The Project Gutenberg eBook ofDe grondbeginselen der Nederlandsche spelling

The Project Gutenberg eBook ofDe grondbeginselen der Nederlandsche spellingThis ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online atwww.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.Title: De grondbeginselen der Nederlandsche spellingAuthor: L. A. te WinkelEditor: M. de VriesRelease date: November 26, 2008 [eBook #27335]Most recently updated: January 4, 2021Language: DutchCredits: Produced by Jeroen Hellingman and the Online DistributedProofreading Team at https://www.pgdp.net (This book wasproduced from scanned images of public domain materialfrom the Google Print project.)*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK DE GRONDBEGINSELEN DER NEDERLANDSCHE SPELLING ***

This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online atwww.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.

Title: De grondbeginselen der Nederlandsche spellingAuthor: L. A. te WinkelEditor: M. de VriesRelease date: November 26, 2008 [eBook #27335]Most recently updated: January 4, 2021Language: DutchCredits: Produced by Jeroen Hellingman and the Online DistributedProofreading Team at https://www.pgdp.net (This book wasproduced from scanned images of public domain materialfrom the Google Print project.)

Title: De grondbeginselen der Nederlandsche spelling

Author: L. A. te WinkelEditor: M. de Vries

Author: L. A. te Winkel

Editor: M. de Vries

Release date: November 26, 2008 [eBook #27335]Most recently updated: January 4, 2021

Language: Dutch

Credits: Produced by Jeroen Hellingman and the Online DistributedProofreading Team at https://www.pgdp.net (This book wasproduced from scanned images of public domain materialfrom the Google Print project.)

*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK DE GRONDBEGINSELEN DER NEDERLANDSCHE SPELLING ***

Regeling der spellingVoor hetWoordenboek der Nederlandsche Taal.De echtheid der exemplaren blijkt uit de handteekening van den bewerker.HandtekeningDruk van D. Noothoven Van Goor.De GrondbeginselenDerNederlandsche Spelling.Regeling der SpellingVoor hetWoordenboek der Nederlandsche Taal.Vanwege de redactie bewerktDoorL. A. te Winkel.Derde druk,Herzien doorM. de Vries.Leiden,D. Noothoven Van Goor.1873.Die art und weise wie wir unsere sprache mit buchstaben schreiben, dies köstliche mittel das fliegende wort zu fassen, zu verbreiten und ihm dauer zu sichern, musz allen völkern eine der wichtigsten angelegenheiten sein, und die freude, welche eine vollkommne schrift gewährt, trägt wesentlich dazu bei den stolz auf die heimische sprache zu erhöhen und ihre ausbildung zu fördern.Jacob Grimm.VoorberichtVoor het Ontwerp der Spelling.Bij het naderen van den tijd, waarop de Redactie met de uitgave van het Nederlandsch Woordenboek een aanvang hoopt te kunnen maken, heeft zij zich verplicht geacht, vooraf nauwkeurig het spellingstelsel te bepalen, dat in het Woordenboek zal worden gevolgd. Te midden der vele twijfelingen en onzekerheden, die nog altijd in de spelling onzer moedertaal bestaan, bij het verschil van gevoelen onzer taalkundige schrijvers omtrent een aantal min of meer belangrijke punten, was het volstrekt noodzakelijk een vast plan te beramen en voor alle bijzondere gevallen eene bepaalde keuze te doen. Te meer gevoelde de Redactie hare verplichting, om hierin met de uiterste behoedzaamheid en niet dan na rijpe overweging te werk te gaan, omdat het Woordenboek, dat zij eenmaal tot stand hoopt te brengen, uit den aard der zaak niet zonder invloed zal blijven en derhalve aan de bewerkers eene dubbele verantwoording oplegt. Het algemeene beginsel, dat bij deze regeling der orthographie totleidraadmoest verstrekken, kon aan geen twijfel onderhevig zijn. Het was aangewezen in hetOntwerpdes Woordenboeks, door den Voorzitter der Redactie in de vergadering van het Derde Taal- en Letterkundig Congres te Brussel voorgedragen, en door de algemeene goedkeuring bekrachtigd. Daarin was bepaald, dat de in Noord-Nederland aangenomene spelling tot grondslag zou worden gelegd, behoudens zoodanige wijzigingen, als de tegenwoordige stand der wetenschap noodzakelijk scheen te vereischen. De Redactie heeft gemeend, zich aan dat beginsel, als het meest practische en bruikbare, te moeten houden. Overtuigd, dat groote veranderingen in de spelling eener beschaafde en gevestigde taal, al mochten zij op zich zelve wenschelijk zijn, toch nimmer kans hebben om algemeen te worden aangenomen, en juist daardoor de zoo wenschelijke eenparigheid en vastheid der taalvormen in dreigend gevaar brengen, acht zij het boven alle bedenking raadzaam, de bestaande en erkende spelling te eerbiedigen, voor zooverre zij met de uitspraken eener gezonde taalkennis in overeenstemming is. Met nog sterkeren aandrang dan bij de voordracht van het Ontwerp des Woordenboeks geschieden kon, mag de Redactie dit beginsel thans aanbevelen, omdat de in Noord-Nederland gebruikelijke spelling juist in de jaren, die sedert het Brusselsche Congres verstreken, ook door de meeste letterkundigen van Zuidelijk Nederland allengs is aangenomen, zoodat werkelijk, in de hoofdpunten althans, in het geheele Nederlandsche taalgebied eene tot dusverre ongekende eenparigheid is gevestigd. Het zou dwaas en roekeloos zijn door gewaagde hervormingen die overeenstemming te verbreken, en de eenheid der taal van Zuid en Noord ook in den uiterlijken vorm—dat onschatbare voorrecht, dat zonder eenigen dwang, maar alleen door vrije overtuiging en zucht tot verbroedering langzaam verkregen werd—onbedacht en moedwillig op te offeren aan onpractische stelselzucht of ontijdig nieuwigheidsbejag. En waarlijk, bij de aanbeveling van het bestaande, als grondslag van de regeling der spelling voor het Woordenboek, behoeft de Redactie aan hare wetenschappelijke overtuiging geengeweld aan te doen, noch, in het belang der eenparigheid, eenige antipathie te overwinnen. Integendeel aarzelt zij niet te verklaren, dat werkelijk de aangenomene spelling over het algemeen alle aanbeveling verdient. Bij herhaalde ernstige overweging is het haar meer en meer gebleken, dat die spelling inderdaad vele voortreffelijke eigenschappen bezit, en noch in regelmaat noch in duidelijkheid voor die van eenige andere taal behoeft onder te doen. Haar is althans geene nieuwere taal bekend, wier orthographie de twee groote spellingbeginselen—overeenstemming met de uitspraak en aanwijzing van de afleiding en den oorspronkelijken vorm der woorden—op gelukkiger wijze vereenigd heeft weten te eerbiedigen. Om niet te spreken van het Fransch en Engelsch, wier spelling de willekeur zelve is, ook bij de vergelijking met het Hoogduitsch is de verhouding geheel in ons voordeel, zelfs al wil men de in Duitschland gebruikelijke schrijfwijze niet zoo gestreng veroordeelen, als de grootste Duitsche taalkenner doet, die ronduit verklaart: »Mich schmerzt es tief gefunden zu haben, dasz kein volk unter allen, die mir bekannt sind, heute seine sprache so barbarisch schreibt wie das deutsche.1”De taak der Redactie bestond derhalve niet in het ontwerpen van een nieuw spellingstelsel, maar alleen in de overweging, welke verbeteringen de bestaande spelling, bijde hoogte die de wetenschap in onze dagen bereikt heeft, scheen te vereischen. Met dit doel voor oogen, heeft de Redactie het geheele vraagstuk der spelling aandachtig nagegaan en de geschilpunten zorgvuldig getoetst, met inachtneming van alles, wat daarover sedert 1804 door onze taalkundigen is geschreven. Vooral heeft zij getracht, die gebrekkige schrijfwijzen te verbeteren, die op onjuiste woordafleidingen steunden, of waarbij de in het stelsel zelf aangenomene beginselen en regels hetzij verkeerdelijk, hetzij in het geheel niet waren toegepast. Om hierin met te meerder zekerheid te werk te gaan en den strijd te vereffenen, die zich hier en daar tusschen de verschillende spelregels voordeed, heeft zij gemeend vóór alles de grondbeginselen der orthographie uit de natuur en de bestemming van het schrift te moeten afleiden, ten einde langs dezen weg des te juister hunne onderlinge verhouding te bepalen. Immers, zoodra de hoogere of geringere waarde der algemeene beginselen eenmaal is vastgesteld, behoeft men bij de waardeering der bijzondere regels niet verlegen te staan met de vraag, welke regel in dit of dat bijzonder geval gelden moet. Eerst derhalve de algemeene regels na te gaan, te formuleeren en volgens hunne waarde te rangschikken, en daarna de betwiste of twijfelachtige punten te toetsen: ziedaar wat de Redactie zich voorstelde. Met gerustheid mag zij verklaren, dat het haar streven geweest is, hare taak zoo objectief mogelijk op te vatten en overal de strengste onzijdigheid te bewaren.In de volgende bladzijden worden de vruchten van ons gemeenschappelijk overleg aan onze landgenooten aangeboden. Zij bevatten de uitdrukking onzer eenparige, na zorgvuldig wikken en wegen gevestigde overtuiging. De heldere uiteenzetting daarvan is men verschuldigd aan ons geacht Medelid, Dr.Te Winkel, die aan ons onderzoek het werkzaamste aandeel nam, en zich welwillend belastte met de taak, de resultaten in een opzettelijk betoog voor te dragen, dat vervolgens, in eendrachtige samenwerking met den ondergeteekendeherzien en aangevuld, ook de toestemming van ons hooggeschat Belgisch Medelid, Prof.David, mocht verwerven. Aan niemand voorzeker kon de taak om zulk een betoog te leveren beter toevertrouwd zijn dan aan den schrijver van het werkje,De Nederlandsche Spellinggetiteld, hetwelk door onze taalkundigen en onderwijzers zoo gunstig is opgenomen, dat binnen drie jaren reeds een derde druk noodzakelijk werd. In dat werkje, ten behoeve van het onderwijs in onze vaderlandsche scholen geschreven, had Dr.Te Winkelde algemeen aangenomene—zoogenaamde Siegenbeeksche—spelling ontvouwd, met invlechting slechts, hier en daar, van enkele critische aanmerkingen. Alleen een onverklaarbaar misverstand heeft onlangs een hooggeleerd beoordeelaar—in het beste onzer tijdschriften—kunnen verleiden tot de voorbarige en door niets gerechtvaardigde meening, alsof dit werkje tevens het spellingstelsel bevatte, »dat nu zeker ook tot grondslag gelegd zal worden aan het Nederlandsch Woordenboek.” Waar had ooit òf de Redactie òf Dr.Te Winkeleen woord gesproken, dat recht gaf tot de onderstelling, alsof—in strijd met het vastgesteldeOntwerp—de spelling vanSiegenbeekzoogoed als onveranderd in het Woordenboek zou worden gevolgd? Integendeel, het voornemen om in die spelling de noodige verbeteringen aan te brengen, was in het openbaar duidelijk uitgesproken. Doch het oogenblik, om zich van die belofte te kwijten en van het ontworpen plan rekenschap te geven, achtte de Redactie eerst thans gekomen, nu de uitgave van het Woordenboek begint te naderen, en de onlangs gehoudene vergadering van het Zevende Taal- en Letterkundig Congres haar eene geschikte aanleiding heeft geboden, om—volgens de bepalingen van hetOntwerp—de resultaten van haar onderzoek aan het oordeel van deskundigen te onderwerpen. Het is waar, de afzonderlijke beraadslaging, die bij dat Congres was aangekondigd, heeft geene plaats kunnen vinden: de drukke werkzaamheden, die drie langdurige zittingen vulden, en meer nog de gulle gastvrijheidder Bruggenaars, lieten geen tijd over voor eene rustige conferentie over de spelling, waarvan trouwens de wijdloopige debatten overaaofaede leden reeds meer dan verzadigd hadden. Toch is die bijeenkomst te Brugge, door hetgeen in kleinere kringen behandeld werd, ook voor onze zaak niet onvruchtbaar gebleven. Van verschillende zijden mocht de Redactie bedenkingen vernemen, die tot hernieuwde overweging aanleiding gaven. Is daardoor aan den éénen kant de uitgave van ons betoog misschien wat lang vertraagd, aan de andere zijde heeft zeker het gehalte bij dat uitstel niet verloren. Ook verder houden wij ons dringend aanbevolen voor al de aanmerkingen, die men ons in het openbaar of schriftelijk zal willen mededeelen. Het zal ons ernstig streven zijn, alles rijpelijk te onderzoeken en ook op het gebied der spelling, dat van zooveel strijd getuige was, te trachten naar de waarheid alleen; want—het is te recht in hetOntwerpgezegd—»elke onwaarheid moet vroeg of laat te niet gaan, maar de waarheid zal stellig zegevieren, en zij is het alleen, die duurzame verzoening verzekert.”Nog een paar opmerkingen tot juiste aanwijzing van het plan en den inhoud dezer bladzijden.Daar de bestaande spelling, die als uitgangspunt werd aangenomen voor de schrijfwijze in het Woordenboek te volgen, genoegzaam bekend is, mocht het als overtollig en ontijdig worden beschouwd, ons geheele spellingstelsel in alle bijzonderheden te ontvouwen. Men vindt hier derhalve alleen eene ontwikkeling en waardeering der algemeene grondbeginselen; eene opgave der verbeteringen die wenschelijk schijnen; en eene herinnering van de onderscheidene schrijfwijzen, waaromtrent onze letterkundigen in gevoelen verschillen, met vermelding van de keuze, die de Redactie gemeend heeft daaruit te moeten doen, en beknopte aanwijzing der redenen, die haar bij die keuze hebben geleid. Zij heeft zich natuurlijk bepaald tot die punten, die werkelijk betwist of twijfelachtig waren, en zich niet opgehouden met de vermelding der talrijke feilen, die zoo dikwijls ook doorschrijvers van naam worden begaan, maar daarom niet minder onverdedigbaar blijven.Uitwijdenb.v. vooruitweiden,ten aanhoorevoorten aanhooren, de verbogen deelwoordengehaatte,vergoodde, voorgehate,vergode, de verwarring vankindschheidenkindsheid, of de onchristelijke spelling vankersfeest,kersnacht, voorkerstfeest,kerstnacht, en dergelijke slordigheden meer, hoe gewoon zij ook mogen zijn, het blijven feilen en niets meer. Zaken, die bij alle deskundigen sedert lang uitgemaakt zijn, behoeven niet meer geregeld te worden en lagen dus buiten onze beschouwing.Er waren echter eenige belangrijke punten, die, inSiegenbeek’sVerhandeling over de Spellingonaangeroerd gebleven en nooit door eenig taalkenner opzettelijk behandeld, in zooverre tot weinig geschil aanleiding hadden gegeven, maar niettemin eene bepaalde regeling vereischten, om de groote verwarring, die daaromtrent—bij het volslagen gemis aan eenig voorschrift of richtsnoer—tot dusverre heerschte. Zoo b.v. de gewichtige vraag: welke woorden en uitdrukkingen aaneen te schrijven? welke in hunne deelen gescheiden te laten? De nauwkeurige overweging van dit omslachtig en ingewikkeld vraagstuk heeft de Redactie tot eene bepaalde uitkomst geleid, die—naar zij vertrouwt—niet zonder belangstelling ontvangen zal worden, als eene bijdrage om in het schrijven onzer moedertaal regelmatig, oordeelkundig en naar vaste beginselen te werk te gaan.Moge dan deze arbeid strekken om in het Woordenboek, met welks bewerking de Redactie zich ijverig bezighoudt, het belangrijke vraagstuk der spelling te regelen op eene wijze, aan de eischen der wetenschap en de behoeften der practijk gelijkelijk voldoende.Leiden,23 Januari 1863. M. D. V.1J. Grimm,Ueber das pedantische in der deutschen sprache, in dePhilol. und hist. Abhandlungender Kon. Academie te Berlijn, 1847, bl. 203 (Kleinere Schriften, I, 348). In de Inleiding op het »Deutsches Wörterbuch”, bl. LIV, zegt hij niet minder sterk: »In den letzten drei jahrhunderten trägt die deutsche schreibung so schwankende und schimpfliche unfolgerichtigkeit an sich, wie sie in keiner andern sprache jemals statt gefunden hat, und nichts hält schwerer als diesen zustand zu heilen.” Over de Nederlandsche spelling velt hij een veel gunstiger oordeel (D. Gramm.I3, bl. 323 en elders). Tegenover de onbillijke geringschatting, die onze spelling zoo dikwijls van landgenooten te verduwen had, mag op dergelijke getuigenissen vanGrimmwel eens worden gewezen.VoorberichtVoor de tweede uitgave.De volgende bladzijden behelzen de tweede—herziene en veel vermeerderde—uitgave van hetOntwerp der Spelling, door de Redactie van het Woordenboek der Nederlandsche Taal in 1863 in het licht gezonden. HetOntwerpis nueene Regelinggeworden, het voorloopige plan in een bepaald besluit veranderd; want de tijd was daar, dat onze spelling tot in alle bijzonderheden voorgoed moest worden vastgesteld. Reeds is de eerste aflevering van het Woordenboek verschenen; de tweede ligt bijna gereed. Onze landgenooten, die onzen arbeid met hunne belangstelling vereeren, hebben dus reeds de spelregelen kunnen opmerken, die door ons zijn aangenomen. Maar wij zijn hun nader rekenschap verschuldigd van de beginselen, die ons daarbij hebben geleid; bovenal van de wijzigingen, die wij sedert de verschijning van ons eerste Ontwerp noodzakelijk of raadzaam hebben geacht.Onze openlijke uitnoodiging, dat deskundigen ons hunne aanmerkingen en bedenkingen op het voorgedragen spellingplan niet mochten onthouden, is niet vruchteloos geweest. In verscheidene grootere en kleinere geschriften, maandwerken,dagbladen enz. is het vraagstuk der orthographie, dat een tijdlang gesluimerd had, met vernieuwden lust op het tapijt gebracht en aan alle kanten besproken. Alle twijfelachtige punten zijn opnieuw aan veelzijdige critiek onderworpen; de meest verschillende meeningen hebben warme verdedigers gevonden; over en weder is alles aangevoerd wat vóór of tegen te zeggen viel. Ook aan belangrijke opmerkingen in bijzondere briefwisseling, van zeer bevoegde handen, heeft het ons niet ontbroken. Van hoeveel invloed dit alles geweest is, heeft reeds de eerste proeve van het Woordenboek bewezen en zal in deze bladzijden nader blijken. Het spreekt wel vanzelf, dat er onder de bedenkingen, die men geopperd heeft, veel was waarmede wij ons niet konden vereenigen. Zoo het ergens moeilijk is tot eenstemmigheid te geraken, het is vooral op het gebied der orthographie, wier regeling, bij een zoo beperkt letterstelsel, een aantal onoplosbare bezwaren medebrengt, en juist daardoor altijd tot tegenstrijdige gevoelens aanleiding moet geven. De ervaring heeft het ook nu weder op de afdoendste wijze getoond. Wat de een in ons Ontwerp laakte, werd juist door den ander geprezen; de verandering, die dezen het meest beviel, door genen het strengst afgekeurd. Reden genoeg om uit eigen oogen te blijven zien en, met bedaarde overweging van alle meeningen, naar niets anders te streven dan naar de waarheid alleen, voor zooverre die althans in zaken van dezen aard bij benadering kan worden bereikt. Daar kwam bij, dat het standpunt, waarop zich onze geachte beoordeelaars plaatsten, niet altijd datgene was, waarop wij behoorden vast te staan. Hun was het veelal om bijzondere punten te doen, losse, op zich zelf staande vraagstukken omtrent de schrijfwijze van deze of gene woorden, al naarmate eene geliefkoosde overtuiging of gevestigde voorkeur medebracht; terwijl wij, die het geheel behandelden, het gansche spellingstelsel in zijnen logischen samenhang moesten beschouwen en alle bijzonderheden in onderling verband aan algemeene beginselentoetsen. Bij iedere afzonderlijke vraag moest ons de geheele reeks van soortgelijke vragen, en de band die ze alle aaneenknoopt, voor oogen staan, ten einde te verhoeden, dat nu eens deze, dan weder een andere maatstaf werd aangelegd, en te zorgen, dat de eenheid in het geheele stelsel bewaard bleef. Moge dan al onze keuze hier of daar bij den eersten aanblik inconsequent schijnen, omdat zij wel eens strijdig is met den eenen of anderen bijzonderen, maar ondergeschikten spelregel, bij nader inzien zal zij blijken in overeenstemming te wezen met het geheel en met de natuurlijke grondbeginselen der spelling, die uit het wezen en de bestemming van het schrift noodwendig voortvloeien. Consequentie in het geheel en volstrekte consequentie in alle onderdeelen zijn onvereenigbaar bij elk stelsel, dat, gelijk de spelling eener taal, niet door één allesomvattend brein is bepaald en geregeld, maar de samenvoeging is van partieele meeningen omtrent bijzondere punten, die zich naast elkander vestigden en eerst allengs zich tot een geheel vereenigden, waarin uit den aard der zaak de innerlijke overeenstemming niet volkomen zijn kon, omdat niemand het geheel overzag. Bij de beslissing van dien innerlijken strijd was het onze overtuiging, dat het bijzondere en ondergeschikte ook in de spelling voor het algemeene en hoogere moest onderdoen. Doch juist bij die omvattende beschouwing van het geheel en al zijne deelen was herhaald onderzoek en rijp beraad een dubbel onmisbaar vereischte, en daartoe hebben ons de vele opmerkingen, twijfelingen en bezwaren, die wij mochten vernemen, overvloedige stof gegeven. Niets hebben wij ter zijde gelegd zonder aandachtige overweging. Zoowel de grondbeginselen, waarvan ons Ontwerp uitging, als de bijzondere stellingen, die het bevatte, hebben wij nogmaals opzettelijk overdacht, nauwkeurig beproefd en met de gemaakte bedenkingen vergeleken. Menige wijziging, menige zelfs van gewicht, is daarvan het gevolg geweest; en met te meer grond durven wij ons vleien, dat de nu voor het Woordenboek vastgestelde spellingaan hare wetenschappelijke en practische bestemming zal mogen voldoen.Maar het was niet genoeg ons stelsel te herzien en te verbeteren, het moest ook worden aangevuld door de behandeling van die vragen, die tot hiertoe nooit opzettelijk werden beantwoord en toch voor de regelmaat der spelling van groot gewicht zijn. Wij bedoelen inzonderheid de scheiding der woorden bij het afbreken, en de keuze der verbindingsletters tusschen de leden eener samenstelling. Bij de eerste uitgave van ons Ontwerp was onze beraadslaging omtrent die belangrijke punten nog niet geheel afgeloopen, zoodat wij het raadzaam achtten ons daaromtrent eene nadere beslissing voor te behouden. Sedert hebben wij het onderzoek geregeld voortgezet en tot een—zoo wij hopen—bevredigend einde gebracht. De uitkomsten onzer overwegingen bieden wij thans aan het publiek aan. Wij zijn er verre af te gelooven, dat het ons gelukt zal zijn, vooral wat het ingewikkeld en netelig vraagstuk der samengestelde woorden betreft, alle moeilijkheden uit den weg te ruimen en de zaak te regelen op eene wijze, waarin terstond iedereen genoegen zal nemen. Maar wie niet onbekend is met de schromelijke verwarring, die op dit punt altijd geheerscht heeft, wie het met ons betreurt dat een zoo gewichtig onderwerp tot dusverre door schijnbaar onoverkomelijke bezwaren alle taalkenners afschrikte en nooit ernstig behandeld werd, zal ten minste de poging goedkeuren, die wij waagden, om het vraagstuk met moed aan te vatten en naar ons beste weten op te lossen. Volkomen regelmaat en strikte consequentie was uit den aard der zaak hier niet te bereiken. De vraag is alleen, of de schikking, door ons ontworpen, zich aanbeveelt door billijke inachtneming en behoedzame toepassing der grondbeginselen, die bij eene verstandige spelling tot leiddraad moeten verstrekken. Zoo ja, dan zal men wèl doen door zich over kleinigheden heen te zetten, die op het eerste gezicht misschien vreemd kunnen schijnen, om liever de zaak in haar geheel te beschouwen en deordelijke regeling te erkennen, die wij ook hier poogden te vestigen. Het wordt hoog tijd—voor eene taal als de onze, die zoo onuitputtelijk vruchtbaar is in het vormen van samenstellingen—dat er een einde kome aan die willekeur en slordigheid in het schrijven van samengestelde woorden. Wie het wèl met de taal meent, zal gaarne met ons medewerken om ook hier een stelsel te doen aannemen, dat veroorlooft met helder bewustzijn een vasten maatstaf te volgen.De zorgen, door ons aan de orthographie gewijd, hadden aanvankelijk geen ander doel dan het bepalen der spelling ten dienste van het Woordenboek. In dat werk, uit den aard bestemd om invloed te oefenen op de ontwikkeling der taal, en dat derhalve aan zijne bearbeiders eene zware verantwoordelijkheid oplegt, mochten wij niet gedachteloos voortsukkelen in de eenmaal geijkte schrijfwijze, waarin eene halve eeuw taalstudie talrijke gebreken en leemten had aangewezen, en die eigenlijk aan niemand meer voldeed. Maar verder dan de behoeften van het Woordenboek strekten zich onze bemoeiingen niet uit. In hoeverre onze taalgenooten in Noord en Zuid onze spelling zouden goedkeuren: of zij in ruimeren kring zou doordringen, misschien eenmaal de leuze worden der zoo lang vergeefs gehoopte eenparigheid: dit alles moesten wij geduldig aan den tijd overlaten. De uitkomst is nu reeds gunstiger geweest dan wij immer dorsten vermoeden. Het algemeene verlangen om eenmaal tot zekerheid en regelmaat te geraken, kwam onze pogingen te gemoet, nog eer wij met den arbeid gereed waren. Men wenschte niets liever dan verlost te worden van al dat weifelen en dobberen, dat zooveel ongemak veroorzaakte en vooral belemmerend op het onderwijs drukte. Bij die diepgevoelde behoefte viel aan ons Ontwerp eene belangstelling ten deel, die wij te hooger waardeeren, omdat zij reeds tot een belangrijk gevolg heeft geleid. De Belgische Regeering, overtuigd van de noodzakelijkheid om de spelregels, in 1841 door het Gentsche Taalcongres aangenomen,te doen herzien, heeft bij Koninklijk Besluit van 25 Januari 1864 eene Commissie benoemd, uit de voornaamste Vlaamsche taal- en letterkundigen bestaande, en belast om de hervorming van het spellingstelsel te regelen. Die Commissie stelde, als beginsel harer werkzaamheden vast, »dat men het verschil van spelling, hetwelk al te lang onze taal in Vlaamsch en Hollandsch heeft verdeeld, moest trachten te doen verdwijnen”. Zij nam het Ontwerp, door de Redactie van het Woordenboek in het licht gegeven, tot leiddraad harer beraadslagingen, vereenigde zich in de hoofdzaken met de regels, die daarin waren voorgedragen, en knoopte met de Redactie eene briefwisseling aan ter nadere overweging van datgene, waartegen zij bedenkingen had. Het verschil, dat meest ondergeschikte punten betrof, werd spoedig vereffend en loste zich op in de meest volkomene overeenstemming. Reeds heeft de Commissie, door de bekwame pen van haren woordvoerder, Prof.Heremans, een even grondig als sierlijk Verslag uitgebracht en openbaar gemaakt1; hare voorstellen zijn bij Koninklijk Besluit van 21 November ll. bekrachtigd; de nieuwe spelregels voor het onderwijs in de staatsscholen en voor de stukken, van de Regeering uitgaande, vastgesteld, en reeds weinige dagen daarna—met eene verrassende eenparigheid—door de Vlaamsche schrijvers aangenomen en in de dagbladen ingevoerd. Zoo is dan nu de eenheid van spelling tusschen Zuid en Noord, die men zoo lang als eene volstrekte onmogelijkheid beschouwde en als eene hersenschim van dweepzieke ijveraars uitkreet, na weinige jaren van verbroedering,een werkelijk bestaand feit geworden; de eenheid der Nederlandsche taal, die te lang in Vlaamsch en Hollandsch verdeeld scheen, voorgoed en duurzaam gevestigd, door gelijkheid van spelling, als door een uiterlijk merkteeken, gewaarborgd. Zoo hebben de Congressen, waarin menigeen niets dan eene ijdele vertooning zag, eene practische uitwerking gehad, die meer dan iets anders heilrijke vruchten zal dragen voor de toekomst onzer taal. Alleen door oprechte waarheidsliefde en onderlinge welwillendheid is dit verblijdend resultaat tot stand gekomen: de hereeniging op taal- en letterkundig gebied met onze broeders uit het Zuiden, die de staatkunde eenmaal van ons gescheiden heeft. Om die hereeniging nader te bevestigen, is het nu dubbel wenschelijk, dat ook in Noord-Nederland de onzekerheid der orthographie weldra plaats make voor vastheid en regelmaat. Naar de begrippen, hier te lande aangenomen, kan dit onderwerp niet door de bemoeiing der Regeering worden geregeld. Vrijwillige instemming moet alles beslissen. Maar reeds doen zich de voorteekenen op, dat de eenparigheid ook hier niet zal uitblijven. Meer dan één onzer voornaamste schrijvers heeft zich reeds met de spelling van het Woordenboek vereenigd, en van alle zijden ontvangen wij de blijken van de levendige belangstelling, die de zaak in den kring der Nederlandsche onderwijzers heeft opgewekt. De bereidwilligheid, door zoovelen betoond, om de voorgestelde wijzigingen in de spelling door leer en voorbeeld ingang te doen vinden, legt ons de verplichting op om van onzen kant, erkentelijk voor de goedkeuring aan onze pogingen geschonken, de taak gemakkelijk te helpen maken door het leveren van die practische hulpmiddelen, die voor het onderwijs en het algemeen gebruik onontbeerlijk zijn. Wij hopen eerlang ten dienste der scholen een beknopt overzicht te geven van de spelregelen, door ons voor het Woordenboek aangenomen en in deze Verhandeling breedvoerig ontvouwd; om daarna eene Woordenlijst voor de spelling te doen volgen, waarbij men in ieder voorkomend geval zalkunnen te rade gaan. Eerst dan zal onze orthographische werkzaamheid zijn afgeloopen, en zullen wij ons voortaan onverdeeld aan de lexicographie kunnen wijden. De voldoening, die de eene helft onzer taak ons zoo ruimschoots heeft opgeleverd, geeft moed om in de andere, waarin de sympathie onzer landgenooten ons niet minder krachtdadig steunt, met frisschen ijver te volharden.Leiden,4 Februari 1865. M. D. V.Door de groote belangstelling van het publiek in de zaak der spellingherziening is binnen weinige weken een herdruk onzerGrondbeginselennoodzakelijk geworden. Wij hebben van deze gelegenheid gebruik gemaakt, om hier en daar enkele uitdrukkingen te wijzigen, en tevens bij een paar punten ons gevoelen nader te staven, naar aanleiding der bedenkingen, onlangs van eene geachte zijde daartegen in het midden gebracht, die voor ’t overige deels in het jongste stuk van denTaalgidsbreeder zijn beantwoord, deels in de volgende nummers zullen beantwoord worden. Buiten dit weinige is deze uitgave aan de vorige gelijk gebleven.Leiden,4 Juli 1865. M. D. V.Deze derde druk is door mij opnieuw herzien, waar het noodig scheen gewijzigd, en met de tweede uitgave van onzeWoordenlijstin overeenstemming gebracht.Leiden,30 Sept. 1872. M. D. V.1Dat het hoofdstuk »Bastaardwoorden” in het Verslag van Prof.Heremansniet volkomen eensluidend is met dezeRegeling der Nederlandsche Spelling, maar met hetOntwerp, is niet toe te schrijven aan verschil van gevoelen, maar daaraan, dat dit gedeelte tijdens de uitgave van het »Verslag” nog niet geheel was afgedrukt. Daardoor was het ons ondoenlijk geweest den Gentschen Hoogleeraar de wijzigingen en invoegingen in den tekst tot in alle bijzonderheden mede te deelen, gelijk tot dusverre door het toezenden der afgedrukte bladen geschied was.Inhoud.Eerste Afdeeling.Over de natuur en het doel van het schrift,§ 1–32Blz. 1De algemeene spelregels en hunne onderlinge verhouding,§ 33–72» 11Tweede Afdeeling.De bijzondere spelregels, waaromtrent verschil van gevoelen bestaat» 33De klinkers,§ 73–91» 33De medeklinkers,§ 92–132» 58De samenstellingen,§ 133–212» 116Welke woorden en uitdrukkingen moeten aaneen geschreven worden?§ 134–153» 116Gebruik van het koppelteeken,§ 154–160» 135Hoe te handelen met de verbindingsklanken tusschen de twee leden eener samenstelling?§ 161–212Blz. 139De inlassching der verbindings-n,§ 180–206» 151De verbindings-nachter substantieven als teeken van den zwakken genitief,§ 182–187» 154als teeken van het meervoud,§ 188–197» 159achter bijvoeglijke woorden,§ 198–201» 172achter werkwoorden,§ 202, 203» 174als invoegsel voor de welluidendheid,§ 204–206» 176De inlassching der verbindings-s,§ 207–212» 178De verbindings-sals teeken van den tweeden naamval achter zelfstandige naamw.,§ 208» 178als teeken van het meervoud,§ 209» 180als teeken van den tweeden naamval achter bijvoeglijke woorden,§ 210, 211» 181als invoegsel voor de welluidendheid, achter stammen van werkwoorden,§ 212» 181Overzicht over de regels der samenstelling,§ 213» 182De spelling der bastaardwoorden,§ 214–256» 186Over het verdeelen der woorden in lettergrepen,§ 257–270» 217Toevoegsel(over de verkleinwoorden van samengetrokken vormen, waaruit eenedis uitgestooten)» 227Naschrift» 229Zaakregister» 231Woordenlijst» 246

Regeling der spellingVoor hetWoordenboek der Nederlandsche Taal.De echtheid der exemplaren blijkt uit de handteekening van den bewerker.HandtekeningDruk van D. Noothoven Van Goor.

Regeling der spellingVoor hetWoordenboek der Nederlandsche Taal.

De echtheid der exemplaren blijkt uit de handteekening van den bewerker.

Handtekening

Druk van D. Noothoven Van Goor.

De GrondbeginselenDerNederlandsche Spelling.Regeling der SpellingVoor hetWoordenboek der Nederlandsche Taal.Vanwege de redactie bewerktDoorL. A. te Winkel.Derde druk,Herzien doorM. de Vries.Leiden,D. Noothoven Van Goor.1873.

Die art und weise wie wir unsere sprache mit buchstaben schreiben, dies köstliche mittel das fliegende wort zu fassen, zu verbreiten und ihm dauer zu sichern, musz allen völkern eine der wichtigsten angelegenheiten sein, und die freude, welche eine vollkommne schrift gewährt, trägt wesentlich dazu bei den stolz auf die heimische sprache zu erhöhen und ihre ausbildung zu fördern.Jacob Grimm.

Die art und weise wie wir unsere sprache mit buchstaben schreiben, dies köstliche mittel das fliegende wort zu fassen, zu verbreiten und ihm dauer zu sichern, musz allen völkern eine der wichtigsten angelegenheiten sein, und die freude, welche eine vollkommne schrift gewährt, trägt wesentlich dazu bei den stolz auf die heimische sprache zu erhöhen und ihre ausbildung zu fördern.

Die art und weise wie wir unsere sprache mit buchstaben schreiben, dies köstliche mittel das fliegende wort zu fassen, zu verbreiten und ihm dauer zu sichern, musz allen völkern eine der wichtigsten angelegenheiten sein, und die freude, welche eine vollkommne schrift gewährt, trägt wesentlich dazu bei den stolz auf die heimische sprache zu erhöhen und ihre ausbildung zu fördern.

Jacob Grimm.

VoorberichtVoor het Ontwerp der Spelling.Bij het naderen van den tijd, waarop de Redactie met de uitgave van het Nederlandsch Woordenboek een aanvang hoopt te kunnen maken, heeft zij zich verplicht geacht, vooraf nauwkeurig het spellingstelsel te bepalen, dat in het Woordenboek zal worden gevolgd. Te midden der vele twijfelingen en onzekerheden, die nog altijd in de spelling onzer moedertaal bestaan, bij het verschil van gevoelen onzer taalkundige schrijvers omtrent een aantal min of meer belangrijke punten, was het volstrekt noodzakelijk een vast plan te beramen en voor alle bijzondere gevallen eene bepaalde keuze te doen. Te meer gevoelde de Redactie hare verplichting, om hierin met de uiterste behoedzaamheid en niet dan na rijpe overweging te werk te gaan, omdat het Woordenboek, dat zij eenmaal tot stand hoopt te brengen, uit den aard der zaak niet zonder invloed zal blijven en derhalve aan de bewerkers eene dubbele verantwoording oplegt. Het algemeene beginsel, dat bij deze regeling der orthographie totleidraadmoest verstrekken, kon aan geen twijfel onderhevig zijn. Het was aangewezen in hetOntwerpdes Woordenboeks, door den Voorzitter der Redactie in de vergadering van het Derde Taal- en Letterkundig Congres te Brussel voorgedragen, en door de algemeene goedkeuring bekrachtigd. Daarin was bepaald, dat de in Noord-Nederland aangenomene spelling tot grondslag zou worden gelegd, behoudens zoodanige wijzigingen, als de tegenwoordige stand der wetenschap noodzakelijk scheen te vereischen. De Redactie heeft gemeend, zich aan dat beginsel, als het meest practische en bruikbare, te moeten houden. Overtuigd, dat groote veranderingen in de spelling eener beschaafde en gevestigde taal, al mochten zij op zich zelve wenschelijk zijn, toch nimmer kans hebben om algemeen te worden aangenomen, en juist daardoor de zoo wenschelijke eenparigheid en vastheid der taalvormen in dreigend gevaar brengen, acht zij het boven alle bedenking raadzaam, de bestaande en erkende spelling te eerbiedigen, voor zooverre zij met de uitspraken eener gezonde taalkennis in overeenstemming is. Met nog sterkeren aandrang dan bij de voordracht van het Ontwerp des Woordenboeks geschieden kon, mag de Redactie dit beginsel thans aanbevelen, omdat de in Noord-Nederland gebruikelijke spelling juist in de jaren, die sedert het Brusselsche Congres verstreken, ook door de meeste letterkundigen van Zuidelijk Nederland allengs is aangenomen, zoodat werkelijk, in de hoofdpunten althans, in het geheele Nederlandsche taalgebied eene tot dusverre ongekende eenparigheid is gevestigd. Het zou dwaas en roekeloos zijn door gewaagde hervormingen die overeenstemming te verbreken, en de eenheid der taal van Zuid en Noord ook in den uiterlijken vorm—dat onschatbare voorrecht, dat zonder eenigen dwang, maar alleen door vrije overtuiging en zucht tot verbroedering langzaam verkregen werd—onbedacht en moedwillig op te offeren aan onpractische stelselzucht of ontijdig nieuwigheidsbejag. En waarlijk, bij de aanbeveling van het bestaande, als grondslag van de regeling der spelling voor het Woordenboek, behoeft de Redactie aan hare wetenschappelijke overtuiging geengeweld aan te doen, noch, in het belang der eenparigheid, eenige antipathie te overwinnen. Integendeel aarzelt zij niet te verklaren, dat werkelijk de aangenomene spelling over het algemeen alle aanbeveling verdient. Bij herhaalde ernstige overweging is het haar meer en meer gebleken, dat die spelling inderdaad vele voortreffelijke eigenschappen bezit, en noch in regelmaat noch in duidelijkheid voor die van eenige andere taal behoeft onder te doen. Haar is althans geene nieuwere taal bekend, wier orthographie de twee groote spellingbeginselen—overeenstemming met de uitspraak en aanwijzing van de afleiding en den oorspronkelijken vorm der woorden—op gelukkiger wijze vereenigd heeft weten te eerbiedigen. Om niet te spreken van het Fransch en Engelsch, wier spelling de willekeur zelve is, ook bij de vergelijking met het Hoogduitsch is de verhouding geheel in ons voordeel, zelfs al wil men de in Duitschland gebruikelijke schrijfwijze niet zoo gestreng veroordeelen, als de grootste Duitsche taalkenner doet, die ronduit verklaart: »Mich schmerzt es tief gefunden zu haben, dasz kein volk unter allen, die mir bekannt sind, heute seine sprache so barbarisch schreibt wie das deutsche.1”De taak der Redactie bestond derhalve niet in het ontwerpen van een nieuw spellingstelsel, maar alleen in de overweging, welke verbeteringen de bestaande spelling, bijde hoogte die de wetenschap in onze dagen bereikt heeft, scheen te vereischen. Met dit doel voor oogen, heeft de Redactie het geheele vraagstuk der spelling aandachtig nagegaan en de geschilpunten zorgvuldig getoetst, met inachtneming van alles, wat daarover sedert 1804 door onze taalkundigen is geschreven. Vooral heeft zij getracht, die gebrekkige schrijfwijzen te verbeteren, die op onjuiste woordafleidingen steunden, of waarbij de in het stelsel zelf aangenomene beginselen en regels hetzij verkeerdelijk, hetzij in het geheel niet waren toegepast. Om hierin met te meerder zekerheid te werk te gaan en den strijd te vereffenen, die zich hier en daar tusschen de verschillende spelregels voordeed, heeft zij gemeend vóór alles de grondbeginselen der orthographie uit de natuur en de bestemming van het schrift te moeten afleiden, ten einde langs dezen weg des te juister hunne onderlinge verhouding te bepalen. Immers, zoodra de hoogere of geringere waarde der algemeene beginselen eenmaal is vastgesteld, behoeft men bij de waardeering der bijzondere regels niet verlegen te staan met de vraag, welke regel in dit of dat bijzonder geval gelden moet. Eerst derhalve de algemeene regels na te gaan, te formuleeren en volgens hunne waarde te rangschikken, en daarna de betwiste of twijfelachtige punten te toetsen: ziedaar wat de Redactie zich voorstelde. Met gerustheid mag zij verklaren, dat het haar streven geweest is, hare taak zoo objectief mogelijk op te vatten en overal de strengste onzijdigheid te bewaren.In de volgende bladzijden worden de vruchten van ons gemeenschappelijk overleg aan onze landgenooten aangeboden. Zij bevatten de uitdrukking onzer eenparige, na zorgvuldig wikken en wegen gevestigde overtuiging. De heldere uiteenzetting daarvan is men verschuldigd aan ons geacht Medelid, Dr.Te Winkel, die aan ons onderzoek het werkzaamste aandeel nam, en zich welwillend belastte met de taak, de resultaten in een opzettelijk betoog voor te dragen, dat vervolgens, in eendrachtige samenwerking met den ondergeteekendeherzien en aangevuld, ook de toestemming van ons hooggeschat Belgisch Medelid, Prof.David, mocht verwerven. Aan niemand voorzeker kon de taak om zulk een betoog te leveren beter toevertrouwd zijn dan aan den schrijver van het werkje,De Nederlandsche Spellinggetiteld, hetwelk door onze taalkundigen en onderwijzers zoo gunstig is opgenomen, dat binnen drie jaren reeds een derde druk noodzakelijk werd. In dat werkje, ten behoeve van het onderwijs in onze vaderlandsche scholen geschreven, had Dr.Te Winkelde algemeen aangenomene—zoogenaamde Siegenbeeksche—spelling ontvouwd, met invlechting slechts, hier en daar, van enkele critische aanmerkingen. Alleen een onverklaarbaar misverstand heeft onlangs een hooggeleerd beoordeelaar—in het beste onzer tijdschriften—kunnen verleiden tot de voorbarige en door niets gerechtvaardigde meening, alsof dit werkje tevens het spellingstelsel bevatte, »dat nu zeker ook tot grondslag gelegd zal worden aan het Nederlandsch Woordenboek.” Waar had ooit òf de Redactie òf Dr.Te Winkeleen woord gesproken, dat recht gaf tot de onderstelling, alsof—in strijd met het vastgesteldeOntwerp—de spelling vanSiegenbeekzoogoed als onveranderd in het Woordenboek zou worden gevolgd? Integendeel, het voornemen om in die spelling de noodige verbeteringen aan te brengen, was in het openbaar duidelijk uitgesproken. Doch het oogenblik, om zich van die belofte te kwijten en van het ontworpen plan rekenschap te geven, achtte de Redactie eerst thans gekomen, nu de uitgave van het Woordenboek begint te naderen, en de onlangs gehoudene vergadering van het Zevende Taal- en Letterkundig Congres haar eene geschikte aanleiding heeft geboden, om—volgens de bepalingen van hetOntwerp—de resultaten van haar onderzoek aan het oordeel van deskundigen te onderwerpen. Het is waar, de afzonderlijke beraadslaging, die bij dat Congres was aangekondigd, heeft geene plaats kunnen vinden: de drukke werkzaamheden, die drie langdurige zittingen vulden, en meer nog de gulle gastvrijheidder Bruggenaars, lieten geen tijd over voor eene rustige conferentie over de spelling, waarvan trouwens de wijdloopige debatten overaaofaede leden reeds meer dan verzadigd hadden. Toch is die bijeenkomst te Brugge, door hetgeen in kleinere kringen behandeld werd, ook voor onze zaak niet onvruchtbaar gebleven. Van verschillende zijden mocht de Redactie bedenkingen vernemen, die tot hernieuwde overweging aanleiding gaven. Is daardoor aan den éénen kant de uitgave van ons betoog misschien wat lang vertraagd, aan de andere zijde heeft zeker het gehalte bij dat uitstel niet verloren. Ook verder houden wij ons dringend aanbevolen voor al de aanmerkingen, die men ons in het openbaar of schriftelijk zal willen mededeelen. Het zal ons ernstig streven zijn, alles rijpelijk te onderzoeken en ook op het gebied der spelling, dat van zooveel strijd getuige was, te trachten naar de waarheid alleen; want—het is te recht in hetOntwerpgezegd—»elke onwaarheid moet vroeg of laat te niet gaan, maar de waarheid zal stellig zegevieren, en zij is het alleen, die duurzame verzoening verzekert.”Nog een paar opmerkingen tot juiste aanwijzing van het plan en den inhoud dezer bladzijden.Daar de bestaande spelling, die als uitgangspunt werd aangenomen voor de schrijfwijze in het Woordenboek te volgen, genoegzaam bekend is, mocht het als overtollig en ontijdig worden beschouwd, ons geheele spellingstelsel in alle bijzonderheden te ontvouwen. Men vindt hier derhalve alleen eene ontwikkeling en waardeering der algemeene grondbeginselen; eene opgave der verbeteringen die wenschelijk schijnen; en eene herinnering van de onderscheidene schrijfwijzen, waaromtrent onze letterkundigen in gevoelen verschillen, met vermelding van de keuze, die de Redactie gemeend heeft daaruit te moeten doen, en beknopte aanwijzing der redenen, die haar bij die keuze hebben geleid. Zij heeft zich natuurlijk bepaald tot die punten, die werkelijk betwist of twijfelachtig waren, en zich niet opgehouden met de vermelding der talrijke feilen, die zoo dikwijls ook doorschrijvers van naam worden begaan, maar daarom niet minder onverdedigbaar blijven.Uitwijdenb.v. vooruitweiden,ten aanhoorevoorten aanhooren, de verbogen deelwoordengehaatte,vergoodde, voorgehate,vergode, de verwarring vankindschheidenkindsheid, of de onchristelijke spelling vankersfeest,kersnacht, voorkerstfeest,kerstnacht, en dergelijke slordigheden meer, hoe gewoon zij ook mogen zijn, het blijven feilen en niets meer. Zaken, die bij alle deskundigen sedert lang uitgemaakt zijn, behoeven niet meer geregeld te worden en lagen dus buiten onze beschouwing.Er waren echter eenige belangrijke punten, die, inSiegenbeek’sVerhandeling over de Spellingonaangeroerd gebleven en nooit door eenig taalkenner opzettelijk behandeld, in zooverre tot weinig geschil aanleiding hadden gegeven, maar niettemin eene bepaalde regeling vereischten, om de groote verwarring, die daaromtrent—bij het volslagen gemis aan eenig voorschrift of richtsnoer—tot dusverre heerschte. Zoo b.v. de gewichtige vraag: welke woorden en uitdrukkingen aaneen te schrijven? welke in hunne deelen gescheiden te laten? De nauwkeurige overweging van dit omslachtig en ingewikkeld vraagstuk heeft de Redactie tot eene bepaalde uitkomst geleid, die—naar zij vertrouwt—niet zonder belangstelling ontvangen zal worden, als eene bijdrage om in het schrijven onzer moedertaal regelmatig, oordeelkundig en naar vaste beginselen te werk te gaan.Moge dan deze arbeid strekken om in het Woordenboek, met welks bewerking de Redactie zich ijverig bezighoudt, het belangrijke vraagstuk der spelling te regelen op eene wijze, aan de eischen der wetenschap en de behoeften der practijk gelijkelijk voldoende.Leiden,23 Januari 1863. M. D. V.1J. Grimm,Ueber das pedantische in der deutschen sprache, in dePhilol. und hist. Abhandlungender Kon. Academie te Berlijn, 1847, bl. 203 (Kleinere Schriften, I, 348). In de Inleiding op het »Deutsches Wörterbuch”, bl. LIV, zegt hij niet minder sterk: »In den letzten drei jahrhunderten trägt die deutsche schreibung so schwankende und schimpfliche unfolgerichtigkeit an sich, wie sie in keiner andern sprache jemals statt gefunden hat, und nichts hält schwerer als diesen zustand zu heilen.” Over de Nederlandsche spelling velt hij een veel gunstiger oordeel (D. Gramm.I3, bl. 323 en elders). Tegenover de onbillijke geringschatting, die onze spelling zoo dikwijls van landgenooten te verduwen had, mag op dergelijke getuigenissen vanGrimmwel eens worden gewezen.

Bij het naderen van den tijd, waarop de Redactie met de uitgave van het Nederlandsch Woordenboek een aanvang hoopt te kunnen maken, heeft zij zich verplicht geacht, vooraf nauwkeurig het spellingstelsel te bepalen, dat in het Woordenboek zal worden gevolgd. Te midden der vele twijfelingen en onzekerheden, die nog altijd in de spelling onzer moedertaal bestaan, bij het verschil van gevoelen onzer taalkundige schrijvers omtrent een aantal min of meer belangrijke punten, was het volstrekt noodzakelijk een vast plan te beramen en voor alle bijzondere gevallen eene bepaalde keuze te doen. Te meer gevoelde de Redactie hare verplichting, om hierin met de uiterste behoedzaamheid en niet dan na rijpe overweging te werk te gaan, omdat het Woordenboek, dat zij eenmaal tot stand hoopt te brengen, uit den aard der zaak niet zonder invloed zal blijven en derhalve aan de bewerkers eene dubbele verantwoording oplegt. Het algemeene beginsel, dat bij deze regeling der orthographie totleidraadmoest verstrekken, kon aan geen twijfel onderhevig zijn. Het was aangewezen in hetOntwerpdes Woordenboeks, door den Voorzitter der Redactie in de vergadering van het Derde Taal- en Letterkundig Congres te Brussel voorgedragen, en door de algemeene goedkeuring bekrachtigd. Daarin was bepaald, dat de in Noord-Nederland aangenomene spelling tot grondslag zou worden gelegd, behoudens zoodanige wijzigingen, als de tegenwoordige stand der wetenschap noodzakelijk scheen te vereischen. De Redactie heeft gemeend, zich aan dat beginsel, als het meest practische en bruikbare, te moeten houden. Overtuigd, dat groote veranderingen in de spelling eener beschaafde en gevestigde taal, al mochten zij op zich zelve wenschelijk zijn, toch nimmer kans hebben om algemeen te worden aangenomen, en juist daardoor de zoo wenschelijke eenparigheid en vastheid der taalvormen in dreigend gevaar brengen, acht zij het boven alle bedenking raadzaam, de bestaande en erkende spelling te eerbiedigen, voor zooverre zij met de uitspraken eener gezonde taalkennis in overeenstemming is. Met nog sterkeren aandrang dan bij de voordracht van het Ontwerp des Woordenboeks geschieden kon, mag de Redactie dit beginsel thans aanbevelen, omdat de in Noord-Nederland gebruikelijke spelling juist in de jaren, die sedert het Brusselsche Congres verstreken, ook door de meeste letterkundigen van Zuidelijk Nederland allengs is aangenomen, zoodat werkelijk, in de hoofdpunten althans, in het geheele Nederlandsche taalgebied eene tot dusverre ongekende eenparigheid is gevestigd. Het zou dwaas en roekeloos zijn door gewaagde hervormingen die overeenstemming te verbreken, en de eenheid der taal van Zuid en Noord ook in den uiterlijken vorm—dat onschatbare voorrecht, dat zonder eenigen dwang, maar alleen door vrije overtuiging en zucht tot verbroedering langzaam verkregen werd—onbedacht en moedwillig op te offeren aan onpractische stelselzucht of ontijdig nieuwigheidsbejag. En waarlijk, bij de aanbeveling van het bestaande, als grondslag van de regeling der spelling voor het Woordenboek, behoeft de Redactie aan hare wetenschappelijke overtuiging geengeweld aan te doen, noch, in het belang der eenparigheid, eenige antipathie te overwinnen. Integendeel aarzelt zij niet te verklaren, dat werkelijk de aangenomene spelling over het algemeen alle aanbeveling verdient. Bij herhaalde ernstige overweging is het haar meer en meer gebleken, dat die spelling inderdaad vele voortreffelijke eigenschappen bezit, en noch in regelmaat noch in duidelijkheid voor die van eenige andere taal behoeft onder te doen. Haar is althans geene nieuwere taal bekend, wier orthographie de twee groote spellingbeginselen—overeenstemming met de uitspraak en aanwijzing van de afleiding en den oorspronkelijken vorm der woorden—op gelukkiger wijze vereenigd heeft weten te eerbiedigen. Om niet te spreken van het Fransch en Engelsch, wier spelling de willekeur zelve is, ook bij de vergelijking met het Hoogduitsch is de verhouding geheel in ons voordeel, zelfs al wil men de in Duitschland gebruikelijke schrijfwijze niet zoo gestreng veroordeelen, als de grootste Duitsche taalkenner doet, die ronduit verklaart: »Mich schmerzt es tief gefunden zu haben, dasz kein volk unter allen, die mir bekannt sind, heute seine sprache so barbarisch schreibt wie das deutsche.1”

De taak der Redactie bestond derhalve niet in het ontwerpen van een nieuw spellingstelsel, maar alleen in de overweging, welke verbeteringen de bestaande spelling, bijde hoogte die de wetenschap in onze dagen bereikt heeft, scheen te vereischen. Met dit doel voor oogen, heeft de Redactie het geheele vraagstuk der spelling aandachtig nagegaan en de geschilpunten zorgvuldig getoetst, met inachtneming van alles, wat daarover sedert 1804 door onze taalkundigen is geschreven. Vooral heeft zij getracht, die gebrekkige schrijfwijzen te verbeteren, die op onjuiste woordafleidingen steunden, of waarbij de in het stelsel zelf aangenomene beginselen en regels hetzij verkeerdelijk, hetzij in het geheel niet waren toegepast. Om hierin met te meerder zekerheid te werk te gaan en den strijd te vereffenen, die zich hier en daar tusschen de verschillende spelregels voordeed, heeft zij gemeend vóór alles de grondbeginselen der orthographie uit de natuur en de bestemming van het schrift te moeten afleiden, ten einde langs dezen weg des te juister hunne onderlinge verhouding te bepalen. Immers, zoodra de hoogere of geringere waarde der algemeene beginselen eenmaal is vastgesteld, behoeft men bij de waardeering der bijzondere regels niet verlegen te staan met de vraag, welke regel in dit of dat bijzonder geval gelden moet. Eerst derhalve de algemeene regels na te gaan, te formuleeren en volgens hunne waarde te rangschikken, en daarna de betwiste of twijfelachtige punten te toetsen: ziedaar wat de Redactie zich voorstelde. Met gerustheid mag zij verklaren, dat het haar streven geweest is, hare taak zoo objectief mogelijk op te vatten en overal de strengste onzijdigheid te bewaren.

In de volgende bladzijden worden de vruchten van ons gemeenschappelijk overleg aan onze landgenooten aangeboden. Zij bevatten de uitdrukking onzer eenparige, na zorgvuldig wikken en wegen gevestigde overtuiging. De heldere uiteenzetting daarvan is men verschuldigd aan ons geacht Medelid, Dr.Te Winkel, die aan ons onderzoek het werkzaamste aandeel nam, en zich welwillend belastte met de taak, de resultaten in een opzettelijk betoog voor te dragen, dat vervolgens, in eendrachtige samenwerking met den ondergeteekendeherzien en aangevuld, ook de toestemming van ons hooggeschat Belgisch Medelid, Prof.David, mocht verwerven. Aan niemand voorzeker kon de taak om zulk een betoog te leveren beter toevertrouwd zijn dan aan den schrijver van het werkje,De Nederlandsche Spellinggetiteld, hetwelk door onze taalkundigen en onderwijzers zoo gunstig is opgenomen, dat binnen drie jaren reeds een derde druk noodzakelijk werd. In dat werkje, ten behoeve van het onderwijs in onze vaderlandsche scholen geschreven, had Dr.Te Winkelde algemeen aangenomene—zoogenaamde Siegenbeeksche—spelling ontvouwd, met invlechting slechts, hier en daar, van enkele critische aanmerkingen. Alleen een onverklaarbaar misverstand heeft onlangs een hooggeleerd beoordeelaar—in het beste onzer tijdschriften—kunnen verleiden tot de voorbarige en door niets gerechtvaardigde meening, alsof dit werkje tevens het spellingstelsel bevatte, »dat nu zeker ook tot grondslag gelegd zal worden aan het Nederlandsch Woordenboek.” Waar had ooit òf de Redactie òf Dr.Te Winkeleen woord gesproken, dat recht gaf tot de onderstelling, alsof—in strijd met het vastgesteldeOntwerp—de spelling vanSiegenbeekzoogoed als onveranderd in het Woordenboek zou worden gevolgd? Integendeel, het voornemen om in die spelling de noodige verbeteringen aan te brengen, was in het openbaar duidelijk uitgesproken. Doch het oogenblik, om zich van die belofte te kwijten en van het ontworpen plan rekenschap te geven, achtte de Redactie eerst thans gekomen, nu de uitgave van het Woordenboek begint te naderen, en de onlangs gehoudene vergadering van het Zevende Taal- en Letterkundig Congres haar eene geschikte aanleiding heeft geboden, om—volgens de bepalingen van hetOntwerp—de resultaten van haar onderzoek aan het oordeel van deskundigen te onderwerpen. Het is waar, de afzonderlijke beraadslaging, die bij dat Congres was aangekondigd, heeft geene plaats kunnen vinden: de drukke werkzaamheden, die drie langdurige zittingen vulden, en meer nog de gulle gastvrijheidder Bruggenaars, lieten geen tijd over voor eene rustige conferentie over de spelling, waarvan trouwens de wijdloopige debatten overaaofaede leden reeds meer dan verzadigd hadden. Toch is die bijeenkomst te Brugge, door hetgeen in kleinere kringen behandeld werd, ook voor onze zaak niet onvruchtbaar gebleven. Van verschillende zijden mocht de Redactie bedenkingen vernemen, die tot hernieuwde overweging aanleiding gaven. Is daardoor aan den éénen kant de uitgave van ons betoog misschien wat lang vertraagd, aan de andere zijde heeft zeker het gehalte bij dat uitstel niet verloren. Ook verder houden wij ons dringend aanbevolen voor al de aanmerkingen, die men ons in het openbaar of schriftelijk zal willen mededeelen. Het zal ons ernstig streven zijn, alles rijpelijk te onderzoeken en ook op het gebied der spelling, dat van zooveel strijd getuige was, te trachten naar de waarheid alleen; want—het is te recht in hetOntwerpgezegd—»elke onwaarheid moet vroeg of laat te niet gaan, maar de waarheid zal stellig zegevieren, en zij is het alleen, die duurzame verzoening verzekert.”

Nog een paar opmerkingen tot juiste aanwijzing van het plan en den inhoud dezer bladzijden.

Daar de bestaande spelling, die als uitgangspunt werd aangenomen voor de schrijfwijze in het Woordenboek te volgen, genoegzaam bekend is, mocht het als overtollig en ontijdig worden beschouwd, ons geheele spellingstelsel in alle bijzonderheden te ontvouwen. Men vindt hier derhalve alleen eene ontwikkeling en waardeering der algemeene grondbeginselen; eene opgave der verbeteringen die wenschelijk schijnen; en eene herinnering van de onderscheidene schrijfwijzen, waaromtrent onze letterkundigen in gevoelen verschillen, met vermelding van de keuze, die de Redactie gemeend heeft daaruit te moeten doen, en beknopte aanwijzing der redenen, die haar bij die keuze hebben geleid. Zij heeft zich natuurlijk bepaald tot die punten, die werkelijk betwist of twijfelachtig waren, en zich niet opgehouden met de vermelding der talrijke feilen, die zoo dikwijls ook doorschrijvers van naam worden begaan, maar daarom niet minder onverdedigbaar blijven.Uitwijdenb.v. vooruitweiden,ten aanhoorevoorten aanhooren, de verbogen deelwoordengehaatte,vergoodde, voorgehate,vergode, de verwarring vankindschheidenkindsheid, of de onchristelijke spelling vankersfeest,kersnacht, voorkerstfeest,kerstnacht, en dergelijke slordigheden meer, hoe gewoon zij ook mogen zijn, het blijven feilen en niets meer. Zaken, die bij alle deskundigen sedert lang uitgemaakt zijn, behoeven niet meer geregeld te worden en lagen dus buiten onze beschouwing.

Er waren echter eenige belangrijke punten, die, inSiegenbeek’sVerhandeling over de Spellingonaangeroerd gebleven en nooit door eenig taalkenner opzettelijk behandeld, in zooverre tot weinig geschil aanleiding hadden gegeven, maar niettemin eene bepaalde regeling vereischten, om de groote verwarring, die daaromtrent—bij het volslagen gemis aan eenig voorschrift of richtsnoer—tot dusverre heerschte. Zoo b.v. de gewichtige vraag: welke woorden en uitdrukkingen aaneen te schrijven? welke in hunne deelen gescheiden te laten? De nauwkeurige overweging van dit omslachtig en ingewikkeld vraagstuk heeft de Redactie tot eene bepaalde uitkomst geleid, die—naar zij vertrouwt—niet zonder belangstelling ontvangen zal worden, als eene bijdrage om in het schrijven onzer moedertaal regelmatig, oordeelkundig en naar vaste beginselen te werk te gaan.

Moge dan deze arbeid strekken om in het Woordenboek, met welks bewerking de Redactie zich ijverig bezighoudt, het belangrijke vraagstuk der spelling te regelen op eene wijze, aan de eischen der wetenschap en de behoeften der practijk gelijkelijk voldoende.

Leiden,23 Januari 1863. M. D. V.

1J. Grimm,Ueber das pedantische in der deutschen sprache, in dePhilol. und hist. Abhandlungender Kon. Academie te Berlijn, 1847, bl. 203 (Kleinere Schriften, I, 348). In de Inleiding op het »Deutsches Wörterbuch”, bl. LIV, zegt hij niet minder sterk: »In den letzten drei jahrhunderten trägt die deutsche schreibung so schwankende und schimpfliche unfolgerichtigkeit an sich, wie sie in keiner andern sprache jemals statt gefunden hat, und nichts hält schwerer als diesen zustand zu heilen.” Over de Nederlandsche spelling velt hij een veel gunstiger oordeel (D. Gramm.I3, bl. 323 en elders). Tegenover de onbillijke geringschatting, die onze spelling zoo dikwijls van landgenooten te verduwen had, mag op dergelijke getuigenissen vanGrimmwel eens worden gewezen.

1J. Grimm,Ueber das pedantische in der deutschen sprache, in dePhilol. und hist. Abhandlungender Kon. Academie te Berlijn, 1847, bl. 203 (Kleinere Schriften, I, 348). In de Inleiding op het »Deutsches Wörterbuch”, bl. LIV, zegt hij niet minder sterk: »In den letzten drei jahrhunderten trägt die deutsche schreibung so schwankende und schimpfliche unfolgerichtigkeit an sich, wie sie in keiner andern sprache jemals statt gefunden hat, und nichts hält schwerer als diesen zustand zu heilen.” Over de Nederlandsche spelling velt hij een veel gunstiger oordeel (D. Gramm.I3, bl. 323 en elders). Tegenover de onbillijke geringschatting, die onze spelling zoo dikwijls van landgenooten te verduwen had, mag op dergelijke getuigenissen vanGrimmwel eens worden gewezen.

VoorberichtVoor de tweede uitgave.De volgende bladzijden behelzen de tweede—herziene en veel vermeerderde—uitgave van hetOntwerp der Spelling, door de Redactie van het Woordenboek der Nederlandsche Taal in 1863 in het licht gezonden. HetOntwerpis nueene Regelinggeworden, het voorloopige plan in een bepaald besluit veranderd; want de tijd was daar, dat onze spelling tot in alle bijzonderheden voorgoed moest worden vastgesteld. Reeds is de eerste aflevering van het Woordenboek verschenen; de tweede ligt bijna gereed. Onze landgenooten, die onzen arbeid met hunne belangstelling vereeren, hebben dus reeds de spelregelen kunnen opmerken, die door ons zijn aangenomen. Maar wij zijn hun nader rekenschap verschuldigd van de beginselen, die ons daarbij hebben geleid; bovenal van de wijzigingen, die wij sedert de verschijning van ons eerste Ontwerp noodzakelijk of raadzaam hebben geacht.Onze openlijke uitnoodiging, dat deskundigen ons hunne aanmerkingen en bedenkingen op het voorgedragen spellingplan niet mochten onthouden, is niet vruchteloos geweest. In verscheidene grootere en kleinere geschriften, maandwerken,dagbladen enz. is het vraagstuk der orthographie, dat een tijdlang gesluimerd had, met vernieuwden lust op het tapijt gebracht en aan alle kanten besproken. Alle twijfelachtige punten zijn opnieuw aan veelzijdige critiek onderworpen; de meest verschillende meeningen hebben warme verdedigers gevonden; over en weder is alles aangevoerd wat vóór of tegen te zeggen viel. Ook aan belangrijke opmerkingen in bijzondere briefwisseling, van zeer bevoegde handen, heeft het ons niet ontbroken. Van hoeveel invloed dit alles geweest is, heeft reeds de eerste proeve van het Woordenboek bewezen en zal in deze bladzijden nader blijken. Het spreekt wel vanzelf, dat er onder de bedenkingen, die men geopperd heeft, veel was waarmede wij ons niet konden vereenigen. Zoo het ergens moeilijk is tot eenstemmigheid te geraken, het is vooral op het gebied der orthographie, wier regeling, bij een zoo beperkt letterstelsel, een aantal onoplosbare bezwaren medebrengt, en juist daardoor altijd tot tegenstrijdige gevoelens aanleiding moet geven. De ervaring heeft het ook nu weder op de afdoendste wijze getoond. Wat de een in ons Ontwerp laakte, werd juist door den ander geprezen; de verandering, die dezen het meest beviel, door genen het strengst afgekeurd. Reden genoeg om uit eigen oogen te blijven zien en, met bedaarde overweging van alle meeningen, naar niets anders te streven dan naar de waarheid alleen, voor zooverre die althans in zaken van dezen aard bij benadering kan worden bereikt. Daar kwam bij, dat het standpunt, waarop zich onze geachte beoordeelaars plaatsten, niet altijd datgene was, waarop wij behoorden vast te staan. Hun was het veelal om bijzondere punten te doen, losse, op zich zelf staande vraagstukken omtrent de schrijfwijze van deze of gene woorden, al naarmate eene geliefkoosde overtuiging of gevestigde voorkeur medebracht; terwijl wij, die het geheel behandelden, het gansche spellingstelsel in zijnen logischen samenhang moesten beschouwen en alle bijzonderheden in onderling verband aan algemeene beginselentoetsen. Bij iedere afzonderlijke vraag moest ons de geheele reeks van soortgelijke vragen, en de band die ze alle aaneenknoopt, voor oogen staan, ten einde te verhoeden, dat nu eens deze, dan weder een andere maatstaf werd aangelegd, en te zorgen, dat de eenheid in het geheele stelsel bewaard bleef. Moge dan al onze keuze hier of daar bij den eersten aanblik inconsequent schijnen, omdat zij wel eens strijdig is met den eenen of anderen bijzonderen, maar ondergeschikten spelregel, bij nader inzien zal zij blijken in overeenstemming te wezen met het geheel en met de natuurlijke grondbeginselen der spelling, die uit het wezen en de bestemming van het schrift noodwendig voortvloeien. Consequentie in het geheel en volstrekte consequentie in alle onderdeelen zijn onvereenigbaar bij elk stelsel, dat, gelijk de spelling eener taal, niet door één allesomvattend brein is bepaald en geregeld, maar de samenvoeging is van partieele meeningen omtrent bijzondere punten, die zich naast elkander vestigden en eerst allengs zich tot een geheel vereenigden, waarin uit den aard der zaak de innerlijke overeenstemming niet volkomen zijn kon, omdat niemand het geheel overzag. Bij de beslissing van dien innerlijken strijd was het onze overtuiging, dat het bijzondere en ondergeschikte ook in de spelling voor het algemeene en hoogere moest onderdoen. Doch juist bij die omvattende beschouwing van het geheel en al zijne deelen was herhaald onderzoek en rijp beraad een dubbel onmisbaar vereischte, en daartoe hebben ons de vele opmerkingen, twijfelingen en bezwaren, die wij mochten vernemen, overvloedige stof gegeven. Niets hebben wij ter zijde gelegd zonder aandachtige overweging. Zoowel de grondbeginselen, waarvan ons Ontwerp uitging, als de bijzondere stellingen, die het bevatte, hebben wij nogmaals opzettelijk overdacht, nauwkeurig beproefd en met de gemaakte bedenkingen vergeleken. Menige wijziging, menige zelfs van gewicht, is daarvan het gevolg geweest; en met te meer grond durven wij ons vleien, dat de nu voor het Woordenboek vastgestelde spellingaan hare wetenschappelijke en practische bestemming zal mogen voldoen.Maar het was niet genoeg ons stelsel te herzien en te verbeteren, het moest ook worden aangevuld door de behandeling van die vragen, die tot hiertoe nooit opzettelijk werden beantwoord en toch voor de regelmaat der spelling van groot gewicht zijn. Wij bedoelen inzonderheid de scheiding der woorden bij het afbreken, en de keuze der verbindingsletters tusschen de leden eener samenstelling. Bij de eerste uitgave van ons Ontwerp was onze beraadslaging omtrent die belangrijke punten nog niet geheel afgeloopen, zoodat wij het raadzaam achtten ons daaromtrent eene nadere beslissing voor te behouden. Sedert hebben wij het onderzoek geregeld voortgezet en tot een—zoo wij hopen—bevredigend einde gebracht. De uitkomsten onzer overwegingen bieden wij thans aan het publiek aan. Wij zijn er verre af te gelooven, dat het ons gelukt zal zijn, vooral wat het ingewikkeld en netelig vraagstuk der samengestelde woorden betreft, alle moeilijkheden uit den weg te ruimen en de zaak te regelen op eene wijze, waarin terstond iedereen genoegen zal nemen. Maar wie niet onbekend is met de schromelijke verwarring, die op dit punt altijd geheerscht heeft, wie het met ons betreurt dat een zoo gewichtig onderwerp tot dusverre door schijnbaar onoverkomelijke bezwaren alle taalkenners afschrikte en nooit ernstig behandeld werd, zal ten minste de poging goedkeuren, die wij waagden, om het vraagstuk met moed aan te vatten en naar ons beste weten op te lossen. Volkomen regelmaat en strikte consequentie was uit den aard der zaak hier niet te bereiken. De vraag is alleen, of de schikking, door ons ontworpen, zich aanbeveelt door billijke inachtneming en behoedzame toepassing der grondbeginselen, die bij eene verstandige spelling tot leiddraad moeten verstrekken. Zoo ja, dan zal men wèl doen door zich over kleinigheden heen te zetten, die op het eerste gezicht misschien vreemd kunnen schijnen, om liever de zaak in haar geheel te beschouwen en deordelijke regeling te erkennen, die wij ook hier poogden te vestigen. Het wordt hoog tijd—voor eene taal als de onze, die zoo onuitputtelijk vruchtbaar is in het vormen van samenstellingen—dat er een einde kome aan die willekeur en slordigheid in het schrijven van samengestelde woorden. Wie het wèl met de taal meent, zal gaarne met ons medewerken om ook hier een stelsel te doen aannemen, dat veroorlooft met helder bewustzijn een vasten maatstaf te volgen.De zorgen, door ons aan de orthographie gewijd, hadden aanvankelijk geen ander doel dan het bepalen der spelling ten dienste van het Woordenboek. In dat werk, uit den aard bestemd om invloed te oefenen op de ontwikkeling der taal, en dat derhalve aan zijne bearbeiders eene zware verantwoordelijkheid oplegt, mochten wij niet gedachteloos voortsukkelen in de eenmaal geijkte schrijfwijze, waarin eene halve eeuw taalstudie talrijke gebreken en leemten had aangewezen, en die eigenlijk aan niemand meer voldeed. Maar verder dan de behoeften van het Woordenboek strekten zich onze bemoeiingen niet uit. In hoeverre onze taalgenooten in Noord en Zuid onze spelling zouden goedkeuren: of zij in ruimeren kring zou doordringen, misschien eenmaal de leuze worden der zoo lang vergeefs gehoopte eenparigheid: dit alles moesten wij geduldig aan den tijd overlaten. De uitkomst is nu reeds gunstiger geweest dan wij immer dorsten vermoeden. Het algemeene verlangen om eenmaal tot zekerheid en regelmaat te geraken, kwam onze pogingen te gemoet, nog eer wij met den arbeid gereed waren. Men wenschte niets liever dan verlost te worden van al dat weifelen en dobberen, dat zooveel ongemak veroorzaakte en vooral belemmerend op het onderwijs drukte. Bij die diepgevoelde behoefte viel aan ons Ontwerp eene belangstelling ten deel, die wij te hooger waardeeren, omdat zij reeds tot een belangrijk gevolg heeft geleid. De Belgische Regeering, overtuigd van de noodzakelijkheid om de spelregels, in 1841 door het Gentsche Taalcongres aangenomen,te doen herzien, heeft bij Koninklijk Besluit van 25 Januari 1864 eene Commissie benoemd, uit de voornaamste Vlaamsche taal- en letterkundigen bestaande, en belast om de hervorming van het spellingstelsel te regelen. Die Commissie stelde, als beginsel harer werkzaamheden vast, »dat men het verschil van spelling, hetwelk al te lang onze taal in Vlaamsch en Hollandsch heeft verdeeld, moest trachten te doen verdwijnen”. Zij nam het Ontwerp, door de Redactie van het Woordenboek in het licht gegeven, tot leiddraad harer beraadslagingen, vereenigde zich in de hoofdzaken met de regels, die daarin waren voorgedragen, en knoopte met de Redactie eene briefwisseling aan ter nadere overweging van datgene, waartegen zij bedenkingen had. Het verschil, dat meest ondergeschikte punten betrof, werd spoedig vereffend en loste zich op in de meest volkomene overeenstemming. Reeds heeft de Commissie, door de bekwame pen van haren woordvoerder, Prof.Heremans, een even grondig als sierlijk Verslag uitgebracht en openbaar gemaakt1; hare voorstellen zijn bij Koninklijk Besluit van 21 November ll. bekrachtigd; de nieuwe spelregels voor het onderwijs in de staatsscholen en voor de stukken, van de Regeering uitgaande, vastgesteld, en reeds weinige dagen daarna—met eene verrassende eenparigheid—door de Vlaamsche schrijvers aangenomen en in de dagbladen ingevoerd. Zoo is dan nu de eenheid van spelling tusschen Zuid en Noord, die men zoo lang als eene volstrekte onmogelijkheid beschouwde en als eene hersenschim van dweepzieke ijveraars uitkreet, na weinige jaren van verbroedering,een werkelijk bestaand feit geworden; de eenheid der Nederlandsche taal, die te lang in Vlaamsch en Hollandsch verdeeld scheen, voorgoed en duurzaam gevestigd, door gelijkheid van spelling, als door een uiterlijk merkteeken, gewaarborgd. Zoo hebben de Congressen, waarin menigeen niets dan eene ijdele vertooning zag, eene practische uitwerking gehad, die meer dan iets anders heilrijke vruchten zal dragen voor de toekomst onzer taal. Alleen door oprechte waarheidsliefde en onderlinge welwillendheid is dit verblijdend resultaat tot stand gekomen: de hereeniging op taal- en letterkundig gebied met onze broeders uit het Zuiden, die de staatkunde eenmaal van ons gescheiden heeft. Om die hereeniging nader te bevestigen, is het nu dubbel wenschelijk, dat ook in Noord-Nederland de onzekerheid der orthographie weldra plaats make voor vastheid en regelmaat. Naar de begrippen, hier te lande aangenomen, kan dit onderwerp niet door de bemoeiing der Regeering worden geregeld. Vrijwillige instemming moet alles beslissen. Maar reeds doen zich de voorteekenen op, dat de eenparigheid ook hier niet zal uitblijven. Meer dan één onzer voornaamste schrijvers heeft zich reeds met de spelling van het Woordenboek vereenigd, en van alle zijden ontvangen wij de blijken van de levendige belangstelling, die de zaak in den kring der Nederlandsche onderwijzers heeft opgewekt. De bereidwilligheid, door zoovelen betoond, om de voorgestelde wijzigingen in de spelling door leer en voorbeeld ingang te doen vinden, legt ons de verplichting op om van onzen kant, erkentelijk voor de goedkeuring aan onze pogingen geschonken, de taak gemakkelijk te helpen maken door het leveren van die practische hulpmiddelen, die voor het onderwijs en het algemeen gebruik onontbeerlijk zijn. Wij hopen eerlang ten dienste der scholen een beknopt overzicht te geven van de spelregelen, door ons voor het Woordenboek aangenomen en in deze Verhandeling breedvoerig ontvouwd; om daarna eene Woordenlijst voor de spelling te doen volgen, waarbij men in ieder voorkomend geval zalkunnen te rade gaan. Eerst dan zal onze orthographische werkzaamheid zijn afgeloopen, en zullen wij ons voortaan onverdeeld aan de lexicographie kunnen wijden. De voldoening, die de eene helft onzer taak ons zoo ruimschoots heeft opgeleverd, geeft moed om in de andere, waarin de sympathie onzer landgenooten ons niet minder krachtdadig steunt, met frisschen ijver te volharden.Leiden,4 Februari 1865. M. D. V.Door de groote belangstelling van het publiek in de zaak der spellingherziening is binnen weinige weken een herdruk onzerGrondbeginselennoodzakelijk geworden. Wij hebben van deze gelegenheid gebruik gemaakt, om hier en daar enkele uitdrukkingen te wijzigen, en tevens bij een paar punten ons gevoelen nader te staven, naar aanleiding der bedenkingen, onlangs van eene geachte zijde daartegen in het midden gebracht, die voor ’t overige deels in het jongste stuk van denTaalgidsbreeder zijn beantwoord, deels in de volgende nummers zullen beantwoord worden. Buiten dit weinige is deze uitgave aan de vorige gelijk gebleven.Leiden,4 Juli 1865. M. D. V.Deze derde druk is door mij opnieuw herzien, waar het noodig scheen gewijzigd, en met de tweede uitgave van onzeWoordenlijstin overeenstemming gebracht.Leiden,30 Sept. 1872. M. D. V.1Dat het hoofdstuk »Bastaardwoorden” in het Verslag van Prof.Heremansniet volkomen eensluidend is met dezeRegeling der Nederlandsche Spelling, maar met hetOntwerp, is niet toe te schrijven aan verschil van gevoelen, maar daaraan, dat dit gedeelte tijdens de uitgave van het »Verslag” nog niet geheel was afgedrukt. Daardoor was het ons ondoenlijk geweest den Gentschen Hoogleeraar de wijzigingen en invoegingen in den tekst tot in alle bijzonderheden mede te deelen, gelijk tot dusverre door het toezenden der afgedrukte bladen geschied was.

De volgende bladzijden behelzen de tweede—herziene en veel vermeerderde—uitgave van hetOntwerp der Spelling, door de Redactie van het Woordenboek der Nederlandsche Taal in 1863 in het licht gezonden. HetOntwerpis nueene Regelinggeworden, het voorloopige plan in een bepaald besluit veranderd; want de tijd was daar, dat onze spelling tot in alle bijzonderheden voorgoed moest worden vastgesteld. Reeds is de eerste aflevering van het Woordenboek verschenen; de tweede ligt bijna gereed. Onze landgenooten, die onzen arbeid met hunne belangstelling vereeren, hebben dus reeds de spelregelen kunnen opmerken, die door ons zijn aangenomen. Maar wij zijn hun nader rekenschap verschuldigd van de beginselen, die ons daarbij hebben geleid; bovenal van de wijzigingen, die wij sedert de verschijning van ons eerste Ontwerp noodzakelijk of raadzaam hebben geacht.

Onze openlijke uitnoodiging, dat deskundigen ons hunne aanmerkingen en bedenkingen op het voorgedragen spellingplan niet mochten onthouden, is niet vruchteloos geweest. In verscheidene grootere en kleinere geschriften, maandwerken,dagbladen enz. is het vraagstuk der orthographie, dat een tijdlang gesluimerd had, met vernieuwden lust op het tapijt gebracht en aan alle kanten besproken. Alle twijfelachtige punten zijn opnieuw aan veelzijdige critiek onderworpen; de meest verschillende meeningen hebben warme verdedigers gevonden; over en weder is alles aangevoerd wat vóór of tegen te zeggen viel. Ook aan belangrijke opmerkingen in bijzondere briefwisseling, van zeer bevoegde handen, heeft het ons niet ontbroken. Van hoeveel invloed dit alles geweest is, heeft reeds de eerste proeve van het Woordenboek bewezen en zal in deze bladzijden nader blijken. Het spreekt wel vanzelf, dat er onder de bedenkingen, die men geopperd heeft, veel was waarmede wij ons niet konden vereenigen. Zoo het ergens moeilijk is tot eenstemmigheid te geraken, het is vooral op het gebied der orthographie, wier regeling, bij een zoo beperkt letterstelsel, een aantal onoplosbare bezwaren medebrengt, en juist daardoor altijd tot tegenstrijdige gevoelens aanleiding moet geven. De ervaring heeft het ook nu weder op de afdoendste wijze getoond. Wat de een in ons Ontwerp laakte, werd juist door den ander geprezen; de verandering, die dezen het meest beviel, door genen het strengst afgekeurd. Reden genoeg om uit eigen oogen te blijven zien en, met bedaarde overweging van alle meeningen, naar niets anders te streven dan naar de waarheid alleen, voor zooverre die althans in zaken van dezen aard bij benadering kan worden bereikt. Daar kwam bij, dat het standpunt, waarop zich onze geachte beoordeelaars plaatsten, niet altijd datgene was, waarop wij behoorden vast te staan. Hun was het veelal om bijzondere punten te doen, losse, op zich zelf staande vraagstukken omtrent de schrijfwijze van deze of gene woorden, al naarmate eene geliefkoosde overtuiging of gevestigde voorkeur medebracht; terwijl wij, die het geheel behandelden, het gansche spellingstelsel in zijnen logischen samenhang moesten beschouwen en alle bijzonderheden in onderling verband aan algemeene beginselentoetsen. Bij iedere afzonderlijke vraag moest ons de geheele reeks van soortgelijke vragen, en de band die ze alle aaneenknoopt, voor oogen staan, ten einde te verhoeden, dat nu eens deze, dan weder een andere maatstaf werd aangelegd, en te zorgen, dat de eenheid in het geheele stelsel bewaard bleef. Moge dan al onze keuze hier of daar bij den eersten aanblik inconsequent schijnen, omdat zij wel eens strijdig is met den eenen of anderen bijzonderen, maar ondergeschikten spelregel, bij nader inzien zal zij blijken in overeenstemming te wezen met het geheel en met de natuurlijke grondbeginselen der spelling, die uit het wezen en de bestemming van het schrift noodwendig voortvloeien. Consequentie in het geheel en volstrekte consequentie in alle onderdeelen zijn onvereenigbaar bij elk stelsel, dat, gelijk de spelling eener taal, niet door één allesomvattend brein is bepaald en geregeld, maar de samenvoeging is van partieele meeningen omtrent bijzondere punten, die zich naast elkander vestigden en eerst allengs zich tot een geheel vereenigden, waarin uit den aard der zaak de innerlijke overeenstemming niet volkomen zijn kon, omdat niemand het geheel overzag. Bij de beslissing van dien innerlijken strijd was het onze overtuiging, dat het bijzondere en ondergeschikte ook in de spelling voor het algemeene en hoogere moest onderdoen. Doch juist bij die omvattende beschouwing van het geheel en al zijne deelen was herhaald onderzoek en rijp beraad een dubbel onmisbaar vereischte, en daartoe hebben ons de vele opmerkingen, twijfelingen en bezwaren, die wij mochten vernemen, overvloedige stof gegeven. Niets hebben wij ter zijde gelegd zonder aandachtige overweging. Zoowel de grondbeginselen, waarvan ons Ontwerp uitging, als de bijzondere stellingen, die het bevatte, hebben wij nogmaals opzettelijk overdacht, nauwkeurig beproefd en met de gemaakte bedenkingen vergeleken. Menige wijziging, menige zelfs van gewicht, is daarvan het gevolg geweest; en met te meer grond durven wij ons vleien, dat de nu voor het Woordenboek vastgestelde spellingaan hare wetenschappelijke en practische bestemming zal mogen voldoen.

Maar het was niet genoeg ons stelsel te herzien en te verbeteren, het moest ook worden aangevuld door de behandeling van die vragen, die tot hiertoe nooit opzettelijk werden beantwoord en toch voor de regelmaat der spelling van groot gewicht zijn. Wij bedoelen inzonderheid de scheiding der woorden bij het afbreken, en de keuze der verbindingsletters tusschen de leden eener samenstelling. Bij de eerste uitgave van ons Ontwerp was onze beraadslaging omtrent die belangrijke punten nog niet geheel afgeloopen, zoodat wij het raadzaam achtten ons daaromtrent eene nadere beslissing voor te behouden. Sedert hebben wij het onderzoek geregeld voortgezet en tot een—zoo wij hopen—bevredigend einde gebracht. De uitkomsten onzer overwegingen bieden wij thans aan het publiek aan. Wij zijn er verre af te gelooven, dat het ons gelukt zal zijn, vooral wat het ingewikkeld en netelig vraagstuk der samengestelde woorden betreft, alle moeilijkheden uit den weg te ruimen en de zaak te regelen op eene wijze, waarin terstond iedereen genoegen zal nemen. Maar wie niet onbekend is met de schromelijke verwarring, die op dit punt altijd geheerscht heeft, wie het met ons betreurt dat een zoo gewichtig onderwerp tot dusverre door schijnbaar onoverkomelijke bezwaren alle taalkenners afschrikte en nooit ernstig behandeld werd, zal ten minste de poging goedkeuren, die wij waagden, om het vraagstuk met moed aan te vatten en naar ons beste weten op te lossen. Volkomen regelmaat en strikte consequentie was uit den aard der zaak hier niet te bereiken. De vraag is alleen, of de schikking, door ons ontworpen, zich aanbeveelt door billijke inachtneming en behoedzame toepassing der grondbeginselen, die bij eene verstandige spelling tot leiddraad moeten verstrekken. Zoo ja, dan zal men wèl doen door zich over kleinigheden heen te zetten, die op het eerste gezicht misschien vreemd kunnen schijnen, om liever de zaak in haar geheel te beschouwen en deordelijke regeling te erkennen, die wij ook hier poogden te vestigen. Het wordt hoog tijd—voor eene taal als de onze, die zoo onuitputtelijk vruchtbaar is in het vormen van samenstellingen—dat er een einde kome aan die willekeur en slordigheid in het schrijven van samengestelde woorden. Wie het wèl met de taal meent, zal gaarne met ons medewerken om ook hier een stelsel te doen aannemen, dat veroorlooft met helder bewustzijn een vasten maatstaf te volgen.

De zorgen, door ons aan de orthographie gewijd, hadden aanvankelijk geen ander doel dan het bepalen der spelling ten dienste van het Woordenboek. In dat werk, uit den aard bestemd om invloed te oefenen op de ontwikkeling der taal, en dat derhalve aan zijne bearbeiders eene zware verantwoordelijkheid oplegt, mochten wij niet gedachteloos voortsukkelen in de eenmaal geijkte schrijfwijze, waarin eene halve eeuw taalstudie talrijke gebreken en leemten had aangewezen, en die eigenlijk aan niemand meer voldeed. Maar verder dan de behoeften van het Woordenboek strekten zich onze bemoeiingen niet uit. In hoeverre onze taalgenooten in Noord en Zuid onze spelling zouden goedkeuren: of zij in ruimeren kring zou doordringen, misschien eenmaal de leuze worden der zoo lang vergeefs gehoopte eenparigheid: dit alles moesten wij geduldig aan den tijd overlaten. De uitkomst is nu reeds gunstiger geweest dan wij immer dorsten vermoeden. Het algemeene verlangen om eenmaal tot zekerheid en regelmaat te geraken, kwam onze pogingen te gemoet, nog eer wij met den arbeid gereed waren. Men wenschte niets liever dan verlost te worden van al dat weifelen en dobberen, dat zooveel ongemak veroorzaakte en vooral belemmerend op het onderwijs drukte. Bij die diepgevoelde behoefte viel aan ons Ontwerp eene belangstelling ten deel, die wij te hooger waardeeren, omdat zij reeds tot een belangrijk gevolg heeft geleid. De Belgische Regeering, overtuigd van de noodzakelijkheid om de spelregels, in 1841 door het Gentsche Taalcongres aangenomen,te doen herzien, heeft bij Koninklijk Besluit van 25 Januari 1864 eene Commissie benoemd, uit de voornaamste Vlaamsche taal- en letterkundigen bestaande, en belast om de hervorming van het spellingstelsel te regelen. Die Commissie stelde, als beginsel harer werkzaamheden vast, »dat men het verschil van spelling, hetwelk al te lang onze taal in Vlaamsch en Hollandsch heeft verdeeld, moest trachten te doen verdwijnen”. Zij nam het Ontwerp, door de Redactie van het Woordenboek in het licht gegeven, tot leiddraad harer beraadslagingen, vereenigde zich in de hoofdzaken met de regels, die daarin waren voorgedragen, en knoopte met de Redactie eene briefwisseling aan ter nadere overweging van datgene, waartegen zij bedenkingen had. Het verschil, dat meest ondergeschikte punten betrof, werd spoedig vereffend en loste zich op in de meest volkomene overeenstemming. Reeds heeft de Commissie, door de bekwame pen van haren woordvoerder, Prof.Heremans, een even grondig als sierlijk Verslag uitgebracht en openbaar gemaakt1; hare voorstellen zijn bij Koninklijk Besluit van 21 November ll. bekrachtigd; de nieuwe spelregels voor het onderwijs in de staatsscholen en voor de stukken, van de Regeering uitgaande, vastgesteld, en reeds weinige dagen daarna—met eene verrassende eenparigheid—door de Vlaamsche schrijvers aangenomen en in de dagbladen ingevoerd. Zoo is dan nu de eenheid van spelling tusschen Zuid en Noord, die men zoo lang als eene volstrekte onmogelijkheid beschouwde en als eene hersenschim van dweepzieke ijveraars uitkreet, na weinige jaren van verbroedering,een werkelijk bestaand feit geworden; de eenheid der Nederlandsche taal, die te lang in Vlaamsch en Hollandsch verdeeld scheen, voorgoed en duurzaam gevestigd, door gelijkheid van spelling, als door een uiterlijk merkteeken, gewaarborgd. Zoo hebben de Congressen, waarin menigeen niets dan eene ijdele vertooning zag, eene practische uitwerking gehad, die meer dan iets anders heilrijke vruchten zal dragen voor de toekomst onzer taal. Alleen door oprechte waarheidsliefde en onderlinge welwillendheid is dit verblijdend resultaat tot stand gekomen: de hereeniging op taal- en letterkundig gebied met onze broeders uit het Zuiden, die de staatkunde eenmaal van ons gescheiden heeft. Om die hereeniging nader te bevestigen, is het nu dubbel wenschelijk, dat ook in Noord-Nederland de onzekerheid der orthographie weldra plaats make voor vastheid en regelmaat. Naar de begrippen, hier te lande aangenomen, kan dit onderwerp niet door de bemoeiing der Regeering worden geregeld. Vrijwillige instemming moet alles beslissen. Maar reeds doen zich de voorteekenen op, dat de eenparigheid ook hier niet zal uitblijven. Meer dan één onzer voornaamste schrijvers heeft zich reeds met de spelling van het Woordenboek vereenigd, en van alle zijden ontvangen wij de blijken van de levendige belangstelling, die de zaak in den kring der Nederlandsche onderwijzers heeft opgewekt. De bereidwilligheid, door zoovelen betoond, om de voorgestelde wijzigingen in de spelling door leer en voorbeeld ingang te doen vinden, legt ons de verplichting op om van onzen kant, erkentelijk voor de goedkeuring aan onze pogingen geschonken, de taak gemakkelijk te helpen maken door het leveren van die practische hulpmiddelen, die voor het onderwijs en het algemeen gebruik onontbeerlijk zijn. Wij hopen eerlang ten dienste der scholen een beknopt overzicht te geven van de spelregelen, door ons voor het Woordenboek aangenomen en in deze Verhandeling breedvoerig ontvouwd; om daarna eene Woordenlijst voor de spelling te doen volgen, waarbij men in ieder voorkomend geval zalkunnen te rade gaan. Eerst dan zal onze orthographische werkzaamheid zijn afgeloopen, en zullen wij ons voortaan onverdeeld aan de lexicographie kunnen wijden. De voldoening, die de eene helft onzer taak ons zoo ruimschoots heeft opgeleverd, geeft moed om in de andere, waarin de sympathie onzer landgenooten ons niet minder krachtdadig steunt, met frisschen ijver te volharden.

Leiden,4 Februari 1865. M. D. V.

Door de groote belangstelling van het publiek in de zaak der spellingherziening is binnen weinige weken een herdruk onzerGrondbeginselennoodzakelijk geworden. Wij hebben van deze gelegenheid gebruik gemaakt, om hier en daar enkele uitdrukkingen te wijzigen, en tevens bij een paar punten ons gevoelen nader te staven, naar aanleiding der bedenkingen, onlangs van eene geachte zijde daartegen in het midden gebracht, die voor ’t overige deels in het jongste stuk van denTaalgidsbreeder zijn beantwoord, deels in de volgende nummers zullen beantwoord worden. Buiten dit weinige is deze uitgave aan de vorige gelijk gebleven.

Leiden,4 Juli 1865. M. D. V.

Deze derde druk is door mij opnieuw herzien, waar het noodig scheen gewijzigd, en met de tweede uitgave van onzeWoordenlijstin overeenstemming gebracht.

Leiden,30 Sept. 1872. M. D. V.

1Dat het hoofdstuk »Bastaardwoorden” in het Verslag van Prof.Heremansniet volkomen eensluidend is met dezeRegeling der Nederlandsche Spelling, maar met hetOntwerp, is niet toe te schrijven aan verschil van gevoelen, maar daaraan, dat dit gedeelte tijdens de uitgave van het »Verslag” nog niet geheel was afgedrukt. Daardoor was het ons ondoenlijk geweest den Gentschen Hoogleeraar de wijzigingen en invoegingen in den tekst tot in alle bijzonderheden mede te deelen, gelijk tot dusverre door het toezenden der afgedrukte bladen geschied was.

1Dat het hoofdstuk »Bastaardwoorden” in het Verslag van Prof.Heremansniet volkomen eensluidend is met dezeRegeling der Nederlandsche Spelling, maar met hetOntwerp, is niet toe te schrijven aan verschil van gevoelen, maar daaraan, dat dit gedeelte tijdens de uitgave van het »Verslag” nog niet geheel was afgedrukt. Daardoor was het ons ondoenlijk geweest den Gentschen Hoogleeraar de wijzigingen en invoegingen in den tekst tot in alle bijzonderheden mede te deelen, gelijk tot dusverre door het toezenden der afgedrukte bladen geschied was.

Inhoud.Eerste Afdeeling.Over de natuur en het doel van het schrift,§ 1–32Blz. 1De algemeene spelregels en hunne onderlinge verhouding,§ 33–72» 11Tweede Afdeeling.De bijzondere spelregels, waaromtrent verschil van gevoelen bestaat» 33De klinkers,§ 73–91» 33De medeklinkers,§ 92–132» 58De samenstellingen,§ 133–212» 116Welke woorden en uitdrukkingen moeten aaneen geschreven worden?§ 134–153» 116Gebruik van het koppelteeken,§ 154–160» 135Hoe te handelen met de verbindingsklanken tusschen de twee leden eener samenstelling?§ 161–212Blz. 139De inlassching der verbindings-n,§ 180–206» 151De verbindings-nachter substantieven als teeken van den zwakken genitief,§ 182–187» 154als teeken van het meervoud,§ 188–197» 159achter bijvoeglijke woorden,§ 198–201» 172achter werkwoorden,§ 202, 203» 174als invoegsel voor de welluidendheid,§ 204–206» 176De inlassching der verbindings-s,§ 207–212» 178De verbindings-sals teeken van den tweeden naamval achter zelfstandige naamw.,§ 208» 178als teeken van het meervoud,§ 209» 180als teeken van den tweeden naamval achter bijvoeglijke woorden,§ 210, 211» 181als invoegsel voor de welluidendheid, achter stammen van werkwoorden,§ 212» 181Overzicht over de regels der samenstelling,§ 213» 182De spelling der bastaardwoorden,§ 214–256» 186Over het verdeelen der woorden in lettergrepen,§ 257–270» 217Toevoegsel(over de verkleinwoorden van samengetrokken vormen, waaruit eenedis uitgestooten)» 227Naschrift» 229Zaakregister» 231Woordenlijst» 246

Back to IndexNext