Battle of Mylae, 260B.C.

19.Īnsequentī annō Valeriō Mārcō et Otāciliō Crassō cōnsulibusin Siciliā ā Rōmānīs rēs māgnae gestae sunt. Tauromenītānī,Catinēnsēs et praetereā quīnquāgintā cīvitātēs infidem acceptae. Tertiō annō in Siciliā contrā Hierōnem,rēgem Siculōrum, bellum parātum est. Is cum omnī nōbilitāte5Syrācūsanōrum pācem ā Rōmānīs impetrāvit deditqueargentī[50]ducenta talenta. Āfrī in Siciliā victī sunt et dēhīs secundō Rōmae triumphātum est.Battle of Mylae, 260B.C.20.Quīntō annō prīmī bellī, quod contrā Āfrōs gerēbātur,prīmum Rōmānī C. Duiliō et Cn. Cornēliō Asinā cōnsulibus10in marī dīmicāvērunt parātīs nāvibus rōstrātīs, quās Liburnāsvocant. Cōnsul Cornēlius fraude dēceptus est. Duiliuscommissō proeliō Karthāginiēnsium ducem vīcit, trīgintā etūnam nāvēs cēpit, quattuordecim mersit, septem mīlia hostiumcēpit, tria mīlia occīdit. Neque ūlla victōria Rōmānīs[51]15grātior fuit, quod invictī terrā[52]iam etiam marī[52]plūrimumpossent.C. Aquīliō Flōrō L. Scīpiōne cōnsulibus Scīpiō Corsicamet Sardiniam vāstāvit, multa mīlia inde captīvōrum abdūxit,triumphum ēgit.20Invasion of Africa by the Romans, 256B.C.21.L. Mānliō Vulsōne M. Atīliō Rēgulō cōnsulibus bellumin Āfricam trānslātum est. Contrā Hamilcarem, Karthāginiēnsiumducem, in marī pūgnātum, victusque est. Namperditīs sexāgintā quattuor nāvibus retrō sē recēpit. Rōmānīvīgintī duās āmīsērunt. Sed cum in Āfricam trānsīssent,25prīmam Clypeam, Āfricae cīvitātem, in dēditiōnemaccēpērunt. Cōnsulēs ūsque ad Karthāginem prōcessērunt,multīsque castellīs vāstātīs Mānlius victor Rōmam rediit etvīgintī septem mīlia captīvōrum redūxit, Atīlius Rēgulusin Āfricā remānsit. Is contrā Āfrōs aciem īnstrūxit. Contrā5trēs Karthāginiēnsium ducēs dīmicāns victor fuit, decemet octō mīlia hostium cecīdit, quīnque mīlia cum decem etoctō elephantīs cēpit, septuāgintā quattuor cīvitātēs in fidemaccēpit. Tum victī Karthāginiēnsēs pācem ā Rōmānīs petīvērunt.Quam cum Rēgulus nōllet nisi dūrissimīs condiciōnibus10dare, Āfrī auxilium ā Lacedaemoniīs petīvērunt. Etduce Xanthippō, quī ā Lacedaemoniīs missus fuerat, Rōmānōrumdux Rēgulus victus est ultimā perniciē. Nam duomīlia tantum ex omnī Rōmānō exercitū refūgērunt, quīngentīcum imperātōre Rēgulō captī sunt, trīgintā mīlia15occīsa, Rēgulus ipse in catēnās coniectus.Romans shipwrecked near Sicily.22.M. Aemiliō Paulō Ser. Fulviō Nōbiliōre cōnsulibus ambōRōmānī cōnsulēs ad Āfricam profectī sunt cum trecentārumnāvium classe. Prīmum Āfrōs nāvālī certāmine superant.Aemilius cōnsul centum et quattuor nāvēs hostium dēmersit,20trīgintā cum pūgnātōribus cēpit, quindecim mīlia hostiumaut occīdit aut cēpit, mīlitem suum ingentī praedādītāvit. Et subācta Āfrica tunc fuisset, nisi quod tantafamēs erat ut diūtius exercitus exspectāre nōn posset.Cōnsulēs cum victricī classe redeuntēs circā Siciliam25naufragium passī sunt. Et tanta tempestās fuit ut ex quadringentīssexāgintā quattuor nāvibus tantum octōgintā servārīpotuerint; neque ūllō tempore tanta maritima tempestāsaudīta est. Rōmānī tamen statim ducentās nāvēs reparāvērunt,neque in aliquō animus hīs īnfrāctus fuit.3023.Cn. Servīlius Caepiō C. Semprōnius Blaesus cōnsulēscum ducentīs sexāgintā nāvibus ad Āfricam profectī sunt.Aliquot cīvitātēs cēpērunt. Praedam ingentem redūcentēsnaufragium passī sunt. Itaque cum continuae calamitātēsRōmānīs[53]displicērent, dēcrēvit senātus ut ā maritimīs5proeliīs recēderētur et tantum sexāgintā nāvēs ad praesidiumĪtaliae salvae essent.Battle of Panormus, 250B.C.24.L. Caeciliō Metellō C. Fūriō Placidō cōnsulibus Metellusin Siciliā Āfrōrum ducem cum centum trīgintā elephantīset māgnīs cōpiīs venientem superāvit, vīgintī mīlia hostium10cecīdit, sex et vīgintī elephantōs cēpit, reliquōs errantēsper Numidās, quōs in auxilium habēbat, conlēgit et Rōmamdēdūxit ingentī pompā, cum elephantōrum numerus omniaitinera complēret.Regulus sent to Rome to solicit Peace, 250B.C.25.Post haec mala Karthāginiēnsēs Rēgulum ducem,15quem cēperant, petīvērunt ut Rōmam proficīscerētur et pācemā Rōmānīs obtinēret ac permūtātiōnem captīvōrum faceret.Ille Rōmam cum vēnisset, inductus in senātum nihil quasiRōmānus ēgit dīxitque sē ex illā diē,[54]quā in potestātemĀfrōrum vēnisset, Rōmānum esse dēsīsse. Itaque et uxōrem20ā complexū remōvit et senātuī suāsit nē pāx cumPoenīs fieret; illōs enim frāctōs tot cāsibus spem nūllamhabēre; sē tantī[55]nōn esse, ut tot mīlia captīvōrum propterūnum sē et senem et paucōs, quī ex Rōmānīs captī[56]fuerant,redderentur. Itaque obtinuit. Nam Āfrōs pācem petentēsnūllus admīsit. Ipse Karthāginem rediit, offerentibusqueRōmānīs ut eum Rōmae tenērent, negāvit sē in eā urbemānsūrum in quā, postquam Āfrīs servierat, dīgnitātemhonestī cīvis habēre nōn posset. Regressus igitur ad Āfricam5omnibus suppliciīs exstinctus est.Publius Claudius defeated near Drepana, 249B.C.26.P. Claudiō Pulchrō L. Iūniō cōnsulibus Claudiuscontrā auspicia pūgnāvit et ā Karthāginiēnsibus victus est.Nam ex ducentīs et vīgintī nāvibus cum trīgintā fūgit,nōnāgintā cum pūgnātōribus captae sunt, dēmersae cēterae.10Alius quoque cōnsul naufragiō classem āmīsit, exercitumtamen salvum habuit, quia vīcīna lītora erant.Battle of Lilybaeum, 242B.C.Battle of the Aegates Islands and End of the War, 241B.C.27.C. Lutātiō Catulō A. Postumiō Albīnō cōnsulibus, annōbellī Pūnicī vīcēsimō et tertiō Catulō bellum contrā Āfrōscommissum est. Profectus est cum trecentīs nāvibus in15Siciliam; Āfrī contrā ipsum quadringentās parāvērunt.Numquam in marī tantīs cōpiīs pūgnātum est. LutātiusCatulus nāvem aeger ascendit; vulnerātus enim in pūgnāsuperiōre fuerat. Contrā Lilybaeum, cīvitātem Siciliae,pūgnātum est ingentī virtūte Rōmānōrum. NamLXIII20Karthāginiēnsium nāvēs captae sunt,CXXVdēmersae,XXXIImīlia hostium capta,XIIImīlia occīsa, īnfīnītum aurī, argentī,praedae in potestātem Rōmānōrum redāctum. Exclasse RōmānāXIInāvēs dēmersae. Pūgnātum estVIĪdūsMārtiās. Statim pācem Karthāginiēnsēs petīvērunt tribūtaque25est hīs pāx. Captīvī Rōmānōrum quī tenēbantur āKarthāginiēnsibus redditī sunt. Etiam Karthāginiēnsēspetīvērunt ut redimī eōs captīvōs licēret quōs ex ĀfrīsRōmānī tenēbant. Senātus iussit sine pretiō eōs darī quīin pūblicā cūstōdiā essent; quī autem ā prīvātīs tenērenturut pretiō dominīs redditō Karthāginem redīrent atque idpretium ex fiscō magis quam ā Karthāginiēnsibus solverētur.528.Q. Lutātius A. Mānlius cōnsulēs creātī bellum Faliscīsintulērunt, quae cīvitās Ītaliae opulenta quondam fuit.Quod ambō cōnsulēs intrā sex diēs, quam vēnerant, trānsēgēruntXVmīlibus hostium caesīs, cēterīs pāce concessā,agrō tamen ex medietāte sublātō.10LIBER TERTIUSFrom the End of the First to the End of the Second Punic War,241-201B.C.1.Fīnītō igitur Pūnicō bellō, quod perXXIIIannōs trāctumest, Rōmānī iam clārissimā glōriā nōtī lēgātōs ad Ptolemaeum,Aegyptī rēgem, mīsērunt auxilia prōmittentēs, quiarēx Syriae Antiochus bellum eī intulerat. Ille grātiāsRōmānīs ēgit, auxilia nōn accēpit. Iam enim fuerat pūgna15trānsācta. Eōdem tempore potentissimus rēx Siciliae HierōRōmam vēnit ad lūdōs spectandōs[57]et ducenta mīlia modiōrum[58]trīticī populō dōnum exhibuit.Sardinia taken by the Romans, 238B.C.2.L. Cornēliō Lentulō Fulviō Flaccō cōnsulibus, quibusHierō Rōmam vēnerat, etiam contrā Ligurēs intrā Ītaliam20bellum gestum est et dē hīs triumphātum. Karthāginiēnsēstamen bellum reparāre temptābant, Sardiniēnsēs, quī excondiciōne pācis Rōmānīs pārēre dēbēbant, ad rebellandum[59]impellentēs. Vēnit tamen Rōmam lēgātiō Karthāginiēnsiumet pācem impetrāvit.3.T. Mānliō Torquātō C. Atīliō Bulcō cōnsulibus dē5Sardīs triumphātum est, et pāce omnibus locīs factā Rōmānīnūllum bellum habuērunt, quod hīs post Rōmam conditamsemel tantum Numā Pompiliō rēgnante contigerat.War with the Illyrians, 229B.C.4.L. Postumius Albīnus Cn. Fulvius Centumalus cōnsulēsbellum contrā Īllyriōs gessērunt et multīs cīvitātibus captīs10etiam rēgēs in dēditiōnem accēpērunt. Ac tum prīmum exĪllyriīs triumphātum est.Invasion of the Gauls, 225B.C.5.L. Aemiliō cōnsule ingentēs Gallōrum cōpiae Alpēs trānsiērunt.Sed prō Rōmānīs tōta Ītalia cōnsēnsit, trāditumqueest ā Fabiō historicō, quī eī bellō interfuit,DCCCmīlia15hominum parāta ad id bellum fuisse. Sed rēs per cōnsulemtantum prōsperē gesta est.XLmīlia hostium interfectasunt et triumphus Aemiliō dēcrētus.6.Aliquot deinde annīs post contrā Gallōs intrā Ītaliampūgnātum est, fīnītumque bellum M. Claudiō Mārcellō et20Cn. Cornēliō Scīpiōne cōnsulibus. Tum Mārcellus cum[60]parvā manū equitum dīmicāvit et rēgem Gallōrum, Viridomarumnōmine, manū suā occīdit. Posteā cum conlēgāingentēs cōpiās Gallōrum perēmit, Mediōlānum expūgnāvit,grandem praedam Rōmam pertulit. Ac triumphāns Mārcellus25spolia Gallī stīpitī imposita umerīs suīs vexit.Second Punic War begun, 218B.C.7.M. Minuciō Rūfō P. Cornēliō cōnsulibus Histrīs belluminlātum est, quia latrōcinātī nāvibus Rōmānōrum fuerant,quae frūmenta exhibēbant, perdomitīque sunt omnēs. Eōdemannō bellum Pūnicum secundum Rōmānīs inlātum est perHannibalem, Karthāginiēnsium ducem, quī Saguntum, Hispāniae5cīvitātem Rōmānīs[61]amīcam, oppūgnāre aggressusest, annum agēns vīcēsimum aetātis, cōpiīs congregātīs CLmīlium. Huic Rōmānī per lēgātōs dēnūntiāvērunt ut bellōabstinēret. Is lēgātōs admittere nōluit. Rōmānī etiamKarthāginem mīsērunt, ut mandārētur Hannibalī[62]nē bellum10contrā sociōs populī Rōmānī gereret. Dūra respōnsa āKarthāginiēnsibus data sunt. Saguntīnī intereā famē victīsunt, captīque ab Hannibale ultimīs poenīs adficiuntur.Bellum Karthāginiēnsibus indictum est.Hannibal crosses the Alps.8.Tum P. Cornēlius Scīpiō cum exercitū in Hispāniam15profectus est, Ti. Semprōnius in Siciliam. Hannibal relīctōin Hispāniā frātre Hasdrubale Pȳrēnaeum trānsiit. Alpēs,adhūc eā parte[63]inviās, sibi patefēcit. Trāditur ad ĪtaliamLXXXmīlia peditum,Xmīlia equitum, septem etXXXelephantōsaddūxisse. Intereā multī Ligurēs et Gallī Hannibalī20sē coniūnxērunt. Semprōnius Gracchus cognitō ad ĪtaliamHannibalis adventū ex Siciliā exercitum Arīminum trāiēcit.Battle of the Trebia, 218B.C.Battle of Trasumenus, 217B.C.9.P. Cornēlius Scīpiō Hannibalī prīmus occurrit. Commissōproeliō, fugātīs suīs ipse vulnerātus in castra rediit.Semprōnius Gracchus et ipse cōnflīgit apud Trebiam amnem.Is quoque vincitur. Hannibalī multī sē in Ītaliā dēdidērunt.Inde ad Tusciam veniēns Hannibal Flāminiō cōnsulī occurrit.Ipsum Flāminium interēmit; RōmānōrumXXVmīliacaesa sunt, cēterī diffūgērunt. Missus adversus Hannibalem5posteā ā Rōmānīs Q. Fabius Māximus. Is eum differendō[64]pūgnam ab impetū frēgit, mox inventā occāsiōne vīcit.Battle of Cannae, 216B.C.10.Quīngentēsimō et quadrāgēsimō annō ā conditā urbeL. Aemilius Paulus P. Terentius Varrō contrā Hannibalemmittuntur Fabiōque succēdunt, quī abiēns ambō cōnsulēs10monuit ut Hannibalem, callidum et impatientem ducem,nōn aliter vincerent quam proelium differendō.[64]Vērumcum impatientiā Varrōnis cōnsulis contrādīcente alterō cōnsuleapud vīcum, quī Cannae appellātur, in Āpūliā pūgnātumesset, ambō cōnsulēs ab Hannibale vincuntur. In eā15pūgnā tria mīlia Āfrōrum pereunt; māgna pars dē exercitūHannibalis sauciātur. Nūllō tamen proeliō Pūnicō bellōRōmānī gravius acceptī sunt. Periit enim in eō cōnsulAemilius Paulus, cōnsulārēs aut praetōriīXX, senātōrēs captīaut occīsīXXX, nōbilēs virīCCC, mīlitumXLmīlia, equitum20IIImīlia et quīngentī. In quibus malīs nēmō tamen Rōmānōrumpācis mentiōnem habēre dīgnātus est. Servī, quodnumquam ante, manūmissī et mīlitēs factī sunt.War in Spain, 218B.C.11.Post eam pūgnam multae Ītaliae cīvitātēs, quae Rōmānīspāruerant, sē ad Hannibalem trānstulērunt. Hannibal25Rōmānīs obtulit ut captīvōs redimerent, respōnsumque est āsenātū eōs cīvēs nōn esse necessāriōs quī, cum armātī essent,capī potuissent. Ille omnēs posteā variīs suppliciīs interfēcitet trēs modiōs ānulōrum aureōrum Karthāginem mīsit,quōs ex manibus equitum Rōmānōrum, senātōrum et mīlitumdētrāxerat. Intereā in Hispāniā, ubi frāter Hannibalis5Hasdrubal remānserat cum māgnō exercitū, ut eam tōtamĀfrīs[65]subigeret, ā duōbus Scīpiōnibus, Rōmānīs ducibus,vincitur. Perdit in pūgnāXXXVmīlia hominum; ex hīscapiunturXmīlia, occīdunturXXVmīlia. Mittuntur eī āKarthāginiēnsibus ad reparandās vīrēsXIImīlia peditum,10IVmīlia equitum,XXelephantī.Battle near Nola, 215B.C.12.Annō quārtō postquam ad Ītaliam Hannibal vēnit,M. Claudius Mārcellus cōnsul apud Nōlam, cīvitātem Campāniae,contrā Hannibalem bene pūgnāvit. Hannibal multāscīvitātēs Rōmānōrum per Āpūliam, Calābriam, Bruttiōs occupāvit.15Quō tempore etiam rēx Macedoniae Philippus ad eumlēgātōs mīsit, prōmittēns auxilia contrā Rōmānōs sub hāccondiciōne, ut dēlētīs Rōmānīs ipse quoque contrā Graecōsab Hannibale auxilia acciperet. Captīs igitur lēgātīs Philippīet rē cognitā Rōmānī in Macedoniam M. Valerium Laevīnum20īre iussērunt, in Sardiniam T. Mānlium Torquātum prōcōnsulem.Nam etiam ea sollicitāta ab Hannibale Rōmānōsdēseruerat.13.Ita ūnō tempore quattuor locīs pūgnābātur: in Ītaliācontrā Hannibalem, in Hispāniīs contrā frātrem ēius25Hasdrubalem, in Macedoniā contrā Philippum, in Sardinia contrāSardōs et alterum Hasdrubalem Karthāginiēnsem. Is āT. Mānliō prōcōnsule, quī ad Sardiniam missus fuerat, vīvusest captus, occīsa duodecim mīlia, captī cum eō mīllequīngentī, et ā Rōmānīs Sardinia subācta. Mānlius victōrcaptīvōs et Hasdrubalem Rōmam reportāvit. Intereāetiam Philippus ā Laevīnō in Macedoniā vincitur et inHispāniā ab Scīpiōnibus Hasdrubal et Māgō, tertius frāter5Hannibalis.Campaign in Sicily, 214-210B.C.14.Decimō annō[66]postquam Hannibal in Ītaliam vēnerat,P. Sulpiciō Cn. Fulviō cōnsulibus Hannibal ūsque ad quārtummīliārium urbis accessit, equitēs ēius ūsque ad portam.Mox cōnsulum[67]cum exercitū venientium metū[68]Hannibal10ad Campāniam sē recēpit. In Hispāniā ā frātre ēius Hasdrubaleambō Scīpiōnēs, quī per multōs annōs vīctōrēsfuerant, interficiuntur, exercitus tamen integer mānsit; cāsūenim magis erant quam virtūte dēceptī. Quō tempore etiamā cōnsule Mārcello Siciliae māgna pars capta est, quam15tenēre Āfrī coeperant, et nōbilissima urbs Syrācūsāna;praeda ingēns Rōmam perlāta est. Laevīnus in Macedoniācum Philippō et multīs Graeciae populīs et rēge Asiae Attalōamīcitiam fēcit, et ad Siciliam profectus Hannōnem quendam,Āfrōrum ducem, apud Agrigentum cīvitātem cum ipsō20oppidō cēpit eumque Rōmam cum captīvīs nōbilissimīs mīsit.XLcīvitātēs in dēditiōnem accēpit,XXVIexpūgnāvit. Itaomnis Sicilia recepta est; ingentī glōriā[69]Rōmam regressusest. Hannibal in Ītaliā Cn. Fulvium cōnsulem subitōaggressus cum octō mīlibus hominum interfēcit.25War in Spain, 210-206B.C.15.Intereā ad Hispāniās, ubi occīsīs duōbus Scīpiōnibusnūllus Rōmānus dux erat, P. Cornēlius Scīpiō mittitur,fīlius P. Scīpiōnis, quī ibīdem bellum gesserat, annōs nātusquattuor et vīgintī, vir Rōmānōrum omnium et suā aetāteet posteriōre tempore ferē prīmus. Is Karthāginem Hispāniae5capit, in quā omne aurum, argentum et bellī apparātumĀfrī habēbant, nōbilissimōs quoque obsidēs, quōs ab Hispānīsaccēperant. Māgōnem etiam, frātrem Hannibalis,ibīdem capit, quem Rōmam cum aliīs mittit. Rōmae[70]ingēnslaetitia post hunc nūntium fuit. Scīpiō Hispānōrum obsidēs10parentibus reddidit; quārē omnēs ferē Hispānī ūnōanimō ad eum trānsiērunt. Post quae Hasdrubalem, Hannibalisfrātrem, victum[71]fugat et praedam māximam capit.Recapture of Tarentum, 209B.C.16.Intereā in Ītaliā cōnsul Q. Fabius Māximus Tarentumrecēpit, in quā ingentēs cōpiae Hannibalis erant. Ibi etiam15ducem Hannibalis Carthalōnem occīdit,XXVmīlia hominumcāptīvōrum vēndidit, praedam mīlitibus dispertīvit, pecūniamhominum vēnditōrum ad fiscum rettulit. Tum multaecīvitātēs Rōmānōrum, quae ad Hannibalem trānsierantprius, rūrsus sē Fabiō Māximō dēdidērunt. Īnsequentī20annō Scīpiō in Hispāniā ēgregiās rēs ēgit et per sē et perfrātrem suum L. Scīpiōnem;LXXcīvitātēs recēpērunt. InĪtaliā tamen male pūgnātum est. Nam Claudius Mārcelluscōnsul ab Hannibale occīsus est.17.Tertiō annō postquam Scīpiō ad Hispāniās profectus25fuerat, rūrsus rēs inclitās gerit. Rēgem Hispāniārum māgnōproeliō victum in amīcitiam accēpit et prīmus omnium āvictō obsidēs nōn poposcit.Battle of Metaurus, 207B.C.18.Dēspērāns Hannibal Hispāniās contrā Scīpiōnem diūtiusposse retinērī, frātrem suum Hasdrubalem ad Ītaliamcum omnibus cōpiīs ēvocāvit. Is, veniēns eōdem itinere[72]quō5etiam Hannibal vēnerat, ā cōnsulibus Ap. Claudiō Nerōneet M. Līviō Salīnātōre apud Sēnam, Pīcēnī cīvitātem, inīnsidiās compositās incidit. Strēnuē tamen pūgnāns occīsusest; ingentēs ēius cōpiae captae aut interfectae sunt, māgnumpondus aurī atque argentī Rōmam relātum est. Post10haec Hannibal diffīdere iam dē bellī coepit ēventū. Rōmānīsingēns animus accessit; itaque et ipsī ēvocāvērunt exHispāniā P. Cornēlium Scīpiōnem. Is Rōmam cum ingentīglōriā vēnit.19.Q. Caeciliō L. Valeriō cōnsulibus omnēs cīvitātēs, quae15in Bruttiīs ab Hannibale tenēbantur, Rōmānīs sē trādidērunt.Scipio crosses into Africa, 204B.C.20.Annō quārtō decimō posteāquam in Ītaliam Hannibalvēnerat, Scīpiō, quī multa bene in Hispāniā ēgerat, cōnsulest factus et in Āfricam missus. Cuī virō[73]dīvīnum quiddaminesse exīstimābātur, adeō ut putārētur etiam cum nūminibus20habēre sermōnem. Is in Āfricā contrā Hannōnem,ducem Āfrōrum, pūgnat; exercitum ēius interficit. Secundōproeliō castra capit cum quattuor mīlibus et quīngentīsmīlitibus, XI mīlibus occīsīs. Syphācem, Numidiaerēgem, quī sē Āfrīs coniūnxerat, capit et castra ēius invādit.25Syphāx cum nōbilissimīs Numidīs et īnfīnītīs spoliīs Rōmamā Scīpiōne mittitur. Quā rē audītā omnis ferē ĪtaliaHannibalem dēserit. Ipse ā Karthāginiēnsibus redīre inĀfricam iubētur, quam Scīpiō vāstābat.Efforts for Peace.21.Ita annō septimō decimō ab Hannibale Ītalia līberātaest. Lēgātī Karthāginiēnsium pācem ā Scīpiōne petīvērunt;5ab eō ad senātum Rōmam missī sunt. Quadrāgintā et quīnquediēbus hīs indūtiae datae sunt, quoūsque īre Rōmam etregredī possent[74]; et trīgintā mīlia pondō argentī ab hīsaccepta sunt. Senātus ex arbitriō Scīpiōnis pācem iussitcum Karthāginiēnsibus fierī. Scīpiō hīs condiciōnibus10dedit: nē amplius quam trīgintā nāvēs habērent,[75]ut quīngentamīlia pondō argentī darent,[75]captīvōs et perfugāsredderent.[75]22.Interim Hannibale veniente ad Āfricam pāx turbātaest, multa hostīlia ab Āfrīs facta sunt. Lēgātī tamen eōrum15ex urbe venientēs ā Rōmānīs captī sunt, sed iubente Scīpiōnedīmissī. Hannibal quoque frequentibus proeliīs victus āScīpiōne petīt etiam ipse pācem. Cum ventum esset adconloquium, īsdem condiciōnibus data est quibus prius,additīs quīngentīs mīlibus pondō argentī centum mīlibus20lībrārum propter novam perfidiam. Karthāginiēnsibus condiciōnēsdisplicuērunt iussēruntque Hannibalem pūgnāre.Īnfertur ā Scīpiōne et Masinissā, aliō rēge Numidārum, quīamīcitiam cum Scīpiōne fēcerat, Karthāginī bellum. Hannibaltrēs explōrātōrēs ad Scīpiōnis castra mīsit, quōs captōs25Scīpiō circumdūcī per castra iussit ostendīque hīs tōtumexercitum, mox etiam prandium darī dīmittīque, ut renūntiārentHannibalī quae apud Rōmānōs vīdissent.Battle of Zama, 202B.C.End of the Second Punic War, 201B.C.23.Intereā proelium ab utrōque duce īnstrūctum est, quālevix ūllā memoriā fuit, cum perītissimī virī cōpiās suās adbellum ēdūcerent. Scīpiō victor recēdit paene ipsō Hannibalecaptō, quī prīmum cum multīs equitibus, deinde cumvīgintī, postrēmō cum quattuor ēvāsit. Inventa in castrīs5Hannibalis argentī pondō vīgintī mīlia, aurī octōgintā, cēterasupellectilis cōpiōsa. Post id certāmen pāx cum Karthāginiēnsibusfacta est. Scīpiō Rōmam rediit, ingentī glōriātriumphāvit atque Āfricānus ex eō appellārī coeptus est.Fīnem accēpit secundum Pūnicum bellum post annum10nōnum decimum quam coeperat.LIBER QUĀRTUSFrom the End of the Second Punic War to the End of the War with Jugurtha,201-106B.C.Second Macedonian War, 200-196B.C.1.Trānsāctō Pūnicō bellō secūtum est Macedonicum contrāPhilippum rēgem quīngentēsimō quīnquāgēsimō et prīmōannō ab urbe conditā.2.T. Quīntius Flāminīnus adversumPhilippum rēgem missus rem prōsperē gessit. Pāx eī data15est hīs lēgibus: nē Graeciae cīvitātibus, quās Rōmānī contrāeum dēfenderant,[76]bellum īnferret, ut captīvōs et trānsfugāsredderet, quīnquāgintā sōlās nāvēs habēret, reliquās Rōmānīsdederet, per annōs[77]decem quaterna mīlia pondōargentī praestāret et obsidem daret fīlium suum Dēmētrium.20T. Quīntius etiam Lacedaemoniīs intulit bellum. Ducemeōrum Nabidem vīcit et quibus voluit condiciōnibus infidem accēpit. Ingentī glōriā triumphāvit; dūxit ante currumnōbilissimōs obsidēs, Dēmētrium, Philippī fīlium, etArmenēn Nabidis.5Syro-Aetolian War, 192-189B.C.3.Trānsāctō bellō Macedonicō secūtum est Syriacum contrāAntiochum rēgem P. Cornēliō Scīpiōne M. Aciliō Glabriōnecōnsulibus. Huic Antiochō Hannibal sē iūnxerat, Karthāginem,patriam suam, metū nē Rōmānīs trāderētur,[78]relinquēns.M. Acilius Glabriō in Achaeā bene pūgnāvit. Castra10rēgis Antiochī nocturnā pūgnā capta sunt, ipse fugātus.Philippō, quia contrā Antiochum Rōmānīs[79]fuisset auxiliō,[79]fīlius Dēmētrius redditus est.4.L. Cornēliō Scīpiōne et C. Laeliō cōnsulibus[80]ScīpiōĀfricānus frātrī suō L. Cornēliō Scīpiōnī cōnsulī lēgātus15datus contrā Antiochum profectus est. Hannibal, quī cumAntiochō erat, nāvālī proeliō[81]victus est. Ipse posteāAntiochus circā Sipylum apud Māgnēsiam, Asiae cīvitātem,ā cōnsule Cornēliō Scīpiōne ingentī proeliō[81]fūsus est.Auxiliō fuit Rōmānīs in eā pūgnā Eumenēs, Attalī rēgis20frāter, quī Eumeniam in Phrygiā condidit. Quīnquāgintāmīlia peditum, tria equitum eō certāmine ex parte rēgisoccīsa sunt. Tum rēx pācem petīt. Īsdem condiciōnibusdata est ā senātū, quamquam victō, quibus ante offerēbātur:ut ex Eurōpā et Asiā recēderet atque intrā Taurum sē continēret,25decem mīlia talentōrum et vīgintī obsidēs praebēret,Hannibalem, concitātōrem bellī, dēderet. Eumenīrēgī dōnātae sunt ā senātū omnēs Asiae cīvitātēs, quāsAntiochus bellō perdiderat, et Rhodiīs, quī auxilium Rōmānīscontrā rēgem Antiochum tulerant, multae urbēsconcessae sunt. Scīpiō Rōmam rediit, ingentī glōriā triumphāvit.5Nōmen et ipse ad imitātiōnem frātris Asiāgenisaccēpit, quia Asiam vīcerat, sīcutī frāter ipsīus propterĀfricam domitam[82]Āfricānus appellābātur.

19.Īnsequentī annō Valeriō Mārcō et Otāciliō Crassō cōnsulibus

in Siciliā ā Rōmānīs rēs māgnae gestae sunt. Tauromenītānī,

Catinēnsēs et praetereā quīnquāgintā cīvitātēs in

fidem acceptae. Tertiō annō in Siciliā contrā Hierōnem,

rēgem Siculōrum, bellum parātum est. Is cum omnī nōbilitāte5

Syrācūsanōrum pācem ā Rōmānīs impetrāvit deditque

argentī[50]ducenta talenta. Āfrī in Siciliā victī sunt et dē

hīs secundō Rōmae triumphātum est.

20.Quīntō annō prīmī bellī, quod contrā Āfrōs gerēbātur,prīmum Rōmānī C. Duiliō et Cn. Cornēliō Asinā cōnsulibus10in marī dīmicāvērunt parātīs nāvibus rōstrātīs, quās Liburnāsvocant. Cōnsul Cornēlius fraude dēceptus est. Duiliuscommissō proeliō Karthāginiēnsium ducem vīcit, trīgintā etūnam nāvēs cēpit, quattuordecim mersit, septem mīlia hostiumcēpit, tria mīlia occīdit. Neque ūlla victōria Rōmānīs[51]15grātior fuit, quod invictī terrā[52]iam etiam marī[52]plūrimumpossent.

20.Quīntō annō prīmī bellī, quod contrā Āfrōs gerēbātur,

prīmum Rōmānī C. Duiliō et Cn. Cornēliō Asinā cōnsulibus10

in marī dīmicāvērunt parātīs nāvibus rōstrātīs, quās Liburnās

vocant. Cōnsul Cornēlius fraude dēceptus est. Duilius

commissō proeliō Karthāginiēnsium ducem vīcit, trīgintā et

ūnam nāvēs cēpit, quattuordecim mersit, septem mīlia hostium

cēpit, tria mīlia occīdit. Neque ūlla victōria Rōmānīs[51]15

grātior fuit, quod invictī terrā[52]iam etiam marī[52]plūrimum

possent.

C. Aquīliō Flōrō L. Scīpiōne cōnsulibus Scīpiō Corsicamet Sardiniam vāstāvit, multa mīlia inde captīvōrum abdūxit,triumphum ēgit.20

C. Aquīliō Flōrō L. Scīpiōne cōnsulibus Scīpiō Corsicam

et Sardiniam vāstāvit, multa mīlia inde captīvōrum abdūxit,

triumphum ēgit.20

21.L. Mānliō Vulsōne M. Atīliō Rēgulō cōnsulibus bellumin Āfricam trānslātum est. Contrā Hamilcarem, Karthāginiēnsiumducem, in marī pūgnātum, victusque est. Namperditīs sexāgintā quattuor nāvibus retrō sē recēpit. Rōmānīvīgintī duās āmīsērunt. Sed cum in Āfricam trānsīssent,25prīmam Clypeam, Āfricae cīvitātem, in dēditiōnemaccēpērunt. Cōnsulēs ūsque ad Karthāginem prōcessērunt,multīsque castellīs vāstātīs Mānlius victor Rōmam rediit etvīgintī septem mīlia captīvōrum redūxit, Atīlius Rēgulusin Āfricā remānsit. Is contrā Āfrōs aciem īnstrūxit. Contrā5trēs Karthāginiēnsium ducēs dīmicāns victor fuit, decemet octō mīlia hostium cecīdit, quīnque mīlia cum decem etoctō elephantīs cēpit, septuāgintā quattuor cīvitātēs in fidemaccēpit. Tum victī Karthāginiēnsēs pācem ā Rōmānīs petīvērunt.Quam cum Rēgulus nōllet nisi dūrissimīs condiciōnibus10dare, Āfrī auxilium ā Lacedaemoniīs petīvērunt. Etduce Xanthippō, quī ā Lacedaemoniīs missus fuerat, Rōmānōrumdux Rēgulus victus est ultimā perniciē. Nam duomīlia tantum ex omnī Rōmānō exercitū refūgērunt, quīngentīcum imperātōre Rēgulō captī sunt, trīgintā mīlia15occīsa, Rēgulus ipse in catēnās coniectus.

21.L. Mānliō Vulsōne M. Atīliō Rēgulō cōnsulibus bellum

in Āfricam trānslātum est. Contrā Hamilcarem, Karthāginiēnsium

ducem, in marī pūgnātum, victusque est. Nam

perditīs sexāgintā quattuor nāvibus retrō sē recēpit. Rōmānī

vīgintī duās āmīsērunt. Sed cum in Āfricam trānsīssent,25

prīmam Clypeam, Āfricae cīvitātem, in dēditiōnem

accēpērunt. Cōnsulēs ūsque ad Karthāginem prōcessērunt,

multīsque castellīs vāstātīs Mānlius victor Rōmam rediit et

vīgintī septem mīlia captīvōrum redūxit, Atīlius Rēgulus

in Āfricā remānsit. Is contrā Āfrōs aciem īnstrūxit. Contrā5

trēs Karthāginiēnsium ducēs dīmicāns victor fuit, decem

et octō mīlia hostium cecīdit, quīnque mīlia cum decem et

octō elephantīs cēpit, septuāgintā quattuor cīvitātēs in fidem

accēpit. Tum victī Karthāginiēnsēs pācem ā Rōmānīs petīvērunt.

Quam cum Rēgulus nōllet nisi dūrissimīs condiciōnibus10

dare, Āfrī auxilium ā Lacedaemoniīs petīvērunt. Et

duce Xanthippō, quī ā Lacedaemoniīs missus fuerat, Rōmānōrum

dux Rēgulus victus est ultimā perniciē. Nam duo

mīlia tantum ex omnī Rōmānō exercitū refūgērunt, quīngentī

cum imperātōre Rēgulō captī sunt, trīgintā mīlia15

occīsa, Rēgulus ipse in catēnās coniectus.

22.M. Aemiliō Paulō Ser. Fulviō Nōbiliōre cōnsulibus ambōRōmānī cōnsulēs ad Āfricam profectī sunt cum trecentārumnāvium classe. Prīmum Āfrōs nāvālī certāmine superant.Aemilius cōnsul centum et quattuor nāvēs hostium dēmersit,20trīgintā cum pūgnātōribus cēpit, quindecim mīlia hostiumaut occīdit aut cēpit, mīlitem suum ingentī praedādītāvit. Et subācta Āfrica tunc fuisset, nisi quod tantafamēs erat ut diūtius exercitus exspectāre nōn posset.Cōnsulēs cum victricī classe redeuntēs circā Siciliam25naufragium passī sunt. Et tanta tempestās fuit ut ex quadringentīssexāgintā quattuor nāvibus tantum octōgintā servārīpotuerint; neque ūllō tempore tanta maritima tempestāsaudīta est. Rōmānī tamen statim ducentās nāvēs reparāvērunt,neque in aliquō animus hīs īnfrāctus fuit.30

22.M. Aemiliō Paulō Ser. Fulviō Nōbiliōre cōnsulibus ambō

Rōmānī cōnsulēs ad Āfricam profectī sunt cum trecentārum

nāvium classe. Prīmum Āfrōs nāvālī certāmine superant.

Aemilius cōnsul centum et quattuor nāvēs hostium dēmersit,20

trīgintā cum pūgnātōribus cēpit, quindecim mīlia hostium

aut occīdit aut cēpit, mīlitem suum ingentī praedā

dītāvit. Et subācta Āfrica tunc fuisset, nisi quod tanta

famēs erat ut diūtius exercitus exspectāre nōn posset.

Cōnsulēs cum victricī classe redeuntēs circā Siciliam25

naufragium passī sunt. Et tanta tempestās fuit ut ex quadringentīs

sexāgintā quattuor nāvibus tantum octōgintā servārī

potuerint; neque ūllō tempore tanta maritima tempestās

audīta est. Rōmānī tamen statim ducentās nāvēs reparāvērunt,

neque in aliquō animus hīs īnfrāctus fuit.30

23.Cn. Servīlius Caepiō C. Semprōnius Blaesus cōnsulēscum ducentīs sexāgintā nāvibus ad Āfricam profectī sunt.Aliquot cīvitātēs cēpērunt. Praedam ingentem redūcentēsnaufragium passī sunt. Itaque cum continuae calamitātēsRōmānīs[53]displicērent, dēcrēvit senātus ut ā maritimīs5proeliīs recēderētur et tantum sexāgintā nāvēs ad praesidiumĪtaliae salvae essent.

23.Cn. Servīlius Caepiō C. Semprōnius Blaesus cōnsulēs

cum ducentīs sexāgintā nāvibus ad Āfricam profectī sunt.

Aliquot cīvitātēs cēpērunt. Praedam ingentem redūcentēs

naufragium passī sunt. Itaque cum continuae calamitātēs

Rōmānīs[53]displicērent, dēcrēvit senātus ut ā maritimīs5

proeliīs recēderētur et tantum sexāgintā nāvēs ad praesidium

Ītaliae salvae essent.

24.L. Caeciliō Metellō C. Fūriō Placidō cōnsulibus Metellusin Siciliā Āfrōrum ducem cum centum trīgintā elephantīset māgnīs cōpiīs venientem superāvit, vīgintī mīlia hostium10cecīdit, sex et vīgintī elephantōs cēpit, reliquōs errantēsper Numidās, quōs in auxilium habēbat, conlēgit et Rōmamdēdūxit ingentī pompā, cum elephantōrum numerus omniaitinera complēret.

24.L. Caeciliō Metellō C. Fūriō Placidō cōnsulibus Metellus

in Siciliā Āfrōrum ducem cum centum trīgintā elephantīs

et māgnīs cōpiīs venientem superāvit, vīgintī mīlia hostium10

cecīdit, sex et vīgintī elephantōs cēpit, reliquōs errantēs

per Numidās, quōs in auxilium habēbat, conlēgit et Rōmam

dēdūxit ingentī pompā, cum elephantōrum numerus omnia

itinera complēret.

25.Post haec mala Karthāginiēnsēs Rēgulum ducem,15quem cēperant, petīvērunt ut Rōmam proficīscerētur et pācemā Rōmānīs obtinēret ac permūtātiōnem captīvōrum faceret.Ille Rōmam cum vēnisset, inductus in senātum nihil quasiRōmānus ēgit dīxitque sē ex illā diē,[54]quā in potestātemĀfrōrum vēnisset, Rōmānum esse dēsīsse. Itaque et uxōrem20ā complexū remōvit et senātuī suāsit nē pāx cumPoenīs fieret; illōs enim frāctōs tot cāsibus spem nūllamhabēre; sē tantī[55]nōn esse, ut tot mīlia captīvōrum propterūnum sē et senem et paucōs, quī ex Rōmānīs captī[56]fuerant,redderentur. Itaque obtinuit. Nam Āfrōs pācem petentēsnūllus admīsit. Ipse Karthāginem rediit, offerentibusqueRōmānīs ut eum Rōmae tenērent, negāvit sē in eā urbemānsūrum in quā, postquam Āfrīs servierat, dīgnitātemhonestī cīvis habēre nōn posset. Regressus igitur ad Āfricam5omnibus suppliciīs exstinctus est.

25.Post haec mala Karthāginiēnsēs Rēgulum ducem,15

quem cēperant, petīvērunt ut Rōmam proficīscerētur et pācem

ā Rōmānīs obtinēret ac permūtātiōnem captīvōrum faceret.

Ille Rōmam cum vēnisset, inductus in senātum nihil quasi

Rōmānus ēgit dīxitque sē ex illā diē,[54]quā in potestātem

Āfrōrum vēnisset, Rōmānum esse dēsīsse. Itaque et uxōrem20

ā complexū remōvit et senātuī suāsit nē pāx cum

Poenīs fieret; illōs enim frāctōs tot cāsibus spem nūllam

habēre; sē tantī[55]nōn esse, ut tot mīlia captīvōrum propter

ūnum sē et senem et paucōs, quī ex Rōmānīs captī[56]fuerant,

redderentur. Itaque obtinuit. Nam Āfrōs pācem petentēs

nūllus admīsit. Ipse Karthāginem rediit, offerentibusque

Rōmānīs ut eum Rōmae tenērent, negāvit sē in eā urbe

mānsūrum in quā, postquam Āfrīs servierat, dīgnitātem

honestī cīvis habēre nōn posset. Regressus igitur ad Āfricam5

omnibus suppliciīs exstinctus est.

26.P. Claudiō Pulchrō L. Iūniō cōnsulibus Claudiuscontrā auspicia pūgnāvit et ā Karthāginiēnsibus victus est.Nam ex ducentīs et vīgintī nāvibus cum trīgintā fūgit,nōnāgintā cum pūgnātōribus captae sunt, dēmersae cēterae.10Alius quoque cōnsul naufragiō classem āmīsit, exercitumtamen salvum habuit, quia vīcīna lītora erant.

26.P. Claudiō Pulchrō L. Iūniō cōnsulibus Claudius

contrā auspicia pūgnāvit et ā Karthāginiēnsibus victus est.

Nam ex ducentīs et vīgintī nāvibus cum trīgintā fūgit,

nōnāgintā cum pūgnātōribus captae sunt, dēmersae cēterae.10

Alius quoque cōnsul naufragiō classem āmīsit, exercitum

tamen salvum habuit, quia vīcīna lītora erant.

27.C. Lutātiō Catulō A. Postumiō Albīnō cōnsulibus, annōbellī Pūnicī vīcēsimō et tertiō Catulō bellum contrā Āfrōscommissum est. Profectus est cum trecentīs nāvibus in15Siciliam; Āfrī contrā ipsum quadringentās parāvērunt.Numquam in marī tantīs cōpiīs pūgnātum est. LutātiusCatulus nāvem aeger ascendit; vulnerātus enim in pūgnāsuperiōre fuerat. Contrā Lilybaeum, cīvitātem Siciliae,pūgnātum est ingentī virtūte Rōmānōrum. NamLXIII20Karthāginiēnsium nāvēs captae sunt,CXXVdēmersae,XXXIImīlia hostium capta,XIIImīlia occīsa, īnfīnītum aurī, argentī,praedae in potestātem Rōmānōrum redāctum. Exclasse RōmānāXIInāvēs dēmersae. Pūgnātum estVIĪdūsMārtiās. Statim pācem Karthāginiēnsēs petīvērunt tribūtaque25est hīs pāx. Captīvī Rōmānōrum quī tenēbantur āKarthāginiēnsibus redditī sunt. Etiam Karthāginiēnsēspetīvērunt ut redimī eōs captīvōs licēret quōs ex ĀfrīsRōmānī tenēbant. Senātus iussit sine pretiō eōs darī quīin pūblicā cūstōdiā essent; quī autem ā prīvātīs tenērenturut pretiō dominīs redditō Karthāginem redīrent atque idpretium ex fiscō magis quam ā Karthāginiēnsibus solverētur.5

27.C. Lutātiō Catulō A. Postumiō Albīnō cōnsulibus, annō

bellī Pūnicī vīcēsimō et tertiō Catulō bellum contrā Āfrōs

commissum est. Profectus est cum trecentīs nāvibus in15

Siciliam; Āfrī contrā ipsum quadringentās parāvērunt.

Numquam in marī tantīs cōpiīs pūgnātum est. Lutātius

Catulus nāvem aeger ascendit; vulnerātus enim in pūgnā

superiōre fuerat. Contrā Lilybaeum, cīvitātem Siciliae,

pūgnātum est ingentī virtūte Rōmānōrum. NamLXIII20

Karthāginiēnsium nāvēs captae sunt,CXXVdēmersae,XXXII

mīlia hostium capta,XIIImīlia occīsa, īnfīnītum aurī, argentī,

praedae in potestātem Rōmānōrum redāctum. Ex

classe RōmānāXIInāvēs dēmersae. Pūgnātum estVIĪdūs

Mārtiās. Statim pācem Karthāginiēnsēs petīvērunt tribūtaque25

est hīs pāx. Captīvī Rōmānōrum quī tenēbantur ā

Karthāginiēnsibus redditī sunt. Etiam Karthāginiēnsēs

petīvērunt ut redimī eōs captīvōs licēret quōs ex Āfrīs

Rōmānī tenēbant. Senātus iussit sine pretiō eōs darī quī

in pūblicā cūstōdiā essent; quī autem ā prīvātīs tenērentur

ut pretiō dominīs redditō Karthāginem redīrent atque id

pretium ex fiscō magis quam ā Karthāginiēnsibus solverētur.5

28.Q. Lutātius A. Mānlius cōnsulēs creātī bellum Faliscīsintulērunt, quae cīvitās Ītaliae opulenta quondam fuit.Quod ambō cōnsulēs intrā sex diēs, quam vēnerant, trānsēgēruntXVmīlibus hostium caesīs, cēterīs pāce concessā,agrō tamen ex medietāte sublātō.10

28.Q. Lutātius A. Mānlius cōnsulēs creātī bellum Faliscīs

intulērunt, quae cīvitās Ītaliae opulenta quondam fuit.

Quod ambō cōnsulēs intrā sex diēs, quam vēnerant, trānsēgērunt

XVmīlibus hostium caesīs, cēterīs pāce concessā,

agrō tamen ex medietāte sublātō.10

From the End of the First to the End of the Second Punic War,241-201B.C.

1.Fīnītō igitur Pūnicō bellō, quod perXXIIIannōs trāctumest, Rōmānī iam clārissimā glōriā nōtī lēgātōs ad Ptolemaeum,Aegyptī rēgem, mīsērunt auxilia prōmittentēs, quiarēx Syriae Antiochus bellum eī intulerat. Ille grātiāsRōmānīs ēgit, auxilia nōn accēpit. Iam enim fuerat pūgna15trānsācta. Eōdem tempore potentissimus rēx Siciliae HierōRōmam vēnit ad lūdōs spectandōs[57]et ducenta mīlia modiōrum[58]trīticī populō dōnum exhibuit.

1.Fīnītō igitur Pūnicō bellō, quod perXXIIIannōs trāctum

est, Rōmānī iam clārissimā glōriā nōtī lēgātōs ad Ptolemaeum,

Aegyptī rēgem, mīsērunt auxilia prōmittentēs, quia

rēx Syriae Antiochus bellum eī intulerat. Ille grātiās

Rōmānīs ēgit, auxilia nōn accēpit. Iam enim fuerat pūgna15

trānsācta. Eōdem tempore potentissimus rēx Siciliae Hierō

Rōmam vēnit ad lūdōs spectandōs[57]et ducenta mīlia modiōrum[58]

trīticī populō dōnum exhibuit.

2.L. Cornēliō Lentulō Fulviō Flaccō cōnsulibus, quibusHierō Rōmam vēnerat, etiam contrā Ligurēs intrā Ītaliam20bellum gestum est et dē hīs triumphātum. Karthāginiēnsēstamen bellum reparāre temptābant, Sardiniēnsēs, quī excondiciōne pācis Rōmānīs pārēre dēbēbant, ad rebellandum[59]impellentēs. Vēnit tamen Rōmam lēgātiō Karthāginiēnsiumet pācem impetrāvit.

2.L. Cornēliō Lentulō Fulviō Flaccō cōnsulibus, quibus

Hierō Rōmam vēnerat, etiam contrā Ligurēs intrā Ītaliam20

bellum gestum est et dē hīs triumphātum. Karthāginiēnsēs

tamen bellum reparāre temptābant, Sardiniēnsēs, quī ex

condiciōne pācis Rōmānīs pārēre dēbēbant, ad rebellandum[59]

impellentēs. Vēnit tamen Rōmam lēgātiō Karthāginiēnsium

et pācem impetrāvit.

3.T. Mānliō Torquātō C. Atīliō Bulcō cōnsulibus dē5Sardīs triumphātum est, et pāce omnibus locīs factā Rōmānīnūllum bellum habuērunt, quod hīs post Rōmam conditamsemel tantum Numā Pompiliō rēgnante contigerat.

3.T. Mānliō Torquātō C. Atīliō Bulcō cōnsulibus dē5

Sardīs triumphātum est, et pāce omnibus locīs factā Rōmānī

nūllum bellum habuērunt, quod hīs post Rōmam conditam

semel tantum Numā Pompiliō rēgnante contigerat.

4.L. Postumius Albīnus Cn. Fulvius Centumalus cōnsulēsbellum contrā Īllyriōs gessērunt et multīs cīvitātibus captīs10etiam rēgēs in dēditiōnem accēpērunt. Ac tum prīmum exĪllyriīs triumphātum est.

4.L. Postumius Albīnus Cn. Fulvius Centumalus cōnsulēs

bellum contrā Īllyriōs gessērunt et multīs cīvitātibus captīs10

etiam rēgēs in dēditiōnem accēpērunt. Ac tum prīmum ex

Īllyriīs triumphātum est.

5.L. Aemiliō cōnsule ingentēs Gallōrum cōpiae Alpēs trānsiērunt.Sed prō Rōmānīs tōta Ītalia cōnsēnsit, trāditumqueest ā Fabiō historicō, quī eī bellō interfuit,DCCCmīlia15hominum parāta ad id bellum fuisse. Sed rēs per cōnsulemtantum prōsperē gesta est.XLmīlia hostium interfectasunt et triumphus Aemiliō dēcrētus.

5.L. Aemiliō cōnsule ingentēs Gallōrum cōpiae Alpēs trānsiērunt.

Sed prō Rōmānīs tōta Ītalia cōnsēnsit, trāditumque

est ā Fabiō historicō, quī eī bellō interfuit,DCCCmīlia15

hominum parāta ad id bellum fuisse. Sed rēs per cōnsulem

tantum prōsperē gesta est.XLmīlia hostium interfecta

sunt et triumphus Aemiliō dēcrētus.

6.Aliquot deinde annīs post contrā Gallōs intrā Ītaliampūgnātum est, fīnītumque bellum M. Claudiō Mārcellō et20Cn. Cornēliō Scīpiōne cōnsulibus. Tum Mārcellus cum[60]parvā manū equitum dīmicāvit et rēgem Gallōrum, Viridomarumnōmine, manū suā occīdit. Posteā cum conlēgāingentēs cōpiās Gallōrum perēmit, Mediōlānum expūgnāvit,grandem praedam Rōmam pertulit. Ac triumphāns Mārcellus25spolia Gallī stīpitī imposita umerīs suīs vexit.

6.Aliquot deinde annīs post contrā Gallōs intrā Ītaliam

pūgnātum est, fīnītumque bellum M. Claudiō Mārcellō et20

Cn. Cornēliō Scīpiōne cōnsulibus. Tum Mārcellus cum[60]

parvā manū equitum dīmicāvit et rēgem Gallōrum, Viridomarum

nōmine, manū suā occīdit. Posteā cum conlēgā

ingentēs cōpiās Gallōrum perēmit, Mediōlānum expūgnāvit,

grandem praedam Rōmam pertulit. Ac triumphāns Mārcellus25

spolia Gallī stīpitī imposita umerīs suīs vexit.

7.M. Minuciō Rūfō P. Cornēliō cōnsulibus Histrīs belluminlātum est, quia latrōcinātī nāvibus Rōmānōrum fuerant,quae frūmenta exhibēbant, perdomitīque sunt omnēs. Eōdemannō bellum Pūnicum secundum Rōmānīs inlātum est perHannibalem, Karthāginiēnsium ducem, quī Saguntum, Hispāniae5cīvitātem Rōmānīs[61]amīcam, oppūgnāre aggressusest, annum agēns vīcēsimum aetātis, cōpiīs congregātīs CLmīlium. Huic Rōmānī per lēgātōs dēnūntiāvērunt ut bellōabstinēret. Is lēgātōs admittere nōluit. Rōmānī etiamKarthāginem mīsērunt, ut mandārētur Hannibalī[62]nē bellum10contrā sociōs populī Rōmānī gereret. Dūra respōnsa āKarthāginiēnsibus data sunt. Saguntīnī intereā famē victīsunt, captīque ab Hannibale ultimīs poenīs adficiuntur.Bellum Karthāginiēnsibus indictum est.

7.M. Minuciō Rūfō P. Cornēliō cōnsulibus Histrīs bellum

inlātum est, quia latrōcinātī nāvibus Rōmānōrum fuerant,

quae frūmenta exhibēbant, perdomitīque sunt omnēs. Eōdem

annō bellum Pūnicum secundum Rōmānīs inlātum est per

Hannibalem, Karthāginiēnsium ducem, quī Saguntum, Hispāniae5

cīvitātem Rōmānīs[61]amīcam, oppūgnāre aggressus

est, annum agēns vīcēsimum aetātis, cōpiīs congregātīs CL

mīlium. Huic Rōmānī per lēgātōs dēnūntiāvērunt ut bellō

abstinēret. Is lēgātōs admittere nōluit. Rōmānī etiam

Karthāginem mīsērunt, ut mandārētur Hannibalī[62]nē bellum10

contrā sociōs populī Rōmānī gereret. Dūra respōnsa ā

Karthāginiēnsibus data sunt. Saguntīnī intereā famē victī

sunt, captīque ab Hannibale ultimīs poenīs adficiuntur.

Bellum Karthāginiēnsibus indictum est.

8.Tum P. Cornēlius Scīpiō cum exercitū in Hispāniam15profectus est, Ti. Semprōnius in Siciliam. Hannibal relīctōin Hispāniā frātre Hasdrubale Pȳrēnaeum trānsiit. Alpēs,adhūc eā parte[63]inviās, sibi patefēcit. Trāditur ad ĪtaliamLXXXmīlia peditum,Xmīlia equitum, septem etXXXelephantōsaddūxisse. Intereā multī Ligurēs et Gallī Hannibalī20sē coniūnxērunt. Semprōnius Gracchus cognitō ad ĪtaliamHannibalis adventū ex Siciliā exercitum Arīminum trāiēcit.

8.Tum P. Cornēlius Scīpiō cum exercitū in Hispāniam15

profectus est, Ti. Semprōnius in Siciliam. Hannibal relīctō

in Hispāniā frātre Hasdrubale Pȳrēnaeum trānsiit. Alpēs,

adhūc eā parte[63]inviās, sibi patefēcit. Trāditur ad Ītaliam

LXXXmīlia peditum,Xmīlia equitum, septem etXXXelephantōs

addūxisse. Intereā multī Ligurēs et Gallī Hannibalī20

sē coniūnxērunt. Semprōnius Gracchus cognitō ad Ītaliam

Hannibalis adventū ex Siciliā exercitum Arīminum trāiēcit.

9.P. Cornēlius Scīpiō Hannibalī prīmus occurrit. Commissōproeliō, fugātīs suīs ipse vulnerātus in castra rediit.Semprōnius Gracchus et ipse cōnflīgit apud Trebiam amnem.Is quoque vincitur. Hannibalī multī sē in Ītaliā dēdidērunt.Inde ad Tusciam veniēns Hannibal Flāminiō cōnsulī occurrit.Ipsum Flāminium interēmit; RōmānōrumXXVmīliacaesa sunt, cēterī diffūgērunt. Missus adversus Hannibalem5posteā ā Rōmānīs Q. Fabius Māximus. Is eum differendō[64]pūgnam ab impetū frēgit, mox inventā occāsiōne vīcit.

9.P. Cornēlius Scīpiō Hannibalī prīmus occurrit. Commissō

proeliō, fugātīs suīs ipse vulnerātus in castra rediit.

Semprōnius Gracchus et ipse cōnflīgit apud Trebiam amnem.

Is quoque vincitur. Hannibalī multī sē in Ītaliā dēdidērunt.

Inde ad Tusciam veniēns Hannibal Flāminiō cōnsulī occurrit.

Ipsum Flāminium interēmit; RōmānōrumXXVmīlia

caesa sunt, cēterī diffūgērunt. Missus adversus Hannibalem5

posteā ā Rōmānīs Q. Fabius Māximus. Is eum differendō[64]

pūgnam ab impetū frēgit, mox inventā occāsiōne vīcit.

10.Quīngentēsimō et quadrāgēsimō annō ā conditā urbeL. Aemilius Paulus P. Terentius Varrō contrā Hannibalemmittuntur Fabiōque succēdunt, quī abiēns ambō cōnsulēs10monuit ut Hannibalem, callidum et impatientem ducem,nōn aliter vincerent quam proelium differendō.[64]Vērumcum impatientiā Varrōnis cōnsulis contrādīcente alterō cōnsuleapud vīcum, quī Cannae appellātur, in Āpūliā pūgnātumesset, ambō cōnsulēs ab Hannibale vincuntur. In eā15pūgnā tria mīlia Āfrōrum pereunt; māgna pars dē exercitūHannibalis sauciātur. Nūllō tamen proeliō Pūnicō bellōRōmānī gravius acceptī sunt. Periit enim in eō cōnsulAemilius Paulus, cōnsulārēs aut praetōriīXX, senātōrēs captīaut occīsīXXX, nōbilēs virīCCC, mīlitumXLmīlia, equitum20IIImīlia et quīngentī. In quibus malīs nēmō tamen Rōmānōrumpācis mentiōnem habēre dīgnātus est. Servī, quodnumquam ante, manūmissī et mīlitēs factī sunt.

10.Quīngentēsimō et quadrāgēsimō annō ā conditā urbe

L. Aemilius Paulus P. Terentius Varrō contrā Hannibalem

mittuntur Fabiōque succēdunt, quī abiēns ambō cōnsulēs10

monuit ut Hannibalem, callidum et impatientem ducem,

nōn aliter vincerent quam proelium differendō.[64]Vērum

cum impatientiā Varrōnis cōnsulis contrādīcente alterō cōnsule

apud vīcum, quī Cannae appellātur, in Āpūliā pūgnātum

esset, ambō cōnsulēs ab Hannibale vincuntur. In eā15

pūgnā tria mīlia Āfrōrum pereunt; māgna pars dē exercitū

Hannibalis sauciātur. Nūllō tamen proeliō Pūnicō bellō

Rōmānī gravius acceptī sunt. Periit enim in eō cōnsul

Aemilius Paulus, cōnsulārēs aut praetōriīXX, senātōrēs captī

aut occīsīXXX, nōbilēs virīCCC, mīlitumXLmīlia, equitum20

IIImīlia et quīngentī. In quibus malīs nēmō tamen Rōmānōrum

pācis mentiōnem habēre dīgnātus est. Servī, quod

numquam ante, manūmissī et mīlitēs factī sunt.

11.Post eam pūgnam multae Ītaliae cīvitātēs, quae Rōmānīspāruerant, sē ad Hannibalem trānstulērunt. Hannibal25Rōmānīs obtulit ut captīvōs redimerent, respōnsumque est āsenātū eōs cīvēs nōn esse necessāriōs quī, cum armātī essent,capī potuissent. Ille omnēs posteā variīs suppliciīs interfēcitet trēs modiōs ānulōrum aureōrum Karthāginem mīsit,quōs ex manibus equitum Rōmānōrum, senātōrum et mīlitumdētrāxerat. Intereā in Hispāniā, ubi frāter Hannibalis5Hasdrubal remānserat cum māgnō exercitū, ut eam tōtamĀfrīs[65]subigeret, ā duōbus Scīpiōnibus, Rōmānīs ducibus,vincitur. Perdit in pūgnāXXXVmīlia hominum; ex hīscapiunturXmīlia, occīdunturXXVmīlia. Mittuntur eī āKarthāginiēnsibus ad reparandās vīrēsXIImīlia peditum,10IVmīlia equitum,XXelephantī.

11.Post eam pūgnam multae Ītaliae cīvitātēs, quae Rōmānīs

pāruerant, sē ad Hannibalem trānstulērunt. Hannibal25

Rōmānīs obtulit ut captīvōs redimerent, respōnsumque est ā

senātū eōs cīvēs nōn esse necessāriōs quī, cum armātī essent,

capī potuissent. Ille omnēs posteā variīs suppliciīs interfēcit

et trēs modiōs ānulōrum aureōrum Karthāginem mīsit,

quōs ex manibus equitum Rōmānōrum, senātōrum et mīlitum

dētrāxerat. Intereā in Hispāniā, ubi frāter Hannibalis5

Hasdrubal remānserat cum māgnō exercitū, ut eam tōtam

Āfrīs[65]subigeret, ā duōbus Scīpiōnibus, Rōmānīs ducibus,

vincitur. Perdit in pūgnāXXXVmīlia hominum; ex hīs

capiunturXmīlia, occīdunturXXVmīlia. Mittuntur eī ā

Karthāginiēnsibus ad reparandās vīrēsXIImīlia peditum,10

IVmīlia equitum,XXelephantī.

12.Annō quārtō postquam ad Ītaliam Hannibal vēnit,M. Claudius Mārcellus cōnsul apud Nōlam, cīvitātem Campāniae,contrā Hannibalem bene pūgnāvit. Hannibal multāscīvitātēs Rōmānōrum per Āpūliam, Calābriam, Bruttiōs occupāvit.15Quō tempore etiam rēx Macedoniae Philippus ad eumlēgātōs mīsit, prōmittēns auxilia contrā Rōmānōs sub hāccondiciōne, ut dēlētīs Rōmānīs ipse quoque contrā Graecōsab Hannibale auxilia acciperet. Captīs igitur lēgātīs Philippīet rē cognitā Rōmānī in Macedoniam M. Valerium Laevīnum20īre iussērunt, in Sardiniam T. Mānlium Torquātum prōcōnsulem.Nam etiam ea sollicitāta ab Hannibale Rōmānōsdēseruerat.

12.Annō quārtō postquam ad Ītaliam Hannibal vēnit,

M. Claudius Mārcellus cōnsul apud Nōlam, cīvitātem Campāniae,

contrā Hannibalem bene pūgnāvit. Hannibal multās

cīvitātēs Rōmānōrum per Āpūliam, Calābriam, Bruttiōs occupāvit.15

Quō tempore etiam rēx Macedoniae Philippus ad eum

lēgātōs mīsit, prōmittēns auxilia contrā Rōmānōs sub hāc

condiciōne, ut dēlētīs Rōmānīs ipse quoque contrā Graecōs

ab Hannibale auxilia acciperet. Captīs igitur lēgātīs Philippī

et rē cognitā Rōmānī in Macedoniam M. Valerium Laevīnum20

īre iussērunt, in Sardiniam T. Mānlium Torquātum prōcōnsulem.

Nam etiam ea sollicitāta ab Hannibale Rōmānōs

dēseruerat.

13.Ita ūnō tempore quattuor locīs pūgnābātur: in Ītaliācontrā Hannibalem, in Hispāniīs contrā frātrem ēius25Hasdrubalem, in Macedoniā contrā Philippum, in Sardinia contrāSardōs et alterum Hasdrubalem Karthāginiēnsem. Is āT. Mānliō prōcōnsule, quī ad Sardiniam missus fuerat, vīvusest captus, occīsa duodecim mīlia, captī cum eō mīllequīngentī, et ā Rōmānīs Sardinia subācta. Mānlius victōrcaptīvōs et Hasdrubalem Rōmam reportāvit. Intereāetiam Philippus ā Laevīnō in Macedoniā vincitur et inHispāniā ab Scīpiōnibus Hasdrubal et Māgō, tertius frāter5Hannibalis.

13.Ita ūnō tempore quattuor locīs pūgnābātur: in Ītaliā

contrā Hannibalem, in Hispāniīs contrā frātrem ēius25

Hasdrubalem, in Macedoniā contrā Philippum, in Sardinia contrā

Sardōs et alterum Hasdrubalem Karthāginiēnsem. Is ā

T. Mānliō prōcōnsule, quī ad Sardiniam missus fuerat, vīvus

est captus, occīsa duodecim mīlia, captī cum eō mīlle

quīngentī, et ā Rōmānīs Sardinia subācta. Mānlius victōr

captīvōs et Hasdrubalem Rōmam reportāvit. Intereā

etiam Philippus ā Laevīnō in Macedoniā vincitur et in

Hispāniā ab Scīpiōnibus Hasdrubal et Māgō, tertius frāter5

Hannibalis.

14.Decimō annō[66]postquam Hannibal in Ītaliam vēnerat,P. Sulpiciō Cn. Fulviō cōnsulibus Hannibal ūsque ad quārtummīliārium urbis accessit, equitēs ēius ūsque ad portam.Mox cōnsulum[67]cum exercitū venientium metū[68]Hannibal10ad Campāniam sē recēpit. In Hispāniā ā frātre ēius Hasdrubaleambō Scīpiōnēs, quī per multōs annōs vīctōrēsfuerant, interficiuntur, exercitus tamen integer mānsit; cāsūenim magis erant quam virtūte dēceptī. Quō tempore etiamā cōnsule Mārcello Siciliae māgna pars capta est, quam15tenēre Āfrī coeperant, et nōbilissima urbs Syrācūsāna;praeda ingēns Rōmam perlāta est. Laevīnus in Macedoniācum Philippō et multīs Graeciae populīs et rēge Asiae Attalōamīcitiam fēcit, et ad Siciliam profectus Hannōnem quendam,Āfrōrum ducem, apud Agrigentum cīvitātem cum ipsō20oppidō cēpit eumque Rōmam cum captīvīs nōbilissimīs mīsit.XLcīvitātēs in dēditiōnem accēpit,XXVIexpūgnāvit. Itaomnis Sicilia recepta est; ingentī glōriā[69]Rōmam regressusest. Hannibal in Ītaliā Cn. Fulvium cōnsulem subitōaggressus cum octō mīlibus hominum interfēcit.25

14.Decimō annō[66]postquam Hannibal in Ītaliam vēnerat,

P. Sulpiciō Cn. Fulviō cōnsulibus Hannibal ūsque ad quārtum

mīliārium urbis accessit, equitēs ēius ūsque ad portam.

Mox cōnsulum[67]cum exercitū venientium metū[68]Hannibal10

ad Campāniam sē recēpit. In Hispāniā ā frātre ēius Hasdrubale

ambō Scīpiōnēs, quī per multōs annōs vīctōrēs

fuerant, interficiuntur, exercitus tamen integer mānsit; cāsū

enim magis erant quam virtūte dēceptī. Quō tempore etiam

ā cōnsule Mārcello Siciliae māgna pars capta est, quam15

tenēre Āfrī coeperant, et nōbilissima urbs Syrācūsāna;

praeda ingēns Rōmam perlāta est. Laevīnus in Macedoniā

cum Philippō et multīs Graeciae populīs et rēge Asiae Attalō

amīcitiam fēcit, et ad Siciliam profectus Hannōnem quendam,

Āfrōrum ducem, apud Agrigentum cīvitātem cum ipsō20

oppidō cēpit eumque Rōmam cum captīvīs nōbilissimīs mīsit.

XLcīvitātēs in dēditiōnem accēpit,XXVIexpūgnāvit. Ita

omnis Sicilia recepta est; ingentī glōriā[69]Rōmam regressus

est. Hannibal in Ītaliā Cn. Fulvium cōnsulem subitō

aggressus cum octō mīlibus hominum interfēcit.25

15.Intereā ad Hispāniās, ubi occīsīs duōbus Scīpiōnibusnūllus Rōmānus dux erat, P. Cornēlius Scīpiō mittitur,fīlius P. Scīpiōnis, quī ibīdem bellum gesserat, annōs nātusquattuor et vīgintī, vir Rōmānōrum omnium et suā aetāteet posteriōre tempore ferē prīmus. Is Karthāginem Hispāniae5capit, in quā omne aurum, argentum et bellī apparātumĀfrī habēbant, nōbilissimōs quoque obsidēs, quōs ab Hispānīsaccēperant. Māgōnem etiam, frātrem Hannibalis,ibīdem capit, quem Rōmam cum aliīs mittit. Rōmae[70]ingēnslaetitia post hunc nūntium fuit. Scīpiō Hispānōrum obsidēs10parentibus reddidit; quārē omnēs ferē Hispānī ūnōanimō ad eum trānsiērunt. Post quae Hasdrubalem, Hannibalisfrātrem, victum[71]fugat et praedam māximam capit.

15.Intereā ad Hispāniās, ubi occīsīs duōbus Scīpiōnibus

nūllus Rōmānus dux erat, P. Cornēlius Scīpiō mittitur,

fīlius P. Scīpiōnis, quī ibīdem bellum gesserat, annōs nātus

quattuor et vīgintī, vir Rōmānōrum omnium et suā aetāte

et posteriōre tempore ferē prīmus. Is Karthāginem Hispāniae5

capit, in quā omne aurum, argentum et bellī apparātum

Āfrī habēbant, nōbilissimōs quoque obsidēs, quōs ab Hispānīs

accēperant. Māgōnem etiam, frātrem Hannibalis,

ibīdem capit, quem Rōmam cum aliīs mittit. Rōmae[70]ingēns

laetitia post hunc nūntium fuit. Scīpiō Hispānōrum obsidēs10

parentibus reddidit; quārē omnēs ferē Hispānī ūnō

animō ad eum trānsiērunt. Post quae Hasdrubalem, Hannibalis

frātrem, victum[71]fugat et praedam māximam capit.

16.Intereā in Ītaliā cōnsul Q. Fabius Māximus Tarentumrecēpit, in quā ingentēs cōpiae Hannibalis erant. Ibi etiam15ducem Hannibalis Carthalōnem occīdit,XXVmīlia hominumcāptīvōrum vēndidit, praedam mīlitibus dispertīvit, pecūniamhominum vēnditōrum ad fiscum rettulit. Tum multaecīvitātēs Rōmānōrum, quae ad Hannibalem trānsierantprius, rūrsus sē Fabiō Māximō dēdidērunt. Īnsequentī20annō Scīpiō in Hispāniā ēgregiās rēs ēgit et per sē et perfrātrem suum L. Scīpiōnem;LXXcīvitātēs recēpērunt. InĪtaliā tamen male pūgnātum est. Nam Claudius Mārcelluscōnsul ab Hannibale occīsus est.

16.Intereā in Ītaliā cōnsul Q. Fabius Māximus Tarentum

recēpit, in quā ingentēs cōpiae Hannibalis erant. Ibi etiam15

ducem Hannibalis Carthalōnem occīdit,XXVmīlia hominum

cāptīvōrum vēndidit, praedam mīlitibus dispertīvit, pecūniam

hominum vēnditōrum ad fiscum rettulit. Tum multae

cīvitātēs Rōmānōrum, quae ad Hannibalem trānsierant

prius, rūrsus sē Fabiō Māximō dēdidērunt. Īnsequentī20

annō Scīpiō in Hispāniā ēgregiās rēs ēgit et per sē et per

frātrem suum L. Scīpiōnem;LXXcīvitātēs recēpērunt. In

Ītaliā tamen male pūgnātum est. Nam Claudius Mārcellus

cōnsul ab Hannibale occīsus est.

17.Tertiō annō postquam Scīpiō ad Hispāniās profectus25fuerat, rūrsus rēs inclitās gerit. Rēgem Hispāniārum māgnōproeliō victum in amīcitiam accēpit et prīmus omnium āvictō obsidēs nōn poposcit.

17.Tertiō annō postquam Scīpiō ad Hispāniās profectus25

fuerat, rūrsus rēs inclitās gerit. Rēgem Hispāniārum māgnō

proeliō victum in amīcitiam accēpit et prīmus omnium ā

victō obsidēs nōn poposcit.

18.Dēspērāns Hannibal Hispāniās contrā Scīpiōnem diūtiusposse retinērī, frātrem suum Hasdrubalem ad Ītaliamcum omnibus cōpiīs ēvocāvit. Is, veniēns eōdem itinere[72]quō5etiam Hannibal vēnerat, ā cōnsulibus Ap. Claudiō Nerōneet M. Līviō Salīnātōre apud Sēnam, Pīcēnī cīvitātem, inīnsidiās compositās incidit. Strēnuē tamen pūgnāns occīsusest; ingentēs ēius cōpiae captae aut interfectae sunt, māgnumpondus aurī atque argentī Rōmam relātum est. Post10haec Hannibal diffīdere iam dē bellī coepit ēventū. Rōmānīsingēns animus accessit; itaque et ipsī ēvocāvērunt exHispāniā P. Cornēlium Scīpiōnem. Is Rōmam cum ingentīglōriā vēnit.

18.Dēspērāns Hannibal Hispāniās contrā Scīpiōnem diūtius

posse retinērī, frātrem suum Hasdrubalem ad Ītaliam

cum omnibus cōpiīs ēvocāvit. Is, veniēns eōdem itinere[72]quō5

etiam Hannibal vēnerat, ā cōnsulibus Ap. Claudiō Nerōne

et M. Līviō Salīnātōre apud Sēnam, Pīcēnī cīvitātem, in

īnsidiās compositās incidit. Strēnuē tamen pūgnāns occīsus

est; ingentēs ēius cōpiae captae aut interfectae sunt, māgnum

pondus aurī atque argentī Rōmam relātum est. Post10

haec Hannibal diffīdere iam dē bellī coepit ēventū. Rōmānīs

ingēns animus accessit; itaque et ipsī ēvocāvērunt ex

Hispāniā P. Cornēlium Scīpiōnem. Is Rōmam cum ingentī

glōriā vēnit.

19.Q. Caeciliō L. Valeriō cōnsulibus omnēs cīvitātēs, quae15in Bruttiīs ab Hannibale tenēbantur, Rōmānīs sē trādidērunt.

19.Q. Caeciliō L. Valeriō cōnsulibus omnēs cīvitātēs, quae15

in Bruttiīs ab Hannibale tenēbantur, Rōmānīs sē trādidērunt.

20.Annō quārtō decimō posteāquam in Ītaliam Hannibalvēnerat, Scīpiō, quī multa bene in Hispāniā ēgerat, cōnsulest factus et in Āfricam missus. Cuī virō[73]dīvīnum quiddaminesse exīstimābātur, adeō ut putārētur etiam cum nūminibus20habēre sermōnem. Is in Āfricā contrā Hannōnem,ducem Āfrōrum, pūgnat; exercitum ēius interficit. Secundōproeliō castra capit cum quattuor mīlibus et quīngentīsmīlitibus, XI mīlibus occīsīs. Syphācem, Numidiaerēgem, quī sē Āfrīs coniūnxerat, capit et castra ēius invādit.25Syphāx cum nōbilissimīs Numidīs et īnfīnītīs spoliīs Rōmamā Scīpiōne mittitur. Quā rē audītā omnis ferē ĪtaliaHannibalem dēserit. Ipse ā Karthāginiēnsibus redīre inĀfricam iubētur, quam Scīpiō vāstābat.

20.Annō quārtō decimō posteāquam in Ītaliam Hannibal

vēnerat, Scīpiō, quī multa bene in Hispāniā ēgerat, cōnsul

est factus et in Āfricam missus. Cuī virō[73]dīvīnum quiddam

inesse exīstimābātur, adeō ut putārētur etiam cum nūminibus20

habēre sermōnem. Is in Āfricā contrā Hannōnem,

ducem Āfrōrum, pūgnat; exercitum ēius interficit. Secundō

proeliō castra capit cum quattuor mīlibus et quīngentīs

mīlitibus, XI mīlibus occīsīs. Syphācem, Numidiae

rēgem, quī sē Āfrīs coniūnxerat, capit et castra ēius invādit.25

Syphāx cum nōbilissimīs Numidīs et īnfīnītīs spoliīs Rōmam

ā Scīpiōne mittitur. Quā rē audītā omnis ferē Ītalia

Hannibalem dēserit. Ipse ā Karthāginiēnsibus redīre in

Āfricam iubētur, quam Scīpiō vāstābat.

21.Ita annō septimō decimō ab Hannibale Ītalia līberātaest. Lēgātī Karthāginiēnsium pācem ā Scīpiōne petīvērunt;5ab eō ad senātum Rōmam missī sunt. Quadrāgintā et quīnquediēbus hīs indūtiae datae sunt, quoūsque īre Rōmam etregredī possent[74]; et trīgintā mīlia pondō argentī ab hīsaccepta sunt. Senātus ex arbitriō Scīpiōnis pācem iussitcum Karthāginiēnsibus fierī. Scīpiō hīs condiciōnibus10dedit: nē amplius quam trīgintā nāvēs habērent,[75]ut quīngentamīlia pondō argentī darent,[75]captīvōs et perfugāsredderent.[75]

21.Ita annō septimō decimō ab Hannibale Ītalia līberāta

est. Lēgātī Karthāginiēnsium pācem ā Scīpiōne petīvērunt;5

ab eō ad senātum Rōmam missī sunt. Quadrāgintā et quīnque

diēbus hīs indūtiae datae sunt, quoūsque īre Rōmam et

regredī possent[74]; et trīgintā mīlia pondō argentī ab hīs

accepta sunt. Senātus ex arbitriō Scīpiōnis pācem iussit

cum Karthāginiēnsibus fierī. Scīpiō hīs condiciōnibus10

dedit: nē amplius quam trīgintā nāvēs habērent,[75]ut quīngenta

mīlia pondō argentī darent,[75]captīvōs et perfugās

redderent.[75]

22.Interim Hannibale veniente ad Āfricam pāx turbātaest, multa hostīlia ab Āfrīs facta sunt. Lēgātī tamen eōrum15ex urbe venientēs ā Rōmānīs captī sunt, sed iubente Scīpiōnedīmissī. Hannibal quoque frequentibus proeliīs victus āScīpiōne petīt etiam ipse pācem. Cum ventum esset adconloquium, īsdem condiciōnibus data est quibus prius,additīs quīngentīs mīlibus pondō argentī centum mīlibus20lībrārum propter novam perfidiam. Karthāginiēnsibus condiciōnēsdisplicuērunt iussēruntque Hannibalem pūgnāre.Īnfertur ā Scīpiōne et Masinissā, aliō rēge Numidārum, quīamīcitiam cum Scīpiōne fēcerat, Karthāginī bellum. Hannibaltrēs explōrātōrēs ad Scīpiōnis castra mīsit, quōs captōs25Scīpiō circumdūcī per castra iussit ostendīque hīs tōtumexercitum, mox etiam prandium darī dīmittīque, ut renūntiārentHannibalī quae apud Rōmānōs vīdissent.

22.Interim Hannibale veniente ad Āfricam pāx turbāta

est, multa hostīlia ab Āfrīs facta sunt. Lēgātī tamen eōrum15

ex urbe venientēs ā Rōmānīs captī sunt, sed iubente Scīpiōne

dīmissī. Hannibal quoque frequentibus proeliīs victus ā

Scīpiōne petīt etiam ipse pācem. Cum ventum esset ad

conloquium, īsdem condiciōnibus data est quibus prius,

additīs quīngentīs mīlibus pondō argentī centum mīlibus20

lībrārum propter novam perfidiam. Karthāginiēnsibus condiciōnēs

displicuērunt iussēruntque Hannibalem pūgnāre.

Īnfertur ā Scīpiōne et Masinissā, aliō rēge Numidārum, quī

amīcitiam cum Scīpiōne fēcerat, Karthāginī bellum. Hannibal

trēs explōrātōrēs ad Scīpiōnis castra mīsit, quōs captōs25

Scīpiō circumdūcī per castra iussit ostendīque hīs tōtum

exercitum, mox etiam prandium darī dīmittīque, ut renūntiārent

Hannibalī quae apud Rōmānōs vīdissent.

23.Intereā proelium ab utrōque duce īnstrūctum est, quālevix ūllā memoriā fuit, cum perītissimī virī cōpiās suās adbellum ēdūcerent. Scīpiō victor recēdit paene ipsō Hannibalecaptō, quī prīmum cum multīs equitibus, deinde cumvīgintī, postrēmō cum quattuor ēvāsit. Inventa in castrīs5Hannibalis argentī pondō vīgintī mīlia, aurī octōgintā, cēterasupellectilis cōpiōsa. Post id certāmen pāx cum Karthāginiēnsibusfacta est. Scīpiō Rōmam rediit, ingentī glōriātriumphāvit atque Āfricānus ex eō appellārī coeptus est.Fīnem accēpit secundum Pūnicum bellum post annum10nōnum decimum quam coeperat.

23.Intereā proelium ab utrōque duce īnstrūctum est, quāle

vix ūllā memoriā fuit, cum perītissimī virī cōpiās suās ad

bellum ēdūcerent. Scīpiō victor recēdit paene ipsō Hannibale

captō, quī prīmum cum multīs equitibus, deinde cum

vīgintī, postrēmō cum quattuor ēvāsit. Inventa in castrīs5

Hannibalis argentī pondō vīgintī mīlia, aurī octōgintā, cētera

supellectilis cōpiōsa. Post id certāmen pāx cum Karthāginiēnsibus

facta est. Scīpiō Rōmam rediit, ingentī glōriā

triumphāvit atque Āfricānus ex eō appellārī coeptus est.

Fīnem accēpit secundum Pūnicum bellum post annum10

nōnum decimum quam coeperat.

From the End of the Second Punic War to the End of the War with Jugurtha,201-106B.C.

1.Trānsāctō Pūnicō bellō secūtum est Macedonicum contrāPhilippum rēgem quīngentēsimō quīnquāgēsimō et prīmōannō ab urbe conditā.

1.Trānsāctō Pūnicō bellō secūtum est Macedonicum contrā

Philippum rēgem quīngentēsimō quīnquāgēsimō et prīmō

annō ab urbe conditā.

2.T. Quīntius Flāminīnus adversumPhilippum rēgem missus rem prōsperē gessit. Pāx eī data15est hīs lēgibus: nē Graeciae cīvitātibus, quās Rōmānī contrāeum dēfenderant,[76]bellum īnferret, ut captīvōs et trānsfugāsredderet, quīnquāgintā sōlās nāvēs habēret, reliquās Rōmānīsdederet, per annōs[77]decem quaterna mīlia pondōargentī praestāret et obsidem daret fīlium suum Dēmētrium.20T. Quīntius etiam Lacedaemoniīs intulit bellum. Ducemeōrum Nabidem vīcit et quibus voluit condiciōnibus infidem accēpit. Ingentī glōriā triumphāvit; dūxit ante currumnōbilissimōs obsidēs, Dēmētrium, Philippī fīlium, etArmenēn Nabidis.5

2.T. Quīntius Flāminīnus adversum

Philippum rēgem missus rem prōsperē gessit. Pāx eī data15

est hīs lēgibus: nē Graeciae cīvitātibus, quās Rōmānī contrā

eum dēfenderant,[76]bellum īnferret, ut captīvōs et trānsfugās

redderet, quīnquāgintā sōlās nāvēs habēret, reliquās Rōmānīs

dederet, per annōs[77]decem quaterna mīlia pondō

argentī praestāret et obsidem daret fīlium suum Dēmētrium.20

T. Quīntius etiam Lacedaemoniīs intulit bellum. Ducem

eōrum Nabidem vīcit et quibus voluit condiciōnibus in

fidem accēpit. Ingentī glōriā triumphāvit; dūxit ante currum

nōbilissimōs obsidēs, Dēmētrium, Philippī fīlium, et

Armenēn Nabidis.5

3.Trānsāctō bellō Macedonicō secūtum est Syriacum contrāAntiochum rēgem P. Cornēliō Scīpiōne M. Aciliō Glabriōnecōnsulibus. Huic Antiochō Hannibal sē iūnxerat, Karthāginem,patriam suam, metū nē Rōmānīs trāderētur,[78]relinquēns.M. Acilius Glabriō in Achaeā bene pūgnāvit. Castra10rēgis Antiochī nocturnā pūgnā capta sunt, ipse fugātus.Philippō, quia contrā Antiochum Rōmānīs[79]fuisset auxiliō,[79]fīlius Dēmētrius redditus est.

3.Trānsāctō bellō Macedonicō secūtum est Syriacum contrā

Antiochum rēgem P. Cornēliō Scīpiōne M. Aciliō Glabriōne

cōnsulibus. Huic Antiochō Hannibal sē iūnxerat, Karthāginem,

patriam suam, metū nē Rōmānīs trāderētur,[78]relinquēns.

M. Acilius Glabriō in Achaeā bene pūgnāvit. Castra10

rēgis Antiochī nocturnā pūgnā capta sunt, ipse fugātus.

Philippō, quia contrā Antiochum Rōmānīs[79]fuisset auxiliō,[79]

fīlius Dēmētrius redditus est.

4.L. Cornēliō Scīpiōne et C. Laeliō cōnsulibus[80]ScīpiōĀfricānus frātrī suō L. Cornēliō Scīpiōnī cōnsulī lēgātus15datus contrā Antiochum profectus est. Hannibal, quī cumAntiochō erat, nāvālī proeliō[81]victus est. Ipse posteāAntiochus circā Sipylum apud Māgnēsiam, Asiae cīvitātem,ā cōnsule Cornēliō Scīpiōne ingentī proeliō[81]fūsus est.Auxiliō fuit Rōmānīs in eā pūgnā Eumenēs, Attalī rēgis20frāter, quī Eumeniam in Phrygiā condidit. Quīnquāgintāmīlia peditum, tria equitum eō certāmine ex parte rēgisoccīsa sunt. Tum rēx pācem petīt. Īsdem condiciōnibusdata est ā senātū, quamquam victō, quibus ante offerēbātur:ut ex Eurōpā et Asiā recēderet atque intrā Taurum sē continēret,25decem mīlia talentōrum et vīgintī obsidēs praebēret,Hannibalem, concitātōrem bellī, dēderet. Eumenīrēgī dōnātae sunt ā senātū omnēs Asiae cīvitātēs, quāsAntiochus bellō perdiderat, et Rhodiīs, quī auxilium Rōmānīscontrā rēgem Antiochum tulerant, multae urbēsconcessae sunt. Scīpiō Rōmam rediit, ingentī glōriā triumphāvit.5Nōmen et ipse ad imitātiōnem frātris Asiāgenisaccēpit, quia Asiam vīcerat, sīcutī frāter ipsīus propterĀfricam domitam[82]Āfricānus appellābātur.

4.L. Cornēliō Scīpiōne et C. Laeliō cōnsulibus[80]Scīpiō

Āfricānus frātrī suō L. Cornēliō Scīpiōnī cōnsulī lēgātus15

datus contrā Antiochum profectus est. Hannibal, quī cum

Antiochō erat, nāvālī proeliō[81]victus est. Ipse posteā

Antiochus circā Sipylum apud Māgnēsiam, Asiae cīvitātem,

ā cōnsule Cornēliō Scīpiōne ingentī proeliō[81]fūsus est.

Auxiliō fuit Rōmānīs in eā pūgnā Eumenēs, Attalī rēgis20

frāter, quī Eumeniam in Phrygiā condidit. Quīnquāgintā

mīlia peditum, tria equitum eō certāmine ex parte rēgis

occīsa sunt. Tum rēx pācem petīt. Īsdem condiciōnibus

data est ā senātū, quamquam victō, quibus ante offerēbātur:

ut ex Eurōpā et Asiā recēderet atque intrā Taurum sē continēret,25

decem mīlia talentōrum et vīgintī obsidēs praebēret,

Hannibalem, concitātōrem bellī, dēderet. Eumenī

rēgī dōnātae sunt ā senātū omnēs Asiae cīvitātēs, quās

Antiochus bellō perdiderat, et Rhodiīs, quī auxilium Rōmānīs

contrā rēgem Antiochum tulerant, multae urbēs

concessae sunt. Scīpiō Rōmam rediit, ingentī glōriā triumphāvit.5

Nōmen et ipse ad imitātiōnem frātris Asiāgenis

accēpit, quia Asiam vīcerat, sīcutī frāter ipsīus propter

Āfricam domitam[82]Āfricānus appellābātur.

Back to Index Next