HOOFDSTUK X.

En vocht met de honden. Bladz. 158.En vocht met de honden. Bladz.158.HOOFDSTUK X.DE GENEESKUNDIGEN.Het leven van een geneesheer is vaak een martelaarschap, in zoover het arm is aan datgene, wat de menschen genot noemen, en rijk aan moeite, zorg en gevaar. Wie telt de offers die door geneeskundigen zijn gebracht? Wie telt ze, die zelven als offers zijn gevallen onder vermoeienis, waken en besmetting, met hun leven menschenlevens reddend? Een gansch leger staat op van helden, die in eenvoud hun moeielijke taak hebben volbracht, den dood onder de oogen hebben gezien, en die samen getuigen ten gunste van het menschenhart en van den onuitputtelijken schat van menschelijkheid, die in onzen boezem is weggelegd.Maar niet alleen de uitoefening der geneeskunst, ook de studie zelve heeft hare martelaars; martelaars als Bichat, die den 8stenJuli 1802 op de snijkamer van een gasthuis bezig met proeven te nemen omtrent de ontbinding van de huid en iets opmerkende dat zijn aandacht trekt, trouw blijft voortwerken te midden van de verpestende lucht, terwijl zijne discipelen één voor één ontvluchten. Hij werd echter, toen hij zijn werk gedaan had door een bezwijming overvallen, en boette zijn onderzoek en kocht de waarheid met zijn leven.Vesalius, die de vader mag genoemd worden der ontleedkunde, bestudeerde het menschelijk lichaam op een wijze, waarvan thans de meeste studenten, hoe gehard ook, zouden walgen. In zijn tijd verbood het godsdienstig vooroordeel lijken te openen. Maar Vesalius, een achttienjarig jongeling, van liefde voor de wetenschap brandend, deinsde voor niets terug, om zich het zoo begeerde cadaver te verschaffen. Hij toog gansch alleen, in het holle van den nacht, naar het galgenveld heen en vocht met de honden om zijn half verteerde prooi.Vesalius behoorde tot de groote geneesheeren van zijn eeuw en was langen tijd de eerste heelmeester in de legers van Karel den Vijfde. Na diens afstand volgde hij Filips II naar Spanje, en volgens sommige schrijvers werd hij door de Inquisitie ter dood veroordeeld. De koning zou hem gratie hebben verleend en zijn straf hebben veranderd in een boetedoening, en wel in een gedwongen bedevaart naar het Heilige Land. Hoe het zij, hij is te Cyprus en Jeruzalem geweest en, op zijn terugtocht, ergens op een eiland gestrand en van ziekte en ellende omgekomen.Minder ongunstig voorzeker waren de omstandigheden, onder welke onze landgenoot Jan Swammerdam zich bevond. Toch behoort ook hij tot het groote leger dergenen, die voor de wetenschap hebben geleefd en voor haar alleen, en wier toewijding door den tijdgenoot maar al te weinig erkend is geworden. Jan Swammerdam werd den 12denFebruari 1637 te Amsterdam geboren. Hij studeerde te Leiden in de medicijnen, maar wijdde zich niet aan de praktijk. Hoewel hij een geacht geneesheer had kunnen zijn en roem en voordeel verkregen zou hebben, gaf hij zich geheel aan de studie der anatomie over. Hij heeft op dit gebied zich een waar vernuft betoond. Als knaap en jongen zwervende door het vrije veld, of snuffelende in het rijk voorziene natuurkundige kabinet zijns vaders, had hij reeds vroeg met de wonderen der natuur kennis gemaakt. Hij schikte en werkte daarin naar hartelust, en later onderscheidde hij zich door zijn onvermoeide pogingen om achter de geheimen van het dierlijk leven te komen. Zelfstandige studie en ernstig onderzoek gingen daarbij boven de bespiegelingen der studeerkamer. Nauwkeurig tot in het minste, onvermoeid, bedeeld met een handigheid en een gezichtsvermogen, die hem in staat stelden de fijnste voorwerpen en werktuigen te hanteeren, geduldig, doorzettend, heeft hij op het gebied van de ontleedkunde ware veroveringen gemaakt, en vooral de leer der verrichtingen van het levende lichaam is door hem op zoodanige wijze behandeld, dat men telkens meent een onderzoek uit onze dagen, geen arbeid van 1767 voor zich te hebben. Over de ademhaling en de beweging der spieren heeft hij meesterstukken van geleerdheid en waarheid geleverd. Verscheiden vragen op het gebied der physiologie heeft hij beantwoord op eenwijze, die door de hedendaagsche wetenschap slechts bevestigd wordt. Zijn hoofdstudie bestond in een onderzoek naar het leven der lagere diersoorten. Hij schreef hierover eenAlgemeene verhandeling van bloedelooze diertjes(1669), bracht een ware hervorming in de tot dusver gevolgde methode, en de zoogenaamde leer dermetamorphosewerd vervangen door die eener voortgaandeontwikkelingin de kleine maar rijke wereld der insecten. De groote Boerhave heeft de wonderen van dit genie, een veertigtal jaren nadat het van de aarde was heengegaan, aan het licht gebracht. Hij heeft Swammerdam’s werken onder den titel »Bijbel der natuur” openbaar gemaakt, en sedert is hij beroemd geworden. Een Swammerdam-medaille, door het Genootschap tot bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde uitgeloofd, loont om de tien jaren den gelukkigen en verdienstelijken geleerde, die in dat tijdsverloop het belangrijkst onderzoek heeft volbracht op het gebied der door Swammerdam beoefende vakken. In de oude kerk der Waalsche gemeente Amsterdam is in 1880 een gedenkteeken te zijner eere onthuld. Het huis van Swammerdam op de Oude Schans aldaar is mede met een gedenksteen geteekend en zijn naam de wereld door bekend. Maar persoonlijk heeft hij minder eer genoten dan thans zijn nagedachtenis geniet. Tegengewerkt door zijne bloedverwanten, miskend door degenen, die liever gezien hadden dat hij geld verdiende, geteisterd door de koorts, ging hij niettemin voort ieder vrij uur aan zijne onderzoekingen te besteden. Geen leerstoel werd hem aangeboden. Soms leed hij honger en gebrek. Geen drom van vereerders omgaf hem. Geen levensgezellin veraangenaamde zijn loopbaan of troostte hem bij zijne smarten. Alleen en verlaten ging hij zijn weg. Zijn kostbaar en dierbaar kabinet van natuurlijke geschiedenis moest hij, door den nood gedrongen, verkoopen, maar hij kon geen kooper vinden en toen hij er eindelijk een vond, maakte deze ’t hem onmogelijk den koop te sluiten, want de voorwaarde luidde, dat hij niet alleen van zijn kabinet, maar ook van zijn geloof afstand zou doen en Roomsch worden. Eindelijk moest hij om huisvesting bedelen bij een zijner vrienden; maar deze »sloeg hem onverwacht platweg af”. Tot zwaarmoedigheid vervallen, heeft hij geleden aan de kwaal van Pascal. Ook hij heeft het tweede deel van zijn leven doorgebracht in de sfeer van een wereldverachtend mysticisme. De kiem daarvan lag in hem. Hij had een ontvankelijk en vroom gemoed. Hij roemde gaarne bij zijn natuuronderzoekingen den Grooten Maker aller dingen. Maar wat bij een gelukkig leven, wat vooral bij minder overspanning gezonde vroomheid ware gebleven en al meer en meer geworden, werd nu een ziekelijk dwepen, waarbij hij al zijne vroegere onderzoekingen uit den booze achtte. Zijn gevoelig gestel was niet bestand tegen den arbeid, dien hij van zich zelven eischte. Het leed onder kommer, armoede, godsdienstigen waanzin, en zoo stierfhij, een martelaar die misschien meer leed dan menig Heilige, en bij zijn leven verlangend uitzag naar het einde. »Het lijden”, zoo zeide hij, »gaat voor het verblijden en de dood is de poort des levens.”Harvey, de groote Harvey, aan wien de wetenschap de kennis dankt van den omloop van het bloed, stond bloot aan den spot en den tegenstand zijner tijdgenooten—het deugdelijkst bewijs dat hij een genie was. Toen hij zijne stellingen omtrent den omloop van het bloed openbaar maakte, mocht hij zich op tallooze proefnemingen beroepen, mocht hij de natuur en de feiten zelven als getuigen aanhalen—te vergeefs: men wilde er niet van hooren. Deze nieuwe theorie was immers in strijd met de kennis, die men op alle scholen had opgedaan, en de beroemde Guy-Patin, deken van de medische faculteit van Parijs, trof uit de hoogte, die hij in de wereld der geneeskunde bereikt had, als een andere Jupiter, den armen ontdekker met de bliksemschichten van zijn spotternij. Molière heeft den Engelschen geleerde gewroken. Dezen Guy-Patin en zijn school heeft de onsterfelijke blijspeldichter en wijsgeer op het oog in zijn »Malade imaginaire”.—»Wat mij in hem bevalt,” zegt Diafoirus van zijn zoon Thomas, »en wat hij trouw van mij navolgt, is dit, dat hij zich blindelings hecht aan het oordeel onzer oude meesters, en dat hij nooit iets heeft willen verstaan of ook maar willen hooren van de redeneeringen, de proefnemingen en ontdekkingen onzer eeuw, ten opzichte van den omloop van het bloed en zaken van dergelijk allooi.”Diafoirus roept zelfs uit: »Ik heb tegen de mannen van den »Omloop” een stelling verdedigd, die ik met Mijnheers goedvinden aan Mejuffrouw waag aan te bieden als een huldeblijk, dat ik haar schuldig ben.”Vol gevaren was het leven en treurig was het uiteinde van Sir John Dombey. Deze vermaarde geneesheer en kruidkundige werd den 20stenFebruari 1742 te Macon geboren. Zijne ouders gaven hem een zeer gebrekkige opvoeding, ja, deden hem allerlei onaangename bejegening aan. De jeugdige Dombey nam de vlucht en begaf zich naar Montpellier, waar hij door een zijner familiebetrekkingen, den beroemden reiziger Commerson, werd opgenomen. Hij beoefende de botanie en de geneeskunst en verkreeg den graad van doctor, in het jaar 1768. Turgot benoemde hem tot botanicus van denJardin du Roien droeg hem de taak op, de Spaansche bezittingen van Amerika te doorreizen, ten einde daar een onderzoek in te stellen naar zoodanige nuttige planten, als men in Frankrijk zou kunnen overbrengen. Dombey scheepte zich te Cadix in op den 20stenOctober 1777; hij werd vergezeld van Ruiz en Pavon, twee spaansche kruidkundigen. Te Callao aangekomen begon Dombey in Peru te herboriseeren en bracht een aantal bijzonderheden aan het licht omtrent de kina. Hij verzond de uitkomsten van zijnonderzoek naar Frankrijk, maar het schip werd door de Engelschen genomen (1780) en zijnebotanischeschatten werden hier en ginds verspreid. Ondertusschen werd de ongelukkige botanicus door het Spaansche gouvernement van al zijne teekeningen beroofd, onder voorwendsel dat zij door Spanjaarden vervaardigd waren.Dombey doorreisde vervolgens Chili, vertoefde op Conception, terwijl daar juist een besmettelijke ziekte woedde, en besteedde zoowel zijn tijd als zijn kunde aan het behandelen en verplegen van de ongelukkige slachtoffers. Toen hij te Cadix terugkwam zag hij, tot zijn belooning, al zijn koffers verbeurd verklaard ten profijte van den koning van Spanje. Wel viel hem te Parijs een beter lot te beurt en werd hij door Buffon vriendelijk ontvangen; maar hij wees alle eereposten af en trok zich ergens in Dauphiné terug. Toen hij echter in 1793 met een zending naar de Vereenigde Staten belast werd, maakte hij geen bezwaar. Hij ging er heen en zou er zeker op het gebied der botanie nieuwe lauweren hebben geplukt, zoo hij niet door zeeroovers besprongen, te Mont Serrat gevangen ware gezet en daar van kommer en ellende omgekomen.Op een andere wijze werd Horatius Wells het offer zijner wetenschappelijke onderzoekingen. Wells was in 1844 tandmeester te Hartfort in Connecticut. Hij had van de wonderbare proeven gehoord, die Davy had genomen met het protoxyd van stikstof, de zoogenaamde dronkenmakende stikstof, welke, ingeademd, een pijnstillend middel bleek te zijn. Hij ademde zelf het nieuwe middel in en liet zich, zonder eenige pijn te gevoelen, een tand uittrekken. Vervolgens paste hij dit middel op eenige van zijne patiënten toe, die niet weinig verwonderd en niet weinig ingenomen waren met zijn eigenaardige tooverkracht. Wells maakte ook van het zwavel-aether gebruik, maar hij hield zich bij voorkeur aan het eerstgenoemde middel.Wells begaf zich naar Boston, om de medische faculteit met deze nieuwe feiten bekend te maken. Daar ontmoette hij een van zijne vroegere collega’s, Morton en den geneesheer Jackson, aan wie hij een volledig verslag deed van zijne proefnemingen en de uitkomsten, die hij verkregen had. Hij werd uitgenoodigd, in het openbaar de proef te leveren van zijn kunst, maar waarschijnlijk had hij zijn middel niet goed bereid, althans de patiënt, wien voor aller oog een tand moest getrokken worden, bleek niet gevoelloos te wezen en gaf dit, op niet onduidelijke wijze, door een pijnlijken kreet te kennen. Toen gaf hij zijn tandmeesterschap op. Noch te Londen, noch te Parijs waar hij zijne rechten wilde doen gelden, vond hij erkenning, zoodat hij ten prooi aan ellende en aan ontmoediging, naar de Vereenigde Staten terugkeerde. Op een dag vond men hem met geopende aderen in zijn bad met een flesch aether in de hand. Dit middel, dat zoo menigeen tot een hulp en een verlichtingis geweest en hem roem en geluk had moeten brengen, baatte hem alleen om, gevoelloos en zacht, van het leven te scheiden. Treurige verwarring des geestes! Treurig gevolg ook van onverdiende miskenning.Morton en Jackson, doorWellsingelicht, deden ondertusschen de wereld versteld staan van de wonderen, die zij met den aether volbrachten. Zij waren het, die van hetInstitut de Franceden prijs Montyon ontvingen, door Wells verdiend.

En vocht met de honden. Bladz. 158.En vocht met de honden. Bladz.158.HOOFDSTUK X.DE GENEESKUNDIGEN.

En vocht met de honden. Bladz. 158.En vocht met de honden. Bladz.158.

En vocht met de honden. Bladz.158.

Het leven van een geneesheer is vaak een martelaarschap, in zoover het arm is aan datgene, wat de menschen genot noemen, en rijk aan moeite, zorg en gevaar. Wie telt de offers die door geneeskundigen zijn gebracht? Wie telt ze, die zelven als offers zijn gevallen onder vermoeienis, waken en besmetting, met hun leven menschenlevens reddend? Een gansch leger staat op van helden, die in eenvoud hun moeielijke taak hebben volbracht, den dood onder de oogen hebben gezien, en die samen getuigen ten gunste van het menschenhart en van den onuitputtelijken schat van menschelijkheid, die in onzen boezem is weggelegd.Maar niet alleen de uitoefening der geneeskunst, ook de studie zelve heeft hare martelaars; martelaars als Bichat, die den 8stenJuli 1802 op de snijkamer van een gasthuis bezig met proeven te nemen omtrent de ontbinding van de huid en iets opmerkende dat zijn aandacht trekt, trouw blijft voortwerken te midden van de verpestende lucht, terwijl zijne discipelen één voor één ontvluchten. Hij werd echter, toen hij zijn werk gedaan had door een bezwijming overvallen, en boette zijn onderzoek en kocht de waarheid met zijn leven.Vesalius, die de vader mag genoemd worden der ontleedkunde, bestudeerde het menschelijk lichaam op een wijze, waarvan thans de meeste studenten, hoe gehard ook, zouden walgen. In zijn tijd verbood het godsdienstig vooroordeel lijken te openen. Maar Vesalius, een achttienjarig jongeling, van liefde voor de wetenschap brandend, deinsde voor niets terug, om zich het zoo begeerde cadaver te verschaffen. Hij toog gansch alleen, in het holle van den nacht, naar het galgenveld heen en vocht met de honden om zijn half verteerde prooi.Vesalius behoorde tot de groote geneesheeren van zijn eeuw en was langen tijd de eerste heelmeester in de legers van Karel den Vijfde. Na diens afstand volgde hij Filips II naar Spanje, en volgens sommige schrijvers werd hij door de Inquisitie ter dood veroordeeld. De koning zou hem gratie hebben verleend en zijn straf hebben veranderd in een boetedoening, en wel in een gedwongen bedevaart naar het Heilige Land. Hoe het zij, hij is te Cyprus en Jeruzalem geweest en, op zijn terugtocht, ergens op een eiland gestrand en van ziekte en ellende omgekomen.Minder ongunstig voorzeker waren de omstandigheden, onder welke onze landgenoot Jan Swammerdam zich bevond. Toch behoort ook hij tot het groote leger dergenen, die voor de wetenschap hebben geleefd en voor haar alleen, en wier toewijding door den tijdgenoot maar al te weinig erkend is geworden. Jan Swammerdam werd den 12denFebruari 1637 te Amsterdam geboren. Hij studeerde te Leiden in de medicijnen, maar wijdde zich niet aan de praktijk. Hoewel hij een geacht geneesheer had kunnen zijn en roem en voordeel verkregen zou hebben, gaf hij zich geheel aan de studie der anatomie over. Hij heeft op dit gebied zich een waar vernuft betoond. Als knaap en jongen zwervende door het vrije veld, of snuffelende in het rijk voorziene natuurkundige kabinet zijns vaders, had hij reeds vroeg met de wonderen der natuur kennis gemaakt. Hij schikte en werkte daarin naar hartelust, en later onderscheidde hij zich door zijn onvermoeide pogingen om achter de geheimen van het dierlijk leven te komen. Zelfstandige studie en ernstig onderzoek gingen daarbij boven de bespiegelingen der studeerkamer. Nauwkeurig tot in het minste, onvermoeid, bedeeld met een handigheid en een gezichtsvermogen, die hem in staat stelden de fijnste voorwerpen en werktuigen te hanteeren, geduldig, doorzettend, heeft hij op het gebied van de ontleedkunde ware veroveringen gemaakt, en vooral de leer der verrichtingen van het levende lichaam is door hem op zoodanige wijze behandeld, dat men telkens meent een onderzoek uit onze dagen, geen arbeid van 1767 voor zich te hebben. Over de ademhaling en de beweging der spieren heeft hij meesterstukken van geleerdheid en waarheid geleverd. Verscheiden vragen op het gebied der physiologie heeft hij beantwoord op eenwijze, die door de hedendaagsche wetenschap slechts bevestigd wordt. Zijn hoofdstudie bestond in een onderzoek naar het leven der lagere diersoorten. Hij schreef hierover eenAlgemeene verhandeling van bloedelooze diertjes(1669), bracht een ware hervorming in de tot dusver gevolgde methode, en de zoogenaamde leer dermetamorphosewerd vervangen door die eener voortgaandeontwikkelingin de kleine maar rijke wereld der insecten. De groote Boerhave heeft de wonderen van dit genie, een veertigtal jaren nadat het van de aarde was heengegaan, aan het licht gebracht. Hij heeft Swammerdam’s werken onder den titel »Bijbel der natuur” openbaar gemaakt, en sedert is hij beroemd geworden. Een Swammerdam-medaille, door het Genootschap tot bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde uitgeloofd, loont om de tien jaren den gelukkigen en verdienstelijken geleerde, die in dat tijdsverloop het belangrijkst onderzoek heeft volbracht op het gebied der door Swammerdam beoefende vakken. In de oude kerk der Waalsche gemeente Amsterdam is in 1880 een gedenkteeken te zijner eere onthuld. Het huis van Swammerdam op de Oude Schans aldaar is mede met een gedenksteen geteekend en zijn naam de wereld door bekend. Maar persoonlijk heeft hij minder eer genoten dan thans zijn nagedachtenis geniet. Tegengewerkt door zijne bloedverwanten, miskend door degenen, die liever gezien hadden dat hij geld verdiende, geteisterd door de koorts, ging hij niettemin voort ieder vrij uur aan zijne onderzoekingen te besteden. Geen leerstoel werd hem aangeboden. Soms leed hij honger en gebrek. Geen drom van vereerders omgaf hem. Geen levensgezellin veraangenaamde zijn loopbaan of troostte hem bij zijne smarten. Alleen en verlaten ging hij zijn weg. Zijn kostbaar en dierbaar kabinet van natuurlijke geschiedenis moest hij, door den nood gedrongen, verkoopen, maar hij kon geen kooper vinden en toen hij er eindelijk een vond, maakte deze ’t hem onmogelijk den koop te sluiten, want de voorwaarde luidde, dat hij niet alleen van zijn kabinet, maar ook van zijn geloof afstand zou doen en Roomsch worden. Eindelijk moest hij om huisvesting bedelen bij een zijner vrienden; maar deze »sloeg hem onverwacht platweg af”. Tot zwaarmoedigheid vervallen, heeft hij geleden aan de kwaal van Pascal. Ook hij heeft het tweede deel van zijn leven doorgebracht in de sfeer van een wereldverachtend mysticisme. De kiem daarvan lag in hem. Hij had een ontvankelijk en vroom gemoed. Hij roemde gaarne bij zijn natuuronderzoekingen den Grooten Maker aller dingen. Maar wat bij een gelukkig leven, wat vooral bij minder overspanning gezonde vroomheid ware gebleven en al meer en meer geworden, werd nu een ziekelijk dwepen, waarbij hij al zijne vroegere onderzoekingen uit den booze achtte. Zijn gevoelig gestel was niet bestand tegen den arbeid, dien hij van zich zelven eischte. Het leed onder kommer, armoede, godsdienstigen waanzin, en zoo stierfhij, een martelaar die misschien meer leed dan menig Heilige, en bij zijn leven verlangend uitzag naar het einde. »Het lijden”, zoo zeide hij, »gaat voor het verblijden en de dood is de poort des levens.”Harvey, de groote Harvey, aan wien de wetenschap de kennis dankt van den omloop van het bloed, stond bloot aan den spot en den tegenstand zijner tijdgenooten—het deugdelijkst bewijs dat hij een genie was. Toen hij zijne stellingen omtrent den omloop van het bloed openbaar maakte, mocht hij zich op tallooze proefnemingen beroepen, mocht hij de natuur en de feiten zelven als getuigen aanhalen—te vergeefs: men wilde er niet van hooren. Deze nieuwe theorie was immers in strijd met de kennis, die men op alle scholen had opgedaan, en de beroemde Guy-Patin, deken van de medische faculteit van Parijs, trof uit de hoogte, die hij in de wereld der geneeskunde bereikt had, als een andere Jupiter, den armen ontdekker met de bliksemschichten van zijn spotternij. Molière heeft den Engelschen geleerde gewroken. Dezen Guy-Patin en zijn school heeft de onsterfelijke blijspeldichter en wijsgeer op het oog in zijn »Malade imaginaire”.—»Wat mij in hem bevalt,” zegt Diafoirus van zijn zoon Thomas, »en wat hij trouw van mij navolgt, is dit, dat hij zich blindelings hecht aan het oordeel onzer oude meesters, en dat hij nooit iets heeft willen verstaan of ook maar willen hooren van de redeneeringen, de proefnemingen en ontdekkingen onzer eeuw, ten opzichte van den omloop van het bloed en zaken van dergelijk allooi.”Diafoirus roept zelfs uit: »Ik heb tegen de mannen van den »Omloop” een stelling verdedigd, die ik met Mijnheers goedvinden aan Mejuffrouw waag aan te bieden als een huldeblijk, dat ik haar schuldig ben.”Vol gevaren was het leven en treurig was het uiteinde van Sir John Dombey. Deze vermaarde geneesheer en kruidkundige werd den 20stenFebruari 1742 te Macon geboren. Zijne ouders gaven hem een zeer gebrekkige opvoeding, ja, deden hem allerlei onaangename bejegening aan. De jeugdige Dombey nam de vlucht en begaf zich naar Montpellier, waar hij door een zijner familiebetrekkingen, den beroemden reiziger Commerson, werd opgenomen. Hij beoefende de botanie en de geneeskunst en verkreeg den graad van doctor, in het jaar 1768. Turgot benoemde hem tot botanicus van denJardin du Roien droeg hem de taak op, de Spaansche bezittingen van Amerika te doorreizen, ten einde daar een onderzoek in te stellen naar zoodanige nuttige planten, als men in Frankrijk zou kunnen overbrengen. Dombey scheepte zich te Cadix in op den 20stenOctober 1777; hij werd vergezeld van Ruiz en Pavon, twee spaansche kruidkundigen. Te Callao aangekomen begon Dombey in Peru te herboriseeren en bracht een aantal bijzonderheden aan het licht omtrent de kina. Hij verzond de uitkomsten van zijnonderzoek naar Frankrijk, maar het schip werd door de Engelschen genomen (1780) en zijnebotanischeschatten werden hier en ginds verspreid. Ondertusschen werd de ongelukkige botanicus door het Spaansche gouvernement van al zijne teekeningen beroofd, onder voorwendsel dat zij door Spanjaarden vervaardigd waren.Dombey doorreisde vervolgens Chili, vertoefde op Conception, terwijl daar juist een besmettelijke ziekte woedde, en besteedde zoowel zijn tijd als zijn kunde aan het behandelen en verplegen van de ongelukkige slachtoffers. Toen hij te Cadix terugkwam zag hij, tot zijn belooning, al zijn koffers verbeurd verklaard ten profijte van den koning van Spanje. Wel viel hem te Parijs een beter lot te beurt en werd hij door Buffon vriendelijk ontvangen; maar hij wees alle eereposten af en trok zich ergens in Dauphiné terug. Toen hij echter in 1793 met een zending naar de Vereenigde Staten belast werd, maakte hij geen bezwaar. Hij ging er heen en zou er zeker op het gebied der botanie nieuwe lauweren hebben geplukt, zoo hij niet door zeeroovers besprongen, te Mont Serrat gevangen ware gezet en daar van kommer en ellende omgekomen.Op een andere wijze werd Horatius Wells het offer zijner wetenschappelijke onderzoekingen. Wells was in 1844 tandmeester te Hartfort in Connecticut. Hij had van de wonderbare proeven gehoord, die Davy had genomen met het protoxyd van stikstof, de zoogenaamde dronkenmakende stikstof, welke, ingeademd, een pijnstillend middel bleek te zijn. Hij ademde zelf het nieuwe middel in en liet zich, zonder eenige pijn te gevoelen, een tand uittrekken. Vervolgens paste hij dit middel op eenige van zijne patiënten toe, die niet weinig verwonderd en niet weinig ingenomen waren met zijn eigenaardige tooverkracht. Wells maakte ook van het zwavel-aether gebruik, maar hij hield zich bij voorkeur aan het eerstgenoemde middel.Wells begaf zich naar Boston, om de medische faculteit met deze nieuwe feiten bekend te maken. Daar ontmoette hij een van zijne vroegere collega’s, Morton en den geneesheer Jackson, aan wie hij een volledig verslag deed van zijne proefnemingen en de uitkomsten, die hij verkregen had. Hij werd uitgenoodigd, in het openbaar de proef te leveren van zijn kunst, maar waarschijnlijk had hij zijn middel niet goed bereid, althans de patiënt, wien voor aller oog een tand moest getrokken worden, bleek niet gevoelloos te wezen en gaf dit, op niet onduidelijke wijze, door een pijnlijken kreet te kennen. Toen gaf hij zijn tandmeesterschap op. Noch te Londen, noch te Parijs waar hij zijne rechten wilde doen gelden, vond hij erkenning, zoodat hij ten prooi aan ellende en aan ontmoediging, naar de Vereenigde Staten terugkeerde. Op een dag vond men hem met geopende aderen in zijn bad met een flesch aether in de hand. Dit middel, dat zoo menigeen tot een hulp en een verlichtingis geweest en hem roem en geluk had moeten brengen, baatte hem alleen om, gevoelloos en zacht, van het leven te scheiden. Treurige verwarring des geestes! Treurig gevolg ook van onverdiende miskenning.Morton en Jackson, doorWellsingelicht, deden ondertusschen de wereld versteld staan van de wonderen, die zij met den aether volbrachten. Zij waren het, die van hetInstitut de Franceden prijs Montyon ontvingen, door Wells verdiend.

Maar niet alleen de uitoefening der geneeskunst, ook de studie zelve heeft hare martelaars; martelaars als Bichat, die den 8stenJuli 1802 op de snijkamer van een gasthuis bezig met proeven te nemen omtrent de ontbinding van de huid en iets opmerkende dat zijn aandacht trekt, trouw blijft voortwerken te midden van de verpestende lucht, terwijl zijne discipelen één voor één ontvluchten. Hij werd echter, toen hij zijn werk gedaan had door een bezwijming overvallen, en boette zijn onderzoek en kocht de waarheid met zijn leven.

Vesalius, die de vader mag genoemd worden der ontleedkunde, bestudeerde het menschelijk lichaam op een wijze, waarvan thans de meeste studenten, hoe gehard ook, zouden walgen. In zijn tijd verbood het godsdienstig vooroordeel lijken te openen. Maar Vesalius, een achttienjarig jongeling, van liefde voor de wetenschap brandend, deinsde voor niets terug, om zich het zoo begeerde cadaver te verschaffen. Hij toog gansch alleen, in het holle van den nacht, naar het galgenveld heen en vocht met de honden om zijn half verteerde prooi.

Vesalius behoorde tot de groote geneesheeren van zijn eeuw en was langen tijd de eerste heelmeester in de legers van Karel den Vijfde. Na diens afstand volgde hij Filips II naar Spanje, en volgens sommige schrijvers werd hij door de Inquisitie ter dood veroordeeld. De koning zou hem gratie hebben verleend en zijn straf hebben veranderd in een boetedoening, en wel in een gedwongen bedevaart naar het Heilige Land. Hoe het zij, hij is te Cyprus en Jeruzalem geweest en, op zijn terugtocht, ergens op een eiland gestrand en van ziekte en ellende omgekomen.

Minder ongunstig voorzeker waren de omstandigheden, onder welke onze landgenoot Jan Swammerdam zich bevond. Toch behoort ook hij tot het groote leger dergenen, die voor de wetenschap hebben geleefd en voor haar alleen, en wier toewijding door den tijdgenoot maar al te weinig erkend is geworden. Jan Swammerdam werd den 12denFebruari 1637 te Amsterdam geboren. Hij studeerde te Leiden in de medicijnen, maar wijdde zich niet aan de praktijk. Hoewel hij een geacht geneesheer had kunnen zijn en roem en voordeel verkregen zou hebben, gaf hij zich geheel aan de studie der anatomie over. Hij heeft op dit gebied zich een waar vernuft betoond. Als knaap en jongen zwervende door het vrije veld, of snuffelende in het rijk voorziene natuurkundige kabinet zijns vaders, had hij reeds vroeg met de wonderen der natuur kennis gemaakt. Hij schikte en werkte daarin naar hartelust, en later onderscheidde hij zich door zijn onvermoeide pogingen om achter de geheimen van het dierlijk leven te komen. Zelfstandige studie en ernstig onderzoek gingen daarbij boven de bespiegelingen der studeerkamer. Nauwkeurig tot in het minste, onvermoeid, bedeeld met een handigheid en een gezichtsvermogen, die hem in staat stelden de fijnste voorwerpen en werktuigen te hanteeren, geduldig, doorzettend, heeft hij op het gebied van de ontleedkunde ware veroveringen gemaakt, en vooral de leer der verrichtingen van het levende lichaam is door hem op zoodanige wijze behandeld, dat men telkens meent een onderzoek uit onze dagen, geen arbeid van 1767 voor zich te hebben. Over de ademhaling en de beweging der spieren heeft hij meesterstukken van geleerdheid en waarheid geleverd. Verscheiden vragen op het gebied der physiologie heeft hij beantwoord op eenwijze, die door de hedendaagsche wetenschap slechts bevestigd wordt. Zijn hoofdstudie bestond in een onderzoek naar het leven der lagere diersoorten. Hij schreef hierover eenAlgemeene verhandeling van bloedelooze diertjes(1669), bracht een ware hervorming in de tot dusver gevolgde methode, en de zoogenaamde leer dermetamorphosewerd vervangen door die eener voortgaandeontwikkelingin de kleine maar rijke wereld der insecten. De groote Boerhave heeft de wonderen van dit genie, een veertigtal jaren nadat het van de aarde was heengegaan, aan het licht gebracht. Hij heeft Swammerdam’s werken onder den titel »Bijbel der natuur” openbaar gemaakt, en sedert is hij beroemd geworden. Een Swammerdam-medaille, door het Genootschap tot bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde uitgeloofd, loont om de tien jaren den gelukkigen en verdienstelijken geleerde, die in dat tijdsverloop het belangrijkst onderzoek heeft volbracht op het gebied der door Swammerdam beoefende vakken. In de oude kerk der Waalsche gemeente Amsterdam is in 1880 een gedenkteeken te zijner eere onthuld. Het huis van Swammerdam op de Oude Schans aldaar is mede met een gedenksteen geteekend en zijn naam de wereld door bekend. Maar persoonlijk heeft hij minder eer genoten dan thans zijn nagedachtenis geniet. Tegengewerkt door zijne bloedverwanten, miskend door degenen, die liever gezien hadden dat hij geld verdiende, geteisterd door de koorts, ging hij niettemin voort ieder vrij uur aan zijne onderzoekingen te besteden. Geen leerstoel werd hem aangeboden. Soms leed hij honger en gebrek. Geen drom van vereerders omgaf hem. Geen levensgezellin veraangenaamde zijn loopbaan of troostte hem bij zijne smarten. Alleen en verlaten ging hij zijn weg. Zijn kostbaar en dierbaar kabinet van natuurlijke geschiedenis moest hij, door den nood gedrongen, verkoopen, maar hij kon geen kooper vinden en toen hij er eindelijk een vond, maakte deze ’t hem onmogelijk den koop te sluiten, want de voorwaarde luidde, dat hij niet alleen van zijn kabinet, maar ook van zijn geloof afstand zou doen en Roomsch worden. Eindelijk moest hij om huisvesting bedelen bij een zijner vrienden; maar deze »sloeg hem onverwacht platweg af”. Tot zwaarmoedigheid vervallen, heeft hij geleden aan de kwaal van Pascal. Ook hij heeft het tweede deel van zijn leven doorgebracht in de sfeer van een wereldverachtend mysticisme. De kiem daarvan lag in hem. Hij had een ontvankelijk en vroom gemoed. Hij roemde gaarne bij zijn natuuronderzoekingen den Grooten Maker aller dingen. Maar wat bij een gelukkig leven, wat vooral bij minder overspanning gezonde vroomheid ware gebleven en al meer en meer geworden, werd nu een ziekelijk dwepen, waarbij hij al zijne vroegere onderzoekingen uit den booze achtte. Zijn gevoelig gestel was niet bestand tegen den arbeid, dien hij van zich zelven eischte. Het leed onder kommer, armoede, godsdienstigen waanzin, en zoo stierfhij, een martelaar die misschien meer leed dan menig Heilige, en bij zijn leven verlangend uitzag naar het einde. »Het lijden”, zoo zeide hij, »gaat voor het verblijden en de dood is de poort des levens.”

Harvey, de groote Harvey, aan wien de wetenschap de kennis dankt van den omloop van het bloed, stond bloot aan den spot en den tegenstand zijner tijdgenooten—het deugdelijkst bewijs dat hij een genie was. Toen hij zijne stellingen omtrent den omloop van het bloed openbaar maakte, mocht hij zich op tallooze proefnemingen beroepen, mocht hij de natuur en de feiten zelven als getuigen aanhalen—te vergeefs: men wilde er niet van hooren. Deze nieuwe theorie was immers in strijd met de kennis, die men op alle scholen had opgedaan, en de beroemde Guy-Patin, deken van de medische faculteit van Parijs, trof uit de hoogte, die hij in de wereld der geneeskunde bereikt had, als een andere Jupiter, den armen ontdekker met de bliksemschichten van zijn spotternij. Molière heeft den Engelschen geleerde gewroken. Dezen Guy-Patin en zijn school heeft de onsterfelijke blijspeldichter en wijsgeer op het oog in zijn »Malade imaginaire”.—»Wat mij in hem bevalt,” zegt Diafoirus van zijn zoon Thomas, »en wat hij trouw van mij navolgt, is dit, dat hij zich blindelings hecht aan het oordeel onzer oude meesters, en dat hij nooit iets heeft willen verstaan of ook maar willen hooren van de redeneeringen, de proefnemingen en ontdekkingen onzer eeuw, ten opzichte van den omloop van het bloed en zaken van dergelijk allooi.”Diafoirus roept zelfs uit: »Ik heb tegen de mannen van den »Omloop” een stelling verdedigd, die ik met Mijnheers goedvinden aan Mejuffrouw waag aan te bieden als een huldeblijk, dat ik haar schuldig ben.”

Vol gevaren was het leven en treurig was het uiteinde van Sir John Dombey. Deze vermaarde geneesheer en kruidkundige werd den 20stenFebruari 1742 te Macon geboren. Zijne ouders gaven hem een zeer gebrekkige opvoeding, ja, deden hem allerlei onaangename bejegening aan. De jeugdige Dombey nam de vlucht en begaf zich naar Montpellier, waar hij door een zijner familiebetrekkingen, den beroemden reiziger Commerson, werd opgenomen. Hij beoefende de botanie en de geneeskunst en verkreeg den graad van doctor, in het jaar 1768. Turgot benoemde hem tot botanicus van denJardin du Roien droeg hem de taak op, de Spaansche bezittingen van Amerika te doorreizen, ten einde daar een onderzoek in te stellen naar zoodanige nuttige planten, als men in Frankrijk zou kunnen overbrengen. Dombey scheepte zich te Cadix in op den 20stenOctober 1777; hij werd vergezeld van Ruiz en Pavon, twee spaansche kruidkundigen. Te Callao aangekomen begon Dombey in Peru te herboriseeren en bracht een aantal bijzonderheden aan het licht omtrent de kina. Hij verzond de uitkomsten van zijnonderzoek naar Frankrijk, maar het schip werd door de Engelschen genomen (1780) en zijnebotanischeschatten werden hier en ginds verspreid. Ondertusschen werd de ongelukkige botanicus door het Spaansche gouvernement van al zijne teekeningen beroofd, onder voorwendsel dat zij door Spanjaarden vervaardigd waren.

Dombey doorreisde vervolgens Chili, vertoefde op Conception, terwijl daar juist een besmettelijke ziekte woedde, en besteedde zoowel zijn tijd als zijn kunde aan het behandelen en verplegen van de ongelukkige slachtoffers. Toen hij te Cadix terugkwam zag hij, tot zijn belooning, al zijn koffers verbeurd verklaard ten profijte van den koning van Spanje. Wel viel hem te Parijs een beter lot te beurt en werd hij door Buffon vriendelijk ontvangen; maar hij wees alle eereposten af en trok zich ergens in Dauphiné terug. Toen hij echter in 1793 met een zending naar de Vereenigde Staten belast werd, maakte hij geen bezwaar. Hij ging er heen en zou er zeker op het gebied der botanie nieuwe lauweren hebben geplukt, zoo hij niet door zeeroovers besprongen, te Mont Serrat gevangen ware gezet en daar van kommer en ellende omgekomen.

Op een andere wijze werd Horatius Wells het offer zijner wetenschappelijke onderzoekingen. Wells was in 1844 tandmeester te Hartfort in Connecticut. Hij had van de wonderbare proeven gehoord, die Davy had genomen met het protoxyd van stikstof, de zoogenaamde dronkenmakende stikstof, welke, ingeademd, een pijnstillend middel bleek te zijn. Hij ademde zelf het nieuwe middel in en liet zich, zonder eenige pijn te gevoelen, een tand uittrekken. Vervolgens paste hij dit middel op eenige van zijne patiënten toe, die niet weinig verwonderd en niet weinig ingenomen waren met zijn eigenaardige tooverkracht. Wells maakte ook van het zwavel-aether gebruik, maar hij hield zich bij voorkeur aan het eerstgenoemde middel.

Wells begaf zich naar Boston, om de medische faculteit met deze nieuwe feiten bekend te maken. Daar ontmoette hij een van zijne vroegere collega’s, Morton en den geneesheer Jackson, aan wie hij een volledig verslag deed van zijne proefnemingen en de uitkomsten, die hij verkregen had. Hij werd uitgenoodigd, in het openbaar de proef te leveren van zijn kunst, maar waarschijnlijk had hij zijn middel niet goed bereid, althans de patiënt, wien voor aller oog een tand moest getrokken worden, bleek niet gevoelloos te wezen en gaf dit, op niet onduidelijke wijze, door een pijnlijken kreet te kennen. Toen gaf hij zijn tandmeesterschap op. Noch te Londen, noch te Parijs waar hij zijne rechten wilde doen gelden, vond hij erkenning, zoodat hij ten prooi aan ellende en aan ontmoediging, naar de Vereenigde Staten terugkeerde. Op een dag vond men hem met geopende aderen in zijn bad met een flesch aether in de hand. Dit middel, dat zoo menigeen tot een hulp en een verlichtingis geweest en hem roem en geluk had moeten brengen, baatte hem alleen om, gevoelloos en zacht, van het leven te scheiden. Treurige verwarring des geestes! Treurig gevolg ook van onverdiende miskenning.

Morton en Jackson, doorWellsingelicht, deden ondertusschen de wereld versteld staan van de wonderen, die zij met den aether volbrachten. Zij waren het, die van hetInstitut de Franceden prijs Montyon ontvingen, door Wells verdiend.

Back to Index Next