The Project Gutenberg eBook ofEsperanta sintakso

The Project Gutenberg eBook ofEsperanta sintaksoThis ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online atwww.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.Title: Esperanta sintaksoAuthor: Paul FruictierRelease date: January 3, 2015 [eBook #47855]Most recently updated: October 24, 2024Language: EsperantoCredits: Produced by Andrew Sly, Andrew Woods, Keith Edkins and theOnline Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net(This file was produced from images generously madeavailable by The Internet Archive)*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ESPERANTA SINTAKSO ***

This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online atwww.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.

Title: Esperanta sintaksoAuthor: Paul FruictierRelease date: January 3, 2015 [eBook #47855]Most recently updated: October 24, 2024Language: EsperantoCredits: Produced by Andrew Sly, Andrew Woods, Keith Edkins and theOnline Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net(This file was produced from images generously madeavailable by The Internet Archive)

Title: Esperanta sintakso

Author: Paul Fruictier

Release date: January 3, 2015 [eBook #47855]Most recently updated: October 24, 2024

Language: Esperanto

Credits: Produced by Andrew Sly, Andrew Woods, Keith Edkins and theOnline Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net(This file was produced from images generously madeavailable by The Internet Archive)

*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ESPERANTA SINTAKSO ***

Kolekto de »Lingvo Internacia«

No3

Komuna literaturo No205.

stelo

Laŭ verkoj de S-ro D-ro ZAMENHOF kaj aliaj aŭtoroj.

En Esperanto verkita de

PAŬLO FRUICTIER

redaktoro de »L. I.«

Kun prezenta letero de S-ro P-ro Th. Cart.

vinjeto

ELDONOJ DE REVUO

»LINGVO INTERNACIA«

Al Sinjoro Fruictier.

Kara Amiko!

Vi petis, ke mi prezentu vian libron al Esperantistaro. Prezentadon ĝi ne bezonas: ne sole ĉar la ĉefredaktoro de »Lingvo Internacia« jam elmontris sian valoron, sed precipe ĉar lia verko estas kunmetita laŭ principoj de severega metodo. Efektive, kio estas farita per Scienco kaj en ĝia nomo, tio tute ne bezonas patronadon, ĉar ne ekzistas pli alta.

Vi tre bone komprenis, ke, jam en ĝia nuna stato, Esperanto povas kaj devas esti studata kiel vera lingvo, kia ĝi estas; anstataŭ trudi regulojn, niajn regulojn al la lingvo, ni devas ilin ĉerpi el ĝi mem, t. e. el verkoj de D-ro Zamenhof kaj de plej bonaj Esperantistoj. Kaj ke tiuj leĝoj estas larĝaj, tio ne mirigis vin nek min, nek ankaŭ mirigos tiujn, kiuj komprenas la spiriton de la lingvo kaj la kaŭzojn kaj kondiĉojn de ĝia triumfo.

Ĉu do estas necese post tio aldoni, ke vi ne intencis, eĉ unu momenton, korekti tion, kio okaze ne plaĉis al vi? Vi ne imitis tiun faman kuraciston, kiu, ne trovinte korpon de infano konforma je proporcioj juĝataj de li normalaj, mallongigis la krurojn, elkurbigis la bruston, rektigis la ŝultrojn kaj ovaligis la kapon tiel, ke la infano, iĝinte perfekta, pro sia perfektiĝo mortis.

Ni do vivigu Esperanton tian, kia ĝi estas: ne venis ankoraŭ tempo ĝin korekti. Tiujn samajn principojn ni havas, kara Amiko, kaj, konservante tamen rajton libere juĝadi, konforme al ili ni laboros.

Via

Th. Cart.

Parizo, la 24-an de junio 1903.

Esperanto fariĝis viva lingvo, uzata skribe kaj buŝe de plej diverslingvaj homoj. Elpruvite praktike por multaj fakoj el ĉiutaga vivo, la lingvo aperis kiel plej riĉa kaj simpla, poezia kaj klara samtempe. Tio kredeble kaŭzis, ke dum ĝia dekses jara ekzistado, ĝi konservis sen ia difekto sian propran »spiriton« internacian, egale kompreneblan por ĉiuj popoloj.

Tiun spiriton ĝisnunaj Esperantistoj (aŭ almenaŭ plej multo el ili) akiris per zorga legado de diversaj verkoj el nia »Biblioteko«; tion ili povis fari nur per longa persona laborado, pro manko de plenaj lernolibroj kaj vortaroj.

Sed hodiaŭ, kiam multegaj personoj ekiras nian »rondon familian« kaj pli kaj pli celas per tio ricevi nur plej rapidan profiton, oni plu ne havos tempon aŭ povon fari tiun saman laboron; sekve oni vole-nevole enkondukos naciajn apartaĵojn en nian lingvon kaj riskos tiel ĝin difekti.

Jen kial mi decidis publikigi tiun libreton. Certe mi ne celas senutiligi naciajn lernolibrojn aŭ sennecesigi personan legadon de niaj verkoj:ĉio tio ĉi estos ĉiam utila por lerni lingvon internacian, kiel nacian; sed mi volas helpi al verkado de plenaj naciaj lernolibroj aŭ al tralegado fruktodona de Esperantaj libroj, difinante kaj fiksante leĝojn, kiujn doktoro Zamenhof ne volis doni »el katedro«, sed proponis modeste per ekzemploj.

Oni eble trovos, ke tiu verketo mankas planon kaj formon; oni renkontos troaĵojn, ripetitaĵojn; oni plendos pri mankoj; tion ĉi mi scias tiel bone, kiel iu ajn, sed ĝin mi volis iom:unue, por ne atendigi senfine la publikon;due, ĉar mi plej zorge klarigis kaj (por oportuneco) ripetis punktojn, pri kiuj oni plej ofte demandis min de l' tempo, kiam mi faras kursojn kaj estas redaktoro de »LingvoInternacia«;trie, ĉar estis necese klarigi detale, ekzemple por franco, tion, kio ŝajnas tute natura al anglo aŭ germano;fine, mi konfesas, ĉar tiu verketo estas en mia ideo nur parto de alia pli plena kaj pli grava, kiun mi faros, se tion permesos al mi la estonto.

Kiel oni vidos, mi donis kiel certa nur tion, kio efektive estas certa laŭ ĝenerala uzado, aŭ laŭ vortoj aŭ ekzemploj de Doktoro Zamenhof. Kiam tio ĉi povis esti interesa, mi citis detale fontojn de miaj ekzemploj: senutile estas diri, ke mi ne permesis al mi krei ekzemplojn por bezonoj de ia temo: tio apartenas nur al aŭtoro mem de la lingvo, ne al alia. Escepto tamen estas faritaunuepor tiuj reguloj, kiuj estas pure gramatikaj aŭ neniel disputataj,duepor kelkaj paragrafoj en parto dediĉita al artikolo.[1]

Miajn ekzemplojn mi tiris unue elverkoj de Doktoro Zamenhof, precipe el »Ekzercaro« kaj »Hamleto«, kiujn ĉiu povas ankoraŭ nun aĉeti; mi devas tamen diri, ke mi uzis la unuajn eldonojn de tiuj verkoj, ĉar en ili ne estas alportitaj ŝanĝoj de aliaj personoj. Poste, mi prenis ankaŭ miajn ekzemplojn elverkoj de aliaj malnovaj Esperantistoj, aŭ ĉar mi havis ilin antaŭ okuloj, aŭ ĉar citebla frazo pli bone klarigas regulon. Nomon de tiuj personoj oni trovos citita en la verko mem; tie ĉi mi diros nur, ke mi trovis grandan helpon precipe en bonegaj lernolibroj aŭ skizoj gramatikaj de S-roj Einstein, de Beaufront, Cart, da Costa, Gernet, Kofman, Nylén, Villareal, kaj aliaj[2].

Fine, mi devas diri, ke mi ne pretendas doni tie ĉi ĉiujn regulojn, ekster kiuj oni devige skribos malbone en Esperanto; eĉ mi ne diras ke oni devige skribos malbone, se oni iros kontraŭ ili, sed certe oni ricevos de ili helpon. Oni ja trovas en bonaj aŭtoroj ankaŭ kelke da maloftaj aliaj skribmanieroj, sed mi ne parolis aŭ ne prenis ilin pro ilia tro malgranda uziteco, kvankam kelkaj tre plaĉas al mi.

Resume, mi verkis tiun libreton, trudinte al mi unu regulon:konstati ne proponi; kaj per tio ĉi, mi kredas esti fidela al la observa metodo, kiu regas lingvajn sciencojn, kiel aliajn naturajn. Kaj se iu estas terurigita de ŝajna longeco aŭ komplikeco de tiu sintakso, tiel simpla tamen rilate al aliaj lingvoj kaj nesimpla absolute nur pro diverseco de niaj naciaj kutimoj, tiam mi konsilos ke li zorge meditadu tiujn ĉi principojn, kiujn donis S-ro Cart en sia supera kurso ĉe Pariza Sorbonno.

1. Esperanto, estante kapabla ĉion esprimi, devas unue esti plej facile akirebla de mezinstruaj homoj.

2. Logiko helpas igi lingvon facila, sed ne absolute: ĝi devas, laŭ supra principo, cedi se bezone antaŭ iaj lingvaj kutimoj komunaj ĉe Eŭropaj popoloj, kaj kiujn Esperanto tute ne celas korekti.

3. La principo de internacieco, kiam tiu ĉi estas absoluta, devas do ĉiam superi ĉiujn aliajn.

4. En Esperanto estas nur:a) unu stila regulo: skribi plej klare. Kio estas klara, tio povas esti nekorekta, sed neniam malbona;b) unu malpermeso: skribi malklare. Kio ne estas klara, tio povas iafoje esti korekta, sed neniam bona.

5. Ekster supraj reguloj estas nur personaj opinioj aŭ kutimoj, ofte interesaj kaj respektindaj, eĉ uzindaj kiel modeloj, sed kiuj ne povas esti trudataj kiel leĝoj.

Parizo, 26-a de majo 1903.

Paul Fruictier.

Komunaj:

En serio da similaj kunmetitaj vortoj oni skribas ofte:Rus-,Svis-,Turk-,Svedlando= Ruslando, Svislando, Turklando, Svedlando.Rusl.= Ruslando.El- kaj enportado= elportado kaj enportado.

En serio da similaj kunmetitaj vortoj oni skribas ofte:

Rus-,Svis-,Turk-,Svedlando= Ruslando, Svislando, Turklando, Svedlando.

Rusl.= Ruslando.

El- kaj enportado= elportado kaj enportado.

Specialaj por tiu libro:

Z.= »Ekzercaro« de Doktoro Zamenhof.Haml. IV. 2.= Hamleto, en akto 4-a, sceno 2-a.Esperantisto 38/27= paĝo 27-a en No38-a.Mary. XX. 7.= Princino Mary (de Sode Wahl), paĝo 20-a, linio 7-a.K. T.= Kvar Tagoj, de SoKazi-Girej.Aliaj verkoj estas nome cititaj.L. I.= revuo »Lingvo Internacia«.Interkrampaj nombroj montras ordajn numerojn de paragrafoj, kiujn oni konsilas legi.

Z.= »Ekzercaro« de Doktoro Zamenhof.

Haml. IV. 2.= Hamleto, en akto 4-a, sceno 2-a.

Esperantisto 38/27= paĝo 27-a en No38-a.

Mary. XX. 7.= Princino Mary (de Sode Wahl), paĝo 20-a, linio 7-a.

K. T.= Kvar Tagoj, de SoKazi-Girej.

Aliaj verkoj estas nome cititaj.

L. I.= revuo »Lingvo Internacia«.

Interkrampaj nombroj montras ordajn numerojn de paragrafoj, kiujn oni konsilas legi.

vinjeto

ESPERANTA SINTAKSO.

DIFINO DE VORTOJ.

1.Sintaksomontras kiamaniere vortoj interligiĝas por formi ĉenon de parolado.

2.Paroladokonsistas el propozicioj.

3.Propozicioestas aro da vortoj, per kiu oni certigas (aŭ demandas) agon, staton aŭ econ pri persono aŭ afero. Plena propozicio konsistas el du ĉefaj partoj (aŭ terminoj):

4.Subjektopri kiu oni certigas ion;

4.Predikato, afero, kiun oni certigas pri subjekto.

Rim.1. Subjekto povas iafoje ne esti esprimata. E.:Pluvas,fulmas.Rim.2. Iafoje propozicio estas neplena, kiam mankas unu el la terminoj.Tiam mankanta termino povas facile esti divenata per ĉenigo de ideoj, ekzemple en respondoj.

Rim.1. Subjekto povas iafoje ne esti esprimata. E.:Pluvas,fulmas.

Rim.2. Iafoje propozicio estas neplena, kiam mankas unu el la terminoj.

Tiam mankanta termino povas facile esti divenata per ĉenigo de ideoj, ekzemple en respondoj.

5.Subjektode propozicio estas ĉiam:a)unu substantivo(aŭ kelkaj substantivoj);b) aŭ alia vorto uzata substantive, nome:pronomo(mi),adjektivo(mia kara, mia belo estis brava, juna dano,—tri fratoj vivis amike; unu mortis),infinitivo(mensogi estas honte);c) aŭvorto de alia klasouzata, kiel materia esprimo de ĝia propra formo (kiel—la vortokielestas uzata posttiel.)

Rim.Oni povas ankaŭ preni enhavon de tuta propozicio por subjekto de sekvanta propozicio:Estas agrable al mi, ke vi aĉetis tiun domon. Tie ĉi »ke vi aĉetis« estas la subjekto.

6.Predikatoestasa)predikateca verbo, kiu montras per si mem en difinita maniero ian agon, ian staton, ian econ. E.:Arbo kreskas, verdiĝas;

b)aŭ ne predikateca verbo, kiu ne montras per si mem difinitan agon, sed estas akompanata de adjektivo, participo aŭ substantivo predikateca (difinanta kaj priskribanta subjekton). E.:urbo estas belega;kolombo estas birdo; k. t. p. Tion oni nomasdisigita predikato.

7. Predikato povas esti pli precize difinata de adverbo, aŭ de substantivo (aŭ vorto uzata substantive) regata de prepozicio. Tio utilas por montri objekton[3]de ago kaj apudajn cirkonstancojn. E.:Cesaro venkis Pompeon en granda batalo.

8. Substantivo povas esti difinata pli precize per aldono de alia substantivo aŭ substantivaĵo. E.:Tarkvino, reĝo de Romanoj.Tion oni nomasapudmeto.

9. Al ĉiu substantivo oni povas aldoni adjektivojn aŭ participojn, kiuj ili ankaŭ povas esti difinataj de aliaj substantivoj.

Rim.1. Adjektivo, aldonita sen ia pero al substantivo, estas nomataapudmetitapor ĝin distingi de tiu, kiu estas aldonita per pero de verboesti. E.:homo bona(adj. apudmetita),homo estas bona(adj. predikateca).Rim.2. Al substantivo oni povas ankaŭ aldoni aliajn vortojn por ricevi ian difinon:la,tiu,ĉiu, k. c.

Rim.2. Al substantivo oni povas ankaŭ aldoni aliajn vortojn por ricevi ian difinon:la,tiu,ĉiu, k. c.

ARTIKOLO.

10. Artikolo »la,l'« neniam povas esti en multenombro aŭ en akuzativo. Oni uzas ĝin nur por difini vortojn, t. e. por montri, ke oni parolas pri konata, preciza afero, apartigita de ĉiuj aliaj similaj aferoj.

Se oni parolas pri ia ajn ne konata, komune aŭ ne precize difinita afero, tiam oni uzas neniam »la«. En tiaj okazoj oni povas ofte meti antaŭ la vorto (pense aŭ efektive) unu el vortetoj »unu,ia,kelka«, aŭ el esprimoj »iom da,kelke da« k. s.

La celo de artikolo »la« estas pli klarigi frazon, malhelpante, ke oni konfuzu priparolatan aferon kun alia simila. Tial oni povas ofte neuzi tiun vorteton, kiam ĝi efektive ne klarigas la ideon kaj kiam ni estas allogataj uzi ĝin nur pro nacia kutimo.La sola kondiĉo estas, ke la frazo restu ĉiam plej klara.

Se oni estos embarasata, prefere estas neuzi artikolon ol ĝin trouzi. Manko da artikolo estas ja malpli malagrabla ol superfluo. Aliparte estas pli bone skribi plej mallongajn frazojn.

Sed la unua, ĉefa regulo estas: skribi plej kompreneble por ĉiuj. Oni do ne ŝanceliĝu uzi artikolon, se ĝi ŝajnas iom pli klarigi kaj faciligi frazon; aŭ almenaŭ oni ŝanĝu formon de tiu frazo, se oni ne volas uzi artikolon pro ia kaŭzo.

Rim.1. Ni esploru jenajn ekzemplojn:Unu vidvino havis du filinojn. La pli maljuna estis simila al la patrino(Z.), kaj:La domo, en kiu oni lernas, estas lernejo(Z.). Oni tuj vidas, ke »la« estas utila nur por belsoneco kaj insisto, sed ne necesa. »Maljuna, patrino«estas jam bone difinitaj de »unu vidvino havis du filinojn«; »domo« estas jam bone difinita de »en kiu oni lernas«.Rim.2. Sed ni esploru jenajn frazojn:Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana, kaj:Mi aĉetis por la infanoj tableton kaj kelke da seĝetoj, (Z.) oni vidas, ke artikolo estas nepre necesa por komprenigi klare kaj rapide la ideon. Se ni dirus: »venigu kuraciston«, oni povus kredi ke ni volas ian ajn kuraciston. Per »la« ni montras: »venigu tiun kuraciston, kiun ni konas«, aŭ »kiu jam kuracis nin«. Simile: »mi aĉetis por infanoj tableton« signifus, ke tiuj infanoj estas iaj ajn infanoj, sed ne la niaj aŭ tiuj, pri kiuj ni jam parolis.

Rim.2. Sed ni esploru jenajn frazojn:Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana, kaj:Mi aĉetis por la infanoj tableton kaj kelke da seĝetoj, (Z.) oni vidas, ke artikolo estas nepre necesa por komprenigi klare kaj rapide la ideon. Se ni dirus: »venigu kuraciston«, oni povus kredi ke ni volas ian ajn kuraciston. Per »la« ni montras: »venigu tiun kuraciston, kiun ni konas«, aŭ »kiu jam kuracis nin«. Simile: »mi aĉetis por infanoj tableton« signifus, ke tiuj infanoj estas iaj ajn infanoj, sed ne la niaj aŭ tiuj, pri kiuj ni jam parolis.

11. Ofte oni uzas »la« antaŭ nomo de unu individuo, unu afero, por montri, ke oni celas la tutan genton.

12. Simile antaŭ vorto en multenombro »la« povas montri ĉiujn estaĵojn apartenantajn al la klaso citata.

13.Kiam la senco restas komprenebla, oni povas en tiaj okazoj forigi »la«.

14. Oni plej ofte ne uzas artikolon »la« antaŭ propra nomo. Tion oni ne faras ankaŭ por la vortoj:Sinjoro,Sinjorino,Fraŭlino, kaj similaj,—aŭ por nomoj deprofesio,rango, k. c. sekvataj de propra nomo.

15. Kiam estas adjektivo aŭ substantivo antaŭ propra nomo, tiam oni povas uzi artikolon »la«.

Rim.Oni trovos grandan konfuzaĵon en la aŭtoroj, eĉ plej bonaj, pri uzo de artikolo »la« antaŭ propra nomo. Regulo plej simpla estas: demandi ĉu uzo de artikolo aldonas ion necesan por malhelpi malkomprenon? Oni devas konfesi, ke preskaŭ ĉiam »la« estas tute ne utila antaŭ propra nomo, ĉar neeble estas konfuzi estaĵon, aferon aŭ personon nome cititan kun alia. Tial varme konsilinde estas uzi neniam artikolon antaŭ propra nomo, eĉ antaŭigata de adjektivo aŭ substantivo, escepte, kiam (tre malofte) oni povos trovi ian profiton en ĝia uzo. Tial inter jenaj frazoj el »Ekzercaro« de Doktoro Zamenhof: »La doktoredzino A. vizitis hodiaŭ la gedoktorojn P.« kaj »Gesinjoroj N. hodiaŭ venos al ni«, la dua estas tre preferinda.

16. Kiam propra nomo estas uzata en senco komuna, tiam oni uzas kompreneble artikolon, kiel por aliaj komunaj nomoj.

17. Oni uzas laŭvole artikolon »la« en gradoj de komparo. Tamen oni renkontas ĝin pli ofte kun »plej«, ol kun »pli«.

Rim.1. La supra regulo koncernas nur la terminojn de l' komparo, sed ne la komparilojn mem (pli, malpli). Oni ja uzas »la pli«, »la malpli«, nur por montri superlativon inter du aferoj: »unu vidvino havis du filinojn; la pli maljuna...« (Z.)Rim.2. »La« oni ordinare ne uzas antaŭ »plej,malplej«, kiam tiuj vortoj rilatas verbon: »Li estas la homo, kiun mi plej admiras.«

Rim.2. »La« oni ordinare ne uzas antaŭ »plej,malplej«, kiam tiuj vortoj rilatas verbon: »Li estas la homo, kiun mi plej admiras.«

18. Kiam adjektivo difinas substantivon esprimitan, reguloj estas samaj, kiaj por substantivo sola.

19. Kiam adjektivo estas sola, t. e. kiam la substantivo, kiun ĝi difinas, ne estas esprimita, tiam oni uzas ofte artikolon antaŭ la adjektivo.

La Plejpotenca, faru nian venonPor li saniga.(Haml. II. 2.)

Rim.Kontraŭan uzon oni renkontas:Ne estas vi sensenca, ĉar alieNenion vi decidus; sed la sencoEn vi sendube tute malsaniĝis,Ĉar eĉ freneza tie ne erarus.(Haml. III. 4.)

Rim.Kontraŭan uzon oni renkontas:

Ne estas vi sensenca, ĉar alieNenion vi decidus; sed la sencoEn vi sendube tute malsaniĝis,Ĉar eĉ freneza tie ne erarus.(Haml. III. 4.)

Ne estas vi sensenca, ĉar alie

Nenion vi decidus; sed la senco

En vi sendube tute malsaniĝis,

Ĉar eĉ freneza tie ne erarus.(Haml. III. 4.)

20. Preskaŭ ĉiam oni uzas »la« antaŭ nombra adjektivo montranta tagon, horon, vicon, k. c. kiam la vorto »tago,horo« k. c. ne estas esprimita. (75.)

21. Iafoje artikolo »la« antaŭ adjektivo (kaj antaŭ substantivo komuna) servas por igi ĝin propra nomo.

22. Antaŭ nomo de sezono oni uzas laŭvole »la«.

23. Por monatoj kaj tagoj de semajno oni ordinare uzas artikolon nur se kunestas alia komuna vorto.

Rim.1. Oni povas agi por tiuj nomoj, kiel por la propraj. Tamen oni atentu bone esprimi sian penson. En la frazo: »mi iros la proksiman dimanĉon«, multaj komprenas: »la plej proksiman dimanĉon«, kion ili ne faras per »mi iros proksiman dimanĉon«. Aldoni tie la vorton »plej«, estus do utile.Rim.2. Ne konsilinde estas uzi »la« anstataŭ »ĉiu«, kiel ekzemple en la frazo: »En la dimanĉo mi restas hejme« (Cart), ĉar senartikolaj popoloj povus ne kompreni tiun formon. Multe pli klare oni diras: »Mi restas hejme en ĉiu dimanĉoaŭĉiudimanĉe«.

Rim.2. Ne konsilinde estas uzi »la« anstataŭ »ĉiu«, kiel ekzemple en la frazo: »En la dimanĉo mi restas hejme« (Cart), ĉar senartikolaj popoloj povus ne kompreni tiun formon. Multe pli klare oni diras: »Mi restas hejme en ĉiu dimanĉoaŭĉiudimanĉe«.

24. Tago de festo estas nomata en Esperanto laŭ jena maniero: Paŭla festo, Paŭla tago, Tago de Sankta Petro, k. t. p.; oni do ne devas diri, kiel en kelkaj lingvoj: La Sankta Petro.

25. En citado de nomoj oni povas laŭvole ripeti aŭ ne ripeti »la« antaŭ ĉiu aparta substantivo aŭ adjektivo.

26. Antaŭ infinitivo oni ne uzas artikolon. Ne diru do: »la manĝi kaj la trinki estas necesaj por la vivi«, sed: »manĝi kaj trinki ...«, aŭ: »la manĝado kaj la trinkado ...« (167. R. 1.)

27. Post vortoj »kies,ĉiu,ĉiuj« oni ne uzas artikolon.

Mi arestis ĉiujn krimulojn.

28. Oni povas apostrofi artikolon:a) post prepozicio finata de vokalo;b) antaŭ vokalo (Zamenhof, Esperantisto 44);c) neniam antaŭh, kiam la antaŭiranta vorto ne finiĝas per vokalo. (Beaufront.)

29. Kiam vorto estas uzata en senco parta, t. e. kiam oni celas montri iom da io, kelkajn erojn da io, oni ne uzas artikolon »la«.

30. Antaŭ vorto uzata en tia senco oni uzas nenian alian vorteton, kiam la ideo rilatas pli la naturon, la econ de l' afero, ol ĝian kvanton.

31. Se kontraŭe oni celas aparte kvanton, oni tiam uzas esprimojn: »iom da,kelke da«, k. s. (kun nominativo).

32. »Unu« oni uzas ordinare nur por kalkuli, por montri, ke estas unu, ne kelkaj estaĵoj. Iafoje tamen ĝi estas uzita, kiel nedifina artikolo, sed malofte.

33. »Ia« ludas ankaŭ iafoje rolon de nedifina artikolo, kiam oni volas insisti pri nedifiniteco de priparolata afero.

Tabelo unuvida

pri difino de vorto per artikolo »la«.

SUBSTANTIVO.

34.Subjekto.Substantivo, kiu estas subjekto de verbo, povas havi nur formojnoen ununombro,ojen multenombro. (Nominativo.)

Oni vidas, ke substantivo estas subjekto de ia verbo (4-5), metantekiu,kioantaŭ tiun verbon. La vorto, per kiu oni respondas, estas la subjekto (= kiu faras la agon, kiu, kio estas aŭ fariĝas tia).

35.Rekta komplemento.Substantivo, kiu estas rekta komplemento de verbo (sen antaŭesto de prepozicio), povas havi nur formojnonen ununombro kajojnen multenombro. (Akuzativo.)

Oni vidas, ke substantivo estas rekta komplemento de verbo, metantekiun,kionpost tiu verbo. La substantivo, per kiu oni respondas, estas la rekta komplemento.

Rim.1. Oni vidas per supraj ekzemploj, ke subjekto povas esti post sia verbo, kaj komplemento antaŭ sia verbo. Ne metu do ĉiam en akuzativon la vorton, kiu estas post la verbo.Rim.2. Rekta komplemento de verbo aktiva fariĝas subjekto, se oni metas la verbon en pasivan formon. E.:Mia patro amas min=mi estas amata de mia patro.—Mi posedas hundon=hundo estas posedata de mi. Tial oni komprenas, kial »esti« kaj aliaj stataj verboj ne povas havi rektan komplementon ĉar ili ne posedas pasivan formon. (140.)

Rim.1. Oni vidas per supraj ekzemploj, ke subjekto povas esti post sia verbo, kaj komplemento antaŭ sia verbo. Ne metu do ĉiam en akuzativon la vorton, kiu estas post la verbo.

Rim.2. Rekta komplemento de verbo aktiva fariĝas subjekto, se oni metas la verbon en pasivan formon. E.:Mia patro amas min=mi estas amata de mia patro.—Mi posedas hundon=hundo estas posedata de mi. Tial oni komprenas, kial »esti« kaj aliaj stataj verboj ne povas havi rektan komplementon ĉar ili ne posedas pasivan formon. (140.)

36.Nerekta komplemento.Vorto, kiu estas sub influo de prepozicio (nerekta komplemento), havas ĉiam nominativan formon, escepte en okazo de almovo. (117,118,119.)

Back to Index Next