Natus sumRudolfos PohlBerolini die XXIV. mensis Octobris a. 1879 patre Augusto matre Augusta e gente Mahn. Fidei ascriptus sum evangelicae. Adii novem per annos gymnasium Luisianum Berolinense et inde autumno a. 1897 testimonio maturitatis instructus Berolini inter cives academicos Almae Litterarum Universitatis Fridericae Guilelmae receptus sum. Ibi studiis me dedi philologicis archaeologicis epigraphicis historicis. Examen rigorosum sustinui die II. mensis Februarii.
Docuerunt me viri clarissimiR. Delbrueck, Diels, Dilthey, Frey, Graef, Goldschmidt, Harnack, Huebner †, Kalkmann †, Kekule de Stradonitz, Koser, Kuebler, Muench, E. Pernice, Pfleiderer, Paulsen, Roloff, E. Schmidt, H. A. Schmidt, J. Schmidt †, Simmel, Stumpf, Tobler, Vahlen, De Wilamowitz-Moellendorff, Winnefeld, Woelfflin.
Ad exercitationes me admiserunt philologicas proseminarii BerolinensisDiels, de Wilamowitz-Moellendorff, Heinze, Helm, historicas et historico-geographicasHirschfeld, Sieglin, archaeologicas et historiae artisKekule de Stradonitz, Kalkmann, Graef, Woelfflin, epigraphicasDessau, Winnefeld, palaeographicasH. Schoene, papyrologicasP. M. Meyer, philosophicasPaulsen, paedagogicasMuench.
Quibus omnibus viris plurimum me debere grato ac pio animo profiteor, gratias autem quam maximas habeo et semper habeboRenardo Kekule de Stradonitz, qui summa cum benevolentia et humanitate me amplexus est, cum per septies sex menses exercitationibus eius interessem et ab eo per idem tempus apparatui archaeologico praepositus essem, etUdalrico de Wilamowitz-Moellendorff, quo auctore et adiutore liberalissimo haec studia confeci.
1.Inscriptionibus iam inventis hi viri docti in medicos publicos accuratius uberiusque inquisiverunt:
A. Vercoutre,La médecine publique dans l’antiquité grecque, Rev. arch. 1880 (N. S. XXXIX), p. 99, 231, 309, 348 sqq., a quo quibus in rebus erratum sit demonstravitA. Dechambre, Rev. arch. 1881 (N. S. XLI), p. 52, qui de »medicina publica«, ut dicunt, se ipsum profitetur disseruisse »dans un journal de médecine«, quam ephemeridem non nominatam adhuc non inveni.
P. Girard,L’Asclépieion d’Athènes, Paris 1881 (Bibl. des écoles franç., fasc. XXIII). Pars II, cap. II, 2, p. 83.
S. Reinachapud Daremberg-Saglio,Dictionnaire des antiq. grecq. et rom.s. v.Medicus, cap. XIII (vol. III, 2, p. 1691), ubi quae de tota medicorum Graecorum conditione nota sunt, uberrime exponuntur.
De medicis magis in universum (ut S. Reinach) commentati sunt, tamen etiam de publicis nonnulla attulerunt:
C. Becker,Charikles, ed. Göll III, p. 48 sqq. (Erster Exkurs zur achten Szene: die Ärzte).
G. Welcker,Zu den Altertümern der Heilkunde, Kleine Schriften III, p. 1-234.
R. Herzog,Koische Forschungen und Funde, Anhang 5: »Die Ärzteschule von Kos«, p. 200 sqq.
Quos omnes infra nomine tantum citabimus.
2.Pontificem Aesculapiicum fuisse credi non potest, quandoquidem hac aetate medicis nondum ullus erat usus cum Aesculapio et Aesculapiis. Hic nuntius, quem apud Herodotum nondum legis, tum demum enasci poterat, cum Aesculapia florerent et ars medica in eis orta esse putaretur. Sed conferas quae infra scripsi§ 2.
3.cf. praecipue Aristot. Polit. 1274a, 22 sqq.: νομοθέται δ᾽ ἐγένοντο Ζαλευκός τε Λοκροῖς τοῖς ἐπιζεφυρίοῖς, καὶ Χαρώνδας ὁ Καταναῖος τοῖς αὑτοῦ πολίταις καὶ ταῖς ἄλλαις ταῖς Χαλκιδικαῖς πόλεσι ταῖς περὶ Ἰταλίαν καὶ Σικελίαν.
4.Zaleucum primum de medicis publicis legem scripsisse atque praescripta eius Charondam in leges suas recepisse coniecerunt A. Dechambre, Rev. arch. 1881 (XLI), 52, R. Herzog, l. l. 205. Sed incertiores illae sunt res, quam ut nomen afferri possit.
5.cf. schol. ad Od. l. l., Eustath. 1824, 34 et 1825, 5 sqq., Suidas s. v. δημιουργοί (= schol. ad Arist. Equit. 650) et δημιουργός.
6.Λ 514 ἰητρὸς γὰρ ἀνὴρ κτλ. Ν 213 sq. τὸνμὲνἑταῖροι ἔνεικαν, ὁ δ᾽ ἰητροῖς ἐπιτείλας ἤιεν ἐς κλισίην κτλ. Π 28 (βέβληται ... Διομήδης ... Ὀδυσεὺς ... ἠδ᾽ Ἀγαμέμνων κτλ.) τοὺς μὲν τ᾽ ἰητροὶ πολυφάρμακοι ἀμφιπένονται, ἕλκε᾽ ἀκειόμενοι. Λ 835: χρηίζοντα καὶ αὐτὸν (sc. Ποδαλείριον ἕλκος ἔχοντα) ἀμύμονος ἰητῆρος.
7.Ibidem exempla complura moris poetici illius Graecorum inveniuntur: 49 sqq.:ἄλλος Ἀθηναίης τε καὶ Ἡφαίστου πολυτέχνεωἔργα δαεὶς χειροῖν ξυλλέγεται βίοτον,ἄλλος Ὀλυμπιάδων Μουσέων πάρα δῶρα διδαχθείς,ἱμερτῆς σοφίης μέτρον ἐπιστάμενος‧ἄλλον μάντιν ἔθηκεν ἄναξ ἑκάεργος Ἀπόλλων κτλ.cf. supra ρ 384 sq. et Empedocles 146 (Diels, Vorsokr.) = Clem. Strom. IV, 150, p. 632 P:εἰς δὲ τέλοςμάντεις τε καὶ ὑμνοπόλοι καὶ ἰητροὶκαὶ πρόμοιἀνθρώποισιν ἐπιχθονίοισι πέλονται,ἔνθεν ἀναβλαστοῦσι θεοὶ τιμῆισι φέριστοι.
ἄλλος Ἀθηναίης τε καὶ Ἡφαίστου πολυτέχνεω
ἔργα δαεὶς χειροῖν ξυλλέγεται βίοτον,
ἄλλος Ὀλυμπιάδων Μουσέων πάρα δῶρα διδαχθείς,
ἱμερτῆς σοφίης μέτρον ἐπιστάμενος‧
ἄλλον μάντιν ἔθηκεν ἄναξ ἑκάεργος Ἀπόλλων κτλ.
εἰς δὲ τέλοςμάντεις τε καὶ ὑμνοπόλοι καὶ ἰητροὶ
καὶ πρόμοιἀνθρώποισιν ἐπιχθονίοισι πέλονται,
ἔνθεν ἀναβλαστοῦσι θεοὶ τιμῆισι φέριστοι.
8.Uberius de hac re egit Daremberg,Études d’archéol. médicale sur Homère, Rev. arch.N. S. XII (1865), p. 95, 249, 337; idem,De l’état de la médecine entre Homère et Hippocrate(962-460)d’après les poètes et les historiens grecs, Rev. arch.N. S. XVIII (1868), p. 345 sqq., XIX (1869), p. 63, 199, 259 sqq.
9.Iam ante Hippocratem medicos scripsisse libros (sed non sanctos in templis Aesculapii conservatos) ex multis etiam librorum Hippocrateorum locis elucet. Ad quas antiquorum litteras spectare videtur Hippocrates vel qui scripsit περὶ ἀρχαίης ἰητρικῆς cum dicit (c. 2):ἰητρικῇ δὲ πάλαι πάντα ὑπάρχει καὶ ἀρχὴ καὶ ὁδὸς εὑρημένηκαθ᾽ ἥν τὰ εὑρημένα πολλά τε καὶ καλῶς ἔχονταεὕρηται ἐν πολλῷ χρόνῳκαὶ τὰ λοιπὰ εὑρεθήσεται, ἥν τις ἱκανός τε ἐὼν καὶ τὰ εὑρημένα εἰδὼς ἐκ τούτων ὁρμώμενος ζητῇ. Quae verba Hippocrate ipso indigna non sunt. Alcmaeonem autem Crotoniatam saeculo iam sexto librum medicum composuisse et fortasse primum de rebus medicis scripsisse nunc inter omnes constat (cf. Wachtler,de Alcmaeone Crot.p. 33 sqq.).
10.Medici publici Athenis bis in anno Aesculapio et Hygiae immolabant: IG. II 352b (cf. infra cap.II § 7). Honores medicis decreti Aesculapii diebus sacris pronuntiabantur: IG. XII 1, 1032, vs. 23 (Brycunte), Brit. M. 260, vs. 2 (Calymnae inventa; Co honores pronuntiabantur); BCH. XXVI (1902), 269, vs. 32 (Delphis; Co). Decreta honorifica medicorum marmori incisa in templis Aesculapii constituebantur. Quod maxime Co factum est, ubi multas medicorum stelas in Aesculapio nunc effodit R. Herzog (Arch. Anz. 1903, p. 10, 197, 198). Firmum hunc morem fuisse et alias etiam urbes in Aesculapio Coorum stelas medicorum Coorum collocasse demonstrat inscriptio Delphica (BCH. 1902, 269, vs. 28 sqq.): δόμεν [δ]ὲ [κ]αὶ τοῖς τὰ Πύθια ἐπαγγελλόντοις τᾶι τῶν Κώιων πόλει τοῦ ψαφίσματος τὸ ἀ[ντ]ίγραφον, ὅπως ἀναγορευθῇ ὁ στέφαν[ος τ]οῖς Διονυσίοις τοῖς ἐν Κῶι καὶ τοῖς [Α]σκλαπιείοις‧ ἀναθέμεν δὲ καὶ στάλ[αν ἐ]ν τῶι ἱερῶι τοῦ Ἀσκλαπιοῦ (sc. Coo, cum antea (vs. 26 sqq.) iam legatur Delphis lapidem statuendum esse in templo Apollinis). Sed aliis etiam in urbibus lapides medicorum honores exhibentes in templis Aesculapii, si in urbe erant, constituebantur: Athenis (IG. II, 256b, vs. 30; ibi in Aesculapio etiam lapis inventus est, in quo decretum de sacrificiis ab medicis publicis factis erat incisum: IG. II 352b); Olunte (BCH. 1900, 225, vs. 57 sqq.).
11.Legitur ibi: - - δακτύλιος σάρδιον χρυσίῳ ἐνδεδεμένον, ὁ ἀνέθη[κεν Ὀνήτ]ωρ ἰατρός, ὁ[λκὴ - - ἔνι γ]ρύψ καὶ ἔλαφος. Aliud donum ab medico quodam votum Aesculapio habes in eadem inscriptione vs. 17: - - - Νικομάχου ἰατροῦ ΔΔ.
12.Calana et Leontini, quibus oppidis Charondas dedit leges, coloniae erant Chalcidensium (Thucyd. VI, 3); reliquae autem urbes, in quibus leges Charondae inducebantur, plurimae etiam coloniae Chalcidensium erant (cf. Arist. Polit. 1274a, 24, vid. adn. 3). Itaque leges illae sunt fortasse quae vocantur νόμιμα τὰ Χαλκιδικά, quas contra Doricas vicisse in Himera urbe tradit Thucydides VI, 5.
13.Medicus hic, quin vere appellatus sit Pittalus, in dubium vocari non potest (cf. Πιττακός, Πιττάλακος). Tamen »nom de fantaisie« nomen esse Pittali et re vera Attalum eum appellatum esse Daremberg suspicatus est (Rev. arch. XIX, 1869, p. 69), quem secutus est Vercoutre l. l., p. 107 (sed cf. Dechambre l. l., p. 53). Errore autem Suidas Σπίτταλον eum nominat (s. v. Σπίττ.); sed Πίτταλος omnibus Aristophanis locis auctoritate codicum constat. Sed nomen Pittali Atticum non est.
14.Una alia est Attica inscriptio medici, quae ad saec. VI. extremum pertinere videtur:μνεμα τόδ᾽ Ἀινέο σοφίας ἰατρο ἀρίστοin disco marmoreo cum medici residentis imagine picta (IG. I 42214, Suppl. p. 185). Sed medici publici esse eam non constat. Nuper de inscriptione et imagine egerunt H. Dragendorff, Jahrb. d. I. XII (1897), p. 1 sqq. et tab. I, R. Herzog l. l., p. 151, 201.
15.De tempore inscriptionis, cui certus quidem Idaliorum annus adscriptus est, magna est dissensio inter eos, qui praeter Deeckium inscriptionem ediderunt et tractarunt: Cauer, Del. inscr. Graec.2472 (nonnullis annis ante 386) Meister,Die griech. Dial.II, p. 199 (389 a. Chr.—cf. Larfeld apud Bursian, Jahresb. LXVI, 36), Hoffmann,Die griech. Dial.I, p. 40 sqq. (449 a. Chr.), Solmsen,Inscr. Graec. ad dialectos illust. sel.3(probabiliter ante a. 391).Vix Eduardi Meyeri coniectura (Gesch. d. Alt.III, 304) probanda est, qui inscriptionem ad seditionem Cypriorum anni 499 (Herod. V, 104, 108-115) revocavit, cum totum genus dicendi ab hac antiquitate abhorreat. Sed alii etiam firmum fundamentum quo nitantur non habent, neque ullum verbum apud Diodorum legitur (quod Meisterum secutus asseveravit Larfeld l. l.) de Idalio ab Persis et Citieis oppugnato, quamquam bellum accurate narratum est (Diod. XIV, 98. XV, 1-4, 8-9). Sed legitur in inscriptione ipsa medico soli praeter aliam summam dandas esse duas didrachmas Idalienses. Quae didrachmae sunt stateres Idalienses, quorum nunc etiam multi exstant (v.Catalogue of theGreekcoins in the Brit. Mus., Cyprustab. V). Sed hi post annum fere 420. non iam forma publica percussi sunt, ut compluribus de causis sumpsit G. Fr. Hill (l. l. p. XXX sq.:the coins of Idalium cannot be dated later than the thirdquarterof the fifth centurycf. p. LII). Accedit, quod in titulo Idaliensi Poenico (Euting, Sitz.-Ber. d. Berl. Ak. 1887, 422) Baalmelek tyrannus Citieorum (cc. 479-449) rex Citieorum solorum nominatur, at filius eius Asbaal (445-425) et nepos Baalmelek II. (425-400) reges nominantur»Citiensium et Idaliensium« (cf. l. l. p. XXX et XXXIII). Itaque initio regni Asbaali Idalium ab Citieis expugnatum esse videtur, unde sequitur, ut tabula ahenea Onasili medicicircaannum 445 exaratum sit (cf. l. l. XXX, LII).
16.Χατάλας editor:Χ/---|ΤΑΛΑΣ.Χαρτάδας vel Χαρητάδας coni. v. Wilamowitz laudans Hippocr. Epid. VII, 557 Ch., ubi Χαρτάδας legitur.
17.De accentu huius vocis viri docti non pauci erraverunt, qui titulos archiatrorum ediderunt Graecos, cum scribunt ἀρχίατρος. Sed monet in Thesauri Henrici Stephani editione Parisiana L. Dindorf accentum acutum praecepisse Arcadium p. 89, 19 (τὸ δὲ ἰατρὸς φιλίατρος ἀναβιβάζει καὶ ἐν τῷἀρχιατρὸςκαὶἱππιατρὸςφυλάττει—sed hausta sunt ex Herodiano περὶ καθολικῆς προσῳδίας libro θ᾽, vid. Lentz I, 229, vs. 10) et conferendum esse Etymologicum Magnum, p. 215, 6 et 250, 34. Legitur autem in EM. p. 250, vs. 28 sqq.: τὰ γὰρ εἰς ος ὀνόματα ἐν τῇ συνθέσει ἀναβιβάζουσι τὸν τόνον‧ οἷον κτα. χωρὶς γὰρ, φησίν, εἰ μὴ διὰ σημασίαν τινὰ κωλυθείη‧ διὰ τὸ λοιγός, βροτολοιγός. καὶ χωρὶς τῶν ἐθνικῶν, Ἀχαιός, Παναχαιός. καὶ χωρὶς τοῦ ἰατρός, ἀρχιατρός. Eadem autem p. 215, 6 sqq. leguntur.
18.Ita R. Briau archiatros in classes quinque divisit (l. l. p. 18):
1. des archiâtres palatins (les médecins des empereurs),
2. des archiâtres municipaux (les médecins municipaux des villes de province),
3. des archiâtres populaires de Rome et de Constantinople (les médecins publics des deux villes impériales),
4. des archiâtres scholaires (les présidents des collèges ou sociétés de médecins ou d’écoles de médecine),
5. des archiâtres du xyste et des Vestales (les médecins spécialement attachés au service du portique appelé Xyste dans les gymnases publics et à celui des vierges Vestales).
Sed nescio quid inter classem alteram et tertiam, inter quartam et quintam intersit. Sic enim existimo primos archiatros apud Romanos (i. e. in iure Romano) fuisse medicos publicos, tum nomen usurpatum esse et ab medicis imperatorum et ab aliis praestantioribus medicis, qui munere quasi publico fungebantur. Tria igitur genera sint archiatrorum.
19.Ante R. Briau, qui ipse etiam apud Daremberg-Saglio s. v.archiatrus(I, p. 373) rem exposuit, de archiatris Romanis inter alios scripserunt: E. Th. Gaupp,de professoribus et medicis eorumque privilegiis in iure Romano dissertatio. Vratislaviae 1827 (ubi priorum invenis de hac re dissertationes ac fontes ex Codice Theodosiano et Corpore iuris accurate collectos); Goldhorn,de archiatris Romanis et eorum origine usque ad finem imp. Rom. occ.Lips. 1841. Conferas etiam E. Kuhn,Die städt. u. bürgerl. Verfassung des röm. ReichsI, p. 83 sqq.; W. Smith,Dictionary of Greek and Roman antiquities(2eed. Lond. 1865) s. v. archiater (ubi res, ut tum erant, breviter et perspicue explicatae sunt); O. Marquardt,Privatleben der Römer, p. 752 sqq.; Friedländer,Sittengesch. RomsI6, p. 335 sqq. Vetustiores viros doctos citant Leclerc,Hist. de la Méd.p. 585 sqq. et Bailie,Fasciculus inscr. Graec.I, p. 112.—Quod in libro a R. Briau scripto legis, excerpsit M. Salomon,Deutsch. Archiv für Gesch. der Medicin u. med. Geogr.edd. H. et G. Rohlfs, II (1879), p. 216 sqq.—Nuper rem paucis tractarunt: A. Vercoutre l. l., p. 355; M. Wellmann apud Pauly-Wissowa s. v. ἀρχιατρός; J. Bloch apud Neuburger u. Pagel,Handb. d. Gesch. d. Med.I, 583; S. Reinach l. l., p. 1690.
20.Cito titulos medicorum, quos p. 19-22 enarravi, numeris ibi praepositis.
21.Adnotat Newton l. l.:there seems to be traces of the Χ
22.Scripsit haec A. R. Munro Friderico Hillero de Gaertringen, qui precibus meis ut lapidem visitaret illum rogaverat:We both(A. Smith et A. Munro)agree that the space indicated by Newton wasnever inscribed. The letters on each side of it are quite clear and distinct, but the interval is blank. The last two letters of ΝΙΚΕΥΣ are widely spread. There would hardly be room for ΑΡΧ before ΙΑΤΡΟΣ. The surface does not appear to have suffered, although it is a little rubbed. The letters would still be perfectly legible if they had ever existed.Gratias ago hoc quoque loco viris doctissimis Britannicis et Friderico Hillero de Gaertringen, qui multis quoque in aliis rebus animo libentissimo me adiuvit et consilio et re.
23.Non Ptolemaei III. Euergetae I. (246-221), ut volebat editor, sed fortasse Ptolemaei VI. Philometoris (180-145) (P. M. Meyer, Heerwesen 61206; cf. Strack, M. Rh. 1900, 86; Ditt. Suppl. 104).
24.In codicibus Aristeae epistulae ad Philocratem ὁ δὲ ἀρχιητρὸς Νικάνωρ (§ 182 Wendland) legitur. Qui Nicanor Ptolemaei I. temporibus Alexandriae LXXII senibus Judaeicis illis hospitio excipiendis ad vivendum omnia paravisse dicitur. Sed ἀρχιητρός interpolatum esse pro ἀρχεδέατρος et olim iam Letronne coniecerat (Journ. des Sav. 1828, 105) et ex eo sequitur, quod Josephus, qui epistulam Aristeae excerpsit, eodem loco dicit ὁ δὲ ἐπὶ τῆς τῶν ξένων ἀποδοχῆς τεταγμένος Νικάνωρ (Ant. XII, 2, 12), ita ut Josephum ἀρχεδέατρον apud Aristeam legisse verisimile sit (G. Lumbroso,Recherches sur l’économie politique de l’Égypte sous les Lagides, p. 2061). Fuit autem hospites recipere eisque prospicere maxime ἐδεάτρου, cf. Ath. 171b: νῦν δὲ ὁ ἐδέατρος ἐπιστάτης γέγονε τῆς ὅλης διακονίας. ἦν δ᾽ ἐπιφανὴς καὶ ἔντιμος ἡ χρεία. Χάρης - - - Πτολεμαῖόν φησι τὸν Σωτῆρα ἐδέατρον ἀποδειχθῆναι Ἀλεξάνδρου.
25.Equidem etiam puto titulum ἀρχιερέως in Syria primum publice usurpatum esse. Nam tertio iam saeculo ἀρχιερεῖς ab Seleucidis instituebantur, ut testantur optime tituli Ditt. Suppl. 224 (vs. 21): [κρ]ίνομεν δὲ (Antiochus II.) καθάπερ [πανταχοῦ καθεστήκασιν κ]ατὰ τὴν βασιλε[ί]α[ν ἡμῶν ἀρχ]ιερεῖς, καὶ ταύτ[η]ς (uxoris regis) καθίστασθαι [ἐ]ν τοῖς αὐτοῖς τόποις ἀρχιερείας αἱ φο[ρ]ήσουσιν στεφάνους χρυσοῦς ἔχοντας - - - - - - - - - - -ις, ἐπιγραφήσονται δὲ καὶ ἐν [τοῖς σ]υναλλάγμασι μ[ε]τὰ τοὺς τῶν [τε θε]ῶν καὶ ἡμῶν ἀρχιερεῖς. ibid. 230 (Solis): Πτολεμαῖος Θρασέα στραταγὸς καὶ ἀρχιερεὺς Συρίας Κοίλας καὶ Φοινίκας Ἑρμᾶι καὶ Ἡρακλεῖ καὶ βασιλεῖ μεγάλῳ Ἀντιόχῳ. Tum hoc institutum inde a temporibus Ptolemaei V., qui Cleopatram filiam Antiochi III. in matrimonium duxit (Ditt. Suppl. 2302), saepissime Cypri, quae Ptolemaeorum est, invenitur (cf. Brandis ap. Pauly-Wissowa s. v. ἀρχιερεύς; Ditt. Suppl. l. l.). Sed in Aegypto ipsa pontifices Graeci ἀρχιερεῖς ab Ptolemaeis vocati non esse videntur (neque pontifices regum ipsorum), cum nullius ἀρχιερέως titulus ante Romana tempora exstet. Nam inscriptiones, quae verbum ἀρχιερεῖς exhibent, monumentum Canopium (Ditt. Suppl. 56, 3 et 74) et lapis Rosettanus (ib. 90, 6, ubi legis (sicut 56, 3): οἱ ἀρχιερεῖς καὶ προφῆται καὶ οἱ εἰς τὸ ἄδυτον εἰσπορευόμενοι κτα. καὶ οἱ ἄλλοι ἱερεῖς) ex lingua Aegyptia translatae et titulis Aegyptiis additae sunt. In his igitur vox Aegyptia quodam modo voce ἀρχιερέως reddita est. Graecus autem Ἐράτων, qui in titulo saec. a. Chr. I. Philis invento vocatur συγγενὴς καὶ ἀρχιερεὺς καὶ (ἀρχι)προφήτης τῆς μεγίστης θεᾶς Ἴσιδος (Lepsius, Denkm. XII, 87. 241, 250), in vetusto Aegyptiorum templo munere pontificis summi functus est. Id quidem notissimum est multos et sacerdotes et pontifices maximos in templis antiquisAegyptiisfuisse, ut in vetustissimo iam regno fuerunt etiam medici regis, archiatri, superpositi medicorum regis, ut nostris vocabulis utar (cf. A. Erman,Ägypten und ägypt. Leben im Altertum, 447). De illis autem ἀρχιερεῦσι Aegyptiis Herodotus iam verba fecit: II, 37: ἱρᾶται δὲ οὐκ εἷς ἑκάστου τῶν θεῶν ἀλλὰ πολλοί, τῶν εἷς ἐστι ἀρχιερεύς. II, 143: ἀρχιερεύς γὰρ ἕκαστος αὐτόθι ἱστᾷ ἐπὶ τῆς ἑωυτοῦ ζόης εἰκόνα ἑωυτοῦ (monstrantur autem statuae ἀρχιερέων inde a regni vetustissimi temporibus). II, 151: τῶν δὲ δυώδεκα βασιλέων - - - - μελλόντων κατασπείσειν ὁ ἀρχιερεὺς ἐξήνεικε σφι φιάλας χρυσέας κτλ. Sed ἀρχιερεῖςGraeciin Aegypto ipsa Ptolemaeorum aetate nondum exstant. Quod autem nunc res ipsas perscrutantes invenimus institutum et ἀρχιατροῦ et ἀρχιερέως ab Seleucidis factum esse, aliis comprobatur. Viderunt enim P. M. Meyer (Heerwesen 61206) et M. L. Strack (M. Rh. LV (1900), 173 sq.) totum ordinem dignitatum aulicarum (συγγενεῖς τοῦ βασιλέως, τῶν ὁμοτίμων τοῖς συγγενέσι, τῶν ἀρχισωματοφυλάκων, τῶν πρώτων φίλων, τῶν φίλων, τῶν διαδόχων) ab regno Ptolemaeorum per saeculum tertium alienum fuisse.Ptolemaeum Epiphanem (205-181 a. Chr.) demum(ita quae illi tum eruerunt apte paucis complexus est Guilelmus Dittenberger, Suppl. 1042)circiter annum 190 a. Chr. haec omnia instituisse. Quod quoniam per idem illud tempus Epiphanes primus ex omnibus Ptolemaeis uxorem ex gente Seleucidarum duxisset, Antiochia Alexandriam translatum hoc institutum omnium maxime probabile esse, etsi nullum dum comparuisset testimonium quo iam ante illud tempus Seleucidas eo usos esse demonstraretur. Illos vero rursus partim, ut in συγγενῶν honore, Persica, partim, ut in ἀρχισωματοφυλάκων ordine, Macedonia exempla expressisse.Sed hos titulos accipiebant Ptolemaei, ἀρχιατρούς omnino non, ἀρχιερεῖς partim tantum (Cypri) instituebant.
26.Qui cum scripta pertinentia ad Xenophontem composuerit (p. 1901), addatur: Rayet, Annuaire de l’association pour l’encouragement des ét. grecq. IX, 271 sqq. R. Briau, L’archiâtrie romaine, p. 43 sqq.
27.Quod Paton (l. l.) et Dubois (BCH. V, p. 4741) ante φιλονέρωνα eodem loco etiam φιλοκλαύδιον fuisse hac una de causa contenderunt, quia sic spatium erasum melius expleretur verbo longiore, eo refellitur, quod in versu inferiore decem ipsae litterae (= φιλονέρωνα) id spatium occupant, quo in superiore rasura est; itaque φιλοκλαύδιον, cum litteras duodecim habeat, non melius, sed peius in rasuram init. Similiter et aliis de causis iam Dittenberger (Syll.23687) et Herzog (l. l. p. 198) coniecturam illam respuerant.
28.cf. nunc R. Herzog, Arch. Anz. 1905, p. 9/10.
29.CIL. VI 3982:M. Livius Liviae l. Orestes supra med(icos); CIL. VI 3984 (cf. 3983);M. Li[vius] Boeth[us] dec(urio) medic[orum]; CIL. VI, 8504:D. M. T. Fl. Paederot. Aug. lib. Alcimiano superposito medicorumeqs.
30.Copiam videndi praebuit E. Pfuhl anaglyphi imagine photographica amabiliter dono data.
31.Testem adhibet R. Briau (l. l. p. 39) etiam inscriptionem Taurinensem Grut. p. 632, 6 al.: ACRONIP|MEDICO AVG|eqs. Sed exemplum melius exhibet (v. CIL. V, 7043):ACRON \ || MEDICO M \eqs.
ACRON \ || MEDICO M \
32.Conferas etiam Iacob. Arata,L’arte medica nelle iscrizione latine(Genova 1902), ubi non pauci tituli Latini medicorum (Aesculapii, aliorum deorum sanantium) ex voluminibus nonnullis Corporis Inscr. Lat. raptim sunt collectae.
33.cf. Grimm, Dwb. I, 577; Kluge, Etym. W. p. 20.—ahd. arzât. mnd. aersatre, aersater, ersater, ersetre. mhd. arzât, arzet. nhd. arzt.
34.Rangabé, (Ant. Hell. 426) suspicatus est in Archippi duobus decretis honorum IG. II 230a vs. 9: ΝΑΡΧΙΠΠΟΝΤΟΝΑΡΧΙ legendum esse ..]ν Ἄρχιππον τὸν ἀρχι[ατρόν]. Sed haec coniectura multis de causis reicienda est (cf. Wescher, Rev. arch. 1863 (VIII), d. 4811).
35.Additque Modestinus ipse: εἰκὸς δὲ τῷ μὲν μεγίστῳ ἀριθμῷ χρήσασθαι τὰς μητροπόλεις τῶν ἐθνῶν, τῷ δὲ δευτέρῳ τὰς ἐχούσας ἀγορὰς δικῶν, τῷ δὲ τρίτῳ τὰς λοιπάς. τοῦτον τὸν ἀριθμὸν ὑπερβαίνειν μὲν οὐκ ἔξεστιν οὔτε ψηφίσματι βουλῆς οὔτε ἄλλῃ τινὶ παρευρέσει, ἐλαττοῦν δὲ ἔξεστιν. Immunitates autem medicos adipisci non posse nisi in patria sua artem exercerent ut edixerat Hadrianus Antoninus asseveraverat. Tamen τοὺς ἄγαν ἐπιστήμονας καὶ ὑπὲρ τὸν ἀριθμὸν καὶ ἐν ἀλλοτρίᾳ πατρίδι atque omnes professores Romae habitantes (quod Augustus iam praescripserat) muneribus liberos fuisse ex Dig. I. 6 § 8 I. XXVII, 1 apparet.
36.CIG. 4249, 3872b. AM. XXIV, p. 211, 34; XXIX, p. 169, 12. IoHSt. X, p. 72, 24; XI, p. 251, 27; XXIV, p. 287, 33. BCH. VII p. 452 II vs. 12; XVIII, p. 160, 4; XXIV, p. 403, 79. Americ. Journ. IV, p. 13, 13. Papers of the Am. Sch. III, p. 27, 29 (= BCH. X 510). Lebas 1663b. Wood,Disc. at Eph.App. 7, 7. Heberdey u. Wilhelm,Reisen in Kil.p. 69, 179. aliae.
37.cf. O. Kern,Inschriften von Magnesia, p. XXIX-XXXVII: »Die Geschichte der Steinschrift in Magnesia.«
38.Neque enim in hoc versu (7) mihi comprobatur coniectura Demulini: ἔτη πολλὰ δωρεάν. Cum anteaἀποδημῶνlegatur atque hoc verbo dicatur Apollonium, ut saepissime fecerunt medici publici, Tenum reliquisse, postquam laude, corona, honoribus aliis affectus est (vs. 6 et 37), sic fere versum septimum explendum esse puto: ἀποδημῶν τε καὶ δημοσιεύων [ἐν ἄλλαις πόλεσι], ad quae apte conveniunt, quae continue insequuntur: ἐκτενῆ καὶ πρόθυμον ὁμοίως (atque apud Tenios) ἑαυτὸν παρείχετο [κατὰ τε τὴν τέχνην] καὶ κατὰ τὴν λοιπὴν εὔνοιαν πᾶσι τοῖς ἐντυγχ[άνουσιν αὐτῶι]. Ut perspiciatur quod tum deest quo modo supplendum sit, ab decreto concilii insulanorum, quod in hac prima parte integrius conservatum est, proficiscamur oportet. Facile partes tres in hoc decreto intelliguntur: prima vss. 34-38 in., in qua honores antea iam decreti commemorantur (cui parti vss. 3-7 in. psephismatis Teniorum respondent), altera vs. 38/39 nihil accuratius exhibens: ἔν τε τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις διατετέλεκεν ἀκόλουθο[ν ἑαυ]τὸν παρεχόμενος τεῖ ἐξ ἀρχῆς αἱρέσει, tertia denique rem ipsam continens, propter quam insulani quoque Apollonium honoraverunt, vs. 39 sqq.: περιστάντων δὲ [λοιμῶν ἐπὶ]δήμων ([παθῶν ἐν]δήμων Dem.) κατὰ κοινὸν τοὺς νησιώτας κτλ. (usque ad vs. 46). Consentaneum est in decreto insulanorum, quod eorum ipsorum maxime interest, pluribus verbis explicatum esse quam in Teniorum, quippe qui quae ad se pertinerent accuratius exposuerint. Itaque parti tertiae illi in decreto Teniorum respondent vs. 15-19 (vel tantum 16 et 17). Quos ita supplere fortasse licet: vs. 15: νῦν τε λαμβάνων τὸ δημόσιον [ἔργον παρὰ τῆς πόλεως φιλάνθρωπος ἦν καὶ | λοιμ]οῦ περιεστηκότος ἐπικινδύνου ἅπ[αντας τοὺς] νης[ιώτας ἔσωι|σε ὡς πλείστους] κ[αὶ κα]τ[ὰ] τ[ὰ ἄ]λλ[α] πρό[νοιαν ἀποδεικνὺς ἰάτρευσε δη]μοσίαι κτλ., quorum complura iam Demoulinexplevit.Quae autem in altera parte decreti insulanorum paucis transacta sunt, eis respondent versus 7-14 decreti Teniorum, in quibus quae insunt ad solos Tenios spectare debent, cum insulani nihil nisi verba inania faciant (vs. 38/39. vid. supra). Sed versus 7-9 ne ad Tenios quidem attinere supra demonstravimus, tamen potius in decreto Teniorum quam in insulanorum locum habent. Tum vs. 10-14 de Apollonio bene merito de Teniis narrant. Quos versus non omnes satis explere potui, fortasse autem vs. 11/12 ita percipiendi sunt: ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν [αὐτοῦ ἐλθόν]τος σωτηρ[ίαν ὑπέσχετο καὶ λει]|τουργήσειν τὴν ἐξάμηνον τ[ὴν ἐπιοῦσαν τὸ ἰατρικὸν ἔργον] | καὶ τοῦτο ποιήσαντος αὐτοῦ φιλοτίμως καὶ ἐκτε[νῶς καὶ πολλοῦς] σώισαντος ἐγ(sic) μεγάλων ἀρρωστιῶν κτλ.
De Apollonio igitur haec fere ex lapide Tenio plus minusve certe cognoscimus: Apollonius Milesius medicus cum apud Tenios aliquamdiu artem medicam factitavisset (vs. 4), Tenum reliquit (vs. 7) honoribus ab Teniis decretis (vs. 6 et 21 sq.—decretum hoc Fr. Hiller de Gaertringen ex titulo Tenio Demulini nr. 23 (BCH. 1902, 429) restiturus esse videtur: Demoulin p. 2364). Tum in urbibus compluribus insularum maris Aegaei (cf. vs. 35/36) medicus publicus factus (vs. 7 sqq.) et ibi sicut Teni laudatus honoratusque est (vs. 37). Sed pestilentia Teni exorta sua sponte eo revertit et per sex menses gratis aegrotos curabat (vs. 10-14). Tum autem Tenii officium publicum ei tradebant (vs. 15), et medicus publicus cum de Teniis bene meritus est (vs. 15 et 17 sq.), tum de insulanis pestilentia vexatis (vs. 19 et 39 sqq.). Qua pestilentia exstincta ab Teniis novis honoribus affectus (vs. 22 sq. et 36) itemque ab insulanis honoratus est. Quorum honorum lapis hic exstat.
39.Plato Gorg. 456b: Φημὶ δὲ καὶ εἰς πόλιν ὅπῃ βούλει ἐλθόντα ῥητορικὸν ἄνδρα καὶ ἰατρόν, εἰδέοιλόγῳ διαγωνίζεσθαιἐν ἐκκλησίᾳἢ ἐν ἄλλῳ τινὶ συλλόγῳ ὁπότερον δεῖαἱρεθῆναι ἰατρόν, οὐδαμοῦ ἂν φανῆναι τὸν ἰατρόν, ἀλλ᾽ αἱρεθῆναι ἂν τὸν εἰπεῖν δυνατόν, εἰ βούλοιτο.
40.IG. II, 167 vs. 6/7 (cf. vs. 2): [νεῖμαι—τὸν ἀρχιτέκτ]ονα τὸν κεχειρο[τ]ονημένο[ν] ὑπ[ὸ το]ῦ δ[ήμου τῶν τειχῶν τοῦ ἄστεως καὶ τοῦ Πειραιέως καὶ τῶν μα]κρῶν τε[ιχ]ῶν κτλ.
41.Grammatici etiam similia exhibent:οἱ δημοσίᾳ χειροτονούμενοι ἰατροὶκαὶ δημόσιοι προῖκα ἐθεράπευον: schol. ad Arist. Ach. 1030, unde habet Suidas (s. v. δημοσιεύω) vel potius Hesychius Milesius. (cf. schol. ad Arist. Eq. 650 = Suidas s. v. δημιουργοί).
42.Plato Gorg. 514d: ΣΩ. οὐκοῦν οὕτω πάντα, τά τε ἄλλα κἂν εἰ ἐπιχειρήσαντες δημοσιεύειν παρεκαλοῦμεν ἀλλήλους ὡς ἱκανοὶ ἰατροὶ ὄντες, ἐπεσκεψάμεθα δήπου ἂν ἐγώ τε σὲ καὶ σὺ ἐμέ, Φερε πρὸς θεῶν, αὐτὸς δὲ ὁ Σωκράτης, πῶς ἔχει τὸ σῶμα πρὸς ὑγίειαν?ἢ ἤδη τις ἄλλος διὰ Σωκράτην ἀπηλλάγη νόσου, ἢ δοῦλος ἢ ἐλεύθερος;
43.Coniecerit quispiam ex verbis Aristotelis Polit. p. 1281b vs. 38 sqq., cum ibi legatur medicis rationem reddendam fuisse, quotannis ita factum esse et locum ad medicos publicos spectare. At totum exemplum fictum est, et medicus pro certae rei perito aliquo adhibetur.
44.i. e. athletorum in porticu Xysto. cf. Marquardt,Privatlebenp. 756 cum adn.2.
45.Anaglyphum edidit U. Koehler, AM. II, 243 et tab. XVIII; idem rectius interpretatus IG. II, 1449; cum multis aliis anaglyphis ibidem repertis descripsit v. Duhn, Arch. Zeit. 1877, 153, nr. 41; descripsit P. Girard, BCH. I, p. 163, nr. 32 et idem primus donum ab medicis dedicatum esse agnovit BCH. II, 88, sed ipse iterum an non recte coniectatum sit dubitavitL’Asclépieion d’ Athènes, p. 48, cum antea id probavisset Udalrico Koehler (IG. II, 1449), Ernesto Curtius (Stadtgesch.211), aliis. Sed coniecturam eius tum etiam continuit A. Körte, AM. XVIII, 2371.
46.Deest autem Hygiea, quippe cui in eadem ara atque Aesculapio et una cum »patre« immolaretur. In anaglypho alio autem Atheniensi Aesculapius et Hygiea una cum Cerere adorantur: H. L. Urlichs, Bonner Jahrb. LXXXVII p. 1 sqq., tab. I.
47.De medicina non ut est sed ut esse debet Hippocrates ipse, ut videtur (cf. R. Fuchs ap. Neuburger-Pagel,Handb. d. Gesch. d. Med.I, p. 231), descriptiones reliquit, quas in scholis habuerat pro fundamento: κατ᾽ ἰητρεῖον vel περὶ τῶν κατ᾽ ἰητρεῖον Littré III, p. 272 sqq. Ad quas ut adumbratas tantum ab auctore Galenus perlongum commentarium scripsit, K. XVIII, 2, p. 629 sqq., et aliud quod non exstat Asclepiades (Erot. 116, 11; Gal. XVIII, 2, 660, 666).
48.Alios autem locos protulit Vercoutre l. l., p. 232 (332) sqq., qui quam improbabiles sint demonstrat A. Dechambre l. l., p. 53.
49.Citat hunc locum Becker, Charikles (ed. Göll) III, p. 62, qui composuit ibi locos de medicorum discipulis et servis. De quibus nunc nobis agendum non est, si recte existimamus nihil aut paene nihil interesse inter medicos publicos et privatos, si discipuli erudiendi aut servi adiuvantes spectantur. Sed videas A. Vercoutre l. l., p. 309 sqq., quae quamvis nobis non probentur disserere longum est.
50.Id unum obiter adnotemus προῖκα in versu 21 potius delendum esse, cum φιλοτίμως iam legatur et προῖκα in toto illo contextu minus aptum sit et cum, si adest προῖκα, litterae 40 sint in versu 21, 30 autem et 34 litterae tantum sint in versibus 27 et 28 recte totis expletis.
51.In insula quadam Hecatonnesorum, quae hodieDaskalióvocatur, longa moles marmorea (1,81 m. l., 0,37 m. alt.) inventa est, in qua editor legit ΙΧΙ ΙΑΤΡΟΙ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ ΠΡΕΣΒΕΥΣΑΤΕ (AM. XXV, 1900, 119). Verba ἰατροὶ τῶν παθῶν πρεσβεύσατε ad trimetrum iambicum pertinere U. de Wilamowitz animadverterat. Nuper titulum cum aliis, qui omnes in epistylii fragmentis nunc in oppidoAiwalyconservatis leguntur, ita edidit Th. Wiegand (AM. XXIX (1904) p. 259): Χ(ρηστο)ῦ ἰατροὶ τῶν παθῶν πρεσβεύσατε [ὑπὲρ ἡμῶν] (sed ὑπὲρ ἡμῶν vix supplenda sunt, cf. supra). Sumit Th. Wiegand lapides esse monasterii, cuius patroni Cosmas et Damianus medici essent. Fortasse autem nosocomium erat, ut multa tum cbristiani instituerant (cf. p. 61). Certe in inonasterium Cosmae et Damiani aegroti migrabant.
52.Qui l. l. p. 237 coniecit in unoquoque oppido inde a temporibus Charondae medicinam fuisse sustentam a re publica et quibusvis rebus instructam:en un mot, chaque ville possédait un iatrium public, pourvu non seulement de medicaments, mais encore d’instruments, de lits, de meubles etc. et d’un personnel esclave pour les besoins du service; le médecin public, une fois élu, s’installait dans cet iatrium; son successeur en prenait possession de même, et par là tout s’explique, tout se comprend sans la moindre difficulté.Quae nullo modo nobis probantur, cum nihil afferatur quo nitamur cumque quae alia Hippocratis temporibus fuerint, alia Galeni confundantur. Sed medicamenta a re publica medicis publicis tradita esse ex intolerabili Rangabis coniectura sumpsit non solum Vercoutre, sed multi alii (Becker l. l., p, 57; Wescher, Rev. arch. 1863, VIII, 481) et novissimi etiam (R. Fuchs apud Neuburger et Pagel,Handb. d. Gesch. d. Med.I, 181: S. Reinach l. l., p. 1692, cf. 1698). Ille enim in titulo Euenoris, qui nunc IG. II 187 legitur, in versu 8 sqq. coniecerat (Ant. Hell. II, 35): καὶ νῦν ἐπ[ὶ τ|ῶν φαρμάκων αἱρεθε]ὶς τὴν παρασκευὴν τάλ[α]|ντον ἀνήλωσεν— Sed Graeca non sunt, et in extremis versibus 8 et 9 littera una excedit, id quod pacto nullo tolerari potest, cum titulus accurate στοιχηδόν incisus sit. U. Koehler sic partem maiorem lacunarum restituit: καὶ νῦν ἐπι|[δέδωκε......... ἐ]ὶς τὴν παρασκευὴν τάλ|[αντον ἀργυρίου]— In quibus perfectum ἐπιδέδωκε rectum videtur, cum perfecta ἀποδέδεικται, παρέσχηκεν antecedant, atque alia etiam probabilia sunt. Neque tamen mihi contigit, ut quae superest lacuna novem ipsarum litterarum explerem.
53.cf. Plato Leg. XI, 916: διαδικαζέσθω δὲ ἔν τισι τῶν ἰατρῶν, οὓς ἂν κοινῇ προβαλὸμενοι ἕλωνται. Sed non sunt publici, cum Plato nullo loco in Legibus praescripserit, ut medici publici a re publica instituerentur.