi Phidias homo Rhodius, qui Athenis medicus privatus erat, tumἐπιδέδω[κε]ν ἑαυτὸν δημοσιεύειν δωρε[ὰ]νἐνδεικνύμενος τὴν εὔνοιαν ἥν ἔχει πρὸς τὴν πόλιν (nr. 2 vs. 17 sqq.). Qua de causa ille omni mercede destiterit, non declaratur. Sed fortasse ita conicere licet. Medici publici qui a civitate mercedem accipiebant et propterea aegrotos gratis curabant, tamen a quovis cive, si modo dabat, pecuniam accipere vetiti non erant. In maioribus autem urbibus et maxime Athenis factum sit, ut qui hoc modo redibant reditus mercedem publicam multo superarent, cum divites quoque medicos publicos, qui saepe medicorum optimi erant, consultarent. Quare efficiebatur, ut medici munus publicum valde appeterent, praesertim cum eo medici quasi approbati fierent, et ut eo facilius crearentur civitati pollicerentur se gratuito munus suscepturos esse. Immo Ioh. Toepffer (AM. XVI 429) usque eo progressus est, ut oppida et tempora fuerint, quibus munus publicum eis medicis traderetur,qui a civitate magno id fortasse pretio conduxissent sicut temporibus quibusdam sacerdotia ad licitationem deducerentur.
Tamen medicos publicos a privatis etiam mercedem accepisse certis quidem testimoniis affirmari non potest. Diserte autem archiatris Romanis permittebatur, ut pecuniam a privatis acciperent, si ab sanatis voluntarie oblata sit:archiatri scientes annonaria sibi commoda a populi commodis ministrari honeste obsequi tenuioribus malint quam turpiter servire divitibus. Quos etiam ea patimur accipere, quae sani offerunt pro obsequiis, non ea, quae periclitantes pro salute promittunt(Cod. Iust. X 53, 9 = Theod. XIII 3, 8).65Quae Valentiani, Valentis, Gratiani imperatorum epistula anni 370, cum ad Praetextatum praefectum urbis missa sit, ad archiatros quattuordecim Romae urbis maxime pertinet.
Merces, quae a re publica medicis expendebatur, multis locis non ex aerario emanabat, sed tributo ad hanc ipsam causam civibus imposito cogebatur. Quod tributum inscriptiones et papyri quadraginta fere proximis annis aperuerunt, vocabatur autem ἰατρικόν.66Repetemus breviter res notas. Prima Delphis inscriptio reperta est (nr. 8) annorum a. Chr. 230-200 (H. Pomtow Rh. M. XLIX 582). In qua Philistioni cuidam damnum quod fecerat, cum ab creditoribus quibusdam Delphorum pecuniam, quam hi debebant illis, solvere coactus erat, ita resarciebatur, ut ei et posteris ἀτέλεια χοραγίας καὶ τοῦ ἰατρικοῦ daretur (cf. Ditt.2466 adn.). Deinceps cum quarto saeculo inter Teum et aliud oppidum, cuius nomen non exstat, synoecismus conveniret (cuius foederis fragmentum lapidi incisum a. 1891 repertum est), civibus novis, qui Teum transmigrabant, in decem annos immunitas praeter iatrici praebita est: εἶναι δὲ αὐτοὺς κα[ὶ τῶν ἄλλων εἰσφορ]ῶν ἀτελεῖς πλὴν ἰατρικοῦ (nr. 1 vs. 10 sqq.).Eodem anno Coorum lex sacrificiorum in medium prolata est.67Qua in tabula inter eos, qui diebus festis quibusdam sacrificia faciant et »casam constituant«, multi sunt vectigalium redemptores, et vs. 15 sq. legitur: [θυέτω]<ι> δὲ κατὰ ταῦτα καὶ σκανοπαγείσθω<ι> καὶ ὁ ἔχων τάν ὠνὰν τοῦ λατρικοῦ. Cum autem τοῦ λατρικοῦ enucleare non possent, erratum esse a lapicida et legendum esse τοῦ ἰατρικοῦ viri docti existimabant.68Sed Udalricus Wilcken, cum multa in papyris ostracisque Aegyptiis tributa ignota enodavisset, quid λατρικὸν esset, etsi dicere non potuit, tamen verbum ita tenendum esse arbitratus est.69Nobis igitur ab hoc incerto titulo abstinendum est, quamvis multum inter-esset in urbe Co ipsa tributum medicum inveniri.
In duobus autem aliis oppidis, Delphis, in media parte Graeciae, et Tei, in urbe Ionia Asiae Minoris, τὸ ἰατρικὸν adhuc certe exstat. Ubi accuratiora ignoramus, nisi id intelligimus Tei iatricum tam necessarium esse existimatum, ut civibus novis, qui omnibus aliis oneribus liberarentur, tributum medicum tamen pendendum esset. Quod tributum etiam sua sponte homines aliqui constituebant. Nam consentaneum est, si pagani pagi Halentis una cum eis, qui in hoc pago agros possidebant et qui ibi et in agris Pelae pagi laborabant, medicum proprium conducebant (v. p. 57, 66), illos omnes voluntariam stipem contulisse, ut medico mercedem darent.
Quantum quisque pecuniae dederit, cum in Graecia ignoremus, papyri Aegyptiae demonstrant. Nam in papyris alterius fere a. Chr. saeculi:Flinders Petrie Papyri(ed. Mahaffy) II nr. XXXVIIIa (p. 36) semel, nr. XXXIXe (p. 129) passimἰατρικὸν β’legitur, ex quo apparet binas frumenti artabas a quibusdam pro tributo medico annuo pensitatas esse. Qui tributum solvebant, in utraque papyro coloni Graeci veterani sunt, ita ut dici non possit omnesne cives tributum idem pependerintan fuerint qui plus debuerint (cf. U. Wilcken l. l. 375). Sed tributum duarum artabarum70parvum est, quoniam to τὸ φυλακιτικόν, quo tributo custodes alebantur, ternas artabas pro capite et anno faciebat atque multa tributa alia muneribus multo maioribus explebantur. Si igitur τὸ ἰατρικόν comparamus cum custodum tribute, merces muneris medicorum minor fuisse videtur quam custodum publicorum, nisi eorum plures in unoquoque loco quam medici publici fuerant. Medicis autem pro mercede non pecunia, sed frumentum ipsum datum esse videtur sicut archiatris urbis Romae annonae velannonaria commoda.
De mercede pars aliqua medico publico in medicinam consumenda fuerit aut alia summa ei praeter mercedem ex iatrico data sit, ut medicinam sustentaret, sicut medico illo Delio (v. p. 69). Apud Graecos ita fuisse E. Curtius iam suspicatus est, cum primo iatrici titulo Delphis invento existimaverit iatricum esse exactumzur Besoldung von Aerzten und Erhaltung ärstlicher Anstalten(GGA. 1864, 1227). Tum multa verba et plures etiam coniecturas de hac re incerta fecit A. Vercoutre.71
Mercede et publica et privata accepta medico publico alio etiam modo pro laboribus praemia data sunt. Populus enim medicos bonos laudabat, coronas eis dedicabat, hospites publicos (προξένους) eos faciebat, in civitatem ascribebat. Cum medicus urbem relinqueret, ut novam sedem appeteret, rebus bene gestis saepissime ei honores tales decreti sunt. Horum decretorum paullatim numerus maior in lucem prolatus est, cum nunc habeamus triginta (p. 19 sqq.); baseon autem statuarum quibus aevo Romano medici maxime honorati sunt publice constitutarum undecim collectae sunt (p. 21 sq.). Itaque et aevo Romano et ante Romana tempora et statuae et decreta plurima in urbibuscollocata erant, atque spes est excavationibus locis omnibus nunc florentibus plura etiam inventum iri, quibus tota haec causa in quam inquirimus planior apertiorque fiet.
Quantopere autem mos honorandi medicos pervulgatum sit, inde facile perspicias apud scriptores decreta talia ficta et vera imitantia inveniri. In codicibus enim Hippocrateis cum aliis rhetorum inventis decretum Atheniensium in honorem Hippocratis fictum exstat (Littré IX 400). Quod decretum est commixtum ex veris nonnullis apud scriptores collectis,72ex verbis in decretis honorificis vulgo usurpatis, ex multis omnino ementitis (cf. Littré IX 308; Herzog 215 sqq.). Ab Atheniensi quodam illud factum esse Littré arbitratus est (I 430), Herzog Petersenium (Philologus IV 251:Zeit und Lebensverhältnisse des Hippocrates) secutus ludum scholae rhetorum Coorum esse dicit circa annum a. Chr. n. trecentesimum factum. Id rectius coniectatum videtur, cum Co decreti faciendi maius esset incitamentum et cotidie in Aesculapio multa medicorum decreta spectarentur. Sed num trecentesimo iam a. Chr. n. anno decretum factum sit, magnopere est dubitandum. Mihi probatur primo demum a. Chr. n. saeculo (v. Kaibel GGA. 1900, 63) vel postea etiam decretum illud commentitum esse.
Aliud tale decretum apud Diodorum legitur (IV 71). Ubi fictum est Graecos Troiam oppugnantes Machaoni atque Podalirio immunitatem decrevisse Aesculapii filiis, qui homines sunt ut alii, at non dei, atque vulneratos multos medici quasi publici sanaverant: κατὰ δὲ τὸν πόλεμον μεγάλας χρείας αὐτοὺς παρασχέσθαι τοῖς Ἕλλησιν, θεραπεύοντας ἐμπειρότατα τοὺς τιτρωσκομένους, καὶ διὰ τὰς εὐεργεσίας ταύτας ὑπὸ τῶν ᾽Ἑλλήνων μεγάλης τυχεῖν δόξης‧ ἀτελεῖς δ᾽ αὐτοὺς ἀφεῖναι τῶν κατὰ τὰς μάχας κινδύνων καὶ τῶν ἄλλων λειτουργιῶν διὰ τὴν ὑπερβολὴν τῆς ἐν τῷ θεραπεύειν εὐχρησίας. Quae verba in memoriam redigunt, quae interdum in veris medicorum decretis leguntur.73
Inter honores alios medicis immunitas etiam praebebatur, quamquam ante Romana tempora non saepius ea in titulis extat, si generatim qui dabantur honores intuemur (legitur nr. 21 vs. 50, nr. 24 vs. 9, nr. 32 vs. 6, nr. 36 vs. 13, nr. 40 vs. 21 sq.). Id eo explicatur, quod medici his temporibus saepe urbem, in qua consederant, mox relinquebant, ita ut laus atque hospitium publicum gravius eis esset quam cunctarum rerum immunitas. Sed aevo Romano res valde exculta est et immunitas medicis legibus praecipuis praestabatur (v. p. 40 sq.) Quod primo tamquam gratia et favor a medicis adsumptum est, cum diserte rem in titulis adnotaverint (v. p. 43; praeter archiatros duos ibi citatos Heraclitus Rhodiopolites immunitatem se adeptum esse praedicat: nr. 42 vs. 16: ἀλιτουργησίᾳτιμηθέντα, ita ut titulus vix ante Hadriani aetatem exaratus sit). Cum autem archiatri in urbibus Asiae Minoris maxime in hoc loco haberentur, medici Aegyptii idem sibi praeberi volebant. Nam Antonini epistula ad urbes Asiae missa omnes alias quoque urbes spectare videbatur: γραφείσης μὲν τῷ κοινῷ τῆς Ἀσίας,παντὶ δὲ τῷ κόσμῷ διαφερούσης(Dig. XXVII 1, 6 § 2.—cf. 40 sq.). Itaque in papyris medici questi sunt, quod munera publica sibi imponerentur contra imperatorum epistulas. Talem querimoniam M. Valerius Gemellus habuit (p. 51), et in eadem papyro supra querella alius medici descripta esse videtur atque responsio magistratus alicuius a praefecto ita confirmata: κέκρικε[ν - - -] ἀπολύσας, quod videtur esse: κέκρικε[ν δικαίως ὁ δεῖνα] ἀπολύσας. Unde apparet medicum questum confirmante praefecto muneribus liberatum esse. Duorum aliorum medicorum querellae disceptantur in papyro Oxyrhynchitana I 40, in qua multae huiusmodi causae una transcriptae sunt. Quarum in una anni p. Chr. 138 medico alicui de immunitate praestari referunt editores, qui hanc partem papyri nimis mutilatam non ediderunt. Quae tum sequitur causa, iterum querimoniam medici publici exhibet, sed qui cadaveribus arte medicabatur. Qui de liturgia imposita sibi ab eis, apud quos munere fungebatur, questus est; sed ei responsum est: τάχα κακῶς αὐτοὺς ἐθεράπευσας. δίδαξον τ[ὸ κατα]τῆκον (qua re cadavera conserventur), εἰ ἰατρὸς εἶ δημοσ̣[ιεύ]ων ἐπὶ ταρι[χείᾳ], καὶ ἕξεις τὴν ἀλειτουργησίαν. Tradebantur igitur apud Aegyptios mortuorum corpora medicis publicis propriis conservanda, sicut medici in unamquemque partem corporis erant(Herod. II 84). Qui ad se etiam pertinere epistulas imperatorum, quae medicos muneribus liberaverant, praedicabant.
Sunt tum libertates immunitatesque illae ad omnes medicos perlatae et epistulis imperatorum saeculis insequentibus etiam atque etiam affirmatae et auctae, ita ut mulieribus medicorum et filiis etiam libertates summae praeberentur (Cod. Theod. XIII, 3 et Iust. X 53 passim). At tamen cum in titulis medicorum saeculi II. vel. III., quibus immunitates iam datae erant, multa munera publica cum praedicatione quadam descripta sint, apparet medicos munera publica, etsi liberi eis erant, tamen si volebant suscipere potuisse. Et volebant multi, qui favorem populi et honores appetebant. Quae cum ita essent, Constantinus inter cetera anno 321 edixit:quoniam gravissimis dignitatibus vel parentes vel domini vel tutores esse non debent, fungi eos honoribus volentes permittimus, invitos non cogimus(Cod. Theod. XIII 3, 1).
Et tituli multos demonstrant archiatros, qui in summis honoribus versabantur: Μενεκράτης Μενεκράτους ὁ ἀρχιατρὸς τῆς πόλεωςστεφανηφορῶνκτλ. (Euromi, nr. 49); Μ. Αὐρήλιος Χαρμίδηςπρύτανις καὶ στεφανηφόροςκαὶ ἀρχιατρός (Heracleae-Salbacae, nr. 57 et 58); Μ. Αὐρήλιος Πολείτης β ὁ ἀρχιατρόςπρῶτος ἄρχωντὸ β (Cerami, nr. 60);ἐπιμελουμένου τῶν ΜυστηρίωνΣουλ. Δημητρίου τοῦ ἀξιολογωτάτου ἀρχιατροῦ (Laginae, nr. 61); Αγασικλείδας Ἀγασικλείδα ὁ ἀρχιατρὸς τῆς πόλεωςἀγορανομῶνκτλ. (Troezene, nr. 50); cf. nr. 73 (Lesbi) Bresum archiatrum, qui plurima munera et publica et sacerdotalia administrabat. Quorum ex titulis apparet cives hos fuisse et viros in sua urbe illustrissimos, cum in summis urbium dignitatibus obveniant. Simul intelligitur cum hi munus medicum publicum appeterent, id quoque ipsum honoratum fuisse. Ut autem archiatri ex medicis optimis eligerentur, praeceperunt etiam saeculo IV. imperatores Romani:si quis in archiatri defuncti est locumpromotionis meritisadgreganduseqs. (Cod. Iust. X 53, 10 = Th. XIII 3, 9);quod si huic archiatrorum numero(XIV)aliquem aut conditio fatalis aut aliqua fortuna decerpserit, in eius locum, non patrocinio praepotentium, non gratia iudicantis, alius subrogetur, sed horum omnium fideli circumspectoque dilectu quiet ipsorum consortio et archiatriae ipsius dignitate et nostro iudicio dignus habeatur: de cuius nomine referri ad nos protinus oportebit(Cod. Th. XIII 3, 8).
Unus ex archiatris, qui munera publica obierunt pecuniasquecivitati dono dederunt, Attalus Priscus Ephesius Asclepiadis filius, ἀρχιατρὸς διὰ γένους vocatur (nr. 65 vs. 3). Ut maxime aevo Romano sacerdotia hereditaria fuerunt, ita huic quoque medico vel maiorum alicui munus archiatri in omne tempus traditum est, cum per se sumi posset filium semper officium patris secuturum esse.74Quod iure sumptum esse alius titulus affirmat: praedicat Heracleae-Salbacae (in Phrygia maiore) Pappias quidam maiores iam archiatros fuisse: [Το μνημεῖόν ἐστι Παππίου - - -]ουἀρχιατροῦ ἀπογόνο[υ] ἀρχιατρῶνκτλ. (nr. 59). Aliam familiam quasi familiam archiatrorum fuisse demonstrat titulus Acilii Theodori (nr. 71). Quem ipsum in titulo ἰατρῶν πρόμον vocatum tamen archiatrum fuisse inde colligas, quod iambi vocabulum ἀρχιατρόν eo loco respuebant:
Ἀκείλιον Θεόδωρονἰατρῶν πρόμον
σπουδαῖον εὐγενῆ τε καὶ εὐσχήμονα
ὑὸς Θεόδωρος θάψεν, ἠδ᾽ ὁ<ς>συνγενής
Θεόδωρος ἀρχιατρός κτλ.
Consentaneum est versus causa mollissimam hanc translationem usurpari potuisse.75Archiater quoque fuit Theodorus Acilii propinquus (vs. 3/4). Cum autem filio Acilii nomen Theodori inditum sit, patrem Acilii Theodorum quendam fuisse verisimile est, ita ut ὁσυνγενὴςΘεόδωρος ἀρχιατρός Acilii mortui frater esset. Tum pater, qui duos filios archiatros habuerat, ipse archiater fuerit. Ut igitur rem stemmate ante oculos proponamus, sic existimamus:
Dubitandum non est, quin ὑὸς Θεόδωρος postea archiater factus sit. Postremum familiam veterinariorum quoque ostentemus: Οὐαλεριάνος ἰπποϊατρὸς ὑὸς ἱπποϊατροῦ (Αὐρηλίου Λύκου—CIG. 1953, Dii in Macedonia, vs. 7).
Rem igitur apud Graecos notissimam aevo Romano etiam pervulgatam fuisse certis exemplis illustravimus et familias quasdam medicorum ostendimus, quarum gentiles nominatim in titulis exstant. Medico autem magnae commendationi et usui erat, quod ex antiqua medicorum familia ortus erat aut ab vetusto aliquo medico incluto genus ducebat. Et saepe olim urbs aliqua Graeca medicum quendam publicum libenter instituerit, si patrem aut avum eius apud se munere iam functum esse audierit.
Athenis medici publici, sive sex sive plures minoresve fuerunt, saeculo III. et iam antea pro se et aegris, quibus quisque medicatus erat, Aesculapio et Hygiae bis in anno sacrificium facere patrio more solebant. Quod inscriptione in Aesculapio Atheniensi eruta manifestum fit: ἐπειδὴ πάτριόν ἐστιν τοῖς ἰατροῖς, ὅσοι δημοσιεύουσιν, θύειν τῶι Ἀσκληπιῶι καὶ τεῖ Ὑγιείαι δὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ ὑπέρ τε αὑτῶν καὶ τῶν σωμάτων ὧν ἕκαστοι ἰάσαντο ἀγαθεῖ τύχει δεδόχθαι τεῖ βουλεῖ κτλ. (nr. 3 vs. 9 sqq.—cf. P. Girard l. l. p. 85). Sed quid consilium quingentorum in hac re rogaverit, lapide fracto non exstat, nisi forte sumis sacrificia, quae antea medici publici sua sponte et more patrio fecerunt, aliquo modo sancta esse a re publica. Constat autem medicos Atheniensium publicos una omnes in publicum prodiisse et sacra pro salute sua et eorum quibus medicabantur fecisse. At tamen proprium collegium medicorum publicorum fuisse ex hoc titulo sumi non potest.
Fuisse autem apud Graecos collegia medicorum iam ex eo apparere existimaverunt viri docti, quod nominibus medicorum vocabulum officii ἰατρὸς in titulis additum sit; ordinemautem nomini adiunctum in titulis Graecis ante Romana tempora eam habere vim, ut socius collegii alicuius declaretur (U. Koehler AM. X 77; E. Ziebarth,Griech. Vereinswesen96 sqq.). Sed res incertissima est, et tituli θίασον vel κοινόν aliquod τῶν ἰατρῶν exhibentes nondum inventi sunt.
In urbe Co, cum multi fuerint medici, hos aliquo modo in collegii corpus coaluisse putares. Quod tituli quodam modo demonstrare videntur. In titulo Coo nuper reperto locus nominatur εἶ τοὶ ἰατροὶ τάσσονται (nr. 17). Quibus ex verbis locus elucet, quo medici vel publici vel omnes coibant, ut res communes inter se expedirent. In alio titulo quarti a. Chr. saeculi non multo post urbem traiectam, ut videtur, fasti sacri Coorum leguntur (nr. 20): quibus diebus ad quas aras sacra facienda sint et quo ritu, et quibus hominibus in quoque sacrificio caro et cetera victimarum obtingant. Vicesimo autem die mensis Batromii Iovi Polieo bos immolandus erat, cuius quae partes in ara non comburebantur imprimis pontifici et sacricolis tradendae erant, tum aliis hominibus: Νεστορίδαι[ς] ν[ώτ]ου δίκρεας‧ἰατροῖς κρέας‧ αὐλητᾶι κρέας‧ χαλκέων καὶ κερα[μέω]ν ἑκατέροις τὸ κεφάλαιο[ν‧ τὰ δὲ ἄλλα τὰ κρέα τᾶς πόλιος‧ ταῦτα δὲ πάντα] ἀπ[οφέρ]ετα[ι] ἐκτὸς το[ῦ τεμένευς] vs. 53-56, in quibus extrema suppleta sunt ab Ioh. de Prott,Fasti sacrip.20.Illo igitur die medicis portio simplex carnis hostiae obveniebat. Cum autem inter ceteros gens una vocetur, qui nominantur ἰατροὶ, χαλκεῖς, κεραμεῖς collegia esse videntur (cf. Ziebarth l. l. 97), quibus quod negotium cum Iove Polieo fuerit apertum non est. Sed cum non intelligatur, cur χαλκεῖς et κεραμεῖς a re publica conducti sint, collegiaomniumopificum aut artificum hic nominata esse verisimile est.
Hae res incertae, utut se habent, aevo quidem Romano certum collegium medicorum nominatur (Wood,Discov. at EphesusApp. 7, p. 8 nr. 7): Ephesi enim M. Pomponius Boro medicus sarcophago, quem sibi et coniugi vivus fecit, haec in fine inscribenda curavit: τῆς σοροῦ κήδονται τὸ συνέδριον, οἱ ἐν Ἐφέσῳ ἀπὸ τοῦ Μουσεῖου ἰατροί, οἷς καθιερωσάτην (ipse et coniunx) εἰς κλῆρον — — (sequitur summa quaedam). Qui medici Ephesii firmum, ut patet, habebant collegium.76
Sed de collegiis medicorum publicorum nihil comperimus, neque quicquam dici poterit, nisi novi tituli inventi erint.
Jahreshefte des oesterr. Inst.in Wien I 31
Jahreshefte des oesterr. Inst.in Wien VIII 128
Papers of the Amer. SchoolII 21 nr. 17
Papers of the Amer. SchoolIII 27 nr. 29
Papers of the Amer. SchoolIII 287 nr. 407/408
Transactions of the Royal Soc. of Lit.,London Ser. II., I 245 nr. 2et 304 nr. 2
Ascoli,Iscrizione etc. di antichl sepolcri Giudaici del Napolitano55 nr. 10
Benndorf und Niemann,Reisen in Lykien und Karien
Heberdey und Kalinka,Zwei Reisen im südwestl. Kleinasien23 nr. 13
Heberdey und Wilhelm,Reisen in Kilikien
Herzog,Koische Funde und Forsch.92 nr. 115
Newton,Discoveries of Halicarn.II 790 nr. 96
Perrot,Exploration de la Galatie et de la Bithynie48 nr. 27
Petersen und v. Luschan,Reisen in Lykien176 nr. 225
Wagener,Inscriptions grecq. rec. en Asie Mineure20 nr. 3
Wescher et Foucart,Inscriptions rec. à Delphes16
Wood,Discoveries at EphesusApp. 7 p. 8 nr. 7.
BGU. nr. 647
Grenfell, Hunt, Hogarth,Fayûm towns and their papyrinr. 106
Mahaffy,Flinders Petrie papyri
Peyron,Pap. Graec. Taurinensis musei Aegyptii