TWEEDE BEDRIJF.

TWEEDE BEDRIJF.Beneden aan de door steile bergwanden ingesloten fjord. Op een kleine hoogte dicht bij de fjord, ligt het oude vervallen kerkje. Er komt een onweer op.Volk, mannen, vrouwen en kinderen, gedeeltelijk op het strand, gedeeltelijk op de hoogten in groepen verzameld. De Baljuw zit op een steen in hun midden. Een klerk staat hem bij in het verdeelen van koren en levensmiddelen. Ejnar en Agnes staan iets verder weg, omringd door een troep menschen. Enkele booten liggen op het door de ebbe droog geloopen zand. Brand komt van den kerkheuvel aaf zonder door de menigte te worden opgemerkt.Een Man(werkt zich door het gedrang heen).Op zij!Een Vrouw.Op zij!Ik kwam het eerst!De Man(duwt haar op zij).Op zij! Ik kwam het eerst!Ga weg!(dringt vooruit naar den baljuw).Kijk hier; geef gauw wat in mijn zak!De Baljuw.Geduld.De Man.Geduld.Onmooglijk; ’k moet naar huis;Daar snakken er wel vier of vijf!De Baljuw(schertsend).Weet je niet eens precies ’t getal?De Man.Eén lag te sterven toen ik ging.De Baljuw.Maar wacht. Sta jij wel op de lijst?(bladert in zijn papieren).Neen;… ja, toch wel. Dat ’s je geluk.(tegen den klerk).Geef nommer dertig eens zijn deel …Ja, goede menschen, hebt geduld!Nils Snemyr?Een Man.Nils Snemyr?Ja!De Baljuw.Nils Snemyr? Ja!Je krijgt van daagMaar driekwart van wat je anders kreeg.Er zijn er minder nu.De Man.Er zijn er minder nu.Jawel,…Juist gistren stierf mijn vrouw Ragnhild.De Baljuw(noteert).Een minder. Dat is altijd wàt.(tegen den man die weg gaat).Maar ga nu niet zoo daadlijk weerEen tweede huwlijk aan!De Klerk(gichelt).Een tweede huwlijk aan!Hi, hi!De Baljuw(scherp).Waar lacht u om?De Klerk.Waar lacht u om?Ik lach omdatMijnheer zoo grappig is van daag.De Baljuw.Zoo grappig is ’t hier anders niet;Maar scherts verdrijft wel eens een traan.Ejnar(komt met Agnes uit de menigte naar voren).’k Heb al mijn zakken leeggemaakt.Mijn beurs, mijn zakboek, alles leeg!’k Kom als een bedelaar aan boord,Geef mijn horloge maar als pand.De Baljuw.Ja, u kwam daar te goeder ure.Wat ’k in kon zaamlen is niet veel;Dat reikt niet ver, kan u wel denken,Waar ’n leege hand, een mond halfvol,Nog moeten afstaan van hun beetjeAan wie er niets te bikken heeft.(krijgt Brand in ’t oog en wijst naar hem).Nog iemand! Welkom! Hoorde u alVan hongersnood en overstrooming,Maak dan uw beurs en randsel open.Wij nemen gaarne alles aan.De voorraad is haast uitgeput;…Vijf vischjes maken nog geen maalIn deze armoed-woestenij.Brand.Tienduizend korven uitgedeeldIn naam eens afgods, baten niet.De Baljuw.Om woorden heb ’k u niet gevraagd.Voor ’n leege maag zijn woorden steen.Ejnar.Je weet niet wat het volk hier leedZoo lang in bitt’ren hongersnood.Een jaar vol rampen, Brand, en wee,Er liggen dooden …Brand.Er liggen dooden …’k Zie het wel;Uit al die ingevallen oogenSpreekt ’t straffend oordeel van omhoog.De Baljuw.En daarbij blijft u hard als steen!Brand(treedt tusschen de menigte en zegt met nadruk).Toen ’t leven kalm hier was en schraal,En traag verliep met daagsch bezwaar,Had ’k meelij met ’t gezwoeg om brood.Wie op zijn knieën kruipen moetVoelt ’t dier ontwaken in zijn ziel.Vergaan de dagen dof en stilAls ’n lijkstoet, langzaam, stap voor stap,Gaat men licht denken: och, wij zijnUit ’t boek des Heeren uitgeschrapt.Maar u betoonde hij zich juist goed,U joeg hij doodsangst in het bloed,…En geeselt u met vrees en schrik;Wat hij u gaf, neemt hij terug …Verscheidene Stemmen(vallen hem dreigend in de rede).Hij spot met onzen angst en nood!De Baljuw.Hoont hij ons, die u gaven brood?Brand(schudt het hoofd).O, kon ’k met al mijn hartebloedU laven als een levensbron,Ik liet het vloeien als een stroom,Tot droog en leeg was iedre aâr.Maar zonde waar’ ’t te helpen hier!God wil u heffen uit het slijk;…Een waar volk,… zij ’t verspreid en zwak …Put ook uit onheil merg en kracht;De geest wordt helder, heft zich op,’t Gesluierd oog wordt scherp van blik,De slappe wil wordt sterk en flink,Ziet de overwinning in ’t verschiet;Maar baart de nood geen eedlen zin,Is ook het volk zijn heil niet waard!Een Vrouw.Een onweer komt op over zee,’t Is of zijn woord ’t heeft aangelokt!Een Andere.Hij tergt den Heer! Wat ik je zeg!Brand.Neen,uwGod doet geen wondren meer!De Vrouwen.Kijk ’t weêr eens! Kijk!Stemmen in de menigte.Kijk ’t weêr eens! Kijk!Jaagt hem toch wegMet steenen! Slaat hem dood, den beul!(Het volk dringt dreigend op om Brand. De Baljuw treedt tusschen beiden. Een vrouw, verwilderd, met gescheurde kleeren, komt haastig van de hoogte af).De Vrouw(roept tegen de menigte).In Jezus naam, wie staat mij bij!De Baljuw.Wat is er? Zeg wat er aan scheelt …De Vrouw.Ik wil geen geld of brood nu meer!Mij trof het allerergste lot!De Baljuw.Wat dan? Spreek toch! dan? Spreek toch!De Vrouw.Wat dan? Spreek toch! dan? Spreek toch!Dat kan ik niet!Waar vind ’k een priester?… Hulp en troost!De Baljuw.Hier is er geen …De Vrouw.Hier is er geen …Verloren, God!O, dat ik nooit geboren waar’!Brand(komt nader).Een geestlijke is er mooglijk toch.De Vrouw(grijpt zijn arm).Laat hem dan komen, talm toch niet!Brand.Zeg wat je scheelt, dan komt hij wel.De Vrouw.Ginds over ’t water …Brand.Ginds over ’t water …Wel?De Vrouw.Ginds over ’t water … Wel?Mijn man …Drie kindren hongrend … niets in huis,…Zeg neen, zeg neen,… hij ’snietverdoemd!Brand.Spreek eerst.De Vrouw.Spreek eerst.Mijn borst was leeg … verdroogd;Ons hielp geen mensch, ons hielp geen God.Het jongste worstlend met den dood …Hij droeg ’t niet langer … sloeg het dood …!Brand.Sloeg ’t dood …!Het Volk(ontzet).Sloeg ’t dood …!Zijn kind!De Vrouw.Sloeg ’t dood …! Zijn kind!Maar toen, terstondZag hij met afschuw op zijn daad!’t Berouw steeg als een vloedgolf op;En aan zich zelf sloeg hij de hand …Kom, red zijn ziel, trots storm en stroom!Hij kan niet leven, vreest den dood,Met ’t lijkje in de armen ligt hij daarEn schreeuwt en roept den Booze aan!Brand(stil).Ja, dàt is erg.Ejnar(bleek).Ja, dàt is erg.Hoe kàn ’t bestaan!De Baljuw.De man hoort niet tot mijn district.Brand(kort tegen het volk).Maakt los een boot en zet mij over!Een Man.Nu, in dit weer! Dat waagt geen mensch hier!De Baljuw.Een pad loopt om de fjord …De Vrouw.Een pad loopt om de fjord …Neen, neen,…Dat is nu niet begaanbaar meer;Ik kwam er langs, maar ’t water sloegVlak achter mij den vlonder weg!Brand.Maakt los de boot.Een Man.Maakt los de boot.Het kan niet meer;De vloed slaat over rots en strand!Een tweede Man(wijst naar den anderen oever).Daar komt al een stuk berg omlaag!Vol stof en rook de heele fjord.Een Derde.’t Is noodweer, donderslag en storm,De Proost zelf spreekt u vrij van plicht!Brand.Een zondaarsziel, den dood nabij,Wacht niet op weer, of wind, of tij!(gaat naar beneden in de boot en haalt het zeil op).Waag je de boot er aan?De Eigenaar.Waag je de boot er aan?Jawel …Brand.Goed. Wie waagt nu zijn leven ook?Een Man.Ik ga niet mee.Een Andere.Ik ga niet mee.En ik ook niet.Verscheidenen.Je waagt je rechtstreeks in den dood!Brand.Och, jullie God helpt niemand voort;Maar die vanmijis mee aan boord!De Vrouw(handenwringend).Hij sterft in zonde!Brand(roept uit de boot).Hij sterft in zonde!Eén enkel man,Die ’t water uitschept, ’t zeil hanteert,Is al genoeg. Kom, geef nog meerDan je al deedt, geef je eigen zelf!Verscheidenen(terugwijkend).Eisch zoo iets niet!Een enkele(dreigend).Eisch zoo iets niet!Kom uit de boot!Dat is te érg den Heer verzoeken!Verscheidene Stemmen.’t Wordt erger nog!Anderen.’t Wordt erger nog!De lijn knapt af!Brand(klampt zich vast met de bootshaak en roept tegen de vreemde vrouw).Goed; kom jij dan; maar kom dan gauw!De Vrouw(terugwijkend).Ik! Als geen een hier …!Brand.Ik! Als geen een hier …!Laat hen staan!De Vrouw.Ik kan niet!Brand.Ik kan niet!Niet?De Vrouw.Ik kan niet! Niet?Mijn kindren thuis …Brand(lacht).Zand is de grond waarop je bouwt!Agnes(keert zich met gloeiende wangen snel tot Ejnar, legt haar hand op zijn arm en zegt:)O Ejnar, hoor je ’t?Ejnar.O Ejnar, hoor je ’t?Hij is sterk!Agnes.Godlof! Dan ken je ook je plicht!(roept tegen Brand).Kijk! Hier is iemand! Hij is ’t waardMet u te gaan voor ’t heilig werk!Brand.Kom dan!Ejnar(bleek).Kom dan!Ik!Agnes.Kom dan! Ik!Ga! Ik geef je weg!’k Was blind eerst, helder zie ik nu!Ejnar.Eer ’k jou ontmoette had ik graagMijzelf met hem ten dood gewijd …Agnes(bevend).Maar nu …?Ejnar.Maar nu …?Is ’t leven te veel waard;…Ik kàn nu niet!Agnes(terugwijkend).Ik kàn nu niet!Wàt zeg je? Niet?Ejnar.Ikmagniet!Agnes(met een kreet).Ikmagniet!Door dat woord, o God!Is tusschen ons met stormgeweldEen woeste wereldzee ontstaan!(tegen Brand).Ik kom bij u!Brand.Ik kom bij u!Goed; ga dan mee!De Vrouwen(ontsteld terwijl zij in de boot springt).Help Jezus!Ejnar(grijpt in wanhoop naar haar).Help Jezus!Agnes!De heele menigte(komt toeloopen).Help Jezus! Agnes!Halt! Terug!Brand.Waar ligt je huis?De Vrouw(wijst).Waar ligt je huis?Daar, heel aan ’t eind,…Ginds, hoog, achter die zwarte klip!(De boot stoot van land).Ejnar(schreeuwt haar achterna).Denk aan je moeder, allen thuis!O, red je!Agnes.O, red je!God is mee aan boord!(De boot zeilt uit. Het volk groepeert zich op de hoogten en kijkt haar na in groote spanning).Een Man.Hij klaart den hoek al!Een Tweede.Hij klaart den hoek al!Neen!De Eerste.Hij klaart den hoek al! Neen!Jawel!Hij heeft ’m al achter zich aan lei!De Tweede.Een valwind! Ha, die pakt hen net!De Baljuw.Kijk! Die gaat strijken met zijn hoed!Een Vrouw.Als ravenzwarte vlerken slaanZijn natte haren in den wind!De Eerste Man.En alles kookt en dampt!Ejnar.En alles kookt en dampt!Wat wasDie kreet, die door den storm heen sneed?Een Vrouw.’t Kwam van de bergen.Een Tweede(wijst naar de hoogte).’t Kwam van de bergen.Daar staat Gerd,Zij lacht en juicht van boven af!Eerste Vrouw.Nu blaast zij op een bokkehoorn!En gooit met steenen naar beneê!Tweede Vrouw.Daar gooit zij weer den hoorn wegEn toetert door haar holle hand!Een Man.Ja, blaas en schreeuw maar, wilde heks,Die man weerstaat jouw kunsten wel!Een Tweede.Met hem aan ’t roer, durf ik voortaanIn erger weer wel mee te gaan.De Eerste(tegen Ejnar).Wat is hij?Ejnar.Wat is hij?Geestlijke.De Tweede.Wat is hij? Geestlijke.Wat hijDan wezen mag,… hij is een man!In hem steekt moed en kracht en trots.De Eerste.Dàt zou voor ons een leeraar zijn!(Zij verspreiden zich over de hoogten).De Baljuw(zoekt zijn boeken en papieren bij elkaar).Onvormlijk is ’t in elk gevalZich te bemoeien met die zaak,En zonder noodzaak in te grijpen,Zijn leven in gevaar te stellen,…Ik doe waarachtig ook mijn plicht,…Maar altijd binnen mijn district.(af).Buiten de hut op de hooge landtong. Het is helder dag. Het water ligt stil en blank.Agnes zit beneden aan het strand. Even later komt Brand de deur uit.Brand.Hij is dood. Verlost van allenSchrik en angsten voor het Oordeel,Ligt hij nu met kalme trekkenRustig en verlicht daar neer,Hoe kan toch een ijle illusieNacht in zulk een dag herscheppenVan zijn helsche misdaad zag hijEnkel maar den buitenkant,…Dat, wat uit te spreken is,…Dat, wat handen kunnen grijpen,…Wat zijn naam een brandmerk opdrukt,…Zijn vergrijp aan ’t doode kindje.Maar de twee, die vol van angstStarende met groote oogen,Als ineengedoken vogels,In den schoorsteenhoek gehurkt …Enkelzagenhoe hij deedZonder te begrijpen wàt,…Zij, wier ziel daar werd een vlekIngebrand, nooit uit te wisschen,Die niet uitslijt door den tijd,Ook al worden ze eenmaal grijsaards,…Zij wier levensstroom moet vloeienUit die vreeslijke herinring,…Die in schaduw van zijn wandaadMoeten groeien, worden mensch,…Nooit ’t afgrijselijk visioenUit hun hersens kunnen branden …Aan die twee kon hij niet denken,…Niet aan hen, wie hij zijn erfdeel,’t Onheilvolle, achterliet …En van hen gaan wellicht uitVelen nog tot zonde en schuld …Waarom? Ondoorgrondlijk woord:Zij zijn kindren van zijn bloed!Wat wordt uitgewischt in stilte?Wat met zachte hand vereffend?Waar begint toerekenbaarheidVoor der oudren geestlijk erfdeel?Welk een rechtsdag, welk een rechter,Als eens komt de dag des Oordeels!Wie zal richten, wie getuigen,Waar een ieder schuldig is;Wie durft daar vertoonen ’t oudeUitgesleten document?Wordt dàn ’t antwoord aangenomen:Alle schuld ligt bij mijn vader?…Duizelingwekkend donkre raadsels,Niemand weet u op te lossen!Maar de massa zonder denken,Danst op ’t randje van den afgrond.Alle zielen moesten beven,…Maar niet één uit duizend ziet erWelk een berg van schuld zich ophooptUit het kleine woordje:leven.(Enkele mannen uit het volk komen van achter het huis te voorschijn en naderen Brand).Een Man.We ontmoeten hier elkaar dus weer.Brand.Hij heeft geen hulp van noode meer.De Man.Zelf is hij nu verlost, gered;Maar binnen zitten er nog drie …Brand.En dan?De Man.En dan?Van ’t beetje dat ons zelfBedeeld werd, is hier wat voor hen …Brand.Gaf je alles ook,… maar niet je leven,Zoo weet, dan heb je niets gegeven.De Man.Zoo hij die nu gestorven is,Van daag gebrek geleden had,Om hulp geroepen uit zijn boot,Mijn leven had ’k voor hem gewaagd.Brand.Maar zielenood is dat niet waard?De Man.Wij zwoegen hard, bedenk dat wel.Brand.Keer dan je heele ziel maar afVan zonneschijn en sterrenglans;Kijk niet, als nu, met ’t linkeroogOmhoog, terwijl je ’t rechter keertNaar ’t slijk, waar met gebogen rugJe ’t juk zelf op je schouders drukt.De Man.Ik dacht dat u ons raden zouOns te bevrijden van het juk.Brand.Ja, als ’t maar kon!De Man.Ja, als ’t maar kon!’t Staat in uw macht.Brand.Ik zou …?De Man.Ik zou …?ZoovelensprakenalEntoondenvroeger ons den weg;…Zijwezen, maar ugingdien weg.Brand.Je meent dat …?De Man.Je meent dat …?Duizend woorden nietZooveel uitwerken als een daad.Wij komen hier uit naam van ’t dorp;…Wat ons ontbreekt is juist eenman.Brand(onrustig).Wat wil je dan …?De Man.Wat wil je dan …?Kom hier bij onsAls onze leeraar.Brand.Als onze leeraar.Ik?De Man.Als onze leeraar. Ik?U weetToch vast wel dat wij zonder zijn?Brand.O ja, ’t is waar …De Man.O ja, ’t is waar …In vroeger tijdWas ’t dorp hier groot, nu is het klein.Ellende kwam met misgewas,Door ziekten stierf èn volk èn vee,En armoe sloeg er allen neer;De nood zong iedre ziel in slaap.Toen werd hier ’t eten schaarsch en duur …En raakten we onzen leeraar kwijt!Brand.Vraag wat je wilt, alleen dit niet!Een zware plicht rust er op mij.Voor mij, des levens druk bewegen,Voor mij, der wereld open ooren.Wat moet ik hier? Hier tusschen rotsenGekerkerd, heeft de stem geen macht.De Man.Waar ’t woord weerkaatst wordt door de rotsenKlinkt zijn geluid nog langer na.Brand.Wie sluit zich op in donkre groeveWaar ’t wijde land hem lokt en wenkt?Wie gaat er zand en steen beploegenWaar vruchtbaar land ligt voor de hand?Wie wil van pitten vruchten oogsten,Waar jonge boomen staan vol ooft?Wie tobt zich af in daaglijksch zwoegen,Waar ’t licht eens Zieners in hem gloort?De Man(schudt het hoofd).Uw daad begreep ik,… niet uw woord.Brand.Vraag mij niets meer! Aan boord, aan boord!(wil gaan).De Man(treedt hem in den weg).Is u het werk waarnaar u tracht,De roeping die daarginds u wachtZoo dierbaar dan?Brand.Zoo dierbaar dan?Mijn leven zelfIs mij dat werk!De Man.Is mij dat werk!Blijf dan bij ons!(met nadruk).Gaf je alles ook,… maar niet je leven,Zoo weet, dan heb je niets gegeven.Brand.Iets is er dat men niet kan schenken;Dat is zijn innigst eigen zelf.Men mag den stroom niet binden, leiden,Niet stuiten ’s geestes roepingsdrang,…Die wil voort, naar de groote zee.De Man.Al loopt die dood in een moeras,…Als dauw bereikt hij toch de zee.Brand(kijkt hem scherp aan).Wie leerde je aldus te spreken?De Man.Dat deed u zelf in ’t stormgebulder,Toen wild de zee sloeg over ’t land,U, storm en zee trotseerend, ’t levenVertrouwde aan een dunne plank,Voor ’n arme zondaarsziel in nood.Toen heeft er meen’ge ziel getrild,Dan koud, dan warm, als zon en wind;Toen was ’t als wekkend klokgelui …Misschien is ’t alles morgen weg;Dan halen wij de feestvlag in,Die u voor ons geheschen heeft.Brand.Waar kracht ontbreekt kan niets ontstaan.(hard).Wie niet kan wezen wat hĳmoet,…Zĳ dan in ernst maar wat hĳkan;Zĳ dan geheel man van deze aard’.De Man(kijkt hem een oogenblik aan en zegt:)Wee u, die weggaand, dooft het licht;Wee ons, wien even ’t licht opging!(Hij gaat weg; de anderen volgen hem zwijgend).Brand(kijkt hen lang na).Zwijgend, met gebogen nekken,Gaat de stille troep naar huis.Zwaar de hoofden, loom de voeten,Sleepend moe en droef zich voort;Ieder als belast met droefheid,Loopt als met een roe bedreigd,Loopt als aller menschen vader,Eens verjaagd uit ’t Paradijs,…Loopt, als hij, met schuldig voorhoofd,Staart, als hij, in duisternis,…Draagt, als hij, verworven kennis …Van zijn blindheid het gemis;Menschen wilde ik, overmoedig,Scheppen nieuw en heel en rein;…Dát … een beeld van schuldbewustheid,Niet van God … heb ’k voortgebracht …Weg naar wijder horizonnen,Voor een held is hier geen ruimte!(hij wil gaan, maar blijft staan als hij Agnes aan het strand ziet zitten).Zie haar luisterend daar zitten,Of zij hoorde harpetonen.Luistrend zat zij in de boot ook,Toen die door de branding heensneed,…Luistrend hield zij vastgeklampt zich,Luistrend schudde zij het spattendZeeschuim van haar reine voorhoofd,’t Is of zij niet met haar oorenMaar met de oogen zit te luistren.(nadert haar).Zijn het, meisje, soms de bochtenVan de fjord, die je oogen volgen …?Agnes(zonder om te kijken)Noch van ’t strand hier, noch van ’t water;Aan mijn oog zijn beide onttrokken.Maar een grootre wereld zie ik,Klaarblank tegen ’t blauw zich koeplend.Zeeën zie ik, breede stroomen,Zonneschijn door nevel scheemrend;Zie om wolkomfloersde toppenPurpervlammen spelend lichten;Zie een eindloos dorre vlakte,…Hooge palmen buigen wuivendGroene kruin in scherpe windvlaag,Werpen donkre schaduw van zich.Nergens leven … woest verlaten,Als een wereld, nieuw, in wording;En ’k hoor woorden luid-op klinken,Ik hoor stemmen tot mij spreken:’t Geldt je dood of je verlossing;…Voer het uit wat ik je opdraag:Deze wereld te doen leven!Brand(meegesleept).Zeg wat zie je méér nog!Agnes(legt de handen op haar borst).Zeg wat zie je méér nog!In mijVoel ik krachten gistend dringen,Voel ik bronnen bruisend zwellen,Zie ’k een nieuwen dag aanbreken.Als een wijde wereld breidt zichUit mijn hart, naar alle kanten,En ’k hoor stemmen mij bevelenDéze wereld te doen leven.Al mijn denken dat zal worden,Iedre daad die ’k doen zal, leeft er,Fluistert, ademt, blij ontwakend,Of het barensuur voorbij was;En ik voel, méer dan ik zie ginds,Hemdaarboven zich verheffen,Liefdevol met diepe smart;Licht en zacht als ’t ochtendblozen,En bedroefd tot in den dood toch;En ’k hoor woorden luid-op klinken:Scheppen moet je en zelf herleven;’t Geldt je dood of je verlossing …Voer het uit, wat ik je opdraag!Brand.In je, in je! Ja dàt is het!Dáárheen wijst het. Dat ’s de richting,’t Eigen hart,… dàt is de wereld,Die, herboren, rijp voor God is;Waar des willens gier moet sterven,Nieuwe Adam ’t licht aanschouwt.Laat de wereld dan haar gang gaan,Onder zwoegen of gezang;…Maar als wij in botsing komen …Als mijn arbeid zij bedreigt,…Dan, bij God, dan sla ik toe!Plaats op heel de wijde aardeOm geheel zich zelf te zijn,…Dat mag ieder mensch toch eischen,En ik vraag geen ander recht!(denkt een oogenblik na en zegt dan:)Om geheel zich zelf te zijn!…Maar zijn erflijke belasting?(staat op en kijkt uit).Wie is zij die ginder aankomtStromplend over ruige hoogten,Krom en stram, het hoofd gebogen?Even blijft zij hijgend staan,Steunt zich om niet òm te vallen,Grijpt er met de schrale vingersHaastig in haar diepe zakken,Of een schat zij bij zich draagt.Om haar mager, dor gebeenteSlingert slap, als veeren, ’t kleed;Krom als klauwen zijn haar handen;Lijkt een arend, vastgespijkerd,Hangend aan een voorraadschuur.(plotseling angstig).Welk een ijskoû van herinring,Welk een sfeer van ’t droef verledenTrilt verkillend om die vrouw daar,…Trilt verkillender nog in mij …?Groote God! Het is mijn moeder!Brands Moeder(komt naar boven, blijft op den berg staan, half zichtbaar, houdt de handen beschuttend voor de oogen en kijkt rond).Hier moet hij wezen.(komt nader).Hè, dat zonlicht!De duivel haal ’t … ’t maakt mij half blind.Zoon, ben jij daar?Brand.Zoon, ben jij daar?Ja.De Moeder(knipt met de oogen).Zoon, ben jij daar? Ja.Huuh, die zon,Die brandt en steekt de oogen uit;Je kunt geen mensch meer onderscheiden.Brand.Toen ’k thuis was zag ik nooit de zon,Van ’t najaar tot de koekoek riep.De Moeder(lacht stil).Neen, daar is ’t goed. Daar vriest het lekker,Een ijsklomp wordt je er zelf bijkans;Dat maakt je sterk, en wàt je ook durftDat doe je en vindt dat ’t ook wel mag.Brand.Gegroet. Vaarwel. Mijn tijd is kort.De Moeder.Ja, jij bent altijd kort geweest.Als jongen liep je hier van daan …Brand.Dat ’k weg ging dunkte u ook het best.De Moeder.Ja, ’t was wat anders toen of nu;’t Was noodig dat je priester werdt.(bekijkt hem nauwkeuriger).Nu, hij ’s groot en sterk opgegroeid.Maar ’k bid je, let nu op mijn woord,…Pas op je leven!Brand.Pas op je leven!Anders niet?De Moeder.Je leven, ja? Wat dan nog meer?Brand.Ik meen: is u voor dezen raadAlleen gekomen?De Moeder.Alleen gekomen?Weet je er meer,Zoo volg ze. Maar bewaar je levenVoor mij; ik heb ’t je toch gegeven.(boos).’t Is wijd bekend wat je gedaan hebt;En ’t heeft dood-angstig mij gemaakt.Op zee van daag! Roekloos te wagenWat jij voor mij bewaren moest.Jij bent van ons geslacht de laatste.Jij bent mijn zoon, mijn vleesch en bloed.Jij bent de sluitsteen van ’t gebouw,Dat ’k stuk voor stuk heb opgetrokken.Sta vast, wees sterk; hoû vast aan ’t levenBewaar het goed! Vergeet je niet!’t Is voor een erve plicht te leven,…En jij zult eens de mijne zijn …Brand.Zoo? Moest u daarvoor hierheen komen,En mij met volle zakken lokken?De Moeder.Zoon, ben je dol!(wijkt terug).Zoon, ben je dol!Blijf waar je bent!Kom niet hierheen! ’k Sla met mijn stok!(kalmer).Wat wou je daarmee zeggen?… Hoor!’k Word oud, en ouder ieder jaar;Dat is per slot de weg naar ’t graf;Dan krijg jij al wat ik bezit;Het ligt geteld en afgewogen …Ik heb niets bij mij!… Thuis ligt allesWat ’k heb. En heel veel is het niet;Maar wie het krijgt is toch geen beedlaar …Blijf waar je bent! Kom niet hierheen!…’k Beloof je dat ’k niets zal verstoppenIn spleten, of begraven zalOp plekken die er niemand kent,…Of tusschen steenen, onder vloeren,In muren, iets verbergen zal …Jij erft, mijn zoon, geheel alleen,Het heele erfgoed, zonder deelenBrand.Op welke voorwaarde?De Moeder.Op welke voorwaarde?Op ééne,Verspil niet roekeloos je leven,Dat ’t goed kan gaan van zoon op zoon;Ik eisch er voor geen ander loon.En zorg er voor dat niets verkwist wordt;…En niets verdeeld of losgemaakt wordt;…Vermeerder je bezit of niet;Maar waak er over, jaar op jaar!Brand(na een korte pauze).Eén ding wou ’k opgehelderd zien;Van jongs af was ’k met u in strijd;…Gij waart geen moeder, ik geen zoon,Tot dat u oud was en ik man.De Moeder.Ik vraag van jou geen liefgedoe.Wees wat je wilt; het deert mij niet,Wees hard, wees ruw, zoo koud als ijs;…Het raakt mijn koude kleeren niet;Hoû maar alleen je erfdeel vast …Als dat maar blijft in ons geslacht!Brand(komt een stap naderbij).En als ’k integendeel van plan was’t In alle winden uit te strooien?De Moeder(tuimelt achteruit).Dat wat mij menig zwoegend jaarDen rug kromde en vergrijsde ’t haar!Brand(knikt langzaam).Uitstrooien, ja.De Moeder.Uitstrooien, ja.Dan strooi je ookMijn ziel in alle winden uit!Brand.En als ik het nu toch eens doe?Als ’k bij uw bed eens ’s avonds sta,En kaarsen om uw doodsbed branden,Als u, met ’t psalmboek in de handen,Den eersten nacht uw doodsslaap slaapt,…Als ’k dan ga grabb’len, snuflen, zoeken,En voor den dag haal heel den schat,…Als ’k dan den brand er eens in steek …?De Moeder(komt in spanning naderbij).Hoe kom je aan die gedachte, zeg?Brand.Hoe? Zal ik ’t zeggen?De Moeder.Hoe? Zal ik ’t zeggen?Ja! Zeg op!Brand.Door wat me als kind eens overkwam,En ’k nooit daarna vergeten kon;Dat in mijn ziel drong en er bleefAls de ijzeren pijlpunt in een wond.’t Was herfst en avond. Vader dood.U ziek. Ik sloop naar binnen stil,Waar hij lag, bleek, bij kaarsenschijn.Ik stond en staarde uit een hoekNaar hem, met ’t psalmboek in de hand;Het vreemdste vond ik ’t diepe slapen,En zijn zoo dun geworden polsen;En ’k rook den geur der kille lijkwâ;…Toen hoorde ik loopen op ’t portaal,…Een vrouw kwam binnen, zag mij niet,…Liep rechtstreeks op het doodsbed toe.En grabb’lend ging zij toen aan ’t zoeken;…Eerst opgelicht ’t hoofd van den doode,Daar kwamen pakken onderuit,…Zij telde, fluistrend: meer toch, meer!Toen groef zij uit de beddekussensEen pak, met touwen dichtgebonden.Zij scheurde, trok, met woeste rukken,Beet met haar tanden ’t touw aan stukken.Toen groef zij weer. Zij vond nog meer,…Doch telde fluistrend: meer toch, meer!Zij schreide, klaagde, vloekte, bad,Steeds zoekend naar een spoor van meer …!En vond ze iets,… met een jubelkreetSchoot ze als een valk los op haar prooi.Op ’t laatst was iedre schuilhoek leeg.Als een verdoemde sloop zij heen,Haar schat geborgen in haar schort.En steunend zacht: dàt ’s alles dus!De Moeder.Groot was mijn vordring, schraal mijn vondst,En die had ’k meer dan duur betaald.Brand.Toch kwam ’t u duurder nog te staan,Mijn kinderhart ontstal het u.De Moeder.Nu ja. Zoo is van ouds ’t gebruik.Men koopt zijn goed met ziel en bloed.’k Betaalde een hoogen prijs terstond;Mijn jonge leven zette ik in.Ik gaf iets dat nu is verwelkt …Iets vluchtigs, dunkt me, als zonneschijn,…Onnoozel ook, maar toch zoo mooi;…Ik gaf wat ’k nauwlijks nu meer weet,…’k Geloof dat het liefde werd genoemd …Ik weet ’t nog goed. Mijn strijd was zwaar;En ’k weet ook goed nog vaders raad:Vergeet dien jongen; neem den andren,Wat deert ’t al is de vent wat oud;De kerel heeft een goed stel hersens,Verdubb’len kan hij zijn bezit!…Ik nam hem, maar kreeg stank voor dank.Zoo ver heeft hij het nooit gebracht.Maar ik heb jaren lang gezwoegd,Zoodat ’t er nu wel bijna is.Brand.Bedenkt gij ook, zoo dicht bij ’t grafDat gij uw ziel daarbij verkocht?De Moeder.Dat ’k dàt bedacht blijkt uit het feitDat ik jou priester worden liet.Als de ure komt, zorg voor mijn heil,In dank voor wat ik achterlaat.Mijn is het zuur verdiende goed,En jij hebt macht en ’t troostend woord.Brand.Hoe wijs ook, hebt ge u toch vergist,Gij zaagt mij nog als eertijds thuis.Met ouderliefde van die soortGaan velen met hun kindren om.Zij zien in ’t kind maar een beheerderVan al hun nagelaten rommel.Een bleeke straal van de eeuwigheidGaat langs hun denken nu en dan.Daar grijpen zij dan naar en denkenDat zij hem al te pakken hebben;Dat dood en leven dan vereend zijnAls ’t erfgoed in ’t geslacht bewaard blijft,En de eeuwigheid, als som, hun deel wordtVan de opgelegde reeksen jaren.De Moeder.Vorsch niet naar wat je moeder denkt,Maar neem op tijd je erfgoed aan.Brand.En dan de schuld?De Moeder.En dan de schuld?Schuld? Welke schuld?Er is geen schuld.Brand.Er is geen schuld.Nu goed; maar alsEr schuld was,… moest ’k die overnemenEn alles afdoen, en vereff’nen.Een zoon moet op zijn moeders grafAan alle vordringen voldoen;Waar’ ’t huis ook leeg als ik ’t betrok,…Toch erfde ik uw schuldenboek.De Moeder.Dat eischt geen enkle wet.Brand.Dat eischt geen enkle wet.Niet eenGeschreven wet met pen en inkt;Maar in elk eerlijk kinderhartStaan andre wetten ingegrift,…En aan die wetten zal ’k voldoen.Verblinde vrouw, o leer toch zien!Gods tempel hebt ge in u vernederd,Uw zieleleen hebt gij verdaan.Het aardsche beeld, dat hij u schonk,Met slijk en schimmel oversmeurd;De geest, die eenmaal was gevleugeld,Hebt gij gekortwiekt in ’t gedrang.Dàt is uw schuld. Waar wilt gij heen,Als God de Heer het zijne opeischt?De Moeder(schuw).Waarheen ik wil? Waarheen?Brand.Waarheen ik wil? Waarheen?Vrees niet;Uw zoon neemt al uw schuld op zich.Gods beeltenis, die gij vertrapt hebt,Zal in mij, klaar, verreind, verrijzen!Ga kalm maar rusten bij de dooden,Mijn moeder zal met schuld niet slapen;…Ik delg de schuld.De Moeder.Ik delg de schuld.Mijn schuld en zonden?Brand.Uw schuld alléén. Let op mijn woord.Uw zieleschuld zal ’k op mij nemen;Maar voor uw zonden komtgijop.’t Bedrag van ’t menschelijke Wezen,Dat onderging in ’t aardsche sloven,Kan door eens andren goeden wilVolledig worden afbetaald;Maar dàt het onderging iszonde;Alleen berouw helpt daar … of sterven!De Moeder(onrustig).Het beste ben ik toch maar thuisIn schaduw van mijn gletscherdak;Hier in dien zwoelen zonneschijnOntkiemen giftige gedachten,Wier geur een mensch al duiz’lig maakt.Brand.Zoek maar de schaduw; ga naar huis.En voelt ge uw laatste ure komen,En wilt ge dat ’k u licht zal brengen,Zend dan om mij, en ik zal komen.De Moeder.Ja, jij, met je verdoemingswoorden!Brand.Neen, warm als zoon, als priester zacht,Weer ’k schrik en angsten van u af.En aan uw sponde, met gezang,Doof ik den koortsgloed in uw bloed!De Moeder.Beloof je mij dat op je woord?Brand.Ik kom in de ure van berouw.(dichter bij haar).Maar ook één voorwaarde hebik.Van wat u nog aan de aarde bindt,Moet gij vrijwillig afstand doen,En zonder iets ten grave gaan.De Moeder(slaat wild naar hem).Gebied den gloed van ’t vuur te scheiden,De sneeuw van vorst, van water vocht!Brand.Gooi in de fjord al uw bezitting,En bid dat God die daad moog’ zeegnen.De Moeder.Eisch wat je wilt; eisch honger, dorst,…Maar niet wat ’t allerzwaarste weegt!Brand.Wordt ’t zwaarste offer niet gebrachtDan baat ook ’t mindre iemand niet.De Moeder.’k Geef zilver in het offerblok!Brand.Alles?De Moeder.Alles?Isveeldan niet genoeg.Brand.Voor u geen andre boete danAls Job te sterven, arm en naakt.De Moeder(handenwringend).Mijn tijd verspild, mijn ziel verdoemd,Mijn geld en goed weldra verstrooid!Naar huis dan, en aan ’t hart gedruktAl wat nù nog mijn eigen is!Mijn goed, mijn smartekind, mijn goed,…Voor jou reet ik mijn borst aan bloed;…Naar huis nu, waar ’k met moederklachtBij ’t zieke kindje houd de wacht.Waarom werd ik in ’t vleesch geborenAls gaat, door ’t vleesch mijn ziel verloren?…Blijf in mijn buurt, zoon! ’k weet nog nietWat ’k doen zal als mijn ure komt.Moet ’k bij mijn leven ’t àl verliezen,…Dan wil ’k toch tot het laatste wachten,(af).Brand(kijkt haar na).Ja, je zoon zal bij je blijven,Wachten op het boete uur,Zal verwarmen je oude, koudeHand, als zij wordt uitgestrekt.(gaat naar Agnes toe).De avond lijkt niet op den morgen,Toen was heel mijn ziel vol strijdlust,Verweg hoorde ik krijgsgezangen,’t Zwaard des toorns wilde ik zwaaien,Leugens dooden, ’t kwaad verstikken,Ja, verpletteren heel de wereld!Agnes(heeft zich omgekeerd en kijkt hem aan met helderen blik).’t Ochtenduur was bleek voor mijToen ik leugen wilde en spel;Wilde winnen, wilde scheppen,Wat gewin was te verliezen!Brand.Hooge droomen, mooie droomen,Vlogen aan als wilde zwanen,Hieven mij op breede wieken.Verweg zag ’k mijn levensbanen,Als der menschen schuldbedwingerIn het drukke wereldwoelen.Zag processies’ vrome pracht,Hymnen, wierook, zijden vanen,Gouden schalen, zegezangen,’t Juublend roepen van zoo velen,Schittrend om mijn levenstaak.Alles lag zoo lokkend, rijk;…Doch het was maar een visioen,Maar een lichtend vergezicht,Half in zon- en weerlichtschijn …En nu sta ’k waar de avond neerdaaltLang vóór nog de dag ten eind is,…Tusschen hoogen berg en fjord,Afgesloten van de wereld,Met een enkel streepje hemel,…Maar ’k sta opgeboortegrond.’t Zondagslied is uitgezongen;Afgezadeld wordt mijn strijdros;Doch ik zie een hooger doel,Dan een kamp met ’t ridderzwaard,…Slovend dagwerk, daagsche plichtWord’ tot Zondagswerk geadeldAgnes.En die God die vallen moest?Brand.Vallen zal hij even goed,…Maar nu heimlijk, stil verborgen,Niet in ’t openbaar voor allen.Duidlijk zie ’k nu dat ik dwaalde,Toen ’k langsdienweg heil verwachtte.Geen luidruchtig, machtig handlenBrengt het menschdom tot bekeering.Eigenschappen, rijk, te ontwikk’lenBaat niet voor zijn zielekwalen.’t Is de wil hier die het doen moet!Willendoodt of kan bevrijden,Willen, gansch, in alle dingen,In het zware, als in het lichte …(keert zich om naar den kant van het dorp, waarover de avondschaduwen al beginnen te vallen).Komt dan mannen, moeizaam schrijdendDoor de donkre enge dalen;…Nauw vereend in samenwerkingLaat ons ’t loutringswerk beproeven,Halfheid neerslaan, leugen smoren,Jongen, sterken wil opwekken!Slaat de hand aan hak of zwaard,Beide is eervol, mannen waard;Eén is ’t doel,… wij moeten wordenTaaf’len, waarop God kan schrijven.(Wil weggaan. Ejnar komt hem tegen).Ejnar.Wacht, en geef wéér wat je nam!Brand.Meen je haar? Daarginder zit zij.Ejnar(tegen Agnes).Kies nu tusschen lichte ruimtenOf dit somber droefheidsoord!Agnes.’k Heb geen keuze meer te doen.Ejnar.Agnes, Agnes, luister toch!Denk wat ’t oude spreekwoord zegt:Licht te heffen, zwaar te dragen.Agnes.Al je lokken kan niet baten;Dragen moet ik tot het einde.Ejnar.Denk aan allen die je liefhebt!Agnes.Groet mijn moeder, allen thuis;’k Schrijf zoodra ik woorden vind.Ejnar.Buiten op de blanke waat’renZeilen vlugge schepen uit;…Als verlangens, droomgedachten,Jagen, vlieden hooge stevens,Schuimbesprenkeld, om te landen,Verweg, in een sprookjesland!Agnes.Zeil naar ’t Westen of naar ’t Oosten;…Denk aan mij als waar ’k begraven.Ejnar.Agnes, ga mee als mijn zuster!Agnes(schudt het hoofd).Tusschen ons zijn wereldzeeën.Ejnar.Naar je moeder dan … naar huis!Agnes(stil).Weg van leeraar, broer en vriend …?Brand(komt een stap nader).Jonge vrouw, bedenk je wel.Tusschen bergen ingeklemd,Onder schaduwdak van rotsen,In der spleten halfnacht-duister,Zal mijn leven voortaan wezenAls een sombre winterdag.Agnes.’t Duister angstigt mij niet langer,Sterren breken door de wolken.Brand.Weet dat ’k streng ben in mijn eischen,Allesvorder ik ofniets.Als je afwijkt van den weg,Is je leven als verong’lukt.Hoop niet mij iets af te dwingen,Geen toegeeflijkheid voor zonde;…Kan het leven niet volstaan,Moet je ook dàt vrijwillig off’ren!Ejnar.O, ontvlucht dat wilde spel!Vlied den man dier sombre leer,Leef zooals je leven kunt!Brand.Kies;… je staat nu op het kruispunt.(af).Ejnar.Kies nu tusschen storm of stilte!Gaanofblijvenis de keus.Kies nu tusschen vrede en zorgen,Kies nu tusschen nacht en morgen,Dood of leven zij je keus!Agnes(staat op en zegt langzaam).In den nacht. En door den dood …Ginds ver schemert morgenrood.(Zij volgt den weg dien Brand ging).(Ejnar kijkt haar een oogenblik als verloren na, buigt dan het hoofd en gaat den weg die naar de fjord voert weer af).EINDE VAN HET TWEEDE BEDRIJF.

Beneden aan de door steile bergwanden ingesloten fjord. Op een kleine hoogte dicht bij de fjord, ligt het oude vervallen kerkje. Er komt een onweer op.

Volk, mannen, vrouwen en kinderen, gedeeltelijk op het strand, gedeeltelijk op de hoogten in groepen verzameld. De Baljuw zit op een steen in hun midden. Een klerk staat hem bij in het verdeelen van koren en levensmiddelen. Ejnar en Agnes staan iets verder weg, omringd door een troep menschen. Enkele booten liggen op het door de ebbe droog geloopen zand. Brand komt van den kerkheuvel aaf zonder door de menigte te worden opgemerkt.

Een Man(werkt zich door het gedrang heen).Op zij!

Een Man(werkt zich door het gedrang heen).

Op zij!

Een Vrouw.Op zij!Ik kwam het eerst!

Een Vrouw.

Op zij!Ik kwam het eerst!

De Man(duwt haar op zij).Op zij! Ik kwam het eerst!Ga weg!(dringt vooruit naar den baljuw).Kijk hier; geef gauw wat in mijn zak!

De Man(duwt haar op zij).

Op zij! Ik kwam het eerst!Ga weg!

(dringt vooruit naar den baljuw).

Kijk hier; geef gauw wat in mijn zak!

De Baljuw.Geduld.

De Baljuw.

Geduld.

De Man.Geduld.Onmooglijk; ’k moet naar huis;Daar snakken er wel vier of vijf!

De Man.

Geduld.Onmooglijk; ’k moet naar huis;

Daar snakken er wel vier of vijf!

De Baljuw(schertsend).Weet je niet eens precies ’t getal?

De Baljuw(schertsend).

Weet je niet eens precies ’t getal?

De Man.Eén lag te sterven toen ik ging.

De Man.

Eén lag te sterven toen ik ging.

De Baljuw.Maar wacht. Sta jij wel op de lijst?(bladert in zijn papieren).Neen;… ja, toch wel. Dat ’s je geluk.(tegen den klerk).Geef nommer dertig eens zijn deel …Ja, goede menschen, hebt geduld!Nils Snemyr?

De Baljuw.

Maar wacht. Sta jij wel op de lijst?(bladert in zijn papieren).

Neen;… ja, toch wel. Dat ’s je geluk.(tegen den klerk).

Geef nommer dertig eens zijn deel …

Ja, goede menschen, hebt geduld!

Nils Snemyr?

Een Man.Nils Snemyr?Ja!

Een Man.

Nils Snemyr?Ja!

De Baljuw.Nils Snemyr? Ja!Je krijgt van daagMaar driekwart van wat je anders kreeg.Er zijn er minder nu.

De Baljuw.

Nils Snemyr? Ja!Je krijgt van daag

Maar driekwart van wat je anders kreeg.

Er zijn er minder nu.

De Man.Er zijn er minder nu.Jawel,…Juist gistren stierf mijn vrouw Ragnhild.

De Man.

Er zijn er minder nu.Jawel,…

Juist gistren stierf mijn vrouw Ragnhild.

De Baljuw(noteert).Een minder. Dat is altijd wàt.(tegen den man die weg gaat).Maar ga nu niet zoo daadlijk weerEen tweede huwlijk aan!

De Baljuw(noteert).

Een minder. Dat is altijd wàt.(tegen den man die weg gaat).

Maar ga nu niet zoo daadlijk weer

Een tweede huwlijk aan!

De Klerk(gichelt).Een tweede huwlijk aan!Hi, hi!

De Klerk(gichelt).

Een tweede huwlijk aan!Hi, hi!

De Baljuw(scherp).Waar lacht u om?

De Baljuw(scherp).

Waar lacht u om?

De Klerk.Waar lacht u om?Ik lach omdatMijnheer zoo grappig is van daag.

De Klerk.

Waar lacht u om?Ik lach omdat

Mijnheer zoo grappig is van daag.

De Baljuw.Zoo grappig is ’t hier anders niet;Maar scherts verdrijft wel eens een traan.

De Baljuw.

Zoo grappig is ’t hier anders niet;

Maar scherts verdrijft wel eens een traan.

Ejnar(komt met Agnes uit de menigte naar voren).’k Heb al mijn zakken leeggemaakt.Mijn beurs, mijn zakboek, alles leeg!’k Kom als een bedelaar aan boord,Geef mijn horloge maar als pand.

Ejnar(komt met Agnes uit de menigte naar voren).

’k Heb al mijn zakken leeggemaakt.

Mijn beurs, mijn zakboek, alles leeg!

’k Kom als een bedelaar aan boord,

Geef mijn horloge maar als pand.

De Baljuw.Ja, u kwam daar te goeder ure.Wat ’k in kon zaamlen is niet veel;Dat reikt niet ver, kan u wel denken,Waar ’n leege hand, een mond halfvol,Nog moeten afstaan van hun beetjeAan wie er niets te bikken heeft.(krijgt Brand in ’t oog en wijst naar hem).Nog iemand! Welkom! Hoorde u alVan hongersnood en overstrooming,Maak dan uw beurs en randsel open.Wij nemen gaarne alles aan.De voorraad is haast uitgeput;…Vijf vischjes maken nog geen maalIn deze armoed-woestenij.

De Baljuw.

Ja, u kwam daar te goeder ure.

Wat ’k in kon zaamlen is niet veel;

Dat reikt niet ver, kan u wel denken,

Waar ’n leege hand, een mond halfvol,

Nog moeten afstaan van hun beetje

Aan wie er niets te bikken heeft.

(krijgt Brand in ’t oog en wijst naar hem).

Nog iemand! Welkom! Hoorde u al

Van hongersnood en overstrooming,

Maak dan uw beurs en randsel open.

Wij nemen gaarne alles aan.

De voorraad is haast uitgeput;…

Vijf vischjes maken nog geen maal

In deze armoed-woestenij.

Brand.Tienduizend korven uitgedeeldIn naam eens afgods, baten niet.

Brand.

Tienduizend korven uitgedeeld

In naam eens afgods, baten niet.

De Baljuw.Om woorden heb ’k u niet gevraagd.Voor ’n leege maag zijn woorden steen.

De Baljuw.

Om woorden heb ’k u niet gevraagd.

Voor ’n leege maag zijn woorden steen.

Ejnar.Je weet niet wat het volk hier leedZoo lang in bitt’ren hongersnood.Een jaar vol rampen, Brand, en wee,Er liggen dooden …

Ejnar.

Je weet niet wat het volk hier leed

Zoo lang in bitt’ren hongersnood.

Een jaar vol rampen, Brand, en wee,

Er liggen dooden …

Brand.Er liggen dooden …’k Zie het wel;Uit al die ingevallen oogenSpreekt ’t straffend oordeel van omhoog.

Brand.

Er liggen dooden …’k Zie het wel;

Uit al die ingevallen oogen

Spreekt ’t straffend oordeel van omhoog.

De Baljuw.En daarbij blijft u hard als steen!

De Baljuw.

En daarbij blijft u hard als steen!

Brand(treedt tusschen de menigte en zegt met nadruk).Toen ’t leven kalm hier was en schraal,En traag verliep met daagsch bezwaar,Had ’k meelij met ’t gezwoeg om brood.Wie op zijn knieën kruipen moetVoelt ’t dier ontwaken in zijn ziel.Vergaan de dagen dof en stilAls ’n lijkstoet, langzaam, stap voor stap,Gaat men licht denken: och, wij zijnUit ’t boek des Heeren uitgeschrapt.Maar u betoonde hij zich juist goed,U joeg hij doodsangst in het bloed,…En geeselt u met vrees en schrik;Wat hij u gaf, neemt hij terug …

Brand(treedt tusschen de menigte en zegt met nadruk).

Toen ’t leven kalm hier was en schraal,

En traag verliep met daagsch bezwaar,

Had ’k meelij met ’t gezwoeg om brood.

Wie op zijn knieën kruipen moet

Voelt ’t dier ontwaken in zijn ziel.

Vergaan de dagen dof en stil

Als ’n lijkstoet, langzaam, stap voor stap,

Gaat men licht denken: och, wij zijn

Uit ’t boek des Heeren uitgeschrapt.

Maar u betoonde hij zich juist goed,

U joeg hij doodsangst in het bloed,…

En geeselt u met vrees en schrik;

Wat hij u gaf, neemt hij terug …

Verscheidene Stemmen(vallen hem dreigend in de rede).Hij spot met onzen angst en nood!

Verscheidene Stemmen(vallen hem dreigend in de rede).

Hij spot met onzen angst en nood!

De Baljuw.Hoont hij ons, die u gaven brood?

De Baljuw.

Hoont hij ons, die u gaven brood?

Brand(schudt het hoofd).O, kon ’k met al mijn hartebloedU laven als een levensbron,Ik liet het vloeien als een stroom,Tot droog en leeg was iedre aâr.Maar zonde waar’ ’t te helpen hier!God wil u heffen uit het slijk;…Een waar volk,… zij ’t verspreid en zwak …Put ook uit onheil merg en kracht;De geest wordt helder, heft zich op,’t Gesluierd oog wordt scherp van blik,De slappe wil wordt sterk en flink,Ziet de overwinning in ’t verschiet;Maar baart de nood geen eedlen zin,Is ook het volk zijn heil niet waard!

Brand(schudt het hoofd).

O, kon ’k met al mijn hartebloed

U laven als een levensbron,

Ik liet het vloeien als een stroom,

Tot droog en leeg was iedre aâr.

Maar zonde waar’ ’t te helpen hier!

God wil u heffen uit het slijk;…

Een waar volk,… zij ’t verspreid en zwak …

Put ook uit onheil merg en kracht;

De geest wordt helder, heft zich op,

’t Gesluierd oog wordt scherp van blik,

De slappe wil wordt sterk en flink,

Ziet de overwinning in ’t verschiet;

Maar baart de nood geen eedlen zin,

Is ook het volk zijn heil niet waard!

Een Vrouw.Een onweer komt op over zee,’t Is of zijn woord ’t heeft aangelokt!

Een Vrouw.

Een onweer komt op over zee,

’t Is of zijn woord ’t heeft aangelokt!

Een Andere.Hij tergt den Heer! Wat ik je zeg!

Een Andere.

Hij tergt den Heer! Wat ik je zeg!

Brand.Neen,uwGod doet geen wondren meer!

Brand.

Neen,uwGod doet geen wondren meer!

De Vrouwen.Kijk ’t weêr eens! Kijk!

De Vrouwen.

Kijk ’t weêr eens! Kijk!

Stemmen in de menigte.Kijk ’t weêr eens! Kijk!Jaagt hem toch wegMet steenen! Slaat hem dood, den beul!

Stemmen in de menigte.

Kijk ’t weêr eens! Kijk!Jaagt hem toch weg

Met steenen! Slaat hem dood, den beul!

(Het volk dringt dreigend op om Brand. De Baljuw treedt tusschen beiden. Een vrouw, verwilderd, met gescheurde kleeren, komt haastig van de hoogte af).

De Vrouw(roept tegen de menigte).In Jezus naam, wie staat mij bij!

De Vrouw(roept tegen de menigte).

In Jezus naam, wie staat mij bij!

De Baljuw.Wat is er? Zeg wat er aan scheelt …

De Baljuw.

Wat is er? Zeg wat er aan scheelt …

De Vrouw.Ik wil geen geld of brood nu meer!Mij trof het allerergste lot!

De Vrouw.

Ik wil geen geld of brood nu meer!

Mij trof het allerergste lot!

De Baljuw.Wat dan? Spreek toch! dan? Spreek toch!

De Baljuw.

Wat dan? Spreek toch! dan? Spreek toch!

De Vrouw.Wat dan? Spreek toch! dan? Spreek toch!Dat kan ik niet!Waar vind ’k een priester?… Hulp en troost!

De Vrouw.

Wat dan? Spreek toch! dan? Spreek toch!Dat kan ik niet!

Waar vind ’k een priester?… Hulp en troost!

De Baljuw.Hier is er geen …

De Baljuw.

Hier is er geen …

De Vrouw.Hier is er geen …Verloren, God!O, dat ik nooit geboren waar’!

De Vrouw.

Hier is er geen …Verloren, God!

O, dat ik nooit geboren waar’!

Brand(komt nader).Een geestlijke is er mooglijk toch.

Brand(komt nader).

Een geestlijke is er mooglijk toch.

De Vrouw(grijpt zijn arm).Laat hem dan komen, talm toch niet!

De Vrouw(grijpt zijn arm).

Laat hem dan komen, talm toch niet!

Brand.Zeg wat je scheelt, dan komt hij wel.

Brand.

Zeg wat je scheelt, dan komt hij wel.

De Vrouw.Ginds over ’t water …

De Vrouw.

Ginds over ’t water …

Brand.Ginds over ’t water …Wel?

Brand.

Ginds over ’t water …Wel?

De Vrouw.Ginds over ’t water … Wel?Mijn man …Drie kindren hongrend … niets in huis,…Zeg neen, zeg neen,… hij ’snietverdoemd!

De Vrouw.

Ginds over ’t water … Wel?Mijn man …

Drie kindren hongrend … niets in huis,…

Zeg neen, zeg neen,… hij ’snietverdoemd!

Brand.Spreek eerst.

Brand.

Spreek eerst.

De Vrouw.Spreek eerst.Mijn borst was leeg … verdroogd;Ons hielp geen mensch, ons hielp geen God.Het jongste worstlend met den dood …Hij droeg ’t niet langer … sloeg het dood …!

De Vrouw.

Spreek eerst.Mijn borst was leeg … verdroogd;

Ons hielp geen mensch, ons hielp geen God.

Het jongste worstlend met den dood …

Hij droeg ’t niet langer … sloeg het dood …!

Brand.Sloeg ’t dood …!

Brand.

Sloeg ’t dood …!

Het Volk(ontzet).Sloeg ’t dood …!Zijn kind!

Het Volk(ontzet).

Sloeg ’t dood …!Zijn kind!

De Vrouw.Sloeg ’t dood …! Zijn kind!Maar toen, terstondZag hij met afschuw op zijn daad!’t Berouw steeg als een vloedgolf op;En aan zich zelf sloeg hij de hand …Kom, red zijn ziel, trots storm en stroom!Hij kan niet leven, vreest den dood,Met ’t lijkje in de armen ligt hij daarEn schreeuwt en roept den Booze aan!

De Vrouw.

Sloeg ’t dood …! Zijn kind!Maar toen, terstond

Zag hij met afschuw op zijn daad!

’t Berouw steeg als een vloedgolf op;

En aan zich zelf sloeg hij de hand …

Kom, red zijn ziel, trots storm en stroom!

Hij kan niet leven, vreest den dood,

Met ’t lijkje in de armen ligt hij daar

En schreeuwt en roept den Booze aan!

Brand(stil).Ja, dàt is erg.

Brand(stil).

Ja, dàt is erg.

Ejnar(bleek).Ja, dàt is erg.Hoe kàn ’t bestaan!

Ejnar(bleek).

Ja, dàt is erg.Hoe kàn ’t bestaan!

De Baljuw.De man hoort niet tot mijn district.

De Baljuw.

De man hoort niet tot mijn district.

Brand(kort tegen het volk).Maakt los een boot en zet mij over!

Brand(kort tegen het volk).

Maakt los een boot en zet mij over!

Een Man.Nu, in dit weer! Dat waagt geen mensch hier!

Een Man.

Nu, in dit weer! Dat waagt geen mensch hier!

De Baljuw.Een pad loopt om de fjord …

De Baljuw.

Een pad loopt om de fjord …

De Vrouw.Een pad loopt om de fjord …Neen, neen,…Dat is nu niet begaanbaar meer;Ik kwam er langs, maar ’t water sloegVlak achter mij den vlonder weg!

De Vrouw.

Een pad loopt om de fjord …Neen, neen,…

Dat is nu niet begaanbaar meer;

Ik kwam er langs, maar ’t water sloeg

Vlak achter mij den vlonder weg!

Brand.Maakt los de boot.

Brand.

Maakt los de boot.

Een Man.Maakt los de boot.Het kan niet meer;De vloed slaat over rots en strand!

Een Man.

Maakt los de boot.Het kan niet meer;

De vloed slaat over rots en strand!

Een tweede Man(wijst naar den anderen oever).Daar komt al een stuk berg omlaag!Vol stof en rook de heele fjord.

Een tweede Man(wijst naar den anderen oever).

Daar komt al een stuk berg omlaag!

Vol stof en rook de heele fjord.

Een Derde.’t Is noodweer, donderslag en storm,De Proost zelf spreekt u vrij van plicht!

Een Derde.

’t Is noodweer, donderslag en storm,

De Proost zelf spreekt u vrij van plicht!

Brand.Een zondaarsziel, den dood nabij,Wacht niet op weer, of wind, of tij!(gaat naar beneden in de boot en haalt het zeil op).Waag je de boot er aan?

Brand.

Een zondaarsziel, den dood nabij,

Wacht niet op weer, of wind, of tij!(gaat naar beneden in de boot en haalt het zeil op).

Waag je de boot er aan?

De Eigenaar.Waag je de boot er aan?Jawel …

De Eigenaar.

Waag je de boot er aan?Jawel …

Brand.Goed. Wie waagt nu zijn leven ook?

Brand.

Goed. Wie waagt nu zijn leven ook?

Een Man.Ik ga niet mee.

Een Man.

Ik ga niet mee.

Een Andere.Ik ga niet mee.En ik ook niet.

Een Andere.

Ik ga niet mee.En ik ook niet.

Verscheidenen.Je waagt je rechtstreeks in den dood!

Verscheidenen.

Je waagt je rechtstreeks in den dood!

Brand.Och, jullie God helpt niemand voort;Maar die vanmijis mee aan boord!

Brand.

Och, jullie God helpt niemand voort;

Maar die vanmijis mee aan boord!

De Vrouw(handenwringend).Hij sterft in zonde!

De Vrouw(handenwringend).

Hij sterft in zonde!

Brand(roept uit de boot).Hij sterft in zonde!Eén enkel man,Die ’t water uitschept, ’t zeil hanteert,Is al genoeg. Kom, geef nog meerDan je al deedt, geef je eigen zelf!

Brand(roept uit de boot).

Hij sterft in zonde!Eén enkel man,

Die ’t water uitschept, ’t zeil hanteert,

Is al genoeg. Kom, geef nog meer

Dan je al deedt, geef je eigen zelf!

Verscheidenen(terugwijkend).Eisch zoo iets niet!

Verscheidenen(terugwijkend).

Eisch zoo iets niet!

Een enkele(dreigend).Eisch zoo iets niet!Kom uit de boot!Dat is te érg den Heer verzoeken!

Een enkele(dreigend).

Eisch zoo iets niet!Kom uit de boot!

Dat is te érg den Heer verzoeken!

Verscheidene Stemmen.’t Wordt erger nog!

Verscheidene Stemmen.

’t Wordt erger nog!

Anderen.’t Wordt erger nog!De lijn knapt af!

Anderen.

’t Wordt erger nog!De lijn knapt af!

Brand(klampt zich vast met de bootshaak en roept tegen de vreemde vrouw).Goed; kom jij dan; maar kom dan gauw!

Brand(klampt zich vast met de bootshaak en roept tegen de vreemde vrouw).

Goed; kom jij dan; maar kom dan gauw!

De Vrouw(terugwijkend).Ik! Als geen een hier …!

De Vrouw(terugwijkend).

Ik! Als geen een hier …!

Brand.Ik! Als geen een hier …!Laat hen staan!

Brand.

Ik! Als geen een hier …!Laat hen staan!

De Vrouw.Ik kan niet!

De Vrouw.

Ik kan niet!

Brand.Ik kan niet!Niet?

Brand.

Ik kan niet!Niet?

De Vrouw.Ik kan niet! Niet?Mijn kindren thuis …

De Vrouw.

Ik kan niet! Niet?Mijn kindren thuis …

Brand(lacht).Zand is de grond waarop je bouwt!

Brand(lacht).

Zand is de grond waarop je bouwt!

Agnes(keert zich met gloeiende wangen snel tot Ejnar, legt haar hand op zijn arm en zegt:)O Ejnar, hoor je ’t?

Agnes(keert zich met gloeiende wangen snel tot Ejnar, legt haar hand op zijn arm en zegt:)

O Ejnar, hoor je ’t?

Ejnar.O Ejnar, hoor je ’t?Hij is sterk!

Ejnar.

O Ejnar, hoor je ’t?Hij is sterk!

Agnes.Godlof! Dan ken je ook je plicht!(roept tegen Brand).Kijk! Hier is iemand! Hij is ’t waardMet u te gaan voor ’t heilig werk!

Agnes.

Godlof! Dan ken je ook je plicht!(roept tegen Brand).

Kijk! Hier is iemand! Hij is ’t waard

Met u te gaan voor ’t heilig werk!

Brand.Kom dan!

Brand.

Kom dan!

Ejnar(bleek).Kom dan!Ik!

Ejnar(bleek).

Kom dan!Ik!

Agnes.Kom dan! Ik!Ga! Ik geef je weg!’k Was blind eerst, helder zie ik nu!

Agnes.

Kom dan! Ik!Ga! Ik geef je weg!

’k Was blind eerst, helder zie ik nu!

Ejnar.Eer ’k jou ontmoette had ik graagMijzelf met hem ten dood gewijd …

Ejnar.

Eer ’k jou ontmoette had ik graag

Mijzelf met hem ten dood gewijd …

Agnes(bevend).Maar nu …?

Agnes(bevend).

Maar nu …?

Ejnar.Maar nu …?Is ’t leven te veel waard;…Ik kàn nu niet!

Ejnar.

Maar nu …?Is ’t leven te veel waard;…

Ik kàn nu niet!

Agnes(terugwijkend).Ik kàn nu niet!Wàt zeg je? Niet?

Agnes(terugwijkend).

Ik kàn nu niet!Wàt zeg je? Niet?

Ejnar.Ikmagniet!

Ejnar.

Ikmagniet!

Agnes(met een kreet).Ikmagniet!Door dat woord, o God!Is tusschen ons met stormgeweldEen woeste wereldzee ontstaan!(tegen Brand).Ik kom bij u!

Agnes(met een kreet).

Ikmagniet!Door dat woord, o God!

Is tusschen ons met stormgeweld

Een woeste wereldzee ontstaan!(tegen Brand).

Ik kom bij u!

Brand.Ik kom bij u!Goed; ga dan mee!

Brand.

Ik kom bij u!Goed; ga dan mee!

De Vrouwen(ontsteld terwijl zij in de boot springt).Help Jezus!

De Vrouwen(ontsteld terwijl zij in de boot springt).

Help Jezus!

Ejnar(grijpt in wanhoop naar haar).Help Jezus!Agnes!

Ejnar(grijpt in wanhoop naar haar).

Help Jezus!Agnes!

De heele menigte(komt toeloopen).Help Jezus! Agnes!Halt! Terug!

De heele menigte(komt toeloopen).

Help Jezus! Agnes!Halt! Terug!

Brand.Waar ligt je huis?

Brand.

Waar ligt je huis?

De Vrouw(wijst).Waar ligt je huis?Daar, heel aan ’t eind,…Ginds, hoog, achter die zwarte klip!

De Vrouw(wijst).

Waar ligt je huis?Daar, heel aan ’t eind,…

Ginds, hoog, achter die zwarte klip!

(De boot stoot van land).

Ejnar(schreeuwt haar achterna).Denk aan je moeder, allen thuis!O, red je!

Ejnar(schreeuwt haar achterna).

Denk aan je moeder, allen thuis!

O, red je!

Agnes.O, red je!God is mee aan boord!

Agnes.

O, red je!God is mee aan boord!

(De boot zeilt uit. Het volk groepeert zich op de hoogten en kijkt haar na in groote spanning).

Een Man.Hij klaart den hoek al!

Een Man.

Hij klaart den hoek al!

Een Tweede.Hij klaart den hoek al!Neen!

Een Tweede.

Hij klaart den hoek al!Neen!

De Eerste.Hij klaart den hoek al! Neen!Jawel!Hij heeft ’m al achter zich aan lei!

De Eerste.

Hij klaart den hoek al! Neen!Jawel!

Hij heeft ’m al achter zich aan lei!

De Tweede.Een valwind! Ha, die pakt hen net!

De Tweede.

Een valwind! Ha, die pakt hen net!

De Baljuw.Kijk! Die gaat strijken met zijn hoed!

De Baljuw.

Kijk! Die gaat strijken met zijn hoed!

Een Vrouw.Als ravenzwarte vlerken slaanZijn natte haren in den wind!

Een Vrouw.

Als ravenzwarte vlerken slaan

Zijn natte haren in den wind!

De Eerste Man.En alles kookt en dampt!

De Eerste Man.

En alles kookt en dampt!

Ejnar.En alles kookt en dampt!Wat wasDie kreet, die door den storm heen sneed?

Ejnar.

En alles kookt en dampt!Wat was

Die kreet, die door den storm heen sneed?

Een Vrouw.’t Kwam van de bergen.

Een Vrouw.

’t Kwam van de bergen.

Een Tweede(wijst naar de hoogte).’t Kwam van de bergen.Daar staat Gerd,Zij lacht en juicht van boven af!

Een Tweede(wijst naar de hoogte).

’t Kwam van de bergen.Daar staat Gerd,

Zij lacht en juicht van boven af!

Eerste Vrouw.Nu blaast zij op een bokkehoorn!En gooit met steenen naar beneê!

Eerste Vrouw.

Nu blaast zij op een bokkehoorn!

En gooit met steenen naar beneê!

Tweede Vrouw.Daar gooit zij weer den hoorn wegEn toetert door haar holle hand!

Tweede Vrouw.

Daar gooit zij weer den hoorn weg

En toetert door haar holle hand!

Een Man.Ja, blaas en schreeuw maar, wilde heks,Die man weerstaat jouw kunsten wel!

Een Man.

Ja, blaas en schreeuw maar, wilde heks,

Die man weerstaat jouw kunsten wel!

Een Tweede.Met hem aan ’t roer, durf ik voortaanIn erger weer wel mee te gaan.

Een Tweede.

Met hem aan ’t roer, durf ik voortaan

In erger weer wel mee te gaan.

De Eerste(tegen Ejnar).Wat is hij?

De Eerste(tegen Ejnar).

Wat is hij?

Ejnar.Wat is hij?Geestlijke.

Ejnar.

Wat is hij?Geestlijke.

De Tweede.Wat is hij? Geestlijke.Wat hijDan wezen mag,… hij is een man!In hem steekt moed en kracht en trots.

De Tweede.

Wat is hij? Geestlijke.Wat hij

Dan wezen mag,… hij is een man!

In hem steekt moed en kracht en trots.

De Eerste.Dàt zou voor ons een leeraar zijn!

De Eerste.

Dàt zou voor ons een leeraar zijn!

(Zij verspreiden zich over de hoogten).

De Baljuw(zoekt zijn boeken en papieren bij elkaar).Onvormlijk is ’t in elk gevalZich te bemoeien met die zaak,En zonder noodzaak in te grijpen,Zijn leven in gevaar te stellen,…Ik doe waarachtig ook mijn plicht,…Maar altijd binnen mijn district.

De Baljuw(zoekt zijn boeken en papieren bij elkaar).

Onvormlijk is ’t in elk geval

Zich te bemoeien met die zaak,

En zonder noodzaak in te grijpen,

Zijn leven in gevaar te stellen,…

Ik doe waarachtig ook mijn plicht,…

Maar altijd binnen mijn district.

(af).

Buiten de hut op de hooge landtong. Het is helder dag. Het water ligt stil en blank.

Agnes zit beneden aan het strand. Even later komt Brand de deur uit.

Brand.Hij is dood. Verlost van allenSchrik en angsten voor het Oordeel,Ligt hij nu met kalme trekkenRustig en verlicht daar neer,Hoe kan toch een ijle illusieNacht in zulk een dag herscheppenVan zijn helsche misdaad zag hijEnkel maar den buitenkant,…Dat, wat uit te spreken is,…Dat, wat handen kunnen grijpen,…Wat zijn naam een brandmerk opdrukt,…Zijn vergrijp aan ’t doode kindje.Maar de twee, die vol van angstStarende met groote oogen,Als ineengedoken vogels,In den schoorsteenhoek gehurkt …Enkelzagenhoe hij deedZonder te begrijpen wàt,…Zij, wier ziel daar werd een vlekIngebrand, nooit uit te wisschen,Die niet uitslijt door den tijd,Ook al worden ze eenmaal grijsaards,…Zij wier levensstroom moet vloeienUit die vreeslijke herinring,…Die in schaduw van zijn wandaadMoeten groeien, worden mensch,…Nooit ’t afgrijselijk visioenUit hun hersens kunnen branden …Aan die twee kon hij niet denken,…Niet aan hen, wie hij zijn erfdeel,’t Onheilvolle, achterliet …En van hen gaan wellicht uitVelen nog tot zonde en schuld …Waarom? Ondoorgrondlijk woord:Zij zijn kindren van zijn bloed!Wat wordt uitgewischt in stilte?Wat met zachte hand vereffend?Waar begint toerekenbaarheidVoor der oudren geestlijk erfdeel?Welk een rechtsdag, welk een rechter,Als eens komt de dag des Oordeels!Wie zal richten, wie getuigen,Waar een ieder schuldig is;Wie durft daar vertoonen ’t oudeUitgesleten document?Wordt dàn ’t antwoord aangenomen:Alle schuld ligt bij mijn vader?…Duizelingwekkend donkre raadsels,Niemand weet u op te lossen!Maar de massa zonder denken,Danst op ’t randje van den afgrond.Alle zielen moesten beven,…Maar niet één uit duizend ziet erWelk een berg van schuld zich ophooptUit het kleine woordje:leven.

Brand.

Hij is dood. Verlost van allen

Schrik en angsten voor het Oordeel,

Ligt hij nu met kalme trekken

Rustig en verlicht daar neer,

Hoe kan toch een ijle illusie

Nacht in zulk een dag herscheppen

Van zijn helsche misdaad zag hij

Enkel maar den buitenkant,…

Dat, wat uit te spreken is,…

Dat, wat handen kunnen grijpen,…

Wat zijn naam een brandmerk opdrukt,…

Zijn vergrijp aan ’t doode kindje.

Maar de twee, die vol van angst

Starende met groote oogen,

Als ineengedoken vogels,

In den schoorsteenhoek gehurkt …

Enkelzagenhoe hij deed

Zonder te begrijpen wàt,…

Zij, wier ziel daar werd een vlek

Ingebrand, nooit uit te wisschen,

Die niet uitslijt door den tijd,

Ook al worden ze eenmaal grijsaards,…

Zij wier levensstroom moet vloeien

Uit die vreeslijke herinring,…

Die in schaduw van zijn wandaad

Moeten groeien, worden mensch,…

Nooit ’t afgrijselijk visioen

Uit hun hersens kunnen branden …

Aan die twee kon hij niet denken,…

Niet aan hen, wie hij zijn erfdeel,

’t Onheilvolle, achterliet …

En van hen gaan wellicht uit

Velen nog tot zonde en schuld …

Waarom? Ondoorgrondlijk woord:

Zij zijn kindren van zijn bloed!

Wat wordt uitgewischt in stilte?

Wat met zachte hand vereffend?

Waar begint toerekenbaarheid

Voor der oudren geestlijk erfdeel?

Welk een rechtsdag, welk een rechter,

Als eens komt de dag des Oordeels!

Wie zal richten, wie getuigen,

Waar een ieder schuldig is;

Wie durft daar vertoonen ’t oude

Uitgesleten document?

Wordt dàn ’t antwoord aangenomen:

Alle schuld ligt bij mijn vader?…

Duizelingwekkend donkre raadsels,

Niemand weet u op te lossen!

Maar de massa zonder denken,

Danst op ’t randje van den afgrond.

Alle zielen moesten beven,…

Maar niet één uit duizend ziet er

Welk een berg van schuld zich ophoopt

Uit het kleine woordje:leven.

(Enkele mannen uit het volk komen van achter het huis te voorschijn en naderen Brand).

Een Man.We ontmoeten hier elkaar dus weer.

Een Man.

We ontmoeten hier elkaar dus weer.

Brand.Hij heeft geen hulp van noode meer.

Brand.

Hij heeft geen hulp van noode meer.

De Man.Zelf is hij nu verlost, gered;Maar binnen zitten er nog drie …

De Man.

Zelf is hij nu verlost, gered;

Maar binnen zitten er nog drie …

Brand.En dan?

Brand.

En dan?

De Man.En dan?Van ’t beetje dat ons zelfBedeeld werd, is hier wat voor hen …

De Man.

En dan?Van ’t beetje dat ons zelf

Bedeeld werd, is hier wat voor hen …

Brand.Gaf je alles ook,… maar niet je leven,Zoo weet, dan heb je niets gegeven.

Brand.

Gaf je alles ook,… maar niet je leven,

Zoo weet, dan heb je niets gegeven.

De Man.Zoo hij die nu gestorven is,Van daag gebrek geleden had,Om hulp geroepen uit zijn boot,Mijn leven had ’k voor hem gewaagd.

De Man.

Zoo hij die nu gestorven is,

Van daag gebrek geleden had,

Om hulp geroepen uit zijn boot,

Mijn leven had ’k voor hem gewaagd.

Brand.Maar zielenood is dat niet waard?

Brand.

Maar zielenood is dat niet waard?

De Man.Wij zwoegen hard, bedenk dat wel.

De Man.

Wij zwoegen hard, bedenk dat wel.

Brand.Keer dan je heele ziel maar afVan zonneschijn en sterrenglans;Kijk niet, als nu, met ’t linkeroogOmhoog, terwijl je ’t rechter keertNaar ’t slijk, waar met gebogen rugJe ’t juk zelf op je schouders drukt.

Brand.

Keer dan je heele ziel maar af

Van zonneschijn en sterrenglans;

Kijk niet, als nu, met ’t linkeroog

Omhoog, terwijl je ’t rechter keert

Naar ’t slijk, waar met gebogen rug

Je ’t juk zelf op je schouders drukt.

De Man.Ik dacht dat u ons raden zouOns te bevrijden van het juk.

De Man.

Ik dacht dat u ons raden zou

Ons te bevrijden van het juk.

Brand.Ja, als ’t maar kon!

Brand.

Ja, als ’t maar kon!

De Man.Ja, als ’t maar kon!’t Staat in uw macht.

De Man.

Ja, als ’t maar kon!’t Staat in uw macht.

Brand.Ik zou …?

Brand.

Ik zou …?

De Man.Ik zou …?ZoovelensprakenalEntoondenvroeger ons den weg;…Zijwezen, maar ugingdien weg.

De Man.

Ik zou …?Zoovelensprakenal

Entoondenvroeger ons den weg;…

Zijwezen, maar ugingdien weg.

Brand.Je meent dat …?

Brand.

Je meent dat …?

De Man.Je meent dat …?Duizend woorden nietZooveel uitwerken als een daad.Wij komen hier uit naam van ’t dorp;…Wat ons ontbreekt is juist eenman.

De Man.

Je meent dat …?Duizend woorden niet

Zooveel uitwerken als een daad.

Wij komen hier uit naam van ’t dorp;…

Wat ons ontbreekt is juist eenman.

Brand(onrustig).Wat wil je dan …?

Brand(onrustig).

Wat wil je dan …?

De Man.Wat wil je dan …?Kom hier bij onsAls onze leeraar.

De Man.

Wat wil je dan …?Kom hier bij ons

Als onze leeraar.

Brand.Als onze leeraar.Ik?

Brand.

Als onze leeraar.Ik?

De Man.Als onze leeraar. Ik?U weetToch vast wel dat wij zonder zijn?

De Man.

Als onze leeraar. Ik?U weet

Toch vast wel dat wij zonder zijn?

Brand.O ja, ’t is waar …

Brand.

O ja, ’t is waar …

De Man.O ja, ’t is waar …In vroeger tijdWas ’t dorp hier groot, nu is het klein.Ellende kwam met misgewas,Door ziekten stierf èn volk èn vee,En armoe sloeg er allen neer;De nood zong iedre ziel in slaap.Toen werd hier ’t eten schaarsch en duur …En raakten we onzen leeraar kwijt!

De Man.

O ja, ’t is waar …In vroeger tijd

Was ’t dorp hier groot, nu is het klein.

Ellende kwam met misgewas,

Door ziekten stierf èn volk èn vee,

En armoe sloeg er allen neer;

De nood zong iedre ziel in slaap.

Toen werd hier ’t eten schaarsch en duur …

En raakten we onzen leeraar kwijt!

Brand.Vraag wat je wilt, alleen dit niet!Een zware plicht rust er op mij.Voor mij, des levens druk bewegen,Voor mij, der wereld open ooren.Wat moet ik hier? Hier tusschen rotsenGekerkerd, heeft de stem geen macht.

Brand.

Vraag wat je wilt, alleen dit niet!

Een zware plicht rust er op mij.

Voor mij, des levens druk bewegen,

Voor mij, der wereld open ooren.

Wat moet ik hier? Hier tusschen rotsen

Gekerkerd, heeft de stem geen macht.

De Man.Waar ’t woord weerkaatst wordt door de rotsenKlinkt zijn geluid nog langer na.

De Man.

Waar ’t woord weerkaatst wordt door de rotsen

Klinkt zijn geluid nog langer na.

Brand.Wie sluit zich op in donkre groeveWaar ’t wijde land hem lokt en wenkt?Wie gaat er zand en steen beploegenWaar vruchtbaar land ligt voor de hand?Wie wil van pitten vruchten oogsten,Waar jonge boomen staan vol ooft?Wie tobt zich af in daaglijksch zwoegen,Waar ’t licht eens Zieners in hem gloort?

Brand.

Wie sluit zich op in donkre groeve

Waar ’t wijde land hem lokt en wenkt?

Wie gaat er zand en steen beploegen

Waar vruchtbaar land ligt voor de hand?

Wie wil van pitten vruchten oogsten,

Waar jonge boomen staan vol ooft?

Wie tobt zich af in daaglijksch zwoegen,

Waar ’t licht eens Zieners in hem gloort?

De Man(schudt het hoofd).Uw daad begreep ik,… niet uw woord.

De Man(schudt het hoofd).

Uw daad begreep ik,… niet uw woord.

Brand.Vraag mij niets meer! Aan boord, aan boord!(wil gaan).

Brand.

Vraag mij niets meer! Aan boord, aan boord!(wil gaan).

De Man(treedt hem in den weg).Is u het werk waarnaar u tracht,De roeping die daarginds u wachtZoo dierbaar dan?

De Man(treedt hem in den weg).

Is u het werk waarnaar u tracht,

De roeping die daarginds u wacht

Zoo dierbaar dan?

Brand.Zoo dierbaar dan?Mijn leven zelfIs mij dat werk!

Brand.

Zoo dierbaar dan?Mijn leven zelf

Is mij dat werk!

De Man.Is mij dat werk!Blijf dan bij ons!(met nadruk).Gaf je alles ook,… maar niet je leven,Zoo weet, dan heb je niets gegeven.

De Man.

Is mij dat werk!Blijf dan bij ons!(met nadruk).

Gaf je alles ook,… maar niet je leven,

Zoo weet, dan heb je niets gegeven.

Brand.Iets is er dat men niet kan schenken;Dat is zijn innigst eigen zelf.Men mag den stroom niet binden, leiden,Niet stuiten ’s geestes roepingsdrang,…Die wil voort, naar de groote zee.

Brand.

Iets is er dat men niet kan schenken;

Dat is zijn innigst eigen zelf.

Men mag den stroom niet binden, leiden,

Niet stuiten ’s geestes roepingsdrang,…

Die wil voort, naar de groote zee.

De Man.Al loopt die dood in een moeras,…Als dauw bereikt hij toch de zee.

De Man.

Al loopt die dood in een moeras,…

Als dauw bereikt hij toch de zee.

Brand(kijkt hem scherp aan).Wie leerde je aldus te spreken?

Brand(kijkt hem scherp aan).

Wie leerde je aldus te spreken?

De Man.Dat deed u zelf in ’t stormgebulder,Toen wild de zee sloeg over ’t land,U, storm en zee trotseerend, ’t levenVertrouwde aan een dunne plank,Voor ’n arme zondaarsziel in nood.Toen heeft er meen’ge ziel getrild,Dan koud, dan warm, als zon en wind;Toen was ’t als wekkend klokgelui …Misschien is ’t alles morgen weg;Dan halen wij de feestvlag in,Die u voor ons geheschen heeft.

De Man.

Dat deed u zelf in ’t stormgebulder,

Toen wild de zee sloeg over ’t land,

U, storm en zee trotseerend, ’t leven

Vertrouwde aan een dunne plank,

Voor ’n arme zondaarsziel in nood.

Toen heeft er meen’ge ziel getrild,

Dan koud, dan warm, als zon en wind;

Toen was ’t als wekkend klokgelui …

Misschien is ’t alles morgen weg;

Dan halen wij de feestvlag in,

Die u voor ons geheschen heeft.

Brand.Waar kracht ontbreekt kan niets ontstaan.(hard).Wie niet kan wezen wat hĳmoet,…Zĳ dan in ernst maar wat hĳkan;Zĳ dan geheel man van deze aard’.

Brand.

Waar kracht ontbreekt kan niets ontstaan.(hard).

Wie niet kan wezen wat hĳmoet,…

Zĳ dan in ernst maar wat hĳkan;

Zĳ dan geheel man van deze aard’.

De Man(kijkt hem een oogenblik aan en zegt:)Wee u, die weggaand, dooft het licht;Wee ons, wien even ’t licht opging!

De Man(kijkt hem een oogenblik aan en zegt:)

Wee u, die weggaand, dooft het licht;

Wee ons, wien even ’t licht opging!

(Hij gaat weg; de anderen volgen hem zwijgend).

Brand(kijkt hen lang na).Zwijgend, met gebogen nekken,Gaat de stille troep naar huis.Zwaar de hoofden, loom de voeten,Sleepend moe en droef zich voort;Ieder als belast met droefheid,Loopt als met een roe bedreigd,Loopt als aller menschen vader,Eens verjaagd uit ’t Paradijs,…Loopt, als hij, met schuldig voorhoofd,Staart, als hij, in duisternis,…Draagt, als hij, verworven kennis …Van zijn blindheid het gemis;Menschen wilde ik, overmoedig,Scheppen nieuw en heel en rein;…Dát … een beeld van schuldbewustheid,Niet van God … heb ’k voortgebracht …Weg naar wijder horizonnen,Voor een held is hier geen ruimte!(hij wil gaan, maar blijft staan als hij Agnes aan het strand ziet zitten).Zie haar luisterend daar zitten,Of zij hoorde harpetonen.Luistrend zat zij in de boot ook,Toen die door de branding heensneed,…Luistrend hield zij vastgeklampt zich,Luistrend schudde zij het spattendZeeschuim van haar reine voorhoofd,’t Is of zij niet met haar oorenMaar met de oogen zit te luistren.(nadert haar).Zijn het, meisje, soms de bochtenVan de fjord, die je oogen volgen …?

Brand(kijkt hen lang na).

Zwijgend, met gebogen nekken,

Gaat de stille troep naar huis.

Zwaar de hoofden, loom de voeten,

Sleepend moe en droef zich voort;

Ieder als belast met droefheid,

Loopt als met een roe bedreigd,

Loopt als aller menschen vader,

Eens verjaagd uit ’t Paradijs,…

Loopt, als hij, met schuldig voorhoofd,

Staart, als hij, in duisternis,…

Draagt, als hij, verworven kennis …

Van zijn blindheid het gemis;

Menschen wilde ik, overmoedig,

Scheppen nieuw en heel en rein;…

Dát … een beeld van schuldbewustheid,

Niet van God … heb ’k voortgebracht …

Weg naar wijder horizonnen,

Voor een held is hier geen ruimte!

(hij wil gaan, maar blijft staan als hij Agnes aan het strand ziet zitten).

Zie haar luisterend daar zitten,

Of zij hoorde harpetonen.

Luistrend zat zij in de boot ook,

Toen die door de branding heensneed,…

Luistrend hield zij vastgeklampt zich,

Luistrend schudde zij het spattend

Zeeschuim van haar reine voorhoofd,

’t Is of zij niet met haar ooren

Maar met de oogen zit te luistren.(nadert haar).

Zijn het, meisje, soms de bochten

Van de fjord, die je oogen volgen …?

Agnes(zonder om te kijken)Noch van ’t strand hier, noch van ’t water;Aan mijn oog zijn beide onttrokken.Maar een grootre wereld zie ik,Klaarblank tegen ’t blauw zich koeplend.Zeeën zie ik, breede stroomen,Zonneschijn door nevel scheemrend;Zie om wolkomfloersde toppenPurpervlammen spelend lichten;Zie een eindloos dorre vlakte,…Hooge palmen buigen wuivendGroene kruin in scherpe windvlaag,Werpen donkre schaduw van zich.Nergens leven … woest verlaten,Als een wereld, nieuw, in wording;En ’k hoor woorden luid-op klinken,Ik hoor stemmen tot mij spreken:’t Geldt je dood of je verlossing;…Voer het uit wat ik je opdraag:Deze wereld te doen leven!

Agnes(zonder om te kijken)

Noch van ’t strand hier, noch van ’t water;

Aan mijn oog zijn beide onttrokken.

Maar een grootre wereld zie ik,

Klaarblank tegen ’t blauw zich koeplend.

Zeeën zie ik, breede stroomen,

Zonneschijn door nevel scheemrend;

Zie om wolkomfloersde toppen

Purpervlammen spelend lichten;

Zie een eindloos dorre vlakte,…

Hooge palmen buigen wuivend

Groene kruin in scherpe windvlaag,

Werpen donkre schaduw van zich.

Nergens leven … woest verlaten,

Als een wereld, nieuw, in wording;

En ’k hoor woorden luid-op klinken,

Ik hoor stemmen tot mij spreken:

’t Geldt je dood of je verlossing;…

Voer het uit wat ik je opdraag:

Deze wereld te doen leven!

Brand(meegesleept).Zeg wat zie je méér nog!

Brand(meegesleept).

Zeg wat zie je méér nog!

Agnes(legt de handen op haar borst).Zeg wat zie je méér nog!In mijVoel ik krachten gistend dringen,Voel ik bronnen bruisend zwellen,Zie ’k een nieuwen dag aanbreken.Als een wijde wereld breidt zichUit mijn hart, naar alle kanten,En ’k hoor stemmen mij bevelenDéze wereld te doen leven.Al mijn denken dat zal worden,Iedre daad die ’k doen zal, leeft er,Fluistert, ademt, blij ontwakend,Of het barensuur voorbij was;En ik voel, méer dan ik zie ginds,Hemdaarboven zich verheffen,Liefdevol met diepe smart;Licht en zacht als ’t ochtendblozen,En bedroefd tot in den dood toch;En ’k hoor woorden luid-op klinken:Scheppen moet je en zelf herleven;’t Geldt je dood of je verlossing …Voer het uit, wat ik je opdraag!

Agnes(legt de handen op haar borst).

Zeg wat zie je méér nog!In mij

Voel ik krachten gistend dringen,

Voel ik bronnen bruisend zwellen,

Zie ’k een nieuwen dag aanbreken.

Als een wijde wereld breidt zich

Uit mijn hart, naar alle kanten,

En ’k hoor stemmen mij bevelen

Déze wereld te doen leven.

Al mijn denken dat zal worden,

Iedre daad die ’k doen zal, leeft er,

Fluistert, ademt, blij ontwakend,

Of het barensuur voorbij was;

En ik voel, méer dan ik zie ginds,

Hemdaarboven zich verheffen,

Liefdevol met diepe smart;

Licht en zacht als ’t ochtendblozen,

En bedroefd tot in den dood toch;

En ’k hoor woorden luid-op klinken:

Scheppen moet je en zelf herleven;

’t Geldt je dood of je verlossing …

Voer het uit, wat ik je opdraag!

Brand.In je, in je! Ja dàt is het!Dáárheen wijst het. Dat ’s de richting,’t Eigen hart,… dàt is de wereld,Die, herboren, rijp voor God is;Waar des willens gier moet sterven,Nieuwe Adam ’t licht aanschouwt.Laat de wereld dan haar gang gaan,Onder zwoegen of gezang;…Maar als wij in botsing komen …Als mijn arbeid zij bedreigt,…Dan, bij God, dan sla ik toe!Plaats op heel de wijde aardeOm geheel zich zelf te zijn,…Dat mag ieder mensch toch eischen,En ik vraag geen ander recht!(denkt een oogenblik na en zegt dan:)Om geheel zich zelf te zijn!…Maar zijn erflijke belasting?(staat op en kijkt uit).Wie is zij die ginder aankomtStromplend over ruige hoogten,Krom en stram, het hoofd gebogen?Even blijft zij hijgend staan,Steunt zich om niet òm te vallen,Grijpt er met de schrale vingersHaastig in haar diepe zakken,Of een schat zij bij zich draagt.Om haar mager, dor gebeenteSlingert slap, als veeren, ’t kleed;Krom als klauwen zijn haar handen;Lijkt een arend, vastgespijkerd,Hangend aan een voorraadschuur.(plotseling angstig).Welk een ijskoû van herinring,Welk een sfeer van ’t droef verledenTrilt verkillend om die vrouw daar,…Trilt verkillender nog in mij …?Groote God! Het is mijn moeder!

Brand.

In je, in je! Ja dàt is het!

Dáárheen wijst het. Dat ’s de richting,

’t Eigen hart,… dàt is de wereld,

Die, herboren, rijp voor God is;

Waar des willens gier moet sterven,

Nieuwe Adam ’t licht aanschouwt.

Laat de wereld dan haar gang gaan,

Onder zwoegen of gezang;…

Maar als wij in botsing komen …

Als mijn arbeid zij bedreigt,…

Dan, bij God, dan sla ik toe!

Plaats op heel de wijde aarde

Om geheel zich zelf te zijn,…

Dat mag ieder mensch toch eischen,

En ik vraag geen ander recht!

(denkt een oogenblik na en zegt dan:)

Om geheel zich zelf te zijn!…

Maar zijn erflijke belasting?(staat op en kijkt uit).

Wie is zij die ginder aankomt

Stromplend over ruige hoogten,

Krom en stram, het hoofd gebogen?

Even blijft zij hijgend staan,

Steunt zich om niet òm te vallen,

Grijpt er met de schrale vingers

Haastig in haar diepe zakken,

Of een schat zij bij zich draagt.

Om haar mager, dor gebeente

Slingert slap, als veeren, ’t kleed;

Krom als klauwen zijn haar handen;

Lijkt een arend, vastgespijkerd,

Hangend aan een voorraadschuur.

(plotseling angstig).

Welk een ijskoû van herinring,

Welk een sfeer van ’t droef verleden

Trilt verkillend om die vrouw daar,…

Trilt verkillender nog in mij …?

Groote God! Het is mijn moeder!

Brands Moeder(komt naar boven, blijft op den berg staan, half zichtbaar, houdt de handen beschuttend voor de oogen en kijkt rond).Hier moet hij wezen.(komt nader).Hè, dat zonlicht!De duivel haal ’t … ’t maakt mij half blind.Zoon, ben jij daar?

Brands Moeder(komt naar boven, blijft op den berg staan, half zichtbaar, houdt de handen beschuttend voor de oogen en kijkt rond).

Hier moet hij wezen.(komt nader).Hè, dat zonlicht!

De duivel haal ’t … ’t maakt mij half blind.

Zoon, ben jij daar?

Brand.Zoon, ben jij daar?Ja.

Brand.

Zoon, ben jij daar?Ja.

De Moeder(knipt met de oogen).Zoon, ben jij daar? Ja.Huuh, die zon,Die brandt en steekt de oogen uit;Je kunt geen mensch meer onderscheiden.

De Moeder(knipt met de oogen).

Zoon, ben jij daar? Ja.Huuh, die zon,

Die brandt en steekt de oogen uit;

Je kunt geen mensch meer onderscheiden.

Brand.Toen ’k thuis was zag ik nooit de zon,Van ’t najaar tot de koekoek riep.

Brand.

Toen ’k thuis was zag ik nooit de zon,

Van ’t najaar tot de koekoek riep.

De Moeder(lacht stil).Neen, daar is ’t goed. Daar vriest het lekker,Een ijsklomp wordt je er zelf bijkans;Dat maakt je sterk, en wàt je ook durftDat doe je en vindt dat ’t ook wel mag.

De Moeder(lacht stil).

Neen, daar is ’t goed. Daar vriest het lekker,

Een ijsklomp wordt je er zelf bijkans;

Dat maakt je sterk, en wàt je ook durft

Dat doe je en vindt dat ’t ook wel mag.

Brand.Gegroet. Vaarwel. Mijn tijd is kort.

Brand.

Gegroet. Vaarwel. Mijn tijd is kort.

De Moeder.Ja, jij bent altijd kort geweest.Als jongen liep je hier van daan …

De Moeder.

Ja, jij bent altijd kort geweest.

Als jongen liep je hier van daan …

Brand.Dat ’k weg ging dunkte u ook het best.

Brand.

Dat ’k weg ging dunkte u ook het best.

De Moeder.Ja, ’t was wat anders toen of nu;’t Was noodig dat je priester werdt.(bekijkt hem nauwkeuriger).Nu, hij ’s groot en sterk opgegroeid.Maar ’k bid je, let nu op mijn woord,…Pas op je leven!

De Moeder.

Ja, ’t was wat anders toen of nu;

’t Was noodig dat je priester werdt.

(bekijkt hem nauwkeuriger).

Nu, hij ’s groot en sterk opgegroeid.

Maar ’k bid je, let nu op mijn woord,…

Pas op je leven!

Brand.Pas op je leven!Anders niet?

Brand.

Pas op je leven!Anders niet?

De Moeder.Je leven, ja? Wat dan nog meer?

De Moeder.

Je leven, ja? Wat dan nog meer?

Brand.Ik meen: is u voor dezen raadAlleen gekomen?

Brand.

Ik meen: is u voor dezen raad

Alleen gekomen?

De Moeder.Alleen gekomen?Weet je er meer,Zoo volg ze. Maar bewaar je levenVoor mij; ik heb ’t je toch gegeven.(boos).’t Is wijd bekend wat je gedaan hebt;En ’t heeft dood-angstig mij gemaakt.Op zee van daag! Roekloos te wagenWat jij voor mij bewaren moest.Jij bent van ons geslacht de laatste.Jij bent mijn zoon, mijn vleesch en bloed.Jij bent de sluitsteen van ’t gebouw,Dat ’k stuk voor stuk heb opgetrokken.Sta vast, wees sterk; hoû vast aan ’t levenBewaar het goed! Vergeet je niet!’t Is voor een erve plicht te leven,…En jij zult eens de mijne zijn …

De Moeder.

Alleen gekomen?Weet je er meer,

Zoo volg ze. Maar bewaar je leven

Voor mij; ik heb ’t je toch gegeven.(boos).

’t Is wijd bekend wat je gedaan hebt;

En ’t heeft dood-angstig mij gemaakt.

Op zee van daag! Roekloos te wagen

Wat jij voor mij bewaren moest.

Jij bent van ons geslacht de laatste.

Jij bent mijn zoon, mijn vleesch en bloed.

Jij bent de sluitsteen van ’t gebouw,

Dat ’k stuk voor stuk heb opgetrokken.

Sta vast, wees sterk; hoû vast aan ’t leven

Bewaar het goed! Vergeet je niet!

’t Is voor een erve plicht te leven,…

En jij zult eens de mijne zijn …

Brand.Zoo? Moest u daarvoor hierheen komen,En mij met volle zakken lokken?

Brand.

Zoo? Moest u daarvoor hierheen komen,

En mij met volle zakken lokken?

De Moeder.Zoon, ben je dol!(wijkt terug).Zoon, ben je dol!Blijf waar je bent!Kom niet hierheen! ’k Sla met mijn stok!(kalmer).Wat wou je daarmee zeggen?… Hoor!’k Word oud, en ouder ieder jaar;Dat is per slot de weg naar ’t graf;Dan krijg jij al wat ik bezit;Het ligt geteld en afgewogen …Ik heb niets bij mij!… Thuis ligt allesWat ’k heb. En heel veel is het niet;Maar wie het krijgt is toch geen beedlaar …Blijf waar je bent! Kom niet hierheen!…’k Beloof je dat ’k niets zal verstoppenIn spleten, of begraven zalOp plekken die er niemand kent,…Of tusschen steenen, onder vloeren,In muren, iets verbergen zal …Jij erft, mijn zoon, geheel alleen,Het heele erfgoed, zonder deelen

De Moeder.

Zoon, ben je dol!(wijkt terug).

Zoon, ben je dol!Blijf waar je bent!

Kom niet hierheen! ’k Sla met mijn stok!(kalmer).

Wat wou je daarmee zeggen?… Hoor!

’k Word oud, en ouder ieder jaar;

Dat is per slot de weg naar ’t graf;

Dan krijg jij al wat ik bezit;

Het ligt geteld en afgewogen …

Ik heb niets bij mij!… Thuis ligt alles

Wat ’k heb. En heel veel is het niet;

Maar wie het krijgt is toch geen beedlaar …

Blijf waar je bent! Kom niet hierheen!…

’k Beloof je dat ’k niets zal verstoppen

In spleten, of begraven zal

Op plekken die er niemand kent,…

Of tusschen steenen, onder vloeren,

In muren, iets verbergen zal …

Jij erft, mijn zoon, geheel alleen,

Het heele erfgoed, zonder deelen

Brand.Op welke voorwaarde?

Brand.

Op welke voorwaarde?

De Moeder.Op welke voorwaarde?Op ééne,Verspil niet roekeloos je leven,Dat ’t goed kan gaan van zoon op zoon;Ik eisch er voor geen ander loon.En zorg er voor dat niets verkwist wordt;…En niets verdeeld of losgemaakt wordt;…Vermeerder je bezit of niet;Maar waak er over, jaar op jaar!

De Moeder.

Op welke voorwaarde?Op ééne,

Verspil niet roekeloos je leven,

Dat ’t goed kan gaan van zoon op zoon;

Ik eisch er voor geen ander loon.

En zorg er voor dat niets verkwist wordt;…

En niets verdeeld of losgemaakt wordt;…

Vermeerder je bezit of niet;

Maar waak er over, jaar op jaar!

Brand(na een korte pauze).Eén ding wou ’k opgehelderd zien;Van jongs af was ’k met u in strijd;…Gij waart geen moeder, ik geen zoon,Tot dat u oud was en ik man.

Brand(na een korte pauze).

Eén ding wou ’k opgehelderd zien;

Van jongs af was ’k met u in strijd;…

Gij waart geen moeder, ik geen zoon,

Tot dat u oud was en ik man.

De Moeder.Ik vraag van jou geen liefgedoe.Wees wat je wilt; het deert mij niet,Wees hard, wees ruw, zoo koud als ijs;…Het raakt mijn koude kleeren niet;Hoû maar alleen je erfdeel vast …Als dat maar blijft in ons geslacht!

De Moeder.

Ik vraag van jou geen liefgedoe.

Wees wat je wilt; het deert mij niet,

Wees hard, wees ruw, zoo koud als ijs;…

Het raakt mijn koude kleeren niet;

Hoû maar alleen je erfdeel vast …

Als dat maar blijft in ons geslacht!

Brand(komt een stap naderbij).En als ’k integendeel van plan was’t In alle winden uit te strooien?

Brand(komt een stap naderbij).

En als ’k integendeel van plan was

’t In alle winden uit te strooien?

De Moeder(tuimelt achteruit).Dat wat mij menig zwoegend jaarDen rug kromde en vergrijsde ’t haar!

De Moeder(tuimelt achteruit).

Dat wat mij menig zwoegend jaar

Den rug kromde en vergrijsde ’t haar!

Brand(knikt langzaam).Uitstrooien, ja.

Brand(knikt langzaam).

Uitstrooien, ja.

De Moeder.Uitstrooien, ja.Dan strooi je ookMijn ziel in alle winden uit!

De Moeder.

Uitstrooien, ja.Dan strooi je ook

Mijn ziel in alle winden uit!

Brand.En als ik het nu toch eens doe?Als ’k bij uw bed eens ’s avonds sta,En kaarsen om uw doodsbed branden,Als u, met ’t psalmboek in de handen,Den eersten nacht uw doodsslaap slaapt,…Als ’k dan ga grabb’len, snuflen, zoeken,En voor den dag haal heel den schat,…Als ’k dan den brand er eens in steek …?

Brand.

En als ik het nu toch eens doe?

Als ’k bij uw bed eens ’s avonds sta,

En kaarsen om uw doodsbed branden,

Als u, met ’t psalmboek in de handen,

Den eersten nacht uw doodsslaap slaapt,…

Als ’k dan ga grabb’len, snuflen, zoeken,

En voor den dag haal heel den schat,…

Als ’k dan den brand er eens in steek …?

De Moeder(komt in spanning naderbij).Hoe kom je aan die gedachte, zeg?

De Moeder(komt in spanning naderbij).

Hoe kom je aan die gedachte, zeg?

Brand.Hoe? Zal ik ’t zeggen?

Brand.

Hoe? Zal ik ’t zeggen?

De Moeder.Hoe? Zal ik ’t zeggen?Ja! Zeg op!

De Moeder.

Hoe? Zal ik ’t zeggen?Ja! Zeg op!

Brand.Door wat me als kind eens overkwam,En ’k nooit daarna vergeten kon;Dat in mijn ziel drong en er bleefAls de ijzeren pijlpunt in een wond.’t Was herfst en avond. Vader dood.U ziek. Ik sloop naar binnen stil,Waar hij lag, bleek, bij kaarsenschijn.Ik stond en staarde uit een hoekNaar hem, met ’t psalmboek in de hand;Het vreemdste vond ik ’t diepe slapen,En zijn zoo dun geworden polsen;En ’k rook den geur der kille lijkwâ;…Toen hoorde ik loopen op ’t portaal,…Een vrouw kwam binnen, zag mij niet,…Liep rechtstreeks op het doodsbed toe.En grabb’lend ging zij toen aan ’t zoeken;…Eerst opgelicht ’t hoofd van den doode,Daar kwamen pakken onderuit,…Zij telde, fluistrend: meer toch, meer!Toen groef zij uit de beddekussensEen pak, met touwen dichtgebonden.Zij scheurde, trok, met woeste rukken,Beet met haar tanden ’t touw aan stukken.Toen groef zij weer. Zij vond nog meer,…Doch telde fluistrend: meer toch, meer!Zij schreide, klaagde, vloekte, bad,Steeds zoekend naar een spoor van meer …!En vond ze iets,… met een jubelkreetSchoot ze als een valk los op haar prooi.Op ’t laatst was iedre schuilhoek leeg.Als een verdoemde sloop zij heen,Haar schat geborgen in haar schort.En steunend zacht: dàt ’s alles dus!

Brand.

Door wat me als kind eens overkwam,

En ’k nooit daarna vergeten kon;

Dat in mijn ziel drong en er bleef

Als de ijzeren pijlpunt in een wond.

’t Was herfst en avond. Vader dood.

U ziek. Ik sloop naar binnen stil,

Waar hij lag, bleek, bij kaarsenschijn.

Ik stond en staarde uit een hoek

Naar hem, met ’t psalmboek in de hand;

Het vreemdste vond ik ’t diepe slapen,

En zijn zoo dun geworden polsen;

En ’k rook den geur der kille lijkwâ;…

Toen hoorde ik loopen op ’t portaal,…

Een vrouw kwam binnen, zag mij niet,…

Liep rechtstreeks op het doodsbed toe.

En grabb’lend ging zij toen aan ’t zoeken;…

Eerst opgelicht ’t hoofd van den doode,

Daar kwamen pakken onderuit,…

Zij telde, fluistrend: meer toch, meer!

Toen groef zij uit de beddekussens

Een pak, met touwen dichtgebonden.

Zij scheurde, trok, met woeste rukken,

Beet met haar tanden ’t touw aan stukken.

Toen groef zij weer. Zij vond nog meer,…

Doch telde fluistrend: meer toch, meer!

Zij schreide, klaagde, vloekte, bad,

Steeds zoekend naar een spoor van meer …!

En vond ze iets,… met een jubelkreet

Schoot ze als een valk los op haar prooi.

Op ’t laatst was iedre schuilhoek leeg.

Als een verdoemde sloop zij heen,

Haar schat geborgen in haar schort.

En steunend zacht: dàt ’s alles dus!

De Moeder.Groot was mijn vordring, schraal mijn vondst,En die had ’k meer dan duur betaald.

De Moeder.

Groot was mijn vordring, schraal mijn vondst,

En die had ’k meer dan duur betaald.

Brand.Toch kwam ’t u duurder nog te staan,Mijn kinderhart ontstal het u.

Brand.

Toch kwam ’t u duurder nog te staan,

Mijn kinderhart ontstal het u.

De Moeder.Nu ja. Zoo is van ouds ’t gebruik.Men koopt zijn goed met ziel en bloed.’k Betaalde een hoogen prijs terstond;Mijn jonge leven zette ik in.Ik gaf iets dat nu is verwelkt …Iets vluchtigs, dunkt me, als zonneschijn,…Onnoozel ook, maar toch zoo mooi;…Ik gaf wat ’k nauwlijks nu meer weet,…’k Geloof dat het liefde werd genoemd …Ik weet ’t nog goed. Mijn strijd was zwaar;En ’k weet ook goed nog vaders raad:Vergeet dien jongen; neem den andren,Wat deert ’t al is de vent wat oud;De kerel heeft een goed stel hersens,Verdubb’len kan hij zijn bezit!…Ik nam hem, maar kreeg stank voor dank.Zoo ver heeft hij het nooit gebracht.Maar ik heb jaren lang gezwoegd,Zoodat ’t er nu wel bijna is.

De Moeder.

Nu ja. Zoo is van ouds ’t gebruik.

Men koopt zijn goed met ziel en bloed.

’k Betaalde een hoogen prijs terstond;

Mijn jonge leven zette ik in.

Ik gaf iets dat nu is verwelkt …

Iets vluchtigs, dunkt me, als zonneschijn,…

Onnoozel ook, maar toch zoo mooi;…

Ik gaf wat ’k nauwlijks nu meer weet,…

’k Geloof dat het liefde werd genoemd …

Ik weet ’t nog goed. Mijn strijd was zwaar;

En ’k weet ook goed nog vaders raad:

Vergeet dien jongen; neem den andren,

Wat deert ’t al is de vent wat oud;

De kerel heeft een goed stel hersens,

Verdubb’len kan hij zijn bezit!…

Ik nam hem, maar kreeg stank voor dank.

Zoo ver heeft hij het nooit gebracht.

Maar ik heb jaren lang gezwoegd,

Zoodat ’t er nu wel bijna is.

Brand.Bedenkt gij ook, zoo dicht bij ’t grafDat gij uw ziel daarbij verkocht?

Brand.

Bedenkt gij ook, zoo dicht bij ’t graf

Dat gij uw ziel daarbij verkocht?

De Moeder.Dat ’k dàt bedacht blijkt uit het feitDat ik jou priester worden liet.Als de ure komt, zorg voor mijn heil,In dank voor wat ik achterlaat.Mijn is het zuur verdiende goed,En jij hebt macht en ’t troostend woord.

De Moeder.

Dat ’k dàt bedacht blijkt uit het feit

Dat ik jou priester worden liet.

Als de ure komt, zorg voor mijn heil,

In dank voor wat ik achterlaat.

Mijn is het zuur verdiende goed,

En jij hebt macht en ’t troostend woord.

Brand.Hoe wijs ook, hebt ge u toch vergist,Gij zaagt mij nog als eertijds thuis.Met ouderliefde van die soortGaan velen met hun kindren om.Zij zien in ’t kind maar een beheerderVan al hun nagelaten rommel.Een bleeke straal van de eeuwigheidGaat langs hun denken nu en dan.Daar grijpen zij dan naar en denkenDat zij hem al te pakken hebben;Dat dood en leven dan vereend zijnAls ’t erfgoed in ’t geslacht bewaard blijft,En de eeuwigheid, als som, hun deel wordtVan de opgelegde reeksen jaren.

Brand.

Hoe wijs ook, hebt ge u toch vergist,

Gij zaagt mij nog als eertijds thuis.

Met ouderliefde van die soort

Gaan velen met hun kindren om.

Zij zien in ’t kind maar een beheerder

Van al hun nagelaten rommel.

Een bleeke straal van de eeuwigheid

Gaat langs hun denken nu en dan.

Daar grijpen zij dan naar en denken

Dat zij hem al te pakken hebben;

Dat dood en leven dan vereend zijn

Als ’t erfgoed in ’t geslacht bewaard blijft,

En de eeuwigheid, als som, hun deel wordt

Van de opgelegde reeksen jaren.

De Moeder.Vorsch niet naar wat je moeder denkt,Maar neem op tijd je erfgoed aan.

De Moeder.

Vorsch niet naar wat je moeder denkt,

Maar neem op tijd je erfgoed aan.

Brand.En dan de schuld?

Brand.

En dan de schuld?

De Moeder.En dan de schuld?Schuld? Welke schuld?Er is geen schuld.

De Moeder.

En dan de schuld?Schuld? Welke schuld?

Er is geen schuld.

Brand.Er is geen schuld.Nu goed; maar alsEr schuld was,… moest ’k die overnemenEn alles afdoen, en vereff’nen.Een zoon moet op zijn moeders grafAan alle vordringen voldoen;Waar’ ’t huis ook leeg als ik ’t betrok,…Toch erfde ik uw schuldenboek.

Brand.

Er is geen schuld.Nu goed; maar als

Er schuld was,… moest ’k die overnemen

En alles afdoen, en vereff’nen.

Een zoon moet op zijn moeders graf

Aan alle vordringen voldoen;

Waar’ ’t huis ook leeg als ik ’t betrok,…

Toch erfde ik uw schuldenboek.

De Moeder.Dat eischt geen enkle wet.

De Moeder.

Dat eischt geen enkle wet.

Brand.Dat eischt geen enkle wet.Niet eenGeschreven wet met pen en inkt;Maar in elk eerlijk kinderhartStaan andre wetten ingegrift,…En aan die wetten zal ’k voldoen.Verblinde vrouw, o leer toch zien!Gods tempel hebt ge in u vernederd,Uw zieleleen hebt gij verdaan.Het aardsche beeld, dat hij u schonk,Met slijk en schimmel oversmeurd;De geest, die eenmaal was gevleugeld,Hebt gij gekortwiekt in ’t gedrang.Dàt is uw schuld. Waar wilt gij heen,Als God de Heer het zijne opeischt?

Brand.

Dat eischt geen enkle wet.Niet een

Geschreven wet met pen en inkt;

Maar in elk eerlijk kinderhart

Staan andre wetten ingegrift,…

En aan die wetten zal ’k voldoen.

Verblinde vrouw, o leer toch zien!

Gods tempel hebt ge in u vernederd,

Uw zieleleen hebt gij verdaan.

Het aardsche beeld, dat hij u schonk,

Met slijk en schimmel oversmeurd;

De geest, die eenmaal was gevleugeld,

Hebt gij gekortwiekt in ’t gedrang.

Dàt is uw schuld. Waar wilt gij heen,

Als God de Heer het zijne opeischt?

De Moeder(schuw).Waarheen ik wil? Waarheen?

De Moeder(schuw).

Waarheen ik wil? Waarheen?

Brand.Waarheen ik wil? Waarheen?Vrees niet;Uw zoon neemt al uw schuld op zich.Gods beeltenis, die gij vertrapt hebt,Zal in mij, klaar, verreind, verrijzen!Ga kalm maar rusten bij de dooden,Mijn moeder zal met schuld niet slapen;…Ik delg de schuld.

Brand.

Waarheen ik wil? Waarheen?Vrees niet;

Uw zoon neemt al uw schuld op zich.

Gods beeltenis, die gij vertrapt hebt,

Zal in mij, klaar, verreind, verrijzen!

Ga kalm maar rusten bij de dooden,

Mijn moeder zal met schuld niet slapen;…

Ik delg de schuld.

De Moeder.Ik delg de schuld.Mijn schuld en zonden?

De Moeder.

Ik delg de schuld.Mijn schuld en zonden?

Brand.Uw schuld alléén. Let op mijn woord.Uw zieleschuld zal ’k op mij nemen;Maar voor uw zonden komtgijop.’t Bedrag van ’t menschelijke Wezen,Dat onderging in ’t aardsche sloven,Kan door eens andren goeden wilVolledig worden afbetaald;Maar dàt het onderging iszonde;Alleen berouw helpt daar … of sterven!

Brand.

Uw schuld alléén. Let op mijn woord.

Uw zieleschuld zal ’k op mij nemen;

Maar voor uw zonden komtgijop.

’t Bedrag van ’t menschelijke Wezen,

Dat onderging in ’t aardsche sloven,

Kan door eens andren goeden wil

Volledig worden afbetaald;

Maar dàt het onderging iszonde;

Alleen berouw helpt daar … of sterven!

De Moeder(onrustig).Het beste ben ik toch maar thuisIn schaduw van mijn gletscherdak;Hier in dien zwoelen zonneschijnOntkiemen giftige gedachten,Wier geur een mensch al duiz’lig maakt.

De Moeder(onrustig).

Het beste ben ik toch maar thuis

In schaduw van mijn gletscherdak;

Hier in dien zwoelen zonneschijn

Ontkiemen giftige gedachten,

Wier geur een mensch al duiz’lig maakt.

Brand.Zoek maar de schaduw; ga naar huis.En voelt ge uw laatste ure komen,En wilt ge dat ’k u licht zal brengen,Zend dan om mij, en ik zal komen.

Brand.

Zoek maar de schaduw; ga naar huis.

En voelt ge uw laatste ure komen,

En wilt ge dat ’k u licht zal brengen,

Zend dan om mij, en ik zal komen.

De Moeder.Ja, jij, met je verdoemingswoorden!

De Moeder.

Ja, jij, met je verdoemingswoorden!

Brand.Neen, warm als zoon, als priester zacht,Weer ’k schrik en angsten van u af.En aan uw sponde, met gezang,Doof ik den koortsgloed in uw bloed!

Brand.

Neen, warm als zoon, als priester zacht,

Weer ’k schrik en angsten van u af.

En aan uw sponde, met gezang,

Doof ik den koortsgloed in uw bloed!

De Moeder.Beloof je mij dat op je woord?

De Moeder.

Beloof je mij dat op je woord?

Brand.Ik kom in de ure van berouw.(dichter bij haar).Maar ook één voorwaarde hebik.Van wat u nog aan de aarde bindt,Moet gij vrijwillig afstand doen,En zonder iets ten grave gaan.

Brand.

Ik kom in de ure van berouw.

(dichter bij haar).

Maar ook één voorwaarde hebik.

Van wat u nog aan de aarde bindt,

Moet gij vrijwillig afstand doen,

En zonder iets ten grave gaan.

De Moeder(slaat wild naar hem).Gebied den gloed van ’t vuur te scheiden,De sneeuw van vorst, van water vocht!

De Moeder(slaat wild naar hem).

Gebied den gloed van ’t vuur te scheiden,

De sneeuw van vorst, van water vocht!

Brand.Gooi in de fjord al uw bezitting,En bid dat God die daad moog’ zeegnen.

Brand.

Gooi in de fjord al uw bezitting,

En bid dat God die daad moog’ zeegnen.

De Moeder.Eisch wat je wilt; eisch honger, dorst,…Maar niet wat ’t allerzwaarste weegt!

De Moeder.

Eisch wat je wilt; eisch honger, dorst,…

Maar niet wat ’t allerzwaarste weegt!

Brand.Wordt ’t zwaarste offer niet gebrachtDan baat ook ’t mindre iemand niet.

Brand.

Wordt ’t zwaarste offer niet gebracht

Dan baat ook ’t mindre iemand niet.

De Moeder.’k Geef zilver in het offerblok!

De Moeder.

’k Geef zilver in het offerblok!

Brand.Alles?

Brand.

Alles?

De Moeder.Alles?Isveeldan niet genoeg.

De Moeder.

Alles?Isveeldan niet genoeg.

Brand.Voor u geen andre boete danAls Job te sterven, arm en naakt.

Brand.

Voor u geen andre boete dan

Als Job te sterven, arm en naakt.

De Moeder(handenwringend).Mijn tijd verspild, mijn ziel verdoemd,Mijn geld en goed weldra verstrooid!Naar huis dan, en aan ’t hart gedruktAl wat nù nog mijn eigen is!Mijn goed, mijn smartekind, mijn goed,…Voor jou reet ik mijn borst aan bloed;…Naar huis nu, waar ’k met moederklachtBij ’t zieke kindje houd de wacht.Waarom werd ik in ’t vleesch geborenAls gaat, door ’t vleesch mijn ziel verloren?…Blijf in mijn buurt, zoon! ’k weet nog nietWat ’k doen zal als mijn ure komt.Moet ’k bij mijn leven ’t àl verliezen,…Dan wil ’k toch tot het laatste wachten,(af).

De Moeder(handenwringend).

Mijn tijd verspild, mijn ziel verdoemd,

Mijn geld en goed weldra verstrooid!

Naar huis dan, en aan ’t hart gedrukt

Al wat nù nog mijn eigen is!

Mijn goed, mijn smartekind, mijn goed,…

Voor jou reet ik mijn borst aan bloed;…

Naar huis nu, waar ’k met moederklacht

Bij ’t zieke kindje houd de wacht.

Waarom werd ik in ’t vleesch geboren

Als gaat, door ’t vleesch mijn ziel verloren?…

Blijf in mijn buurt, zoon! ’k weet nog niet

Wat ’k doen zal als mijn ure komt.

Moet ’k bij mijn leven ’t àl verliezen,…

Dan wil ’k toch tot het laatste wachten,(af).

Brand(kijkt haar na).Ja, je zoon zal bij je blijven,Wachten op het boete uur,Zal verwarmen je oude, koudeHand, als zij wordt uitgestrekt.(gaat naar Agnes toe).De avond lijkt niet op den morgen,Toen was heel mijn ziel vol strijdlust,Verweg hoorde ik krijgsgezangen,’t Zwaard des toorns wilde ik zwaaien,Leugens dooden, ’t kwaad verstikken,Ja, verpletteren heel de wereld!

Brand(kijkt haar na).

Ja, je zoon zal bij je blijven,

Wachten op het boete uur,

Zal verwarmen je oude, koude

Hand, als zij wordt uitgestrekt.

(gaat naar Agnes toe).

De avond lijkt niet op den morgen,

Toen was heel mijn ziel vol strijdlust,

Verweg hoorde ik krijgsgezangen,

’t Zwaard des toorns wilde ik zwaaien,

Leugens dooden, ’t kwaad verstikken,

Ja, verpletteren heel de wereld!

Agnes(heeft zich omgekeerd en kijkt hem aan met helderen blik).’t Ochtenduur was bleek voor mijToen ik leugen wilde en spel;Wilde winnen, wilde scheppen,Wat gewin was te verliezen!

Agnes(heeft zich omgekeerd en kijkt hem aan met helderen blik).

’t Ochtenduur was bleek voor mij

Toen ik leugen wilde en spel;

Wilde winnen, wilde scheppen,

Wat gewin was te verliezen!

Brand.Hooge droomen, mooie droomen,Vlogen aan als wilde zwanen,Hieven mij op breede wieken.Verweg zag ’k mijn levensbanen,Als der menschen schuldbedwingerIn het drukke wereldwoelen.Zag processies’ vrome pracht,Hymnen, wierook, zijden vanen,Gouden schalen, zegezangen,’t Juublend roepen van zoo velen,Schittrend om mijn levenstaak.Alles lag zoo lokkend, rijk;…Doch het was maar een visioen,Maar een lichtend vergezicht,Half in zon- en weerlichtschijn …En nu sta ’k waar de avond neerdaaltLang vóór nog de dag ten eind is,…Tusschen hoogen berg en fjord,Afgesloten van de wereld,Met een enkel streepje hemel,…Maar ’k sta opgeboortegrond.’t Zondagslied is uitgezongen;Afgezadeld wordt mijn strijdros;Doch ik zie een hooger doel,Dan een kamp met ’t ridderzwaard,…Slovend dagwerk, daagsche plichtWord’ tot Zondagswerk geadeld

Brand.

Hooge droomen, mooie droomen,

Vlogen aan als wilde zwanen,

Hieven mij op breede wieken.

Verweg zag ’k mijn levensbanen,

Als der menschen schuldbedwinger

In het drukke wereldwoelen.

Zag processies’ vrome pracht,

Hymnen, wierook, zijden vanen,

Gouden schalen, zegezangen,

’t Juublend roepen van zoo velen,

Schittrend om mijn levenstaak.

Alles lag zoo lokkend, rijk;…

Doch het was maar een visioen,

Maar een lichtend vergezicht,

Half in zon- en weerlichtschijn …

En nu sta ’k waar de avond neerdaalt

Lang vóór nog de dag ten eind is,…

Tusschen hoogen berg en fjord,

Afgesloten van de wereld,

Met een enkel streepje hemel,…

Maar ’k sta opgeboortegrond.

’t Zondagslied is uitgezongen;

Afgezadeld wordt mijn strijdros;

Doch ik zie een hooger doel,

Dan een kamp met ’t ridderzwaard,…

Slovend dagwerk, daagsche plicht

Word’ tot Zondagswerk geadeld

Agnes.En die God die vallen moest?

Agnes.

En die God die vallen moest?

Brand.Vallen zal hij even goed,…Maar nu heimlijk, stil verborgen,Niet in ’t openbaar voor allen.Duidlijk zie ’k nu dat ik dwaalde,Toen ’k langsdienweg heil verwachtte.Geen luidruchtig, machtig handlenBrengt het menschdom tot bekeering.Eigenschappen, rijk, te ontwikk’lenBaat niet voor zijn zielekwalen.’t Is de wil hier die het doen moet!Willendoodt of kan bevrijden,Willen, gansch, in alle dingen,In het zware, als in het lichte …(keert zich om naar den kant van het dorp, waarover de avondschaduwen al beginnen te vallen).Komt dan mannen, moeizaam schrijdendDoor de donkre enge dalen;…Nauw vereend in samenwerkingLaat ons ’t loutringswerk beproeven,Halfheid neerslaan, leugen smoren,Jongen, sterken wil opwekken!Slaat de hand aan hak of zwaard,Beide is eervol, mannen waard;Eén is ’t doel,… wij moeten wordenTaaf’len, waarop God kan schrijven.

Brand.

Vallen zal hij even goed,…

Maar nu heimlijk, stil verborgen,

Niet in ’t openbaar voor allen.

Duidlijk zie ’k nu dat ik dwaalde,

Toen ’k langsdienweg heil verwachtte.

Geen luidruchtig, machtig handlen

Brengt het menschdom tot bekeering.

Eigenschappen, rijk, te ontwikk’len

Baat niet voor zijn zielekwalen.

’t Is de wil hier die het doen moet!

Willendoodt of kan bevrijden,

Willen, gansch, in alle dingen,

In het zware, als in het lichte …

(keert zich om naar den kant van het dorp, waarover de avondschaduwen al beginnen te vallen).

Komt dan mannen, moeizaam schrijdend

Door de donkre enge dalen;…

Nauw vereend in samenwerking

Laat ons ’t loutringswerk beproeven,

Halfheid neerslaan, leugen smoren,

Jongen, sterken wil opwekken!

Slaat de hand aan hak of zwaard,

Beide is eervol, mannen waard;

Eén is ’t doel,… wij moeten worden

Taaf’len, waarop God kan schrijven.

(Wil weggaan. Ejnar komt hem tegen).

Ejnar.Wacht, en geef wéér wat je nam!

Ejnar.

Wacht, en geef wéér wat je nam!

Brand.Meen je haar? Daarginder zit zij.

Brand.

Meen je haar? Daarginder zit zij.

Ejnar(tegen Agnes).Kies nu tusschen lichte ruimtenOf dit somber droefheidsoord!

Ejnar(tegen Agnes).

Kies nu tusschen lichte ruimten

Of dit somber droefheidsoord!

Agnes.’k Heb geen keuze meer te doen.

Agnes.

’k Heb geen keuze meer te doen.

Ejnar.Agnes, Agnes, luister toch!Denk wat ’t oude spreekwoord zegt:Licht te heffen, zwaar te dragen.

Ejnar.

Agnes, Agnes, luister toch!

Denk wat ’t oude spreekwoord zegt:

Licht te heffen, zwaar te dragen.

Agnes.Al je lokken kan niet baten;Dragen moet ik tot het einde.

Agnes.

Al je lokken kan niet baten;

Dragen moet ik tot het einde.

Ejnar.Denk aan allen die je liefhebt!

Ejnar.

Denk aan allen die je liefhebt!

Agnes.Groet mijn moeder, allen thuis;’k Schrijf zoodra ik woorden vind.

Agnes.

Groet mijn moeder, allen thuis;

’k Schrijf zoodra ik woorden vind.

Ejnar.Buiten op de blanke waat’renZeilen vlugge schepen uit;…Als verlangens, droomgedachten,Jagen, vlieden hooge stevens,Schuimbesprenkeld, om te landen,Verweg, in een sprookjesland!

Ejnar.

Buiten op de blanke waat’ren

Zeilen vlugge schepen uit;…

Als verlangens, droomgedachten,

Jagen, vlieden hooge stevens,

Schuimbesprenkeld, om te landen,

Verweg, in een sprookjesland!

Agnes.Zeil naar ’t Westen of naar ’t Oosten;…Denk aan mij als waar ’k begraven.

Agnes.

Zeil naar ’t Westen of naar ’t Oosten;…

Denk aan mij als waar ’k begraven.

Ejnar.Agnes, ga mee als mijn zuster!

Ejnar.

Agnes, ga mee als mijn zuster!

Agnes(schudt het hoofd).Tusschen ons zijn wereldzeeën.

Agnes(schudt het hoofd).

Tusschen ons zijn wereldzeeën.

Ejnar.Naar je moeder dan … naar huis!

Ejnar.

Naar je moeder dan … naar huis!

Agnes(stil).Weg van leeraar, broer en vriend …?

Agnes(stil).

Weg van leeraar, broer en vriend …?

Brand(komt een stap nader).Jonge vrouw, bedenk je wel.Tusschen bergen ingeklemd,Onder schaduwdak van rotsen,In der spleten halfnacht-duister,Zal mijn leven voortaan wezenAls een sombre winterdag.

Brand(komt een stap nader).

Jonge vrouw, bedenk je wel.

Tusschen bergen ingeklemd,

Onder schaduwdak van rotsen,

In der spleten halfnacht-duister,

Zal mijn leven voortaan wezen

Als een sombre winterdag.

Agnes.’t Duister angstigt mij niet langer,Sterren breken door de wolken.

Agnes.

’t Duister angstigt mij niet langer,

Sterren breken door de wolken.

Brand.Weet dat ’k streng ben in mijn eischen,Allesvorder ik ofniets.Als je afwijkt van den weg,Is je leven als verong’lukt.Hoop niet mij iets af te dwingen,Geen toegeeflijkheid voor zonde;…Kan het leven niet volstaan,Moet je ook dàt vrijwillig off’ren!

Brand.

Weet dat ’k streng ben in mijn eischen,

Allesvorder ik ofniets.

Als je afwijkt van den weg,

Is je leven als verong’lukt.

Hoop niet mij iets af te dwingen,

Geen toegeeflijkheid voor zonde;…

Kan het leven niet volstaan,

Moet je ook dàt vrijwillig off’ren!

Ejnar.O, ontvlucht dat wilde spel!Vlied den man dier sombre leer,Leef zooals je leven kunt!

Ejnar.

O, ontvlucht dat wilde spel!

Vlied den man dier sombre leer,

Leef zooals je leven kunt!

Brand.Kies;… je staat nu op het kruispunt.(af).

Brand.

Kies;… je staat nu op het kruispunt.(af).

Ejnar.Kies nu tusschen storm of stilte!Gaanofblijvenis de keus.Kies nu tusschen vrede en zorgen,Kies nu tusschen nacht en morgen,Dood of leven zij je keus!

Ejnar.

Kies nu tusschen storm of stilte!

Gaanofblijvenis de keus.

Kies nu tusschen vrede en zorgen,

Kies nu tusschen nacht en morgen,

Dood of leven zij je keus!

Agnes(staat op en zegt langzaam).In den nacht. En door den dood …Ginds ver schemert morgenrood.

Agnes(staat op en zegt langzaam).

In den nacht. En door den dood …

Ginds ver schemert morgenrood.

(Zij volgt den weg dien Brand ging).

(Ejnar kijkt haar een oogenblik als verloren na, buigt dan het hoofd en gaat den weg die naar de fjord voert weer af).

EINDE VAN HET TWEEDE BEDRIJF.

Back to Index Next