Hoofdstuk I.

Hoofdstuk I.Een vriend van mij, een kunstschilder, had Racier als model genomen, vooral om z’n merkwaardigen dweperskop. Een mager-verhongerde zwerver; dreigend lang in z’n op den draad verschooierde pool, die ’m over de voeten sleepte. Maar toch droeg hij dien armzaligen dallesdekker met Don Quichottige statie. Daarboven hield hij het hoofd altijd even achterover in den nek, keek je zoo uitdagend van onderop aan, en wonderlijk uit de hoogte. Een trotsche, fanatiek hatende martelaarsfacie, ziekelijk wit in de rosse harigheid die tot een puntbaard verliep, en onder iedere emotie gloeiërig blozend. Dan was ’t of hij koorts had; z’n lichtbruine oogen vonkelden in de innig zwakke donkere rimpeltjes-randen. Geagiteerd frunnikten z’n fijne handen de snorre-punten omhoog, met bevende vingers ... Maar meteen liet hij zich in den leunstoel wat dieper teruggaan; een stille glimlach berustigde zijn gezicht, en dan zag hij je goedig aan, alsof die wereldsche zaken toch eigenlijk te onbeduidend waren, om je druk over te maken.„Nog drie jaar de bajes in ... en ’t is met mijn ommers gedaan. Het ’t grootkappetaal weer z’n zin ... Als die poot nou maar niet zoo schrikkelijk zeer deed.”Daar sukkelde hij nu al mee, zoolang ie uit de gevangenis ontslagen was. Dien eersten dag had de drukte op straat ’m duizelig gemaakt. ’t Geschreeuw van den sleeper had ie niet gehoord, en het wiel was ’m over z’n wreef gegaan. ’t Wou niet genezen. En dokters vertrouwde hij niet: waren allegaar in dienst van den rijkdom. Kon ie geen dankie tegen spelen. Maar vóór hij naar ’t atelier ging om te poseeren, strompelde hij, dreigend lang in z’n slepende zwerversjas, de Maas langs,naar een plek waar nog geen kaaimuur was, en hield daar z’n verbrijzelden voet in ’t water van de rivier, dat bij vloed immers een magische geneeskracht moet hebben. De heele seance door lag die wonde extremiteit bloot op z’n andere knie gekruist, streelde hij er troetelend langs, tot de twee uur weer om waren. Dan wond hij er de gore lappen zorgzaam om, bond de slof er onder, en rechtop meesleepend z’n leed als een martelaar, schreed hij terug naar de slaapstee, waar hij met spottenden eerbied „Generaal” werd genoemd.—„Zijne Excellentie de Generaal”—zoo presenteerde hij bij voorkeur zich zelf met een even ironischen ernst; wat zielig geworden herinnering aan zijn groote dagen!„Racier is wel de wonderlijkste kerel, dien ’k ooit als model heb gehad: een prinselijk fantast, kinderlijk dweper, soms zoo zacht als een lammetje in de Mei en dan weer ineens met bevliegingen van anarchistische bommengooierij. Hij is me nu onder ’t werken door z’n leven aan ’t vertellen. Da’s één eindelooze reeks van de zonderlingste oplichterijen met telkens langere pauzes in de gevangenis. En ’t komt allemaal uit een soort hoogmoedswaan voort. Want ik zie er volkomen een modernen Don Quichot in ... Je moet eens komen luisteren. Hij beweert Franschman, gevluchte Communard te wezen. Dat hij zelf de lont in het kruit heeft gestoken! Enfin, loop eens aan.”Toen op dien morgen ben ik er op ’t atelier bij komen zitten. De schilder stond aan z’n ezel te schetsen; in een luien stoel zat de schooier voornaam achterover geleund, den misvormden bloederigen voet op z’n schoot, ’t fanatieke gezicht sterk belicht onderuit, dat ’t wel treffend klassiek aandeed, als een apostel op een of andere primitieve schilderij.Hij was zóó in de herinnering aan z’n eerste oplichters-„rol” verdiept, dat hij mij niet merkte en voortredeneerde:„Zie je, toe was ’k dus ontslage as misdadiger van ’t miletairisme; maar er kleefde nog geen vlekkie op me naam as burger: wat ’t miletaire betreft gaat ommers ’t ceviele niet an ... Maar nou komt me eerste misdaad; wel zoo groot niet ... toch is tie mooi. En er komt van ’t kappitalisme in te pas—snap je?—da’s juist ’t mooie. Van de ouderdom af van 17 jare ben ik altijd de grooste tegestander van ’t kappitaal geweest ... Da’s me zenuwe ... Me moederskwaal. Heb je niet opgemerkt, da’k altijd na die deur kijkt? Nou heb ’k momenteel toch niks op me gewete ... anders liep ’k niet op straat, hè? Maar die omstandighede komme erbij, dan weet je niet waar je heen mot en je ziet dat rijke tuig éte ...„Was dàt niet ’t geval, dan was ik tot hede toe altijd nog fatsoendelijk man, en door me capaciteite—’k spreek àlle tale,—nou al lang gepensionneerd eerste-luitenant. Want, zie je, a’k honger heb, kruip ik in die krotjes op de Schiedamschedijk, waar die vreemde zeelui komme; ’k bied ze me potlooje an, me kenijntjes, en spreek ze in d’r moers taal toe. Dat trekt, en dat geeft. Of ’k krijg altemet ’s ’n toeval op de stoep van ’n rijk restaurant—Overiges zet ’k ’t menschdom heelegaar an kant, as atheïst zijnde ... tot in me niere. Dar! ’k Was nog geen twintig jaar oud, da’k tege mijn pa zei: Mon père, le temps viendra, dat ’t kappitaal de riksdaalders met schoppe uit raam smijt, maar dan zal ’t te laat zijn. Trop tard ...„Jawel, ’t kappitaal wil je je ooge verblinde. As ’k een paar millioen rijk ben, ken ’k op mijn jare nog wel ’n beeldschoone, piepjonge dame krijge, waar niks op valtte zegge ... Nou tràppe ze me d’r uit ... Begrijp je me ook?—Op mijn jare, trouwens ... ’k heb ’t mooiste genote, ’t fijnste, van alle naties gehad, en nou zeg ’k met de apostel Paulus: de geest is nog wel gewillig maar ’t vleesch is te zwak ...„As je je knieë wou buige, liep je in ’t zwarte lake ... Maar dat vervloek ik ... Was ’k ’n hond—ja dan, dan vrat ik meschien op wat ’k al an atheïsme uit heb gespoge. Nou blijf ’k zoo, to’k kapot ga: de natuur in; niks as natuur.—As je mijn maar begrijpt ...„Dáár krijg je me misdaad, me eerste slag ... al ben ’k ook zoo slecht niet ...”Toen zweeg hij even. En je hoorde enkel in ’t stille schildersatelier ’t broze schrappen van ’t houtskool.Dan stak hij koesterend z’n magere handen naar den haard uit:„’k Mag dat piepe van die kokies zoo graag hoore! ’n Ope vuur is ’t mooiste voor iemand die liefelijk denkt ... Bij de rijkdom hebbe ze d’r van die blokkies hout op; dan gane de gedachte nog zachter ... Wat ’n weer is ’t buite ... ’k Mot er tòch door ... Affijn ... Luister je wel?—Dan is ’t goed. Kan ’k beginne:„As ’k zoozoowat beraam van ’n plan, dan is ’s-Gravenhage me hoofdzetel. Koninklijke residentie ... snij je me hart ope, vin je één bonk oranje. Met respect ... Maar waaròm De Haag me hoofdzetel is, dat legt in me ziel begrave. Hoort nooit niemand. Gaat mee in me graf.„Nou. Met me uitgangskast van ƒ 180 uit de bajes had ik niet genoeg om de rol te spele, die ik in ’t detentiehuis in me hoofd had gesteld. Daarom nam ik me toevlucht tot mama. Ik vroeg die edelvrouwe of ze mijn de som van duzend gulde op wou sture. Maar deze edele moeder wist welk vleesch ze in de kuip had, en daarom—schreef ze mijn—mot gij u tevrede stelle met honderd gulde, geliefde zoon. ’t Had natuurlijk ten doel om baron van ..... in De Haag te late springe, want die z’n zoon wou ik same met mijn an lager wal hale ... As je nou dus maar voelt dat ’k àl wat ik ondergaan, te danke heb an me ideeë, om rede ondergeteekende ’n atheïst is, da’ wil zegge: ’n natuurkind. Vergeet ’t nooit asjeblieft.„Voor die f 280 heb ik me toe’ late make een blauw kamgare pak, jaquet-kostuum Engelsche koningssnit; een paar kaplaarzen met vergulde sporen, een fantasie-hoed style Louis XV, en een groote lange ulster, „coat”, zegge de Engelsche tailleurs.—Van de mode weet ik àlles!—Daarbij in stijl een fantasie-ketting, een fantasie-ring en een zilvere remontoir-horloge. Zoo was me kostuum—èn een fantasie-lorgnet; gesiseleerd goud netuurlijk. Dat heele zakie kostte me over de ƒ120 ... ’t ware verlakte chevreau laarze, style moderne ...„Toe huurde ’k me een paard en ging zoo rije in ’t Haagsche bosch om ’t groote kappitaal na te doen. Maar dit kon ook geen stand houwe. Want waar afgaat en niet bijkomt, dat mindert ... sterk.„Ik was gedurende me eerste misstap gelogeerd in ’t Wape van ’Oorn ... da’s weer ’n hache, die ik niet uit kan spreke, door me Fransche afkomst, merk je wel? En ’k heb dat leve slechs zeve dage volgehouwe, alhoewel ’t ondergeteekende zeer wel beviel, niet zoozeer om te geure, as om me misdadige plan ten uitvoer te brenge. Hetgeen helaas mislukt is, waar ik op hede toe geen spijt van heb ... want dan zat ik me hier nou niet bij jouw kacheltje te warme.„Maar toe’ ten ende raad zijnde, en geen geld meer hebbende, en op mijn logement, waar ik thuis was, op mijn gebied geen schuld kunnende make—die KoossieHarme, de bolleboffin, kende mijn wel, want al hoorde ze tot de classe ouvrière, toch het ze me wel op eige koste ’s nachs weg late brenge met rijtuig, as ze van de recherche na me kwamme vrage, die russe,... ja, zukke logemente moste d’r meer zijn ... Affijn: geen schuld willende make ...”„Zeg, Racier”—kwam even ’t hoofd van den schilder om den ezel—„je spreekt nou ineens net zoo plechtig als ’n feuilleton uit ’t Rotterdammertje!”„Ja, fullitons, die heb ik in alle tale geschreve ...”„O zoo, pardon dan, cher maître.”„A votre service.—Dus”—neeg de zwerver ernstig—„dus geen schuld willende make, en met het kostbare uniform, als bove omschreve, een nacht en twee dage onder de bloote hemel mottende bivakkeere, zonder ete of drinke, want vrage kan ondergeteekende niet ... Zie je, dan ging ’k meest uitruste op dat bankie op de Vijverberg, pal tegenover ’t kantoor van die bankier, omdat daar een boezemvrind van mijn directeur-général is, ’n ami intime, waar ’k in me jeugdnogmee gestudeerd heb. Maar hij laat me an me lot over, de stumper. Zoo is ’t kappitaal ...„Nou komme de tale; mot je je best doen ze zonder taalfoute te verstaan, anders schrijf ik ’t op logement liever voor je uit, met de traduction d’rnaast.„Dus geen raad meer wetende—nou komt de rol!—ging ik de Korte Vijverberg af, de Gevangepoort door—ja, ’t is een onthou!—zoo àl slenterende,—met de achtermiddag begrijp je?—en daar kwam ik door de Spuistraat. Zoowat ’t vierde of vijfde huis vóór je an ’t Spui bent, had je daar het hotel-restaurant Du Commerce—de baas leeft nou van z’n cente. Amen!„Nou komt die schets van mijn: Zag ’k daar al diegroote hoofde lekker ete en drinke. Ik liep er hongerig voorbij de glaze en zag dat. En ’k vroeg mezelvers af: da’s toch zoo goed voor mijn as voor ’t kappitaal? Goed, ik tree binnen, gaan an ’n tafeltje zitte, trek me ulster uit, en volges die etikette hang ’k ’m an de portemanteau, die achter dat tafeltje plaas heeft.—Ja, jij weet niet wat er onder de rijkdom bestaat. Maar ze hebbe d’r effetjes twaalf kelners, zwarte rok, witte das, gefriseerd, èn een opperhoofd, die persoonlijk heen en weer loopt om te kijke of de geachte cliënte elk op z’n beurt wordt bediend, zooas de etiquette dat vereischt.„Op de tafel staat een eletrieke bel. Daar druk je op dat knoppie, en de kelner numéro neuf kwam bij mijn, en miek zijn révérencie. Ik zeide tot hem in me moeders taal: „Garçon, hm, apportez moi la carte.”—Waarop hij de menu van den dag bij mijn op tafel lag. Ik bestelde toen van die menu een diner... complet, die bedraagt f 3.75.—Ja natuurlijk,’k had ommers tòch geen lood. En da’s me eerste stap geweest.—Nadat ik geconsumeerd had, schelde ik weer, waarop de kelner numéro neuf weer bij mijn kwam onder een révérencie, en ik hem in me moeders taal vroeg: „Apportez moi la carte des vins”. Waarop hij een kaart op de tafel lag met de noodige merke van de wijn, die aanwezig is in de kelders. Waarop ik uitkoos—alles in me moeders taal: „apportez moi une bouteille St. Julien ...”Da’s een fijn etiket, hoor; nou asseblieft; ’k wou ’k nou maar ’n glaassie had, dan verzette ’k me zinne nog ’s.„Volges de etiquette van de gevraagde wijn of flesch, wordt daar een borretje bij gebracht met de kwitantie. Die bediende loopt heen en weer. De minste beweging, dat hij ziet of merkt, dat je geld op dat borretje legt, neemt ie ’t weg met de kwitantie, en brengt de overschotvan ’t geld weer op z’n plaas an de tafel waar je zit.—Mot je allemaal die etiquette van wete, zooas ik.„Dan schuif je volgens die etiquette—angezien die bediende geen salaris hebbe—dat fooitje, dat je ’m heb toegedacht, vooruit ... Maar ik heb geen lood, geen rooje spie, en mot zien hoe ’k me eige daar uitzwem. Angezien de bediende heen en weer loopt, en er zoo machtig veel rijk volk bij zit, kan ’k niet séance tenant me rol vervulle, en vroeg ik de garçon, in me moeders taal, of ik hem eve privé alleenig mog spreke.„Toe ’k onder vier ooge met hem sprak, gaf ’k voor te zijn de burgemeester van Loosduine, en dat me paard stond Laan van Meerdervoort in de stalle van de heere X. ’s Morgens bij ’t ankleeje van mezelf—zoo miek ’k ’m wijs—èn ’t te paard stijge, had ik blijkbaar me portemenee vergete, of da’k die na alle waarschijnlijkheid door ’t rije in ’t Haagsche bosch wellicht had kènne verlieze. Maar angezien’t alles spiksplinternieuw was, wa’k an me donder had, gemaakt bij le tailleur le plus chic, daar de name van stonde vermeld achter op de lis, zei ik tot hem: „ik zal me pantalon uittrekke, binneste buite kere en u in bewaring geve, totda’k over ’n uur uit Loosduine te paard of in me eige equipage met twee zweetvosse terugkom”... alles in me moeders taal. „Wil u s’il vous plait zoolang voor één uur me voorspraak weze bij monsieur votre patron?”... Want ik mos die risterasie toch uit.—Waarop hij antwoordde: „mijnheer, dat is niet noodig, want u ken van mijn nog wel vijf en twintig pop d’r bij krijge.” Waarop ik antwoordde: „ik wil zoo, en ik gaan van mijn begrip nie af.” Waarop de bediende antwoordde—(Luister je nog?—Dan ’s ’t goed) antwoordde ...”„Waarop!”—viel de schilder ernstig in.„Waarop?”—begreep de vagebond niet—„wel op de privaat, netuurlijk; want ’k heb die knul meegenome. Waarop ik in die pletie ging, me kaplaarze uittrok en zoodoende me bovebroek... Zie je, me lange ulster ha’k óók an, anders ha’k door dat café niet terug kenne gaan, in me onderbroek... Waarop ik hem mijn broek in bewaring gaf en hij ’t heele bedrag betaalde: flesch wijn, veertien gulde, en 3.75 ’n diner... complet. Waarop ik ’m vroeg in me moeders taal: „avez vous les moyens pour me prêter quelquechose?” Waarop hij antwoordde: „meneer, al wou je vijf en twintig gulde hebbe.” Waarop ik antwoordde: „Donnez moi quarante sous”—da’s ’n gulde, maar wij spreke in sous—„’t is om me paard te hale en die knecht een fooitje te geve.” Waarop ik die gulde in me spoorzakkie steek. En ik ben natuurlijk an finance rijker, maar an kleedingstukke ben ’k smerig verminderd.„’k Gaan daar ’t hôtel uit, ongehinderd en wel, en volg de Spuistraat: zonder broek... Ja, ’t is wat! Maar die lange ulster hing mijn op me enkels en daar kwamme me kaplaarze uit. Dus ik denk: ’k loop in me onderbroek onder de mensche en ze ziene ’t niet, verblinde Christene as ze daar benne voor mijn: atheïst! Dan gaan ’k op de hoek ’t Maastrichsche bierhuis binne, en koop een kleintje klare van Ulskamp—die hache spreek ’k nooit uit als Franschman zijnde—om rede me diner te late zakke. Geef me gulde uit me spoorzakkie, en krijg nege dubbeltjes werom.„Da’s de eerste rol, me eerste misstap...”Glorieuselijk en volkomen in z’n spel draaide de vagebond z’n snorren op, met de andere hand aldoor aaiend over z’n zeeren voet; den verhongerden dwepers-kop rood aangegloeid, de oogen vervoerd.Hoofdstuk II.Den volgenden ochtend vertelde de zwerver weer verder. De schilder wilde hem ’t liefst zoo redeneerende hebben, om de geëxalteerde uitdrukking van z’n dwepersgezicht des te feller te treffen. Daarom liet hij ’m maar ongestoord in zijn fantasieën over ’t verledene gaan, al sloeg de burleske verbeelding ook gedurig met den pooveren sire op hol. Want juist om den waan van den armen bliksem was het den artiest immers te doen. Om dat prachtige air, dat prinselijk gebaar, dien hautainen glimlach, die zijn groteske invallen illustreerde. Dan kwam de lange, magere schooiersfiguur fier overeind, bleeke kop in den nek, vernietigend van dédain. Z’n verrafelde pool hing in flarden langs hem heen, maar hij werkte er soms mee als met een koningsmantel. Daaronder droeg hij nog altijd zijn verschoten gevangenis-boezeroen over z’n bloote baadje, en een schrikkelijk dievige pet stond met de breede klep dicht op z’n oogen.Op de andere knie lag weer de wond-gekneusde voet, dien hij zorgelijk streelde.Terwijl de schilder nog even z’n palet in orde bracht om ’t portret in kleuren op te gaan zetten, babbelde Racier maar wat huiselijkjes voor zich uit:„Zeg, kunstenaar ... hè je gezien? Me zeere voete brande al.”„Wàt?”„Ja; die ouwe schoene knelde me zoo, en toe jij d’r strakkies effe nie bij was, heb ’k ze op ’t haardje gesmete ... ’t Dee’ me goed, omdat ze me zooveel pijn gedaan hebbe ... èn ze benne van ’n domenee!... Mot je mijn standpunt as atheïst goed verstaan ...”„En waar loop je nou op?”„As we strak klaar zijn, krijg ’k ’n paar wije van jou ... halfslete kunstenaarsschoene. Kan ik hebbe ... Begrijp je me ook; of hè je geen menschekennis?... Mot je mijn hebbe; ik kijk ’n iedereen dwars door ze ziel ... Die geliefde van jou, of hoe ze hiet: je mevrouw ... uwes dame, die’s edel. Ik heb eerbied voor ’t zwakke geslacht, van die je in d’r kerakters kan leze ... En as ze soms ’s ’n kleintje moch krijge, en ’t is klierig ... ’t kon zijn hè?... dan is t’r geen goud zoo goed as stavezaad met jenever. ’k Mag leie dat je vrouwtje d’r trekke d’r speciaal in komme legge ... Daar neem ’k me petje voor af!„Maar zeg, ruik je nog niks?... Fijne geur, musc, zegge wij Fransche. ’t Benne me schoene ... ’n Schoemaker, as tie óók eris lekker wil ruike, verbrandt ie oud leer. Mot je wéte. En as je eens of twee maal in de week je aarappelschille in je kacheltje gooit, dan heb ie nooit ’n schoorsteenveger van noode ... Daar gaat alle roet meteen ’t pijpie mee uit ... Da’s wèl niet mooi hè, aarappelschille verbrande?—want je heb diere die ze vrete en d’r ’t menschdom melkie voor geve ...„Nou, kan je d’r nou ’s niet op je gemak bij gaan zitte?—Dan gaat de voorstelling weer beginne: de Hamlet, les Brigants, La Muette de Portici ... ’k Heb óók nog ’s gefigereerd in de rol van Madame Angot ... Hè, ’k wou da ’k er maar ’n mooi tooneelstuk van miek. ’t Is fijn, hè, me leve?... Maar vin je ’t nou niet diep treurig, dat ’n mensch zoo van de eene misdaad in de andere valt?... ’k Heb ’n voorgevoel, da’ je me laat schiete as je alles van me weet...”„Niet?—’t Zou me meevalle. Ben je dan soms ook atheïst?... Anders zeg je an ’t slot: Nee Racier, snij maar uit ... jij ben me te slecht.„Is de verf nou klaar ... kunstenaar? Hoor je dat rijme? ’k Dicht van me tiende jaar af. Maar de kunst is verkocht an ’t groote kappitaal, da ’k in me niere veracht ... Mot je hoore: Toe ’k in de Krentetuin zat, wou ’k d’r uit, en as ’n echte rijmdichter he’k an z’n eksjelenzie gerekwestreerd:Ekzjelenzie,Een moeder die haar kind moet derve,Verlangt geen troost, wil gaarne sterve,Als zij haar kind slechts wederziet.Mijn màmma is een ziekelijk weze,Ik ben in staat haar te geneze,As ik haar al mijn hulpe bied.Mocht u, zijn ekzjelenzie, mijn straftijd nog soms verlenge,Wellicht kon ’k nooit mijn plicht volbrenge,Die mijn nog tijdig overschiet.Zijn ekzjelenzie! Welaan; ik durf op grond te vrage,’t Zijn ekzjelenzie moog behage,Een gunstig blijk mij niet ontvliedt.Met dankbaarheid zal ik u loone,Want mijn gedrag zal altijd toone,De maatschappij ... da’k werkzaam ben op ieder gebied.En nu ten slotte hoogvereerde heer BaronSchenk Hendrik Evert Timmermans z’n vrijheid werom?”„Timmermans?”—kwam de schilder verwonderd om z’n ezel.Maar Racier hoorde hem niet. Hij zat ontroerd, en de tranen liepen ’m langs z’n witte gezicht.„Was je moeder zoo ziek?”—vroeg de ander meewariger.„Kà je denke ... zoo’n nobele vrouwe het ommers d’r lijfars. Nee, ’t was me dichtaar, die me dat zoo ontlokte ...”„Maar waarom schreef je d’r nou toch in ’s hemelsnaam Timmermans onder?”„Wel, daar werkte ik toentertijd onder, onder die naam ... pseudoniem bij de rolle, die ’k allemaal vervulde ... We bèn nog zoo ver niet ... Zal je wel hoore, as ’k er an ben geland ...„Kan ’k verder gaan? ’k Weet ’t nou precies. Want ’k kon weer niet slape van ’t prakkezeere vannacht, en toe heb ’k ’t me eige woord voor woord overhoord, in me krippie, daar tussche al die gedalleste jonges ... As je maar luistert, dan za’k wel beginne:„’k Vertrek vandaar—’k was ommers in ’t Maastrichsche koffiehuis geweest,—nou daar trek ik vandaan, te voet, de Pote deur, en zoo na ’t Rijnspoor: in me onderbroek! Gaan ’k in die wachtkamer zitte, en zit te leze in ’n stuk krant, genaamd de Figaro, die ’k op verzoek van de kelner uit het café-restaurant Du Commerce had magge meeneme, onder ’t gebruik van geen consumptie, angezien me middele dat séance tenante nie’ toeliet. Maar niemand heeft me die wachtkamer binne zien gaan. En nou komp er een trein an—waarvandaan is me tot hede onbekend—maar ik loop met dat volk mee ’t station uit, en stap ’t eerste rijtuig ’t beste binne.„Die koesier vraagt mijn: „mijnheer waarnetoe mot ik uedele brenge?” Maar ik doen da ’k die man nie verstaat. Waarop de tolk van de Maréchale de Turenne geroepe wordt—’t rijkste hotel op de Kalveremart—waarop die koetsier zeit: „ik kan de man nie’ verstaan.” Maar die tolk die zeit: die man mot weze in De Zeve kerreke van Rome, en je mot ’n bitje hard rije, want daar zit een goeie fooi voor je op; die vreemdeling iseen Spaansche edelman!—Waarop de koesier zijn zweep op zijn vierjarige zweetvos leit en mijn ventre à terre stilhoudt voor de Zeve Kerreke van Rome ... En dat in me onderbroek! Ja, die rol is mooi; daar hebbe ze wat van geleerd. Maar er komt nog meer ... Wat je nou weet is maar kindere-spel.„Die bediende treedt buite, maar verstaat mijn niet ...”„Wat sprak je dan toch?”„Italiaansch. Waarop hij de hotelhouer riep—son patron—waarop ik vroeg: „eb u voor mijn ’n kamer?” Waarop de hotelhouer zee: „jawel mijnheer, zooas u beveelt.” Volges die etiquette steeg ik dat rijtuig uit, en zee tege de hotelhouder: „betaal me koesier, en geef’m ’n gulde fooi.” Hm.„Nou de entrée in die gelagkamer. Dit alles geschiedt vóór zesse. Daar zit die meneer van ’t hotel, en onder ’t gebruik van ’n fijne flesch, etiket St. E.m.i.l.i.o.n,—die mot nòg betaald worde, maar da’s ’t kappitaal—het ie gedurende een uur met mijn zitte prate over Italië, waar ie speciaal mee bekend was. Nou, maar ’k sting ’m!—Waarop ik mijn in de gereedstaande vertrekke terug wou trekke, om onder ’t gebruike van een gloeiend haardvuur, mèt blokkies, mijn gedachte de vrije loop te late.—Ja, ’k mos me rol toch afprakkezeere!—Waarop ik gebrach wor in de hotelkamers numéro één tot zes, en ze me zoodoende an me lot overliete.„Daar ik mijn uit had gegeve voor luxe-paardehandelaar uit ... Jena, en er toemaals net ’s anderedags paardemart in Rotterdam was, vroeg ik de hotelhouer, mijn vroeg te roepe, want ik geliefde met de eerste trein te vertrekke.... (En dat alles: zonder lood. Da’s ’t ware d’r van!)... ten einde paarde te koope voor mijn firma!„Nou begint pas de rol.—Daar hij mijn antwoordt:„daar is een elektrieke schel in je kooi, en daar wordt op gedrukt, en dan zal uedele wel opstaan, mijn gast.” Waarop ik hem antwoord: „ik heb dat in Arnhem in ’t Zwijnshoofd ook bijgewoond en sliep toch deur, om rede de bediende mijn an me mouw mot pakke en dàn staan ik pas op.” Waarop hij mijn antwoordt: „aan uw vraag zal voldaan worre.”„Daar elke reizeger ’s morreges pas betale mot, wier mijn netuurlijkerwijs ’s avens nog om geen geld gemaand. Maar espres voor mijn wier ’n kelner angeschaft, die die taal machtig was, die ik sprak.„Ik heb daar ’s aves gesoupeerd—ja, netuurlijk eerste klas, ’k zel ’tnietdoen!—en vroeg om halftien na bed te magge gaan, daar’k om zeve ure twaalf mos vertrekke na Rotterdam, ’k Wier nabove gebrocht door de nieuwe bediende, die in die Spaansche taal tegen mijn zei: „meneer, je zet je laarze maar an je deur, en ze worre vanzelf gepoest.”—„Nee”—zeg ik—„’t benne verlakte”.„Ik begon binne te gaan in salon numéro premier; dan op numéro deux, dan op numéro trois, en zoo navenant, van alle gemakke voorzien, as biljarte, toilet mèt private,... èèè ... cuisine, en schrijfbureau style Louis quatorze, met satijn overtrokke, volges de etiquette van dat hotel ... au premier! Zoo begaf ik mijn naar de gereedstaande chambre à coucher: nachttafeltje, table de nuit Louis quinze, met zes passende stoele, kleerkaste ... met portemanteau, overal van levende roze voorzien in vaze, style Louis ... quatorze.„Daar begon ondergeteekende z’n eige uit te kleeje. Maar dit mos vlug in ze werk gaan, angezien ik geen broek heb. Ik trok me ulster uit en zette me kaplaarze buite de deur en sloot netuurlijk die deur, maar niet op’t hakie, want anders kon me nieuwe kamerbediende d’r niet in.„Een speld kon je daar late valle, want er lagge allegaar tepijte, zoo stil as in een steene graf, want ze magge volges die etiquette de reizegers niet moeie.„Ik nam me ulster en hong die een halve santimètre van me nachttafel, trok me jaquet en me fantasie-vest uit—broek ha’k nie—en gong in me bed onder de hemel legge. ’k Heb nog nooit zoo royaal gemaft!—Hoe vin je ’m?„Hoe ’k geslape heb ken elk weldenkend mensch wel denke. Nee, ondergeteekende het geen oog dicht geloke, want ’k denk aldeur: hoe za’k d’r morge vroeg af komme? Maar ’k hieuw me eige toch slapend.„Die bediende komt ’s morreges, die voor mijn ampart angesteld was, en zeit in de Italiaansche taal: „meneer, ’t is tijd voor de trein.”„Die kamer lei vol tapijte, zoo ’k al zei. Maar toch hoor ’k ’m komme. En ik zee tege hem: „donnez moi mon pantalon, s’il vous plait; die leit onder me jaquet en vest op de stoel, en me ulster hangt er overheen.” Hij zoekt mijn broek, en zeit: „je ne vois pas”. Waarop ik in woedende vaart uit me bed vliegt en ’m vraagt of ie dacht dat ’k soms gek was geworde. En... „vite, appelez votre patron”. Waarop mijnheer zelf in de kamer kom, en ik hem zee dat ik séance tenante na ’t „Vaderland” in de Parkstraat zou gaan met een ingezonden stuk as ie mijn de schaai niet vergoedt. Maar hij valt op ze knieë, en smeekt: „ne faites pas ça, want anders ben ’k eeuwig verneuried. En ik zal bij dat vest in de confectiewinkel sitót een dito broek late hale.”„Ik zeg: „daar ben ’k nie mee gered, want me portemenee zat er in” (ja, ’k mos toch geld hebbe: as je ’n rolspeelt, mot je ’t goed doen!) „Hoeveel zat er in?”—vraagt hij. ’k Zeg: „da’ kan ’k op geen tachetig, negetig, honderd gulde na zegge.”—„Nou”—zeit hij—„weet je wat, dan late we die afrekening maar zoo zitte, jij krijgt nog ’n broek en één honderd gulde ...”„Maar nou komt die steek, die ’k laat valle.„Dat mos vlug in ze werk gaan, angezien ’t rijtuig voor de deur sting te wachte om mijn te vervoere. Dit geschiedde allemaal in de vreemde tale. De hotelhouder buigt voor mijn als ’k instijg, en ’k zeg: „A la gare!” Maar bij de Koepokinrichting trek ik die koesier an ze jas, geef ’m de nege dubbeltjes, die ’k nog over heb van de kelner uit de Commerce, en zeg op z’n Hollansch: „zoo zal ’t wel in orde weze”. Waarop hij schrikt van die tale—na ’k later van de commissaris hoorde. Waarop ik de Rijswijkscheweg oploop, en me kostvrouw tege kom, mejuffrouw Damman uit Lammetjegroen, en zeg: „Bet, heb je niet altemet een paar gulde voor mijn?” Waarop zij mijn drie gulde geeft, en ik haar de honderd gulde van de „Zeve Kerke van Rome”—in bewaring netuurlijk. Waarop ik deurloop ... dwars in me ongeluk!„Want daar op ’t hoekie van de Ammenisie-have en ’t Spui is ’n café, waar ondergeteekende binnegaat. Maar daar motte nou net nooit niks as kelners bij mekandere komme—óók ’n strop, zeg?—dat ze daar allemaal ’s morges vroeg hullie kejakkie gaan gebruike, van ’t hôtel Maréchale de Turenne, de Zeve Kerke van Rome, Hôtel des Indes, Hôtel Paulez, de Ouwe en de Nieuwe Doele—mot je mee bekènd zijn—èn uit ’t restaurant de Maas in de Wagestraat. Want zie je, die baas in die zaak is zooveel as placeur.„Staat me daar de bediende uit de Commerce—die van ’t diner... complet! met die van de Zeve Kerrekevan Rome, die enkel voor mijn was angenome,—hoor je hoe ’k rijm?—en die zeit: „wat daar vannacht bij ons plaas het gegrepe op de kamer van een Spaansche graaf?”... Om kort te gaan, die speelt mijn rol uit. En de kelner uit de Commerce vraagt: „hoe zag die heer er uit?” Maar nou krijgt ie mijn in de gate, en zeit: „’k Val dood as dat dezelfde knul niet en is, die zich voor het gegeve voor de burgemeester van Loosduine.” De bediende van de Zeve Kerreke van Rome gaat ’t an ze chef vertelle; die roept de pelisie. Mijn koesier slaat deur. ’t Signalement wordt per telefoon na Delft overgebracht. En zoo wier ’k an de Ollandsche theetuin gepàkt!—Hoorde je die hache, die ’k as Franschman zijnde, weer niet uit kon spreke?”Hoofdstuk III.Toen de schilder den volgenden morgen op z’n atelier kwam, vond hij zijn model al wachten. Racier was erg onrustig, zag er opvallend slecht uit, en z’n oogen glansden geagiteerd.„Je mot me niet meer alleen late”—zei hij gejaagd—„daarom staan ’k nou voor ’t raam, want dat groen achter die straat bevalt me ... As je me zoolang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan; ’t maakt me bang en ongedurig, zoolang jij d’r niet bij bent ... ’t Komt door die vrijer daar ... ’k heb er ’n hekel an; die kijkt je dwars door je niere, wor je eng van... waar je staat, staan je... Doen me nou ’s ’n eer, en draai die vent om—kunstenaar?”De schilder nam glimlachend ’t portret van z’n vader, dat in een hoek op den grond stond te drogen, en keerde ’t vriendelijke oudemanne-gezicht naar den wand.„Hoe kom je zoo zenuwachtig vanmorgen, Generaal? Wil je ’n sigaar?”„Nee, ik rook niet.”„Wàt zeg je?”„Nee, as ’k daar an wen, komt ’t mijn te duur. Da’s nou ’s ’n idee van mijn!—Weet je wàt fijn is?... ’n Pijp varinas ... dan ga je fanteseere ...”„Maar waarom heb je nou waarachtig dat knappe pak niet aan?... ’k Geef je geen stuk meer, als je ’t toch dadelijk verkoopt ... Je loopt ’t weer bij als ’n roover ...”„Pardon, kunstenaar, ik sterf nog liever, dan da’k wat verkoop wa’k van ’n ami intime gekrege heb. Maar ’k heb ’t geleend an ’n jonge knul op logement, die op ’n betrekking uit mos. Hij kon d’r zonder mijn toilet ommers niet heen. Z’n pardessus was kaal ... zat ’n vreemdlappie op ... Hoog fijne knul anders, spreekt alle tale... op één na: ’t Spaansch. Zal ik ’m nou leere ... kost mijn ommers niks. Maar één ding neem ’k ’m kwalijk: die jonge bidt!... Tòch gaf ’k ’m me jas en me vest!—Wie doet dat?—Ik, Jean Charles Racier ... as atheïst!... En vannacht ben ’k van die cente uitgeweest ... daar zien ’k zoo bleek van ...”„Van de centen van mijn pak ... als atheïst zijnde!”Racier schrok schuw in elkaar.„Dáár heb ’k ’n steek late valle. As je de rechter van extruksie was, zat ’k er zóó alweer in ... Affijn, we zulle d’r nou maar niks verder van zegge, da’s beter ... enne ... jij ben ook de kwaaiste toch niet ... vergete en vergeve—zei de Heer ... ’k wil zegge: de Natuur.”Hij zat nu verlegen te blozen en voor zich uit te stamelen. Keek telkens tersluiks even op of „de kunstenaar” nog kwaad was, en lachte dan kinderachtig om ’t weer goed te maken.„Nou, ’k dacht dat jij gladder kon liegen, Excellentie. Je valt me tegen ... Maar vertel nou maar verder van hoe dat toen afliep met dien Spaanschen graaf-veekooper uit de Italiaansche stad Jena ... Je zat leelijk geknipt, hè?”„Ja—ze mieke mijn in de val! Waarop de rechercheur van Dremmele an me vroeg: „waar kom jij vandaan?” ’k Zeg: „ik kom met ’t mooie weer uit Voorburg gekuierd.” „Zoo”—zeit ie—„dan bè je mijn arrestant.” En met zetweeëbrenge ze mijn in de trein na De Haag. Daar kwamme d’r vier stille bij, en dat opperhoofd zeit: „Zoo, Racier, nou bè je dus weer binne.” Nou, ’k hoefde dus me naam al vàst niet te verzwijge, want ze kenne me hier, en in De Haag, ja, door heel Nederland, as de bonste hond. Maar ik had nies op me gewete, hè? En’k zeg dus: „je kan met mijn doen wat je wil.” Doch daar ik arrestant ben, vervloek ’k ’t netuurlijk om te loope—as ’k gesnapt ben, dan loop ik principieel nooit—waarop zij verplicht zijne volleges artikel tweehonderd ... enne ... dertien van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd en ...drieen dertig, om me per rijtuig na ’t bereau te leie ...„’k Had ommers niks gedáán! Daar getuigt eerst die garçon van de hotel-restaurant du Commerce ... à prix fixe ... première classe, en ik zeg: „die man is in ze recht.” Dan hale ze de kelner uit de Zeve Kerke van Rome ... les Sept églises de Rome, met z’n patron spécial, propriétaire ... et directeur-général—en ik hou vol: wat die persone zegge is allegaar waarheid ... alleen heb ’k geen honderd gulde gehad ...„’k Wier gevisenteerd en ze vonne op mijn dan ook twee gulde en vijf-en-dertig cente, zijnde ’t soldo van wat ik verteerd heb an biere, wijne, thee enne ...room-chocolade, à la vanille. Waarop ze mijn overbrenge, pèr vigelante met twee ... driejarige zweetvosse bespanne, na ’t huis van bewaring op de Prinsegracht, wat tot hede nie meer bestaat. Want nou is ’t in de Cazjewarisstraat. Waarop ik in verhoor zijn genome door de edelachtbare heere rechter van exstruksie, de weledele heer W.L.F.Morsing, wonende destijds Prinsengracht 753, derde huis van ’t hoekie. Angezien ik geen avecaat laat pleite, zijnde die tòch an ’t groote kappitaal verpand, en ik zelfs as verdediger van ondergeteekende optreed, was mijn eisch weges oplichterij ... ophoogeschaal:driemaande cellulair. En wel voor ’t eerst op eige naam, as Jean Charles ... Constantin Edouard Racier ... Cadet, zijnde mijn vader in de Commune gevalle as ... martelaar de première classe.”Hier zweeg hij van ontroering, dikke tranen in z’n oogen.„Is je vader op de barricade gebleven, Racier?”—vroeg de schilder deelnemend.„Hè?”—werd de ander uit z’n droomen gewekt—„papa? Wel nee, die is ommers as vrouw verkleed, as markiezin dan netuurlijk, Napoléon achtervolgd, l’Empereur ... en heeft ’m de grenze overgejaagd ... We hebbe d’r nooit spijt van gehad.”„Dàt begrijp ik.”„De generaal Racier ... Ainé is op z’n château ... genaamd ... le Lion d’or, in hooge ouderdom in de familie-kelder, tombeau familiaar ... bijgezet ...”„Maar, da’s waar: vroeger heb je verteld, dat je vader tot directeur-generaal van het huis Rothschild in Berlijn was benoemd ...”„Ja, benoemd, maar hij had ommers de dood an ’t groote kappitaal gezien, net as ikke, z’n zoon Cadet ... en heeft ’t afgeweze ...”„O zoo ...”„Maar nou heb je me weer in de war gemaakt ... Waar was ’k gebleve?”„In ’t huis van bewaring ...”„Dus de eisch weges oplichterij op gróóte schaal waszesmaande ...”„Drie, wil je zegge.”„Nee, zès; want ’t vonnis wier één maand met aftrek van preventief, want daar had ik zoo mooi voor gepleit, netuurlijk. Dus heb ik toe maar twee dage op Scheveninge doorgebracht, op A 46 ... Ja, da’ pleidooi, daar konne die avekate van leere, zoo fijn as dat was. Die heele rol ha ’k uitgeschreve op papier, in de gevangenis, en uit me hoofd geleerd.„Ik vroeg netuurlijk eerst an die welejelachtbare heereprésident en rechters of ’k ’n beest in ’t spel mog neme om zoodoende me misdaad of val an de dag te brenge.„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Veronderstel dat u met uw dame van Scheveninge kuiert, maar van De Haag komt er ’n hond, die wellicht verdacht voorkomt en schurf heef. Welejelachtbare heereprésident en rechters, wat doet uwe dan?”„„Beklaagde, staai ’s op”—zee de president—„Dan gaan ’k ’n stappie of vijf opzij met me vrouw om mijn of mijn mevrouw niet te late besmette van dat beest.”„„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Zoo’n dito persoon staat sitôt voor de rechtbank. As gevalle man kan ik nerges geen betrekking krijge en daar deNatuur—as atheïst zijnde noem ’k God’s naamnooit—de Natuur, dus, ze rechte eischte, en ik voorbij het hotel-restaurant kwam, genaamd du Commerce, café au premier, en ondergeteekende erge honger had, en door de welejelachtbare heer Janse, as president van de soepbedeeling daags voor me val was verwijderd (die zat er bij in de rechtbank, en ik noemde ’t kind bij ze doopnaam) vroeg ik mezelf af: dat rake tuig zit daar lekker te vrete, en ’t is net zoo goed van mijn, om rede ik bedoelde rol heb afgespeeld. Nou vraag ik, welejelachtbare heereprésident en rechters, of artikel tweehonderdzeveen zestig van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd ...drieen veertig nie’ te zwaar is voor deze kleine misdaad? En vraag verzachting van omstandighede, waarop ikhoopen wensch dat de rechtbank mijn pesitie zal in oogenschouw neme, en laat ’t verders over an de clemenzie van de rechtbank. Hetwelk doende, Jean Charles Bernard Antoine Racier ... Cadet!”„En toe de president toe an me verdediger vroeg hoe of wat (die wordt ’r toch voor betaald en die mot toch ook wat zegge), zee die: „Ik kan daarniksan toe voege, want zoo zal ’t wel in werking weze ook.”„Maar bij me ontslag gaan ’k netuurlijk sebiet na me kostvrouw, die me de zeve en negetig gulde teruggaf, waarop ik haar ’n briefie vantiengulde presanteer voor de moeite; maar dit geschiedde onder vier ooge in de binnekamer. ’k Kom daar netuurlijk alleen as ’k wat heb. En ’k had ommers honderd gulde verdiend binne ’n maand, en ze magge me daar toch nie weer derec achter slot en grendel voor zette.„Nou komt ’tpáárdelef d’r bij en ’t kerakter van iemand: Waarop ik weer me intrek neem in de Zeve Kerke van Rome! En nou toucheer ik die propriëtair, want ik zeg: „donnez moi vousmêmeun massagrin!” (Da’s de zwarste koffie). Hij herkon mijn sebiet, want ik had me baard nog, omda’k onder de drie maande had gehad en dan wor je niet geschore. Waarop ik hem ’n briefie van véértig gulde gaf om af te houwe. Maar ’k gaf ’m ’n kwàrtje fooi. Toen bedankte ’k ’m, dat ie me voor de rechtbank nie bezwaard had!”Hoofdstuk IV.Alsof hij ’t las uit een verrajers-roman in afleveringen, vertelde Racier dag aan dag voort van wat zijn groteske verbeelding over z’n armzalige zwerversbestaan fantaseerde. En de schilder liet hem ongestoord begaan, om dien raren waan te zien blozen in z’n fanatieken kop, z’n oogen vonkelend van extase. Want zoodra hij ’m, voor een detail, vroeg om ’s even z’n mond te houden, verslapte dat gezicht zoo moe, en staarde de stumperd zoo wezenloos suf voor zich heen, dat alle leven eruit scheen. Hij was een geboren comediant, zag de wereld als een schouwtooneel voor draken. Zijn bestaan was een eindelooze reeks van burleske creaties, melodramatische rollen, bonte vertooningen van voorname personages, zooals hij zich die in zijn bekrompenheid voorstelde. En, fantast als hij was, geloofde hij oprecht wat hij speelde; zag hij het leven om zich heen door denzelfden waan. Tot ie dan telkens weer opgepakt werd, en in de gevangenis voortwarde aan de bitterste medidaties over miskenning en onrecht, hem aangedaan door de kleinzielige, baatzuchtige wereld. Stormen van felle opstandigheid wisselden met stilten van filosofisch-geláten martelaarschap. En langzaam aan vormde zich dan in z’n ziekelijk overspannen brein weer een ander ridderlijk plan, om uit te dolen, zoodra hij ontslagen zou zijn. Dan fleurde de poovere sire weer heelemaal op in zijn cel, kwam z’n versukkelde lichaam fier overeind, en de oraties, die hij hield tegen gevangenbewaarders en andere bezoekers, verliepen in de bizarste aberraties, op een niet te stelpen woordenstroom.Straks ging het scherm weer op en zou hij in de comédie humaine z’n sterreloop voortzetten ... Want hij wasimmers de verhevendste kunstenaar, de universeelste geleerde, de messias van het atheïsme, de edelste mensch naar karakter en afkomst. Nu zou hij daden verrichten, die over heel de wereld den naam van Racier beroemd zouden maken; en lukte ’t niet in het goede ... dan maar in het kwaad! Duizelig van exaltatie waggelde hij de gevangenispoort uit, zag hij zich op straat verdachtelijk nagekeken om z’n verschooierde plunje, dat de haat tegen „’t rijke tuig” ’m razend maakte.Maar z’n afgetobde kop, en z’n ziekelijke lijf waren te zwak om feiten te plegen. De wraak bleef bij woorden, woorden van afkeer, van minachting, èn zelf-adoratie. En om z’n ellendige sjofele slaapstee-bestaan te zien in een gulden schijn, om zelf weer durf te krijgen, z’n machteloosheid aan te vuren tot een roes van grootheid, zette hij ’t telkens die eerste dagen en nachten op een drinken.„’k Was als ’n leeuw—de koning der dieren—die van de ketting afkwam. Met één slag van me klauw ha’k al dat kleine gebroed nou kapot wille slaan; me dàn weer wille vertoone in al me majesteit. Maar ze hadde me lam gesuft in die kooi. En dat maakte me zóó zenewachtig, da’k met me eige geen raad wist ... ’k Had aan Hare Majesteit de geëerbiedigde Koningin wille schrijve ... enne ... an Napoléon, om die nobele held bij te staan met raad ende daad. Maar ’k was niet in staat ’n pen in me vingers te houwe, zoo af en moei en ellendig as ’k was. ’k Wou alles, ’t grooste, ’t beste, zoo nobel as ’t niet bestaat ... maar ’k kon niks, niks en ’k had niet de noodige kappitale. Daardoor ben ’k toen an de alkohol verslaafd, heb ik jenever gezope, dat de luize op me kop begonne te danse ... Om ’t goeie, ’t groosche tot stand te brenge door die alkeholische krachte, die ’k zelf nie meer had. Mooie werreke voor de menschwaardigheidvan ’t heele uitspansel zou ’t weze ... want ’k heb an geen verrajers borste gezoge ...„En toe ... toe kocht ik voor de laatste cente van me uitgangskast weer ’n ander toilet—da’s juist je rol: de kostuum—en ’k bestelde een colbert anglais, chutte-perge laarze, ’n rubenshoed met ’n bruine demi èn fantesie-lorgnet. Daar rees ik mee na Utrecht, per rijtuig van twee arabiër vosse ... zweetvosse ... getrokke. En ’k liet me brenge na ’t hôtel-restaurant Pays-Bas, waar ’k volges de etiquette me koesier weer laat betale. Want ik ben nou de baron van X. tot IJ., gepensionneerd luitenant-k’rnel van ’t Nederlandsch-Indische leger, waaronder ’k een jaar en drie maande as keloniaal heb gediend, toe ’k door Zemajesteit Koning Willem III wier gepardeneerd van de strop en gepardeneerd van de kogel voor vijf jare detentie. Dáárvan wist ik nou dus al die generaals-etekette, en heb ik daar drie weke in dat logement gelogeerd en aszoodanig gegete en gedronke en vertering gemaakt voor drie honderd en zes en tàchetig gulde zeventien cente. Hetgeen ’k zou betale as ’k mijn pensioen ontvangde. Wat zij respecteerde. Want ’k had me daar nageschore, nagemaakt met ’n pruik, snorre en baarde en die betreffede poltieke costuum met fantasieketting, om rede, a’k ’n rol speel, ’k de persoon in kwestie eerst bestudeer, zooda’k d’r sprekend op lekent. Waarop er niet de minste twijfel bestaankòn, en ondergeteekende een behandeling genoot eerste klas.„Om an de noodige kappitale te gerake, vroeg ik dagelijks in de vreemde tale het adresboek, waar ’k in naploos de name die ’k wel kon met familiebetrekkinge onder ’t leger in de Oost, waarop ik receptie anvroeg, èn ontving, en de tijdinge over d’r lui anverwante deelachtigmaakte an die persone, waarop ik de noodige gelde leende om nooit werom te geve ... (Bij ’t groote kappitaal netuurlijk, da’s me hekel!) en op zoo’n voet op hooge schaal zware verteringe miek ... ’n enkele keer ook in de groote cafés waar de Figaro leit ... enne le Petit Journal, omdat dat me moerstaal is ...„Nou mot je uit die etiquettes van dat leger wete, dat je van begin-soldaat tot an adjudant-onderofficier je pesioen mag hale vier maal in ’t jaar, op de 15e; en boven die rang op de 16e, 17e en 18e April, Juli, October en Janewari.„Dit wetende, zou mijn pesioen ontvange worde op de achttiende, om rede ik de zeventiende per noorderzon na Alkmaar vertrok, waarop ik séance tenante gearresteerd werd, en zoo wier ik weer korrepus dilikt. Ze vroege vijf jare, maar ’t wiere d’r twee, die ’k uit heb gedaan in Scheveninge, want daar ben ’k graag, zooda’ ’k er altijd om vraagt. ’t Is daar stilder en as je over je koekoek kan kijke hoor je de zee, en ’t is er beter van verdienste. Me nummer van cel was B 154, waar ’k zevehonderd dertig dage deurbracht na aftrek van me prevetieve; ’t benne vier en twintig maande ... en honderd vier weke ...„Da’ beviel me wel niet als te best, want ’k ben ook wel liever in ’t Bible Hôtel, maar ’k kan me in elk lot schikke, van wie wat verdient, dat ie ook wat mot hebbe. ’t Volk hebbe de wette gemaakt, en daarna mot de misdadiger behandeld worde. Dit alles is de schuld van de maatschappij en ’t hooge kappitaal die mijn an me lot overlaat.„A’k ’t allegaar opskreef wier da’ boek zóó dik ... ’k heb er nooit geen menuut spijt van, want as er ’n hond tege ’n muur ze pootje licht, heffe d’r veertig d’r pootop en doene ’t allemaal ... Helaas, ’k wil zoo goed. Me gedrag bleek immers in de gevangenis, maar daar gavve ze me te vrete. En ’k heb in de cel nog nooit geen straf gehad, as voor ’n pruimpie tabak. Om rede ik er nooit met de kelégaas muurtje heb getikt, want ik wou er niet bij name bekend weze. Maar nou ben ’k deur de wol heen, en toe was ik nog erg da ’k mijn schaamde.„’k Heb ’r matjes geweve, om voor de rijkdom d’r deure te legge, en met zuinig te weze, zonder de cantine op te geve—ik kon voor me ziekte geen tarwebrood bekomme, omdat ’t een civiele dokter is, en die ken je niks wijs make—maar zoo verdiende ik een en veertig gulde.„Daar kocht ik bij me ontslag een paar schamele kleere voor, en twintig guldegalanterieë: gare, band, zeep, postpapier en zakkammetjes. Want van ’n stijselkissie had ’k ’n marsie met laadjes gemaakt en die ware niet eens vol; voortwintiggulde hè je ommers zooveel niet. En je mot er netuurlijk minstens de helft op verdiene.„Met lak had ’k dat marsie zwart gemaakt, en voorzien van kopere spijkertjes met me naam: Jean Charles Racier voluit. Maar vóór op de kist sting met groote letters:„WAT IS EEN MENSCH EN WAARTOE IS EEN MENSCH GEBORE”.„Zoo ging ’k van de Haag over Leie en Haarlem an de huize bij ’t kappitaal. En dan vroege ze wat dat woord beteekent. Kwam ’k nou bijgeloofsgenoote—’k ben atheïst en beweert dusdanig dat alles uit de Natuur voorkomt en wij afstammelinge benne van de arraroetangs; da’s me leer en gaan ’k niet af ook—zie je, bij geloofsgenoote miek ’k dan wel ’s goeie zake. Maar voor de tweede keer ben ze niet thuis, en hiet ’t: daar hei je die vervelende vent weer. En wie dat woord op me kissienietverstonde, werd ondergeteekende bij de deur verwijderd.„Wat zoo overdag verkocht was, werd ’s aves bij de grossier angevuld. En vente is me lust en me leve, want huur ik drie maande ’n wage met negocie, dan is tie mijn. Maar ze storte me liever de afgrond in, dan dat ze me de brug overhelpe. Die persoon die dat doet, za’k dankbaarder weze dan me eige broer. Maar ’t kan me nie meer schele ook en ’k wor d’r onverschillig over.„Daar had je Dr. X, christelijk afschaffer en vegetariër. Bel ’k ook an de deur. Roept de meid: „mevrouw, kom nou toch ’s kijke, daar staat dat en dat op die man z’n kist.” Geeft de mevrouw mijn receptie in die gehoorzaal, en vraagt mijn wat dat beteekende. Maar ik zag er de Bijbel op tafel legge, en zeg: „Mevrouw, da’ kan ’k uwe op hede nie vertelle”,—angezien ik zag waar ik was. „Maar wat doet meneer?”—„Professor in de godgeleerdheid.”„Daar kreeg ik toen kennis an. As ik bij mijn idees as atheïst bleef—zei die hooggeleerde—zou ’k 25, 30, 40 jaar in de gevangenis motte verblijve. En die knul het ’n voorzeggende geest gehad. Overal waar ik kom, wordt brood gebakke, maar voor mijn is t’r geen boo’schap bij. Wat ’n mensch opgelege is, dat ontgaat ’m niet. Mijn mama, die edele vrouwe, zei altijd: As je voor ’n kwartje gebore ben, krijg je nooit dertig cente ...”

Hoofdstuk I.Een vriend van mij, een kunstschilder, had Racier als model genomen, vooral om z’n merkwaardigen dweperskop. Een mager-verhongerde zwerver; dreigend lang in z’n op den draad verschooierde pool, die ’m over de voeten sleepte. Maar toch droeg hij dien armzaligen dallesdekker met Don Quichottige statie. Daarboven hield hij het hoofd altijd even achterover in den nek, keek je zoo uitdagend van onderop aan, en wonderlijk uit de hoogte. Een trotsche, fanatiek hatende martelaarsfacie, ziekelijk wit in de rosse harigheid die tot een puntbaard verliep, en onder iedere emotie gloeiërig blozend. Dan was ’t of hij koorts had; z’n lichtbruine oogen vonkelden in de innig zwakke donkere rimpeltjes-randen. Geagiteerd frunnikten z’n fijne handen de snorre-punten omhoog, met bevende vingers ... Maar meteen liet hij zich in den leunstoel wat dieper teruggaan; een stille glimlach berustigde zijn gezicht, en dan zag hij je goedig aan, alsof die wereldsche zaken toch eigenlijk te onbeduidend waren, om je druk over te maken.„Nog drie jaar de bajes in ... en ’t is met mijn ommers gedaan. Het ’t grootkappetaal weer z’n zin ... Als die poot nou maar niet zoo schrikkelijk zeer deed.”Daar sukkelde hij nu al mee, zoolang ie uit de gevangenis ontslagen was. Dien eersten dag had de drukte op straat ’m duizelig gemaakt. ’t Geschreeuw van den sleeper had ie niet gehoord, en het wiel was ’m over z’n wreef gegaan. ’t Wou niet genezen. En dokters vertrouwde hij niet: waren allegaar in dienst van den rijkdom. Kon ie geen dankie tegen spelen. Maar vóór hij naar ’t atelier ging om te poseeren, strompelde hij, dreigend lang in z’n slepende zwerversjas, de Maas langs,naar een plek waar nog geen kaaimuur was, en hield daar z’n verbrijzelden voet in ’t water van de rivier, dat bij vloed immers een magische geneeskracht moet hebben. De heele seance door lag die wonde extremiteit bloot op z’n andere knie gekruist, streelde hij er troetelend langs, tot de twee uur weer om waren. Dan wond hij er de gore lappen zorgzaam om, bond de slof er onder, en rechtop meesleepend z’n leed als een martelaar, schreed hij terug naar de slaapstee, waar hij met spottenden eerbied „Generaal” werd genoemd.—„Zijne Excellentie de Generaal”—zoo presenteerde hij bij voorkeur zich zelf met een even ironischen ernst; wat zielig geworden herinnering aan zijn groote dagen!„Racier is wel de wonderlijkste kerel, dien ’k ooit als model heb gehad: een prinselijk fantast, kinderlijk dweper, soms zoo zacht als een lammetje in de Mei en dan weer ineens met bevliegingen van anarchistische bommengooierij. Hij is me nu onder ’t werken door z’n leven aan ’t vertellen. Da’s één eindelooze reeks van de zonderlingste oplichterijen met telkens langere pauzes in de gevangenis. En ’t komt allemaal uit een soort hoogmoedswaan voort. Want ik zie er volkomen een modernen Don Quichot in ... Je moet eens komen luisteren. Hij beweert Franschman, gevluchte Communard te wezen. Dat hij zelf de lont in het kruit heeft gestoken! Enfin, loop eens aan.”Toen op dien morgen ben ik er op ’t atelier bij komen zitten. De schilder stond aan z’n ezel te schetsen; in een luien stoel zat de schooier voornaam achterover geleund, den misvormden bloederigen voet op z’n schoot, ’t fanatieke gezicht sterk belicht onderuit, dat ’t wel treffend klassiek aandeed, als een apostel op een of andere primitieve schilderij.Hij was zóó in de herinnering aan z’n eerste oplichters-„rol” verdiept, dat hij mij niet merkte en voortredeneerde:„Zie je, toe was ’k dus ontslage as misdadiger van ’t miletairisme; maar er kleefde nog geen vlekkie op me naam as burger: wat ’t miletaire betreft gaat ommers ’t ceviele niet an ... Maar nou komt me eerste misdaad; wel zoo groot niet ... toch is tie mooi. En er komt van ’t kappitalisme in te pas—snap je?—da’s juist ’t mooie. Van de ouderdom af van 17 jare ben ik altijd de grooste tegestander van ’t kappitaal geweest ... Da’s me zenuwe ... Me moederskwaal. Heb je niet opgemerkt, da’k altijd na die deur kijkt? Nou heb ’k momenteel toch niks op me gewete ... anders liep ’k niet op straat, hè? Maar die omstandighede komme erbij, dan weet je niet waar je heen mot en je ziet dat rijke tuig éte ...„Was dàt niet ’t geval, dan was ik tot hede toe altijd nog fatsoendelijk man, en door me capaciteite—’k spreek àlle tale,—nou al lang gepensionneerd eerste-luitenant. Want, zie je, a’k honger heb, kruip ik in die krotjes op de Schiedamschedijk, waar die vreemde zeelui komme; ’k bied ze me potlooje an, me kenijntjes, en spreek ze in d’r moers taal toe. Dat trekt, en dat geeft. Of ’k krijg altemet ’s ’n toeval op de stoep van ’n rijk restaurant—Overiges zet ’k ’t menschdom heelegaar an kant, as atheïst zijnde ... tot in me niere. Dar! ’k Was nog geen twintig jaar oud, da’k tege mijn pa zei: Mon père, le temps viendra, dat ’t kappitaal de riksdaalders met schoppe uit raam smijt, maar dan zal ’t te laat zijn. Trop tard ...„Jawel, ’t kappitaal wil je je ooge verblinde. As ’k een paar millioen rijk ben, ken ’k op mijn jare nog wel ’n beeldschoone, piepjonge dame krijge, waar niks op valtte zegge ... Nou tràppe ze me d’r uit ... Begrijp je me ook?—Op mijn jare, trouwens ... ’k heb ’t mooiste genote, ’t fijnste, van alle naties gehad, en nou zeg ’k met de apostel Paulus: de geest is nog wel gewillig maar ’t vleesch is te zwak ...„As je je knieë wou buige, liep je in ’t zwarte lake ... Maar dat vervloek ik ... Was ’k ’n hond—ja dan, dan vrat ik meschien op wat ’k al an atheïsme uit heb gespoge. Nou blijf ’k zoo, to’k kapot ga: de natuur in; niks as natuur.—As je mijn maar begrijpt ...„Dáár krijg je me misdaad, me eerste slag ... al ben ’k ook zoo slecht niet ...”Toen zweeg hij even. En je hoorde enkel in ’t stille schildersatelier ’t broze schrappen van ’t houtskool.Dan stak hij koesterend z’n magere handen naar den haard uit:„’k Mag dat piepe van die kokies zoo graag hoore! ’n Ope vuur is ’t mooiste voor iemand die liefelijk denkt ... Bij de rijkdom hebbe ze d’r van die blokkies hout op; dan gane de gedachte nog zachter ... Wat ’n weer is ’t buite ... ’k Mot er tòch door ... Affijn ... Luister je wel?—Dan is ’t goed. Kan ’k beginne:„As ’k zoozoowat beraam van ’n plan, dan is ’s-Gravenhage me hoofdzetel. Koninklijke residentie ... snij je me hart ope, vin je één bonk oranje. Met respect ... Maar waaròm De Haag me hoofdzetel is, dat legt in me ziel begrave. Hoort nooit niemand. Gaat mee in me graf.„Nou. Met me uitgangskast van ƒ 180 uit de bajes had ik niet genoeg om de rol te spele, die ik in ’t detentiehuis in me hoofd had gesteld. Daarom nam ik me toevlucht tot mama. Ik vroeg die edelvrouwe of ze mijn de som van duzend gulde op wou sture. Maar deze edele moeder wist welk vleesch ze in de kuip had, en daarom—schreef ze mijn—mot gij u tevrede stelle met honderd gulde, geliefde zoon. ’t Had natuurlijk ten doel om baron van ..... in De Haag te late springe, want die z’n zoon wou ik same met mijn an lager wal hale ... As je nou dus maar voelt dat ’k àl wat ik ondergaan, te danke heb an me ideeë, om rede ondergeteekende ’n atheïst is, da’ wil zegge: ’n natuurkind. Vergeet ’t nooit asjeblieft.„Voor die f 280 heb ik me toe’ late make een blauw kamgare pak, jaquet-kostuum Engelsche koningssnit; een paar kaplaarzen met vergulde sporen, een fantasie-hoed style Louis XV, en een groote lange ulster, „coat”, zegge de Engelsche tailleurs.—Van de mode weet ik àlles!—Daarbij in stijl een fantasie-ketting, een fantasie-ring en een zilvere remontoir-horloge. Zoo was me kostuum—èn een fantasie-lorgnet; gesiseleerd goud netuurlijk. Dat heele zakie kostte me over de ƒ120 ... ’t ware verlakte chevreau laarze, style moderne ...„Toe huurde ’k me een paard en ging zoo rije in ’t Haagsche bosch om ’t groote kappitaal na te doen. Maar dit kon ook geen stand houwe. Want waar afgaat en niet bijkomt, dat mindert ... sterk.„Ik was gedurende me eerste misstap gelogeerd in ’t Wape van ’Oorn ... da’s weer ’n hache, die ik niet uit kan spreke, door me Fransche afkomst, merk je wel? En ’k heb dat leve slechs zeve dage volgehouwe, alhoewel ’t ondergeteekende zeer wel beviel, niet zoozeer om te geure, as om me misdadige plan ten uitvoer te brenge. Hetgeen helaas mislukt is, waar ik op hede toe geen spijt van heb ... want dan zat ik me hier nou niet bij jouw kacheltje te warme.„Maar toe’ ten ende raad zijnde, en geen geld meer hebbende, en op mijn logement, waar ik thuis was, op mijn gebied geen schuld kunnende make—die KoossieHarme, de bolleboffin, kende mijn wel, want al hoorde ze tot de classe ouvrière, toch het ze me wel op eige koste ’s nachs weg late brenge met rijtuig, as ze van de recherche na me kwamme vrage, die russe,... ja, zukke logemente moste d’r meer zijn ... Affijn: geen schuld willende make ...”„Zeg, Racier”—kwam even ’t hoofd van den schilder om den ezel—„je spreekt nou ineens net zoo plechtig als ’n feuilleton uit ’t Rotterdammertje!”„Ja, fullitons, die heb ik in alle tale geschreve ...”„O zoo, pardon dan, cher maître.”„A votre service.—Dus”—neeg de zwerver ernstig—„dus geen schuld willende make, en met het kostbare uniform, als bove omschreve, een nacht en twee dage onder de bloote hemel mottende bivakkeere, zonder ete of drinke, want vrage kan ondergeteekende niet ... Zie je, dan ging ’k meest uitruste op dat bankie op de Vijverberg, pal tegenover ’t kantoor van die bankier, omdat daar een boezemvrind van mijn directeur-général is, ’n ami intime, waar ’k in me jeugdnogmee gestudeerd heb. Maar hij laat me an me lot over, de stumper. Zoo is ’t kappitaal ...„Nou komme de tale; mot je je best doen ze zonder taalfoute te verstaan, anders schrijf ik ’t op logement liever voor je uit, met de traduction d’rnaast.„Dus geen raad meer wetende—nou komt de rol!—ging ik de Korte Vijverberg af, de Gevangepoort door—ja, ’t is een onthou!—zoo àl slenterende,—met de achtermiddag begrijp je?—en daar kwam ik door de Spuistraat. Zoowat ’t vierde of vijfde huis vóór je an ’t Spui bent, had je daar het hotel-restaurant Du Commerce—de baas leeft nou van z’n cente. Amen!„Nou komt die schets van mijn: Zag ’k daar al diegroote hoofde lekker ete en drinke. Ik liep er hongerig voorbij de glaze en zag dat. En ’k vroeg mezelvers af: da’s toch zoo goed voor mijn as voor ’t kappitaal? Goed, ik tree binnen, gaan an ’n tafeltje zitte, trek me ulster uit, en volges die etikette hang ’k ’m an de portemanteau, die achter dat tafeltje plaas heeft.—Ja, jij weet niet wat er onder de rijkdom bestaat. Maar ze hebbe d’r effetjes twaalf kelners, zwarte rok, witte das, gefriseerd, èn een opperhoofd, die persoonlijk heen en weer loopt om te kijke of de geachte cliënte elk op z’n beurt wordt bediend, zooas de etiquette dat vereischt.„Op de tafel staat een eletrieke bel. Daar druk je op dat knoppie, en de kelner numéro neuf kwam bij mijn, en miek zijn révérencie. Ik zeide tot hem in me moeders taal: „Garçon, hm, apportez moi la carte.”—Waarop hij de menu van den dag bij mijn op tafel lag. Ik bestelde toen van die menu een diner... complet, die bedraagt f 3.75.—Ja natuurlijk,’k had ommers tòch geen lood. En da’s me eerste stap geweest.—Nadat ik geconsumeerd had, schelde ik weer, waarop de kelner numéro neuf weer bij mijn kwam onder een révérencie, en ik hem in me moeders taal vroeg: „Apportez moi la carte des vins”. Waarop hij een kaart op de tafel lag met de noodige merke van de wijn, die aanwezig is in de kelders. Waarop ik uitkoos—alles in me moeders taal: „apportez moi une bouteille St. Julien ...”Da’s een fijn etiket, hoor; nou asseblieft; ’k wou ’k nou maar ’n glaassie had, dan verzette ’k me zinne nog ’s.„Volges de etiquette van de gevraagde wijn of flesch, wordt daar een borretje bij gebracht met de kwitantie. Die bediende loopt heen en weer. De minste beweging, dat hij ziet of merkt, dat je geld op dat borretje legt, neemt ie ’t weg met de kwitantie, en brengt de overschotvan ’t geld weer op z’n plaas an de tafel waar je zit.—Mot je allemaal die etiquette van wete, zooas ik.„Dan schuif je volgens die etiquette—angezien die bediende geen salaris hebbe—dat fooitje, dat je ’m heb toegedacht, vooruit ... Maar ik heb geen lood, geen rooje spie, en mot zien hoe ’k me eige daar uitzwem. Angezien de bediende heen en weer loopt, en er zoo machtig veel rijk volk bij zit, kan ’k niet séance tenant me rol vervulle, en vroeg ik de garçon, in me moeders taal, of ik hem eve privé alleenig mog spreke.„Toe ’k onder vier ooge met hem sprak, gaf ’k voor te zijn de burgemeester van Loosduine, en dat me paard stond Laan van Meerdervoort in de stalle van de heere X. ’s Morgens bij ’t ankleeje van mezelf—zoo miek ’k ’m wijs—èn ’t te paard stijge, had ik blijkbaar me portemenee vergete, of da’k die na alle waarschijnlijkheid door ’t rije in ’t Haagsche bosch wellicht had kènne verlieze. Maar angezien’t alles spiksplinternieuw was, wa’k an me donder had, gemaakt bij le tailleur le plus chic, daar de name van stonde vermeld achter op de lis, zei ik tot hem: „ik zal me pantalon uittrekke, binneste buite kere en u in bewaring geve, totda’k over ’n uur uit Loosduine te paard of in me eige equipage met twee zweetvosse terugkom”... alles in me moeders taal. „Wil u s’il vous plait zoolang voor één uur me voorspraak weze bij monsieur votre patron?”... Want ik mos die risterasie toch uit.—Waarop hij antwoordde: „mijnheer, dat is niet noodig, want u ken van mijn nog wel vijf en twintig pop d’r bij krijge.” Waarop ik antwoordde: „ik wil zoo, en ik gaan van mijn begrip nie af.” Waarop de bediende antwoordde—(Luister je nog?—Dan ’s ’t goed) antwoordde ...”„Waarop!”—viel de schilder ernstig in.„Waarop?”—begreep de vagebond niet—„wel op de privaat, netuurlijk; want ’k heb die knul meegenome. Waarop ik in die pletie ging, me kaplaarze uittrok en zoodoende me bovebroek... Zie je, me lange ulster ha’k óók an, anders ha’k door dat café niet terug kenne gaan, in me onderbroek... Waarop ik hem mijn broek in bewaring gaf en hij ’t heele bedrag betaalde: flesch wijn, veertien gulde, en 3.75 ’n diner... complet. Waarop ik ’m vroeg in me moeders taal: „avez vous les moyens pour me prêter quelquechose?” Waarop hij antwoordde: „meneer, al wou je vijf en twintig gulde hebbe.” Waarop ik antwoordde: „Donnez moi quarante sous”—da’s ’n gulde, maar wij spreke in sous—„’t is om me paard te hale en die knecht een fooitje te geve.” Waarop ik die gulde in me spoorzakkie steek. En ik ben natuurlijk an finance rijker, maar an kleedingstukke ben ’k smerig verminderd.„’k Gaan daar ’t hôtel uit, ongehinderd en wel, en volg de Spuistraat: zonder broek... Ja, ’t is wat! Maar die lange ulster hing mijn op me enkels en daar kwamme me kaplaarze uit. Dus ik denk: ’k loop in me onderbroek onder de mensche en ze ziene ’t niet, verblinde Christene as ze daar benne voor mijn: atheïst! Dan gaan ’k op de hoek ’t Maastrichsche bierhuis binne, en koop een kleintje klare van Ulskamp—die hache spreek ’k nooit uit als Franschman zijnde—om rede me diner te late zakke. Geef me gulde uit me spoorzakkie, en krijg nege dubbeltjes werom.„Da’s de eerste rol, me eerste misstap...”Glorieuselijk en volkomen in z’n spel draaide de vagebond z’n snorren op, met de andere hand aldoor aaiend over z’n zeeren voet; den verhongerden dwepers-kop rood aangegloeid, de oogen vervoerd.

Hoofdstuk I.

Een vriend van mij, een kunstschilder, had Racier als model genomen, vooral om z’n merkwaardigen dweperskop. Een mager-verhongerde zwerver; dreigend lang in z’n op den draad verschooierde pool, die ’m over de voeten sleepte. Maar toch droeg hij dien armzaligen dallesdekker met Don Quichottige statie. Daarboven hield hij het hoofd altijd even achterover in den nek, keek je zoo uitdagend van onderop aan, en wonderlijk uit de hoogte. Een trotsche, fanatiek hatende martelaarsfacie, ziekelijk wit in de rosse harigheid die tot een puntbaard verliep, en onder iedere emotie gloeiërig blozend. Dan was ’t of hij koorts had; z’n lichtbruine oogen vonkelden in de innig zwakke donkere rimpeltjes-randen. Geagiteerd frunnikten z’n fijne handen de snorre-punten omhoog, met bevende vingers ... Maar meteen liet hij zich in den leunstoel wat dieper teruggaan; een stille glimlach berustigde zijn gezicht, en dan zag hij je goedig aan, alsof die wereldsche zaken toch eigenlijk te onbeduidend waren, om je druk over te maken.„Nog drie jaar de bajes in ... en ’t is met mijn ommers gedaan. Het ’t grootkappetaal weer z’n zin ... Als die poot nou maar niet zoo schrikkelijk zeer deed.”Daar sukkelde hij nu al mee, zoolang ie uit de gevangenis ontslagen was. Dien eersten dag had de drukte op straat ’m duizelig gemaakt. ’t Geschreeuw van den sleeper had ie niet gehoord, en het wiel was ’m over z’n wreef gegaan. ’t Wou niet genezen. En dokters vertrouwde hij niet: waren allegaar in dienst van den rijkdom. Kon ie geen dankie tegen spelen. Maar vóór hij naar ’t atelier ging om te poseeren, strompelde hij, dreigend lang in z’n slepende zwerversjas, de Maas langs,naar een plek waar nog geen kaaimuur was, en hield daar z’n verbrijzelden voet in ’t water van de rivier, dat bij vloed immers een magische geneeskracht moet hebben. De heele seance door lag die wonde extremiteit bloot op z’n andere knie gekruist, streelde hij er troetelend langs, tot de twee uur weer om waren. Dan wond hij er de gore lappen zorgzaam om, bond de slof er onder, en rechtop meesleepend z’n leed als een martelaar, schreed hij terug naar de slaapstee, waar hij met spottenden eerbied „Generaal” werd genoemd.—„Zijne Excellentie de Generaal”—zoo presenteerde hij bij voorkeur zich zelf met een even ironischen ernst; wat zielig geworden herinnering aan zijn groote dagen!„Racier is wel de wonderlijkste kerel, dien ’k ooit als model heb gehad: een prinselijk fantast, kinderlijk dweper, soms zoo zacht als een lammetje in de Mei en dan weer ineens met bevliegingen van anarchistische bommengooierij. Hij is me nu onder ’t werken door z’n leven aan ’t vertellen. Da’s één eindelooze reeks van de zonderlingste oplichterijen met telkens langere pauzes in de gevangenis. En ’t komt allemaal uit een soort hoogmoedswaan voort. Want ik zie er volkomen een modernen Don Quichot in ... Je moet eens komen luisteren. Hij beweert Franschman, gevluchte Communard te wezen. Dat hij zelf de lont in het kruit heeft gestoken! Enfin, loop eens aan.”Toen op dien morgen ben ik er op ’t atelier bij komen zitten. De schilder stond aan z’n ezel te schetsen; in een luien stoel zat de schooier voornaam achterover geleund, den misvormden bloederigen voet op z’n schoot, ’t fanatieke gezicht sterk belicht onderuit, dat ’t wel treffend klassiek aandeed, als een apostel op een of andere primitieve schilderij.Hij was zóó in de herinnering aan z’n eerste oplichters-„rol” verdiept, dat hij mij niet merkte en voortredeneerde:„Zie je, toe was ’k dus ontslage as misdadiger van ’t miletairisme; maar er kleefde nog geen vlekkie op me naam as burger: wat ’t miletaire betreft gaat ommers ’t ceviele niet an ... Maar nou komt me eerste misdaad; wel zoo groot niet ... toch is tie mooi. En er komt van ’t kappitalisme in te pas—snap je?—da’s juist ’t mooie. Van de ouderdom af van 17 jare ben ik altijd de grooste tegestander van ’t kappitaal geweest ... Da’s me zenuwe ... Me moederskwaal. Heb je niet opgemerkt, da’k altijd na die deur kijkt? Nou heb ’k momenteel toch niks op me gewete ... anders liep ’k niet op straat, hè? Maar die omstandighede komme erbij, dan weet je niet waar je heen mot en je ziet dat rijke tuig éte ...„Was dàt niet ’t geval, dan was ik tot hede toe altijd nog fatsoendelijk man, en door me capaciteite—’k spreek àlle tale,—nou al lang gepensionneerd eerste-luitenant. Want, zie je, a’k honger heb, kruip ik in die krotjes op de Schiedamschedijk, waar die vreemde zeelui komme; ’k bied ze me potlooje an, me kenijntjes, en spreek ze in d’r moers taal toe. Dat trekt, en dat geeft. Of ’k krijg altemet ’s ’n toeval op de stoep van ’n rijk restaurant—Overiges zet ’k ’t menschdom heelegaar an kant, as atheïst zijnde ... tot in me niere. Dar! ’k Was nog geen twintig jaar oud, da’k tege mijn pa zei: Mon père, le temps viendra, dat ’t kappitaal de riksdaalders met schoppe uit raam smijt, maar dan zal ’t te laat zijn. Trop tard ...„Jawel, ’t kappitaal wil je je ooge verblinde. As ’k een paar millioen rijk ben, ken ’k op mijn jare nog wel ’n beeldschoone, piepjonge dame krijge, waar niks op valtte zegge ... Nou tràppe ze me d’r uit ... Begrijp je me ook?—Op mijn jare, trouwens ... ’k heb ’t mooiste genote, ’t fijnste, van alle naties gehad, en nou zeg ’k met de apostel Paulus: de geest is nog wel gewillig maar ’t vleesch is te zwak ...„As je je knieë wou buige, liep je in ’t zwarte lake ... Maar dat vervloek ik ... Was ’k ’n hond—ja dan, dan vrat ik meschien op wat ’k al an atheïsme uit heb gespoge. Nou blijf ’k zoo, to’k kapot ga: de natuur in; niks as natuur.—As je mijn maar begrijpt ...„Dáár krijg je me misdaad, me eerste slag ... al ben ’k ook zoo slecht niet ...”Toen zweeg hij even. En je hoorde enkel in ’t stille schildersatelier ’t broze schrappen van ’t houtskool.Dan stak hij koesterend z’n magere handen naar den haard uit:„’k Mag dat piepe van die kokies zoo graag hoore! ’n Ope vuur is ’t mooiste voor iemand die liefelijk denkt ... Bij de rijkdom hebbe ze d’r van die blokkies hout op; dan gane de gedachte nog zachter ... Wat ’n weer is ’t buite ... ’k Mot er tòch door ... Affijn ... Luister je wel?—Dan is ’t goed. Kan ’k beginne:„As ’k zoozoowat beraam van ’n plan, dan is ’s-Gravenhage me hoofdzetel. Koninklijke residentie ... snij je me hart ope, vin je één bonk oranje. Met respect ... Maar waaròm De Haag me hoofdzetel is, dat legt in me ziel begrave. Hoort nooit niemand. Gaat mee in me graf.„Nou. Met me uitgangskast van ƒ 180 uit de bajes had ik niet genoeg om de rol te spele, die ik in ’t detentiehuis in me hoofd had gesteld. Daarom nam ik me toevlucht tot mama. Ik vroeg die edelvrouwe of ze mijn de som van duzend gulde op wou sture. Maar deze edele moeder wist welk vleesch ze in de kuip had, en daarom—schreef ze mijn—mot gij u tevrede stelle met honderd gulde, geliefde zoon. ’t Had natuurlijk ten doel om baron van ..... in De Haag te late springe, want die z’n zoon wou ik same met mijn an lager wal hale ... As je nou dus maar voelt dat ’k àl wat ik ondergaan, te danke heb an me ideeë, om rede ondergeteekende ’n atheïst is, da’ wil zegge: ’n natuurkind. Vergeet ’t nooit asjeblieft.„Voor die f 280 heb ik me toe’ late make een blauw kamgare pak, jaquet-kostuum Engelsche koningssnit; een paar kaplaarzen met vergulde sporen, een fantasie-hoed style Louis XV, en een groote lange ulster, „coat”, zegge de Engelsche tailleurs.—Van de mode weet ik àlles!—Daarbij in stijl een fantasie-ketting, een fantasie-ring en een zilvere remontoir-horloge. Zoo was me kostuum—èn een fantasie-lorgnet; gesiseleerd goud netuurlijk. Dat heele zakie kostte me over de ƒ120 ... ’t ware verlakte chevreau laarze, style moderne ...„Toe huurde ’k me een paard en ging zoo rije in ’t Haagsche bosch om ’t groote kappitaal na te doen. Maar dit kon ook geen stand houwe. Want waar afgaat en niet bijkomt, dat mindert ... sterk.„Ik was gedurende me eerste misstap gelogeerd in ’t Wape van ’Oorn ... da’s weer ’n hache, die ik niet uit kan spreke, door me Fransche afkomst, merk je wel? En ’k heb dat leve slechs zeve dage volgehouwe, alhoewel ’t ondergeteekende zeer wel beviel, niet zoozeer om te geure, as om me misdadige plan ten uitvoer te brenge. Hetgeen helaas mislukt is, waar ik op hede toe geen spijt van heb ... want dan zat ik me hier nou niet bij jouw kacheltje te warme.„Maar toe’ ten ende raad zijnde, en geen geld meer hebbende, en op mijn logement, waar ik thuis was, op mijn gebied geen schuld kunnende make—die KoossieHarme, de bolleboffin, kende mijn wel, want al hoorde ze tot de classe ouvrière, toch het ze me wel op eige koste ’s nachs weg late brenge met rijtuig, as ze van de recherche na me kwamme vrage, die russe,... ja, zukke logemente moste d’r meer zijn ... Affijn: geen schuld willende make ...”„Zeg, Racier”—kwam even ’t hoofd van den schilder om den ezel—„je spreekt nou ineens net zoo plechtig als ’n feuilleton uit ’t Rotterdammertje!”„Ja, fullitons, die heb ik in alle tale geschreve ...”„O zoo, pardon dan, cher maître.”„A votre service.—Dus”—neeg de zwerver ernstig—„dus geen schuld willende make, en met het kostbare uniform, als bove omschreve, een nacht en twee dage onder de bloote hemel mottende bivakkeere, zonder ete of drinke, want vrage kan ondergeteekende niet ... Zie je, dan ging ’k meest uitruste op dat bankie op de Vijverberg, pal tegenover ’t kantoor van die bankier, omdat daar een boezemvrind van mijn directeur-général is, ’n ami intime, waar ’k in me jeugdnogmee gestudeerd heb. Maar hij laat me an me lot over, de stumper. Zoo is ’t kappitaal ...„Nou komme de tale; mot je je best doen ze zonder taalfoute te verstaan, anders schrijf ik ’t op logement liever voor je uit, met de traduction d’rnaast.„Dus geen raad meer wetende—nou komt de rol!—ging ik de Korte Vijverberg af, de Gevangepoort door—ja, ’t is een onthou!—zoo àl slenterende,—met de achtermiddag begrijp je?—en daar kwam ik door de Spuistraat. Zoowat ’t vierde of vijfde huis vóór je an ’t Spui bent, had je daar het hotel-restaurant Du Commerce—de baas leeft nou van z’n cente. Amen!„Nou komt die schets van mijn: Zag ’k daar al diegroote hoofde lekker ete en drinke. Ik liep er hongerig voorbij de glaze en zag dat. En ’k vroeg mezelvers af: da’s toch zoo goed voor mijn as voor ’t kappitaal? Goed, ik tree binnen, gaan an ’n tafeltje zitte, trek me ulster uit, en volges die etikette hang ’k ’m an de portemanteau, die achter dat tafeltje plaas heeft.—Ja, jij weet niet wat er onder de rijkdom bestaat. Maar ze hebbe d’r effetjes twaalf kelners, zwarte rok, witte das, gefriseerd, èn een opperhoofd, die persoonlijk heen en weer loopt om te kijke of de geachte cliënte elk op z’n beurt wordt bediend, zooas de etiquette dat vereischt.„Op de tafel staat een eletrieke bel. Daar druk je op dat knoppie, en de kelner numéro neuf kwam bij mijn, en miek zijn révérencie. Ik zeide tot hem in me moeders taal: „Garçon, hm, apportez moi la carte.”—Waarop hij de menu van den dag bij mijn op tafel lag. Ik bestelde toen van die menu een diner... complet, die bedraagt f 3.75.—Ja natuurlijk,’k had ommers tòch geen lood. En da’s me eerste stap geweest.—Nadat ik geconsumeerd had, schelde ik weer, waarop de kelner numéro neuf weer bij mijn kwam onder een révérencie, en ik hem in me moeders taal vroeg: „Apportez moi la carte des vins”. Waarop hij een kaart op de tafel lag met de noodige merke van de wijn, die aanwezig is in de kelders. Waarop ik uitkoos—alles in me moeders taal: „apportez moi une bouteille St. Julien ...”Da’s een fijn etiket, hoor; nou asseblieft; ’k wou ’k nou maar ’n glaassie had, dan verzette ’k me zinne nog ’s.„Volges de etiquette van de gevraagde wijn of flesch, wordt daar een borretje bij gebracht met de kwitantie. Die bediende loopt heen en weer. De minste beweging, dat hij ziet of merkt, dat je geld op dat borretje legt, neemt ie ’t weg met de kwitantie, en brengt de overschotvan ’t geld weer op z’n plaas an de tafel waar je zit.—Mot je allemaal die etiquette van wete, zooas ik.„Dan schuif je volgens die etiquette—angezien die bediende geen salaris hebbe—dat fooitje, dat je ’m heb toegedacht, vooruit ... Maar ik heb geen lood, geen rooje spie, en mot zien hoe ’k me eige daar uitzwem. Angezien de bediende heen en weer loopt, en er zoo machtig veel rijk volk bij zit, kan ’k niet séance tenant me rol vervulle, en vroeg ik de garçon, in me moeders taal, of ik hem eve privé alleenig mog spreke.„Toe ’k onder vier ooge met hem sprak, gaf ’k voor te zijn de burgemeester van Loosduine, en dat me paard stond Laan van Meerdervoort in de stalle van de heere X. ’s Morgens bij ’t ankleeje van mezelf—zoo miek ’k ’m wijs—èn ’t te paard stijge, had ik blijkbaar me portemenee vergete, of da’k die na alle waarschijnlijkheid door ’t rije in ’t Haagsche bosch wellicht had kènne verlieze. Maar angezien’t alles spiksplinternieuw was, wa’k an me donder had, gemaakt bij le tailleur le plus chic, daar de name van stonde vermeld achter op de lis, zei ik tot hem: „ik zal me pantalon uittrekke, binneste buite kere en u in bewaring geve, totda’k over ’n uur uit Loosduine te paard of in me eige equipage met twee zweetvosse terugkom”... alles in me moeders taal. „Wil u s’il vous plait zoolang voor één uur me voorspraak weze bij monsieur votre patron?”... Want ik mos die risterasie toch uit.—Waarop hij antwoordde: „mijnheer, dat is niet noodig, want u ken van mijn nog wel vijf en twintig pop d’r bij krijge.” Waarop ik antwoordde: „ik wil zoo, en ik gaan van mijn begrip nie af.” Waarop de bediende antwoordde—(Luister je nog?—Dan ’s ’t goed) antwoordde ...”„Waarop!”—viel de schilder ernstig in.„Waarop?”—begreep de vagebond niet—„wel op de privaat, netuurlijk; want ’k heb die knul meegenome. Waarop ik in die pletie ging, me kaplaarze uittrok en zoodoende me bovebroek... Zie je, me lange ulster ha’k óók an, anders ha’k door dat café niet terug kenne gaan, in me onderbroek... Waarop ik hem mijn broek in bewaring gaf en hij ’t heele bedrag betaalde: flesch wijn, veertien gulde, en 3.75 ’n diner... complet. Waarop ik ’m vroeg in me moeders taal: „avez vous les moyens pour me prêter quelquechose?” Waarop hij antwoordde: „meneer, al wou je vijf en twintig gulde hebbe.” Waarop ik antwoordde: „Donnez moi quarante sous”—da’s ’n gulde, maar wij spreke in sous—„’t is om me paard te hale en die knecht een fooitje te geve.” Waarop ik die gulde in me spoorzakkie steek. En ik ben natuurlijk an finance rijker, maar an kleedingstukke ben ’k smerig verminderd.„’k Gaan daar ’t hôtel uit, ongehinderd en wel, en volg de Spuistraat: zonder broek... Ja, ’t is wat! Maar die lange ulster hing mijn op me enkels en daar kwamme me kaplaarze uit. Dus ik denk: ’k loop in me onderbroek onder de mensche en ze ziene ’t niet, verblinde Christene as ze daar benne voor mijn: atheïst! Dan gaan ’k op de hoek ’t Maastrichsche bierhuis binne, en koop een kleintje klare van Ulskamp—die hache spreek ’k nooit uit als Franschman zijnde—om rede me diner te late zakke. Geef me gulde uit me spoorzakkie, en krijg nege dubbeltjes werom.„Da’s de eerste rol, me eerste misstap...”Glorieuselijk en volkomen in z’n spel draaide de vagebond z’n snorren op, met de andere hand aldoor aaiend over z’n zeeren voet; den verhongerden dwepers-kop rood aangegloeid, de oogen vervoerd.

Een vriend van mij, een kunstschilder, had Racier als model genomen, vooral om z’n merkwaardigen dweperskop. Een mager-verhongerde zwerver; dreigend lang in z’n op den draad verschooierde pool, die ’m over de voeten sleepte. Maar toch droeg hij dien armzaligen dallesdekker met Don Quichottige statie. Daarboven hield hij het hoofd altijd even achterover in den nek, keek je zoo uitdagend van onderop aan, en wonderlijk uit de hoogte. Een trotsche, fanatiek hatende martelaarsfacie, ziekelijk wit in de rosse harigheid die tot een puntbaard verliep, en onder iedere emotie gloeiërig blozend. Dan was ’t of hij koorts had; z’n lichtbruine oogen vonkelden in de innig zwakke donkere rimpeltjes-randen. Geagiteerd frunnikten z’n fijne handen de snorre-punten omhoog, met bevende vingers ... Maar meteen liet hij zich in den leunstoel wat dieper teruggaan; een stille glimlach berustigde zijn gezicht, en dan zag hij je goedig aan, alsof die wereldsche zaken toch eigenlijk te onbeduidend waren, om je druk over te maken.

„Nog drie jaar de bajes in ... en ’t is met mijn ommers gedaan. Het ’t grootkappetaal weer z’n zin ... Als die poot nou maar niet zoo schrikkelijk zeer deed.”

Daar sukkelde hij nu al mee, zoolang ie uit de gevangenis ontslagen was. Dien eersten dag had de drukte op straat ’m duizelig gemaakt. ’t Geschreeuw van den sleeper had ie niet gehoord, en het wiel was ’m over z’n wreef gegaan. ’t Wou niet genezen. En dokters vertrouwde hij niet: waren allegaar in dienst van den rijkdom. Kon ie geen dankie tegen spelen. Maar vóór hij naar ’t atelier ging om te poseeren, strompelde hij, dreigend lang in z’n slepende zwerversjas, de Maas langs,naar een plek waar nog geen kaaimuur was, en hield daar z’n verbrijzelden voet in ’t water van de rivier, dat bij vloed immers een magische geneeskracht moet hebben. De heele seance door lag die wonde extremiteit bloot op z’n andere knie gekruist, streelde hij er troetelend langs, tot de twee uur weer om waren. Dan wond hij er de gore lappen zorgzaam om, bond de slof er onder, en rechtop meesleepend z’n leed als een martelaar, schreed hij terug naar de slaapstee, waar hij met spottenden eerbied „Generaal” werd genoemd.—„Zijne Excellentie de Generaal”—zoo presenteerde hij bij voorkeur zich zelf met een even ironischen ernst; wat zielig geworden herinnering aan zijn groote dagen!

„Racier is wel de wonderlijkste kerel, dien ’k ooit als model heb gehad: een prinselijk fantast, kinderlijk dweper, soms zoo zacht als een lammetje in de Mei en dan weer ineens met bevliegingen van anarchistische bommengooierij. Hij is me nu onder ’t werken door z’n leven aan ’t vertellen. Da’s één eindelooze reeks van de zonderlingste oplichterijen met telkens langere pauzes in de gevangenis. En ’t komt allemaal uit een soort hoogmoedswaan voort. Want ik zie er volkomen een modernen Don Quichot in ... Je moet eens komen luisteren. Hij beweert Franschman, gevluchte Communard te wezen. Dat hij zelf de lont in het kruit heeft gestoken! Enfin, loop eens aan.”

Toen op dien morgen ben ik er op ’t atelier bij komen zitten. De schilder stond aan z’n ezel te schetsen; in een luien stoel zat de schooier voornaam achterover geleund, den misvormden bloederigen voet op z’n schoot, ’t fanatieke gezicht sterk belicht onderuit, dat ’t wel treffend klassiek aandeed, als een apostel op een of andere primitieve schilderij.

Hij was zóó in de herinnering aan z’n eerste oplichters-„rol” verdiept, dat hij mij niet merkte en voortredeneerde:

„Zie je, toe was ’k dus ontslage as misdadiger van ’t miletairisme; maar er kleefde nog geen vlekkie op me naam as burger: wat ’t miletaire betreft gaat ommers ’t ceviele niet an ... Maar nou komt me eerste misdaad; wel zoo groot niet ... toch is tie mooi. En er komt van ’t kappitalisme in te pas—snap je?—da’s juist ’t mooie. Van de ouderdom af van 17 jare ben ik altijd de grooste tegestander van ’t kappitaal geweest ... Da’s me zenuwe ... Me moederskwaal. Heb je niet opgemerkt, da’k altijd na die deur kijkt? Nou heb ’k momenteel toch niks op me gewete ... anders liep ’k niet op straat, hè? Maar die omstandighede komme erbij, dan weet je niet waar je heen mot en je ziet dat rijke tuig éte ...

„Was dàt niet ’t geval, dan was ik tot hede toe altijd nog fatsoendelijk man, en door me capaciteite—’k spreek àlle tale,—nou al lang gepensionneerd eerste-luitenant. Want, zie je, a’k honger heb, kruip ik in die krotjes op de Schiedamschedijk, waar die vreemde zeelui komme; ’k bied ze me potlooje an, me kenijntjes, en spreek ze in d’r moers taal toe. Dat trekt, en dat geeft. Of ’k krijg altemet ’s ’n toeval op de stoep van ’n rijk restaurant—Overiges zet ’k ’t menschdom heelegaar an kant, as atheïst zijnde ... tot in me niere. Dar! ’k Was nog geen twintig jaar oud, da’k tege mijn pa zei: Mon père, le temps viendra, dat ’t kappitaal de riksdaalders met schoppe uit raam smijt, maar dan zal ’t te laat zijn. Trop tard ...

„Jawel, ’t kappitaal wil je je ooge verblinde. As ’k een paar millioen rijk ben, ken ’k op mijn jare nog wel ’n beeldschoone, piepjonge dame krijge, waar niks op valtte zegge ... Nou tràppe ze me d’r uit ... Begrijp je me ook?—Op mijn jare, trouwens ... ’k heb ’t mooiste genote, ’t fijnste, van alle naties gehad, en nou zeg ’k met de apostel Paulus: de geest is nog wel gewillig maar ’t vleesch is te zwak ...

„As je je knieë wou buige, liep je in ’t zwarte lake ... Maar dat vervloek ik ... Was ’k ’n hond—ja dan, dan vrat ik meschien op wat ’k al an atheïsme uit heb gespoge. Nou blijf ’k zoo, to’k kapot ga: de natuur in; niks as natuur.—As je mijn maar begrijpt ...

„Dáár krijg je me misdaad, me eerste slag ... al ben ’k ook zoo slecht niet ...”

Toen zweeg hij even. En je hoorde enkel in ’t stille schildersatelier ’t broze schrappen van ’t houtskool.

Dan stak hij koesterend z’n magere handen naar den haard uit:

„’k Mag dat piepe van die kokies zoo graag hoore! ’n Ope vuur is ’t mooiste voor iemand die liefelijk denkt ... Bij de rijkdom hebbe ze d’r van die blokkies hout op; dan gane de gedachte nog zachter ... Wat ’n weer is ’t buite ... ’k Mot er tòch door ... Affijn ... Luister je wel?—Dan is ’t goed. Kan ’k beginne:

„As ’k zoozoowat beraam van ’n plan, dan is ’s-Gravenhage me hoofdzetel. Koninklijke residentie ... snij je me hart ope, vin je één bonk oranje. Met respect ... Maar waaròm De Haag me hoofdzetel is, dat legt in me ziel begrave. Hoort nooit niemand. Gaat mee in me graf.

„Nou. Met me uitgangskast van ƒ 180 uit de bajes had ik niet genoeg om de rol te spele, die ik in ’t detentiehuis in me hoofd had gesteld. Daarom nam ik me toevlucht tot mama. Ik vroeg die edelvrouwe of ze mijn de som van duzend gulde op wou sture. Maar deze edele moeder wist welk vleesch ze in de kuip had, en daarom—schreef ze mijn—mot gij u tevrede stelle met honderd gulde, geliefde zoon. ’t Had natuurlijk ten doel om baron van ..... in De Haag te late springe, want die z’n zoon wou ik same met mijn an lager wal hale ... As je nou dus maar voelt dat ’k àl wat ik ondergaan, te danke heb an me ideeë, om rede ondergeteekende ’n atheïst is, da’ wil zegge: ’n natuurkind. Vergeet ’t nooit asjeblieft.

„Voor die f 280 heb ik me toe’ late make een blauw kamgare pak, jaquet-kostuum Engelsche koningssnit; een paar kaplaarzen met vergulde sporen, een fantasie-hoed style Louis XV, en een groote lange ulster, „coat”, zegge de Engelsche tailleurs.—Van de mode weet ik àlles!—Daarbij in stijl een fantasie-ketting, een fantasie-ring en een zilvere remontoir-horloge. Zoo was me kostuum—èn een fantasie-lorgnet; gesiseleerd goud netuurlijk. Dat heele zakie kostte me over de ƒ120 ... ’t ware verlakte chevreau laarze, style moderne ...

„Toe huurde ’k me een paard en ging zoo rije in ’t Haagsche bosch om ’t groote kappitaal na te doen. Maar dit kon ook geen stand houwe. Want waar afgaat en niet bijkomt, dat mindert ... sterk.

„Ik was gedurende me eerste misstap gelogeerd in ’t Wape van ’Oorn ... da’s weer ’n hache, die ik niet uit kan spreke, door me Fransche afkomst, merk je wel? En ’k heb dat leve slechs zeve dage volgehouwe, alhoewel ’t ondergeteekende zeer wel beviel, niet zoozeer om te geure, as om me misdadige plan ten uitvoer te brenge. Hetgeen helaas mislukt is, waar ik op hede toe geen spijt van heb ... want dan zat ik me hier nou niet bij jouw kacheltje te warme.

„Maar toe’ ten ende raad zijnde, en geen geld meer hebbende, en op mijn logement, waar ik thuis was, op mijn gebied geen schuld kunnende make—die KoossieHarme, de bolleboffin, kende mijn wel, want al hoorde ze tot de classe ouvrière, toch het ze me wel op eige koste ’s nachs weg late brenge met rijtuig, as ze van de recherche na me kwamme vrage, die russe,... ja, zukke logemente moste d’r meer zijn ... Affijn: geen schuld willende make ...”

„Zeg, Racier”—kwam even ’t hoofd van den schilder om den ezel—„je spreekt nou ineens net zoo plechtig als ’n feuilleton uit ’t Rotterdammertje!”

„Ja, fullitons, die heb ik in alle tale geschreve ...”

„O zoo, pardon dan, cher maître.”

„A votre service.—Dus”—neeg de zwerver ernstig—„dus geen schuld willende make, en met het kostbare uniform, als bove omschreve, een nacht en twee dage onder de bloote hemel mottende bivakkeere, zonder ete of drinke, want vrage kan ondergeteekende niet ... Zie je, dan ging ’k meest uitruste op dat bankie op de Vijverberg, pal tegenover ’t kantoor van die bankier, omdat daar een boezemvrind van mijn directeur-général is, ’n ami intime, waar ’k in me jeugdnogmee gestudeerd heb. Maar hij laat me an me lot over, de stumper. Zoo is ’t kappitaal ...

„Nou komme de tale; mot je je best doen ze zonder taalfoute te verstaan, anders schrijf ik ’t op logement liever voor je uit, met de traduction d’rnaast.

„Dus geen raad meer wetende—nou komt de rol!—ging ik de Korte Vijverberg af, de Gevangepoort door—ja, ’t is een onthou!—zoo àl slenterende,—met de achtermiddag begrijp je?—en daar kwam ik door de Spuistraat. Zoowat ’t vierde of vijfde huis vóór je an ’t Spui bent, had je daar het hotel-restaurant Du Commerce—de baas leeft nou van z’n cente. Amen!

„Nou komt die schets van mijn: Zag ’k daar al diegroote hoofde lekker ete en drinke. Ik liep er hongerig voorbij de glaze en zag dat. En ’k vroeg mezelvers af: da’s toch zoo goed voor mijn as voor ’t kappitaal? Goed, ik tree binnen, gaan an ’n tafeltje zitte, trek me ulster uit, en volges die etikette hang ’k ’m an de portemanteau, die achter dat tafeltje plaas heeft.—Ja, jij weet niet wat er onder de rijkdom bestaat. Maar ze hebbe d’r effetjes twaalf kelners, zwarte rok, witte das, gefriseerd, èn een opperhoofd, die persoonlijk heen en weer loopt om te kijke of de geachte cliënte elk op z’n beurt wordt bediend, zooas de etiquette dat vereischt.

„Op de tafel staat een eletrieke bel. Daar druk je op dat knoppie, en de kelner numéro neuf kwam bij mijn, en miek zijn révérencie. Ik zeide tot hem in me moeders taal: „Garçon, hm, apportez moi la carte.”—Waarop hij de menu van den dag bij mijn op tafel lag. Ik bestelde toen van die menu een diner... complet, die bedraagt f 3.75.—Ja natuurlijk,’k had ommers tòch geen lood. En da’s me eerste stap geweest.—Nadat ik geconsumeerd had, schelde ik weer, waarop de kelner numéro neuf weer bij mijn kwam onder een révérencie, en ik hem in me moeders taal vroeg: „Apportez moi la carte des vins”. Waarop hij een kaart op de tafel lag met de noodige merke van de wijn, die aanwezig is in de kelders. Waarop ik uitkoos—alles in me moeders taal: „apportez moi une bouteille St. Julien ...”Da’s een fijn etiket, hoor; nou asseblieft; ’k wou ’k nou maar ’n glaassie had, dan verzette ’k me zinne nog ’s.

„Volges de etiquette van de gevraagde wijn of flesch, wordt daar een borretje bij gebracht met de kwitantie. Die bediende loopt heen en weer. De minste beweging, dat hij ziet of merkt, dat je geld op dat borretje legt, neemt ie ’t weg met de kwitantie, en brengt de overschotvan ’t geld weer op z’n plaas an de tafel waar je zit.—Mot je allemaal die etiquette van wete, zooas ik.

„Dan schuif je volgens die etiquette—angezien die bediende geen salaris hebbe—dat fooitje, dat je ’m heb toegedacht, vooruit ... Maar ik heb geen lood, geen rooje spie, en mot zien hoe ’k me eige daar uitzwem. Angezien de bediende heen en weer loopt, en er zoo machtig veel rijk volk bij zit, kan ’k niet séance tenant me rol vervulle, en vroeg ik de garçon, in me moeders taal, of ik hem eve privé alleenig mog spreke.

„Toe ’k onder vier ooge met hem sprak, gaf ’k voor te zijn de burgemeester van Loosduine, en dat me paard stond Laan van Meerdervoort in de stalle van de heere X. ’s Morgens bij ’t ankleeje van mezelf—zoo miek ’k ’m wijs—èn ’t te paard stijge, had ik blijkbaar me portemenee vergete, of da’k die na alle waarschijnlijkheid door ’t rije in ’t Haagsche bosch wellicht had kènne verlieze. Maar angezien’t alles spiksplinternieuw was, wa’k an me donder had, gemaakt bij le tailleur le plus chic, daar de name van stonde vermeld achter op de lis, zei ik tot hem: „ik zal me pantalon uittrekke, binneste buite kere en u in bewaring geve, totda’k over ’n uur uit Loosduine te paard of in me eige equipage met twee zweetvosse terugkom”... alles in me moeders taal. „Wil u s’il vous plait zoolang voor één uur me voorspraak weze bij monsieur votre patron?”... Want ik mos die risterasie toch uit.—Waarop hij antwoordde: „mijnheer, dat is niet noodig, want u ken van mijn nog wel vijf en twintig pop d’r bij krijge.” Waarop ik antwoordde: „ik wil zoo, en ik gaan van mijn begrip nie af.” Waarop de bediende antwoordde—(Luister je nog?—Dan ’s ’t goed) antwoordde ...”

„Waarop!”—viel de schilder ernstig in.

„Waarop?”—begreep de vagebond niet—„wel op de privaat, netuurlijk; want ’k heb die knul meegenome. Waarop ik in die pletie ging, me kaplaarze uittrok en zoodoende me bovebroek... Zie je, me lange ulster ha’k óók an, anders ha’k door dat café niet terug kenne gaan, in me onderbroek... Waarop ik hem mijn broek in bewaring gaf en hij ’t heele bedrag betaalde: flesch wijn, veertien gulde, en 3.75 ’n diner... complet. Waarop ik ’m vroeg in me moeders taal: „avez vous les moyens pour me prêter quelquechose?” Waarop hij antwoordde: „meneer, al wou je vijf en twintig gulde hebbe.” Waarop ik antwoordde: „Donnez moi quarante sous”—da’s ’n gulde, maar wij spreke in sous—„’t is om me paard te hale en die knecht een fooitje te geve.” Waarop ik die gulde in me spoorzakkie steek. En ik ben natuurlijk an finance rijker, maar an kleedingstukke ben ’k smerig verminderd.

„’k Gaan daar ’t hôtel uit, ongehinderd en wel, en volg de Spuistraat: zonder broek... Ja, ’t is wat! Maar die lange ulster hing mijn op me enkels en daar kwamme me kaplaarze uit. Dus ik denk: ’k loop in me onderbroek onder de mensche en ze ziene ’t niet, verblinde Christene as ze daar benne voor mijn: atheïst! Dan gaan ’k op de hoek ’t Maastrichsche bierhuis binne, en koop een kleintje klare van Ulskamp—die hache spreek ’k nooit uit als Franschman zijnde—om rede me diner te late zakke. Geef me gulde uit me spoorzakkie, en krijg nege dubbeltjes werom.

„Da’s de eerste rol, me eerste misstap...”

Glorieuselijk en volkomen in z’n spel draaide de vagebond z’n snorren op, met de andere hand aldoor aaiend over z’n zeeren voet; den verhongerden dwepers-kop rood aangegloeid, de oogen vervoerd.

Hoofdstuk II.Den volgenden ochtend vertelde de zwerver weer verder. De schilder wilde hem ’t liefst zoo redeneerende hebben, om de geëxalteerde uitdrukking van z’n dwepersgezicht des te feller te treffen. Daarom liet hij ’m maar ongestoord in zijn fantasieën over ’t verledene gaan, al sloeg de burleske verbeelding ook gedurig met den pooveren sire op hol. Want juist om den waan van den armen bliksem was het den artiest immers te doen. Om dat prachtige air, dat prinselijk gebaar, dien hautainen glimlach, die zijn groteske invallen illustreerde. Dan kwam de lange, magere schooiersfiguur fier overeind, bleeke kop in den nek, vernietigend van dédain. Z’n verrafelde pool hing in flarden langs hem heen, maar hij werkte er soms mee als met een koningsmantel. Daaronder droeg hij nog altijd zijn verschoten gevangenis-boezeroen over z’n bloote baadje, en een schrikkelijk dievige pet stond met de breede klep dicht op z’n oogen.Op de andere knie lag weer de wond-gekneusde voet, dien hij zorgelijk streelde.Terwijl de schilder nog even z’n palet in orde bracht om ’t portret in kleuren op te gaan zetten, babbelde Racier maar wat huiselijkjes voor zich uit:„Zeg, kunstenaar ... hè je gezien? Me zeere voete brande al.”„Wàt?”„Ja; die ouwe schoene knelde me zoo, en toe jij d’r strakkies effe nie bij was, heb ’k ze op ’t haardje gesmete ... ’t Dee’ me goed, omdat ze me zooveel pijn gedaan hebbe ... èn ze benne van ’n domenee!... Mot je mijn standpunt as atheïst goed verstaan ...”„En waar loop je nou op?”„As we strak klaar zijn, krijg ’k ’n paar wije van jou ... halfslete kunstenaarsschoene. Kan ik hebbe ... Begrijp je me ook; of hè je geen menschekennis?... Mot je mijn hebbe; ik kijk ’n iedereen dwars door ze ziel ... Die geliefde van jou, of hoe ze hiet: je mevrouw ... uwes dame, die’s edel. Ik heb eerbied voor ’t zwakke geslacht, van die je in d’r kerakters kan leze ... En as ze soms ’s ’n kleintje moch krijge, en ’t is klierig ... ’t kon zijn hè?... dan is t’r geen goud zoo goed as stavezaad met jenever. ’k Mag leie dat je vrouwtje d’r trekke d’r speciaal in komme legge ... Daar neem ’k me petje voor af!„Maar zeg, ruik je nog niks?... Fijne geur, musc, zegge wij Fransche. ’t Benne me schoene ... ’n Schoemaker, as tie óók eris lekker wil ruike, verbrandt ie oud leer. Mot je wéte. En as je eens of twee maal in de week je aarappelschille in je kacheltje gooit, dan heb ie nooit ’n schoorsteenveger van noode ... Daar gaat alle roet meteen ’t pijpie mee uit ... Da’s wèl niet mooi hè, aarappelschille verbrande?—want je heb diere die ze vrete en d’r ’t menschdom melkie voor geve ...„Nou, kan je d’r nou ’s niet op je gemak bij gaan zitte?—Dan gaat de voorstelling weer beginne: de Hamlet, les Brigants, La Muette de Portici ... ’k Heb óók nog ’s gefigereerd in de rol van Madame Angot ... Hè, ’k wou da ’k er maar ’n mooi tooneelstuk van miek. ’t Is fijn, hè, me leve?... Maar vin je ’t nou niet diep treurig, dat ’n mensch zoo van de eene misdaad in de andere valt?... ’k Heb ’n voorgevoel, da’ je me laat schiete as je alles van me weet...”„Niet?—’t Zou me meevalle. Ben je dan soms ook atheïst?... Anders zeg je an ’t slot: Nee Racier, snij maar uit ... jij ben me te slecht.„Is de verf nou klaar ... kunstenaar? Hoor je dat rijme? ’k Dicht van me tiende jaar af. Maar de kunst is verkocht an ’t groote kappitaal, da ’k in me niere veracht ... Mot je hoore: Toe ’k in de Krentetuin zat, wou ’k d’r uit, en as ’n echte rijmdichter he’k an z’n eksjelenzie gerekwestreerd:Ekzjelenzie,Een moeder die haar kind moet derve,Verlangt geen troost, wil gaarne sterve,Als zij haar kind slechts wederziet.Mijn màmma is een ziekelijk weze,Ik ben in staat haar te geneze,As ik haar al mijn hulpe bied.Mocht u, zijn ekzjelenzie, mijn straftijd nog soms verlenge,Wellicht kon ’k nooit mijn plicht volbrenge,Die mijn nog tijdig overschiet.Zijn ekzjelenzie! Welaan; ik durf op grond te vrage,’t Zijn ekzjelenzie moog behage,Een gunstig blijk mij niet ontvliedt.Met dankbaarheid zal ik u loone,Want mijn gedrag zal altijd toone,De maatschappij ... da’k werkzaam ben op ieder gebied.En nu ten slotte hoogvereerde heer BaronSchenk Hendrik Evert Timmermans z’n vrijheid werom?”„Timmermans?”—kwam de schilder verwonderd om z’n ezel.Maar Racier hoorde hem niet. Hij zat ontroerd, en de tranen liepen ’m langs z’n witte gezicht.„Was je moeder zoo ziek?”—vroeg de ander meewariger.„Kà je denke ... zoo’n nobele vrouwe het ommers d’r lijfars. Nee, ’t was me dichtaar, die me dat zoo ontlokte ...”„Maar waarom schreef je d’r nou toch in ’s hemelsnaam Timmermans onder?”„Wel, daar werkte ik toentertijd onder, onder die naam ... pseudoniem bij de rolle, die ’k allemaal vervulde ... We bèn nog zoo ver niet ... Zal je wel hoore, as ’k er an ben geland ...„Kan ’k verder gaan? ’k Weet ’t nou precies. Want ’k kon weer niet slape van ’t prakkezeere vannacht, en toe heb ’k ’t me eige woord voor woord overhoord, in me krippie, daar tussche al die gedalleste jonges ... As je maar luistert, dan za’k wel beginne:„’k Vertrek vandaar—’k was ommers in ’t Maastrichsche koffiehuis geweest,—nou daar trek ik vandaan, te voet, de Pote deur, en zoo na ’t Rijnspoor: in me onderbroek! Gaan ’k in die wachtkamer zitte, en zit te leze in ’n stuk krant, genaamd de Figaro, die ’k op verzoek van de kelner uit het café-restaurant Du Commerce had magge meeneme, onder ’t gebruik van geen consumptie, angezien me middele dat séance tenante nie’ toeliet. Maar niemand heeft me die wachtkamer binne zien gaan. En nou komp er een trein an—waarvandaan is me tot hede onbekend—maar ik loop met dat volk mee ’t station uit, en stap ’t eerste rijtuig ’t beste binne.„Die koesier vraagt mijn: „mijnheer waarnetoe mot ik uedele brenge?” Maar ik doen da ’k die man nie verstaat. Waarop de tolk van de Maréchale de Turenne geroepe wordt—’t rijkste hotel op de Kalveremart—waarop die koetsier zeit: „ik kan de man nie’ verstaan.” Maar die tolk die zeit: die man mot weze in De Zeve kerreke van Rome, en je mot ’n bitje hard rije, want daar zit een goeie fooi voor je op; die vreemdeling iseen Spaansche edelman!—Waarop de koesier zijn zweep op zijn vierjarige zweetvos leit en mijn ventre à terre stilhoudt voor de Zeve Kerreke van Rome ... En dat in me onderbroek! Ja, die rol is mooi; daar hebbe ze wat van geleerd. Maar er komt nog meer ... Wat je nou weet is maar kindere-spel.„Die bediende treedt buite, maar verstaat mijn niet ...”„Wat sprak je dan toch?”„Italiaansch. Waarop hij de hotelhouer riep—son patron—waarop ik vroeg: „eb u voor mijn ’n kamer?” Waarop de hotelhouer zee: „jawel mijnheer, zooas u beveelt.” Volges die etiquette steeg ik dat rijtuig uit, en zee tege de hotelhouder: „betaal me koesier, en geef’m ’n gulde fooi.” Hm.„Nou de entrée in die gelagkamer. Dit alles geschiedt vóór zesse. Daar zit die meneer van ’t hotel, en onder ’t gebruik van ’n fijne flesch, etiket St. E.m.i.l.i.o.n,—die mot nòg betaald worde, maar da’s ’t kappitaal—het ie gedurende een uur met mijn zitte prate over Italië, waar ie speciaal mee bekend was. Nou, maar ’k sting ’m!—Waarop ik mijn in de gereedstaande vertrekke terug wou trekke, om onder ’t gebruike van een gloeiend haardvuur, mèt blokkies, mijn gedachte de vrije loop te late.—Ja, ’k mos me rol toch afprakkezeere!—Waarop ik gebrach wor in de hotelkamers numéro één tot zes, en ze me zoodoende an me lot overliete.„Daar ik mijn uit had gegeve voor luxe-paardehandelaar uit ... Jena, en er toemaals net ’s anderedags paardemart in Rotterdam was, vroeg ik de hotelhouer, mijn vroeg te roepe, want ik geliefde met de eerste trein te vertrekke.... (En dat alles: zonder lood. Da’s ’t ware d’r van!)... ten einde paarde te koope voor mijn firma!„Nou begint pas de rol.—Daar hij mijn antwoordt:„daar is een elektrieke schel in je kooi, en daar wordt op gedrukt, en dan zal uedele wel opstaan, mijn gast.” Waarop ik hem antwoord: „ik heb dat in Arnhem in ’t Zwijnshoofd ook bijgewoond en sliep toch deur, om rede de bediende mijn an me mouw mot pakke en dàn staan ik pas op.” Waarop hij mijn antwoordt: „aan uw vraag zal voldaan worre.”„Daar elke reizeger ’s morreges pas betale mot, wier mijn netuurlijkerwijs ’s avens nog om geen geld gemaand. Maar espres voor mijn wier ’n kelner angeschaft, die die taal machtig was, die ik sprak.„Ik heb daar ’s aves gesoupeerd—ja, netuurlijk eerste klas, ’k zel ’tnietdoen!—en vroeg om halftien na bed te magge gaan, daar’k om zeve ure twaalf mos vertrekke na Rotterdam, ’k Wier nabove gebrocht door de nieuwe bediende, die in die Spaansche taal tegen mijn zei: „meneer, je zet je laarze maar an je deur, en ze worre vanzelf gepoest.”—„Nee”—zeg ik—„’t benne verlakte”.„Ik begon binne te gaan in salon numéro premier; dan op numéro deux, dan op numéro trois, en zoo navenant, van alle gemakke voorzien, as biljarte, toilet mèt private,... èèè ... cuisine, en schrijfbureau style Louis quatorze, met satijn overtrokke, volges de etiquette van dat hotel ... au premier! Zoo begaf ik mijn naar de gereedstaande chambre à coucher: nachttafeltje, table de nuit Louis quinze, met zes passende stoele, kleerkaste ... met portemanteau, overal van levende roze voorzien in vaze, style Louis ... quatorze.„Daar begon ondergeteekende z’n eige uit te kleeje. Maar dit mos vlug in ze werk gaan, angezien ik geen broek heb. Ik trok me ulster uit en zette me kaplaarze buite de deur en sloot netuurlijk die deur, maar niet op’t hakie, want anders kon me nieuwe kamerbediende d’r niet in.„Een speld kon je daar late valle, want er lagge allegaar tepijte, zoo stil as in een steene graf, want ze magge volges die etiquette de reizegers niet moeie.„Ik nam me ulster en hong die een halve santimètre van me nachttafel, trok me jaquet en me fantasie-vest uit—broek ha’k nie—en gong in me bed onder de hemel legge. ’k Heb nog nooit zoo royaal gemaft!—Hoe vin je ’m?„Hoe ’k geslape heb ken elk weldenkend mensch wel denke. Nee, ondergeteekende het geen oog dicht geloke, want ’k denk aldeur: hoe za’k d’r morge vroeg af komme? Maar ’k hieuw me eige toch slapend.„Die bediende komt ’s morreges, die voor mijn ampart angesteld was, en zeit in de Italiaansche taal: „meneer, ’t is tijd voor de trein.”„Die kamer lei vol tapijte, zoo ’k al zei. Maar toch hoor ’k ’m komme. En ik zee tege hem: „donnez moi mon pantalon, s’il vous plait; die leit onder me jaquet en vest op de stoel, en me ulster hangt er overheen.” Hij zoekt mijn broek, en zeit: „je ne vois pas”. Waarop ik in woedende vaart uit me bed vliegt en ’m vraagt of ie dacht dat ’k soms gek was geworde. En... „vite, appelez votre patron”. Waarop mijnheer zelf in de kamer kom, en ik hem zee dat ik séance tenante na ’t „Vaderland” in de Parkstraat zou gaan met een ingezonden stuk as ie mijn de schaai niet vergoedt. Maar hij valt op ze knieë, en smeekt: „ne faites pas ça, want anders ben ’k eeuwig verneuried. En ik zal bij dat vest in de confectiewinkel sitót een dito broek late hale.”„Ik zeg: „daar ben ’k nie mee gered, want me portemenee zat er in” (ja, ’k mos toch geld hebbe: as je ’n rolspeelt, mot je ’t goed doen!) „Hoeveel zat er in?”—vraagt hij. ’k Zeg: „da’ kan ’k op geen tachetig, negetig, honderd gulde na zegge.”—„Nou”—zeit hij—„weet je wat, dan late we die afrekening maar zoo zitte, jij krijgt nog ’n broek en één honderd gulde ...”„Maar nou komt die steek, die ’k laat valle.„Dat mos vlug in ze werk gaan, angezien ’t rijtuig voor de deur sting te wachte om mijn te vervoere. Dit geschiedde allemaal in de vreemde tale. De hotelhouder buigt voor mijn als ’k instijg, en ’k zeg: „A la gare!” Maar bij de Koepokinrichting trek ik die koesier an ze jas, geef ’m de nege dubbeltjes, die ’k nog over heb van de kelner uit de Commerce, en zeg op z’n Hollansch: „zoo zal ’t wel in orde weze”. Waarop hij schrikt van die tale—na ’k later van de commissaris hoorde. Waarop ik de Rijswijkscheweg oploop, en me kostvrouw tege kom, mejuffrouw Damman uit Lammetjegroen, en zeg: „Bet, heb je niet altemet een paar gulde voor mijn?” Waarop zij mijn drie gulde geeft, en ik haar de honderd gulde van de „Zeve Kerke van Rome”—in bewaring netuurlijk. Waarop ik deurloop ... dwars in me ongeluk!„Want daar op ’t hoekie van de Ammenisie-have en ’t Spui is ’n café, waar ondergeteekende binnegaat. Maar daar motte nou net nooit niks as kelners bij mekandere komme—óók ’n strop, zeg?—dat ze daar allemaal ’s morges vroeg hullie kejakkie gaan gebruike, van ’t hôtel Maréchale de Turenne, de Zeve Kerke van Rome, Hôtel des Indes, Hôtel Paulez, de Ouwe en de Nieuwe Doele—mot je mee bekènd zijn—èn uit ’t restaurant de Maas in de Wagestraat. Want zie je, die baas in die zaak is zooveel as placeur.„Staat me daar de bediende uit de Commerce—die van ’t diner... complet! met die van de Zeve Kerrekevan Rome, die enkel voor mijn was angenome,—hoor je hoe ’k rijm?—en die zeit: „wat daar vannacht bij ons plaas het gegrepe op de kamer van een Spaansche graaf?”... Om kort te gaan, die speelt mijn rol uit. En de kelner uit de Commerce vraagt: „hoe zag die heer er uit?” Maar nou krijgt ie mijn in de gate, en zeit: „’k Val dood as dat dezelfde knul niet en is, die zich voor het gegeve voor de burgemeester van Loosduine.” De bediende van de Zeve Kerreke van Rome gaat ’t an ze chef vertelle; die roept de pelisie. Mijn koesier slaat deur. ’t Signalement wordt per telefoon na Delft overgebracht. En zoo wier ’k an de Ollandsche theetuin gepàkt!—Hoorde je die hache, die ’k as Franschman zijnde, weer niet uit kon spreke?”

Hoofdstuk II.

Den volgenden ochtend vertelde de zwerver weer verder. De schilder wilde hem ’t liefst zoo redeneerende hebben, om de geëxalteerde uitdrukking van z’n dwepersgezicht des te feller te treffen. Daarom liet hij ’m maar ongestoord in zijn fantasieën over ’t verledene gaan, al sloeg de burleske verbeelding ook gedurig met den pooveren sire op hol. Want juist om den waan van den armen bliksem was het den artiest immers te doen. Om dat prachtige air, dat prinselijk gebaar, dien hautainen glimlach, die zijn groteske invallen illustreerde. Dan kwam de lange, magere schooiersfiguur fier overeind, bleeke kop in den nek, vernietigend van dédain. Z’n verrafelde pool hing in flarden langs hem heen, maar hij werkte er soms mee als met een koningsmantel. Daaronder droeg hij nog altijd zijn verschoten gevangenis-boezeroen over z’n bloote baadje, en een schrikkelijk dievige pet stond met de breede klep dicht op z’n oogen.Op de andere knie lag weer de wond-gekneusde voet, dien hij zorgelijk streelde.Terwijl de schilder nog even z’n palet in orde bracht om ’t portret in kleuren op te gaan zetten, babbelde Racier maar wat huiselijkjes voor zich uit:„Zeg, kunstenaar ... hè je gezien? Me zeere voete brande al.”„Wàt?”„Ja; die ouwe schoene knelde me zoo, en toe jij d’r strakkies effe nie bij was, heb ’k ze op ’t haardje gesmete ... ’t Dee’ me goed, omdat ze me zooveel pijn gedaan hebbe ... èn ze benne van ’n domenee!... Mot je mijn standpunt as atheïst goed verstaan ...”„En waar loop je nou op?”„As we strak klaar zijn, krijg ’k ’n paar wije van jou ... halfslete kunstenaarsschoene. Kan ik hebbe ... Begrijp je me ook; of hè je geen menschekennis?... Mot je mijn hebbe; ik kijk ’n iedereen dwars door ze ziel ... Die geliefde van jou, of hoe ze hiet: je mevrouw ... uwes dame, die’s edel. Ik heb eerbied voor ’t zwakke geslacht, van die je in d’r kerakters kan leze ... En as ze soms ’s ’n kleintje moch krijge, en ’t is klierig ... ’t kon zijn hè?... dan is t’r geen goud zoo goed as stavezaad met jenever. ’k Mag leie dat je vrouwtje d’r trekke d’r speciaal in komme legge ... Daar neem ’k me petje voor af!„Maar zeg, ruik je nog niks?... Fijne geur, musc, zegge wij Fransche. ’t Benne me schoene ... ’n Schoemaker, as tie óók eris lekker wil ruike, verbrandt ie oud leer. Mot je wéte. En as je eens of twee maal in de week je aarappelschille in je kacheltje gooit, dan heb ie nooit ’n schoorsteenveger van noode ... Daar gaat alle roet meteen ’t pijpie mee uit ... Da’s wèl niet mooi hè, aarappelschille verbrande?—want je heb diere die ze vrete en d’r ’t menschdom melkie voor geve ...„Nou, kan je d’r nou ’s niet op je gemak bij gaan zitte?—Dan gaat de voorstelling weer beginne: de Hamlet, les Brigants, La Muette de Portici ... ’k Heb óók nog ’s gefigereerd in de rol van Madame Angot ... Hè, ’k wou da ’k er maar ’n mooi tooneelstuk van miek. ’t Is fijn, hè, me leve?... Maar vin je ’t nou niet diep treurig, dat ’n mensch zoo van de eene misdaad in de andere valt?... ’k Heb ’n voorgevoel, da’ je me laat schiete as je alles van me weet...”„Niet?—’t Zou me meevalle. Ben je dan soms ook atheïst?... Anders zeg je an ’t slot: Nee Racier, snij maar uit ... jij ben me te slecht.„Is de verf nou klaar ... kunstenaar? Hoor je dat rijme? ’k Dicht van me tiende jaar af. Maar de kunst is verkocht an ’t groote kappitaal, da ’k in me niere veracht ... Mot je hoore: Toe ’k in de Krentetuin zat, wou ’k d’r uit, en as ’n echte rijmdichter he’k an z’n eksjelenzie gerekwestreerd:Ekzjelenzie,Een moeder die haar kind moet derve,Verlangt geen troost, wil gaarne sterve,Als zij haar kind slechts wederziet.Mijn màmma is een ziekelijk weze,Ik ben in staat haar te geneze,As ik haar al mijn hulpe bied.Mocht u, zijn ekzjelenzie, mijn straftijd nog soms verlenge,Wellicht kon ’k nooit mijn plicht volbrenge,Die mijn nog tijdig overschiet.Zijn ekzjelenzie! Welaan; ik durf op grond te vrage,’t Zijn ekzjelenzie moog behage,Een gunstig blijk mij niet ontvliedt.Met dankbaarheid zal ik u loone,Want mijn gedrag zal altijd toone,De maatschappij ... da’k werkzaam ben op ieder gebied.En nu ten slotte hoogvereerde heer BaronSchenk Hendrik Evert Timmermans z’n vrijheid werom?”„Timmermans?”—kwam de schilder verwonderd om z’n ezel.Maar Racier hoorde hem niet. Hij zat ontroerd, en de tranen liepen ’m langs z’n witte gezicht.„Was je moeder zoo ziek?”—vroeg de ander meewariger.„Kà je denke ... zoo’n nobele vrouwe het ommers d’r lijfars. Nee, ’t was me dichtaar, die me dat zoo ontlokte ...”„Maar waarom schreef je d’r nou toch in ’s hemelsnaam Timmermans onder?”„Wel, daar werkte ik toentertijd onder, onder die naam ... pseudoniem bij de rolle, die ’k allemaal vervulde ... We bèn nog zoo ver niet ... Zal je wel hoore, as ’k er an ben geland ...„Kan ’k verder gaan? ’k Weet ’t nou precies. Want ’k kon weer niet slape van ’t prakkezeere vannacht, en toe heb ’k ’t me eige woord voor woord overhoord, in me krippie, daar tussche al die gedalleste jonges ... As je maar luistert, dan za’k wel beginne:„’k Vertrek vandaar—’k was ommers in ’t Maastrichsche koffiehuis geweest,—nou daar trek ik vandaan, te voet, de Pote deur, en zoo na ’t Rijnspoor: in me onderbroek! Gaan ’k in die wachtkamer zitte, en zit te leze in ’n stuk krant, genaamd de Figaro, die ’k op verzoek van de kelner uit het café-restaurant Du Commerce had magge meeneme, onder ’t gebruik van geen consumptie, angezien me middele dat séance tenante nie’ toeliet. Maar niemand heeft me die wachtkamer binne zien gaan. En nou komp er een trein an—waarvandaan is me tot hede onbekend—maar ik loop met dat volk mee ’t station uit, en stap ’t eerste rijtuig ’t beste binne.„Die koesier vraagt mijn: „mijnheer waarnetoe mot ik uedele brenge?” Maar ik doen da ’k die man nie verstaat. Waarop de tolk van de Maréchale de Turenne geroepe wordt—’t rijkste hotel op de Kalveremart—waarop die koetsier zeit: „ik kan de man nie’ verstaan.” Maar die tolk die zeit: die man mot weze in De Zeve kerreke van Rome, en je mot ’n bitje hard rije, want daar zit een goeie fooi voor je op; die vreemdeling iseen Spaansche edelman!—Waarop de koesier zijn zweep op zijn vierjarige zweetvos leit en mijn ventre à terre stilhoudt voor de Zeve Kerreke van Rome ... En dat in me onderbroek! Ja, die rol is mooi; daar hebbe ze wat van geleerd. Maar er komt nog meer ... Wat je nou weet is maar kindere-spel.„Die bediende treedt buite, maar verstaat mijn niet ...”„Wat sprak je dan toch?”„Italiaansch. Waarop hij de hotelhouer riep—son patron—waarop ik vroeg: „eb u voor mijn ’n kamer?” Waarop de hotelhouer zee: „jawel mijnheer, zooas u beveelt.” Volges die etiquette steeg ik dat rijtuig uit, en zee tege de hotelhouder: „betaal me koesier, en geef’m ’n gulde fooi.” Hm.„Nou de entrée in die gelagkamer. Dit alles geschiedt vóór zesse. Daar zit die meneer van ’t hotel, en onder ’t gebruik van ’n fijne flesch, etiket St. E.m.i.l.i.o.n,—die mot nòg betaald worde, maar da’s ’t kappitaal—het ie gedurende een uur met mijn zitte prate over Italië, waar ie speciaal mee bekend was. Nou, maar ’k sting ’m!—Waarop ik mijn in de gereedstaande vertrekke terug wou trekke, om onder ’t gebruike van een gloeiend haardvuur, mèt blokkies, mijn gedachte de vrije loop te late.—Ja, ’k mos me rol toch afprakkezeere!—Waarop ik gebrach wor in de hotelkamers numéro één tot zes, en ze me zoodoende an me lot overliete.„Daar ik mijn uit had gegeve voor luxe-paardehandelaar uit ... Jena, en er toemaals net ’s anderedags paardemart in Rotterdam was, vroeg ik de hotelhouer, mijn vroeg te roepe, want ik geliefde met de eerste trein te vertrekke.... (En dat alles: zonder lood. Da’s ’t ware d’r van!)... ten einde paarde te koope voor mijn firma!„Nou begint pas de rol.—Daar hij mijn antwoordt:„daar is een elektrieke schel in je kooi, en daar wordt op gedrukt, en dan zal uedele wel opstaan, mijn gast.” Waarop ik hem antwoord: „ik heb dat in Arnhem in ’t Zwijnshoofd ook bijgewoond en sliep toch deur, om rede de bediende mijn an me mouw mot pakke en dàn staan ik pas op.” Waarop hij mijn antwoordt: „aan uw vraag zal voldaan worre.”„Daar elke reizeger ’s morreges pas betale mot, wier mijn netuurlijkerwijs ’s avens nog om geen geld gemaand. Maar espres voor mijn wier ’n kelner angeschaft, die die taal machtig was, die ik sprak.„Ik heb daar ’s aves gesoupeerd—ja, netuurlijk eerste klas, ’k zel ’tnietdoen!—en vroeg om halftien na bed te magge gaan, daar’k om zeve ure twaalf mos vertrekke na Rotterdam, ’k Wier nabove gebrocht door de nieuwe bediende, die in die Spaansche taal tegen mijn zei: „meneer, je zet je laarze maar an je deur, en ze worre vanzelf gepoest.”—„Nee”—zeg ik—„’t benne verlakte”.„Ik begon binne te gaan in salon numéro premier; dan op numéro deux, dan op numéro trois, en zoo navenant, van alle gemakke voorzien, as biljarte, toilet mèt private,... èèè ... cuisine, en schrijfbureau style Louis quatorze, met satijn overtrokke, volges de etiquette van dat hotel ... au premier! Zoo begaf ik mijn naar de gereedstaande chambre à coucher: nachttafeltje, table de nuit Louis quinze, met zes passende stoele, kleerkaste ... met portemanteau, overal van levende roze voorzien in vaze, style Louis ... quatorze.„Daar begon ondergeteekende z’n eige uit te kleeje. Maar dit mos vlug in ze werk gaan, angezien ik geen broek heb. Ik trok me ulster uit en zette me kaplaarze buite de deur en sloot netuurlijk die deur, maar niet op’t hakie, want anders kon me nieuwe kamerbediende d’r niet in.„Een speld kon je daar late valle, want er lagge allegaar tepijte, zoo stil as in een steene graf, want ze magge volges die etiquette de reizegers niet moeie.„Ik nam me ulster en hong die een halve santimètre van me nachttafel, trok me jaquet en me fantasie-vest uit—broek ha’k nie—en gong in me bed onder de hemel legge. ’k Heb nog nooit zoo royaal gemaft!—Hoe vin je ’m?„Hoe ’k geslape heb ken elk weldenkend mensch wel denke. Nee, ondergeteekende het geen oog dicht geloke, want ’k denk aldeur: hoe za’k d’r morge vroeg af komme? Maar ’k hieuw me eige toch slapend.„Die bediende komt ’s morreges, die voor mijn ampart angesteld was, en zeit in de Italiaansche taal: „meneer, ’t is tijd voor de trein.”„Die kamer lei vol tapijte, zoo ’k al zei. Maar toch hoor ’k ’m komme. En ik zee tege hem: „donnez moi mon pantalon, s’il vous plait; die leit onder me jaquet en vest op de stoel, en me ulster hangt er overheen.” Hij zoekt mijn broek, en zeit: „je ne vois pas”. Waarop ik in woedende vaart uit me bed vliegt en ’m vraagt of ie dacht dat ’k soms gek was geworde. En... „vite, appelez votre patron”. Waarop mijnheer zelf in de kamer kom, en ik hem zee dat ik séance tenante na ’t „Vaderland” in de Parkstraat zou gaan met een ingezonden stuk as ie mijn de schaai niet vergoedt. Maar hij valt op ze knieë, en smeekt: „ne faites pas ça, want anders ben ’k eeuwig verneuried. En ik zal bij dat vest in de confectiewinkel sitót een dito broek late hale.”„Ik zeg: „daar ben ’k nie mee gered, want me portemenee zat er in” (ja, ’k mos toch geld hebbe: as je ’n rolspeelt, mot je ’t goed doen!) „Hoeveel zat er in?”—vraagt hij. ’k Zeg: „da’ kan ’k op geen tachetig, negetig, honderd gulde na zegge.”—„Nou”—zeit hij—„weet je wat, dan late we die afrekening maar zoo zitte, jij krijgt nog ’n broek en één honderd gulde ...”„Maar nou komt die steek, die ’k laat valle.„Dat mos vlug in ze werk gaan, angezien ’t rijtuig voor de deur sting te wachte om mijn te vervoere. Dit geschiedde allemaal in de vreemde tale. De hotelhouder buigt voor mijn als ’k instijg, en ’k zeg: „A la gare!” Maar bij de Koepokinrichting trek ik die koesier an ze jas, geef ’m de nege dubbeltjes, die ’k nog over heb van de kelner uit de Commerce, en zeg op z’n Hollansch: „zoo zal ’t wel in orde weze”. Waarop hij schrikt van die tale—na ’k later van de commissaris hoorde. Waarop ik de Rijswijkscheweg oploop, en me kostvrouw tege kom, mejuffrouw Damman uit Lammetjegroen, en zeg: „Bet, heb je niet altemet een paar gulde voor mijn?” Waarop zij mijn drie gulde geeft, en ik haar de honderd gulde van de „Zeve Kerke van Rome”—in bewaring netuurlijk. Waarop ik deurloop ... dwars in me ongeluk!„Want daar op ’t hoekie van de Ammenisie-have en ’t Spui is ’n café, waar ondergeteekende binnegaat. Maar daar motte nou net nooit niks as kelners bij mekandere komme—óók ’n strop, zeg?—dat ze daar allemaal ’s morges vroeg hullie kejakkie gaan gebruike, van ’t hôtel Maréchale de Turenne, de Zeve Kerke van Rome, Hôtel des Indes, Hôtel Paulez, de Ouwe en de Nieuwe Doele—mot je mee bekènd zijn—èn uit ’t restaurant de Maas in de Wagestraat. Want zie je, die baas in die zaak is zooveel as placeur.„Staat me daar de bediende uit de Commerce—die van ’t diner... complet! met die van de Zeve Kerrekevan Rome, die enkel voor mijn was angenome,—hoor je hoe ’k rijm?—en die zeit: „wat daar vannacht bij ons plaas het gegrepe op de kamer van een Spaansche graaf?”... Om kort te gaan, die speelt mijn rol uit. En de kelner uit de Commerce vraagt: „hoe zag die heer er uit?” Maar nou krijgt ie mijn in de gate, en zeit: „’k Val dood as dat dezelfde knul niet en is, die zich voor het gegeve voor de burgemeester van Loosduine.” De bediende van de Zeve Kerreke van Rome gaat ’t an ze chef vertelle; die roept de pelisie. Mijn koesier slaat deur. ’t Signalement wordt per telefoon na Delft overgebracht. En zoo wier ’k an de Ollandsche theetuin gepàkt!—Hoorde je die hache, die ’k as Franschman zijnde, weer niet uit kon spreke?”

Den volgenden ochtend vertelde de zwerver weer verder. De schilder wilde hem ’t liefst zoo redeneerende hebben, om de geëxalteerde uitdrukking van z’n dwepersgezicht des te feller te treffen. Daarom liet hij ’m maar ongestoord in zijn fantasieën over ’t verledene gaan, al sloeg de burleske verbeelding ook gedurig met den pooveren sire op hol. Want juist om den waan van den armen bliksem was het den artiest immers te doen. Om dat prachtige air, dat prinselijk gebaar, dien hautainen glimlach, die zijn groteske invallen illustreerde. Dan kwam de lange, magere schooiersfiguur fier overeind, bleeke kop in den nek, vernietigend van dédain. Z’n verrafelde pool hing in flarden langs hem heen, maar hij werkte er soms mee als met een koningsmantel. Daaronder droeg hij nog altijd zijn verschoten gevangenis-boezeroen over z’n bloote baadje, en een schrikkelijk dievige pet stond met de breede klep dicht op z’n oogen.

Op de andere knie lag weer de wond-gekneusde voet, dien hij zorgelijk streelde.

Terwijl de schilder nog even z’n palet in orde bracht om ’t portret in kleuren op te gaan zetten, babbelde Racier maar wat huiselijkjes voor zich uit:

„Zeg, kunstenaar ... hè je gezien? Me zeere voete brande al.”

„Wàt?”

„Ja; die ouwe schoene knelde me zoo, en toe jij d’r strakkies effe nie bij was, heb ’k ze op ’t haardje gesmete ... ’t Dee’ me goed, omdat ze me zooveel pijn gedaan hebbe ... èn ze benne van ’n domenee!... Mot je mijn standpunt as atheïst goed verstaan ...”

„En waar loop je nou op?”

„As we strak klaar zijn, krijg ’k ’n paar wije van jou ... halfslete kunstenaarsschoene. Kan ik hebbe ... Begrijp je me ook; of hè je geen menschekennis?... Mot je mijn hebbe; ik kijk ’n iedereen dwars door ze ziel ... Die geliefde van jou, of hoe ze hiet: je mevrouw ... uwes dame, die’s edel. Ik heb eerbied voor ’t zwakke geslacht, van die je in d’r kerakters kan leze ... En as ze soms ’s ’n kleintje moch krijge, en ’t is klierig ... ’t kon zijn hè?... dan is t’r geen goud zoo goed as stavezaad met jenever. ’k Mag leie dat je vrouwtje d’r trekke d’r speciaal in komme legge ... Daar neem ’k me petje voor af!

„Maar zeg, ruik je nog niks?... Fijne geur, musc, zegge wij Fransche. ’t Benne me schoene ... ’n Schoemaker, as tie óók eris lekker wil ruike, verbrandt ie oud leer. Mot je wéte. En as je eens of twee maal in de week je aarappelschille in je kacheltje gooit, dan heb ie nooit ’n schoorsteenveger van noode ... Daar gaat alle roet meteen ’t pijpie mee uit ... Da’s wèl niet mooi hè, aarappelschille verbrande?—want je heb diere die ze vrete en d’r ’t menschdom melkie voor geve ...

„Nou, kan je d’r nou ’s niet op je gemak bij gaan zitte?—Dan gaat de voorstelling weer beginne: de Hamlet, les Brigants, La Muette de Portici ... ’k Heb óók nog ’s gefigereerd in de rol van Madame Angot ... Hè, ’k wou da ’k er maar ’n mooi tooneelstuk van miek. ’t Is fijn, hè, me leve?... Maar vin je ’t nou niet diep treurig, dat ’n mensch zoo van de eene misdaad in de andere valt?... ’k Heb ’n voorgevoel, da’ je me laat schiete as je alles van me weet...”

„Niet?—’t Zou me meevalle. Ben je dan soms ook atheïst?... Anders zeg je an ’t slot: Nee Racier, snij maar uit ... jij ben me te slecht.

„Is de verf nou klaar ... kunstenaar? Hoor je dat rijme? ’k Dicht van me tiende jaar af. Maar de kunst is verkocht an ’t groote kappitaal, da ’k in me niere veracht ... Mot je hoore: Toe ’k in de Krentetuin zat, wou ’k d’r uit, en as ’n echte rijmdichter he’k an z’n eksjelenzie gerekwestreerd:

Ekzjelenzie,Een moeder die haar kind moet derve,Verlangt geen troost, wil gaarne sterve,Als zij haar kind slechts wederziet.Mijn màmma is een ziekelijk weze,Ik ben in staat haar te geneze,As ik haar al mijn hulpe bied.Mocht u, zijn ekzjelenzie, mijn straftijd nog soms verlenge,Wellicht kon ’k nooit mijn plicht volbrenge,Die mijn nog tijdig overschiet.Zijn ekzjelenzie! Welaan; ik durf op grond te vrage,’t Zijn ekzjelenzie moog behage,Een gunstig blijk mij niet ontvliedt.Met dankbaarheid zal ik u loone,Want mijn gedrag zal altijd toone,De maatschappij ... da’k werkzaam ben op ieder gebied.En nu ten slotte hoogvereerde heer BaronSchenk Hendrik Evert Timmermans z’n vrijheid werom?”

Ekzjelenzie,

Een moeder die haar kind moet derve,

Verlangt geen troost, wil gaarne sterve,

Als zij haar kind slechts wederziet.

Mijn màmma is een ziekelijk weze,

Ik ben in staat haar te geneze,

As ik haar al mijn hulpe bied.

Mocht u, zijn ekzjelenzie, mijn straftijd nog soms verlenge,

Wellicht kon ’k nooit mijn plicht volbrenge,

Die mijn nog tijdig overschiet.

Zijn ekzjelenzie! Welaan; ik durf op grond te vrage,

’t Zijn ekzjelenzie moog behage,

Een gunstig blijk mij niet ontvliedt.

Met dankbaarheid zal ik u loone,

Want mijn gedrag zal altijd toone,

De maatschappij ... da’k werkzaam ben op ieder gebied.

En nu ten slotte hoogvereerde heer Baron

Schenk Hendrik Evert Timmermans z’n vrijheid werom?”

„Timmermans?”—kwam de schilder verwonderd om z’n ezel.

Maar Racier hoorde hem niet. Hij zat ontroerd, en de tranen liepen ’m langs z’n witte gezicht.

„Was je moeder zoo ziek?”—vroeg de ander meewariger.

„Kà je denke ... zoo’n nobele vrouwe het ommers d’r lijfars. Nee, ’t was me dichtaar, die me dat zoo ontlokte ...”

„Maar waarom schreef je d’r nou toch in ’s hemelsnaam Timmermans onder?”

„Wel, daar werkte ik toentertijd onder, onder die naam ... pseudoniem bij de rolle, die ’k allemaal vervulde ... We bèn nog zoo ver niet ... Zal je wel hoore, as ’k er an ben geland ...

„Kan ’k verder gaan? ’k Weet ’t nou precies. Want ’k kon weer niet slape van ’t prakkezeere vannacht, en toe heb ’k ’t me eige woord voor woord overhoord, in me krippie, daar tussche al die gedalleste jonges ... As je maar luistert, dan za’k wel beginne:

„’k Vertrek vandaar—’k was ommers in ’t Maastrichsche koffiehuis geweest,—nou daar trek ik vandaan, te voet, de Pote deur, en zoo na ’t Rijnspoor: in me onderbroek! Gaan ’k in die wachtkamer zitte, en zit te leze in ’n stuk krant, genaamd de Figaro, die ’k op verzoek van de kelner uit het café-restaurant Du Commerce had magge meeneme, onder ’t gebruik van geen consumptie, angezien me middele dat séance tenante nie’ toeliet. Maar niemand heeft me die wachtkamer binne zien gaan. En nou komp er een trein an—waarvandaan is me tot hede onbekend—maar ik loop met dat volk mee ’t station uit, en stap ’t eerste rijtuig ’t beste binne.

„Die koesier vraagt mijn: „mijnheer waarnetoe mot ik uedele brenge?” Maar ik doen da ’k die man nie verstaat. Waarop de tolk van de Maréchale de Turenne geroepe wordt—’t rijkste hotel op de Kalveremart—waarop die koetsier zeit: „ik kan de man nie’ verstaan.” Maar die tolk die zeit: die man mot weze in De Zeve kerreke van Rome, en je mot ’n bitje hard rije, want daar zit een goeie fooi voor je op; die vreemdeling iseen Spaansche edelman!—Waarop de koesier zijn zweep op zijn vierjarige zweetvos leit en mijn ventre à terre stilhoudt voor de Zeve Kerreke van Rome ... En dat in me onderbroek! Ja, die rol is mooi; daar hebbe ze wat van geleerd. Maar er komt nog meer ... Wat je nou weet is maar kindere-spel.

„Die bediende treedt buite, maar verstaat mijn niet ...”

„Wat sprak je dan toch?”

„Italiaansch. Waarop hij de hotelhouer riep—son patron—waarop ik vroeg: „eb u voor mijn ’n kamer?” Waarop de hotelhouer zee: „jawel mijnheer, zooas u beveelt.” Volges die etiquette steeg ik dat rijtuig uit, en zee tege de hotelhouder: „betaal me koesier, en geef’m ’n gulde fooi.” Hm.

„Nou de entrée in die gelagkamer. Dit alles geschiedt vóór zesse. Daar zit die meneer van ’t hotel, en onder ’t gebruik van ’n fijne flesch, etiket St. E.m.i.l.i.o.n,—die mot nòg betaald worde, maar da’s ’t kappitaal—het ie gedurende een uur met mijn zitte prate over Italië, waar ie speciaal mee bekend was. Nou, maar ’k sting ’m!—Waarop ik mijn in de gereedstaande vertrekke terug wou trekke, om onder ’t gebruike van een gloeiend haardvuur, mèt blokkies, mijn gedachte de vrije loop te late.—Ja, ’k mos me rol toch afprakkezeere!—Waarop ik gebrach wor in de hotelkamers numéro één tot zes, en ze me zoodoende an me lot overliete.

„Daar ik mijn uit had gegeve voor luxe-paardehandelaar uit ... Jena, en er toemaals net ’s anderedags paardemart in Rotterdam was, vroeg ik de hotelhouer, mijn vroeg te roepe, want ik geliefde met de eerste trein te vertrekke.... (En dat alles: zonder lood. Da’s ’t ware d’r van!)... ten einde paarde te koope voor mijn firma!

„Nou begint pas de rol.—Daar hij mijn antwoordt:„daar is een elektrieke schel in je kooi, en daar wordt op gedrukt, en dan zal uedele wel opstaan, mijn gast.” Waarop ik hem antwoord: „ik heb dat in Arnhem in ’t Zwijnshoofd ook bijgewoond en sliep toch deur, om rede de bediende mijn an me mouw mot pakke en dàn staan ik pas op.” Waarop hij mijn antwoordt: „aan uw vraag zal voldaan worre.”

„Daar elke reizeger ’s morreges pas betale mot, wier mijn netuurlijkerwijs ’s avens nog om geen geld gemaand. Maar espres voor mijn wier ’n kelner angeschaft, die die taal machtig was, die ik sprak.

„Ik heb daar ’s aves gesoupeerd—ja, netuurlijk eerste klas, ’k zel ’tnietdoen!—en vroeg om halftien na bed te magge gaan, daar’k om zeve ure twaalf mos vertrekke na Rotterdam, ’k Wier nabove gebrocht door de nieuwe bediende, die in die Spaansche taal tegen mijn zei: „meneer, je zet je laarze maar an je deur, en ze worre vanzelf gepoest.”—„Nee”—zeg ik—„’t benne verlakte”.

„Ik begon binne te gaan in salon numéro premier; dan op numéro deux, dan op numéro trois, en zoo navenant, van alle gemakke voorzien, as biljarte, toilet mèt private,... èèè ... cuisine, en schrijfbureau style Louis quatorze, met satijn overtrokke, volges de etiquette van dat hotel ... au premier! Zoo begaf ik mijn naar de gereedstaande chambre à coucher: nachttafeltje, table de nuit Louis quinze, met zes passende stoele, kleerkaste ... met portemanteau, overal van levende roze voorzien in vaze, style Louis ... quatorze.

„Daar begon ondergeteekende z’n eige uit te kleeje. Maar dit mos vlug in ze werk gaan, angezien ik geen broek heb. Ik trok me ulster uit en zette me kaplaarze buite de deur en sloot netuurlijk die deur, maar niet op’t hakie, want anders kon me nieuwe kamerbediende d’r niet in.

„Een speld kon je daar late valle, want er lagge allegaar tepijte, zoo stil as in een steene graf, want ze magge volges die etiquette de reizegers niet moeie.

„Ik nam me ulster en hong die een halve santimètre van me nachttafel, trok me jaquet en me fantasie-vest uit—broek ha’k nie—en gong in me bed onder de hemel legge. ’k Heb nog nooit zoo royaal gemaft!—Hoe vin je ’m?

„Hoe ’k geslape heb ken elk weldenkend mensch wel denke. Nee, ondergeteekende het geen oog dicht geloke, want ’k denk aldeur: hoe za’k d’r morge vroeg af komme? Maar ’k hieuw me eige toch slapend.

„Die bediende komt ’s morreges, die voor mijn ampart angesteld was, en zeit in de Italiaansche taal: „meneer, ’t is tijd voor de trein.”

„Die kamer lei vol tapijte, zoo ’k al zei. Maar toch hoor ’k ’m komme. En ik zee tege hem: „donnez moi mon pantalon, s’il vous plait; die leit onder me jaquet en vest op de stoel, en me ulster hangt er overheen.” Hij zoekt mijn broek, en zeit: „je ne vois pas”. Waarop ik in woedende vaart uit me bed vliegt en ’m vraagt of ie dacht dat ’k soms gek was geworde. En... „vite, appelez votre patron”. Waarop mijnheer zelf in de kamer kom, en ik hem zee dat ik séance tenante na ’t „Vaderland” in de Parkstraat zou gaan met een ingezonden stuk as ie mijn de schaai niet vergoedt. Maar hij valt op ze knieë, en smeekt: „ne faites pas ça, want anders ben ’k eeuwig verneuried. En ik zal bij dat vest in de confectiewinkel sitót een dito broek late hale.”

„Ik zeg: „daar ben ’k nie mee gered, want me portemenee zat er in” (ja, ’k mos toch geld hebbe: as je ’n rolspeelt, mot je ’t goed doen!) „Hoeveel zat er in?”—vraagt hij. ’k Zeg: „da’ kan ’k op geen tachetig, negetig, honderd gulde na zegge.”—„Nou”—zeit hij—„weet je wat, dan late we die afrekening maar zoo zitte, jij krijgt nog ’n broek en één honderd gulde ...”

„Maar nou komt die steek, die ’k laat valle.

„Dat mos vlug in ze werk gaan, angezien ’t rijtuig voor de deur sting te wachte om mijn te vervoere. Dit geschiedde allemaal in de vreemde tale. De hotelhouder buigt voor mijn als ’k instijg, en ’k zeg: „A la gare!” Maar bij de Koepokinrichting trek ik die koesier an ze jas, geef ’m de nege dubbeltjes, die ’k nog over heb van de kelner uit de Commerce, en zeg op z’n Hollansch: „zoo zal ’t wel in orde weze”. Waarop hij schrikt van die tale—na ’k later van de commissaris hoorde. Waarop ik de Rijswijkscheweg oploop, en me kostvrouw tege kom, mejuffrouw Damman uit Lammetjegroen, en zeg: „Bet, heb je niet altemet een paar gulde voor mijn?” Waarop zij mijn drie gulde geeft, en ik haar de honderd gulde van de „Zeve Kerke van Rome”—in bewaring netuurlijk. Waarop ik deurloop ... dwars in me ongeluk!

„Want daar op ’t hoekie van de Ammenisie-have en ’t Spui is ’n café, waar ondergeteekende binnegaat. Maar daar motte nou net nooit niks as kelners bij mekandere komme—óók ’n strop, zeg?—dat ze daar allemaal ’s morges vroeg hullie kejakkie gaan gebruike, van ’t hôtel Maréchale de Turenne, de Zeve Kerke van Rome, Hôtel des Indes, Hôtel Paulez, de Ouwe en de Nieuwe Doele—mot je mee bekènd zijn—èn uit ’t restaurant de Maas in de Wagestraat. Want zie je, die baas in die zaak is zooveel as placeur.

„Staat me daar de bediende uit de Commerce—die van ’t diner... complet! met die van de Zeve Kerrekevan Rome, die enkel voor mijn was angenome,—hoor je hoe ’k rijm?—en die zeit: „wat daar vannacht bij ons plaas het gegrepe op de kamer van een Spaansche graaf?”... Om kort te gaan, die speelt mijn rol uit. En de kelner uit de Commerce vraagt: „hoe zag die heer er uit?” Maar nou krijgt ie mijn in de gate, en zeit: „’k Val dood as dat dezelfde knul niet en is, die zich voor het gegeve voor de burgemeester van Loosduine.” De bediende van de Zeve Kerreke van Rome gaat ’t an ze chef vertelle; die roept de pelisie. Mijn koesier slaat deur. ’t Signalement wordt per telefoon na Delft overgebracht. En zoo wier ’k an de Ollandsche theetuin gepàkt!—Hoorde je die hache, die ’k as Franschman zijnde, weer niet uit kon spreke?”

Hoofdstuk III.Toen de schilder den volgenden morgen op z’n atelier kwam, vond hij zijn model al wachten. Racier was erg onrustig, zag er opvallend slecht uit, en z’n oogen glansden geagiteerd.„Je mot me niet meer alleen late”—zei hij gejaagd—„daarom staan ’k nou voor ’t raam, want dat groen achter die straat bevalt me ... As je me zoolang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan; ’t maakt me bang en ongedurig, zoolang jij d’r niet bij bent ... ’t Komt door die vrijer daar ... ’k heb er ’n hekel an; die kijkt je dwars door je niere, wor je eng van... waar je staat, staan je... Doen me nou ’s ’n eer, en draai die vent om—kunstenaar?”De schilder nam glimlachend ’t portret van z’n vader, dat in een hoek op den grond stond te drogen, en keerde ’t vriendelijke oudemanne-gezicht naar den wand.„Hoe kom je zoo zenuwachtig vanmorgen, Generaal? Wil je ’n sigaar?”„Nee, ik rook niet.”„Wàt zeg je?”„Nee, as ’k daar an wen, komt ’t mijn te duur. Da’s nou ’s ’n idee van mijn!—Weet je wàt fijn is?... ’n Pijp varinas ... dan ga je fanteseere ...”„Maar waarom heb je nou waarachtig dat knappe pak niet aan?... ’k Geef je geen stuk meer, als je ’t toch dadelijk verkoopt ... Je loopt ’t weer bij als ’n roover ...”„Pardon, kunstenaar, ik sterf nog liever, dan da’k wat verkoop wa’k van ’n ami intime gekrege heb. Maar ’k heb ’t geleend an ’n jonge knul op logement, die op ’n betrekking uit mos. Hij kon d’r zonder mijn toilet ommers niet heen. Z’n pardessus was kaal ... zat ’n vreemdlappie op ... Hoog fijne knul anders, spreekt alle tale... op één na: ’t Spaansch. Zal ik ’m nou leere ... kost mijn ommers niks. Maar één ding neem ’k ’m kwalijk: die jonge bidt!... Tòch gaf ’k ’m me jas en me vest!—Wie doet dat?—Ik, Jean Charles Racier ... as atheïst!... En vannacht ben ’k van die cente uitgeweest ... daar zien ’k zoo bleek van ...”„Van de centen van mijn pak ... als atheïst zijnde!”Racier schrok schuw in elkaar.„Dáár heb ’k ’n steek late valle. As je de rechter van extruksie was, zat ’k er zóó alweer in ... Affijn, we zulle d’r nou maar niks verder van zegge, da’s beter ... enne ... jij ben ook de kwaaiste toch niet ... vergete en vergeve—zei de Heer ... ’k wil zegge: de Natuur.”Hij zat nu verlegen te blozen en voor zich uit te stamelen. Keek telkens tersluiks even op of „de kunstenaar” nog kwaad was, en lachte dan kinderachtig om ’t weer goed te maken.„Nou, ’k dacht dat jij gladder kon liegen, Excellentie. Je valt me tegen ... Maar vertel nou maar verder van hoe dat toen afliep met dien Spaanschen graaf-veekooper uit de Italiaansche stad Jena ... Je zat leelijk geknipt, hè?”„Ja—ze mieke mijn in de val! Waarop de rechercheur van Dremmele an me vroeg: „waar kom jij vandaan?” ’k Zeg: „ik kom met ’t mooie weer uit Voorburg gekuierd.” „Zoo”—zeit ie—„dan bè je mijn arrestant.” En met zetweeëbrenge ze mijn in de trein na De Haag. Daar kwamme d’r vier stille bij, en dat opperhoofd zeit: „Zoo, Racier, nou bè je dus weer binne.” Nou, ’k hoefde dus me naam al vàst niet te verzwijge, want ze kenne me hier, en in De Haag, ja, door heel Nederland, as de bonste hond. Maar ik had nies op me gewete, hè? En’k zeg dus: „je kan met mijn doen wat je wil.” Doch daar ik arrestant ben, vervloek ’k ’t netuurlijk om te loope—as ’k gesnapt ben, dan loop ik principieel nooit—waarop zij verplicht zijne volleges artikel tweehonderd ... enne ... dertien van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd en ...drieen dertig, om me per rijtuig na ’t bereau te leie ...„’k Had ommers niks gedáán! Daar getuigt eerst die garçon van de hotel-restaurant du Commerce ... à prix fixe ... première classe, en ik zeg: „die man is in ze recht.” Dan hale ze de kelner uit de Zeve Kerke van Rome ... les Sept églises de Rome, met z’n patron spécial, propriétaire ... et directeur-général—en ik hou vol: wat die persone zegge is allegaar waarheid ... alleen heb ’k geen honderd gulde gehad ...„’k Wier gevisenteerd en ze vonne op mijn dan ook twee gulde en vijf-en-dertig cente, zijnde ’t soldo van wat ik verteerd heb an biere, wijne, thee enne ...room-chocolade, à la vanille. Waarop ze mijn overbrenge, pèr vigelante met twee ... driejarige zweetvosse bespanne, na ’t huis van bewaring op de Prinsegracht, wat tot hede nie meer bestaat. Want nou is ’t in de Cazjewarisstraat. Waarop ik in verhoor zijn genome door de edelachtbare heere rechter van exstruksie, de weledele heer W.L.F.Morsing, wonende destijds Prinsengracht 753, derde huis van ’t hoekie. Angezien ik geen avecaat laat pleite, zijnde die tòch an ’t groote kappitaal verpand, en ik zelfs as verdediger van ondergeteekende optreed, was mijn eisch weges oplichterij ... ophoogeschaal:driemaande cellulair. En wel voor ’t eerst op eige naam, as Jean Charles ... Constantin Edouard Racier ... Cadet, zijnde mijn vader in de Commune gevalle as ... martelaar de première classe.”Hier zweeg hij van ontroering, dikke tranen in z’n oogen.„Is je vader op de barricade gebleven, Racier?”—vroeg de schilder deelnemend.„Hè?”—werd de ander uit z’n droomen gewekt—„papa? Wel nee, die is ommers as vrouw verkleed, as markiezin dan netuurlijk, Napoléon achtervolgd, l’Empereur ... en heeft ’m de grenze overgejaagd ... We hebbe d’r nooit spijt van gehad.”„Dàt begrijp ik.”„De generaal Racier ... Ainé is op z’n château ... genaamd ... le Lion d’or, in hooge ouderdom in de familie-kelder, tombeau familiaar ... bijgezet ...”„Maar, da’s waar: vroeger heb je verteld, dat je vader tot directeur-generaal van het huis Rothschild in Berlijn was benoemd ...”„Ja, benoemd, maar hij had ommers de dood an ’t groote kappitaal gezien, net as ikke, z’n zoon Cadet ... en heeft ’t afgeweze ...”„O zoo ...”„Maar nou heb je me weer in de war gemaakt ... Waar was ’k gebleve?”„In ’t huis van bewaring ...”„Dus de eisch weges oplichterij op gróóte schaal waszesmaande ...”„Drie, wil je zegge.”„Nee, zès; want ’t vonnis wier één maand met aftrek van preventief, want daar had ik zoo mooi voor gepleit, netuurlijk. Dus heb ik toe maar twee dage op Scheveninge doorgebracht, op A 46 ... Ja, da’ pleidooi, daar konne die avekate van leere, zoo fijn as dat was. Die heele rol ha ’k uitgeschreve op papier, in de gevangenis, en uit me hoofd geleerd.„Ik vroeg netuurlijk eerst an die welejelachtbare heereprésident en rechters of ’k ’n beest in ’t spel mog neme om zoodoende me misdaad of val an de dag te brenge.„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Veronderstel dat u met uw dame van Scheveninge kuiert, maar van De Haag komt er ’n hond, die wellicht verdacht voorkomt en schurf heef. Welejelachtbare heereprésident en rechters, wat doet uwe dan?”„„Beklaagde, staai ’s op”—zee de president—„Dan gaan ’k ’n stappie of vijf opzij met me vrouw om mijn of mijn mevrouw niet te late besmette van dat beest.”„„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Zoo’n dito persoon staat sitôt voor de rechtbank. As gevalle man kan ik nerges geen betrekking krijge en daar deNatuur—as atheïst zijnde noem ’k God’s naamnooit—de Natuur, dus, ze rechte eischte, en ik voorbij het hotel-restaurant kwam, genaamd du Commerce, café au premier, en ondergeteekende erge honger had, en door de welejelachtbare heer Janse, as president van de soepbedeeling daags voor me val was verwijderd (die zat er bij in de rechtbank, en ik noemde ’t kind bij ze doopnaam) vroeg ik mezelf af: dat rake tuig zit daar lekker te vrete, en ’t is net zoo goed van mijn, om rede ik bedoelde rol heb afgespeeld. Nou vraag ik, welejelachtbare heereprésident en rechters, of artikel tweehonderdzeveen zestig van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd ...drieen veertig nie’ te zwaar is voor deze kleine misdaad? En vraag verzachting van omstandighede, waarop ikhoopen wensch dat de rechtbank mijn pesitie zal in oogenschouw neme, en laat ’t verders over an de clemenzie van de rechtbank. Hetwelk doende, Jean Charles Bernard Antoine Racier ... Cadet!”„En toe de president toe an me verdediger vroeg hoe of wat (die wordt ’r toch voor betaald en die mot toch ook wat zegge), zee die: „Ik kan daarniksan toe voege, want zoo zal ’t wel in werking weze ook.”„Maar bij me ontslag gaan ’k netuurlijk sebiet na me kostvrouw, die me de zeve en negetig gulde teruggaf, waarop ik haar ’n briefie vantiengulde presanteer voor de moeite; maar dit geschiedde onder vier ooge in de binnekamer. ’k Kom daar netuurlijk alleen as ’k wat heb. En ’k had ommers honderd gulde verdiend binne ’n maand, en ze magge me daar toch nie weer derec achter slot en grendel voor zette.„Nou komt ’tpáárdelef d’r bij en ’t kerakter van iemand: Waarop ik weer me intrek neem in de Zeve Kerke van Rome! En nou toucheer ik die propriëtair, want ik zeg: „donnez moi vousmêmeun massagrin!” (Da’s de zwarste koffie). Hij herkon mijn sebiet, want ik had me baard nog, omda’k onder de drie maande had gehad en dan wor je niet geschore. Waarop ik hem ’n briefie van véértig gulde gaf om af te houwe. Maar ’k gaf ’m ’n kwàrtje fooi. Toen bedankte ’k ’m, dat ie me voor de rechtbank nie bezwaard had!”

Hoofdstuk III.

Toen de schilder den volgenden morgen op z’n atelier kwam, vond hij zijn model al wachten. Racier was erg onrustig, zag er opvallend slecht uit, en z’n oogen glansden geagiteerd.„Je mot me niet meer alleen late”—zei hij gejaagd—„daarom staan ’k nou voor ’t raam, want dat groen achter die straat bevalt me ... As je me zoolang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan; ’t maakt me bang en ongedurig, zoolang jij d’r niet bij bent ... ’t Komt door die vrijer daar ... ’k heb er ’n hekel an; die kijkt je dwars door je niere, wor je eng van... waar je staat, staan je... Doen me nou ’s ’n eer, en draai die vent om—kunstenaar?”De schilder nam glimlachend ’t portret van z’n vader, dat in een hoek op den grond stond te drogen, en keerde ’t vriendelijke oudemanne-gezicht naar den wand.„Hoe kom je zoo zenuwachtig vanmorgen, Generaal? Wil je ’n sigaar?”„Nee, ik rook niet.”„Wàt zeg je?”„Nee, as ’k daar an wen, komt ’t mijn te duur. Da’s nou ’s ’n idee van mijn!—Weet je wàt fijn is?... ’n Pijp varinas ... dan ga je fanteseere ...”„Maar waarom heb je nou waarachtig dat knappe pak niet aan?... ’k Geef je geen stuk meer, als je ’t toch dadelijk verkoopt ... Je loopt ’t weer bij als ’n roover ...”„Pardon, kunstenaar, ik sterf nog liever, dan da’k wat verkoop wa’k van ’n ami intime gekrege heb. Maar ’k heb ’t geleend an ’n jonge knul op logement, die op ’n betrekking uit mos. Hij kon d’r zonder mijn toilet ommers niet heen. Z’n pardessus was kaal ... zat ’n vreemdlappie op ... Hoog fijne knul anders, spreekt alle tale... op één na: ’t Spaansch. Zal ik ’m nou leere ... kost mijn ommers niks. Maar één ding neem ’k ’m kwalijk: die jonge bidt!... Tòch gaf ’k ’m me jas en me vest!—Wie doet dat?—Ik, Jean Charles Racier ... as atheïst!... En vannacht ben ’k van die cente uitgeweest ... daar zien ’k zoo bleek van ...”„Van de centen van mijn pak ... als atheïst zijnde!”Racier schrok schuw in elkaar.„Dáár heb ’k ’n steek late valle. As je de rechter van extruksie was, zat ’k er zóó alweer in ... Affijn, we zulle d’r nou maar niks verder van zegge, da’s beter ... enne ... jij ben ook de kwaaiste toch niet ... vergete en vergeve—zei de Heer ... ’k wil zegge: de Natuur.”Hij zat nu verlegen te blozen en voor zich uit te stamelen. Keek telkens tersluiks even op of „de kunstenaar” nog kwaad was, en lachte dan kinderachtig om ’t weer goed te maken.„Nou, ’k dacht dat jij gladder kon liegen, Excellentie. Je valt me tegen ... Maar vertel nou maar verder van hoe dat toen afliep met dien Spaanschen graaf-veekooper uit de Italiaansche stad Jena ... Je zat leelijk geknipt, hè?”„Ja—ze mieke mijn in de val! Waarop de rechercheur van Dremmele an me vroeg: „waar kom jij vandaan?” ’k Zeg: „ik kom met ’t mooie weer uit Voorburg gekuierd.” „Zoo”—zeit ie—„dan bè je mijn arrestant.” En met zetweeëbrenge ze mijn in de trein na De Haag. Daar kwamme d’r vier stille bij, en dat opperhoofd zeit: „Zoo, Racier, nou bè je dus weer binne.” Nou, ’k hoefde dus me naam al vàst niet te verzwijge, want ze kenne me hier, en in De Haag, ja, door heel Nederland, as de bonste hond. Maar ik had nies op me gewete, hè? En’k zeg dus: „je kan met mijn doen wat je wil.” Doch daar ik arrestant ben, vervloek ’k ’t netuurlijk om te loope—as ’k gesnapt ben, dan loop ik principieel nooit—waarop zij verplicht zijne volleges artikel tweehonderd ... enne ... dertien van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd en ...drieen dertig, om me per rijtuig na ’t bereau te leie ...„’k Had ommers niks gedáán! Daar getuigt eerst die garçon van de hotel-restaurant du Commerce ... à prix fixe ... première classe, en ik zeg: „die man is in ze recht.” Dan hale ze de kelner uit de Zeve Kerke van Rome ... les Sept églises de Rome, met z’n patron spécial, propriétaire ... et directeur-général—en ik hou vol: wat die persone zegge is allegaar waarheid ... alleen heb ’k geen honderd gulde gehad ...„’k Wier gevisenteerd en ze vonne op mijn dan ook twee gulde en vijf-en-dertig cente, zijnde ’t soldo van wat ik verteerd heb an biere, wijne, thee enne ...room-chocolade, à la vanille. Waarop ze mijn overbrenge, pèr vigelante met twee ... driejarige zweetvosse bespanne, na ’t huis van bewaring op de Prinsegracht, wat tot hede nie meer bestaat. Want nou is ’t in de Cazjewarisstraat. Waarop ik in verhoor zijn genome door de edelachtbare heere rechter van exstruksie, de weledele heer W.L.F.Morsing, wonende destijds Prinsengracht 753, derde huis van ’t hoekie. Angezien ik geen avecaat laat pleite, zijnde die tòch an ’t groote kappitaal verpand, en ik zelfs as verdediger van ondergeteekende optreed, was mijn eisch weges oplichterij ... ophoogeschaal:driemaande cellulair. En wel voor ’t eerst op eige naam, as Jean Charles ... Constantin Edouard Racier ... Cadet, zijnde mijn vader in de Commune gevalle as ... martelaar de première classe.”Hier zweeg hij van ontroering, dikke tranen in z’n oogen.„Is je vader op de barricade gebleven, Racier?”—vroeg de schilder deelnemend.„Hè?”—werd de ander uit z’n droomen gewekt—„papa? Wel nee, die is ommers as vrouw verkleed, as markiezin dan netuurlijk, Napoléon achtervolgd, l’Empereur ... en heeft ’m de grenze overgejaagd ... We hebbe d’r nooit spijt van gehad.”„Dàt begrijp ik.”„De generaal Racier ... Ainé is op z’n château ... genaamd ... le Lion d’or, in hooge ouderdom in de familie-kelder, tombeau familiaar ... bijgezet ...”„Maar, da’s waar: vroeger heb je verteld, dat je vader tot directeur-generaal van het huis Rothschild in Berlijn was benoemd ...”„Ja, benoemd, maar hij had ommers de dood an ’t groote kappitaal gezien, net as ikke, z’n zoon Cadet ... en heeft ’t afgeweze ...”„O zoo ...”„Maar nou heb je me weer in de war gemaakt ... Waar was ’k gebleve?”„In ’t huis van bewaring ...”„Dus de eisch weges oplichterij op gróóte schaal waszesmaande ...”„Drie, wil je zegge.”„Nee, zès; want ’t vonnis wier één maand met aftrek van preventief, want daar had ik zoo mooi voor gepleit, netuurlijk. Dus heb ik toe maar twee dage op Scheveninge doorgebracht, op A 46 ... Ja, da’ pleidooi, daar konne die avekate van leere, zoo fijn as dat was. Die heele rol ha ’k uitgeschreve op papier, in de gevangenis, en uit me hoofd geleerd.„Ik vroeg netuurlijk eerst an die welejelachtbare heereprésident en rechters of ’k ’n beest in ’t spel mog neme om zoodoende me misdaad of val an de dag te brenge.„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Veronderstel dat u met uw dame van Scheveninge kuiert, maar van De Haag komt er ’n hond, die wellicht verdacht voorkomt en schurf heef. Welejelachtbare heereprésident en rechters, wat doet uwe dan?”„„Beklaagde, staai ’s op”—zee de president—„Dan gaan ’k ’n stappie of vijf opzij met me vrouw om mijn of mijn mevrouw niet te late besmette van dat beest.”„„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Zoo’n dito persoon staat sitôt voor de rechtbank. As gevalle man kan ik nerges geen betrekking krijge en daar deNatuur—as atheïst zijnde noem ’k God’s naamnooit—de Natuur, dus, ze rechte eischte, en ik voorbij het hotel-restaurant kwam, genaamd du Commerce, café au premier, en ondergeteekende erge honger had, en door de welejelachtbare heer Janse, as president van de soepbedeeling daags voor me val was verwijderd (die zat er bij in de rechtbank, en ik noemde ’t kind bij ze doopnaam) vroeg ik mezelf af: dat rake tuig zit daar lekker te vrete, en ’t is net zoo goed van mijn, om rede ik bedoelde rol heb afgespeeld. Nou vraag ik, welejelachtbare heereprésident en rechters, of artikel tweehonderdzeveen zestig van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd ...drieen veertig nie’ te zwaar is voor deze kleine misdaad? En vraag verzachting van omstandighede, waarop ikhoopen wensch dat de rechtbank mijn pesitie zal in oogenschouw neme, en laat ’t verders over an de clemenzie van de rechtbank. Hetwelk doende, Jean Charles Bernard Antoine Racier ... Cadet!”„En toe de president toe an me verdediger vroeg hoe of wat (die wordt ’r toch voor betaald en die mot toch ook wat zegge), zee die: „Ik kan daarniksan toe voege, want zoo zal ’t wel in werking weze ook.”„Maar bij me ontslag gaan ’k netuurlijk sebiet na me kostvrouw, die me de zeve en negetig gulde teruggaf, waarop ik haar ’n briefie vantiengulde presanteer voor de moeite; maar dit geschiedde onder vier ooge in de binnekamer. ’k Kom daar netuurlijk alleen as ’k wat heb. En ’k had ommers honderd gulde verdiend binne ’n maand, en ze magge me daar toch nie weer derec achter slot en grendel voor zette.„Nou komt ’tpáárdelef d’r bij en ’t kerakter van iemand: Waarop ik weer me intrek neem in de Zeve Kerke van Rome! En nou toucheer ik die propriëtair, want ik zeg: „donnez moi vousmêmeun massagrin!” (Da’s de zwarste koffie). Hij herkon mijn sebiet, want ik had me baard nog, omda’k onder de drie maande had gehad en dan wor je niet geschore. Waarop ik hem ’n briefie van véértig gulde gaf om af te houwe. Maar ’k gaf ’m ’n kwàrtje fooi. Toen bedankte ’k ’m, dat ie me voor de rechtbank nie bezwaard had!”

Toen de schilder den volgenden morgen op z’n atelier kwam, vond hij zijn model al wachten. Racier was erg onrustig, zag er opvallend slecht uit, en z’n oogen glansden geagiteerd.

„Je mot me niet meer alleen late”—zei hij gejaagd—„daarom staan ’k nou voor ’t raam, want dat groen achter die straat bevalt me ... As je me zoolang alleen laat, gaan ’k hier altijd maar staan; ’t maakt me bang en ongedurig, zoolang jij d’r niet bij bent ... ’t Komt door die vrijer daar ... ’k heb er ’n hekel an; die kijkt je dwars door je niere, wor je eng van... waar je staat, staan je... Doen me nou ’s ’n eer, en draai die vent om—kunstenaar?”

De schilder nam glimlachend ’t portret van z’n vader, dat in een hoek op den grond stond te drogen, en keerde ’t vriendelijke oudemanne-gezicht naar den wand.

„Hoe kom je zoo zenuwachtig vanmorgen, Generaal? Wil je ’n sigaar?”

„Nee, ik rook niet.”

„Wàt zeg je?”

„Nee, as ’k daar an wen, komt ’t mijn te duur. Da’s nou ’s ’n idee van mijn!—Weet je wàt fijn is?... ’n Pijp varinas ... dan ga je fanteseere ...”

„Maar waarom heb je nou waarachtig dat knappe pak niet aan?... ’k Geef je geen stuk meer, als je ’t toch dadelijk verkoopt ... Je loopt ’t weer bij als ’n roover ...”

„Pardon, kunstenaar, ik sterf nog liever, dan da’k wat verkoop wa’k van ’n ami intime gekrege heb. Maar ’k heb ’t geleend an ’n jonge knul op logement, die op ’n betrekking uit mos. Hij kon d’r zonder mijn toilet ommers niet heen. Z’n pardessus was kaal ... zat ’n vreemdlappie op ... Hoog fijne knul anders, spreekt alle tale... op één na: ’t Spaansch. Zal ik ’m nou leere ... kost mijn ommers niks. Maar één ding neem ’k ’m kwalijk: die jonge bidt!... Tòch gaf ’k ’m me jas en me vest!—Wie doet dat?—Ik, Jean Charles Racier ... as atheïst!... En vannacht ben ’k van die cente uitgeweest ... daar zien ’k zoo bleek van ...”

„Van de centen van mijn pak ... als atheïst zijnde!”

Racier schrok schuw in elkaar.

„Dáár heb ’k ’n steek late valle. As je de rechter van extruksie was, zat ’k er zóó alweer in ... Affijn, we zulle d’r nou maar niks verder van zegge, da’s beter ... enne ... jij ben ook de kwaaiste toch niet ... vergete en vergeve—zei de Heer ... ’k wil zegge: de Natuur.”

Hij zat nu verlegen te blozen en voor zich uit te stamelen. Keek telkens tersluiks even op of „de kunstenaar” nog kwaad was, en lachte dan kinderachtig om ’t weer goed te maken.

„Nou, ’k dacht dat jij gladder kon liegen, Excellentie. Je valt me tegen ... Maar vertel nou maar verder van hoe dat toen afliep met dien Spaanschen graaf-veekooper uit de Italiaansche stad Jena ... Je zat leelijk geknipt, hè?”

„Ja—ze mieke mijn in de val! Waarop de rechercheur van Dremmele an me vroeg: „waar kom jij vandaan?” ’k Zeg: „ik kom met ’t mooie weer uit Voorburg gekuierd.” „Zoo”—zeit ie—„dan bè je mijn arrestant.” En met zetweeëbrenge ze mijn in de trein na De Haag. Daar kwamme d’r vier stille bij, en dat opperhoofd zeit: „Zoo, Racier, nou bè je dus weer binne.” Nou, ’k hoefde dus me naam al vàst niet te verzwijge, want ze kenne me hier, en in De Haag, ja, door heel Nederland, as de bonste hond. Maar ik had nies op me gewete, hè? En’k zeg dus: „je kan met mijn doen wat je wil.” Doch daar ik arrestant ben, vervloek ’k ’t netuurlijk om te loope—as ’k gesnapt ben, dan loop ik principieel nooit—waarop zij verplicht zijne volleges artikel tweehonderd ... enne ... dertien van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd en ...drieen dertig, om me per rijtuig na ’t bereau te leie ...

„’k Had ommers niks gedáán! Daar getuigt eerst die garçon van de hotel-restaurant du Commerce ... à prix fixe ... première classe, en ik zeg: „die man is in ze recht.” Dan hale ze de kelner uit de Zeve Kerke van Rome ... les Sept églises de Rome, met z’n patron spécial, propriétaire ... et directeur-général—en ik hou vol: wat die persone zegge is allegaar waarheid ... alleen heb ’k geen honderd gulde gehad ...

„’k Wier gevisenteerd en ze vonne op mijn dan ook twee gulde en vijf-en-dertig cente, zijnde ’t soldo van wat ik verteerd heb an biere, wijne, thee enne ...room-chocolade, à la vanille. Waarop ze mijn overbrenge, pèr vigelante met twee ... driejarige zweetvosse bespanne, na ’t huis van bewaring op de Prinsegracht, wat tot hede nie meer bestaat. Want nou is ’t in de Cazjewarisstraat. Waarop ik in verhoor zijn genome door de edelachtbare heere rechter van exstruksie, de weledele heer W.L.F.Morsing, wonende destijds Prinsengracht 753, derde huis van ’t hoekie. Angezien ik geen avecaat laat pleite, zijnde die tòch an ’t groote kappitaal verpand, en ik zelfs as verdediger van ondergeteekende optreed, was mijn eisch weges oplichterij ... ophoogeschaal:driemaande cellulair. En wel voor ’t eerst op eige naam, as Jean Charles ... Constantin Edouard Racier ... Cadet, zijnde mijn vader in de Commune gevalle as ... martelaar de première classe.”

Hier zweeg hij van ontroering, dikke tranen in z’n oogen.

„Is je vader op de barricade gebleven, Racier?”—vroeg de schilder deelnemend.

„Hè?”—werd de ander uit z’n droomen gewekt—„papa? Wel nee, die is ommers as vrouw verkleed, as markiezin dan netuurlijk, Napoléon achtervolgd, l’Empereur ... en heeft ’m de grenze overgejaagd ... We hebbe d’r nooit spijt van gehad.”

„Dàt begrijp ik.”

„De generaal Racier ... Ainé is op z’n château ... genaamd ... le Lion d’or, in hooge ouderdom in de familie-kelder, tombeau familiaar ... bijgezet ...”

„Maar, da’s waar: vroeger heb je verteld, dat je vader tot directeur-generaal van het huis Rothschild in Berlijn was benoemd ...”

„Ja, benoemd, maar hij had ommers de dood an ’t groote kappitaal gezien, net as ikke, z’n zoon Cadet ... en heeft ’t afgeweze ...”

„O zoo ...”

„Maar nou heb je me weer in de war gemaakt ... Waar was ’k gebleve?”

„In ’t huis van bewaring ...”

„Dus de eisch weges oplichterij op gróóte schaal waszesmaande ...”

„Drie, wil je zegge.”

„Nee, zès; want ’t vonnis wier één maand met aftrek van preventief, want daar had ik zoo mooi voor gepleit, netuurlijk. Dus heb ik toe maar twee dage op Scheveninge doorgebracht, op A 46 ... Ja, da’ pleidooi, daar konne die avekate van leere, zoo fijn as dat was. Die heele rol ha ’k uitgeschreve op papier, in de gevangenis, en uit me hoofd geleerd.

„Ik vroeg netuurlijk eerst an die welejelachtbare heereprésident en rechters of ’k ’n beest in ’t spel mog neme om zoodoende me misdaad of val an de dag te brenge.„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Veronderstel dat u met uw dame van Scheveninge kuiert, maar van De Haag komt er ’n hond, die wellicht verdacht voorkomt en schurf heef. Welejelachtbare heereprésident en rechters, wat doet uwe dan?”

„„Beklaagde, staai ’s op”—zee de president—„Dan gaan ’k ’n stappie of vijf opzij met me vrouw om mijn of mijn mevrouw niet te late besmette van dat beest.”

„„Welejelachtbare heereprésident en rechters! Zoo’n dito persoon staat sitôt voor de rechtbank. As gevalle man kan ik nerges geen betrekking krijge en daar deNatuur—as atheïst zijnde noem ’k God’s naamnooit—de Natuur, dus, ze rechte eischte, en ik voorbij het hotel-restaurant kwam, genaamd du Commerce, café au premier, en ondergeteekende erge honger had, en door de welejelachtbare heer Janse, as president van de soepbedeeling daags voor me val was verwijderd (die zat er bij in de rechtbank, en ik noemde ’t kind bij ze doopnaam) vroeg ik mezelf af: dat rake tuig zit daar lekker te vrete, en ’t is net zoo goed van mijn, om rede ik bedoelde rol heb afgespeeld. Nou vraag ik, welejelachtbare heereprésident en rechters, of artikel tweehonderdzeveen zestig van de Code Pénal van ’t jaar achttienhonderd ...drieen veertig nie’ te zwaar is voor deze kleine misdaad? En vraag verzachting van omstandighede, waarop ikhoopen wensch dat de rechtbank mijn pesitie zal in oogenschouw neme, en laat ’t verders over an de clemenzie van de rechtbank. Hetwelk doende, Jean Charles Bernard Antoine Racier ... Cadet!”

„En toe de president toe an me verdediger vroeg hoe of wat (die wordt ’r toch voor betaald en die mot toch ook wat zegge), zee die: „Ik kan daarniksan toe voege, want zoo zal ’t wel in werking weze ook.”

„Maar bij me ontslag gaan ’k netuurlijk sebiet na me kostvrouw, die me de zeve en negetig gulde teruggaf, waarop ik haar ’n briefie vantiengulde presanteer voor de moeite; maar dit geschiedde onder vier ooge in de binnekamer. ’k Kom daar netuurlijk alleen as ’k wat heb. En ’k had ommers honderd gulde verdiend binne ’n maand, en ze magge me daar toch nie weer derec achter slot en grendel voor zette.

„Nou komt ’tpáárdelef d’r bij en ’t kerakter van iemand: Waarop ik weer me intrek neem in de Zeve Kerke van Rome! En nou toucheer ik die propriëtair, want ik zeg: „donnez moi vousmêmeun massagrin!” (Da’s de zwarste koffie). Hij herkon mijn sebiet, want ik had me baard nog, omda’k onder de drie maande had gehad en dan wor je niet geschore. Waarop ik hem ’n briefie van véértig gulde gaf om af te houwe. Maar ’k gaf ’m ’n kwàrtje fooi. Toen bedankte ’k ’m, dat ie me voor de rechtbank nie bezwaard had!”

Hoofdstuk IV.Alsof hij ’t las uit een verrajers-roman in afleveringen, vertelde Racier dag aan dag voort van wat zijn groteske verbeelding over z’n armzalige zwerversbestaan fantaseerde. En de schilder liet hem ongestoord begaan, om dien raren waan te zien blozen in z’n fanatieken kop, z’n oogen vonkelend van extase. Want zoodra hij ’m, voor een detail, vroeg om ’s even z’n mond te houden, verslapte dat gezicht zoo moe, en staarde de stumperd zoo wezenloos suf voor zich heen, dat alle leven eruit scheen. Hij was een geboren comediant, zag de wereld als een schouwtooneel voor draken. Zijn bestaan was een eindelooze reeks van burleske creaties, melodramatische rollen, bonte vertooningen van voorname personages, zooals hij zich die in zijn bekrompenheid voorstelde. En, fantast als hij was, geloofde hij oprecht wat hij speelde; zag hij het leven om zich heen door denzelfden waan. Tot ie dan telkens weer opgepakt werd, en in de gevangenis voortwarde aan de bitterste medidaties over miskenning en onrecht, hem aangedaan door de kleinzielige, baatzuchtige wereld. Stormen van felle opstandigheid wisselden met stilten van filosofisch-geláten martelaarschap. En langzaam aan vormde zich dan in z’n ziekelijk overspannen brein weer een ander ridderlijk plan, om uit te dolen, zoodra hij ontslagen zou zijn. Dan fleurde de poovere sire weer heelemaal op in zijn cel, kwam z’n versukkelde lichaam fier overeind, en de oraties, die hij hield tegen gevangenbewaarders en andere bezoekers, verliepen in de bizarste aberraties, op een niet te stelpen woordenstroom.Straks ging het scherm weer op en zou hij in de comédie humaine z’n sterreloop voortzetten ... Want hij wasimmers de verhevendste kunstenaar, de universeelste geleerde, de messias van het atheïsme, de edelste mensch naar karakter en afkomst. Nu zou hij daden verrichten, die over heel de wereld den naam van Racier beroemd zouden maken; en lukte ’t niet in het goede ... dan maar in het kwaad! Duizelig van exaltatie waggelde hij de gevangenispoort uit, zag hij zich op straat verdachtelijk nagekeken om z’n verschooierde plunje, dat de haat tegen „’t rijke tuig” ’m razend maakte.Maar z’n afgetobde kop, en z’n ziekelijke lijf waren te zwak om feiten te plegen. De wraak bleef bij woorden, woorden van afkeer, van minachting, èn zelf-adoratie. En om z’n ellendige sjofele slaapstee-bestaan te zien in een gulden schijn, om zelf weer durf te krijgen, z’n machteloosheid aan te vuren tot een roes van grootheid, zette hij ’t telkens die eerste dagen en nachten op een drinken.„’k Was als ’n leeuw—de koning der dieren—die van de ketting afkwam. Met één slag van me klauw ha’k al dat kleine gebroed nou kapot wille slaan; me dàn weer wille vertoone in al me majesteit. Maar ze hadde me lam gesuft in die kooi. En dat maakte me zóó zenewachtig, da’k met me eige geen raad wist ... ’k Had aan Hare Majesteit de geëerbiedigde Koningin wille schrijve ... enne ... an Napoléon, om die nobele held bij te staan met raad ende daad. Maar ’k was niet in staat ’n pen in me vingers te houwe, zoo af en moei en ellendig as ’k was. ’k Wou alles, ’t grooste, ’t beste, zoo nobel as ’t niet bestaat ... maar ’k kon niks, niks en ’k had niet de noodige kappitale. Daardoor ben ’k toen an de alkohol verslaafd, heb ik jenever gezope, dat de luize op me kop begonne te danse ... Om ’t goeie, ’t groosche tot stand te brenge door die alkeholische krachte, die ’k zelf nie meer had. Mooie werreke voor de menschwaardigheidvan ’t heele uitspansel zou ’t weze ... want ’k heb an geen verrajers borste gezoge ...„En toe ... toe kocht ik voor de laatste cente van me uitgangskast weer ’n ander toilet—da’s juist je rol: de kostuum—en ’k bestelde een colbert anglais, chutte-perge laarze, ’n rubenshoed met ’n bruine demi èn fantesie-lorgnet. Daar rees ik mee na Utrecht, per rijtuig van twee arabiër vosse ... zweetvosse ... getrokke. En ’k liet me brenge na ’t hôtel-restaurant Pays-Bas, waar ’k volges de etiquette me koesier weer laat betale. Want ik ben nou de baron van X. tot IJ., gepensionneerd luitenant-k’rnel van ’t Nederlandsch-Indische leger, waaronder ’k een jaar en drie maande as keloniaal heb gediend, toe ’k door Zemajesteit Koning Willem III wier gepardeneerd van de strop en gepardeneerd van de kogel voor vijf jare detentie. Dáárvan wist ik nou dus al die generaals-etekette, en heb ik daar drie weke in dat logement gelogeerd en aszoodanig gegete en gedronke en vertering gemaakt voor drie honderd en zes en tàchetig gulde zeventien cente. Hetgeen ’k zou betale as ’k mijn pensioen ontvangde. Wat zij respecteerde. Want ’k had me daar nageschore, nagemaakt met ’n pruik, snorre en baarde en die betreffede poltieke costuum met fantasieketting, om rede, a’k ’n rol speel, ’k de persoon in kwestie eerst bestudeer, zooda’k d’r sprekend op lekent. Waarop er niet de minste twijfel bestaankòn, en ondergeteekende een behandeling genoot eerste klas.„Om an de noodige kappitale te gerake, vroeg ik dagelijks in de vreemde tale het adresboek, waar ’k in naploos de name die ’k wel kon met familiebetrekkinge onder ’t leger in de Oost, waarop ik receptie anvroeg, èn ontving, en de tijdinge over d’r lui anverwante deelachtigmaakte an die persone, waarop ik de noodige gelde leende om nooit werom te geve ... (Bij ’t groote kappitaal netuurlijk, da’s me hekel!) en op zoo’n voet op hooge schaal zware verteringe miek ... ’n enkele keer ook in de groote cafés waar de Figaro leit ... enne le Petit Journal, omdat dat me moerstaal is ...„Nou mot je uit die etiquettes van dat leger wete, dat je van begin-soldaat tot an adjudant-onderofficier je pesioen mag hale vier maal in ’t jaar, op de 15e; en boven die rang op de 16e, 17e en 18e April, Juli, October en Janewari.„Dit wetende, zou mijn pesioen ontvange worde op de achttiende, om rede ik de zeventiende per noorderzon na Alkmaar vertrok, waarop ik séance tenante gearresteerd werd, en zoo wier ik weer korrepus dilikt. Ze vroege vijf jare, maar ’t wiere d’r twee, die ’k uit heb gedaan in Scheveninge, want daar ben ’k graag, zooda’ ’k er altijd om vraagt. ’t Is daar stilder en as je over je koekoek kan kijke hoor je de zee, en ’t is er beter van verdienste. Me nummer van cel was B 154, waar ’k zevehonderd dertig dage deurbracht na aftrek van me prevetieve; ’t benne vier en twintig maande ... en honderd vier weke ...„Da’ beviel me wel niet als te best, want ’k ben ook wel liever in ’t Bible Hôtel, maar ’k kan me in elk lot schikke, van wie wat verdient, dat ie ook wat mot hebbe. ’t Volk hebbe de wette gemaakt, en daarna mot de misdadiger behandeld worde. Dit alles is de schuld van de maatschappij en ’t hooge kappitaal die mijn an me lot overlaat.„A’k ’t allegaar opskreef wier da’ boek zóó dik ... ’k heb er nooit geen menuut spijt van, want as er ’n hond tege ’n muur ze pootje licht, heffe d’r veertig d’r pootop en doene ’t allemaal ... Helaas, ’k wil zoo goed. Me gedrag bleek immers in de gevangenis, maar daar gavve ze me te vrete. En ’k heb in de cel nog nooit geen straf gehad, as voor ’n pruimpie tabak. Om rede ik er nooit met de kelégaas muurtje heb getikt, want ik wou er niet bij name bekend weze. Maar nou ben ’k deur de wol heen, en toe was ik nog erg da ’k mijn schaamde.„’k Heb ’r matjes geweve, om voor de rijkdom d’r deure te legge, en met zuinig te weze, zonder de cantine op te geve—ik kon voor me ziekte geen tarwebrood bekomme, omdat ’t een civiele dokter is, en die ken je niks wijs make—maar zoo verdiende ik een en veertig gulde.„Daar kocht ik bij me ontslag een paar schamele kleere voor, en twintig guldegalanterieë: gare, band, zeep, postpapier en zakkammetjes. Want van ’n stijselkissie had ’k ’n marsie met laadjes gemaakt en die ware niet eens vol; voortwintiggulde hè je ommers zooveel niet. En je mot er netuurlijk minstens de helft op verdiene.„Met lak had ’k dat marsie zwart gemaakt, en voorzien van kopere spijkertjes met me naam: Jean Charles Racier voluit. Maar vóór op de kist sting met groote letters:„WAT IS EEN MENSCH EN WAARTOE IS EEN MENSCH GEBORE”.„Zoo ging ’k van de Haag over Leie en Haarlem an de huize bij ’t kappitaal. En dan vroege ze wat dat woord beteekent. Kwam ’k nou bijgeloofsgenoote—’k ben atheïst en beweert dusdanig dat alles uit de Natuur voorkomt en wij afstammelinge benne van de arraroetangs; da’s me leer en gaan ’k niet af ook—zie je, bij geloofsgenoote miek ’k dan wel ’s goeie zake. Maar voor de tweede keer ben ze niet thuis, en hiet ’t: daar hei je die vervelende vent weer. En wie dat woord op me kissienietverstonde, werd ondergeteekende bij de deur verwijderd.„Wat zoo overdag verkocht was, werd ’s aves bij de grossier angevuld. En vente is me lust en me leve, want huur ik drie maande ’n wage met negocie, dan is tie mijn. Maar ze storte me liever de afgrond in, dan dat ze me de brug overhelpe. Die persoon die dat doet, za’k dankbaarder weze dan me eige broer. Maar ’t kan me nie meer schele ook en ’k wor d’r onverschillig over.„Daar had je Dr. X, christelijk afschaffer en vegetariër. Bel ’k ook an de deur. Roept de meid: „mevrouw, kom nou toch ’s kijke, daar staat dat en dat op die man z’n kist.” Geeft de mevrouw mijn receptie in die gehoorzaal, en vraagt mijn wat dat beteekende. Maar ik zag er de Bijbel op tafel legge, en zeg: „Mevrouw, da’ kan ’k uwe op hede nie vertelle”,—angezien ik zag waar ik was. „Maar wat doet meneer?”—„Professor in de godgeleerdheid.”„Daar kreeg ik toen kennis an. As ik bij mijn idees as atheïst bleef—zei die hooggeleerde—zou ’k 25, 30, 40 jaar in de gevangenis motte verblijve. En die knul het ’n voorzeggende geest gehad. Overal waar ik kom, wordt brood gebakke, maar voor mijn is t’r geen boo’schap bij. Wat ’n mensch opgelege is, dat ontgaat ’m niet. Mijn mama, die edele vrouwe, zei altijd: As je voor ’n kwartje gebore ben, krijg je nooit dertig cente ...”

Hoofdstuk IV.

Alsof hij ’t las uit een verrajers-roman in afleveringen, vertelde Racier dag aan dag voort van wat zijn groteske verbeelding over z’n armzalige zwerversbestaan fantaseerde. En de schilder liet hem ongestoord begaan, om dien raren waan te zien blozen in z’n fanatieken kop, z’n oogen vonkelend van extase. Want zoodra hij ’m, voor een detail, vroeg om ’s even z’n mond te houden, verslapte dat gezicht zoo moe, en staarde de stumperd zoo wezenloos suf voor zich heen, dat alle leven eruit scheen. Hij was een geboren comediant, zag de wereld als een schouwtooneel voor draken. Zijn bestaan was een eindelooze reeks van burleske creaties, melodramatische rollen, bonte vertooningen van voorname personages, zooals hij zich die in zijn bekrompenheid voorstelde. En, fantast als hij was, geloofde hij oprecht wat hij speelde; zag hij het leven om zich heen door denzelfden waan. Tot ie dan telkens weer opgepakt werd, en in de gevangenis voortwarde aan de bitterste medidaties over miskenning en onrecht, hem aangedaan door de kleinzielige, baatzuchtige wereld. Stormen van felle opstandigheid wisselden met stilten van filosofisch-geláten martelaarschap. En langzaam aan vormde zich dan in z’n ziekelijk overspannen brein weer een ander ridderlijk plan, om uit te dolen, zoodra hij ontslagen zou zijn. Dan fleurde de poovere sire weer heelemaal op in zijn cel, kwam z’n versukkelde lichaam fier overeind, en de oraties, die hij hield tegen gevangenbewaarders en andere bezoekers, verliepen in de bizarste aberraties, op een niet te stelpen woordenstroom.Straks ging het scherm weer op en zou hij in de comédie humaine z’n sterreloop voortzetten ... Want hij wasimmers de verhevendste kunstenaar, de universeelste geleerde, de messias van het atheïsme, de edelste mensch naar karakter en afkomst. Nu zou hij daden verrichten, die over heel de wereld den naam van Racier beroemd zouden maken; en lukte ’t niet in het goede ... dan maar in het kwaad! Duizelig van exaltatie waggelde hij de gevangenispoort uit, zag hij zich op straat verdachtelijk nagekeken om z’n verschooierde plunje, dat de haat tegen „’t rijke tuig” ’m razend maakte.Maar z’n afgetobde kop, en z’n ziekelijke lijf waren te zwak om feiten te plegen. De wraak bleef bij woorden, woorden van afkeer, van minachting, èn zelf-adoratie. En om z’n ellendige sjofele slaapstee-bestaan te zien in een gulden schijn, om zelf weer durf te krijgen, z’n machteloosheid aan te vuren tot een roes van grootheid, zette hij ’t telkens die eerste dagen en nachten op een drinken.„’k Was als ’n leeuw—de koning der dieren—die van de ketting afkwam. Met één slag van me klauw ha’k al dat kleine gebroed nou kapot wille slaan; me dàn weer wille vertoone in al me majesteit. Maar ze hadde me lam gesuft in die kooi. En dat maakte me zóó zenewachtig, da’k met me eige geen raad wist ... ’k Had aan Hare Majesteit de geëerbiedigde Koningin wille schrijve ... enne ... an Napoléon, om die nobele held bij te staan met raad ende daad. Maar ’k was niet in staat ’n pen in me vingers te houwe, zoo af en moei en ellendig as ’k was. ’k Wou alles, ’t grooste, ’t beste, zoo nobel as ’t niet bestaat ... maar ’k kon niks, niks en ’k had niet de noodige kappitale. Daardoor ben ’k toen an de alkohol verslaafd, heb ik jenever gezope, dat de luize op me kop begonne te danse ... Om ’t goeie, ’t groosche tot stand te brenge door die alkeholische krachte, die ’k zelf nie meer had. Mooie werreke voor de menschwaardigheidvan ’t heele uitspansel zou ’t weze ... want ’k heb an geen verrajers borste gezoge ...„En toe ... toe kocht ik voor de laatste cente van me uitgangskast weer ’n ander toilet—da’s juist je rol: de kostuum—en ’k bestelde een colbert anglais, chutte-perge laarze, ’n rubenshoed met ’n bruine demi èn fantesie-lorgnet. Daar rees ik mee na Utrecht, per rijtuig van twee arabiër vosse ... zweetvosse ... getrokke. En ’k liet me brenge na ’t hôtel-restaurant Pays-Bas, waar ’k volges de etiquette me koesier weer laat betale. Want ik ben nou de baron van X. tot IJ., gepensionneerd luitenant-k’rnel van ’t Nederlandsch-Indische leger, waaronder ’k een jaar en drie maande as keloniaal heb gediend, toe ’k door Zemajesteit Koning Willem III wier gepardeneerd van de strop en gepardeneerd van de kogel voor vijf jare detentie. Dáárvan wist ik nou dus al die generaals-etekette, en heb ik daar drie weke in dat logement gelogeerd en aszoodanig gegete en gedronke en vertering gemaakt voor drie honderd en zes en tàchetig gulde zeventien cente. Hetgeen ’k zou betale as ’k mijn pensioen ontvangde. Wat zij respecteerde. Want ’k had me daar nageschore, nagemaakt met ’n pruik, snorre en baarde en die betreffede poltieke costuum met fantasieketting, om rede, a’k ’n rol speel, ’k de persoon in kwestie eerst bestudeer, zooda’k d’r sprekend op lekent. Waarop er niet de minste twijfel bestaankòn, en ondergeteekende een behandeling genoot eerste klas.„Om an de noodige kappitale te gerake, vroeg ik dagelijks in de vreemde tale het adresboek, waar ’k in naploos de name die ’k wel kon met familiebetrekkinge onder ’t leger in de Oost, waarop ik receptie anvroeg, èn ontving, en de tijdinge over d’r lui anverwante deelachtigmaakte an die persone, waarop ik de noodige gelde leende om nooit werom te geve ... (Bij ’t groote kappitaal netuurlijk, da’s me hekel!) en op zoo’n voet op hooge schaal zware verteringe miek ... ’n enkele keer ook in de groote cafés waar de Figaro leit ... enne le Petit Journal, omdat dat me moerstaal is ...„Nou mot je uit die etiquettes van dat leger wete, dat je van begin-soldaat tot an adjudant-onderofficier je pesioen mag hale vier maal in ’t jaar, op de 15e; en boven die rang op de 16e, 17e en 18e April, Juli, October en Janewari.„Dit wetende, zou mijn pesioen ontvange worde op de achttiende, om rede ik de zeventiende per noorderzon na Alkmaar vertrok, waarop ik séance tenante gearresteerd werd, en zoo wier ik weer korrepus dilikt. Ze vroege vijf jare, maar ’t wiere d’r twee, die ’k uit heb gedaan in Scheveninge, want daar ben ’k graag, zooda’ ’k er altijd om vraagt. ’t Is daar stilder en as je over je koekoek kan kijke hoor je de zee, en ’t is er beter van verdienste. Me nummer van cel was B 154, waar ’k zevehonderd dertig dage deurbracht na aftrek van me prevetieve; ’t benne vier en twintig maande ... en honderd vier weke ...„Da’ beviel me wel niet als te best, want ’k ben ook wel liever in ’t Bible Hôtel, maar ’k kan me in elk lot schikke, van wie wat verdient, dat ie ook wat mot hebbe. ’t Volk hebbe de wette gemaakt, en daarna mot de misdadiger behandeld worde. Dit alles is de schuld van de maatschappij en ’t hooge kappitaal die mijn an me lot overlaat.„A’k ’t allegaar opskreef wier da’ boek zóó dik ... ’k heb er nooit geen menuut spijt van, want as er ’n hond tege ’n muur ze pootje licht, heffe d’r veertig d’r pootop en doene ’t allemaal ... Helaas, ’k wil zoo goed. Me gedrag bleek immers in de gevangenis, maar daar gavve ze me te vrete. En ’k heb in de cel nog nooit geen straf gehad, as voor ’n pruimpie tabak. Om rede ik er nooit met de kelégaas muurtje heb getikt, want ik wou er niet bij name bekend weze. Maar nou ben ’k deur de wol heen, en toe was ik nog erg da ’k mijn schaamde.„’k Heb ’r matjes geweve, om voor de rijkdom d’r deure te legge, en met zuinig te weze, zonder de cantine op te geve—ik kon voor me ziekte geen tarwebrood bekomme, omdat ’t een civiele dokter is, en die ken je niks wijs make—maar zoo verdiende ik een en veertig gulde.„Daar kocht ik bij me ontslag een paar schamele kleere voor, en twintig guldegalanterieë: gare, band, zeep, postpapier en zakkammetjes. Want van ’n stijselkissie had ’k ’n marsie met laadjes gemaakt en die ware niet eens vol; voortwintiggulde hè je ommers zooveel niet. En je mot er netuurlijk minstens de helft op verdiene.„Met lak had ’k dat marsie zwart gemaakt, en voorzien van kopere spijkertjes met me naam: Jean Charles Racier voluit. Maar vóór op de kist sting met groote letters:„WAT IS EEN MENSCH EN WAARTOE IS EEN MENSCH GEBORE”.„Zoo ging ’k van de Haag over Leie en Haarlem an de huize bij ’t kappitaal. En dan vroege ze wat dat woord beteekent. Kwam ’k nou bijgeloofsgenoote—’k ben atheïst en beweert dusdanig dat alles uit de Natuur voorkomt en wij afstammelinge benne van de arraroetangs; da’s me leer en gaan ’k niet af ook—zie je, bij geloofsgenoote miek ’k dan wel ’s goeie zake. Maar voor de tweede keer ben ze niet thuis, en hiet ’t: daar hei je die vervelende vent weer. En wie dat woord op me kissienietverstonde, werd ondergeteekende bij de deur verwijderd.„Wat zoo overdag verkocht was, werd ’s aves bij de grossier angevuld. En vente is me lust en me leve, want huur ik drie maande ’n wage met negocie, dan is tie mijn. Maar ze storte me liever de afgrond in, dan dat ze me de brug overhelpe. Die persoon die dat doet, za’k dankbaarder weze dan me eige broer. Maar ’t kan me nie meer schele ook en ’k wor d’r onverschillig over.„Daar had je Dr. X, christelijk afschaffer en vegetariër. Bel ’k ook an de deur. Roept de meid: „mevrouw, kom nou toch ’s kijke, daar staat dat en dat op die man z’n kist.” Geeft de mevrouw mijn receptie in die gehoorzaal, en vraagt mijn wat dat beteekende. Maar ik zag er de Bijbel op tafel legge, en zeg: „Mevrouw, da’ kan ’k uwe op hede nie vertelle”,—angezien ik zag waar ik was. „Maar wat doet meneer?”—„Professor in de godgeleerdheid.”„Daar kreeg ik toen kennis an. As ik bij mijn idees as atheïst bleef—zei die hooggeleerde—zou ’k 25, 30, 40 jaar in de gevangenis motte verblijve. En die knul het ’n voorzeggende geest gehad. Overal waar ik kom, wordt brood gebakke, maar voor mijn is t’r geen boo’schap bij. Wat ’n mensch opgelege is, dat ontgaat ’m niet. Mijn mama, die edele vrouwe, zei altijd: As je voor ’n kwartje gebore ben, krijg je nooit dertig cente ...”

Alsof hij ’t las uit een verrajers-roman in afleveringen, vertelde Racier dag aan dag voort van wat zijn groteske verbeelding over z’n armzalige zwerversbestaan fantaseerde. En de schilder liet hem ongestoord begaan, om dien raren waan te zien blozen in z’n fanatieken kop, z’n oogen vonkelend van extase. Want zoodra hij ’m, voor een detail, vroeg om ’s even z’n mond te houden, verslapte dat gezicht zoo moe, en staarde de stumperd zoo wezenloos suf voor zich heen, dat alle leven eruit scheen. Hij was een geboren comediant, zag de wereld als een schouwtooneel voor draken. Zijn bestaan was een eindelooze reeks van burleske creaties, melodramatische rollen, bonte vertooningen van voorname personages, zooals hij zich die in zijn bekrompenheid voorstelde. En, fantast als hij was, geloofde hij oprecht wat hij speelde; zag hij het leven om zich heen door denzelfden waan. Tot ie dan telkens weer opgepakt werd, en in de gevangenis voortwarde aan de bitterste medidaties over miskenning en onrecht, hem aangedaan door de kleinzielige, baatzuchtige wereld. Stormen van felle opstandigheid wisselden met stilten van filosofisch-geláten martelaarschap. En langzaam aan vormde zich dan in z’n ziekelijk overspannen brein weer een ander ridderlijk plan, om uit te dolen, zoodra hij ontslagen zou zijn. Dan fleurde de poovere sire weer heelemaal op in zijn cel, kwam z’n versukkelde lichaam fier overeind, en de oraties, die hij hield tegen gevangenbewaarders en andere bezoekers, verliepen in de bizarste aberraties, op een niet te stelpen woordenstroom.

Straks ging het scherm weer op en zou hij in de comédie humaine z’n sterreloop voortzetten ... Want hij wasimmers de verhevendste kunstenaar, de universeelste geleerde, de messias van het atheïsme, de edelste mensch naar karakter en afkomst. Nu zou hij daden verrichten, die over heel de wereld den naam van Racier beroemd zouden maken; en lukte ’t niet in het goede ... dan maar in het kwaad! Duizelig van exaltatie waggelde hij de gevangenispoort uit, zag hij zich op straat verdachtelijk nagekeken om z’n verschooierde plunje, dat de haat tegen „’t rijke tuig” ’m razend maakte.

Maar z’n afgetobde kop, en z’n ziekelijke lijf waren te zwak om feiten te plegen. De wraak bleef bij woorden, woorden van afkeer, van minachting, èn zelf-adoratie. En om z’n ellendige sjofele slaapstee-bestaan te zien in een gulden schijn, om zelf weer durf te krijgen, z’n machteloosheid aan te vuren tot een roes van grootheid, zette hij ’t telkens die eerste dagen en nachten op een drinken.

„’k Was als ’n leeuw—de koning der dieren—die van de ketting afkwam. Met één slag van me klauw ha’k al dat kleine gebroed nou kapot wille slaan; me dàn weer wille vertoone in al me majesteit. Maar ze hadde me lam gesuft in die kooi. En dat maakte me zóó zenewachtig, da’k met me eige geen raad wist ... ’k Had aan Hare Majesteit de geëerbiedigde Koningin wille schrijve ... enne ... an Napoléon, om die nobele held bij te staan met raad ende daad. Maar ’k was niet in staat ’n pen in me vingers te houwe, zoo af en moei en ellendig as ’k was. ’k Wou alles, ’t grooste, ’t beste, zoo nobel as ’t niet bestaat ... maar ’k kon niks, niks en ’k had niet de noodige kappitale. Daardoor ben ’k toen an de alkohol verslaafd, heb ik jenever gezope, dat de luize op me kop begonne te danse ... Om ’t goeie, ’t groosche tot stand te brenge door die alkeholische krachte, die ’k zelf nie meer had. Mooie werreke voor de menschwaardigheidvan ’t heele uitspansel zou ’t weze ... want ’k heb an geen verrajers borste gezoge ...

„En toe ... toe kocht ik voor de laatste cente van me uitgangskast weer ’n ander toilet—da’s juist je rol: de kostuum—en ’k bestelde een colbert anglais, chutte-perge laarze, ’n rubenshoed met ’n bruine demi èn fantesie-lorgnet. Daar rees ik mee na Utrecht, per rijtuig van twee arabiër vosse ... zweetvosse ... getrokke. En ’k liet me brenge na ’t hôtel-restaurant Pays-Bas, waar ’k volges de etiquette me koesier weer laat betale. Want ik ben nou de baron van X. tot IJ., gepensionneerd luitenant-k’rnel van ’t Nederlandsch-Indische leger, waaronder ’k een jaar en drie maande as keloniaal heb gediend, toe ’k door Zemajesteit Koning Willem III wier gepardeneerd van de strop en gepardeneerd van de kogel voor vijf jare detentie. Dáárvan wist ik nou dus al die generaals-etekette, en heb ik daar drie weke in dat logement gelogeerd en aszoodanig gegete en gedronke en vertering gemaakt voor drie honderd en zes en tàchetig gulde zeventien cente. Hetgeen ’k zou betale as ’k mijn pensioen ontvangde. Wat zij respecteerde. Want ’k had me daar nageschore, nagemaakt met ’n pruik, snorre en baarde en die betreffede poltieke costuum met fantasieketting, om rede, a’k ’n rol speel, ’k de persoon in kwestie eerst bestudeer, zooda’k d’r sprekend op lekent. Waarop er niet de minste twijfel bestaankòn, en ondergeteekende een behandeling genoot eerste klas.

„Om an de noodige kappitale te gerake, vroeg ik dagelijks in de vreemde tale het adresboek, waar ’k in naploos de name die ’k wel kon met familiebetrekkinge onder ’t leger in de Oost, waarop ik receptie anvroeg, èn ontving, en de tijdinge over d’r lui anverwante deelachtigmaakte an die persone, waarop ik de noodige gelde leende om nooit werom te geve ... (Bij ’t groote kappitaal netuurlijk, da’s me hekel!) en op zoo’n voet op hooge schaal zware verteringe miek ... ’n enkele keer ook in de groote cafés waar de Figaro leit ... enne le Petit Journal, omdat dat me moerstaal is ...

„Nou mot je uit die etiquettes van dat leger wete, dat je van begin-soldaat tot an adjudant-onderofficier je pesioen mag hale vier maal in ’t jaar, op de 15e; en boven die rang op de 16e, 17e en 18e April, Juli, October en Janewari.

„Dit wetende, zou mijn pesioen ontvange worde op de achttiende, om rede ik de zeventiende per noorderzon na Alkmaar vertrok, waarop ik séance tenante gearresteerd werd, en zoo wier ik weer korrepus dilikt. Ze vroege vijf jare, maar ’t wiere d’r twee, die ’k uit heb gedaan in Scheveninge, want daar ben ’k graag, zooda’ ’k er altijd om vraagt. ’t Is daar stilder en as je over je koekoek kan kijke hoor je de zee, en ’t is er beter van verdienste. Me nummer van cel was B 154, waar ’k zevehonderd dertig dage deurbracht na aftrek van me prevetieve; ’t benne vier en twintig maande ... en honderd vier weke ...

„Da’ beviel me wel niet als te best, want ’k ben ook wel liever in ’t Bible Hôtel, maar ’k kan me in elk lot schikke, van wie wat verdient, dat ie ook wat mot hebbe. ’t Volk hebbe de wette gemaakt, en daarna mot de misdadiger behandeld worde. Dit alles is de schuld van de maatschappij en ’t hooge kappitaal die mijn an me lot overlaat.

„A’k ’t allegaar opskreef wier da’ boek zóó dik ... ’k heb er nooit geen menuut spijt van, want as er ’n hond tege ’n muur ze pootje licht, heffe d’r veertig d’r pootop en doene ’t allemaal ... Helaas, ’k wil zoo goed. Me gedrag bleek immers in de gevangenis, maar daar gavve ze me te vrete. En ’k heb in de cel nog nooit geen straf gehad, as voor ’n pruimpie tabak. Om rede ik er nooit met de kelégaas muurtje heb getikt, want ik wou er niet bij name bekend weze. Maar nou ben ’k deur de wol heen, en toe was ik nog erg da ’k mijn schaamde.

„’k Heb ’r matjes geweve, om voor de rijkdom d’r deure te legge, en met zuinig te weze, zonder de cantine op te geve—ik kon voor me ziekte geen tarwebrood bekomme, omdat ’t een civiele dokter is, en die ken je niks wijs make—maar zoo verdiende ik een en veertig gulde.

„Daar kocht ik bij me ontslag een paar schamele kleere voor, en twintig guldegalanterieë: gare, band, zeep, postpapier en zakkammetjes. Want van ’n stijselkissie had ’k ’n marsie met laadjes gemaakt en die ware niet eens vol; voortwintiggulde hè je ommers zooveel niet. En je mot er netuurlijk minstens de helft op verdiene.

„Met lak had ’k dat marsie zwart gemaakt, en voorzien van kopere spijkertjes met me naam: Jean Charles Racier voluit. Maar vóór op de kist sting met groote letters:

„WAT IS EEN MENSCH EN WAARTOE IS EEN MENSCH GEBORE”.

„Zoo ging ’k van de Haag over Leie en Haarlem an de huize bij ’t kappitaal. En dan vroege ze wat dat woord beteekent. Kwam ’k nou bijgeloofsgenoote—’k ben atheïst en beweert dusdanig dat alles uit de Natuur voorkomt en wij afstammelinge benne van de arraroetangs; da’s me leer en gaan ’k niet af ook—zie je, bij geloofsgenoote miek ’k dan wel ’s goeie zake. Maar voor de tweede keer ben ze niet thuis, en hiet ’t: daar hei je die vervelende vent weer. En wie dat woord op me kissienietverstonde, werd ondergeteekende bij de deur verwijderd.

„Wat zoo overdag verkocht was, werd ’s aves bij de grossier angevuld. En vente is me lust en me leve, want huur ik drie maande ’n wage met negocie, dan is tie mijn. Maar ze storte me liever de afgrond in, dan dat ze me de brug overhelpe. Die persoon die dat doet, za’k dankbaarder weze dan me eige broer. Maar ’t kan me nie meer schele ook en ’k wor d’r onverschillig over.

„Daar had je Dr. X, christelijk afschaffer en vegetariër. Bel ’k ook an de deur. Roept de meid: „mevrouw, kom nou toch ’s kijke, daar staat dat en dat op die man z’n kist.” Geeft de mevrouw mijn receptie in die gehoorzaal, en vraagt mijn wat dat beteekende. Maar ik zag er de Bijbel op tafel legge, en zeg: „Mevrouw, da’ kan ’k uwe op hede nie vertelle”,—angezien ik zag waar ik was. „Maar wat doet meneer?”—„Professor in de godgeleerdheid.”

„Daar kreeg ik toen kennis an. As ik bij mijn idees as atheïst bleef—zei die hooggeleerde—zou ’k 25, 30, 40 jaar in de gevangenis motte verblijve. En die knul het ’n voorzeggende geest gehad. Overal waar ik kom, wordt brood gebakke, maar voor mijn is t’r geen boo’schap bij. Wat ’n mensch opgelege is, dat ontgaat ’m niet. Mijn mama, die edele vrouwe, zei altijd: As je voor ’n kwartje gebore ben, krijg je nooit dertig cente ...”

Back to IndexNext