The Project Gutenberg eBook ofGeorgiconThis ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online atwww.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.Title: GeorgiconAuthor: VirgilRelease date: March 1, 1995 [eBook #231]Most recently updated: January 1, 2021Language: Latin*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK GEORGICON ***
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online atwww.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.
Title: GeorgiconAuthor: VirgilRelease date: March 1, 1995 [eBook #231]Most recently updated: January 1, 2021Language: Latin
Title: Georgicon
Author: Virgil
Author: Virgil
Release date: March 1, 1995 [eBook #231]Most recently updated: January 1, 2021
Language: Latin
*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK GEORGICON ***
Quid faciat laetas segetes, quo sidere terramvertere, Maecenas, ulmisque adiungere vitisconveniat, quae cura boum, qui cultus habendosit pecori, apibus quanta experientia parcis,hinc canere incipiam. Vos, o clarissima mundilumina, labentem caelo quae ducitis annum,Liber et alma Ceres, vestro si munere tellusChaoniam pingui glandem mutavit arista,poculaque inventis Acheloia miscuit uvis;et vos, agrestum praesentia numina, Fauni,ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellae:Munera vestra cano. Tuque o, cui prima frementemfudit equum magno tellus percussa tridenti,Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceaeter centum nivei tondent dumeta iuvenci;ipse nemus linquens patrium saltusque Lycaei,Pan, ovium custos, tua si tibi Maenala curae,adsis, o Tegeaee, favens, oleaeque Minervainventrix, uncique puer monstrator aratri,et teneram ab radice ferens, Silvane, cupressum,dique deaeque omnes, studium quibus arva tueri,quique novas alitis non ullo semine fruges,quique satis largum caelo demittitis imbrem;tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorumconcilia, incertum est, urbisne invisere, Caesar,terrarumque velis curam et te maximus orbisauctorem frugum tempestatumque potentemaccipiat, cingens materna tempora myrto,an deus inmensi venias maris ac tua nautaenumina sola colant, tibi serviat ultima Thuleteque sibi generum Tethys emat omnibus undis,anne novum tardis sidus te mensibus addas,qua locus Erigonen inter Chelasque sequentispanditur—-ipse tibi iam bracchia contrahit ardensScorpius et caeli iusta plus parte reliquit—-quidquid eris,—-nam te nec sperant Tartara regemnec tibi regnandi veniat tam dira cupido,quamvis Elysios miretur Graecia camposnec repetita sequi curet Proserpina matrem—-da facilem cursum atque audacibus adnue coeptisignarosque viae mecum miseratus agrestisingredere et votis iam nunc adsuesce vocari.
Vere novo, gelidus canis cum montibus humorliquitur et Zephyro putris se glaeba resolvit,depresso incipiat iam tum mihi taurus aratroingemere et sulco attritus splendescere vomer.Illa seges demum votis respondet avariagricolae, bis quae solem, bis frigora sensit;illius inmensae ruperunt horrea messes.At prius ignotum ferro quam scindimus aequor,ventos et varium caeli praediscere moremcura sit ac patrios cultusque habitusque locorumet quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset.Hic segetes, illic veniunt felicius uvae,arborei fetus alibi, atque iniussa virescuntgramina. Nonne vides, croceos ut Tmolus odores,India mittit ebur, molles sua tura Sabaei,at Chalybes nudi ferrum, virosaque Pontuscastorea, Eliadum palmas Epiros equarum.Continuo has leges aeternaque foedera certisinposuit natura locis, quo tempore primumDeucalion vacuum lapides iactavit in orbem,unde homines nati, durum genus. Ergo age, terraepingue solum primis extemplo a mensibus annifortes invertant tauri glaebasque iacentispulverulenta coquat maturis solibus aestas;at si non fuerit tellus fecunda, sub ipsumArcturum tenui sat erit suspendere sulco:illic, officiant laetis ne frugibus herbae,hic, sterilem exiguus ne deserat humor harenam.
Alternis idem tonsas cessare novaliset segnem patiere situ durescere campum;aut ibi flava seres mutato sidere farra,unde prius laetum siliqua quassante legumenaut tenuis fetus viciae tristisque lupinisustuleris fragilis calamos silvamque sonantem.Urit enim lini campum seges, urit avenae,urunt Lethaeo perfusa papavera somno:sed tamen alternis facilis labor, arida tantumne saturare fimo pingui pudeat sola neveeffetos cinerem inmundum iactare per agros.Sic quoque mutatis requiescunt fetibus arva;nec nulla interea est inaratae gratia terrae.Saepe etiam sterilis incendere profuit agrosatque levem stipulam crepitantibus urere flammis:sive inde occultas viris et pabula terraepinguia concipiunt, sive illis omne per ignemexcoquitur vitium atque exsudat inutilis humor,seu pluris calor ille vias et caeca relaxatspiramenta, novas veniat qua sucus in herbas,seu durat magis et venas adstringit hiantis,ne tenues pluviae rapidive potentia solisacrior aut Boreae penetrabile frigus adurat.Multum adeo, rastris glaebas qui frangit inertisvimineasque trahit cratis, iuvat arva, neque illumflava Ceres alto nequiquam spectat Olympo;et qui, proscisso quae suscitat aequore terga,rursus in obliquum verso perrumpit aratro,exercetque frequens tellurem atque imperat arvis.Humida solstitia atque hiemes orate serenas,agricolae; hiberno laetissima pulvere farra,laetus ager: nullo tantum se Mysia cultuiactat et ipsa suas mirantur Gargara messis.Quid dicam, iacto qui semine comminus arvainsequitur cumulosque ruit male pinguis harenaedeinde satis fluvium inducit rivosque sequentiset, cum exustus ager morientibus aestuat herbis,ecce supercilio clivosi tramitis undamelicit. illa cadens raucum per levia murmursaxa ciet, scatebrisque arentia temperat arva.Quid qui, ne gravidis procumbat culmus aristis,luxuriem segetum tenera depascit in herba,cum primum sulcos aequant sata. quique paludiscollectum humorem bibula deducit harena.Praesertim incertis si mensibus amnis abundansexit et obducto late tenet omnia limo,unde cavae tepido sudant humore lacunae.
Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque laboresversando terram experti, nihil inprobus anserStrymoniaeque grues et amaris intiba fibrisofficiunt aut umbra nocet. Pater ipse colendihaud facilem esse viam voluit, primusque per artemmovit agros curis acuens mortalia cordanec torpere gravi passus sua regna veterno.Ante Iovem nulli subigebant arva coloni;ne signare quidem aut partiri limite campumfas erat: in medium quaerebant ipsaque tellusomnia liberius nullo poscente ferebat.Ille malum virus serpentibus addidit atrispraedarique lupos iussit pontumque moveri,mellaque decussit foliis ignemque removitet passim rivis currentia vina repressit,ut varias usus meditando extunderet artispaulatim et sulcis frumenti quaereret herbam.[Ut silicis venis abstrusum excuderet ignem.]Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas;navita tum stellis numeros et nomina fecit,Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton;tum laqueis captare feras et fallere viscoinventum et magnos canibus circumdare saltus;atque alius latum funda iam verberat amnemalta petens, pelagoque alius trahit humida lina;tum ferri rigor atque argutae lamina serrae,—-nam primi cuneis scindebant fissile lignumtum variae venere artes. Labor omnia vicitinprobus et duris urgens in rebus egestas.Prima Ceres ferro mortalis vertere terraminstituit, cum iam glandes atque arbuta sacraedeficerent silvae et victum Dodona negaret.Mox et frumentis labor additus, ut mala culmosesset robigo segnisque horreret in arviscarduus; intereunt segetes, subit aspera silva,lappaeque tribolique, interque nitentia cultainfelix lolium et steriles dominantur avenae.Quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris,et sonitu terrebis aves, et ruris opacifalce premes umbras votisque vocaveris imbrem,heu magnum alterius frustra spectabis acervum,concussaque famem in silvis solabere quercu.
Dicendum et, quae sint duris agrestibus arma,quis sine nec potuere seri nec surgere messes:vomis et inflexi primum grave robur aratritardaque Eleusinae matris volventia plaustratribulaque traheaeque et iniquo pondere rastri;virgea praeterea Celei vilisque supellex,arbuteae crates et mystica vannus Iacchi.Omnia quae multo ante memor provisa repones,si te digna manet divini gloria ruris.Continuo in silvis magna vi flexa domaturin burim et curvi formam accipit ulmus aratri.Huic a stirpe pedes temo protentus in octo,binae aures, duplici aptantur dentalia dorsocaeditur et tilia ante iugo levis altaque fagus,stivaque, quae currus a tergo torqueat imos,et suspensa focis explorat robora fumus.
Possum multa tibi veterum praecepta referre,ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.Area cum primis ingenti aequanda cylindroet vertenda manu et creta solidanda tenaci,ne subeant herbae neu pulvere victa fatiscat,tum variae inludant pestes: saepe exiguus mussub terris posuitque domos atque horrea fecit,aut oculis capti fodere cubilia talpae,inventusque cavis bufo et quae plurima terraemonstra ferunt, populatque ingentem farris acervumcurculio atque inopi metuens formica senectae.Contemplator item, cum se nux plurima silvisinduet in florem et ramos curvabit olentis.Si superant fetus, pariter frumenta sequenturmagnaque cum magno veniet tritura calore;at si luxuria foliorum exuberat umbra,nequiquam pinguis palea teret area culmos.Semina vidi equidem multos medicare serentiset nitro prius et nigra perfundere amurca,grandior ut fetus siliquis fallacibus esset,et, quamvis igni exiguo, properata maderent.Vidi lecta diu et multo spectata laboredegenerare tamen, ni vis humana quot annismaxima quaeque manu legeret. Sic omnia fatisin peius ruere ac retro sublapsa referri,non aliter, quam qui adverso vix flumine lembumremigiis subigit, si bracchia forte remisit,atque illum in praeceps prono rapit alveus amni.
Praeterea tam sunt Arcturi sidera nobisHaedorumque dies servandi et lucidus Anguis,quam quibus in patriam ventosa per aequora vectispontus et ostriferi fauces temptantur Abydi.Libra die somnique pares ubi fecerit horaset medium luci atque umbris iam dividit orbem,exercete, viri, tauros, serite hordea campisusque sub extremum brumae intractabilis imbrem;nec non et lini segetem et Cereale papavertempus humo tegere et iamdudum incumbere aratris,dum sicca tellure licet, dum nubila pendent.Vere fabis satio; tum te quoque, Medica, putresaccipiunt sulci et milio venit annua cura,candidus auratis aperit cum cornibus annumTaurus et averso cedens Canis occidit astro.At si triticeam in messem robustaque farraexercebis humum solisque instabis aristis,ante tibi Eoae Atlantides abscondanturGnosiaque ardentis decedat stella Coronae,debita quam sulcis committas semina quamqueinvitae properes anni spem credere terrae.Multi ante occasum Maiae coepere; sed illosexspectata seges vanis elusit avenis.Si vero viciamque seres vilemque phaselumnec Pelusiacae curam aspernabere lentis,haud obscura cadens mittet tibi signa Bootes:incipe et ad medias sementem extende pruinas.
Idcirco certis dimensum partibus orbemper duodena regit mundi Sol aureus astra.Quinque tenent caelum zonae; quarum una coruscosemper sole rubens et torrida semper ab igni;quam circum extremae dextra laevaque trahunturcaeruleae, glacie concretae atque imbribus atris;has inter mediamque duae mortalibus aegrismunere concessae divom, et via secta per ambas,obliquus qua se signorum verteret ordo.Mundus, ut ad Scythiam Rhipaeasque arduus arcesconsurgit, premitur Libyae devexus in austros.Hic vertex nobis semper sublimis; at illumsub pedibus Styx atra videt Manesque profundi.Maximus hic flexu sinuoso elabitur Anguiscircum perque duas in morem fluminis Arctos,Arctos Oceani metuentis aequore tingui.Illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox,semper et obtenta densentur nocte tenebrae,aut redit a nobis Aurora diemque reducit;nosque ubi primus equis Oriens adflavit anhelis,illic, sera rubens accendit lumina Vesper.Hinc tempestates dubio praediscere caelopossumus, hinc messisque diem tempusque serendi,et quando infidum remis inpellere marmorconveniat, quando armatas deducere classis,aut tempestivam silvis evertere pinum.
Nec frustra signorum obitus speculamur et ortus,temporibusque parem diversis quattuor annum.Frigidus agricolam si quando continet imber,multa, forent quae mox caelo properanda sereno,maturare datur: durum procudit aratorvomeris obtunsi dentem, cavat arbore lintres,aut pecori signum aut numeros inpressit acervis.Exacuunt alii vallos furcasque bicornisatque Amerina parant lentae retinacula viti.Nunc facilis rubea texatur fiscina virga,nunc torrete igni fruges, nunc frangite saxo.Quippe etiam festis quaedam exercere diebusfas et iura sinunt; rivos deducere nullareligio vetuit, segeti praetendere saepem,insidias avibus moliri, incendere vepres,balantumque gregem fluvio mersare salubri.Saepe oleo tardi costas agitator asellivilibus aut onerat pomis, lapidemque revertensincusum aut atrae massam picis urbe reportat.
Ipsa dies alios alio dedit ordine Lunafelicis operum. Quintam fuge: pallidus OrcusEumenidesque satae; tum partu Terra nefandoCoeumque Iapetumque creat saevumque Typhoeaet coniuratos caelum rescindere fratres.Ter sunt conati inponere Pelio Ossamscilicet, atque Ossae frondosum involvere Olympum;ter pater exstructos disiecit fulmine montis.Septima post decimam felix et ponere vitemet prensos domitare boves et licia telaeaddere: nona fugae melior, contraria furtis.
Multa adeo gelida melius se nocte dedere,aut cum sole novo terras inrorat Eous.Nocte leves melius stipulae, nocte arida pratatondentur, noctes lentus non deficit humor.Et quidam seros hiberni ad luminis ignispervigilat ferroque faces inspicat acuto;interea longum cantu solata laboremarguto coniunx percurrit pectine telas,aut dulcis musti Volcano decoquit humoremet foliis undam trepidi despumat aeni.At rubicunda Ceres medio succiditur aestuet medio tostas aestu terit area fruges.Nudus ara, sere nudus; hiems ignava colono.Frigoribus parto agricolae plerumque fruunturmutuaque inter se laeti convivia curant.Invitat genialis hiems curasque resolvit,ceu pressae cum iam portum tetigere carinae,puppibus et laeti nautae inposuere coronas.Sed tamen et quernas glandes tum stringere tempuset lauri bacas oleamque cruentaque myrta,tum gruibus pedicas et retia ponere cervisauritosque sequi lepores, tum figere dammas,stuppea torquentem Balearis verbera fundae,cum nix alta iacet, glaciem cum flumina trudunt.
Quid tempestates autumni et sidera dicam,atque, ubi iam breviorque dies et mollior aestas,quae vigilanda viris. vel cum ruit imbriferum ver,spicea iam campis cum messis inhorruit et cumfrumenta in viridi stipula lactentia turgent.Saepe ego, cum flavis messorem induceret arvisagricola et fragili iam stringeret hordea culmo,omnia ventorum concurrere proelia vidi,quae gravidam late segetem ab radicibus imissublimem expulsam eruerent; ita turbine nigroferret hiems culmumque levem stipulasque volantis.Saepe etiam inmensum caelo venit agmen aquarumet foedam glomerant tempestatem imbribus atriscollectae ex alto nubes; ruit arduus aetheret pluvia ingenti sata laeta boumque laboresdiluit; inplentur fossae et cava flumina crescuntcum sonitu fervetque fretis spirantibus aequor.Ipse pater media nimborum in nocte coruscafulmina molitur dextra; quo maxuma motuterra tremit; fugere ferae et mortalia cordaper gentis humilis stravit pavor; ille flagrantiaut Athon aut Rhodopen aut alta Ceraunia telodeicit; ingeminant austri et densissimus imber;nunc nemora ingenti vento, nunc litora plangunt.Hoc metuens caeli menses et sidera serva,frigida Saturni sese quo stella receptet,quos ignis caelo Cyllenius erret in orbis.In primis venerare deos atque annua magnaesacra refer Cereri laetis operatus in herbisextremae sub casum hiemis, iam vere sereno.Tum pingues agni et tum mollissima vina,tum somni dulces densaeque in montibus umbrae.Cuncta tibi Cererem pubes agrestis adoret;cui tu lacte favos et miti dilue Baccho,terque novas circum felix eat hostia fruges,omnis quam chorus et socii comitentur ovantes,et Cererem clamore vocent in tecta; neque antefalcem maturis quisquam supponat aristis,quam Cereri torta redimitus tempora quercudet motus incompositos et carmina dicat.
Atque haec ut certis possemus discere signis,aestusque pluviasque et agentis frigora ventos,ipse Pater statuit, quid menstrua Luna moneret,quo signo caderent austri, quid saepe videntesagricolae propius stabulis armenta tenerent.Continuo ventis surgentibus aut freta pontiincipiunt agitata tumescere et aridus altismontibus audiri fragor aut resonantia longelitora misceri et nemorum increbrescere murmur.Iam sibi tum a curvis male temperat unda carinis,cum medio celeres revolant ex aequore mergiclamoremque ferunt ad litora, cumque marinaein sicco ludunt fulicae notasque paludesdeserit atque altam supra volat ardea nubem.Saepe etiam stellas vento inpendente videbispraecipitis caelo labi noctisque per umbramflammarum longos a tergo albescere tractus;saepe levem paleam et frondes volitare caducasaut summa nantis in aqua colludere plumas.At Boreae de parte trucis cum fulminat et cumEurique Zephyrique tonat domus: omnia plenisrura natant fossis atque omnis navita pontohumida vela legit. Numquam inprudentibus imberobfuit: aut illum surgentem vallibus imisaeriae fugere grues, aut bucula caelumsuspiciens patulis captavit naribus auras,aut arguta lacus circumvolitavit hirundoet veterem in limo ranae cecinere querelam.Saepius et tectis penetralibus extulit ovaangustum formica terens iter et bibit ingensarcus et e pastu decedens agmine magnocorvorum increpuit densis exercitus alis.Iam variae pelagi volucres et quae Asia circumdulcibus in stagnis rimantur prata Caystri,certatim largos umeris infundere rores:nunc caput obiectare fretis, nunc currere in undaset studio incassum videas gestire lavandi.Tum cornix plena pluviam vocat inproba voceet sola in sicca secum spatiatur harena.Ne nocturna quidem carpentes pensa puellaenescivere hiemem, testa cum ardente viderentscintillare oleum et putris concrescere fungos.
Nec minus ex imbri soles et aperta serenaprospicere et certis poteris cognoscere signis:nam neque tum stellis acies obtunsa videtur,nec fratris radiis obnoxia surgere Luna,tenuia nec lanae per caelum vellera ferri;non tepidum ad solem pinnas in litore panduntdilectae Thetidi alcyones, non ore solutosinmundi meminere sues iactare maniplos.At nebulae magis ima petunt campoque recumbunt,solis et occasum servans de culmine summonequiquam seros exercet noctua cantus.Adparet liquido sublimis in aere Nisuset pro purpureo poenas dat Scylla capillo:quacumque illa levem fugiens secat aethera pinnis,ecce inimicus, atrox, magno stridore per aurasinsequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras,illa levem fugiens raptim secat aethera pinnisTum liquidas corvi presso ter gutture vocesaut quater ingeminant, et saepe cubilibus altisnescio qua praeter solitum dulcedine laetiinter se in foliis strepitant; iuvat imbribus actisprogeniem parvam dulcisque revisere nidos;haud equidem credo, quia sit divinitus illisingenium aut rerum fato prudentia maior;verum ubi tempestas et caeli mobilis humormutavere vias et Iuppiter uvidus austrisdenset, erant quae rara modo, et, quae densa, relaxat,vertuntur species animorum et pectora motusnunc alios, alios, dum nubila ventus agebat,concipiunt: hinc ille avium concentus in agriset laetae pecudes et ovantes gutture corvi.
Si vero solem ad rapidum lunasque sequentisordine respicies, numquam te crastina fallethora neque insidiis noctis capiere serenae.Luna, revertentis cum primum colligit ignis,si nigrum obscuro conprenderit aera cornu,maxumus agricolis pelagoque parabitur imber;at si virgineum suffuderit ore ruborem,ventus erit; vento semper rubet aurea Phoebe.Sin ortu quarto, namque is certissimus auctor,pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit,totus et ille dies et qui nascentur ab illoexactum ad mensem pluvia ventisque carebunt,votaque servati solvent in litore nautaeGlauco et Panopeae et Inoo Melicertae.Sol quoque et exoriens et cum se condet in undassigna dabit; solem certissima signa sequuntur,et quae mane refert et quae surgentibus astris.Ille ubi nascentem maculis variaverit ortumconditus in nubem medioque refugerit orbe,suspecti tibi sint imbres; namque urget ab altoarboribusque satisque Notus pecorique sinister.Aut ubi sub lucem densa inter nubila sesediversi rumpent radii aut ubi pallida surgetTithoni croceum linquens Aurora cubile,heu male tum mitis defendet pampinus uvas:tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.Hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo,profuerit meminisse magis; nam saepe videmusipsius in voltu varios errare colores:caeruleus pluviam denuntiat, igneus Euros;sin maculae incipient rutilo inmiscerier igni,omnia tum pariter vento nimbisque videbisfervere. Non illa quisquam me nocte per altumire, neque a terra moneat convellere funem.At si, cum referetque diem condetque relatum,lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbiset claro silvas cernes Aquilone moveri.Denique quid vesper serus vehat, unde serenasventus agat nubes, quid cogitet humidus Auster,sol tibi signa dabit. Solem quis dicere falsumaudeat. Ille etiam caecos instare tumultussaepe monet fraudemque et operta tumescere bella.Ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam,cum caput obscura nitidum ferrugine texitinpiaque aeternam timuerunt saecula noctem.Tempore quamquam illo tellus quoque et aequora pontiobscenaeque canes inportunaeque volucressigna dabant. Quotiens Cyclopum effervere in agrosvidimus undantem ruptis fornacibus Aetnamflammarumque globos liquefactaque volvere saxa!Armorum sonitum toto Germania caeloaudiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes.Vox quoque per lucos volgo exaudita silentisingens et simulacra modis pallentia mirisvisa sub obscurum noctis, pecudesque locutae,infandum! sistunt amnes terraeque dehiscuntet maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant.Proluit insano contorquens vertice silvasfluviorum rex Eridanus camposque per omniscum stabulis armenta tulit. Nec tempore eodemtristibus aut extis fibrae adparere minacesaut puteis manare cruor cessavit et altaeper noctem resonare lupis ululantibus urbes.Non alias caelo ceciderunt plura serenofulgura nec diri totiens arsere cometae.ergo inter sese paribus concurrere telisRomanas acies iterum videre Philippi;nec fuit indignum superis, bis sanguine nostroEmathiam et latos Haemi pinguescere campos.Scilicet et tempus veniet, cum finibus illisagricola incurvo terram molitus aratroexesa inveniet scabra robigine pilaaut gravibus rastris galeas pulsabit inanisgrandiaque effossis mirabitur ossa sepulchris.Di patrii, Indigetes, et romule Vestaque mater,quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia servas,hunc saltem everso iuvenem succurrere saeclone prohibete! Satis iam pridem sanguine nostroLaomedonteae luimus periuria Troiae;iam pridem nobis caeli te regia, Caesar,invidet atque hominum queritur curare triumphos;quippe ubi fas versum atque nefas: tot bella per orbem,tam multae scelerum facies; non ullus aratrodignus honos, squalent abductis arva coloniset curvae rigidum falces conflantur in ensem.Hinc movet Euphrates, illinc Germania bellum;vicinae ruptis inter se legibus urbesarma ferunt; saevit toto Mars inpius orbe;ut cum carceribus sese effudere quadrigae,addunt in spatia et frustra retinacula tendensfertur equis auriga neque audit currus habenas.
Hactenus arvorum cultus et sidera caeli,nunc te, Bacche, canam, nec non silvestria tecumvirgulta et prolem tarde crescentis olivae.Huc, pater o Lenaee—-tuis hic omnia plenamuneribus, tibi pampineo gravidus autumnofloret ager, spumat plenis vindemia labris—-huc, pater o Lenaee, veni nudataque mustotingue novo mecum direptis crura cothurnis.
Principio arboribus varia est natura creandis.namque aliae nullis hominum cogentibus ipsaesponte sua veniunt camposque et flumina latecurva tenent, ut molle siler lentaeque genestae,populus et glauca canentia fronde salicta;pars autem posito surgunt de semine, ut altaecastaneae nemorumque Iovi quae maxima frondetaesculus atque habitae Grais oracula quercus.Pullulat ab radice aliis densissima silva,ut cerasis ulmisque; etiam Parnasia laurusparva sub ingenti matris se subicit umbra.Hos natura modos primum dedit, his genus omnesilvarum fruticumque viret nemorumque sacrorum.
Sunt aliae, quas ipse via sibi repperit usus.Hic plantas tenero abscindens de corpore matrumdeposuit sulcis, hic stirpes obruit arvoquadrifidasque sudes et acuto robore vallos;silvarumque aliae pressos propaginis arcusexspectant et viva sua plantaria terra;nil radicis egent aliae summumque putatorhaud dubitat terrae referens mandare cacumen.Quin et caudicibus sectis—-mirabile dictu—-truditur e sicco radix oleagina ligno.Et saepe alterius ramos inpune videmusvertere in alterius mutatamque insita malaferre pirum et prunis lapidosa rubescere corna.
Quare agite o proprios generatim discite cultus,agricolae, fructusque feros mollite colendo,neu segnes iaceant terrae. Iuvat Ismara Bacchoconserere atque olea magnum vestire Taburnum.Tuque ades inceptumque una decurre laborem,O decus, o famae merito pars maxima nostrae,Maecenas, pelagoque volans da vela patenti;non ego cuncta meis amplecti versibus opto,non, mihi si linguae centum sint oraque centum,ferrea vox; ades et primi lege litoris oram.In manibus terrae; non hic te carmine fictoatque per ambages et longa exorsa tenebo.
Sponte sua quae se tollunt in luminis oras,infecunda quidem, sed laeta et fortia surgunt;quippe solo natura subest. Tamen haec quoque, si quisinserat aut scrobibus mandet mutata subactis,exuerint silvestrem animum cultuque frequentiin quascumque voles artis haud tarda sequentur.Nec non et sterilis, quae stirpibus exit ab imis,hoc faciat, vacuos si sit digesta per agros;nunc altae frondes et rami matris opacantcrescentique adimunt fetus uruntque ferentem.Iam quae seminibus iactis se sustulit arbostarda venit seris factura nepotibus umbram,pomaque degenerant sucos oblita prioreset turpis avibus praedam fert uva racemos.Scilicet omnibus est labor inpendendus et omnescogendae in sulcum ac multa mercede domandae.Sed truncis oleae melius, propagine vitesrespondent, solido Paphiae de robore myrtus;plantis et durae coryli nascuntur et ingensfraxinus Herculeaeque arbos umbrosa coronaeChaoniique patris glandes, etiam ardua palmanascitur et casus abies visura marinos.
Inseritur vero et fetu nucis arbutus horrida,et steriles platani malos gessere valentis;castaneae fagus, ornusque incanuit alboflore piri glandemque sues fregere sub ulmis.Nec modus inserere atque oculos inponere simplex.Nam qua se medio trudunt de cortice gemmaeet tenuis rumpunt tunicas, angustus in ipsofit nodo sinus: huc aliena ex arbore germenincludunt udoque docent inolescere libro.Aut rursum enodes trunci resecantur et altefinditur in solidum cuneis via, deinde feracesplantae inmittuntur: nec longum tempus, et ingensexsilit ad caelum ramis felicibus arbosmiraturque novas frondes et non sua poma.
Praeterea genus haud unum nec fortibus ulmisnec salici lotoque neque Idaeis cyparissis,nec pingues unam in faciem nascuntur olivae,orchades et radii et amara pausia bacapomaque et Alcinoi silvae, nec surculus idemCrustumiis Syriisque piris gravibusque volemis.Non eadem arboribus pendet vindemia nostris,quam Methymnaeo carpit de palmite Lesbos;sunt Thasiae vites, sunt et Mareotides albae,pinguibus hae terris habiles, levioribus illae,et passo Psithia utilior tenuisque Lageostemptatura pedes olim vincturaque linguam,purpureae preciaeque, et quo te carmine dicam,Rhaetica? Nec cellis ideo contende Falernis.Sunt et Amineae vites, firmissima vina,Tmolius adsurgit quibus et rex ipse Phanaeus;Argitisque minor, cui non certaverit ullaaut tantum fluere aut totidem durare per annos.Non ego te, Dis et mensis accepta secundis,transierim, Rhodia, et tumidis, Bumaste, racemis.Sed neque quam multae species nec nomina quae sint,est numerus; neque enim numero conprendere refert;quem qui scire velit, Libyci velit aequoris idemdiscere quam multae Zephyro turbentur harenae,aut ubi navigiis violentior incidit Eurus,nosse, quot Ionii veniant ad litora fluctus.
Nec vero terrae ferre omnes omnia possunt.fluminibus salices crassisque paludibus alninascuntur, steriles saxosis montibus orni;litora myrtetis laetissima; denique apertosBacchus amat collis, aquilonem et frigora taxi.Aspice et extremis domitum cultoribus orbemEoasque domos Arabum pictosque Gelonos:divisae arboribus patriae. Sola India nigrumfert ebenum, solis est turea virga Sabaeis.Quid tibi odorato referam sudantia lignobalsamaque et bacas semper frondentis acanthi?Quid nemora Aethiopum molli canentia lana,velleraque ut foliis depectant tenuia Seres;aut quos Oceano propior gerit India lucos,extremi sinus orbis, ubi aera vincere summumarboris haud ullae iactu potuere sagittae?Et gens illa quidem sumptis non tarda pharetris.Media fert tristis sucos tardumque saporemfelicis mali, quo non praesentius ullum,pocula si quando saevae infecere novercae,miscueruntque herbas et non innoxia verba,auxilium venit ac membris agit atra venena.Ipsa ingens arbos faciemque simillima lauro;et, si non alium late iactaret odorem,laurus erat; folia haud ullis labentia ventis;flos ad prima tenax; animas et olentia Mediora fovent illo et senibus medicantur anhelis.sed neque Medorum, silvae ditissima, terra,nec pulcher Ganges atque auro turbidus Hermuslaudibus Italiae certent, non Bactra neque Inditotaque turiferis Panchaia pinguis harenis.Haec loca non tauri spirantes naribus igneminvertere satis inmanis dentibus hydrinec galeis densisque virum seges horruit hastis;sed gravidae fruges et Bacchi Massicus humorinplevere; tenent oleae armentaque laeta.Hinc bellator equus campo sese arduus infert;hinc albi, Clitumne, greges et maxima taurusvictima, saepe tuo perfusi flumine sacro,Romanos ad templa deum duxere triumphos.Hic ver adsiduum atque alienis mensibus aestasbis gravidae pecudes, bis pomis utilis arbos.At rabidae tigres absunt et saeva leonumsemina nec miseros fallunt aconita legentisnec rapit inmensos orbis per humum neque tantosquameus in spiram tractu se colligit anguis.Adde tot egregias urbes operumque laborem,tot congesta manu praeruptis oppida saxisfluminaque antiquos subter labentia muros.An mare, quod supra, memorem, quodque adluit infraanne lacus tantos? Te, Lari maxume, teque,fluctibus et fremitu adsurgens Benace marinoan memorem portus Lucrinoque addita claustraatque indignatum magnis stridoribus aequorIulia qua ponto longe sonat unda refusoTyrrhenusque fretis inmittitur aestus Avernis?Haec eadem argenti rivos aerisque metallaostendit venis atque auro plurima fluxit.Haec genus acre virum, Marsos pubemque Sabellamadsuetumque malo Ligurem Volscosque verutosextulit, haec Decios, Marios, magnosque Camillos,Scipiadas duros bello et te, maxume Caesar,qui nunc extremis Asiae iam victor in orisinbellem avertis Romanis arcibus Indum.Salve, magna parens frugum, Saturnia tellus,magna virum; tibi res antiquae laudis et artemingredior, sanctos ausus recludere fontis,Ascraeumque cano Romana per oppida carmen.
Nunc locus arvorum ingeniis: quae robora cuique,quis color et quae sit rebus natura ferendis.Difficiles primum terrae collesque maligni,tenuis ubi argilla et dumosis calculus arvis,Palladia gaudent silva vivacis olivae.Indicio est tractu surgens oleaster eodemplurimus et strati bacis silvestribus agri.At quae pinguis humus dulcique uligine laeta,quique frequens herbis et fertilis ubere campus—-qualem saepe cava montis convalle solemusdespicere; huc summis liquuntur rupibus amnesfelicemque trahunt limum—-quique editus austroet filicem curvis invisam pascit aratris:hic tibi praevalidas olim multoque fluentissufficiet Baccho vitis, hic fertilis uvae,hic laticis, qualem pateris libamus et auro,inflavit cum pinguis ebur Tyrrhenus ad aras,lancibus et pandis fumantia reddimus exta.Sin armenta magis studium vitulosque tueriaut ovium fetum aut urentis culta capellas,saltus et saturi petito longinqua Tarentiet qualem infelix amisit Mantua campum,pascentem niveos herboso flumine cycnos;non liquidi gregibus fontes, non gramina deerunt;et, quantum longis carpent armenta diebus,exigua tantum gelidus ros nocte reponet.Nigra fere et presso pinguis sub vomere terraet cui putre solum,—-namque hoc imitamur arando—-optima frumentis; non ullo ex aequore cernesplura domum tardis decedere plaustra iuvencis;aut unde iratus silvam devexit aratoret nemora evertit multos ignava per annosantiquasque domos avium cum stirpibus imiseruit; illae altum nidis petiere relictis,at rudis enituit inpulso vomere campus.Nam ieiuna quidem clivosi glarea rurisvix humilis apibus casias roremque ministrat;et tophus scaber et nigris exesa chelydriscreta negant alios aeque serpentibus agrosdulcem ferre cibum et curvas praebere latebras.Quae tenuem exhalat nebulam fumosque volucriset bibit humorem et, cum volt, ex se ipsa remittitquaeque suo semper viridi se gramine vestitnec scabie et salsa laedit robigine ferrum:illa tibi laetis intexet vitibus ulmos,illa ferax oleo est, illam experiere colendoet facilem pecori et patientem vomeris unci.Talem dives arat Capua et vicina Vesevoora iugo et vacuis Clanius non aequus Acerris.
Nunc, quo quamque modo possis cognoscere, dicam.Rara sit an supra morem si densa requires—-altera frumentis quoniam favet, altera Baccho,densa magis Cereri, rarissima quaeque Lyaeo—-ante locum capies oculis alteque iubebisin solido puteum demitti omnemque reponesrursus humum et pedibus summas aequabis harenas.Si deerunt, rarum pecorique et vitibus almisaptius uber erit; sin in sua posse negabuntire loca et scrobibus superabit terra repletis,spissus ager; glaebas cunctantis crassaque tergaexspecta et validis terram proscinde iuvencis.Salsa autem tellus et quae perhibetur amara,frugibus infelix—-ea nec mansuescit arandonec Baccho genus aut pomis sua nomina servat—-tale dabit specimen: tu spisso vimine qualoscolaque prelorum fumosis deripe tectis;huc ager ille malus dulcesque a fontibus undaead plenum calcentur; aqua eluctabitur omnisscilicet, et grandes ibunt per vimina guttae;at sapor indicium faciet manifestus et oratristia temptantum sensu torquebit amaro.Pinguis item quae sit tellus, hoc denique pactodiscimus: haud umquam manibus iactata fatiscit,sed picis in morem ad digitos lentescit habendo.Humida maiores herbas alit, ipsaque iustolaetior. Ah nimium ne sit mihi fertilis illanec se praevalidam primis ostendat aristis!Quae gravis est, ipso tacitam se pondere prodit,quaeque levis. Promptum est oculis praediscere nigram,et quis cui color. At sceleratum exquirere frigusdifficile est: piceae tantum taxique nocentesinterdum aut hederae pandunt vestigia nigraehis animadversis terram multo ante mementoexcoquere et magnos scrobibus concidere montis,ante supinatas aquiloni ostendere glaebas,quam laetum infodias vitis genus. Optima putriarva solo: id venti curant gelidaeque pruinaeet labefacta movens robustus iugera fossor.Ac si quos haud ulla viros vigilantia fugit,ante locum similem exquirunt, ubi prima pareturarboribus seges et quo mox digesta feratur,mutatam ignorent subito ne semina matrem.Quin etiam caeli regionem in cortice signant,ut, quo quaeque modo steterit, qua parte caloresAustrinos tulerit, quae terga obverterit axi,restituant: adeo in teneris consuescere multum est.Collibus an plano melius sit ponere vitem,quaere prius. Si pinguis agros metabere campi,densa sere; in denso non segnior ubere Bacchus;sin tumulis adclive solum collisque supinos,indulge ordinibus, nec setius omnis in unguemarboribus positis secto via limite quadret.Ut saepe ingenti bello cum longa cohortisexplicuit legio et campo stetit agmen aperto,directaeque acies, ac late fluctuat omnisaere renidenti tellus, necdum horrida miscentproelia, sed dubius mediis Mars errat in armis:omnia sint paribus numeris dimensa viarum;non animum modo uti pascat prospectus inanem,sed quia non aliter viris dabit omnibus aequasterra neque in vacuum poterunt se extendere rami.
Forsitan et scrobibus quae sint fastigia quaeras.ausim vel tenui vitem committere sulco.Altior ac penitus terrae defigitur arbos,aesculus in primis, quae quantum vertice ad aurasaetherias, tantum radice in Tartara tendit.Ergo non hiemes illam, non flabra neque imbresconvellunt; inmota manet, multosque nepotes,multa virum volvens durando saecula vincit.Tum fortis late ramos et bracchia pandenshuc illuc, media ipsa ingentem sustinet umbram.
Neve tibi ad solem vergant vineta cadentem,Neve inter vitis corylum sere, neve flagellasumma pete aut summa defringe ex arbore plantastantus amor terrae—-neu ferro laede retunsosemina, neve oleae silvestris insere truncos:nam saepe incautis pastoribus excidit ignis,qui furtim pingui primum sub cortice tectusrobora conprendit frondesque elapsus in altasingentem caelo sonitum dedit; inde secutusper ramos victor perque alta cacumina regnatet totum involvit flammis nemus et ruit atramad caelum picea crassus caligine nubem,praesertim si tempestas a vertice silvisincubuit glomeratque ferens incendia ventus.Hoc ubi, non a stirpe valent caesaeque revertipossunt atque ima similes revirescere terra;infelix superat foliis oleaster amaris.
Nec tibi tam prudens quisquam persuadeat auctortellurem Borea rigidam spirante movere.Rura gelu tum claudit hiems nec semine iactoconcretam patitur radicem adfigere terrae.Optima vinetis satio, cum vere rubenticandida venit avis longis invisa colubris,prima vel autumni sub frigora, cum rapidus Solnondum hiemem contingit equis, iam praeterit aestas.Ver adeo frondi nemorum, ver utile silvis;vere tument terrae et genitalia semina poscunt.Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aetherconiugis in gremium laetae descendit et omnismagnus alit magno commixtus corpore fetus.Avia tum resonant avibus virgulta canoriset Venerem certis repetunt armenta diebus;parturit almus ager Zephyrique tepentibus aurislaxant arva sinus; superat tener omnibus humor;inque novos soles audent se germina tutocredere, nec metuit surgentis pampinus austrosaut actum caelo magnis aquilonibus imbrem,sed trudit gemmas et frondes explicat omnis.Non alios prima crescentis origine mundiinluxisse dies aliumve habuisse tenoremcrediderim: ver illud erat, ver magnus agebatorbis et hibernis parcebant flatibus Euri,cum primae lucem pecudes hausere virumqueterrea progenies duris caput extulit arvis,inmissaeque ferae silvis et sidera caelo.Nec res hunc tenerae possent perferre laborem,si non tanta quies iret frigusque caloremqueinter, et exciperet caeli indulgentia terras.
Quod superest, quaecumque premes virgulta per agros,sparge fimo pingui et multa memor occule terra,aut lapidem bibulum aut squalentis infode conchas;inter enim labentur aquae tenuisque subibithalitus atque animos tollent sata; iamque reperti,qui saxo super atque ingentis pondere testaeurgerent; hoc effusos munimen ad imbris,hoc, ubi hiulca siti findit canis aestifer arva.
Seminibus positis superest diducere terramsaepius ad capita et duros iactare bidentis,aut presso exercere solum sub vomere et ipsaflectere luctantis inter vineta iuvencos;tum levis calamos et rasae hastilia virgaefraxineasque aptare sudes furcasque valentis,viribus eniti quarum et contemnere ventosadsuescant summasque sequi tabulata per ulmos.
Ac dum prima novis adolescit frondibus aetas,parcendum teneris, et dum se laetus ad auraspalmes agit laxis per purum inmissus habenis,ipsa acie nondum falcis temptanda, sed unciscarpendae manibus frondes interque legendae.Inde ubi iam validis amplexae stirpibus ulmosexierint, tum stringe comas, tum bracchia tonde—-ante reformidant ferrum—-tum denique duraexerce imperia et ramos conpesce fluentis.
Texendae saepes etiam et pecus omne tenendum,praecipue dum frons tenera inprudensque laborum;cui super indignas hiemes solemque potentemsilvestres uri adsidue capreaeque sequacesinludunt, pascuntur oves avidaeque iuvencae.Frigora nec tantum cana concreta pruinaaut gravis incumbens scopulis arentibus aestas,quantum illi nocuere greges durique venenumdentis et admorso signata in stirpe cicatrix.Non aliam ob culpam Baccho caper omnibus ariscaeditur et veteres ineunt proscaenia ludipraemiaque ingeniis pagos et compita circumthesidae posuere atque inter pocula laetimollibus in pratis unctos saluere per utres.Nec non Ausonii, Troia gens missa, coloniversibus incomptis ludunt risuque solutooraque corticibus sumunt horrenda cavatiset te, Bacche, vocant per carmina laeta tibiqueoscilla ex alta suspendunt mollia pinu.Hinc omnis largo pubescit vinea fetu,conplentur vallesque cavae saltusque profundi,et quocumque deus circum caput egit honestum.Ergo rite suum Baccho dicemus honoremcarminibus patriis lancesque et liba feremuset ductus cornu stabit sacer hircus ad arampinguiaque in veribus torrebimus exta colurnis.
Est etiam ille labor curandis vitibus alter,cui numquam exhausti satis est: namque omne quot annisterque quaterque solum scindendum glebaque versisaeternum frangenda bidentibus, omne levandumfronde nemus. Redit agricolis labor actus in orbematque in se sua per vestigia volvitur annus.Ac iam olim, seras posuit cum vinea frondes,frigidus et silvis aquilo decussit honorem,iam tum acer curas venientem extendit in annumrusticus et curvo Saturni dente relictampersequitur vitem attondens fingitque putando.Primus humum fodito, primus devecta crematosarmenta et vallos primus sub tecta referto;postremus metito. Bis vitibus ingruit umbra,bis segetem densis obducunt sentibus herbae;durus uterque labor: laudato ingentia rura,exiguum colito. Nec non etiam aspera ruscivimina per silvam et ripis fluvialis arundocaeditur, incultique exercet cura salicti.Iam vinctae vites, iam falcem arbusta reponunt,iam canit effectos extremus vinitor antes:sollicitanda tamen tellus pulvisque movenduset iam maturis metuendus Iuppiter uvis.
Contra non ulla est oleis cultura; neque illaeprocurvam exspectant falcem rastrosque tenacis,cum semel haeserunt arvis aurasque tulerunt;ipsa satis tellus, cum dente recluditur unco,sufficit humorem et gravidas, cum vomere, fruges.Hoc pinguem et placitam Paci nutritor olivam.
Poma quoque, ut primum truncos sensere valentiset viris habuere suas, ad sidera raptimvi propria nituntur opisque haud indiga nostrae.Nec minus interea fetu nemus omne gravescitsanguineisque inculta rubent aviaria bacis.Tondentur cytisi, taedas silva alta ministrat,pascunturque ignes nocturni et lumina fundunt.Et dubitant homines serere atque inpendere curamquid maiora sequar?—-salices humilesque genestaeaut illae pecori frondem aut pastoribus umbramSufficiunt saepemque satis et pabula melli—-et iuvat undantem buxo spectare Cytorumnaryciaeque picis lucos, iuvat arva viderenon rastris, hominum non ulli obnoxia curae.Ipsae Caucasio steriles in vertice silvae,quas animosi Euri adsidue franguntque feruntque,dant alios aliae fetus, dant utile lignumnavigiis pinus, domibus cedrumque cupressosque.Hinc radios trivere rotis, hinc tympana plaustrisagricolae et pandas ratibus posuere carinas,viminibus salices fecundae, frondibus ulmi,at myrtus validis hastilibus et bona bellocornus, Ituraeos taxi torquentur in arcus.Nec tiliae leves aut torno rasile buxumnon formam accipiunt ferroque cavantur acuto.Nec non et torrentem undam levis innatat alnus,missa Pado; nec non et apes examina conduntcorticibusque cavis vitiosaeque ilicis alvo.Quid memorandum aeque Baccheia dona tuleruntBacchus et ad culpam causas dedit; ille furentiscentauros leto domuit, Rhoetumque Pholumqueet magno Hylaeum Lapithis cratere minantem.
O fortunatos nimium, sua si bona norint,agricolas! quibus ipsa procul discordibus armisfundit humo facilem victum iustissima tellus.Si non ingentem foribus domus alta superbismane salutantum totis vomit aedibus undam,nec varios inhiant pulchra testudine postisinlusasque auro vestes Ephyreiaque aera,alba neque Assyrio fucatur lana venenonec casia liquidi corrumpitur usus olivi:at secura quies et nescia fallere vita,dives opum variarum, at latis otia fundis—-speluncae vivique lacus et frigida Tempemugitusque boum mollesque sub arbore somni—-non absunt; illic saltus ac lustra ferarumet patiens operum exiguoque adsueta iuventus,sacra deum sanctique patres; extrema per illosiustitia excedens terris vestigia fecit.
Me vero primum dulces ante omnia Musae,quarum sacra fero ingenti percussus amore,accipiant caelique vias et sidera monstrent,defectus solis varios lunaeque labores;unde tremor terris, qua vi maria alta tumescantobicibus ruptis rursusque in se ipsa residant,quid tantum Oceano properent se tinguere soleshiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet.Sin, has ne possim naturae accedere partis,frigidus obstiterit circum praecordia sanguis:rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes,flumina amem silvasque inglorius. O ubi campiSpercheosque et virginibus bacchata LacaenisTaygeta! O, qui me gelidis convallibus Haemisistat et ingenti ramorum protegat umbra!Felix, qui potuit rerum cognoscere causas,atque metus omnis et inexorabile fatumsubiecit pedibus strepitumque Acherontis avari.Fortunatus et ille, deos qui novit agrestis,panaque Silvanumque senem Nymphasque sorores:illum non populi fasces, non purpura regumflexit et infidos agitans discordia fratresaut coniurato descendens Dacus ab Histro,non res Romanae perituraque regna; neque illeaut doluit miserans inopem aut invidit habentiquos rami fructus, quos ipsa volentia rurasponte tulere sua, carpsit; nec ferrea iurainsanumque forum aut populi tabularia vidit.sollicitant alii remis freta caeca ruuntquein ferrum, penetrant aulas et limina regum;hic petit excidiis urbem miserosque Penatis,ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro;condit opes alius defossoque incubat auro;hic stupet attonitus rostris; hunc plausus hiantemper cuneos—-geminatus enim plebisque patrumque—-corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum,exsilioque domos et dulcia limina mutantatque alio patriam quaerunt sub sole iacentem.Agricola incurvo terram dimovit aratro:hinc anni labor, hinc patriam parvosque nepotessustinet, hinc armenta boum meritosque iuvencos.Nec requies, quin aut pomis exuberet annusaut fetu pecorum aut cerealis mergite culmi,proventuque oneret sulcos atque horrea vincat.Venit hiems: teritur Sicyonia baca trapetis,glande sues laeti redeunt, dant arbuta silvae;et varios ponit fetus autumnus et altemitis in apricis coquitur vindemia saxis.Interea dulces pendent circum oscula nati,casta pudicitiam servat domus, ubera vaccaelactea demittunt pinguesque in gramine laetointer se adversis luctantur cornibus haedi.Ipse dies agitat festos fususque per herbam,ignis ubi in medio et socii cratera coronant,te libans, Lenaee, vocat pecorisque magistrisvelocis iaculi certamina ponit in ulmo,corporaque agresti nudant praedura palaestrae.Hanc olim veteres vitam coluere Sabini,hanc Remus et frater, sic fortis Etruria crevitscilicet et rerum facta est pulcherrima Roma,septemque una sibi muro circumdedit arces.Ante etiam sceptrum Dictaei regis et anteinpia quam caesis gens est epulata iuvencis,aureus hanc vitam in terris Saturnus agebat;necdum etiam audierant inflari classica, necduminpositos duris crepitare incudibus enses.Sed nos inmensum spatiis confecimus aequor,et iam tempus equum fumantia solvere colla.