IV.

IV.Krektlyk as by âlds by de Joaden, hiene de Hastingers ek hjar sounebok de woestenije ynjage. Det wie al lang lyn en hja hiene der allegear hândiedich oan west, de geseten ljue, de hânwirksljue, ja selst ta de skoall’bern ta. Wychman Hoara koe ’t noch smaeklik fortelle. Allinne doomné Westra net, dy hie him omdraeid, do-t der hwet sober húsrie op in skouwkarre hjarres foarby gyng en in lyts wyfke wezenleas efter oan kaem mei in kliber lytse bern om hjar hinne, in opjage fûgel, dy-t gjin hinnekommen mear hat.En de woestenije hjirre wie de heide efterút, de eineleaze, greate, dy-t de balling opnaem mei de gastfrijheit fen ’e earmoed for ’e earme en him seaden joech for in hûs en it kleare wetter fen ’e heidepoellen om to drinken. En hja bigroete him as in frjeon mei in glimke fen hjar sinnestrielen, do tsjin ’e joun de skaden fen dy minsken en ’e skouwkarre hjar ôfteikenen tsjin ’e loftein, de reisgers yn drôfenisse nei it lân, det hjar frjemd wêze scil.Wezenleas slierke it minske de skouwkarre efternei, oan eltse hân in bern en de lytse yn in wollen skelk foar ’t liif. Hja hiene de sinne yn ’e rêch, hja gyngen nei ’t Easten, det út en Hastings, der hja jong west hie, lei al mear as in ûre fen hjar ôf.Hja seach net efterom, hja seach net foarút op dizze eineleaze reis, do-t de wanhoop hjar hert toskûrd en tognidde hat. En de heide, dy skittere yn kleurige simmerwille en de loft wie sa klear en dy dreau sa heech en de fûgels songene, mar det bistie allegear net mear for hjar.Hja waerden ommers forskopt, foartjage út Hastings, út ’e maetskappij en hjir op ’e heide mocht nou de ienling forkomme yn syn iensume ellinde! De sounebok! de rúdige houn! der in stien noch to goed ta is! Dy-t min forhongerje lit by ’t winter, as er snie leit!Haet! haet! bûrrele ’t as bittere alsem yn ’t saed fen hjar hert op. Hja woe wol, det hja stjerre koe, sa mar delfalle oan ’e kant fen ’e sânwei yn ’e brúne heide. Den wie dit ondragelike lijen út en hearde hja it piipjen fen d’âld karre net wer, noait wer!Mar hjar bern! O dy bern! Hjar bern! Mei syn eagen ef hjarres, hjar inerlikste ik yn in nije foarm yn ’e wrâld, elts in stikje fen hjar eigen antlit en hjar wezen, der se hjar eigen lichem om ôfbeuld hie en hjar gewisse it swijen om oplei as det frege: Hwet scil hjirfen groeije, Maei, túch as sied? En hwet wie hja der dochs mâl mei! Al wierne se ek mei fen him, út rûch hout snien, der de ellinde de skaefspûnnen ôffleane liet, heiteaerd en heiteëagen . . . de mem hie dochs hjar bern ljeaf . . .Hja telde se ris oer en joech se noch ris wer al de ljeave nammen, dy-t allinne in mem mar bitinke kin. Jelle de âldste, dy mei syn krol hier en Mient de stille en Aegjen, Bet mei hjar ljeave heldere eagen, dy-t nei hjar mem neamd wie, Jinne en Mame en den de lytse poppe noch, dy-t se op hjar widzjende earms droech, lytse Seaske.Ien amerij forgeat hja de bitterheit fen hjar hert . . . noch wie hja mem, de seinjende en seine-bringende fen in nij geslacht en de minsk, dy-t hjir hjoed to Hastings trape wie as in forkomm’ling en it wiif, det nou mar mear de slavin wie fen in man, dy-t ta de maetskappij útstiennige wie, dy beiden krong de mem oan kant yn it oersterk bisef fen hjar ivige ljeafde . . .Mar o hwet wie ’t bitter, det hja dit paed lâns moast! Dy ienlike sânwei, dy-t sa glinstere en in gesicht fier foartkrinkele yn ’e jounsinne nei hjar hûs. Hwer wie ’t, hwer stie ’t?Hwer wachte it op hjar? Hwer scoe ’t syn mûrren as in skutte om hjar leed hinne oprize litte, det hjar lytse bern dochs in plakje ha mochten, der hjar holkes rêste koene?Hja seach . . . hja seach . . . op ’e Hastinger heide stie gjin hûs, det op hjar wachte . . . Op ’e sounebok en syn oanhang . . .Do liet hja hjar ynienen mei in heftige skok delfalle oan ’e kant fen ’e wei. Der lei se . . . ôfmartele . . . deastil . . . de bern gûlende om hjar hinne . . . in stipke minskewea yn in wrâld fen oneinige iensumheit.En de skouwkarre gyng fjirder . . . It piipjen fen ’e âlde radden knaste earst noch hwet tichterby, skerp yn hjar earen, do fjirder ôf einliks, do hearde se neat mear as ’t rûzjen fen ’e wyn oer ’e heide.De greate kearel derefter seach net iens om—’t wie ek lang de moite net wirdich . . . hy hie wiif en bern gled forgetten. As hja delfoel, scoe hja wol wer oereinkomme en oars den mar yn ’e sliep falle, der se lei. It wie simmer en reine scoe ’t ek net. Hy mocht der wol oer, det det geëamel fen ’e bern om iten nou ek ophâlden wie. Hy koe nou ta him sels komme en ris op eigen manne boete om in plakje sjen, hwer hy wenje koe. Der daedlik by de spjirrebosk? Jonge ja, det wie oanslach! Hout om ’e nocht en winters in hazzestrûp!Oan ’e iene kant roan de heide hwet del nei ’t doltsje ta en yn ’e midden derfen lei in plakje klear wetter yn ’t skaed fen bjinten en reiden. In stikmennich âlde elzenbeammen stiene der omhinne, skeanwaeide knobbelige stammen en yn ’e heechste soeide in eksternêst. Ien fen ’e âlden siet op in beamtokke en skattere it út, do’t ’r in minske seach. Det wie op ’e Hastinger heide in wûnder gefal.Do waerde dy man pûrrazen. Hy krige it âld gewear fen ’e karre en lei oan . . . Kroandea foel de ongeloksfûgel foar syn foetten del. It bloed dripte him út ’e wite fear. Do-t hy det mar seach, wie hy foldien. Krekt as sakseare syn razene nidigens ynienen. Hy bigoan om ’t wiif to tinken en det hja de lytste droech.“Maei!” skreaude ’r. Mar de trilling fen ’t minskelûd stoar wei oer ’e heide en de wyn brocht gjin wjerlûd mei fen fjirrens. Earst spande ’r deabidaerd de houn út en joech him hwet drinken yn in âld nap en in plaske brea . . . do rôp hy noch ris wer en kúrde mei syn skerpe eagen oer it simmerwaerme lân.Noch neat?! Swiermoedich gyng de wyn ôf en oan oer ’e spjirrebosk, de heidefûgels songen om him hinne, de imerkes hipten piipjende yn ’e heide om, mar in minskelûd hearde min net boppe de lûden fen ’t heidelân út. It wie der in iensumheit, dy-t biëange, ja de stiltme, as yn smert en forlittenheit de langst nei in evenminsk berne wirdt!Do fielde hy syn lot . . . Do waerde de sounebok noch ris ienris wer minske. Hy stie tsjin in beamstamme oan en de triennen rôllen oer syn meagere brúne wangen en hy snokte it út: “Maei, Maei, koe ’k noch werom . . . noch ienris wer!” Mar allinne God en de heide hearden dy bikintenis, seagen him lyts . . .Do skroeide as in brânizer syn hert wer ticht. En hy joech him ôf, noch ris wer det út nei Hastings ta, om ’t wiif en ’e bern to siikjen. Hja lei noch der hja lei en de bern stiene skrútel om hjar hinne. Do-t hja him oankommen seach, forheuvele hja hjar in bytsje en der kaem hwet read yn hjar waeksgiele wangen. Krekt sa’s do-t hja him for ’t earst sjoen hie yn hjar heitehûs to Hastings. As de dei fen jister wist hja ’t noch! En do hie hja ’t al witten, dit waerd’ hjar man, al scoe ’t hjar ’t libben ek kostje. In knap jongfeint hie ’t west, sa’s hy der by hjarres foarbygyng en syn gleone eagen seagen sa bretael by hjarres yn, det hja der hiet en kâld fen waerde. Sont dy dei bistie der neat mear yn ’e wrâld as hy . . . En do-t it marke wie, kamen hja by inoar en diselde joune let siet hy by memmes by de hird en learde it bern fen sauntsjin jier, hwet ljeafde is, hiette simmerljeafde, as ’t nôt op ’t fjild leit to stoven en der neat op ’e wrâld is as gloed, loks-lust en wille, dy-t yen yn tûz’nen eagen fen minsken en fen hiel de natuer tomiette blierket.Hja trouden, alwe jier lyn . . . en nou! nou wierne hja de heide ynjage . . . Der kleefde bloed oan syn hânnen, minskebloed fen in wiif, det hy nou al wer ljeaver hawn hie as hjar. It teare bleke wyfke bitsjutte neat mear for him . . . hy woe in nije jeugd, in nije ljeafde . . . En hy foun se . . . mar hy moast se mei in oarenien diele. O hja koe him sa, det earme forstompte wiif . . . Det forkroppe hy net—det moast mei bloed útsoend wirde. Hja seach, ho-t ’r syn gewear krige, ho-t syn eagen, de greate brúnen, flikkeren yn syn woeste haet en ho-t hy oanlei der dy winternacht yn ’t Hastinger efterom . . .Noch noait skeat hy mis . . . Krekt ûnder ’t hert hie hy hjar rekke, der de kreftige jonge longen heftich loft en libben ynsûgen. Der koe se oan stjerre . . . wiken letter en earst der noch ris om tinke, ho ljeaf ’r hjar hawn hie en gjin oaren ien neist him dilde, en hy soene de skild mei straf.En do-t hy werom kaem út ’t tichthús, trije jier iensum sitten, hie se him neat forwiten en nou ek net, nou-t se ta Hastings útjage waerden. Hja scoe noch mei him nei d’ein fen ’e wrâld ta gean wolle, mei hjar man, Warmolding, de sounebok.Do hie de heide in hûs for hjar. Efter in tropke beammen spanden se in stik seil en ’e âld skouwkarre setten se tsjin ’e kant op en der sliepten hja dy nachts mei de honger ta selskip.De eineleaze greate heide, dy-t der by Hastings leit efterút, wie net iensum mear . . . It greate minskeleed syn skaed is der oerhinne gien . . . Do-t Wychman Hoara de oare deis nei ’t ôfbrekken fen ’t hûs fen ’e sounebok seach, gnyske hy. En do-t hy om in bleek blond fromminsk tochte, det to nacht de heide as nachtleger hawn hie, tocht hy ek om in merkejoun, do-t hy hjar net iens oanroere mocht, lit stean in grapke ha mei hjar dertene jeugd. En nou hinderen him de eagen fen Warmolding, dy-t de Hoara’s net wanlyk wierne, ek net mear . . .De oare deis barde der hwet wûnderliks op ’e heide. Twa trêdden de foetlêsten nei fen ’e sounebok op ’e breedspoarige sânwei. Oars sochte der yn jierren nimmen in paed.De iene hie dy nachts gjin wink yn ’e eagen hawn, sa pakte hy mei in oarremans lijen om en de oare moarne foar dei en foar dage sette hy de stap der al ûnder, krekt as waerde hy oanfitere . . . hird . . . hird. Der wierne minskesielen to forliezen, kostliker as alles, hwet der op ierde bistiet en sa lang det der sa moast op ’e heide, banke hy net yn ’e hûs.Hy kaem to let . . . For de jefte, dy-t hy to jaen hie, foun hy noch in iepen hân, mar it wird, det hy to sizzen hie, foun gjin wjerklank mear yn it wanhopige hert. It hope net mear . . . it hert fen Maeike wie forhirde op reis nei dy heide sûnder hûs ta en biseffeleazens en ûnforskilligens wie ’t, hwet der oerbleau.Mei de holle foardel joech doomné Westra him wer ôf nei hûs ta. Hy koe hiele Hastings wol hate optheden om hwet hja oan dit húsgesin misdreauwn hiene en der de straf ek net op útbliûwe scoe. Ho doarsten hja him fonnisje! Wie der net Ien, dy-t allinne det rjucht hie en spriek Hy net fen ljeafde en forjaen, dy-t him as skildich oan Him oerdroech mei al syn sucht nei ’t goede en syn oandrang ta ’t kweade?It skaed fen ’e twadde, dy-t de heide ynstiek, wie gâns lytser as de earste en it gyng hast krûpende wei fen yneinens. De foetten wierne him trochroân, de tonge hinge him út ’e bek . . . mar o! hy roek de âld baes en de houn sleepte syn warrige lea foart, siik fen onwennigens en honger, nei dy stippe yn ’e fierte, det syn opskerpe eagen wol seagen, det de baes wie, d’âld baes, der hy mei op ’e jacht gyng en der hy allinne mar ûnder stean woe. Det wie de baes . . . dy oare hie him mar koft, mar hy hie him opfokke!En hy sleepte him foart en biroek bigearich it spoar nei syn folk en do-t hy de baes mei greate stappen oankommen seach oer ’e heide, op him ta gyng hy lizzen en giselstirte allinne mar mear fen blidens. Hy koe net mear . . .Do dripte der in minsketrien op syn gled fel. Dy wie fen ’e baes . . . dy seach, ho trou as ’t dier wie, det him folge yn ’e ellinde.Om middei hinne foel it skaed fen in tredden ien oer ’e heide. Dy siet op in ierdkarre mei in moai appelich hynsder derfoar en det gyng holderdebolder foarút, skean oer alles hinne op ’e spjirrebosk yn. Warmolding hâldde de hân boppe de eagen en kúrde dy kant út, der de wrâld fen triljende sinneskyn en kleurepracht lei en húzen en ûnderdak . . .Do draeide hy him om en bigoan wer to seadstekken for in heidehûs . . . Hwa-t der oankaem, koe him neat mear skille, hja wierne ommers útdien út ’e maetskappij . . . Miskien wol de iene ef oare dy-t him bispotte woe yn syn earmoed . . . Hy scoe de hounen op him oanhysje, den koene dy him forskûrre.Nou fluite hy se ynienen mei in lokjend lûd. Hja sprongen by him op en slikken him de hânnen. “Koest jonges . . . goed folk . . . Pas op ’e frou.” Der stouden se al hinne en gyngen foar Maei en de lytse lizzen. Hy seach ’t, det diich him goed.“Hâld ’t hynsder ris, Warmolding,” rôp in frouljueslûd en mei lange stappen gyng hy der hinne en hy, dy-t him oars fen nimmen kommandeare liet, hy hâldde it hynsder. It fromminsk stapte fen ’e ierdkarre ôf en op him ta. “Hwet ha ’k om jimm’ yn noed sitten,” sei se. “’t Is dochs allegear noch goed? mei de lytse?”Dy sêfte wirden sloegen in great gat yn syn hird gemoed, krekt as ’t hammers wierne. O der wie noch ien, dy-t him noch to reden stean woe, dy-t him opsochte yn ’e ellinde en hja! hja!Mei wylde eagen seach hy op hjar del en der loek in fyn read oer it stoefe, brúne antlit. “Doarsten jo it ûnderstean en gien’ hjir lykme allinne hinne?” húne hy. “Hwa wit, hwet jo oerkomme kin by sok onrân, det de heide ynstjûrt wirdt om to stjerren!” Syn eagen skeaten fonken, hy seach hjar lyk oan.Mar Hester foroare hjar der súver neat om. Mei hjar kleare, heldere eagen seach hja him op en del oan en do sei hja ienfâldich: “Wolst wol leauwe, der ha ’k net iens om tocht, Warmolding. My hwet oerkomme by jimmes? Ik tocht . . .”“Nou siz op . . .” Det klonk as in bifel. Den hiene al de frouljue, dy-t hy kend hie, al trille, as hy sa mar bigoan wie.“Ik bin net bang,” skodholle hja. “Ik woe allinne mar sizze, myn skûrre is greaternôch en joun gien’ jimm’ mei nei úzes . . . En in hûs scil der ek noch wol komme.”Hy lake—hird en kâld. As in wanklank klonk it yn ’e harmony fen ’e stiltme fen it heidelân. “Mei!” skreaude hy. “Noch ris wer! noch ris wer de heide ynjage wirde! Al scill’ wy ek fen honger omkomme, in Hastinger sjocht my net wer as . . .”“Nou?”“As by nacht.” En it wiif hearde derút de flok oer Hastings.“Nou ik moat ek noch efkes by Maei sjen,” sei hja en hjar lûd trille in bytsje. “Bliûwst by ’t hynsder?”“Né,” sei hy, “ik scil ’t útspanne en byn ’t oan ’e beam. Gien der mar hinne, der by de spjirrebosk en drink in pantsjefol kofje mei ús. Det’s tominsen noch redt út ’e ellinde,” en hy lake wer en liet de wite, geve tosken sjen. It snie hjar troch de siel.“Ho, wachtsje. Wolst my earst noch efkes helpe? Bring dit Maei, man,” en in greate baelsek fol gûd rôlle fen ’e karre. De bern kamen der op ta en dounsene der al om hinne en earst, do-t se allegear in stik koeke hawn hiene, waerden se stil en gyng Hester nei de spjirrebosk ta, der Maei al út stie to sjen nei dy wûnderbaerlike bisite. O hearink, Hester! Do bigoan it sloof sa earmhertich to kriten, det it in hert fen stien weak makke hie.“Ik tochte, ik moast hjir ris sjen,” bigoan Hester. “Och Maei, jimm’ moatte mei, sa kin ’t net mei dy lytse harten fen bern. ’t Is in ôfgrys, ik wol ’t net lije, út noch yn net.”“Hy moat it witte,” sei ’t bleke wyfke mei in sucht. “Hy scil ús wol troch de tiid helpe. Wy ha nou dochs gjin thús mear as . . . hwet . . . seaden. For ús is der gjin plak mear . . . en . . . gjin iten...”“Det is der wol,” sei Hester en hja pakte in greate koer út, der siet fen alles yn en ûnder yn lei in stik spek, safolle, as se yn gjin fiif jier by inoar sjoen hiene. En in pear wollene tekkens kamen der for ’t ljocht en klean . . . Mar wer mei nei de streek, der liet it wyfke ’t ear net nei hingje. Der barnde de groun hjar ûnder de foetten, sei hja, der makke de haet de minsken ta diwels, en hja seach it fromminsk foar hjar oan. Dy wiste net iens, hwet leed bitsjutte, dy hie net in woestling ta man, en gjin kliber bern om hjar hinne, dy wenne fredich en foldien yn in moaije stjelp yn ’e bûrren en hie neat brek.Maei koe ’t hjar hast net bigripe en dochs . . . hja bigoan ek âldsk to wirden en nou ’t de sinne der op skynde, lei der súver al in sulverglâns op hjar swart hier. Fensels net fen ’e soargen, dy hie se net. Och, hwet wie de iene al folle rykliker bidield as de oare! Mar hja ginde it Hester Hoara fen herten, O! as ’t sloof ris witen hie, ho min dy rike Hester ’t sims ek nei ’t sin hie, ho der faken in onbidimberen forlangst yn hjar opkaem nei dingen, dy-t hja noait net keapje koe for jild en ho-t hjar holkjessen sims wiet wie fen bittere triennen!Dit hie de tredde west . . . dy-t de sounebok opsochte yn ’e woestenije en it waerde de lêste.De skimerjoun weefde al mei syn lange beverige fingers oan ’e skearing fen ’t kleed fen ’e nacht, do spande Warmolding it hynsder wer yn. De karre wie leech, mar der lei in leger spraet for de nacht mei goed tekkens deroer en hja hiene allegear sêd hawn.De heide, dy-t by dei al roazeread bigoan to lykjen troch de knopjende strûkjes, fordonkere hjar nou ta fealbrún. Hjir en der glinstere in wyt sânplakje, forbrede him it skaed fen in stikmennich âlde beammen ta in hiel bosk yn ’t twiljocht fen ’e lette skimerjoun. It fûgelt waerde stil en de helderste stjerren kamen al fier en flau oan ’e loft, hwaens poarper yn teare, fine kleuren toraende, nou ’t de sinne ûnder wie.En sa gyng de lêste fen dy trije nei hûs.Sont dy dei binne al in bult minsken hjar eigen wegen gien, mar gjinien sines roan wer oer ’e Hastinger heide nei ’t hûs fen Warmolding ta. Hja woene him forjitte, mar o! yn hjar haet libbe hy ûnfornietigber foart en ûnder dúmkes wei sette Wychman Hoara de Hastingers altyd alweroan tsjin him op. Wirk koe hy nearne krije en boadskippen op ’e pof ek net en as de bern by ’t winter delkamen as ’t krap wie en fregen by de húzen, den smieten se hjar de doar foar de noas ticht. Waerden der keninen stellen, det hie Warmolding dien fensels ef gûd fen ’e blikken helle, hy wie der hândiedich oan. Wychman Hoara syn pindam fen ’t polderke wie op in nacht trochgraven, det waerde Warmolding ek al wer oanwreauwn en dy wie sa earm, hy hie net iens in lod. Dy hie hy fen ’thjerst forkoft for iten. To Hastings doarst hy net mear komme, hja hiene him der út kneppele. Wychman Hoara lake yn syn fûstje . . . sa moai hie hy dy Warmolding wjuklam slein en út ’e reek kosseband. Nou, hy hie der ek syn reden for! . . .It wie nou al lange jierren lyn en Warmolding hie net de lêste west, dy-t Wychman Hoara syn namme forwinske. Der wierne al in bulte, dy-t in pik op him hiene, mar hjar jild joech hjar noch safolle ontsach, det dy stumpers dûkten hjar en bismoarden it yn hjar sels.—Ienkear op in joun yn ’e foarwinter sette Wychman Hoara de stap der ûnder nei syn sister Hester ta, om hjar lânhier to bringen. De stive buffel hie hy oan en hy siet ta de earen ta yn ’e muddefellen mûtse, hwent der waeide in spitse Noard-Wester stoarm mei sniebuien en sa nou en den knypeage hy tsjin de heilstientsjes, dy-t as feninige lytse kûgeltsjes om ’e earen fleagen.Goed fjouwer ûre wie ’t, mar al hast tsjuster. Grouwe buien fordonkeren it lêste sinneglimke, der ûnder yn ’t Westen, hiel djip efter de elzenwâllen wei, dy-t der neaken en kâld tsjin ’e wyn stiene to waeijen mei in hiel lyts biwyske bifearzen snie- en heilgûd op alle tokken, krekt as hie in skilder se sketst mei flauwe wytkrytstreekjes tsjin ’e leadgrize loft, hjir hwet, der hwet, mar masterlik, krekt genôch op ’t rjuchte plak. Sa lei det hiele Hastinger winterlân der foar him, al oerkape fen ’e tsjusterens fen ’e winterdei en de sterke wyn jage oer ’e heide en woán tsjin ’e joun noch yn woeste kreft as in wrede held yn ’t kliûwen fen syn gloarje.Simen winkelman kaem him foarby op ’e hounekarre. “Joun boer!” rôp hy al oansjitsk fen fierrens. “Winterwaer!” en hy wie al fen ’e karre ôf om in praetsje to meitsjen.“Joun,” sei Hoara noartsk en stapte tróch. It noaske him net optheden, om him mei dingen ôf to jaen, dy-t neat om ’e hakken hiene en hy loek de buffel noch hwet heger op om ’e greatske, stive nekke, noch read forbarnd fen ’e sinne fen ’t simmer.As in woelige sé gyng ’t der yn syn holle oan-wei. It arbeide der yn inoar om, krekt ef hiene se der binnen mei inoar ôfpraet, om him ris omraek to narjen en dy tinzen woene hjar ek net fordriûwe litte, al sette hy him ek noch sa to skrip. Sont de tiid, det Nuttert út ’e tsjinst roan wie, like ’t wol, ef stiene elk en ien de hânnen forkeard, krekt as wierne de hynsders earslings foar de wein slein. It taforsjend each miste der, it âld bistel, det mei ’t bidriûw great waen wie en der oan forkleefd rekke yn in minskelibben fen trou en beuzigens. As hy woe as net, det bikinde Wychman Hoara him sels nou, dy Nuttert hie der mei redt as wie ’t syn eigen en hiel, hiel djip yn syn binnenste, eare hy it lytse wâldmantsje der nou noch om.Hy miste him. Yn allerhânne forgearringen siet hy net sa gerêst mear op syn plak as yn ’t foarige, op ’t wykmerk to Ljouwert miste ’r al ris in kearmennich, hwent op twa plakken tagelyk wêze koe hy ek al likemin as in oar, mar om wethâlder to wêzen hie hy noch tiid planteit. Det wie syn gloarje, der as de rjuchterhân fen boargemaster to sitten, der groeide hy fen en al koe hy allinne mar ja en amen sizze op minhear syn útstellen, och jonge! al hie ’t him ek tûzen goune kostje moatten, hy hie ’t der wol for oer hawn, al ginde’r oars de earmen en ’e tsjerke skraech in heale sint.Heit en pake hiene it ek west—it wie femyljetradysje en ienkear . . . ienkear, letter, folle letter, den waerde Fokke it en scoe hy op heite plak sitte, op ’e stoel mei ’t read fewielen kjessen. Sjoch wrachtsjis, der bigoan ’t gemael wer. Krekt al dy argewaesjes wer forgetten, der kaem mei Fokke him ek dy smoarch jonge fen Nuttert, Date yn ’t sin en Nuttert wer. En dy roan nou mei de marse!Wychman Hoara kâldgnyske derfen . . . Tocht ’r, det hy der droech brea mei fortsjinje scoe, al dy winters for det leger bern en det fûle wiif? Och Nuttert wie sa slûch det, ryk rekkenje en earm telle, der roan ’t op út en den mei hangende poatsjes wer nei de boer ta. Wychman Hoara syn innigste bigearte wie, det dit noch ris barre mochte. Hwet scoe hy him den ôfmeitsje, mei wrede wirden stiennigje en den wer oannimme for in lyts deihierke. Hwent hy woe der foardiel mei bispinne, him ôfmeitsje as minske en ôfbrûke as arbeidskreft.As ’t mar ris in strange winter wie, scoe hy wol delkomme. Wychman Hoara seâch him al, hjir dit paedtsje lâns, it lytse mantsje mei syn tsjalskonkrige gong en syn slaefsk antlit, sa’s him tochte, det de mindere man ek hearde to wêzen.En de Hastinger ljue, dy woán hy sa njonkenlytsen al aerdich nei syn eigen hân, allinne syn folk, dy mochten graech ris roet yn ’t iten smite. Reinder en binammen Hester, dy koe him ’t mannuael sims raer oplêze—det wie lang net ien lucht.Hwet koe hja der sims oer útgean. “It binn’ minsken, Wychman,” sei se den en de kleur skeat hjar yn ’e wangen en hja seach sa brienich det, “ik wik it dy, detst hjar siel net trapest. Sûgje se it mark net út ’e bonken om in stûr ef hwet, it scil dy sûr opbrekke. Dû moatst der rekkenskip fen dwaen.”“Det doch ’k!” hie hy den daedlik klear as wjerwird en om himsels sân yn ’e eagen to struijen, birekkene hy ’t alle jierren by ’t boekslúten sa: súvere ynkomstenf8775 en hwet lyts gûd. De tsjerke krige Nijjiersdei in ryksdaelder en op ’e list for ’e winterútdieling yn ’e heide teikene hy elts jier alweroan trije grouwe ryksdaelders as wethâlder om in goed foarbyld to jaen, det wie al tsjien goune en brocht him sa ’n twa en tritich stimmen oan. Jild-bilizze, det fortúten diich. It wiif joech de skoaijers altyd sinten, in hiel kaptael sa’n winter lang en as der in kollekte yn tsjerke wie yn ’t bekken, den joech se in spiksplinternije goune. Det blonk! Hy hie altiten in restje lizzen yn in âld doaske yn ’t kammenet, for Fokke en Lys op ’e jierdei en ’t bekken en as doomné Fleurin kaem to skoaijen for syn earmen. Sines! It wie krekt, as alle heidtsjers fen syn femylje wierne, sa earmhertich koe hy skoaije en den smiet hy sels it jild ek mar wei, det as min net al to deun lykje woe, den moast min wol yn ’e pong taeste.Hy mocht Fleurin, dy moaiprater, net lije. Hester en hy wierne grif út ien daei knypt ta minsken. En den hâldden hja altyd allebeide dy Nuttert de hân boppe de holle. Fensels, Hester scoe him ek wol wer jild jown ha for syn marsenegoazje, dy hjar pong skúrt se altyd wiidwaech iepen en der longerje al dy Hastinger luiwammessen op. Hja scoe der mar hwet mear de túmme op hâlde, oars waerde it mar in skaedlik spul for Fokke en Lys, as hjar toffels ris foar ’t bêd set waerden, súnder det se oait wer oan kamen.Sjoch, der stie Doede yn ’e doar. Dy wennen ek al wer yn in hûs, der ’t Hester jild oerhie. Det hâldde mar oan, wrachtsjes, sa’n âld faem mocht wol ris útdieling hâlde oan syn bern. Den diich ’t tominsen noch hwet nut.Hy draeide it steksdoarke op en stapte stadich en stiif nei de syddoar ta by ’t potrak en rattele mei de klink. Der kaem Hester oan, hy seach hjar skaed foar ’t finster lâns gean, hwent hja hie al wer forgetten, om de blinen ticht to dwaen. It wie sa’n hutteflut yn sokke dingen, krekt diselde noch as foar in tweintich jier, do-t se by heites de fleur yn ’e hûs brochte. Ho heugde ’t him noch, det opslûpen fanke mei hjar moaije brúne eagen en hjar bizigens. Der wie gjin ding, det hjar nei gyng, en de soargen wierne hjar sûnder kantroeren foarbygliden krekt as in swierladene tsjalk in wetterblom.En det bleau sa. Nou wer dy blinen net ticht. As der ris dieven kamen en al det skoane jild stielen! It griisde Wychman oan, det in oar syn kloeren der nei útstekke koe, nei dy skat, dy-t it hilligste hilligdom fen syn hert yn bislach naem hie.Do-t se yn ’e keamer sieten, mei de tafel fol briefkes en sulverjild, koe Wychman ’t net litte en wize hjar der op. “It binn’ minne tiden,” sei hy mei in sûr gesicht en de tûmmen yn ’t fesjebûs, “dû scoest dy oanwenne en doch de finsters allegear ticht jouns. Wist, hwerst for bleat leist? Det ik dy op in goede moarn dea fyn en ’t jild . . .?”“Foart,” sei hja der efteroan, “en det wie den noch wol ’t allerslimste, net!” Wychman mirk der neat fen, ho-t hja him tróch-seach.“Nou . . . slim . . . fensels”, en Wychman knypeage ris mei de eagen stiif op ’e kachel. “Us berntsjes hiene it den better brûke kind. In pongkje fol jild der keapest alles for, fanke,” en hy glûpte ris skean ta de eachshoeken út nei hjar.“Dû setst dyn hert der tofolle op, Wychman,” sei Hester. “Jild is alles net. Ast’ det op in goede dei ek noch mar net ris leare moaste! Alle heidtsjers haste al tsjin troch dy Warmolding en do dy Nuttert wer.”“Nou, hwet scoe det?” sei Wychman finnich werom. “Hja scill’ ’t wol litte en lizz’ my in strie oerdwers.”“Det hoopje ’k,” sei Hester mei in sucht. In setsje seine hja beide neat; min hearde allinnich it tik-tak fen ’e lange klok en it ratteljen fen ’e heilstientsjes op ’e pannen.Hester hie dy middeis foart west to thédrinken, nou waerde hja hwet roazich om ’e holle en krekt as lei de neiskimer fen in blide jeugd wer in amerij op hjar antlit, sa jong like hja optheden, it fine koairoune kopke, det blank en fyn útkaem tsjin ’e echte kant yn ’e hals, hwet op ’e side en ’e lytse hânnen yn ’e skoat.“Dû biwinterst goed, Hes,” sei Wychman Hoara ynienen mei in biwyske fen in glimke om ’e tinne lippen. “Dû wirdst’ noch ris wer jong.”“So,” andere hja stoefwei. “Det hoechstû my net to sizzen. Siz det tsjin Lys en Wypkje fen Reinder en dy’s, dy litte de earen noch wol nei sok sleau praet hingje!”“Ho is ’t, is ’t noch oan mei Johannes Akkringa en Elle? Dû hearst hjir mear as wy.”“Nou . . .!” andere hja. “Hjoed op ’e bisite wisten se der al mear fen as ik en praetsjes . . .! Ik siz ’t dy . . . ’t is in blaem for ûs folk. ’t Scoe wêze, det wy sljucht wierne nei in doomné’s soan, dy-t hwa wit hwêrre in wriûwpeal for hwet tsjerkefolk wirdt. ’k Scoe der mar mei ophâlde . . . ’t giet dochs om ’t jild . . .”Ynienen seach Wychman Hoara Wypkje hjar gouden hier flonkerjen yn ’e sinne en derûnder skimere it lytse donkere kopke. “Det wit ik noch sa krekt net,” sei hy. “Is hy den gjin potuer for Wypkje?”“Ho komst derby?”“Nou ja,” andere Wychman, “by dy sit der noch âld sear, doomné’s folk kin gjin goed-dwaen by dy. Den is Fleurin better dyn maet! mar dy frjeonskip kostet dy ek omrake taesten yn e’ pong . . .”“Wolst wer harsenskrabje? Pas mar op dyn eigen saken. Dû hast hjir rare fijannen. Dû hast dy Warmolding ek bihânnele as in houn . . .”“Det is ’r,” rôp Wychman Hoara en it hiette bloed fen ’e Hoara’s fleach him nei de holle.“Dû wiste, hwa-t hy is en hwer hy heart . . . Net op ’e heide, Wychman, op in hiel oar plak . . .” sei hja súnich, krekt as prate hja yn hjar sels.“Stil, siz ik dy!” Hester waerde der kjel fen, sa spriek hy op ynienen. “Pas ek mar op dyn eigen saken!” bauwde’r hjar nidich nei.Hes wrokke. Sa woe se net to plak set wirde. Hy mirk it wol oan hjar eagen, der flikkere forset yn. It spande ek om ’t mei sokke âlde fammen to roaijen. Hja waerden sa noartel det en den mar spytbokkings jaen en fiis sjen.Steurd joech hy him ôf nei hûs.In flau streekje moanne liet krekt hjar ljocht foar syn foetten falle en in fine rein fen fonken út syn slap pypke stoude oer ’e wei. It wie hjir ’t deade ein fen Hastings, hjir stiene gjin húzen, de izren jildhân fen ’e Hoara’s kearde it bouwen. Utgongen en útgongen lân leine neist inoar oan ’e wei mei hege elzenwallen der omhinne—it stille biwys, det it rike ljue wierne, dy lieten de beammen stean en de oaren kapten se, det stibeleare de pong. Hy hearde hwet risseljen yn ’e ûnderwâl en draeide de holle om nei dy kant ta. Nou wie ’t wer stil.—In mird—tochte ’r—op roof út. Der wie ’t wer. Hy bleau stean en harke.Ynienen, pof!! . . . de pipe sloech him út ’e múle en in kúgel fleach roerend oan him lâns, det de fellemútse skroeide.It skeat him sa yn ’e foetten, det hy bleau stean, der ’t hy stie. Al wie de hiele wrâld om him hinne op ’t selde stuit ek forsonken, hy hie net fen ’t steed komme kind. Hy slokte der tsjin, sa jage syn sert him tsjin ’e kiel oan en syn greate hânnen trillen, as hie hy de ridel der yn. Raze om help woe ’r, mar gjin klank kaem der oer syn droege lippen.Sa stie hy der midden op ’e wei as in tsjamme yn ’t ljochtmoannewaer en it stille lân der allegear om him hinne, det him ryk makke hie, lei der as in deade skat en koe him net helpe om himsels de macht oer syn wil wer to jaen.Einliks der fielde hy, det hy wer rinne koe en as in ôfjage houn fleach hy ta ’t steksdoarke yn op syn hiem en sloech op ’e doar, det it kosyn kreake.Hoazfoetling diich de greatfeint de doar op: “O hearink, de boer!” rôp hy en loek him yn ’e hûs. Wychman Hoara hie der gjin bilul mear ta, as in langstallige raei foei ’r yn ’t foarhús del en it dûrre moannen, eart hy wer op ’e lappen kaem, syn geweard lichem bitard ta hwet fel en bonken en de klean hingen der rûm om. Allinne dy greate donkere eagen glûrren noch yn ’t bienbitige antlit as koallen fjûr, krekt as hiene hja allinne it oantinken fêsthâlden oan dy Wychman Hoara fen alear.Hy wie noch stoefer en stiller waen as oars en noch wreder yn ’t útfikelearjen om in oartsen út to súnigjen fen ’e earmen. En dy bigoanen him to haten, sa stil mar ek sa fûleindich, as it folk fen sokke iensume kriten fen heide en min lân it mar kin, der de groun selst ek wol hast to gjirrich liket, om hjar in timpe brea jaen to wollen.Wûnderlik ho-t de omkear yn it wezen fen dy iene man hiele Hastings sa op iene ein sette. Min mirk it net, sa dagelyks wei, hwet der geande wie, likemin as min de wetterril sjocht, dy-t stâdichwei it fêstlân ûnderwrot en ta in sompe forwetterje lit—mar it gyng al jierren. It wie al bigoan, do-t de brede, stompe fingers fen ’e Hastinger boeren Warmolding neipiûwden op reis nei de heide ta en do in set letter rekke Nuttert út ’e tsjinst en timmere in marse yn inoar en lade dy fol mei snypsnaren út ’e stêd. Der sloech it libben mei hirder, heftiger polsslaggen as to Hastings, der biharke Nuttert det, it stille wâldmantsje, der neat oan ûntkaem en diich der syn profyt mei en krante it wer oer oan dizze en gene ûnder dúmkes wei, det noch folle mear fortúten docht, as hwennear ’t yn ’t iepenbier útboldere wirdt.En do det sa ’n jier trije, fjouwer gien wie, stie der op in dei yn ’e krante, yn Hastings scoe in soosjalist komme to sprekken.Det wie hwet nijs. Uren fen tofoaren roanen de skoall’bern al op ’e wei om, om det wûnderminske ris to sjen en yn ’e skûrre fen ’e moálker krongen de minsken ta de doar út, hwent de Hoara’s hiene it near op ’e harbarge lei, der waerde hy keard. Mar it wird kearden hja net . . . det boldere dy swarte kearel der út oer dy onnoazele minsken en dy dronken syn wirden yn as peareljende mé, dy-t de sinnen bitoavert en syn ûnthjittings knopen se yn ’t ear, eft se de dieden al seagen!Wychman Hoara stjûrde der in ôfgesant hinne, siktaris syn soan, dy-t learde for abbekaet en dy kaem de joune let werom mei in holle sa read as bloed en alhiel oerémis, sa hie dy man oan ’e gong west en Nuttert hie mar yn ’t foarmidden sitten mei ’t wyt foar en dy wie nou stimd as foarsitter fen ’e soc. dem. folkskiesforieniging.“Fen hwet?!” frege Wychman Hoara en syn eagen skeaten flammen.En do sei de jongfeint it noch ris en lake der yn him sels om, ho núver de rollen sims omkeard wirde yn ’e greate wrâld. For in jier mennich noch arbeider by de boer en nou al foarsitter! En as hy om ’t bislipe praet fen Nuttert tochte, as dy ris út ’e hoeke kaem, den waerde hy der hast ôfginstich op. Det lytse wâldmantsje, der siet in kop op, der scoe hy noch wol mei ruilje wolle, sei ’r.“So?!” andere Hoara syn wiif spitich . . . “den is det nou ynienen wol in bisondere femylje waen. Hastû der oait hwet fen bispeurd, Wychman?”“Ea ju né,” andere dy, . . . “ik hie him ommers ek mar for ’t wirk. As hy al in steil wird dwaen koe, by úzes koe hy him ketoen hâlde . . . ef oprukke. Det ’s hjir wet.”“So, so,” sei de stedint en hy tochte om oare wetten, dy-t sa fêst ynwoartele binne yn ’t minskehert, det as min dy to koart docht, hja in wapen yn ’e hân wirde fen ’e fordrukten tsjin ’e fordrukker.It gyng nou ynienen heil om seil to Hastings. In dei mennich letter smieten se de glêzen yn by Wychman en Oebele Hoara. Der bleau gjin rút hiel en sa’s hy yn ’e hûs sitten hie, hoazfoetling en mei de bleate holle, kaem Wychman Hoara bûtendoar fleanen en hy trille sa, det hy hâldde him oan ’e post fen ’e doar.It wiif mei Fokke en Lys wierne forside krûpt op ’t hea en ’e âlde trouwe greatfeint Geart stie op ’e útkyk by de mounledoar.“Hwet moatt’ jimm’?” rôp Wychman tsjin it skreauwende folk, allegear hast heidtsjers, dy-t yn ’t minst fen ’t fortsjinst fûl op jild wierne.“Iten!” raesden wol hûndert.“Kom,” sei der ien, “lizze der net genôch bankjes yn dyn kammenet? wy moatt’ der ek in stikmennich fen ha! Dû útsûger, dy-t ús it fel oer ’e nekke hellet!” en in grouwe flint waerd troch de glêzen keile en de stelten fleagen fen ’t kammenet yn grús oer ’e keamer.Nuttert stie hwet toside ôf en seach yn ’e oarre wei. Krekt ef wie syn hiele antlit hjoed weifallen, sá sterk sprieken de trekken fen syn gesicht, de greate meagere noas mei dy djippe tear twisken de eagen en de tinne lippen, dy-t stom bleauwne mids al det lawaei. It like wol, as syn breed kin mei it greate dobke deryn, optheden út moarmer houwd wie, sa kâld én fêst kaem it út ta de opsette kraech fen ’e skurve buffel en syn eagen glinsteren as de ljochte finsters fen in forfallen hûs.Wychman Hoara seâch him. Hy wonk him, sa’s de Hoara’s det wend wierne . . . it bifel lei deryn. Nuttert roerde him net fen ’t steed, allinne syn eachslidden boppe de skerpe eagen trillen efkes.Nuttert!—wonk Wychman Hoara noch ris mei kâlde bleke hânnen en der lei smeking yn ’e ophef fen dy stramme fingers, dy-t ynhalich stiene as de kloeren fen in fûle earn, dy-t alle roof goed is. Nou ’t it sa op ’e neil barnde, tocht hy der net iens mear om, hwet âld sear der noch siet twisken Nuttert en him.De rúten kletteren, it grús stouwde oer ’e foarhússtriette, de pannen rattelen fen ’t hûs en Wychman Hoara stie der forweesd midden yn. Krekt as foel de eare fen syn hûs to pletter en hy koe neat redde . . . neat! . . . neat!!De holle sonk him op ’t boarst en syn eagen glûpten alle kanten út om help. Hwer wie de fjildwachter, om him, de wethâlder, mei de wet to biskermjen?“Nuttert!!” rôp hy boppe de gûlende, fornielende, razene binde út. Hoara waerde lyts.Nuttert hearde it, om syn lippen spile in fyn glimke. O hwet foroare syn antlit op dit stuit, nou’t hy Hoara trôf, him yn ’t djipste fen syn siel fornédere. Efkes seach hy nei him, do draeide ’r him om en gyng mei syn swiere stap nei de wei. Sá fornietige hy Wychman Hoara yn syn omdraeijen . . .It folk hie syn wraek hawn.—Sa gyng ’t by de streek lâns, by Oébele en Reinder Hoara en de oare geseten boeren, fornielende wei as in brûzjende stream, der gjin minske in daem yn opsmite doar.“Nou de lêste noch!” skreauwde der ien, in nij ynkomm’ling, in bakker, dy-t troch de oun krûpt wie en nou to Hastings wer op ’e klúten tochte to kommen. En biseffeleas sloften de oaren him efternei, noch mear bilust op fornielen om to toanen, det hja nou ris ien amerij de machtigsten wierne.In pear fen ’e earsten sprongen oer ’e hage foar Hester Hoara hjar hûs. Al mear en mear, it dûrre net lang, as do stie ’t foartún al fol folk, det de stiennen yn ’e hân jûke.Der gyng de doar op en Hester Hoara stie op ’e drompel, ienfâldich yn ’e klean as altyd, bidaerd en evenredich en seach oer ’t kliber minsken hinne, sûnder det hja der oars fen waerde.“Hwet woestû?” sei se tsjin in greate kearel, dy-t hielendal foaroan krongen wie. Dy waerde stil wei.Hjar opskerpe eagen kipten lange Linse út it folk, det krong en oangyng en hinne en wer widze as in ûnstjûre sé. “Kinst hjir ek efkes komme?” rôp se. Mar Linse, dy sei neat, dy skamme him, det hy der midden-mank wie, dy seach ’t spark dwalen en smiet syn lange skonken mar gau wer oer ’e hage. Né, hjir by de frou op ’t hiem, misstiene stikken rúten en stiennen. It waerde stil ûnder ’t folk.Nou klonk Hester hjar helder, klear lûd wer yn ’t folk op. “Hwet is der dochs to dwaen?” sei se hiel gewoan wei, mar min lies strangens yn hjar eagen. “Stiet de boel hjir altomets yn ’e brân en woll’ jimm’ my helpe? Ik kin dochs net bêst tinke, det jimm’ forkearde dingen yn ’e akte ha, wol? Derfor kenn’ wy inoar to goed.”“Brea moatt’ wy ha!” skreauwden in pear mûlripen. “’t Is allegear úzes mei! Jimm’ skûrre ús ’t brea út ’e bek en frette jimm’ sels sêd. Brea! en elkoms syn pounsmiet lân! Det komt ús ta !”Der krige dy kearel me ynienen in klap yn syn gesicht, det hy tûmmele efteroer op ’e groun. “Hâld dy stil,” sei der ien, “dû moast noch leare, om mei frouljue om to gean.”In pear laken, inkelen seagen om, mar de wraeksucht slepte net. Dy loerde . . . loerde . . . In lyts fonkje wie der mar ta nedich as Hester Hoara waerde op gelyk ef ongelyk oerjown oan dit razene folk, det de ienichste fjildwachter fen Hastings yn syn eigen hûs opsluten hie mei twa fen ’e sterksten ta oppassers.“Brea!” raesden in pear drysten wer. “Jow ús jild for brea! Hast it net by steapels fol yn ’t kammenet? Wy freegje om ús eigen! It komt ús ta. Jow ús brea as . . .” en de hânnen, dy-t opstitsen waerden, omklammeren de freeslike stiennen.Do makke Hester Hoara hjar ta man.“Né,” sei hja bidaerd wei, mar mei in klank yn ’t lûd, sa’s nimmen noch noait fen hjar heard hie: “Jimm’ krije gjin brea en gjin sint jild fen my!”De ljue, dy-t de stiennen yn ’e hân hiene, makken hjar klear, om se foart to saeijen. Hester seach it . . . krekt as waerd’ se greater . . .“Smyt der yn!” hise ien tomûk en do tongeren wol fyftich mûlen det wraekwird oer it stille hiem, pûrrazen op it wiif, det se stean doarst.“Nou . . . doch ’t . . .!” sei hja . . . “Smyt ta . . . Der is net folle oan my gelegen . . .” Krekt as ’t ôf- en oan-gean fen ’e weagen brûzde en weage it der yn dy minskesé . . . mar der bleau dochs noch eat as earbied oer for det fromminsk en hjar moed, det it folk biwarre for de died.“Hâldst de pong ticht, Hoara?” en in greate kearel gyng lyk foar hjar stean. “Wy witte, hwet ús rjucht is en wy scille it brûke ek. Smyt ta!!”Do sei Hester Hoara de wirden, dy-t nou noch fen mûle ta mûle giene to Hastings: “As der ien is to Hastings, dy-t oait mei lege hânnen foartstjûrd is troch my, ja! smyt den ta, optslach . . . Den ha ’k it fortsjinne.”Do waerde it deastil ûnder ’t folk, de greate stiltme, as de minske ta himsels ynkeart en sjocht, det hy mis west hat.Hester Hoara bleau stean op ’e drompel fen hjar hûs en wachte, hwet bleker as oars en hjar frjeonlike eagen seagene yn it folk op. Och! hja koe se allegear wol, de measten wierne Hastingers fen âlder ta foarâlder, heidebern mei de poellen ta selskip en de seaden ta tek. En dy eagen, dy makken it folk syn herte weak.“Nou?” sei hja.d’Iene nei d’oare joech him swijgsum ôf, sûnder der in andert op to jaen. En do-t de lêste foart wie, gyng Hester yn ’t foartún en hifke ien fen ’e stiennen, dy-t der lizzen bleauwn wierne.Hja wierne swier, al de wraeksucht hiene hja ynsûge.—Hja sloech de skelk om ’e holle en gyng om ’t hûs. De teiwyn stie op ’e glêzen en ’e lêste snieplakken oan ’e Noardkant fen ’e húzing toraenden yn lytse wetterstreamkes, dy-t nei de reed tasiperen. De drip fen ’t tek foel ientônich del by de sydmúrre en it wie sa swart det troch de beammen, dy grien glimmerich ôfstieken tsjin ’e skiere reinwolkens, dy-t út it Westen wei opfleanen kamen as hiele greate flechten ûnksfûgels en dy de wyn útfloddere ta dikke reinbuijen sims noch mei in inkele greate snieflok middenmank as in reine ienling, dy-t twisken útskot tolânne kaem is.Ho treasteleas like de natuer, krekt as hie hja hjar deljown yn in ivige slomme, sûnder de hope, wer in dei kinne to scillen, dy-t út it Easten it ûntweitsjen bringt.Hester loek it swarte tipdoekje noch hwet fêster om ’e skouders en seach ris yn ’t waer efterhûs. Der koe min de loft skouwje.Mar dy stie stiif en grou—de wyn kromp nei ’t Súden ta en ’e einen kwêken yn ’t bit. It wie waer, as de útersten yn ’t minskeherte fat op him krije, haet ef ljeafde. It is den beide hjar tiid—de bûtewrâld wirdt bûtedoar bislúten en de minske is mei himsels en syn hartstochten allinne. Den komt de ljeafde teantsjende wei oer ’e útslitene drompel fen it âlde hûs mei hjar inglegong en de himelse gloed yn hjar eagen en yn in wûndere flústering seit hja, det der gjin heimnisse is twisken hjar en it minskehert en ho-t de tiid ek mei syn ûren yn it sânglês omskoddet, det hjar wjukken fier oer tiid en fierte hinne slagge en der oan ’e lange wei fen it oantinken gjin hânwizer stiet nei it lân fen forjitten. Mar yn sok waer, det him ek neargeestich makket en ûngedien en waersiik, bôzet ek de lytse wrok, dy-t hy tsjin immen hat oan ta haet, as ’r heart nei it ientônige fallen fen ’e reindrippen en ’e stoarmgjalpen, dy-t oer ’e ierde swypkje en ’e âlde beammen kreune litte en fortelle, ho-t ek de natuer hjar ûnstjûre riten hat by tiiden.Den is de minske noch ris wer it natuerbern, dy-t by dy greate jimmerbûrr’ljende welle him it earst sêd dronken hat en dy-t der noch altyd oan bisibbe bliûwt, ho fier hy him letter ek ôfkeard hat fen dy frisse, oerkreftige, dy-t dochs de mem bliûwt fen al it moaije, det der yn him wennet.Stadich joech Hester hjar yn ’e hûs. Krekt as hingen der hjar stikken lead oan ’e foetten, sa swier foel hjar ’t gean. De greate stiltme yn ’e hûs eftermiddei kaem hjar aerdich oan; it théwetter song bywilen sêft en lûd neist hjar op ’e koal in âlde húslike sang fen in bulte bileefde fredige neimiddagen en hja hearde oars gjin lûd near as it kletterjen fen ’e reindrippen tsjin ’e foargevelsfinsters, der de wyn lyk op stie. Mei kûgelsfeart jage de rein as in grize wolken oer ’t fjild . . . der gyng gjin minske de wei lâns, allinne in pear skier-roeken stapten der op om.It naeijen woe net rjucht fen ein . . . den briek de tried wer ef de besseltried loek op en einliks smiet hja ’t der del en bleau mei de hânnen yn ’e skoat foar hjar út sitten to sjen. Hja fielde it, sokke reboeljes bleauwne hjar net mear yn ’e kâlde klean sitten—it hie hjar in skok jown, dy-t oankaem wie en de neipré koe se mei gauwens noch wille fen ha. Fensels nei Ljouwert to getúgen, in stik ef hwet Hastingers yn ’e bak en de Hoara’s op ’t lêst de lilke man noch . . .Krekt as wie hja sont hjoed foroare . . , krekt as hie se net mear sa ’n bitrekking op Hastings, waerde hja der los fen makke. Sont heit wei wie, hie se hjir dochs gjin hael mear, de broerren trouwd en elkmis syn eigen húshâlding en bislommeringen, der hja net iens mear yn bihelle waerde.En nou dy nije jeugd om hjar hinne, dy-t hja opbloeijen seach as in nije blom yn in frjemde tún, det stiek hjar frouljueshert mei feninige prippen. Krekt as faksearen dy jonge bern hjar mei hjar praet en grappen oer dingen, dy-t hja net bigriep en ’t sinspyljen op feinten, mei dy hjar âlden hja ienkear jong west hie. Hja wie in wiif en hja forginde de jeugd hjar bloei, dy-t ringen komme scoe . . .De Ljouwter krante lei op ’e tafel en om hjar sinnen hwet to forsetten bigoan se der hwet yn om to lêzen. Hea! der stie ek in hûs to keap oan ’e Willemskade. Hja wist wol, hwer det wie, Fleurin syn skoanâlden wennen der ommers ek en sûnder, det hja der erch yn hie, glied de krant hjar út ’e hânnen op ’e skoat en bigoan hja der oer nei to tinken.Nou banke se hjir wer allinne om—de ienling yn ’e greate swarm mei al hjar jild. By de jongerein hie se gjin hael mear en ’t foege noch net, om hjar by de âlderein to jaen. De Hastingers, dy-t op ’e dei ôf wisten, ho âld hja wie, hiene de moed noch net, om hjar op ’e bisiten twisken de boerinnen mei greate bern yn to setten. Dos . . . by de jongefammen en det peare ek al likemin, det wie allegear noch koartswyl en wyldsang en ’t eindtsjebislút wie, det hja hjar op ’t lêst ûren fier winske en sa njonkenlytsen wei fen alle bisiten thús bleau. Do hjitte it . . . hja maelde om in man en in âld widdener mei trije greate bern teach de dryste skoen al ris oan en skreau hjar in great brief . . . ho faken en op hwet menearen hy wol by nacht en by dei om hjar tochte . . .Hja skreau him finnich werom, ien menear hie hy lykwols noch forgetten en det wie de maklikste menear, om jild to krijen en det hja him der net oan helpe koe.Der kaem al wer ris sa’n duitedief en noch ien, der wie al gignút fen op ’e bûrren, mar de ienichste der hja wol ris om tocht hie, dy oppeneare him net. Det wie Elle Mulder. Twa iensumen, det joech oars wol in aerdich portuer.Hja rekke sa yn ’e prakkesaesje wei oer det hûs en ’e nije piannen, dat hja mirk ’t net iens, det der twa manljue it paedtsje opdraeiden. It waerde al skimerich, flau stieken hjar skaden tsjin ’e jounloft ôf. Oan ’t stiif hâlden fen ’e holle seach hja, de iene wie Wychman en de oare boargemaster fensels. Mei syn koarte stedsstapkes koe hy Wychman amperoan byhâlde.Hja gyng oerein, stadich, hast mei tsjinsin en skroefde earst it thépitsje noch hwet op. Hwet al wer in gedoente, nije thé, sigaren, Wychman in pipe, alles fen a oan z ta fortelle fen hjoed ... oppasse, net tofolle sizze, det de Hastinger heidebern biswiere koe.It kaem al krekt sa út, as hja tocht. Boargemaster, oars sa flau oandraeid det, stie nou alhiel op iene ein—it gold it gesach! det wie syn eachappeltsje. En foaral en bilieven it opslúten fen syn troue Brugsma, de fjildwachter, diich de doar ticht, sei ’r. Hy wie praetsk, omreden hy de oare ljue graech oan ’e praet ha woe nou joun, oars hâldde minhear him ynfieren en ôfgemeten en sette jern de poannemûtse op fen slúten-mûllichheit.... Hester kôe him wol . . . en nou joun kearde hja mei fine frouljuesbislepenheit de rollen ris om en waerde sa ynfierene swijgsume frjeonlik, det minhear der neat net thús mear wie yn dy greate keamer by dy Hester Hoara, dy-t hjar hâldde en gedroech as in stedsdame, der in hearskip oer en tofolle is.“To, wist’ nou súver neat?” woe Wychman hjar oantreastje. Graech yn ’e ginst komme by minhear, derfor roan hy nou ek al mei as boântsjelap.“Hwet ik wist, ha ’k nyskes al sei. Ik bin net fen plan, wer fen foaren oan to bigjinnen. Ik leau, boargemaster hat it ek al opskreauwn.”“It is net folle,” en boargemaster kúrde ris oer ’e gouden bril hinne nei dy moaifoarme mûle mei syn fynbôge lippen, dy-t mear forswijde as sei nou. Det mirk hy wol. As dy baes wie, rekke der gjin ien Hastinger nei Ljouwert ta. Den wie de broer bûgsumer twiich fen ien stamme—der koe hy mei lêze en skriûwe.Steurd joegen hja hjar einliks ôf. Wychman mei de sneinse wethâldersjas oan en boargemaster syn greate “portefeuille” ûnder ’e earm. Efter de hage by de wei leine in stikmennich skoaljonges.Rûfty! der fleach in wiete sniebal troch de loft en noch ien, noch ien. Der einliks ien op minhear syn hege hoed en do foart, det de modder der nei stoude . . . Hes seach ’t wol . . . Fokke wie der ek al wer middenmank. Wychman draeide syn eagen hastich ôf en hie al syn prakkesaesje by in elzewâl, dy-t de bakker langlêsten fierst to djûr krige hie! Joun scoe hy dy jonge to plak sette, det scoe ’r!En hy helle de skjinne wite bûsdoek út ’e bûs en minhear wie sa goed net as der moast de hege hoed mei ôfhimmele wirde. De lytsen négerje en foar de greaten krûpe, det diich ’r, dy Wychman Hoara en as hy ris witten hie, ho-t boargemaster ynwindich de gek mei him hie, den scoe hy ’t tuike-moai-spyljen gau litten ha.Krekt diich Hester it izer op de blinen, do kaem der al wer ien it paedtsje op. Nuttert mei de marse. Hja seach ’t wol oan syn gong . . . hy wie ynein.“Joun . . . frou,” sei hy skrúten. “Is der nou ek noch hwet noadich?”“Ho det sa nou?” Hester harke raer op. “Skilt der hwet oan?” sei se en stiek mar gau de lampe op.“Ik tocht oars al, scoe de frou my wol wer binnedoar ha wolle? By Haeije en Fink en dy ha se my de doar foar de noas tichtsmiten . . .”Hester bigriep him ynienen . . . “So!” sei se koelwei, “dos derom . . .! Hwerom bimoist dy den dochs yn ’e goedichheit ek mei sokke dingen? Ik ha ’t hjoed al krappernôch hawn om dy . . . dû wiest der mei bitelle, det ’k ek mar ris sei: net noadich. Hwerom sa ’n spul út to jaen op ’e bûrren en ’t folk oan to hysjen as hong’rige hounen?“Hwet!?” rôp Nuttert forheard. “Ha se hjir west?” en hy hie ’t op det stuit net rûm.“Dy ’t net leauwe wol, de stiennen lizze noch foardoar,” sei Hester hwet stoef yn ’t tobinnenbringen fen hjoed, det net in makliken ûre yn hjar libben west hie en in stryd, dy-t hja ek al wer allinne útfechte moast. De broerren wierne fensels fierst to bang for eigen liif en jild, elts for oar paste op syn eigen.Nuttert waerde der stil ûnder. As de soosjalist hjir optheden west hie, hie hy him de kraeijerige nekke wol omdraeije wold, sa razen makke ’r him, sa skamme ’r him for syn eigen oanhang. Goed prate lei net yn syn aerd, der wie hy fierst to rjuchtút ta, mar det it him nei gyng, seach hja oan syn gesicht. Hy wie sa wyt as in doek en it klamme swit kobbe him op ’e foarholle.De stillens fen Hester joun biëange him. Det hy djip yn syn hert it bisit noch eare, fielde ’r nou, al wie hy ek tûzenris in soosjalist . . . al preke hy ek oeral lyk en rjucht for elkenien. Mar Hester stie der boppe . . . dy hie hy heech set syn libben lang en det liet hy ek net . . . al laken oaren der ek om en niten him mei hjar gepraet oer “skermmantsjes”. Och en hwet hie hy der altyd greatsk op west, det hy hjir noch by Hesters komme mochte, wylt de oare Hoara’s him net iens mear op ’t hiem ha woene. Hwent dy femylje hinge oan inoar as kladden, de iene syn foetlêsten trapen se allegear nei . . . allinne Hester gyng hjar eigen wegen.Hy bleau by de stoel stean, dy Hester for him klear set hie, hy doarst nou net mear sitten gean en stil-wei krige hy ’t seel fen ’e marse wer beet en scoe ’t oer ’t skouder hingje. It forwyt yn dy moaije heldere eagen koe hy net feneare.Do seach Hester syn forarbeide lea, de stroffelige gong fen ’e brede ûtwekke foetten yn ’e âlde learzens en ynienen krige se in skerp en in droef ynsicht yn ’e ellinde fen ’e maetskappij. Ja, der koe se ynkomme, det sokke earme stumpers mei alle middels noch om hwet forbettering yn hjar ellinde sochten en ek wol ris in amerij it swiere tsjinstjok ôflizze woene, det hja sels en hjar foarâlden ieûwen, ieûwen droegen hiene. Hwent sette dy ellinde hjar mark net op hjar sels en ’e stumperige bern, de heidebern? mei hjar hongerige eagen en hjar meagere lichemkes, dy-t de earmoed as ienigste erfnisse meinamen fen ’e widze ôf oan ’t grêf ta?Ynienen forjoech hja it him, forjoech it him fen herten.“Sa net foart,” sei se koartwei. “Sa bist hjir noch noait weirekke,” en hy moast de marse útpakke en hja koft hwet snypsnaren fen him en sette it tabaksfetsje ré. Hy moast de piip ris stopje.Do rekke hy wer hwet op syn dré en kaem ’t him ek wer yn ’t sin, det hy noch boadskip hie by hjar. Mei oerlangsume wissens kaem út in foech laedtsje de hiersater foar ’t ljocht en de hier fen ’t kampke lân, det Hesses wie en hy nou al sont lange jierren brûkte.“Nou en ho is ’t by jimm’ folkes?” sei Hester en teikene ôf op ’e sater, hwet hy bitelle.“Hwet scil ’k sizze, goed,” andere hy. “De frou moat tinke, Béard is rare deun en den de bern nimt gâns sa winters en Date . . . och Date . . .” en ’t lytse mantsje suchte.Hester merkbite it wol, der miskearre gâns oan. Sa ûngemirken wei wie Date hjar al ûntgroeid en nou ’t hy net mear nei skoalle ta gyng, seach se syn lyts bleek kopke net faek mear op ’e wei.“Stelt hy him net to deugd oan?” fiske se. “Dy opslûpen jonges, det’s noch onbisage hout. Dy moatte ûnder ’e minsken, det de spoennen der nei fleane. Den wirde se hwet.”Nuttert skodholle flau-oandraeid. “Ik wit net . . . ik wit net,” sei hy “Date ûnder de minsken . . . Dy sit mar ljeafst ûnder ’e greate parrebeam mei in snipeltsje pompier en in potlead yn ’e hân en den seit hy, hy makket in gedicht. Mar ik siz . . . der kinste net fen ite. jonge . . . dû scoest to ierdappelsetten gean. Ik wit súver net, hwer hat dy jonge ’t wei! Mar ús mem plichte ek sa to wêzen, dy koe sa mar foar de fûst wei rime en fortelle, ik ha ’t noch noait sá heard! . . . En den stibelearje doomné en master him allebeide ek noch . . . dy sizze, der sit in kop op dy jonge. Nou, det scil wol sa wêze, mar dy dichterij moat derút.”“So, sizze doomné en master det?”“Ea ja en nou meitsje se dy jonge alhiel oerémis. Det sit alle dagen mar to learen en it wirk forsloerket derby,” en hy tocht der ynienen wer om, ho Béard Date langlêsten in kop fol wetter om ’e earen smiten hie, do-t hy efterhûs yn ’t waer sitten hie to sjen mei de lep twisken de skonken en in fladtsje pompier op ’e knibbel. “En nou wie ’k foar in dei mennich by notaris en do sei ’k . . . as de jonge ris by him koe . . . Den hie hy plak en . . .” Do hâldde it âld mantsje him ynienen stil en stoarre nei de souder, krekt ef fordwoun der in loftkastiel yn reek en damp.“Nou,” sei Hester, “det kin krekt. Is ’t oangien?”“Ja mar, frou, minhear hie . . .” Nuttert wiske him ris mei de bûsdoek om ’e holle.“Hwet den?”“Ien bitingst,” sei hy nou ynienen reslút-wei. “As myn jonge op syn kantoar kaem, den forwachte hy, ik scoe my by de soosjalisten weihâlde.—Hark ris minhear—sei ’k, hwent ik fielde, det ik noch in âld-fryske kop hie, der it bloed hinnefleach mei kûgelsfeart—it is in hege hier om in lyts lân, minhear. Ik bin baes fen my sels en ik gien hinne, der ik sels wol—en do kaem ik oan ’e pet en gyng der út. En nou moat Date mar mei de marse mei, den komt hy ek ûnder de minsken,” en efkes suchte hy.Hester sei neat, hjar tinzen swalken fierôf . . . Hja seach Nuttert bidrukt foartgean en ’t stil-sitten en neitinken dûrre krekt sa lang, det de lange klok sloech tsjien ûre en hja tearde de Ljouwter krante op en lei him yn ’e kast by in hiele bulte forgettene dingen, dy-t ek ienkear in tins, in plan ef ’e opset derfen yn hjar libben útmakke hiene en der se nou gjin iens weet mear fen hie, hofolle se ienkear wol yn detselde libben bitsjut hiene. Mar de skaden fen it nije libben waren al yn dy stille keamer om......

Krektlyk as by âlds by de Joaden, hiene de Hastingers ek hjar sounebok de woestenije ynjage. Det wie al lang lyn en hja hiene der allegear hândiedich oan west, de geseten ljue, de hânwirksljue, ja selst ta de skoall’bern ta. Wychman Hoara koe ’t noch smaeklik fortelle. Allinne doomné Westra net, dy hie him omdraeid, do-t der hwet sober húsrie op in skouwkarre hjarres foarby gyng en in lyts wyfke wezenleas efter oan kaem mei in kliber lytse bern om hjar hinne, in opjage fûgel, dy-t gjin hinnekommen mear hat.

En de woestenije hjirre wie de heide efterút, de eineleaze, greate, dy-t de balling opnaem mei de gastfrijheit fen ’e earmoed for ’e earme en him seaden joech for in hûs en it kleare wetter fen ’e heidepoellen om to drinken. En hja bigroete him as in frjeon mei in glimke fen hjar sinnestrielen, do tsjin ’e joun de skaden fen dy minsken en ’e skouwkarre hjar ôfteikenen tsjin ’e loftein, de reisgers yn drôfenisse nei it lân, det hjar frjemd wêze scil.

Wezenleas slierke it minske de skouwkarre efternei, oan eltse hân in bern en de lytse yn in wollen skelk foar ’t liif. Hja hiene de sinne yn ’e rêch, hja gyngen nei ’t Easten, det út en Hastings, der hja jong west hie, lei al mear as in ûre fen hjar ôf.

Hja seach net efterom, hja seach net foarút op dizze eineleaze reis, do-t de wanhoop hjar hert toskûrd en tognidde hat. En de heide, dy skittere yn kleurige simmerwille en de loft wie sa klear en dy dreau sa heech en de fûgels songene, mar det bistie allegear net mear for hjar.

Hja waerden ommers forskopt, foartjage út Hastings, út ’e maetskappij en hjir op ’e heide mocht nou de ienling forkomme yn syn iensume ellinde! De sounebok! de rúdige houn! der in stien noch to goed ta is! Dy-t min forhongerje lit by ’t winter, as er snie leit!

Haet! haet! bûrrele ’t as bittere alsem yn ’t saed fen hjar hert op. Hja woe wol, det hja stjerre koe, sa mar delfalle oan ’e kant fen ’e sânwei yn ’e brúne heide. Den wie dit ondragelike lijen út en hearde hja it piipjen fen d’âld karre net wer, noait wer!

Mar hjar bern! O dy bern! Hjar bern! Mei syn eagen ef hjarres, hjar inerlikste ik yn in nije foarm yn ’e wrâld, elts in stikje fen hjar eigen antlit en hjar wezen, der se hjar eigen lichem om ôfbeuld hie en hjar gewisse it swijen om oplei as det frege: Hwet scil hjirfen groeije, Maei, túch as sied? En hwet wie hja der dochs mâl mei! Al wierne se ek mei fen him, út rûch hout snien, der de ellinde de skaefspûnnen ôffleane liet, heiteaerd en heiteëagen . . . de mem hie dochs hjar bern ljeaf . . .

Hja telde se ris oer en joech se noch ris wer al de ljeave nammen, dy-t allinne in mem mar bitinke kin. Jelle de âldste, dy mei syn krol hier en Mient de stille en Aegjen, Bet mei hjar ljeave heldere eagen, dy-t nei hjar mem neamd wie, Jinne en Mame en den de lytse poppe noch, dy-t se op hjar widzjende earms droech, lytse Seaske.

Ien amerij forgeat hja de bitterheit fen hjar hert . . . noch wie hja mem, de seinjende en seine-bringende fen in nij geslacht en de minsk, dy-t hjir hjoed to Hastings trape wie as in forkomm’ling en it wiif, det nou mar mear de slavin wie fen in man, dy-t ta de maetskappij útstiennige wie, dy beiden krong de mem oan kant yn it oersterk bisef fen hjar ivige ljeafde . . .

Mar o hwet wie ’t bitter, det hja dit paed lâns moast! Dy ienlike sânwei, dy-t sa glinstere en in gesicht fier foartkrinkele yn ’e jounsinne nei hjar hûs. Hwer wie ’t, hwer stie ’t?

Hwer wachte it op hjar? Hwer scoe ’t syn mûrren as in skutte om hjar leed hinne oprize litte, det hjar lytse bern dochs in plakje ha mochten, der hjar holkes rêste koene?

Hja seach . . . hja seach . . . op ’e Hastinger heide stie gjin hûs, det op hjar wachte . . . Op ’e sounebok en syn oanhang . . .

Do liet hja hjar ynienen mei in heftige skok delfalle oan ’e kant fen ’e wei. Der lei se . . . ôfmartele . . . deastil . . . de bern gûlende om hjar hinne . . . in stipke minskewea yn in wrâld fen oneinige iensumheit.

En de skouwkarre gyng fjirder . . . It piipjen fen ’e âlde radden knaste earst noch hwet tichterby, skerp yn hjar earen, do fjirder ôf einliks, do hearde se neat mear as ’t rûzjen fen ’e wyn oer ’e heide.

De greate kearel derefter seach net iens om—’t wie ek lang de moite net wirdich . . . hy hie wiif en bern gled forgetten. As hja delfoel, scoe hja wol wer oereinkomme en oars den mar yn ’e sliep falle, der se lei. It wie simmer en reine scoe ’t ek net. Hy mocht der wol oer, det det geëamel fen ’e bern om iten nou ek ophâlden wie. Hy koe nou ta him sels komme en ris op eigen manne boete om in plakje sjen, hwer hy wenje koe. Der daedlik by de spjirrebosk? Jonge ja, det wie oanslach! Hout om ’e nocht en winters in hazzestrûp!

Oan ’e iene kant roan de heide hwet del nei ’t doltsje ta en yn ’e midden derfen lei in plakje klear wetter yn ’t skaed fen bjinten en reiden. In stikmennich âlde elzenbeammen stiene der omhinne, skeanwaeide knobbelige stammen en yn ’e heechste soeide in eksternêst. Ien fen ’e âlden siet op in beamtokke en skattere it út, do’t ’r in minske seach. Det wie op ’e Hastinger heide in wûnder gefal.

Do waerde dy man pûrrazen. Hy krige it âld gewear fen ’e karre en lei oan . . . Kroandea foel de ongeloksfûgel foar syn foetten del. It bloed dripte him út ’e wite fear. Do-t hy det mar seach, wie hy foldien. Krekt as sakseare syn razene nidigens ynienen. Hy bigoan om ’t wiif to tinken en det hja de lytste droech.

“Maei!” skreaude ’r. Mar de trilling fen ’t minskelûd stoar wei oer ’e heide en de wyn brocht gjin wjerlûd mei fen fjirrens. Earst spande ’r deabidaerd de houn út en joech him hwet drinken yn in âld nap en in plaske brea . . . do rôp hy noch ris wer en kúrde mei syn skerpe eagen oer it simmerwaerme lân.

Noch neat?! Swiermoedich gyng de wyn ôf en oan oer ’e spjirrebosk, de heidefûgels songen om him hinne, de imerkes hipten piipjende yn ’e heide om, mar in minskelûd hearde min net boppe de lûden fen ’t heidelân út. It wie der in iensumheit, dy-t biëange, ja de stiltme, as yn smert en forlittenheit de langst nei in evenminsk berne wirdt!

Do fielde hy syn lot . . . Do waerde de sounebok noch ris ienris wer minske. Hy stie tsjin in beamstamme oan en de triennen rôllen oer syn meagere brúne wangen en hy snokte it út: “Maei, Maei, koe ’k noch werom . . . noch ienris wer!” Mar allinne God en de heide hearden dy bikintenis, seagen him lyts . . .

Do skroeide as in brânizer syn hert wer ticht. En hy joech him ôf, noch ris wer det út nei Hastings ta, om ’t wiif en ’e bern to siikjen. Hja lei noch der hja lei en de bern stiene skrútel om hjar hinne. Do-t hja him oankommen seach, forheuvele hja hjar in bytsje en der kaem hwet read yn hjar waeksgiele wangen. Krekt sa’s do-t hja him for ’t earst sjoen hie yn hjar heitehûs to Hastings. As de dei fen jister wist hja ’t noch! En do hie hja ’t al witten, dit waerd’ hjar man, al scoe ’t hjar ’t libben ek kostje. In knap jongfeint hie ’t west, sa’s hy der by hjarres foarbygyng en syn gleone eagen seagen sa bretael by hjarres yn, det hja der hiet en kâld fen waerde. Sont dy dei bistie der neat mear yn ’e wrâld as hy . . . En do-t it marke wie, kamen hja by inoar en diselde joune let siet hy by memmes by de hird en learde it bern fen sauntsjin jier, hwet ljeafde is, hiette simmerljeafde, as ’t nôt op ’t fjild leit to stoven en der neat op ’e wrâld is as gloed, loks-lust en wille, dy-t yen yn tûz’nen eagen fen minsken en fen hiel de natuer tomiette blierket.

Hja trouden, alwe jier lyn . . . en nou! nou wierne hja de heide ynjage . . . Der kleefde bloed oan syn hânnen, minskebloed fen in wiif, det hy nou al wer ljeaver hawn hie as hjar. It teare bleke wyfke bitsjutte neat mear for him . . . hy woe in nije jeugd, in nije ljeafde . . . En hy foun se . . . mar hy moast se mei in oarenien diele. O hja koe him sa, det earme forstompte wiif . . . Det forkroppe hy net—det moast mei bloed útsoend wirde. Hja seach, ho-t ’r syn gewear krige, ho-t syn eagen, de greate brúnen, flikkeren yn syn woeste haet en ho-t hy oanlei der dy winternacht yn ’t Hastinger efterom . . .

Noch noait skeat hy mis . . . Krekt ûnder ’t hert hie hy hjar rekke, der de kreftige jonge longen heftich loft en libben ynsûgen. Der koe se oan stjerre . . . wiken letter en earst der noch ris om tinke, ho ljeaf ’r hjar hawn hie en gjin oaren ien neist him dilde, en hy soene de skild mei straf.

En do-t hy werom kaem út ’t tichthús, trije jier iensum sitten, hie se him neat forwiten en nou ek net, nou-t se ta Hastings útjage waerden. Hja scoe noch mei him nei d’ein fen ’e wrâld ta gean wolle, mei hjar man, Warmolding, de sounebok.

Do hie de heide in hûs for hjar. Efter in tropke beammen spanden se in stik seil en ’e âld skouwkarre setten se tsjin ’e kant op en der sliepten hja dy nachts mei de honger ta selskip.

De eineleaze greate heide, dy-t der by Hastings leit efterút, wie net iensum mear . . . It greate minskeleed syn skaed is der oerhinne gien . . . Do-t Wychman Hoara de oare deis nei ’t ôfbrekken fen ’t hûs fen ’e sounebok seach, gnyske hy. En do-t hy om in bleek blond fromminsk tochte, det to nacht de heide as nachtleger hawn hie, tocht hy ek om in merkejoun, do-t hy hjar net iens oanroere mocht, lit stean in grapke ha mei hjar dertene jeugd. En nou hinderen him de eagen fen Warmolding, dy-t de Hoara’s net wanlyk wierne, ek net mear . . .

De oare deis barde der hwet wûnderliks op ’e heide. Twa trêdden de foetlêsten nei fen ’e sounebok op ’e breedspoarige sânwei. Oars sochte der yn jierren nimmen in paed.

De iene hie dy nachts gjin wink yn ’e eagen hawn, sa pakte hy mei in oarremans lijen om en de oare moarne foar dei en foar dage sette hy de stap der al ûnder, krekt as waerde hy oanfitere . . . hird . . . hird. Der wierne minskesielen to forliezen, kostliker as alles, hwet der op ierde bistiet en sa lang det der sa moast op ’e heide, banke hy net yn ’e hûs.

Hy kaem to let . . . For de jefte, dy-t hy to jaen hie, foun hy noch in iepen hân, mar it wird, det hy to sizzen hie, foun gjin wjerklank mear yn it wanhopige hert. It hope net mear . . . it hert fen Maeike wie forhirde op reis nei dy heide sûnder hûs ta en biseffeleazens en ûnforskilligens wie ’t, hwet der oerbleau.

Mei de holle foardel joech doomné Westra him wer ôf nei hûs ta. Hy koe hiele Hastings wol hate optheden om hwet hja oan dit húsgesin misdreauwn hiene en der de straf ek net op útbliûwe scoe. Ho doarsten hja him fonnisje! Wie der net Ien, dy-t allinne det rjucht hie en spriek Hy net fen ljeafde en forjaen, dy-t him as skildich oan Him oerdroech mei al syn sucht nei ’t goede en syn oandrang ta ’t kweade?

It skaed fen ’e twadde, dy-t de heide ynstiek, wie gâns lytser as de earste en it gyng hast krûpende wei fen yneinens. De foetten wierne him trochroân, de tonge hinge him út ’e bek . . . mar o! hy roek de âld baes en de houn sleepte syn warrige lea foart, siik fen onwennigens en honger, nei dy stippe yn ’e fierte, det syn opskerpe eagen wol seagen, det de baes wie, d’âld baes, der hy mei op ’e jacht gyng en der hy allinne mar ûnder stean woe. Det wie de baes . . . dy oare hie him mar koft, mar hy hie him opfokke!

En hy sleepte him foart en biroek bigearich it spoar nei syn folk en do-t hy de baes mei greate stappen oankommen seach oer ’e heide, op him ta gyng hy lizzen en giselstirte allinne mar mear fen blidens. Hy koe net mear . . .

Do dripte der in minsketrien op syn gled fel. Dy wie fen ’e baes . . . dy seach, ho trou as ’t dier wie, det him folge yn ’e ellinde.

Om middei hinne foel it skaed fen in tredden ien oer ’e heide. Dy siet op in ierdkarre mei in moai appelich hynsder derfoar en det gyng holderdebolder foarút, skean oer alles hinne op ’e spjirrebosk yn. Warmolding hâldde de hân boppe de eagen en kúrde dy kant út, der de wrâld fen triljende sinneskyn en kleurepracht lei en húzen en ûnderdak . . .

Do draeide hy him om en bigoan wer to seadstekken for in heidehûs . . . Hwa-t der oankaem, koe him neat mear skille, hja wierne ommers útdien út ’e maetskappij . . . Miskien wol de iene ef oare dy-t him bispotte woe yn syn earmoed . . . Hy scoe de hounen op him oanhysje, den koene dy him forskûrre.

Nou fluite hy se ynienen mei in lokjend lûd. Hja sprongen by him op en slikken him de hânnen. “Koest jonges . . . goed folk . . . Pas op ’e frou.” Der stouden se al hinne en gyngen foar Maei en de lytse lizzen. Hy seach ’t, det diich him goed.

“Hâld ’t hynsder ris, Warmolding,” rôp in frouljueslûd en mei lange stappen gyng hy der hinne en hy, dy-t him oars fen nimmen kommandeare liet, hy hâldde it hynsder. It fromminsk stapte fen ’e ierdkarre ôf en op him ta. “Hwet ha ’k om jimm’ yn noed sitten,” sei se. “’t Is dochs allegear noch goed? mei de lytse?”

Dy sêfte wirden sloegen in great gat yn syn hird gemoed, krekt as ’t hammers wierne. O der wie noch ien, dy-t him noch to reden stean woe, dy-t him opsochte yn ’e ellinde en hja! hja!

Mei wylde eagen seach hy op hjar del en der loek in fyn read oer it stoefe, brúne antlit. “Doarsten jo it ûnderstean en gien’ hjir lykme allinne hinne?” húne hy. “Hwa wit, hwet jo oerkomme kin by sok onrân, det de heide ynstjûrt wirdt om to stjerren!” Syn eagen skeaten fonken, hy seach hjar lyk oan.

Mar Hester foroare hjar der súver neat om. Mei hjar kleare, heldere eagen seach hja him op en del oan en do sei hja ienfâldich: “Wolst wol leauwe, der ha ’k net iens om tocht, Warmolding. My hwet oerkomme by jimmes? Ik tocht . . .”

“Nou siz op . . .” Det klonk as in bifel. Den hiene al de frouljue, dy-t hy kend hie, al trille, as hy sa mar bigoan wie.

“Ik bin net bang,” skodholle hja. “Ik woe allinne mar sizze, myn skûrre is greaternôch en joun gien’ jimm’ mei nei úzes . . . En in hûs scil der ek noch wol komme.”

Hy lake—hird en kâld. As in wanklank klonk it yn ’e harmony fen ’e stiltme fen it heidelân. “Mei!” skreaude hy. “Noch ris wer! noch ris wer de heide ynjage wirde! Al scill’ wy ek fen honger omkomme, in Hastinger sjocht my net wer as . . .”

“Nou?”

“As by nacht.” En it wiif hearde derút de flok oer Hastings.

“Nou ik moat ek noch efkes by Maei sjen,” sei hja en hjar lûd trille in bytsje. “Bliûwst by ’t hynsder?”

“Né,” sei hy, “ik scil ’t útspanne en byn ’t oan ’e beam. Gien der mar hinne, der by de spjirrebosk en drink in pantsjefol kofje mei ús. Det’s tominsen noch redt út ’e ellinde,” en hy lake wer en liet de wite, geve tosken sjen. It snie hjar troch de siel.

“Ho, wachtsje. Wolst my earst noch efkes helpe? Bring dit Maei, man,” en in greate baelsek fol gûd rôlle fen ’e karre. De bern kamen der op ta en dounsene der al om hinne en earst, do-t se allegear in stik koeke hawn hiene, waerden se stil en gyng Hester nei de spjirrebosk ta, der Maei al út stie to sjen nei dy wûnderbaerlike bisite. O hearink, Hester! Do bigoan it sloof sa earmhertich to kriten, det it in hert fen stien weak makke hie.

“Ik tochte, ik moast hjir ris sjen,” bigoan Hester. “Och Maei, jimm’ moatte mei, sa kin ’t net mei dy lytse harten fen bern. ’t Is in ôfgrys, ik wol ’t net lije, út noch yn net.”

“Hy moat it witte,” sei ’t bleke wyfke mei in sucht. “Hy scil ús wol troch de tiid helpe. Wy ha nou dochs gjin thús mear as . . . hwet . . . seaden. For ús is der gjin plak mear . . . en . . . gjin iten...”

“Det is der wol,” sei Hester en hja pakte in greate koer út, der siet fen alles yn en ûnder yn lei in stik spek, safolle, as se yn gjin fiif jier by inoar sjoen hiene. En in pear wollene tekkens kamen der for ’t ljocht en klean . . . Mar wer mei nei de streek, der liet it wyfke ’t ear net nei hingje. Der barnde de groun hjar ûnder de foetten, sei hja, der makke de haet de minsken ta diwels, en hja seach it fromminsk foar hjar oan. Dy wiste net iens, hwet leed bitsjutte, dy hie net in woestling ta man, en gjin kliber bern om hjar hinne, dy wenne fredich en foldien yn in moaije stjelp yn ’e bûrren en hie neat brek.

Maei koe ’t hjar hast net bigripe en dochs . . . hja bigoan ek âldsk to wirden en nou ’t de sinne der op skynde, lei der súver al in sulverglâns op hjar swart hier. Fensels net fen ’e soargen, dy hie se net. Och, hwet wie de iene al folle rykliker bidield as de oare! Mar hja ginde it Hester Hoara fen herten, O! as ’t sloof ris witen hie, ho min dy rike Hester ’t sims ek nei ’t sin hie, ho der faken in onbidimberen forlangst yn hjar opkaem nei dingen, dy-t hja noait net keapje koe for jild en ho-t hjar holkjessen sims wiet wie fen bittere triennen!

Dit hie de tredde west . . . dy-t de sounebok opsochte yn ’e woestenije en it waerde de lêste.

De skimerjoun weefde al mei syn lange beverige fingers oan ’e skearing fen ’t kleed fen ’e nacht, do spande Warmolding it hynsder wer yn. De karre wie leech, mar der lei in leger spraet for de nacht mei goed tekkens deroer en hja hiene allegear sêd hawn.

De heide, dy-t by dei al roazeread bigoan to lykjen troch de knopjende strûkjes, fordonkere hjar nou ta fealbrún. Hjir en der glinstere in wyt sânplakje, forbrede him it skaed fen in stikmennich âlde beammen ta in hiel bosk yn ’t twiljocht fen ’e lette skimerjoun. It fûgelt waerde stil en de helderste stjerren kamen al fier en flau oan ’e loft, hwaens poarper yn teare, fine kleuren toraende, nou ’t de sinne ûnder wie.

En sa gyng de lêste fen dy trije nei hûs.

Sont dy dei binne al in bult minsken hjar eigen wegen gien, mar gjinien sines roan wer oer ’e Hastinger heide nei ’t hûs fen Warmolding ta. Hja woene him forjitte, mar o! yn hjar haet libbe hy ûnfornietigber foart en ûnder dúmkes wei sette Wychman Hoara de Hastingers altyd alweroan tsjin him op. Wirk koe hy nearne krije en boadskippen op ’e pof ek net en as de bern by ’t winter delkamen as ’t krap wie en fregen by de húzen, den smieten se hjar de doar foar de noas ticht. Waerden der keninen stellen, det hie Warmolding dien fensels ef gûd fen ’e blikken helle, hy wie der hândiedich oan. Wychman Hoara syn pindam fen ’t polderke wie op in nacht trochgraven, det waerde Warmolding ek al wer oanwreauwn en dy wie sa earm, hy hie net iens in lod. Dy hie hy fen ’thjerst forkoft for iten. To Hastings doarst hy net mear komme, hja hiene him der út kneppele. Wychman Hoara lake yn syn fûstje . . . sa moai hie hy dy Warmolding wjuklam slein en út ’e reek kosseband. Nou, hy hie der ek syn reden for! . . .

It wie nou al lange jierren lyn en Warmolding hie net de lêste west, dy-t Wychman Hoara syn namme forwinske. Der wierne al in bulte, dy-t in pik op him hiene, mar hjar jild joech hjar noch safolle ontsach, det dy stumpers dûkten hjar en bismoarden it yn hjar sels.—

Ienkear op in joun yn ’e foarwinter sette Wychman Hoara de stap der ûnder nei syn sister Hester ta, om hjar lânhier to bringen. De stive buffel hie hy oan en hy siet ta de earen ta yn ’e muddefellen mûtse, hwent der waeide in spitse Noard-Wester stoarm mei sniebuien en sa nou en den knypeage hy tsjin de heilstientsjes, dy-t as feninige lytse kûgeltsjes om ’e earen fleagen.

Goed fjouwer ûre wie ’t, mar al hast tsjuster. Grouwe buien fordonkeren it lêste sinneglimke, der ûnder yn ’t Westen, hiel djip efter de elzenwâllen wei, dy-t der neaken en kâld tsjin ’e wyn stiene to waeijen mei in hiel lyts biwyske bifearzen snie- en heilgûd op alle tokken, krekt as hie in skilder se sketst mei flauwe wytkrytstreekjes tsjin ’e leadgrize loft, hjir hwet, der hwet, mar masterlik, krekt genôch op ’t rjuchte plak. Sa lei det hiele Hastinger winterlân der foar him, al oerkape fen ’e tsjusterens fen ’e winterdei en de sterke wyn jage oer ’e heide en woán tsjin ’e joun noch yn woeste kreft as in wrede held yn ’t kliûwen fen syn gloarje.

Simen winkelman kaem him foarby op ’e hounekarre. “Joun boer!” rôp hy al oansjitsk fen fierrens. “Winterwaer!” en hy wie al fen ’e karre ôf om in praetsje to meitsjen.

“Joun,” sei Hoara noartsk en stapte tróch. It noaske him net optheden, om him mei dingen ôf to jaen, dy-t neat om ’e hakken hiene en hy loek de buffel noch hwet heger op om ’e greatske, stive nekke, noch read forbarnd fen ’e sinne fen ’t simmer.

As in woelige sé gyng ’t der yn syn holle oan-wei. It arbeide der yn inoar om, krekt ef hiene se der binnen mei inoar ôfpraet, om him ris omraek to narjen en dy tinzen woene hjar ek net fordriûwe litte, al sette hy him ek noch sa to skrip. Sont de tiid, det Nuttert út ’e tsjinst roan wie, like ’t wol, ef stiene elk en ien de hânnen forkeard, krekt as wierne de hynsders earslings foar de wein slein. It taforsjend each miste der, it âld bistel, det mei ’t bidriûw great waen wie en der oan forkleefd rekke yn in minskelibben fen trou en beuzigens. As hy woe as net, det bikinde Wychman Hoara him sels nou, dy Nuttert hie der mei redt as wie ’t syn eigen en hiel, hiel djip yn syn binnenste, eare hy it lytse wâldmantsje der nou noch om.

Hy miste him. Yn allerhânne forgearringen siet hy net sa gerêst mear op syn plak as yn ’t foarige, op ’t wykmerk to Ljouwert miste ’r al ris in kearmennich, hwent op twa plakken tagelyk wêze koe hy ek al likemin as in oar, mar om wethâlder to wêzen hie hy noch tiid planteit. Det wie syn gloarje, der as de rjuchterhân fen boargemaster to sitten, der groeide hy fen en al koe hy allinne mar ja en amen sizze op minhear syn útstellen, och jonge! al hie ’t him ek tûzen goune kostje moatten, hy hie ’t der wol for oer hawn, al ginde’r oars de earmen en ’e tsjerke skraech in heale sint.

Heit en pake hiene it ek west—it wie femyljetradysje en ienkear . . . ienkear, letter, folle letter, den waerde Fokke it en scoe hy op heite plak sitte, op ’e stoel mei ’t read fewielen kjessen. Sjoch wrachtsjis, der bigoan ’t gemael wer. Krekt al dy argewaesjes wer forgetten, der kaem mei Fokke him ek dy smoarch jonge fen Nuttert, Date yn ’t sin en Nuttert wer. En dy roan nou mei de marse!

Wychman Hoara kâldgnyske derfen . . . Tocht ’r, det hy der droech brea mei fortsjinje scoe, al dy winters for det leger bern en det fûle wiif? Och Nuttert wie sa slûch det, ryk rekkenje en earm telle, der roan ’t op út en den mei hangende poatsjes wer nei de boer ta. Wychman Hoara syn innigste bigearte wie, det dit noch ris barre mochte. Hwet scoe hy him den ôfmeitsje, mei wrede wirden stiennigje en den wer oannimme for in lyts deihierke. Hwent hy woe der foardiel mei bispinne, him ôfmeitsje as minske en ôfbrûke as arbeidskreft.

As ’t mar ris in strange winter wie, scoe hy wol delkomme. Wychman Hoara seâch him al, hjir dit paedtsje lâns, it lytse mantsje mei syn tsjalskonkrige gong en syn slaefsk antlit, sa’s him tochte, det de mindere man ek hearde to wêzen.

En de Hastinger ljue, dy woán hy sa njonkenlytsen al aerdich nei syn eigen hân, allinne syn folk, dy mochten graech ris roet yn ’t iten smite. Reinder en binammen Hester, dy koe him ’t mannuael sims raer oplêze—det wie lang net ien lucht.

Hwet koe hja der sims oer útgean. “It binn’ minsken, Wychman,” sei se den en de kleur skeat hjar yn ’e wangen en hja seach sa brienich det, “ik wik it dy, detst hjar siel net trapest. Sûgje se it mark net út ’e bonken om in stûr ef hwet, it scil dy sûr opbrekke. Dû moatst der rekkenskip fen dwaen.”

“Det doch ’k!” hie hy den daedlik klear as wjerwird en om himsels sân yn ’e eagen to struijen, birekkene hy ’t alle jierren by ’t boekslúten sa: súvere ynkomstenf8775 en hwet lyts gûd. De tsjerke krige Nijjiersdei in ryksdaelder en op ’e list for ’e winterútdieling yn ’e heide teikene hy elts jier alweroan trije grouwe ryksdaelders as wethâlder om in goed foarbyld to jaen, det wie al tsjien goune en brocht him sa ’n twa en tritich stimmen oan. Jild-bilizze, det fortúten diich. It wiif joech de skoaijers altyd sinten, in hiel kaptael sa’n winter lang en as der in kollekte yn tsjerke wie yn ’t bekken, den joech se in spiksplinternije goune. Det blonk! Hy hie altiten in restje lizzen yn in âld doaske yn ’t kammenet, for Fokke en Lys op ’e jierdei en ’t bekken en as doomné Fleurin kaem to skoaijen for syn earmen. Sines! It wie krekt, as alle heidtsjers fen syn femylje wierne, sa earmhertich koe hy skoaije en den smiet hy sels it jild ek mar wei, det as min net al to deun lykje woe, den moast min wol yn ’e pong taeste.

Hy mocht Fleurin, dy moaiprater, net lije. Hester en hy wierne grif út ien daei knypt ta minsken. En den hâldden hja altyd allebeide dy Nuttert de hân boppe de holle. Fensels, Hester scoe him ek wol wer jild jown ha for syn marsenegoazje, dy hjar pong skúrt se altyd wiidwaech iepen en der longerje al dy Hastinger luiwammessen op. Hja scoe der mar hwet mear de túmme op hâlde, oars waerde it mar in skaedlik spul for Fokke en Lys, as hjar toffels ris foar ’t bêd set waerden, súnder det se oait wer oan kamen.

Sjoch, der stie Doede yn ’e doar. Dy wennen ek al wer yn in hûs, der ’t Hester jild oerhie. Det hâldde mar oan, wrachtsjes, sa’n âld faem mocht wol ris útdieling hâlde oan syn bern. Den diich ’t tominsen noch hwet nut.

Hy draeide it steksdoarke op en stapte stadich en stiif nei de syddoar ta by ’t potrak en rattele mei de klink. Der kaem Hester oan, hy seach hjar skaed foar ’t finster lâns gean, hwent hja hie al wer forgetten, om de blinen ticht to dwaen. It wie sa’n hutteflut yn sokke dingen, krekt diselde noch as foar in tweintich jier, do-t se by heites de fleur yn ’e hûs brochte. Ho heugde ’t him noch, det opslûpen fanke mei hjar moaije brúne eagen en hjar bizigens. Der wie gjin ding, det hjar nei gyng, en de soargen wierne hjar sûnder kantroeren foarbygliden krekt as in swierladene tsjalk in wetterblom.

En det bleau sa. Nou wer dy blinen net ticht. As der ris dieven kamen en al det skoane jild stielen! It griisde Wychman oan, det in oar syn kloeren der nei útstekke koe, nei dy skat, dy-t it hilligste hilligdom fen syn hert yn bislach naem hie.

Do-t se yn ’e keamer sieten, mei de tafel fol briefkes en sulverjild, koe Wychman ’t net litte en wize hjar der op. “It binn’ minne tiden,” sei hy mei in sûr gesicht en de tûmmen yn ’t fesjebûs, “dû scoest dy oanwenne en doch de finsters allegear ticht jouns. Wist, hwerst for bleat leist? Det ik dy op in goede moarn dea fyn en ’t jild . . .?”

“Foart,” sei hja der efteroan, “en det wie den noch wol ’t allerslimste, net!” Wychman mirk der neat fen, ho-t hja him tróch-seach.

“Nou . . . slim . . . fensels”, en Wychman knypeage ris mei de eagen stiif op ’e kachel. “Us berntsjes hiene it den better brûke kind. In pongkje fol jild der keapest alles for, fanke,” en hy glûpte ris skean ta de eachshoeken út nei hjar.

“Dû setst dyn hert der tofolle op, Wychman,” sei Hester. “Jild is alles net. Ast’ det op in goede dei ek noch mar net ris leare moaste! Alle heidtsjers haste al tsjin troch dy Warmolding en do dy Nuttert wer.”

“Nou, hwet scoe det?” sei Wychman finnich werom. “Hja scill’ ’t wol litte en lizz’ my in strie oerdwers.”

“Det hoopje ’k,” sei Hester mei in sucht. In setsje seine hja beide neat; min hearde allinnich it tik-tak fen ’e lange klok en it ratteljen fen ’e heilstientsjes op ’e pannen.

Hester hie dy middeis foart west to thédrinken, nou waerde hja hwet roazich om ’e holle en krekt as lei de neiskimer fen in blide jeugd wer in amerij op hjar antlit, sa jong like hja optheden, it fine koairoune kopke, det blank en fyn útkaem tsjin ’e echte kant yn ’e hals, hwet op ’e side en ’e lytse hânnen yn ’e skoat.

“Dû biwinterst goed, Hes,” sei Wychman Hoara ynienen mei in biwyske fen in glimke om ’e tinne lippen. “Dû wirdst’ noch ris wer jong.”

“So,” andere hja stoefwei. “Det hoechstû my net to sizzen. Siz det tsjin Lys en Wypkje fen Reinder en dy’s, dy litte de earen noch wol nei sok sleau praet hingje!”

“Ho is ’t, is ’t noch oan mei Johannes Akkringa en Elle? Dû hearst hjir mear as wy.”

“Nou . . .!” andere hja. “Hjoed op ’e bisite wisten se der al mear fen as ik en praetsjes . . .! Ik siz ’t dy . . . ’t is in blaem for ûs folk. ’t Scoe wêze, det wy sljucht wierne nei in doomné’s soan, dy-t hwa wit hwêrre in wriûwpeal for hwet tsjerkefolk wirdt. ’k Scoe der mar mei ophâlde . . . ’t giet dochs om ’t jild . . .”

Ynienen seach Wychman Hoara Wypkje hjar gouden hier flonkerjen yn ’e sinne en derûnder skimere it lytse donkere kopke. “Det wit ik noch sa krekt net,” sei hy. “Is hy den gjin potuer for Wypkje?”

“Ho komst derby?”

“Nou ja,” andere Wychman, “by dy sit der noch âld sear, doomné’s folk kin gjin goed-dwaen by dy. Den is Fleurin better dyn maet! mar dy frjeonskip kostet dy ek omrake taesten yn e’ pong . . .”

“Wolst wer harsenskrabje? Pas mar op dyn eigen saken. Dû hast hjir rare fijannen. Dû hast dy Warmolding ek bihânnele as in houn . . .”

“Det is ’r,” rôp Wychman Hoara en it hiette bloed fen ’e Hoara’s fleach him nei de holle.

“Dû wiste, hwa-t hy is en hwer hy heart . . . Net op ’e heide, Wychman, op in hiel oar plak . . .” sei hja súnich, krekt as prate hja yn hjar sels.

“Stil, siz ik dy!” Hester waerde der kjel fen, sa spriek hy op ynienen. “Pas ek mar op dyn eigen saken!” bauwde’r hjar nidich nei.

Hes wrokke. Sa woe se net to plak set wirde. Hy mirk it wol oan hjar eagen, der flikkere forset yn. It spande ek om ’t mei sokke âlde fammen to roaijen. Hja waerden sa noartel det en den mar spytbokkings jaen en fiis sjen.

Steurd joech hy him ôf nei hûs.

In flau streekje moanne liet krekt hjar ljocht foar syn foetten falle en in fine rein fen fonken út syn slap pypke stoude oer ’e wei. It wie hjir ’t deade ein fen Hastings, hjir stiene gjin húzen, de izren jildhân fen ’e Hoara’s kearde it bouwen. Utgongen en útgongen lân leine neist inoar oan ’e wei mei hege elzenwallen der omhinne—it stille biwys, det it rike ljue wierne, dy lieten de beammen stean en de oaren kapten se, det stibeleare de pong. Hy hearde hwet risseljen yn ’e ûnderwâl en draeide de holle om nei dy kant ta. Nou wie ’t wer stil.

—In mird—tochte ’r—op roof út. Der wie ’t wer. Hy bleau stean en harke.

Ynienen, pof!! . . . de pipe sloech him út ’e múle en in kúgel fleach roerend oan him lâns, det de fellemútse skroeide.

It skeat him sa yn ’e foetten, det hy bleau stean, der ’t hy stie. Al wie de hiele wrâld om him hinne op ’t selde stuit ek forsonken, hy hie net fen ’t steed komme kind. Hy slokte der tsjin, sa jage syn sert him tsjin ’e kiel oan en syn greate hânnen trillen, as hie hy de ridel der yn. Raze om help woe ’r, mar gjin klank kaem der oer syn droege lippen.

Sa stie hy der midden op ’e wei as in tsjamme yn ’t ljochtmoannewaer en it stille lân der allegear om him hinne, det him ryk makke hie, lei der as in deade skat en koe him net helpe om himsels de macht oer syn wil wer to jaen.

Einliks der fielde hy, det hy wer rinne koe en as in ôfjage houn fleach hy ta ’t steksdoarke yn op syn hiem en sloech op ’e doar, det it kosyn kreake.

Hoazfoetling diich de greatfeint de doar op: “O hearink, de boer!” rôp hy en loek him yn ’e hûs. Wychman Hoara hie der gjin bilul mear ta, as in langstallige raei foei ’r yn ’t foarhús del en it dûrre moannen, eart hy wer op ’e lappen kaem, syn geweard lichem bitard ta hwet fel en bonken en de klean hingen der rûm om. Allinne dy greate donkere eagen glûrren noch yn ’t bienbitige antlit as koallen fjûr, krekt as hiene hja allinne it oantinken fêsthâlden oan dy Wychman Hoara fen alear.

Hy wie noch stoefer en stiller waen as oars en noch wreder yn ’t útfikelearjen om in oartsen út to súnigjen fen ’e earmen. En dy bigoanen him to haten, sa stil mar ek sa fûleindich, as it folk fen sokke iensume kriten fen heide en min lân it mar kin, der de groun selst ek wol hast to gjirrich liket, om hjar in timpe brea jaen to wollen.

Wûnderlik ho-t de omkear yn it wezen fen dy iene man hiele Hastings sa op iene ein sette. Min mirk it net, sa dagelyks wei, hwet der geande wie, likemin as min de wetterril sjocht, dy-t stâdichwei it fêstlân ûnderwrot en ta in sompe forwetterje lit—mar it gyng al jierren. It wie al bigoan, do-t de brede, stompe fingers fen ’e Hastinger boeren Warmolding neipiûwden op reis nei de heide ta en do in set letter rekke Nuttert út ’e tsjinst en timmere in marse yn inoar en lade dy fol mei snypsnaren út ’e stêd. Der sloech it libben mei hirder, heftiger polsslaggen as to Hastings, der biharke Nuttert det, it stille wâldmantsje, der neat oan ûntkaem en diich der syn profyt mei en krante it wer oer oan dizze en gene ûnder dúmkes wei, det noch folle mear fortúten docht, as hwennear ’t yn ’t iepenbier útboldere wirdt.

En do det sa ’n jier trije, fjouwer gien wie, stie der op in dei yn ’e krante, yn Hastings scoe in soosjalist komme to sprekken.

Det wie hwet nijs. Uren fen tofoaren roanen de skoall’bern al op ’e wei om, om det wûnderminske ris to sjen en yn ’e skûrre fen ’e moálker krongen de minsken ta de doar út, hwent de Hoara’s hiene it near op ’e harbarge lei, der waerde hy keard. Mar it wird kearden hja net . . . det boldere dy swarte kearel der út oer dy onnoazele minsken en dy dronken syn wirden yn as peareljende mé, dy-t de sinnen bitoavert en syn ûnthjittings knopen se yn ’t ear, eft se de dieden al seagen!

Wychman Hoara stjûrde der in ôfgesant hinne, siktaris syn soan, dy-t learde for abbekaet en dy kaem de joune let werom mei in holle sa read as bloed en alhiel oerémis, sa hie dy man oan ’e gong west en Nuttert hie mar yn ’t foarmidden sitten mei ’t wyt foar en dy wie nou stimd as foarsitter fen ’e soc. dem. folkskiesforieniging.

“Fen hwet?!” frege Wychman Hoara en syn eagen skeaten flammen.

En do sei de jongfeint it noch ris en lake der yn him sels om, ho núver de rollen sims omkeard wirde yn ’e greate wrâld. For in jier mennich noch arbeider by de boer en nou al foarsitter! En as hy om ’t bislipe praet fen Nuttert tochte, as dy ris út ’e hoeke kaem, den waerde hy der hast ôfginstich op. Det lytse wâldmantsje, der siet in kop op, der scoe hy noch wol mei ruilje wolle, sei ’r.

“So?!” andere Hoara syn wiif spitich . . . “den is det nou ynienen wol in bisondere femylje waen. Hastû der oait hwet fen bispeurd, Wychman?”

“Ea ju né,” andere dy, . . . “ik hie him ommers ek mar for ’t wirk. As hy al in steil wird dwaen koe, by úzes koe hy him ketoen hâlde . . . ef oprukke. Det ’s hjir wet.”

“So, so,” sei de stedint en hy tochte om oare wetten, dy-t sa fêst ynwoartele binne yn ’t minskehert, det as min dy to koart docht, hja in wapen yn ’e hân wirde fen ’e fordrukten tsjin ’e fordrukker.

It gyng nou ynienen heil om seil to Hastings. In dei mennich letter smieten se de glêzen yn by Wychman en Oebele Hoara. Der bleau gjin rút hiel en sa’s hy yn ’e hûs sitten hie, hoazfoetling en mei de bleate holle, kaem Wychman Hoara bûtendoar fleanen en hy trille sa, det hy hâldde him oan ’e post fen ’e doar.

It wiif mei Fokke en Lys wierne forside krûpt op ’t hea en ’e âlde trouwe greatfeint Geart stie op ’e útkyk by de mounledoar.

“Hwet moatt’ jimm’?” rôp Wychman tsjin it skreauwende folk, allegear hast heidtsjers, dy-t yn ’t minst fen ’t fortsjinst fûl op jild wierne.

“Iten!” raesden wol hûndert.

“Kom,” sei der ien, “lizze der net genôch bankjes yn dyn kammenet? wy moatt’ der ek in stikmennich fen ha! Dû útsûger, dy-t ús it fel oer ’e nekke hellet!” en in grouwe flint waerd troch de glêzen keile en de stelten fleagen fen ’t kammenet yn grús oer ’e keamer.

Nuttert stie hwet toside ôf en seach yn ’e oarre wei. Krekt ef wie syn hiele antlit hjoed weifallen, sá sterk sprieken de trekken fen syn gesicht, de greate meagere noas mei dy djippe tear twisken de eagen en de tinne lippen, dy-t stom bleauwne mids al det lawaei. It like wol, as syn breed kin mei it greate dobke deryn, optheden út moarmer houwd wie, sa kâld én fêst kaem it út ta de opsette kraech fen ’e skurve buffel en syn eagen glinsteren as de ljochte finsters fen in forfallen hûs.

Wychman Hoara seâch him. Hy wonk him, sa’s de Hoara’s det wend wierne . . . it bifel lei deryn. Nuttert roerde him net fen ’t steed, allinne syn eachslidden boppe de skerpe eagen trillen efkes.

Nuttert!—wonk Wychman Hoara noch ris mei kâlde bleke hânnen en der lei smeking yn ’e ophef fen dy stramme fingers, dy-t ynhalich stiene as de kloeren fen in fûle earn, dy-t alle roof goed is. Nou ’t it sa op ’e neil barnde, tocht hy der net iens mear om, hwet âld sear der noch siet twisken Nuttert en him.

De rúten kletteren, it grús stouwde oer ’e foarhússtriette, de pannen rattelen fen ’t hûs en Wychman Hoara stie der forweesd midden yn. Krekt as foel de eare fen syn hûs to pletter en hy koe neat redde . . . neat! . . . neat!!

De holle sonk him op ’t boarst en syn eagen glûpten alle kanten út om help. Hwer wie de fjildwachter, om him, de wethâlder, mei de wet to biskermjen?

“Nuttert!!” rôp hy boppe de gûlende, fornielende, razene binde út. Hoara waerde lyts.

Nuttert hearde it, om syn lippen spile in fyn glimke. O hwet foroare syn antlit op dit stuit, nou’t hy Hoara trôf, him yn ’t djipste fen syn siel fornédere. Efkes seach hy nei him, do draeide ’r him om en gyng mei syn swiere stap nei de wei. Sá fornietige hy Wychman Hoara yn syn omdraeijen . . .

It folk hie syn wraek hawn.—Sa gyng ’t by de streek lâns, by Oébele en Reinder Hoara en de oare geseten boeren, fornielende wei as in brûzjende stream, der gjin minske in daem yn opsmite doar.

“Nou de lêste noch!” skreauwde der ien, in nij ynkomm’ling, in bakker, dy-t troch de oun krûpt wie en nou to Hastings wer op ’e klúten tochte to kommen. En biseffeleas sloften de oaren him efternei, noch mear bilust op fornielen om to toanen, det hja nou ris ien amerij de machtigsten wierne.

In pear fen ’e earsten sprongen oer ’e hage foar Hester Hoara hjar hûs. Al mear en mear, it dûrre net lang, as do stie ’t foartún al fol folk, det de stiennen yn ’e hân jûke.

Der gyng de doar op en Hester Hoara stie op ’e drompel, ienfâldich yn ’e klean as altyd, bidaerd en evenredich en seach oer ’t kliber minsken hinne, sûnder det hja der oars fen waerde.

“Hwet woestû?” sei se tsjin in greate kearel, dy-t hielendal foaroan krongen wie. Dy waerde stil wei.

Hjar opskerpe eagen kipten lange Linse út it folk, det krong en oangyng en hinne en wer widze as in ûnstjûre sé. “Kinst hjir ek efkes komme?” rôp se. Mar Linse, dy sei neat, dy skamme him, det hy der midden-mank wie, dy seach ’t spark dwalen en smiet syn lange skonken mar gau wer oer ’e hage. Né, hjir by de frou op ’t hiem, misstiene stikken rúten en stiennen. It waerde stil ûnder ’t folk.

Nou klonk Hester hjar helder, klear lûd wer yn ’t folk op. “Hwet is der dochs to dwaen?” sei se hiel gewoan wei, mar min lies strangens yn hjar eagen. “Stiet de boel hjir altomets yn ’e brân en woll’ jimm’ my helpe? Ik kin dochs net bêst tinke, det jimm’ forkearde dingen yn ’e akte ha, wol? Derfor kenn’ wy inoar to goed.”

“Brea moatt’ wy ha!” skreauwden in pear mûlripen. “’t Is allegear úzes mei! Jimm’ skûrre ús ’t brea út ’e bek en frette jimm’ sels sêd. Brea! en elkoms syn pounsmiet lân! Det komt ús ta !”

Der krige dy kearel me ynienen in klap yn syn gesicht, det hy tûmmele efteroer op ’e groun. “Hâld dy stil,” sei der ien, “dû moast noch leare, om mei frouljue om to gean.”

In pear laken, inkelen seagen om, mar de wraeksucht slepte net. Dy loerde . . . loerde . . . In lyts fonkje wie der mar ta nedich as Hester Hoara waerde op gelyk ef ongelyk oerjown oan dit razene folk, det de ienichste fjildwachter fen Hastings yn syn eigen hûs opsluten hie mei twa fen ’e sterksten ta oppassers.

“Brea!” raesden in pear drysten wer. “Jow ús jild for brea! Hast it net by steapels fol yn ’t kammenet? Wy freegje om ús eigen! It komt ús ta. Jow ús brea as . . .” en de hânnen, dy-t opstitsen waerden, omklammeren de freeslike stiennen.

Do makke Hester Hoara hjar ta man.

“Né,” sei hja bidaerd wei, mar mei in klank yn ’t lûd, sa’s nimmen noch noait fen hjar heard hie: “Jimm’ krije gjin brea en gjin sint jild fen my!”

De ljue, dy-t de stiennen yn ’e hân hiene, makken hjar klear, om se foart to saeijen. Hester seach it . . . krekt as waerd’ se greater . . .

“Smyt der yn!” hise ien tomûk en do tongeren wol fyftich mûlen det wraekwird oer it stille hiem, pûrrazen op it wiif, det se stean doarst.

“Nou . . . doch ’t . . .!” sei hja . . . “Smyt ta . . . Der is net folle oan my gelegen . . .” Krekt as ’t ôf- en oan-gean fen ’e weagen brûzde en weage it der yn dy minskesé . . . mar der bleau dochs noch eat as earbied oer for det fromminsk en hjar moed, det it folk biwarre for de died.

“Hâldst de pong ticht, Hoara?” en in greate kearel gyng lyk foar hjar stean. “Wy witte, hwet ús rjucht is en wy scille it brûke ek. Smyt ta!!”

Do sei Hester Hoara de wirden, dy-t nou noch fen mûle ta mûle giene to Hastings: “As der ien is to Hastings, dy-t oait mei lege hânnen foartstjûrd is troch my, ja! smyt den ta, optslach . . . Den ha ’k it fortsjinne.”

Do waerde it deastil ûnder ’t folk, de greate stiltme, as de minske ta himsels ynkeart en sjocht, det hy mis west hat.

Hester Hoara bleau stean op ’e drompel fen hjar hûs en wachte, hwet bleker as oars en hjar frjeonlike eagen seagene yn it folk op. Och! hja koe se allegear wol, de measten wierne Hastingers fen âlder ta foarâlder, heidebern mei de poellen ta selskip en de seaden ta tek. En dy eagen, dy makken it folk syn herte weak.

“Nou?” sei hja.

d’Iene nei d’oare joech him swijgsum ôf, sûnder der in andert op to jaen. En do-t de lêste foart wie, gyng Hester yn ’t foartún en hifke ien fen ’e stiennen, dy-t der lizzen bleauwn wierne.

Hja wierne swier, al de wraeksucht hiene hja ynsûge.—

Hja sloech de skelk om ’e holle en gyng om ’t hûs. De teiwyn stie op ’e glêzen en ’e lêste snieplakken oan ’e Noardkant fen ’e húzing toraenden yn lytse wetterstreamkes, dy-t nei de reed tasiperen. De drip fen ’t tek foel ientônich del by de sydmúrre en it wie sa swart det troch de beammen, dy grien glimmerich ôfstieken tsjin ’e skiere reinwolkens, dy-t út it Westen wei opfleanen kamen as hiele greate flechten ûnksfûgels en dy de wyn útfloddere ta dikke reinbuijen sims noch mei in inkele greate snieflok middenmank as in reine ienling, dy-t twisken útskot tolânne kaem is.

Ho treasteleas like de natuer, krekt as hie hja hjar deljown yn in ivige slomme, sûnder de hope, wer in dei kinne to scillen, dy-t út it Easten it ûntweitsjen bringt.

Hester loek it swarte tipdoekje noch hwet fêster om ’e skouders en seach ris yn ’t waer efterhûs. Der koe min de loft skouwje.

Mar dy stie stiif en grou—de wyn kromp nei ’t Súden ta en ’e einen kwêken yn ’t bit. It wie waer, as de útersten yn ’t minskeherte fat op him krije, haet ef ljeafde. It is den beide hjar tiid—de bûtewrâld wirdt bûtedoar bislúten en de minske is mei himsels en syn hartstochten allinne. Den komt de ljeafde teantsjende wei oer ’e útslitene drompel fen it âlde hûs mei hjar inglegong en de himelse gloed yn hjar eagen en yn in wûndere flústering seit hja, det der gjin heimnisse is twisken hjar en it minskehert en ho-t de tiid ek mei syn ûren yn it sânglês omskoddet, det hjar wjukken fier oer tiid en fierte hinne slagge en der oan ’e lange wei fen it oantinken gjin hânwizer stiet nei it lân fen forjitten. Mar yn sok waer, det him ek neargeestich makket en ûngedien en waersiik, bôzet ek de lytse wrok, dy-t hy tsjin immen hat oan ta haet, as ’r heart nei it ientônige fallen fen ’e reindrippen en ’e stoarmgjalpen, dy-t oer ’e ierde swypkje en ’e âlde beammen kreune litte en fortelle, ho-t ek de natuer hjar ûnstjûre riten hat by tiiden.

Den is de minske noch ris wer it natuerbern, dy-t by dy greate jimmerbûrr’ljende welle him it earst sêd dronken hat en dy-t der noch altyd oan bisibbe bliûwt, ho fier hy him letter ek ôfkeard hat fen dy frisse, oerkreftige, dy-t dochs de mem bliûwt fen al it moaije, det der yn him wennet.

Stadich joech Hester hjar yn ’e hûs. Krekt as hingen der hjar stikken lead oan ’e foetten, sa swier foel hjar ’t gean. De greate stiltme yn ’e hûs eftermiddei kaem hjar aerdich oan; it théwetter song bywilen sêft en lûd neist hjar op ’e koal in âlde húslike sang fen in bulte bileefde fredige neimiddagen en hja hearde oars gjin lûd near as it kletterjen fen ’e reindrippen tsjin ’e foargevelsfinsters, der de wyn lyk op stie. Mei kûgelsfeart jage de rein as in grize wolken oer ’t fjild . . . der gyng gjin minske de wei lâns, allinne in pear skier-roeken stapten der op om.

It naeijen woe net rjucht fen ein . . . den briek de tried wer ef de besseltried loek op en einliks smiet hja ’t der del en bleau mei de hânnen yn ’e skoat foar hjar út sitten to sjen. Hja fielde it, sokke reboeljes bleauwne hjar net mear yn ’e kâlde klean sitten—it hie hjar in skok jown, dy-t oankaem wie en de neipré koe se mei gauwens noch wille fen ha. Fensels nei Ljouwert to getúgen, in stik ef hwet Hastingers yn ’e bak en de Hoara’s op ’t lêst de lilke man noch . . .

Krekt as wie hja sont hjoed foroare . . , krekt as hie se net mear sa ’n bitrekking op Hastings, waerde hja der los fen makke. Sont heit wei wie, hie se hjir dochs gjin hael mear, de broerren trouwd en elkmis syn eigen húshâlding en bislommeringen, der hja net iens mear yn bihelle waerde.

En nou dy nije jeugd om hjar hinne, dy-t hja opbloeijen seach as in nije blom yn in frjemde tún, det stiek hjar frouljueshert mei feninige prippen. Krekt as faksearen dy jonge bern hjar mei hjar praet en grappen oer dingen, dy-t hja net bigriep en ’t sinspyljen op feinten, mei dy hjar âlden hja ienkear jong west hie. Hja wie in wiif en hja forginde de jeugd hjar bloei, dy-t ringen komme scoe . . .

De Ljouwter krante lei op ’e tafel en om hjar sinnen hwet to forsetten bigoan se der hwet yn om to lêzen. Hea! der stie ek in hûs to keap oan ’e Willemskade. Hja wist wol, hwer det wie, Fleurin syn skoanâlden wennen der ommers ek en sûnder, det hja der erch yn hie, glied de krant hjar út ’e hânnen op ’e skoat en bigoan hja der oer nei to tinken.

Nou banke se hjir wer allinne om—de ienling yn ’e greate swarm mei al hjar jild. By de jongerein hie se gjin hael mear en ’t foege noch net, om hjar by de âlderein to jaen. De Hastingers, dy-t op ’e dei ôf wisten, ho âld hja wie, hiene de moed noch net, om hjar op ’e bisiten twisken de boerinnen mei greate bern yn to setten. Dos . . . by de jongefammen en det peare ek al likemin, det wie allegear noch koartswyl en wyldsang en ’t eindtsjebislút wie, det hja hjar op ’t lêst ûren fier winske en sa njonkenlytsen wei fen alle bisiten thús bleau. Do hjitte it . . . hja maelde om in man en in âld widdener mei trije greate bern teach de dryste skoen al ris oan en skreau hjar in great brief . . . ho faken en op hwet menearen hy wol by nacht en by dei om hjar tochte . . .

Hja skreau him finnich werom, ien menear hie hy lykwols noch forgetten en det wie de maklikste menear, om jild to krijen en det hja him der net oan helpe koe.

Der kaem al wer ris sa’n duitedief en noch ien, der wie al gignút fen op ’e bûrren, mar de ienichste der hja wol ris om tocht hie, dy oppeneare him net. Det wie Elle Mulder. Twa iensumen, det joech oars wol in aerdich portuer.

Hja rekke sa yn ’e prakkesaesje wei oer det hûs en ’e nije piannen, dat hja mirk ’t net iens, det der twa manljue it paedtsje opdraeiden. It waerde al skimerich, flau stieken hjar skaden tsjin ’e jounloft ôf. Oan ’t stiif hâlden fen ’e holle seach hja, de iene wie Wychman en de oare boargemaster fensels. Mei syn koarte stedsstapkes koe hy Wychman amperoan byhâlde.

Hja gyng oerein, stadich, hast mei tsjinsin en skroefde earst it thépitsje noch hwet op. Hwet al wer in gedoente, nije thé, sigaren, Wychman in pipe, alles fen a oan z ta fortelle fen hjoed ... oppasse, net tofolle sizze, det de Hastinger heidebern biswiere koe.

It kaem al krekt sa út, as hja tocht. Boargemaster, oars sa flau oandraeid det, stie nou alhiel op iene ein—it gold it gesach! det wie syn eachappeltsje. En foaral en bilieven it opslúten fen syn troue Brugsma, de fjildwachter, diich de doar ticht, sei ’r. Hy wie praetsk, omreden hy de oare ljue graech oan ’e praet ha woe nou joun, oars hâldde minhear him ynfieren en ôfgemeten en sette jern de poannemûtse op fen slúten-mûllichheit.... Hester kôe him wol . . . en nou joun kearde hja mei fine frouljuesbislepenheit de rollen ris om en waerde sa ynfierene swijgsume frjeonlik, det minhear der neat net thús mear wie yn dy greate keamer by dy Hester Hoara, dy-t hjar hâldde en gedroech as in stedsdame, der in hearskip oer en tofolle is.

“To, wist’ nou súver neat?” woe Wychman hjar oantreastje. Graech yn ’e ginst komme by minhear, derfor roan hy nou ek al mei as boântsjelap.

“Hwet ik wist, ha ’k nyskes al sei. Ik bin net fen plan, wer fen foaren oan to bigjinnen. Ik leau, boargemaster hat it ek al opskreauwn.”

“It is net folle,” en boargemaster kúrde ris oer ’e gouden bril hinne nei dy moaifoarme mûle mei syn fynbôge lippen, dy-t mear forswijde as sei nou. Det mirk hy wol. As dy baes wie, rekke der gjin ien Hastinger nei Ljouwert ta. Den wie de broer bûgsumer twiich fen ien stamme—der koe hy mei lêze en skriûwe.

Steurd joegen hja hjar einliks ôf. Wychman mei de sneinse wethâldersjas oan en boargemaster syn greate “portefeuille” ûnder ’e earm. Efter de hage by de wei leine in stikmennich skoaljonges.

Rûfty! der fleach in wiete sniebal troch de loft en noch ien, noch ien. Der einliks ien op minhear syn hege hoed en do foart, det de modder der nei stoude . . . Hes seach ’t wol . . . Fokke wie der ek al wer middenmank. Wychman draeide syn eagen hastich ôf en hie al syn prakkesaesje by in elzewâl, dy-t de bakker langlêsten fierst to djûr krige hie! Joun scoe hy dy jonge to plak sette, det scoe ’r!

En hy helle de skjinne wite bûsdoek út ’e bûs en minhear wie sa goed net as der moast de hege hoed mei ôfhimmele wirde. De lytsen négerje en foar de greaten krûpe, det diich ’r, dy Wychman Hoara en as hy ris witten hie, ho-t boargemaster ynwindich de gek mei him hie, den scoe hy ’t tuike-moai-spyljen gau litten ha.

Krekt diich Hester it izer op de blinen, do kaem der al wer ien it paedtsje op. Nuttert mei de marse. Hja seach ’t wol oan syn gong . . . hy wie ynein.

“Joun . . . frou,” sei hy skrúten. “Is der nou ek noch hwet noadich?”

“Ho det sa nou?” Hester harke raer op. “Skilt der hwet oan?” sei se en stiek mar gau de lampe op.

“Ik tocht oars al, scoe de frou my wol wer binnedoar ha wolle? By Haeije en Fink en dy ha se my de doar foar de noas tichtsmiten . . .”

Hester bigriep him ynienen . . . “So!” sei se koelwei, “dos derom . . .! Hwerom bimoist dy den dochs yn ’e goedichheit ek mei sokke dingen? Ik ha ’t hjoed al krappernôch hawn om dy . . . dû wiest der mei bitelle, det ’k ek mar ris sei: net noadich. Hwerom sa ’n spul út to jaen op ’e bûrren en ’t folk oan to hysjen as hong’rige hounen?

“Hwet!?” rôp Nuttert forheard. “Ha se hjir west?” en hy hie ’t op det stuit net rûm.

“Dy ’t net leauwe wol, de stiennen lizze noch foardoar,” sei Hester hwet stoef yn ’t tobinnenbringen fen hjoed, det net in makliken ûre yn hjar libben west hie en in stryd, dy-t hja ek al wer allinne útfechte moast. De broerren wierne fensels fierst to bang for eigen liif en jild, elts for oar paste op syn eigen.

Nuttert waerde der stil ûnder. As de soosjalist hjir optheden west hie, hie hy him de kraeijerige nekke wol omdraeije wold, sa razen makke ’r him, sa skamme ’r him for syn eigen oanhang. Goed prate lei net yn syn aerd, der wie hy fierst to rjuchtút ta, mar det it him nei gyng, seach hja oan syn gesicht. Hy wie sa wyt as in doek en it klamme swit kobbe him op ’e foarholle.

De stillens fen Hester joun biëange him. Det hy djip yn syn hert it bisit noch eare, fielde ’r nou, al wie hy ek tûzenris in soosjalist . . . al preke hy ek oeral lyk en rjucht for elkenien. Mar Hester stie der boppe . . . dy hie hy heech set syn libben lang en det liet hy ek net . . . al laken oaren der ek om en niten him mei hjar gepraet oer “skermmantsjes”. Och en hwet hie hy der altyd greatsk op west, det hy hjir noch by Hesters komme mochte, wylt de oare Hoara’s him net iens mear op ’t hiem ha woene. Hwent dy femylje hinge oan inoar as kladden, de iene syn foetlêsten trapen se allegear nei . . . allinne Hester gyng hjar eigen wegen.

Hy bleau by de stoel stean, dy Hester for him klear set hie, hy doarst nou net mear sitten gean en stil-wei krige hy ’t seel fen ’e marse wer beet en scoe ’t oer ’t skouder hingje. It forwyt yn dy moaije heldere eagen koe hy net feneare.

Do seach Hester syn forarbeide lea, de stroffelige gong fen ’e brede ûtwekke foetten yn ’e âlde learzens en ynienen krige se in skerp en in droef ynsicht yn ’e ellinde fen ’e maetskappij. Ja, der koe se ynkomme, det sokke earme stumpers mei alle middels noch om hwet forbettering yn hjar ellinde sochten en ek wol ris in amerij it swiere tsjinstjok ôflizze woene, det hja sels en hjar foarâlden ieûwen, ieûwen droegen hiene. Hwent sette dy ellinde hjar mark net op hjar sels en ’e stumperige bern, de heidebern? mei hjar hongerige eagen en hjar meagere lichemkes, dy-t de earmoed as ienigste erfnisse meinamen fen ’e widze ôf oan ’t grêf ta?

Ynienen forjoech hja it him, forjoech it him fen herten.

“Sa net foart,” sei se koartwei. “Sa bist hjir noch noait weirekke,” en hy moast de marse útpakke en hja koft hwet snypsnaren fen him en sette it tabaksfetsje ré. Hy moast de piip ris stopje.

Do rekke hy wer hwet op syn dré en kaem ’t him ek wer yn ’t sin, det hy noch boadskip hie by hjar. Mei oerlangsume wissens kaem út in foech laedtsje de hiersater foar ’t ljocht en de hier fen ’t kampke lân, det Hesses wie en hy nou al sont lange jierren brûkte.

“Nou en ho is ’t by jimm’ folkes?” sei Hester en teikene ôf op ’e sater, hwet hy bitelle.

“Hwet scil ’k sizze, goed,” andere hy. “De frou moat tinke, Béard is rare deun en den de bern nimt gâns sa winters en Date . . . och Date . . .” en ’t lytse mantsje suchte.

Hester merkbite it wol, der miskearre gâns oan. Sa ûngemirken wei wie Date hjar al ûntgroeid en nou ’t hy net mear nei skoalle ta gyng, seach se syn lyts bleek kopke net faek mear op ’e wei.

“Stelt hy him net to deugd oan?” fiske se. “Dy opslûpen jonges, det’s noch onbisage hout. Dy moatte ûnder ’e minsken, det de spoennen der nei fleane. Den wirde se hwet.”

Nuttert skodholle flau-oandraeid. “Ik wit net . . . ik wit net,” sei hy “Date ûnder de minsken . . . Dy sit mar ljeafst ûnder ’e greate parrebeam mei in snipeltsje pompier en in potlead yn ’e hân en den seit hy, hy makket in gedicht. Mar ik siz . . . der kinste net fen ite. jonge . . . dû scoest to ierdappelsetten gean. Ik wit súver net, hwer hat dy jonge ’t wei! Mar ús mem plichte ek sa to wêzen, dy koe sa mar foar de fûst wei rime en fortelle, ik ha ’t noch noait sá heard! . . . En den stibelearje doomné en master him allebeide ek noch . . . dy sizze, der sit in kop op dy jonge. Nou, det scil wol sa wêze, mar dy dichterij moat derút.”

“So, sizze doomné en master det?”

“Ea ja en nou meitsje se dy jonge alhiel oerémis. Det sit alle dagen mar to learen en it wirk forsloerket derby,” en hy tocht der ynienen wer om, ho Béard Date langlêsten in kop fol wetter om ’e earen smiten hie, do-t hy efterhûs yn ’t waer sitten hie to sjen mei de lep twisken de skonken en in fladtsje pompier op ’e knibbel. “En nou wie ’k foar in dei mennich by notaris en do sei ’k . . . as de jonge ris by him koe . . . Den hie hy plak en . . .” Do hâldde it âld mantsje him ynienen stil en stoarre nei de souder, krekt ef fordwoun der in loftkastiel yn reek en damp.

“Nou,” sei Hester, “det kin krekt. Is ’t oangien?”

“Ja mar, frou, minhear hie . . .” Nuttert wiske him ris mei de bûsdoek om ’e holle.

“Hwet den?”

“Ien bitingst,” sei hy nou ynienen reslút-wei. “As myn jonge op syn kantoar kaem, den forwachte hy, ik scoe my by de soosjalisten weihâlde.—Hark ris minhear—sei ’k, hwent ik fielde, det ik noch in âld-fryske kop hie, der it bloed hinnefleach mei kûgelsfeart—it is in hege hier om in lyts lân, minhear. Ik bin baes fen my sels en ik gien hinne, der ik sels wol—en do kaem ik oan ’e pet en gyng der út. En nou moat Date mar mei de marse mei, den komt hy ek ûnder de minsken,” en efkes suchte hy.

Hester sei neat, hjar tinzen swalken fierôf . . . Hja seach Nuttert bidrukt foartgean en ’t stil-sitten en neitinken dûrre krekt sa lang, det de lange klok sloech tsjien ûre en hja tearde de Ljouwter krante op en lei him yn ’e kast by in hiele bulte forgettene dingen, dy-t ek ienkear in tins, in plan ef ’e opset derfen yn hjar libben útmakke hiene en der se nou gjin iens weet mear fen hie, hofolle se ienkear wol yn detselde libben bitsjut hiene. Mar de skaden fen it nije libben waren al yn dy stille keamer om......

Back to IndexNext