DERDE BEDRIJF.

[Inhoud]DERDE BEDRIJF.Een slop in de jodenbuurt. Aan de achterzijde een gracht met verweerde pakhuizen. Schemering. Voor den uitdragerswinkel zitten Esther en Sachel.[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Sachel.Esther.Sachel.Staat ’r niemand in de poort?…Esther.Nee.…Sachel.Hoór ’k dan niks?Esther.Je hoort kinderen in de straat spelen. Hij zal de meid achterop wezen. Jouw zoon … jouw zóón godbetert!Sachel.Is naastan niemand thuis?Esther.Wat vraag je weer ’n boel! Néé. Levi en z’n vrouw zijn over Sjabbes bij d’r dochter. We hebben ’t rijk alleen. En maar goed ook.[82]Anders wist morgen de heelekille1wat voorgevallen is.Sachel.Asof ze ’t morgen toch niet weten – van – van de rebbe – èn van hèm – èn van die mèid – Die mèid! Waar blìjft die meid?Esther.Begrijp je niet dat-ie ’r tegemoet is geloopen, d’r alles gezeid heit, dat ze niet meer dúrft. ’k Zou d’r oogen uit d’r kop krabbe. As ’k maar kòn. Jouw zóón die zich afgeeft met zoo’n del, met zoo’n slét! Joùw zoon onder joùw dak! ’t Hoogste woord heb je ’m laten voeren. Heb je ooit naar ’n gezond woord geluisterd, jij, jij? Heb ’k je niet honderdmaal gewaarschouwd, as-ie uitbleef, as-ie ons alleen liet sàppelen? Nou krijg je ’t met rènte terug. Met woekerrente. Nou oogst je! ’n Zoon die zich vergooit, ’n zoon die de rabbijn as ’n kwajongen behandelt! De snotneus! Opstaan tegen ’t geloof van z’n vaderen. Weet-ie ’r véul van! En wàt ’n huwelijk had-ie kennen doen! ’n Engel, ’n huisvrouw uit duizenden, ’n vrouw die de negotie verstaat – heit ze ’t niet bij d’r vader geleerd tot in de nagels van d’r duimen? – ’n rechtschapen meissie – en die smijt-ie weg voor oud-vuil om zoo’n lellebel die nog geen aardappel[83]schillen kan, die geen hemd an d’r lijf heit, die van handel zooveul weet as de ràt die daar gaat.…Sachel.Ging ’r ’n ràt?.…Esther.Schrik je van ’n rat, nar? Daar gaat-ie ’t water in. Afgeloopen. – Dat serpent! Overmorgen verwijt z’m z’n geloof, scheldt ’m voor jood! Jood en Chris gààt niet samen. Zijn vróúw! Og! Tróúwen! Og! Die jongen is niet wijs, die mot opgesloten worden – Je zal ’r wat van beleven! ’t Is om je dood te ergeren. En jij, jij die altijd zoo’n praas heb – jij – dat je nòù niks zegt, hè?Sachel.Laat me met rust – Ik ben kapot – Ik ben op.Esther.’t Most mìjn zoon wezen. ’k Zou ’m leeren. As ’k ’r an denk! Laat ze is om d’r goed kommen, d’r armeluisrommel! Geen korrel geef ’k af. Geen zaddoek. Wie heit ’m slecht gemaakt? Wie heit ’m angehaald? Keek-ie ooit naar ’n vrouw? Heb je ’m zien scharrelen zooas de jongens van Ruth en van Bram? Wie heit ’m met d’r strèken ingepalmd? Kreeg ze voor mijn part, kreeg ze ’n ziekte, dat ze morgen krepeerde!Sachel.Schreeuw zoo niet.… Denk an de buren.…[84]Esther.Buren! Buren! Is ’r iemand thuis? En làten ze ’t hooren! Zal d’r me één ongelijk geven? Nou héb je je zin – As ìk wat zei wer ’k afgesnauwd. As ìk wat zei kreeg ’k ’n groote bek. En hij? Hoeveel keer heit-ie me niet ’t bloed uit me vingers gezogen. ’t Komt je toe.Sachel.Hou op. M’n kop staat ’r niet na.Esther.De schande – de schande in dekille.Sachel.Ik weet ’t. Je hoeft me niet op te warmen.Esther.Dat gezicht dat ’k zoo vertrouwd heb!…Dat pestgezicht!… Gister gaf ’r nog ’n afgedragen japon. Hoe kom ’k zoo gek? Maar ze neemt ’m nièt mee. Niks geef ’k af.Sachel.Daar is iemand.…Esther.Nee. Je maakt me zenuwachtig.Laten we naar binnen gaan. ’t Wordt donker.Sachel.Ik blijf hier. Binnen heb ik geen rust. As-die nou is niet terugkwam – wegbleef – voor góed wegbleef.…Esther.Groot verlies! Liever geen zoon – dan zoo een.…Sachel.Jij – jij kan dat zeggen – màkkelijk zeggen – jij heb nooit ’n kind gehad – Wat heb ’k voor vreugde – voor afleiding – dan …[85]Esther(verbaasd)..… Huil je, Sachel? Sàchel?Sachel.Nee. Hou je bek! Wie praat ’r van huilen! Ik zeg dat z’n stem … Maar dat begrijp jij niet – dat kán jíj niet begrijpen – Wàt begrijp je wel? Steek de lamp an! Nou dan!Esther.Goddank. Je ben weer gezond. ’k Had me haast ongerust gemaakt.(af).[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Aaron.Zit je daar Sachel?Sachel.Wat mot je?Aaron.’t Is wat moois.…Sachel.Wat is ’r moois?Aaron.Dat met je zóon.…Sachel.Wat gaat joú dat an?Aaron.Vraagt naar de bekende weg! Wat ’t mijn angaat? Reusachtig zou ’k denke. Og, wat ’t mijn angaat!Sachel.’k Heb met jóu niks te maken.Aaron.Je zoon is ’n ploert en ’n.…Sachel.D’r wordt je niks gevraagd.…[86]Aaron.Waren we accoord – ja of nee?Sachel.Nee.Aaron.Heeft je zuster niet gezeid, dat ik mijn Rebecca sturen zou?.…Sachel.Weet ’k niet.…Aaron.Jij weet niks wat je niet weten wil – of ’t mot zwart op wit staan.…Sachel.Je verveelt me!Aaron.Jij verveelt mijn al làng!Sachel.Wat doe ’k met jouw gemier! ’k Zal me zoon dwingen as-die joùw dochter niet wil. Mot-ie zèlf weten!Aaron.Mijn dochter.…. Mijn dochter.… ’n Wèldaad had ze ’m bewezen.…Sachel.Ik kan jouw weldaden niet gebruiken – en me zoon oók niet.Aaron.Jouw zoon! Jouw zoon! M’n voeten veeg ’k nog niet an ’m af. Daar zijn me zolen te goed voor.[Inhoud]DERDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Esther.Esther.Dacht ’k wel. Dàcht ’k wel. Hij mot[87]zich wreken. Groot gelijk heb-ie Aaron – gelijk tot over ’t end van je jaren! Is ’t geen schande wat ’r gebeurt?Aaron.Schande? Schande? Jullie wèten nog niks! Jullie weet niet van van-morgen – wat-ie met mijn Rebecca gedaan heit!Sachel.Kan me niks schelen!Esther.Mijn wel! Mijn wel! Nòg trekt-ie z’n partij!Aaron.Heb jij niet gezeid dat Rebecca bij je most kommen?Esther.Zeker heb ’k ’t gezeid.Aaron.En is ze niet grienend teruggekeerd? Grienend om ’t affront! Zat-ie niet met die christenmeid, met die sjikse op z’n schoot? Mot je zoo mijn dochter ontvangen? Mijn dochter is geen schànddochter! Mijn dochter is geen vulnis! Mijn dochter kan huwelijken doen, reusachtig! Mijn dochter hoeft door jóúw zoon niet van de deur gewezen te worden!Sachel.Had ze nièt gekommen!Esther.Hoor hém! Hoor hém! Daar kan ’k me nou zóo bij opwinden! Daar sta ’k geregeld bij te beven! O, o, as ’k geen meelij met je had! Mot je die man nog òngelijk geven? Die man[88]die zich komt beklagen! Die man die in ’t fatsoenlijke tot je spreekt!Sachel.We hadden geen accoord.…Esther.Komt ’r wat op an!.… Zoo’n engel van ’n meissie! – Zat ze op z’n schoot? Zat die vuilik op z’n schoot?Aaron.Met d’r eigen oogen – met d’r éigen oogen heit ze ’t gezien. En was ’t daar bij gebleven! Maar beleedigd heìt-ie ’r, geaffronteerd in ’t bijzijn van die méid! Is mijn dochter ’n opraapsel van de straat? Staat mijn dochter bij jou in de schúld? De brutaaligheid – de brutaaligheid van die kwajongen! En joùw schuld! Joúw schuld!Esther.Net wat ’k zei.Sachel.Práten jullie maar. Ik wor zelf ’t zwaarst gestraft.… Voelen jullie dan geen zier meelij?Esther.Jij ben te koppig. Jij neèmt je gelijk. Met jou kan niemand over-weg.Sachel.’k Heb ’t ’t éérst zien ankommen. Ik vóélde dat ’r wat was. Ik wist ’t vóor jullie.…Aaron.Hoor, wat ’n redeneering! Hij ziet ’t ankomme, hij weet ’t voor ons … En geen mond doet-ie open. As ik in me huis ’n meid heb en me zoon – hád ’k ’r een! – me zoon die kruipt[89]in d’r bed – dan – dan waarschouw ’k me zoon – dan ben ’k as vader verplicht te waarschouwen dat-ie niet blijft hàngen – dat-ie geen strop krijgt – zooas m’n vader-zaliger mijn gewaarschouwd heit – toen – toen – ’t was ’n mooie meid – gekheid, ’t is làng voorbij – toen ’k in m’n jonge jaren was. Dat ben je as vader verplicht. En luistert-ie niet – dan – dan roep je de meid – en dan maak je geen herrie – herrie maakt ’n nàr – en je geeft ’r twintig gulden, dertig, veertig – as ze lastig wordt honderd – ’t is weggesmeten geld – maar as je ’t niet doet? – as je ’t nièt doet krijg je grijze haren van zorg en ellende – en, en, en je zet ’r met ’t geld je deur uit – en je neemt ’n reçu – zonder reçu geen geld – en je belooft as ze stil is en wegblijft nóg wat geld na máanden. – D’r is geen meid die née zegt – fèl zijn ze op honderd gulden! Ze doen ’r ’n moord voor.… Nou? Nou? En wat doe jij? Jij smoest voor jezelf. Jij laat God’s water over God’s akker loopen – en, en, en, as ’t te laat is maak je lawaai. Maak lawaai vóór ’t te laat is. Wat is je verdienste dat je ’t heb zien ankommen? Waar laat je je winst? Nog nooit heb ’k iemand zoo dwars zien handelen, zoo averechts. ’t Is bijzonder. ’t Is reusachtig. Hèb je je zoon gewaarschouwd? Hèb je de meid afgekocht?[90]Sachel.Hij laat zich niet waarschouwen.…Aaron.En de meid? Nou?Sachel.Die laat zich niet afkoopen.…Aaron.Zal ik jou is wat zeggen? Je mag ’n goed koopman zijn, maar van die dingen heb-ie geen cent verstand, geen cent, geen hálve cent. Daar heb-ie de zoon van Salomon – Salomon van de Dwarsstraat. Heb-ie niet gehoord van de zoon van Salomon? Dan zal ’k ’t je vertelle. Die jongen had ’n strop – en wát ’n strop. Zoover is joúw Rafaël nog niet eens. Daar mag je dankbaar voor zijn. Toen Salomon zich d’r mee bemoeide had de meid al ’n kind. En wat heit Salomon gedaan? Salomon heit z’n zoon op de reis gestuurd en de meid afgekocht, voor twee, driehonderd gulden, weisz-ich-viel! En toen ze werom kwam – vertrouwe kan je ze niet – heit-ie ’n agent late komme, ’n agent van politie en toen was ’t uit. Zal ’n verstandig man anders handele? En handele de christenen anders? Spiegel je an de christenen. Met geld krijgen joden èn christenen alles gedaan. Heb je geld? Je hèb geld. Gebruik ’t dan. Eergister zag ik ’n christene trouwpartij. En bij ’t stadhuis daar had je ’n scène! Daar stond ’n meid met ’n kind. En die maakte spektakel! Reusachtig. En in ’n oògwenk[91]was ze gebrocht na ’t bureau! Had ze ’t niet angeleid met ’n heer boven d’r stand! Had ze niet ja-gezeid! As ze nee zegge gebeurt ’r niks. Allemaal d’r éigen schuld. As ze niet luistere willen motten ze voélen!Sachel.’t Is nou te laat.…Esther.Wat is te laat? D’r is niks te laat. Aaron heit recht.Sachel.Doe wat je wil! Ik ga naar binnen. ’k Heb ’t koud. Ik zeg je – ik zeg je – d’r valt niks te verhelpen.[Inhoud]VIERDE TOONEEL.Aaron.Esther.Esther.Redeneer daar tegen in.Aaron.As hij geen verstand heit, heb jij ’t voor twéé.Esther.As ’k maar kon.Aaron.Met ’n zoet lijntje krijg je alles gedaan. Sachel is ’n geweldenaar. Reusachtig. Wat bereik je met geweld? Geen sikkepit. ’t Doet me hartzeer. Zou je dan denken dat ik me zooveel moeite zou geven om die snotneus – om die leeglooper – as ’k niet wist dat mijn Rebecca d’r zinnen op[92]’m gezet heit? Kan ze ’r niet honderd-duizend krijgen? Met veel meer geld? Maar ze wil.Esther.O, dat krèng, dat ’n heele familie verstoort.… As ’k ’r had onder me handen!Aaron.Daar heb je d’r waarachtig![Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Aaron.Esther.Rose.Rose.’k Ben laat.Esther.Wel nee, kind. Welnee. ’k Was al ongerust.Rose.’t Is ’n schrikkelijk end. ’k Heb ’n uur lang gezocht, kon ’m niet vinden en toen ’k ’r eindelijk was, moest ’k ’n heele tijd wachten voor Meijer thuis kwam.Esther.Nou, da’s niks hoor.Aaron.Zoo’n lange wandeling is heel gezond, best voor de spijsvertering.Rose.Hij kan morgen niet komen.Esther.Kan-ie niet?Rose.Eerst Maandag.Esther.Best. Best. Heb je Rafaël gezien?Rose.Rafaël?[93]Esther.’k Dacht zoo – ’k bedoel – Hij ging juist ’n boodschap.…Rose.’k Heb ’m niet gezien.Esther.Je zal wel moe zijn, hè? Ga maar binnen. D’r staat wat koud vleesch .… Maar – maar wacht is.…Rose.Roep u nog?Esther..… Dat wil zeggen – dat wil zeggen –Aaron.Ik wou je wat vragen – ’k sprak ’r met de juffrouw over – of – of – zou jij geen zin hebben – ’k val maar met de deur in huis – om – om bij mijn te kommen?.…Esther.Dat wil zegge.…Aaron.Dat wil zegge – laat mijn nou gaan! – dat ’k in de verlegenheid zit, in ’n gróóte verlegenheid – te lang om zoo in-eens uit te leggen – en toen sprak ’k zoo.…Esther.– ja toen spraken we ’r over.…Aaron..… Zie je, niet voor gòed – maar zoo tijdelijk – voor ’n paar dagen, voor ’n week …Esther.Ja nàtuurlijk.…Aaron..… En na die paar weken – ga je weer na Esther terug – of – of ’t most je zóó bij mijn bevallen! Hahaha! – ’t Most je zoo bij mijn[94]bevallen dat je niet meer terug wil. Esther heit ’r niks op tegen.…Esther.Dat wil zegge.… ’k Heb ’r ’n hééle boel op tegen – maar je mot mekaar helpe.Aaron.En je verdient ’n heele duit extra – Dat kan je mijn overlaten.…Esther.Dat is waar – dat kan je Aaron overlaten.…Rose(rustig).Dus – ik moet wèg?Aaron.Wat zeit ze? Je mot? Je mot? Je mot niks! ’t Wordt je vrindelijk verzocht. Je mot? Je wor niet gedwòngen!Esther.Hoe kòm je ’r op?.… Nog voor geen góúd! As ’r iemand tevrejen over je is, ben ìk ’t! Dat weet je. Enkel de kwestie van ’n paar dagen …Aaron.Och, ’t is niet de moeite waard om lang over te praten. Mijn huishoudster is ’r van door – met d’r beminde, hahaha! – en m’n dochter is de godganschelijke dag in de zaak – zoo kan je ontriefd zitten!.…Esther.– ja, ’t is ’n last.…Aaron.Of ’t! – En niewaar: ik doe ’r júllie geen overlast mee? Jij wil je wel ’n paar dagen behelpen?[95]Esther.– Je weet wat ’k gezeid heb: liever niet. Maar in de steek laat ’k je niet. Is ’t goed, Roos?Rose.Nee.Esther.Wat nee?Rose.Ik doe ’t niet.Esther.Jij doet ’t niet? En wáárom doe jij ’t niet, as ’t je zoo vrindelijk verzocht wordt?Aaron.Ja – dat is onzin! Op me woord van waarachtig: je heb ’r geen nadeel bij.Rose.Dat kan me niet schelen.Esther.Toon nou geen kop, kind! ’k Meen ’t goed met je – ’k zal je niks anrajen of je komt ’r mee vooruit.Aaron.Me dochter is ’n zachtzinnig meissie – andere huisgenooten heb ’k niet.…Rose.Je dóchter.… – Nee.Esther.Blijf hier.Rose.Waarom jaag je me niet weg – zònder omwegen?Esther.Niemand jaagt je weg, malle meid. Praat ik niet in vrindschap met je? Je mot niet overal wat achter zoeken.[96]Rose.Je wil me kwijt. Goed. Zeg ’t eerlijk. Mot ’t dàdelijk?Aaron.Wat ’n opwinding voor ’n bagatel. Laat ìk nou is duidelijk make.…Rose.’k Heb met jóu niks te praten. Mot ’t dàdelijk?Esther.Wel nee! Hoe kom je ’r op? Al wou je járen bij me blijven. Ik had alleen liéver.…Aaron.Gekheid! Gekheid! Jij draait ’r om heen. Zoo kom je ’r nooit!.… Zal ’k jou is wat zegge, meissie: je mag God danke dat je bij zulke goeie mensche beland ben – ik zou je anders behandele!Esther.Wat waar is, is waar. ’n Zoon van z’n vader hale – netjes is ’t niet!.…Rose.Ah!Aaron.Netjes? Geméén is ’t!Esther.Gemeen – geméen! Dát zal ’k niet beweren. ’k Kan begrijpe dat ’n knappe jonge meid ’n oogie laat vallen op ’n knappe jongen – maar alles heit z’n grenzen. – Je wéet dat ’t niet gaat. Vreemd geloof trouwt niet met vreemd geloof. – Dat is ’t zondigst wat ’r bestaat. Daar hoeven we heelemaal niet over te praten. Dat[97]leit voor de hand. Maar ’k neem ’t je niet kwalijk! God beware! Rafaël is ’n sjieke jongen. ’k Begrijp ’t best.…Aaron.’n Jood met ’n christene vrouw of ’n christen met ’n jodene vrouw dat gààt niet. Wij zijn oùwer, wij kenne de wereld beter. Jij komp pas kijke. Trouw jij met een van joùw geloof. Daar doe je wijs an. Wat niet bij mekaar past mot je niet met geweld bij mekaar brengen. ’t Ongeluk leit ’r dik bovenop, dikker dan je denkt.Esther.En nog niet eens van z’n vader gesproken – van z’n ongelukkigen vader. Sterft-ie niet van hartzeer om wat ’r gebeurd is? Wees jij nou wijs en ga ’n dag of veertien weg. Dan is Sachel gekalmeerd en kan jij ook is dénke …Rose.Ik heb niet te denken. Ik hou van hem en ’k laat ’m niet los.…Esther.Dàt pleit voor je karakter. As je dadelijk jà zei, zou je geen knip voor je neus waard zijn. D’r is geen meissie over de heele wereld dat née zeit as ze jà meent – in diè dinge. En – en – ’k zal niet bewere dat je ’m dàdelijk mot láten – dat zou gróóte gekkigheid zijn – ’k zal de laatste zijn om je an te rajen tegen je geweten[98]in te handelen – maar ga nou is na – ga nou is góed na – hóé wou je hier blijven? – hóé wou je blijven nou we alles weten.…Rose.Dat wil ik ook niet. Ik ga met Rafaël …Esther(kwaadaardig).Jij gaat! Jij gáát!.…Aaron.Stil nou! Niet driftig! Dat geeft allemaal niks. As ik ’n woordje zeggen mag: ’t is onzin, meid! Reusachtig. In de eerste plaas kàn ’t niet – in de tweede plaas – às ’t kon – zou ’t nòg niet kennen. Ik heb joden gekend en christene die ’t gedaan hebben. ’t Ongeluk lag ’r bovenop – zei ’k straks al – En met jóu kan ’t nog in geen dúízend jaren – bij wijze van spreken – over duizend jaar zijn we allemaal dood. – Want let nou is op: is z’n vader blind ja of nee? Z’n vader is blind. Wat wou jij met die blinde man beginnen? Daar kan je niks mee beginnen. Die z’n ideejen verander je niet. Wij zijn liberaler. Maar ’n man van die leeftijd die buig je niet – die bréék je. Wou je bij ’m inwonen? Nog geen spoog water zal-ie bij je gebruiken, nog geen handdruk zal-ie je geven. Wou je nièt bij ’m inwonen? Dat wil zeggen wou je ’m an z’n lot overlaten – we zijn allemaal sterfelijk en Esther is op leeftijd – wou je dàt? ’n Ramp as je ’t doet! Geen sekonde rust in je[99]leven. En later de verwijten! Later verwijt hij jou, dat je ’m van z’n vader gehaald heb – familie blijft familie! Later heb je allebei spijt – dat wil zeggen – as ’t kon dat jullie samen – maar ’t kàn niet.…Esther.Heel verstandig. En as je luistert ben je góed af.… Met plezier heb ’k ’r wat voor over.…Rose.Wat voor óver?Esther.’k Ben nìet rijk.… ’k Leef zelf van me broer – maar as je ’t dée – as ’n góed kind – as ’n verstandig kind – dan kreeg je buiten je loon ’n.… ’n.…Aaron.Zeg vijftig gulden!Rose.O! O! Vijftig gulden!Esther.Honderd! Daar! Honderd guldens is ’n boel geld.Aaron.’n Héele boel. En trouw je later met ’n fàtsoenlijke burgerjongen – dan schiet ’r nòg wel wat over.Esther.En alles wat ’k je gegeven heb, kan je houen – en ik reken je maand vol-uit.…Rose.O, tuig, tuig! Vervloekt tuig!Esther(snerpend).Wat zeg je, jij slét![100]Aaron.Stil nou! Maak geen burengerucht! Jullie begrepen mekaar niet. Gebruik nou je hoofd, stomme meid! ’r Komt tòch niks van, niks – tusschen jou en die jongen. ’t Kan niet. Je heb ’t vooruit geweten. Je ben de eerste niet. Je zal de laatste niet zijn. Ga dan niet op je achterste pooten staan. Wat bereik je ’r mee? Dat wij geweld met gewèld keeren. Want wij hebben ’t recht op onze hand! – En as je dat weet – handel verstandig – neem wat je krijgen kan.…Esther.Twéé honderd guldens hebben we ’r voor over.…Aaron.En doe je ’t niét – dan ben je éven ver, dan win je geen zier – dan wor je zóó an de deur gezet.…Rose.Ik laat me niet an de deur zetten! Ik vraag m’n man. Anders niet!Aaron.Je man! Hahaha!Esther.Je man? Je man?Rose.Mijn man! Mijn man die jullie me niet ontnemen kunnen! Mijn man die eerlijk en groot is! Mijn man die niet buigt voor jullie gèld, zoo min als ik ’t doe! O! O!… Dat ze me zóo iets kunnen andoen![101]Aaron.Jouw man? Wiè is jouw man? Ben je dan heelemaal doof meid, dat je niet begrijp – na zooveel, zóóveel woorden – dat-ie met mìjn dochter trouwt?Rose.Dat lieg je!Esther.Jij liegt gemeen schepsel die onze jongen angehaald heb, angehaald met je hóerestreken!Rose.Niks van je beleedigingen voel ’k. God heeft ’t gewild! Júllie halen ons niet van elkaar!Aaron.Hahaha! Nou wordt ze prachtig – as in ’n bóék! Ik lach me ’n ongeluk! As je ’t dan weten wil: vanmiddag is ’t ’r door gegaan, vàn mìddag.…Esther.En daarvoor hebben we je uitgezonden!Aaron.En over vier weken trouwen ze!Esther(krijschend).Versta je? Versta je? En nou me deur uit! Me deur uit! En geen stuk neem je mee! Me deur uit! Op staande voet!Rose.Nee-nee! Ik ga niet zonder hém! Jullie, belíegt me! Anders zou je geen géld gebojen hebben!Aaron.Wie zegt je, dat hij ’t niet verzocht?…Rose.Wàt zeg je?[102]Aaron.Heb ’k ’t zélf niet gehoord dat we tot twééhonderd gulden mochten gaan?Rose.Je liegt! Je liegt! O, kerel wat ben je laag!Aaron.Lieg ik? Hoor je dat Esther? Zal ’k ’r ’n vloek op doen?Esther.Laat ’r gaar koken in d’r eigen vuil! ’k Heb ’r genog van!(hàrder krijschend).Jij serpent durf jij ’t hoogste woord voeren? Jij die ongeluk brengt over ’n heele familie! Jij! Jij! Wat doe je nog hier? Wat let me of.…Aaron.Kalm nou! Kalm nou! Brand je vingers niet! Ze wéét ’t nou. Ze weet dat Rafaël binnen ’n maand trouwt en dat-ie ’r twééhonderd gulden biedt – en geen cent meer – versta je: twééhonderd gulden òm vàn jè àf tè kòmmen.Esther.En me huis niet meer in! Geen voet meer over me drempel! Geen voet hoor!Aaron.Gelijk heb je. Laat ’r maar uithuilen. – As je nou dádelijk bij mijn thuis komt is de zaak in orde. ’t Geld leit klaar. Op die jongen hoef je niet te wachten. Die is weg.Rose.Weg?Aaron.Weg voor ’n hééle poos.Rose.Waarheen?[103]Aaron.Dat mag ik je niet zeggen!Rose.O God, belieg me niet! Belieg me niet!Esther.As-ie nièt weg was, had j’m al lang gezien. ’n Bewijs dat Aaron de waarheid zeit.Aaron.Nou? Neem je ’t an?Rose(suffig).Ik weet ’t niet.… Ik weet ’t niet.… Ik wor gek.… Ik kan niet meer.… O lieve heer Jezus!.…Aaron.Sust! Niks meer zeggen.… ’t Kòmt in orde. Nou. Nou. We loopen ’n grachie om. Bedenk je terwijl. Op straat kan je niet slapen.(Af.)[Inhoud]ZESDE TOONEEL.Rose.Sachel.Sachel.Mot ’k de heele avond alleen blijven? Hoor je niet,Esther.Rose(angstig-opschrikkend).Ik ben ’t.…Sachel(woest).Jij! Jij!.…Rose.O God – doe me niks – doe me niks – ’k Ben zoo bang voor je.Sachel.Wat mot je nog hier?Rose.Ik weet ’t niet.…[104]Sachel(woest).Durf jij nog.…Rose.O nee.…. ’k durf niks.…. ’k zal wel gaan.… as je maar niet.…Sachel..… Ik zal je niet vermoorden.… Ik zié je niet, ’k heb geen kracht meer – jij, uitvaagsel!… Jij, jij, jij.…Rose.Ja – ja – Je heb gelijk – je heb gelijk – ’k Ben suf – In Godsnaam – In Godsnaam drijf me ’t wàter niet in!Sachel..… ’t Water.…Rose.Kwam-ie maar.… Kwam-ie maar.… O Rafaël! Rafaël!…Sachel.Hou je bek! Ruk uit! Ruk uit, zeg ’k je!Rose(smeekend).Zeg dan of ’t waar is.…. Jij ben blind – Je ziet niks dan donker –Jijkan niet liegen – dat voel ’k – hoe zoujijkunnen liegen – zeg of ’t wáár is dat-ie met Rebecca trouwt.…Sachel.Dat raakt je niet! Ruk uit! Of ’k zal je weg-ranselen – met me ouwe handen!…Rose.Ik heb je niks misdaan, nooit wat misdaan! Zeg of ’t wáár is! Sachel! Sachel!Sachel.Niks misdaan? En m’n zoon?… M’n zoon?[105]Rose.O, praat daar nou niet over! Nou niet! – Trouwt-ie Rebecca? Trouwt-ie Rebecca?Sachel.Dacht je dat-ie joù trouwen zou, jou, ’n christin, jou, ’n méid! Wou je méér zijn dan z’n tijdverdrijf, meer dan z’n bijslaap?Rose.O! O! Lieg jìj niet! Ze hebben me geld gebojen, géld! Ze hebben me willen afkoopen … Ze hebben me neergetrapt erger dan ’n hoer! Hoor me nóu! Hoor me! Wat hebben jullie an m’n ongeluk. Niks heb ’k op de wereld. Niks. En ’k hou zoo van ’m, zoo alles. Wat kan ’t me schelen of jullie joden zijn. ’k Denk ’r niet an. ’k Vraag ’r niet na. ’k Hou van jullie allemaal, van jou en van Esther, van wie hier komt. Als ’k maar blijven mag, blijven. Enkel blijven – als-ie háár maar niet trouwt! O Sachel, Sachel, draai je gezicht niet af. Je hoort da’k haast krankzinnig wor. ’k Zal goed voor je zijn. Je zal niet te klagen hebben, nooit, nooit! ’k Wil jodin worden, alles wat je maar zegt. Alles. Maar jaag me niet weg. Ik kan niet leven alléén, zònder hem. Kom nou. Toe nou!…Zég ’n woordje … Je maakt me bang met je oogen. Kijk me zoo niet an, Sachel!Sachel(rauw).Raak me niet an. Had ’k je liever gewurgd voór ’k je in me huis nam – jij.…[106]Rose.… Scheld niet! ’k Ben kapot genoeg! Zeg ’t! Zeg dat Aaron gelogen heeft, dat-ie me niet in de steek laat!Sachel(hard).Blijf van me af, ongeluksmeid, bedriegster! Was gekrepeerd de dag van je eerste ontucht! Was.…Rose.Ja-ja. Vloek me. Vlóek me! Maar lieg niet! Zeg wat je wil, alles goed, alles goed!… Is ’t wáár?… Ze hebben me.. O, ’k wor gek …Sachel.Jij heb mijn jongen … Heb je an mijn gedacht.… An mìjn ouwen dag?…Rose.Nee. Ja.… Verwijt nou niks.… ’t Is niet meer te verhelpen … ’k Wil ’t wel goed maken, als ’t kán, als ’t kán …Sachel.’t Kan niet meer. Ruk uit!Rose.O nee, nee … Wéet wat je doet, Sachel! Sachel, weet wat je doet!…Sachel.’k Weet wat ’k doe, ’k weet dat ’k je haat, ’k weet dat ’k je bloed zou kunnen drinken …Rose.Goed. Goed. Haat me. Vervloek me. Verwensch me. Maar de waarheid! De waarheid! Jij kán niet liegen, jij met je blinde oogen! Ze wouen me tweehonderd gulden geven – zeien dat ’t van Rafaël kwam, dat-ie weg is, me verschopt.… O, dat is schrikkelijk, niewaar Sachel,[107]– schrikkelijk om zóó je eeden te breken!.… Toe nou! Toe nou! ’k Sta voor je te beven.… Zeg dan iets, iets … Als ’t waar is – als – als – dan – verdrink ’k me voor je oogen, dan wil ’k niet langer leven, geen oogenblik langer. Want wat heb ’k dan nog? Dan heb ’k niks meer, niks, niks! O, jij weet niet wat niks is!…Sachel(dof).Ik? Ik? Ik zou ’t niet weten!Rose.O jij ook. Jij ook. Maar niet zoo!Sachel(zachter).Niet zoo? Wat heb ik dan! Ik?…Rose.Jij.… jij.… O je ben óok ongelukkig.… Maar je leeft.… je weet niet wat liéfde is.… Je weet niet.… Toe! Toe! We zullen goed voor je zijn.… We zullen.… Je heb alles in je eigen hand.…Sachel(snauwend).’k Mot niks van jou hebben!Rose.Hahaha! Dan hebben ze gelogen! Dan heeft Aaron gelogen! Dan heeft Esther gelogen! Dan.… Dan.… Als ’t waar was zou je ’t zeggen. En je zegt niks! Als-ie vanmiddag beloofd had Rebecca te trouwen zou jij ’r om làchen, had je al lang geroepen jà, jà! Hahaha!… O, nou lukt ’t niet! Nou wacht ’k – nou wacht ’k op ’m de heele nacht!.…[108]Sachel(woest).Wacht niet – wacht niet – hij komt nièt!Rose.Hij komt! Hij komt!Sachel.Hij komt nièt. – ’t Is wáár!Rose.Zweer ’t! Zweer ’t Sachel!Sachel.Laat me met rust slet van m’n zoon, slet die an me tàfel zat, slet die me bedrogen heeft, onder me eigen dak!Rose.Zweer ’t, toe! ’k Geloof jóu. ’t Water is zoo dichtbij.… ’k Ben gèk, gèk.… drijf me ’r niet in met ’n leugen.…Sachel(heesch).Verdrink je voor mijn part! Mot ik je terughouen, ik, ik?Rose.O, wees niet zoo wreed.…Sachel(woest).Alles is waar. En verdrink je nou! Jij – jij – jij je verdrinken!… Jouw sóórt, verdrinkt zich niet!Rose.Dus hij komt niet terug?Sachel.Nee! Vort!Rose.Zweer ’t … Zweer bij de geboden op de post van je deur.…Sachel(legt vluchtig de hand op demezoesos).’k Zweer. – ’k Zweer. – En nou wèg! Dat geld kan je krijgen. – Dat gèld.…[109]Rose(versuft)… Dan … dan … ja, dan … lieve Jezus.…Sachel(angstig).Waar ga je heen?…Rose.Nergens.… nergens.…Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water kommen! Niet bij ’t water!…(zij springt in de gracht)... God! ’t Is niet waar, Rose! Rose!(bukt zich naar het water).Hier is m’n hand! ’n Stok! ’n Stok! Is ’r geen stok! Waar ben je? Antwoord dan! Hoor je me niet? O! O, godlief – godlief – O! O!(bonst op de deur van den buurman).Levi! Levi, doe open! Niemand thuis!(bukt opnieuw bij den walkant).Hier is m’n hand. Hier! Hier! Geef dan antwoord!… Hou je mond niet! God, God, laat ’r niet verdrinken. Rose! – Roòòòse! – O, geen geluid!… Geen enkel geluid!…(wankelt naar de bank voor den uitdragerswinkel).[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Esther.Is die meid wèg? Heb je die meid niet gezien?Sachel.Die meid!… Die meid!… Wàt meid?Esther.Je maakt me schrikken! Wat scheelt[110]je? –(tot Aaron).Mooie raad die je gegeven heb! Nou is ze vòrt …Sachel.Zachies pratén. Zachies. Zachies.Esther.Je lijkt wel gék!… Wat mot je toch!…Sachel.Laten we naar binnen gaan – naar binnen.Aaron.Hij klappertandt – hij heit koorts …Sachel.Dat lieg je!… Ik klappertand niet!… Ik, ik, ik.….Esther.Waarom gil je zoo?…Sachel.Sust!Esther.Schei toch uit! Ben je ’n man of ’n kind?Sachel.O! O!… Jullie motten bij me blijven – de heele avond – de heele nacht – me niet alleen laten! Kom nou. – Kom nou! De deur dicht. Stevig dicht. God-lief![Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Rafaël.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Wat gebeurt hier?Esther.Hij vraagt wat ’r gebeurt!…[111]Aaron.Durf jij dat vragen!…Esther.Vermoorden doe je ’m, die ouwe man! Kijk in wat ’n toestand je ’m gebracht heb!Aaron.Ben jij ’n zóón? ’n Ouwe blinde vader die je krankzinnig maakt!…Sachel.Niet zoo hàrd praten!Esther.Steek dan je pooten uit en breng ’m naar binnen!Rafaël.Kom vader!Sachel.Weg jullie tuig! – Alleen m’n zóón. O, Rafaël, lieve jongen, goeie jongen! Wat motten jullie van me? ’k Ben ziek, ’k ben op. Laten we naar binnen gaan! Vóór Levi thuis komt. Weg jij!Esther.Hou je daar bij in! Dat mot je ànhooren!… Kindsch wordt-ie.Rafaël.Wees stil! Zìe je niet dat-ie ziek is.…Esther.Heb ìk ’r schuld an – jij, leeglooper!…Aaron.’k Zou háár nog verwijte!… Og, dat loopt de spuigaten uit!…Esther.Ziek? Ziek? Had ’m niet z’n kop gek gemaakt met die meid, met jouw slêt!…Rafaël.Mijn slèt … Pas op! ’k Ben in geen stemming om je vuilheden an te hooren!…[112]Esther.Mijn vuilheden? Mijn vuilheden?.… Ongeluk!…Daàr zit jouw werk! In je graf zal je nog geen minuut rust hebben – jij niet en die slet niet!…Rafaël.Pas op!… Pas op!… Je kent me nog niet! Als je m’n vrouw met één woord beleedigt als ze daar thuis komt …Esther.’k Lach om je dreigementen! Zijn vrouw! De meid die mijn vuil gereinigd heit! Zoek ’r! Ze is goddank vort … Met ’n fooi was ze af te koopen!…Rafaël.Beest!…Sachel.Niewaar! Niet gelooven, Rafaël. Ze liegt ’t …Rafaël.Waar is ze dan?Sachel.’k Weet ’t niet! ’k Weet ’t niet! ’k Heb ’r niet gezien!Rafaël.Waar heb je ’r heengezonden dat ze zoo lang wegblijft? Uren wacht ’k voor niks.Esther.Hij maakt zich bezorgd over dat krèng!(Gerucht).Rafaël.Stil!(loopt op de gracht toe).Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water!.….Esther.Schreeuw toch zoo niet.[113]Aaron.Ze kommen door de poort …Sachel.O! O![Inhoud]NEGENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Bewoners.Een bewoner.We hebben ’n vrouw opgehaald …Sachel.Weg ’r mee!Rafaël.Rose!…Een bewoner.Ze lag voor de tralies van ’t riool bij ons … ’k Wou water scheppen …Rafaël(tot Esther).Dat heb jij gedaan!…Esther.Ik? Zoo waar hoort me God …Rafaël.Roep God niet an! Moordenaarster! Jij en hij!…Esther.Je ben krankzinnig!Rafaël.O, m’n liefje, min hartje! Gòd, God, Gòd …Esther.Laat me los …Rafaël.Zeg op! Zeg op!…Esther.Je breekt m’n pols, lafbek!(Bewoners rukken Rafaël los).Rafaël.Jullie heb gelijk – gelijk. – Liefje,[114]liefje! D’r haren – d’r mooie blonde haren – vol slijk! – En d’r oogen – d’r mond. – Kijk d’r mond! – Gestikt bij ’n riool – bij ’n riool! O, wat hebben jullie gedaan!Aaron.As je naar rede wil luistere …Rafaël.Naar rede?(razend).Schurftige moordenaar!.….Sachel.Rafaël!…Rafaël.Weg van me vader!…Sachel.’k Kon ’r niet tegenhouen …Rafaël.Jij?… jij!…Sachel.Rafaël!…Rafaël.Dus – Dus – Ze was hier met jóú?Sachel.O! O!…Rafaël.Je was ’r bij?…Sachel.Ja-ja …Rafaël.… Je heb ’t geweten!…Sachel.Ik wou – Ik wou – O, m’n jongen.Rafaël.En al die tijd – Je opwinding – En je heb je bék gehouen!…Sachel.Godlief!Rafaël.– Dus – dus – Jìj heb ’r in ’t water gejaagd, jíj!…[115]Sachel.O, o, m’n jongen!Rafaël.– Je wou de deur grendelen – stevig grendelen – je wou – terwijl zij in die gracht lag, in die gracht van stinkend water – Breng ’m weg! Breng weg die kérel dat ’k ’m niet wùrg!…Een grijsaard.…Zoo mot je niet tekeer gaan tegen je ouwe, blinde vader!…Rafaël.M’n vader! Hahaha!…Esther.Zelf ben je oorzaak. ’r Most ongeluk van kommen. ’n Jood met ’n christin!…Aaron.Dat ’s de straf van Gòd …Rafaël(smartelijk).God? Welke God, stumpers?Een grijsaard.De God van de joden …Rafaël.Hahaha! – Van de joden! – Van de joden! O, hoon, hoon! Hoon van den waarachtigen God, die van geen grenzen weet!(neerzinkend)Rose, Rose.…Een bewoner.… Laten we ’r weer opnemen …Rafaël.Blijf af!Sachel.Rafaël! Rafaël!Rafaël.Weg! Weg!… Niks heb ’k met jòù te maken!…[116]Een grijsaard.… Denk an je plichten als zóon … Wat gebeurd is – is gebeurd.Rafaël.… Plichten – Wat gebeurd is – is gebeurd – Plichten –(extatisch)O, ’k hèb plichten, gróóte plichten, plichten opgelegd door den God dien jullie niet kennen en dechristenenniet kennen – plichten, gróóte plichten.(hij verlaat het slop).Sachel.Rafaël! Rafaël!Einde van het laatste bedrijf.1Gemeente.↑

[Inhoud]DERDE BEDRIJF.Een slop in de jodenbuurt. Aan de achterzijde een gracht met verweerde pakhuizen. Schemering. Voor den uitdragerswinkel zitten Esther en Sachel.[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Sachel.Esther.Sachel.Staat ’r niemand in de poort?…Esther.Nee.…Sachel.Hoór ’k dan niks?Esther.Je hoort kinderen in de straat spelen. Hij zal de meid achterop wezen. Jouw zoon … jouw zóón godbetert!Sachel.Is naastan niemand thuis?Esther.Wat vraag je weer ’n boel! Néé. Levi en z’n vrouw zijn over Sjabbes bij d’r dochter. We hebben ’t rijk alleen. En maar goed ook.[82]Anders wist morgen de heelekille1wat voorgevallen is.Sachel.Asof ze ’t morgen toch niet weten – van – van de rebbe – èn van hèm – èn van die mèid – Die mèid! Waar blìjft die meid?Esther.Begrijp je niet dat-ie ’r tegemoet is geloopen, d’r alles gezeid heit, dat ze niet meer dúrft. ’k Zou d’r oogen uit d’r kop krabbe. As ’k maar kòn. Jouw zóón die zich afgeeft met zoo’n del, met zoo’n slét! Joùw zoon onder joùw dak! ’t Hoogste woord heb je ’m laten voeren. Heb je ooit naar ’n gezond woord geluisterd, jij, jij? Heb ’k je niet honderdmaal gewaarschouwd, as-ie uitbleef, as-ie ons alleen liet sàppelen? Nou krijg je ’t met rènte terug. Met woekerrente. Nou oogst je! ’n Zoon die zich vergooit, ’n zoon die de rabbijn as ’n kwajongen behandelt! De snotneus! Opstaan tegen ’t geloof van z’n vaderen. Weet-ie ’r véul van! En wàt ’n huwelijk had-ie kennen doen! ’n Engel, ’n huisvrouw uit duizenden, ’n vrouw die de negotie verstaat – heit ze ’t niet bij d’r vader geleerd tot in de nagels van d’r duimen? – ’n rechtschapen meissie – en die smijt-ie weg voor oud-vuil om zoo’n lellebel die nog geen aardappel[83]schillen kan, die geen hemd an d’r lijf heit, die van handel zooveul weet as de ràt die daar gaat.…Sachel.Ging ’r ’n ràt?.…Esther.Schrik je van ’n rat, nar? Daar gaat-ie ’t water in. Afgeloopen. – Dat serpent! Overmorgen verwijt z’m z’n geloof, scheldt ’m voor jood! Jood en Chris gààt niet samen. Zijn vróúw! Og! Tróúwen! Og! Die jongen is niet wijs, die mot opgesloten worden – Je zal ’r wat van beleven! ’t Is om je dood te ergeren. En jij, jij die altijd zoo’n praas heb – jij – dat je nòù niks zegt, hè?Sachel.Laat me met rust – Ik ben kapot – Ik ben op.Esther.’t Most mìjn zoon wezen. ’k Zou ’m leeren. As ’k ’r an denk! Laat ze is om d’r goed kommen, d’r armeluisrommel! Geen korrel geef ’k af. Geen zaddoek. Wie heit ’m slecht gemaakt? Wie heit ’m angehaald? Keek-ie ooit naar ’n vrouw? Heb je ’m zien scharrelen zooas de jongens van Ruth en van Bram? Wie heit ’m met d’r strèken ingepalmd? Kreeg ze voor mijn part, kreeg ze ’n ziekte, dat ze morgen krepeerde!Sachel.Schreeuw zoo niet.… Denk an de buren.…[84]Esther.Buren! Buren! Is ’r iemand thuis? En làten ze ’t hooren! Zal d’r me één ongelijk geven? Nou héb je je zin – As ìk wat zei wer ’k afgesnauwd. As ìk wat zei kreeg ’k ’n groote bek. En hij? Hoeveel keer heit-ie me niet ’t bloed uit me vingers gezogen. ’t Komt je toe.Sachel.Hou op. M’n kop staat ’r niet na.Esther.De schande – de schande in dekille.Sachel.Ik weet ’t. Je hoeft me niet op te warmen.Esther.Dat gezicht dat ’k zoo vertrouwd heb!…Dat pestgezicht!… Gister gaf ’r nog ’n afgedragen japon. Hoe kom ’k zoo gek? Maar ze neemt ’m nièt mee. Niks geef ’k af.Sachel.Daar is iemand.…Esther.Nee. Je maakt me zenuwachtig.Laten we naar binnen gaan. ’t Wordt donker.Sachel.Ik blijf hier. Binnen heb ik geen rust. As-die nou is niet terugkwam – wegbleef – voor góed wegbleef.…Esther.Groot verlies! Liever geen zoon – dan zoo een.…Sachel.Jij – jij kan dat zeggen – màkkelijk zeggen – jij heb nooit ’n kind gehad – Wat heb ’k voor vreugde – voor afleiding – dan …[85]Esther(verbaasd)..… Huil je, Sachel? Sàchel?Sachel.Nee. Hou je bek! Wie praat ’r van huilen! Ik zeg dat z’n stem … Maar dat begrijp jij niet – dat kán jíj niet begrijpen – Wàt begrijp je wel? Steek de lamp an! Nou dan!Esther.Goddank. Je ben weer gezond. ’k Had me haast ongerust gemaakt.(af).[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Aaron.Zit je daar Sachel?Sachel.Wat mot je?Aaron.’t Is wat moois.…Sachel.Wat is ’r moois?Aaron.Dat met je zóon.…Sachel.Wat gaat joú dat an?Aaron.Vraagt naar de bekende weg! Wat ’t mijn angaat? Reusachtig zou ’k denke. Og, wat ’t mijn angaat!Sachel.’k Heb met jóu niks te maken.Aaron.Je zoon is ’n ploert en ’n.…Sachel.D’r wordt je niks gevraagd.…[86]Aaron.Waren we accoord – ja of nee?Sachel.Nee.Aaron.Heeft je zuster niet gezeid, dat ik mijn Rebecca sturen zou?.…Sachel.Weet ’k niet.…Aaron.Jij weet niks wat je niet weten wil – of ’t mot zwart op wit staan.…Sachel.Je verveelt me!Aaron.Jij verveelt mijn al làng!Sachel.Wat doe ’k met jouw gemier! ’k Zal me zoon dwingen as-die joùw dochter niet wil. Mot-ie zèlf weten!Aaron.Mijn dochter.…. Mijn dochter.… ’n Wèldaad had ze ’m bewezen.…Sachel.Ik kan jouw weldaden niet gebruiken – en me zoon oók niet.Aaron.Jouw zoon! Jouw zoon! M’n voeten veeg ’k nog niet an ’m af. Daar zijn me zolen te goed voor.[Inhoud]DERDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Esther.Esther.Dacht ’k wel. Dàcht ’k wel. Hij mot[87]zich wreken. Groot gelijk heb-ie Aaron – gelijk tot over ’t end van je jaren! Is ’t geen schande wat ’r gebeurt?Aaron.Schande? Schande? Jullie wèten nog niks! Jullie weet niet van van-morgen – wat-ie met mijn Rebecca gedaan heit!Sachel.Kan me niks schelen!Esther.Mijn wel! Mijn wel! Nòg trekt-ie z’n partij!Aaron.Heb jij niet gezeid dat Rebecca bij je most kommen?Esther.Zeker heb ’k ’t gezeid.Aaron.En is ze niet grienend teruggekeerd? Grienend om ’t affront! Zat-ie niet met die christenmeid, met die sjikse op z’n schoot? Mot je zoo mijn dochter ontvangen? Mijn dochter is geen schànddochter! Mijn dochter is geen vulnis! Mijn dochter kan huwelijken doen, reusachtig! Mijn dochter hoeft door jóúw zoon niet van de deur gewezen te worden!Sachel.Had ze nièt gekommen!Esther.Hoor hém! Hoor hém! Daar kan ’k me nou zóo bij opwinden! Daar sta ’k geregeld bij te beven! O, o, as ’k geen meelij met je had! Mot je die man nog òngelijk geven? Die man[88]die zich komt beklagen! Die man die in ’t fatsoenlijke tot je spreekt!Sachel.We hadden geen accoord.…Esther.Komt ’r wat op an!.… Zoo’n engel van ’n meissie! – Zat ze op z’n schoot? Zat die vuilik op z’n schoot?Aaron.Met d’r eigen oogen – met d’r éigen oogen heit ze ’t gezien. En was ’t daar bij gebleven! Maar beleedigd heìt-ie ’r, geaffronteerd in ’t bijzijn van die méid! Is mijn dochter ’n opraapsel van de straat? Staat mijn dochter bij jou in de schúld? De brutaaligheid – de brutaaligheid van die kwajongen! En joùw schuld! Joúw schuld!Esther.Net wat ’k zei.Sachel.Práten jullie maar. Ik wor zelf ’t zwaarst gestraft.… Voelen jullie dan geen zier meelij?Esther.Jij ben te koppig. Jij neèmt je gelijk. Met jou kan niemand over-weg.Sachel.’k Heb ’t ’t éérst zien ankommen. Ik vóélde dat ’r wat was. Ik wist ’t vóor jullie.…Aaron.Hoor, wat ’n redeneering! Hij ziet ’t ankomme, hij weet ’t voor ons … En geen mond doet-ie open. As ik in me huis ’n meid heb en me zoon – hád ’k ’r een! – me zoon die kruipt[89]in d’r bed – dan – dan waarschouw ’k me zoon – dan ben ’k as vader verplicht te waarschouwen dat-ie niet blijft hàngen – dat-ie geen strop krijgt – zooas m’n vader-zaliger mijn gewaarschouwd heit – toen – toen – ’t was ’n mooie meid – gekheid, ’t is làng voorbij – toen ’k in m’n jonge jaren was. Dat ben je as vader verplicht. En luistert-ie niet – dan – dan roep je de meid – en dan maak je geen herrie – herrie maakt ’n nàr – en je geeft ’r twintig gulden, dertig, veertig – as ze lastig wordt honderd – ’t is weggesmeten geld – maar as je ’t niet doet? – as je ’t nièt doet krijg je grijze haren van zorg en ellende – en, en, en je zet ’r met ’t geld je deur uit – en je neemt ’n reçu – zonder reçu geen geld – en je belooft as ze stil is en wegblijft nóg wat geld na máanden. – D’r is geen meid die née zegt – fèl zijn ze op honderd gulden! Ze doen ’r ’n moord voor.… Nou? Nou? En wat doe jij? Jij smoest voor jezelf. Jij laat God’s water over God’s akker loopen – en, en, en, as ’t te laat is maak je lawaai. Maak lawaai vóór ’t te laat is. Wat is je verdienste dat je ’t heb zien ankommen? Waar laat je je winst? Nog nooit heb ’k iemand zoo dwars zien handelen, zoo averechts. ’t Is bijzonder. ’t Is reusachtig. Hèb je je zoon gewaarschouwd? Hèb je de meid afgekocht?[90]Sachel.Hij laat zich niet waarschouwen.…Aaron.En de meid? Nou?Sachel.Die laat zich niet afkoopen.…Aaron.Zal ik jou is wat zeggen? Je mag ’n goed koopman zijn, maar van die dingen heb-ie geen cent verstand, geen cent, geen hálve cent. Daar heb-ie de zoon van Salomon – Salomon van de Dwarsstraat. Heb-ie niet gehoord van de zoon van Salomon? Dan zal ’k ’t je vertelle. Die jongen had ’n strop – en wát ’n strop. Zoover is joúw Rafaël nog niet eens. Daar mag je dankbaar voor zijn. Toen Salomon zich d’r mee bemoeide had de meid al ’n kind. En wat heit Salomon gedaan? Salomon heit z’n zoon op de reis gestuurd en de meid afgekocht, voor twee, driehonderd gulden, weisz-ich-viel! En toen ze werom kwam – vertrouwe kan je ze niet – heit-ie ’n agent late komme, ’n agent van politie en toen was ’t uit. Zal ’n verstandig man anders handele? En handele de christenen anders? Spiegel je an de christenen. Met geld krijgen joden èn christenen alles gedaan. Heb je geld? Je hèb geld. Gebruik ’t dan. Eergister zag ik ’n christene trouwpartij. En bij ’t stadhuis daar had je ’n scène! Daar stond ’n meid met ’n kind. En die maakte spektakel! Reusachtig. En in ’n oògwenk[91]was ze gebrocht na ’t bureau! Had ze ’t niet angeleid met ’n heer boven d’r stand! Had ze niet ja-gezeid! As ze nee zegge gebeurt ’r niks. Allemaal d’r éigen schuld. As ze niet luistere willen motten ze voélen!Sachel.’t Is nou te laat.…Esther.Wat is te laat? D’r is niks te laat. Aaron heit recht.Sachel.Doe wat je wil! Ik ga naar binnen. ’k Heb ’t koud. Ik zeg je – ik zeg je – d’r valt niks te verhelpen.[Inhoud]VIERDE TOONEEL.Aaron.Esther.Esther.Redeneer daar tegen in.Aaron.As hij geen verstand heit, heb jij ’t voor twéé.Esther.As ’k maar kon.Aaron.Met ’n zoet lijntje krijg je alles gedaan. Sachel is ’n geweldenaar. Reusachtig. Wat bereik je met geweld? Geen sikkepit. ’t Doet me hartzeer. Zou je dan denken dat ik me zooveel moeite zou geven om die snotneus – om die leeglooper – as ’k niet wist dat mijn Rebecca d’r zinnen op[92]’m gezet heit? Kan ze ’r niet honderd-duizend krijgen? Met veel meer geld? Maar ze wil.Esther.O, dat krèng, dat ’n heele familie verstoort.… As ’k ’r had onder me handen!Aaron.Daar heb je d’r waarachtig![Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Aaron.Esther.Rose.Rose.’k Ben laat.Esther.Wel nee, kind. Welnee. ’k Was al ongerust.Rose.’t Is ’n schrikkelijk end. ’k Heb ’n uur lang gezocht, kon ’m niet vinden en toen ’k ’r eindelijk was, moest ’k ’n heele tijd wachten voor Meijer thuis kwam.Esther.Nou, da’s niks hoor.Aaron.Zoo’n lange wandeling is heel gezond, best voor de spijsvertering.Rose.Hij kan morgen niet komen.Esther.Kan-ie niet?Rose.Eerst Maandag.Esther.Best. Best. Heb je Rafaël gezien?Rose.Rafaël?[93]Esther.’k Dacht zoo – ’k bedoel – Hij ging juist ’n boodschap.…Rose.’k Heb ’m niet gezien.Esther.Je zal wel moe zijn, hè? Ga maar binnen. D’r staat wat koud vleesch .… Maar – maar wacht is.…Rose.Roep u nog?Esther..… Dat wil zeggen – dat wil zeggen –Aaron.Ik wou je wat vragen – ’k sprak ’r met de juffrouw over – of – of – zou jij geen zin hebben – ’k val maar met de deur in huis – om – om bij mijn te kommen?.…Esther.Dat wil zegge.…Aaron.Dat wil zegge – laat mijn nou gaan! – dat ’k in de verlegenheid zit, in ’n gróóte verlegenheid – te lang om zoo in-eens uit te leggen – en toen sprak ’k zoo.…Esther.– ja toen spraken we ’r over.…Aaron..… Zie je, niet voor gòed – maar zoo tijdelijk – voor ’n paar dagen, voor ’n week …Esther.Ja nàtuurlijk.…Aaron..… En na die paar weken – ga je weer na Esther terug – of – of ’t most je zóó bij mijn bevallen! Hahaha! – ’t Most je zoo bij mijn[94]bevallen dat je niet meer terug wil. Esther heit ’r niks op tegen.…Esther.Dat wil zegge.… ’k Heb ’r ’n hééle boel op tegen – maar je mot mekaar helpe.Aaron.En je verdient ’n heele duit extra – Dat kan je mijn overlaten.…Esther.Dat is waar – dat kan je Aaron overlaten.…Rose(rustig).Dus – ik moet wèg?Aaron.Wat zeit ze? Je mot? Je mot? Je mot niks! ’t Wordt je vrindelijk verzocht. Je mot? Je wor niet gedwòngen!Esther.Hoe kòm je ’r op?.… Nog voor geen góúd! As ’r iemand tevrejen over je is, ben ìk ’t! Dat weet je. Enkel de kwestie van ’n paar dagen …Aaron.Och, ’t is niet de moeite waard om lang over te praten. Mijn huishoudster is ’r van door – met d’r beminde, hahaha! – en m’n dochter is de godganschelijke dag in de zaak – zoo kan je ontriefd zitten!.…Esther.– ja, ’t is ’n last.…Aaron.Of ’t! – En niewaar: ik doe ’r júllie geen overlast mee? Jij wil je wel ’n paar dagen behelpen?[95]Esther.– Je weet wat ’k gezeid heb: liever niet. Maar in de steek laat ’k je niet. Is ’t goed, Roos?Rose.Nee.Esther.Wat nee?Rose.Ik doe ’t niet.Esther.Jij doet ’t niet? En wáárom doe jij ’t niet, as ’t je zoo vrindelijk verzocht wordt?Aaron.Ja – dat is onzin! Op me woord van waarachtig: je heb ’r geen nadeel bij.Rose.Dat kan me niet schelen.Esther.Toon nou geen kop, kind! ’k Meen ’t goed met je – ’k zal je niks anrajen of je komt ’r mee vooruit.Aaron.Me dochter is ’n zachtzinnig meissie – andere huisgenooten heb ’k niet.…Rose.Je dóchter.… – Nee.Esther.Blijf hier.Rose.Waarom jaag je me niet weg – zònder omwegen?Esther.Niemand jaagt je weg, malle meid. Praat ik niet in vrindschap met je? Je mot niet overal wat achter zoeken.[96]Rose.Je wil me kwijt. Goed. Zeg ’t eerlijk. Mot ’t dàdelijk?Aaron.Wat ’n opwinding voor ’n bagatel. Laat ìk nou is duidelijk make.…Rose.’k Heb met jóu niks te praten. Mot ’t dàdelijk?Esther.Wel nee! Hoe kom je ’r op? Al wou je járen bij me blijven. Ik had alleen liéver.…Aaron.Gekheid! Gekheid! Jij draait ’r om heen. Zoo kom je ’r nooit!.… Zal ’k jou is wat zegge, meissie: je mag God danke dat je bij zulke goeie mensche beland ben – ik zou je anders behandele!Esther.Wat waar is, is waar. ’n Zoon van z’n vader hale – netjes is ’t niet!.…Rose.Ah!Aaron.Netjes? Geméén is ’t!Esther.Gemeen – geméen! Dát zal ’k niet beweren. ’k Kan begrijpe dat ’n knappe jonge meid ’n oogie laat vallen op ’n knappe jongen – maar alles heit z’n grenzen. – Je wéet dat ’t niet gaat. Vreemd geloof trouwt niet met vreemd geloof. – Dat is ’t zondigst wat ’r bestaat. Daar hoeven we heelemaal niet over te praten. Dat[97]leit voor de hand. Maar ’k neem ’t je niet kwalijk! God beware! Rafaël is ’n sjieke jongen. ’k Begrijp ’t best.…Aaron.’n Jood met ’n christene vrouw of ’n christen met ’n jodene vrouw dat gààt niet. Wij zijn oùwer, wij kenne de wereld beter. Jij komp pas kijke. Trouw jij met een van joùw geloof. Daar doe je wijs an. Wat niet bij mekaar past mot je niet met geweld bij mekaar brengen. ’t Ongeluk leit ’r dik bovenop, dikker dan je denkt.Esther.En nog niet eens van z’n vader gesproken – van z’n ongelukkigen vader. Sterft-ie niet van hartzeer om wat ’r gebeurd is? Wees jij nou wijs en ga ’n dag of veertien weg. Dan is Sachel gekalmeerd en kan jij ook is dénke …Rose.Ik heb niet te denken. Ik hou van hem en ’k laat ’m niet los.…Esther.Dàt pleit voor je karakter. As je dadelijk jà zei, zou je geen knip voor je neus waard zijn. D’r is geen meissie over de heele wereld dat née zeit as ze jà meent – in diè dinge. En – en – ’k zal niet bewere dat je ’m dàdelijk mot láten – dat zou gróóte gekkigheid zijn – ’k zal de laatste zijn om je an te rajen tegen je geweten[98]in te handelen – maar ga nou is na – ga nou is góed na – hóé wou je hier blijven? – hóé wou je blijven nou we alles weten.…Rose.Dat wil ik ook niet. Ik ga met Rafaël …Esther(kwaadaardig).Jij gaat! Jij gáát!.…Aaron.Stil nou! Niet driftig! Dat geeft allemaal niks. As ik ’n woordje zeggen mag: ’t is onzin, meid! Reusachtig. In de eerste plaas kàn ’t niet – in de tweede plaas – às ’t kon – zou ’t nòg niet kennen. Ik heb joden gekend en christene die ’t gedaan hebben. ’t Ongeluk lag ’r bovenop – zei ’k straks al – En met jóu kan ’t nog in geen dúízend jaren – bij wijze van spreken – over duizend jaar zijn we allemaal dood. – Want let nou is op: is z’n vader blind ja of nee? Z’n vader is blind. Wat wou jij met die blinde man beginnen? Daar kan je niks mee beginnen. Die z’n ideejen verander je niet. Wij zijn liberaler. Maar ’n man van die leeftijd die buig je niet – die bréék je. Wou je bij ’m inwonen? Nog geen spoog water zal-ie bij je gebruiken, nog geen handdruk zal-ie je geven. Wou je nièt bij ’m inwonen? Dat wil zeggen wou je ’m an z’n lot overlaten – we zijn allemaal sterfelijk en Esther is op leeftijd – wou je dàt? ’n Ramp as je ’t doet! Geen sekonde rust in je[99]leven. En later de verwijten! Later verwijt hij jou, dat je ’m van z’n vader gehaald heb – familie blijft familie! Later heb je allebei spijt – dat wil zeggen – as ’t kon dat jullie samen – maar ’t kàn niet.…Esther.Heel verstandig. En as je luistert ben je góed af.… Met plezier heb ’k ’r wat voor over.…Rose.Wat voor óver?Esther.’k Ben nìet rijk.… ’k Leef zelf van me broer – maar as je ’t dée – as ’n góed kind – as ’n verstandig kind – dan kreeg je buiten je loon ’n.… ’n.…Aaron.Zeg vijftig gulden!Rose.O! O! Vijftig gulden!Esther.Honderd! Daar! Honderd guldens is ’n boel geld.Aaron.’n Héele boel. En trouw je later met ’n fàtsoenlijke burgerjongen – dan schiet ’r nòg wel wat over.Esther.En alles wat ’k je gegeven heb, kan je houen – en ik reken je maand vol-uit.…Rose.O, tuig, tuig! Vervloekt tuig!Esther(snerpend).Wat zeg je, jij slét![100]Aaron.Stil nou! Maak geen burengerucht! Jullie begrepen mekaar niet. Gebruik nou je hoofd, stomme meid! ’r Komt tòch niks van, niks – tusschen jou en die jongen. ’t Kan niet. Je heb ’t vooruit geweten. Je ben de eerste niet. Je zal de laatste niet zijn. Ga dan niet op je achterste pooten staan. Wat bereik je ’r mee? Dat wij geweld met gewèld keeren. Want wij hebben ’t recht op onze hand! – En as je dat weet – handel verstandig – neem wat je krijgen kan.…Esther.Twéé honderd guldens hebben we ’r voor over.…Aaron.En doe je ’t niét – dan ben je éven ver, dan win je geen zier – dan wor je zóó an de deur gezet.…Rose.Ik laat me niet an de deur zetten! Ik vraag m’n man. Anders niet!Aaron.Je man! Hahaha!Esther.Je man? Je man?Rose.Mijn man! Mijn man die jullie me niet ontnemen kunnen! Mijn man die eerlijk en groot is! Mijn man die niet buigt voor jullie gèld, zoo min als ik ’t doe! O! O!… Dat ze me zóo iets kunnen andoen![101]Aaron.Jouw man? Wiè is jouw man? Ben je dan heelemaal doof meid, dat je niet begrijp – na zooveel, zóóveel woorden – dat-ie met mìjn dochter trouwt?Rose.Dat lieg je!Esther.Jij liegt gemeen schepsel die onze jongen angehaald heb, angehaald met je hóerestreken!Rose.Niks van je beleedigingen voel ’k. God heeft ’t gewild! Júllie halen ons niet van elkaar!Aaron.Hahaha! Nou wordt ze prachtig – as in ’n bóék! Ik lach me ’n ongeluk! As je ’t dan weten wil: vanmiddag is ’t ’r door gegaan, vàn mìddag.…Esther.En daarvoor hebben we je uitgezonden!Aaron.En over vier weken trouwen ze!Esther(krijschend).Versta je? Versta je? En nou me deur uit! Me deur uit! En geen stuk neem je mee! Me deur uit! Op staande voet!Rose.Nee-nee! Ik ga niet zonder hém! Jullie, belíegt me! Anders zou je geen géld gebojen hebben!Aaron.Wie zegt je, dat hij ’t niet verzocht?…Rose.Wàt zeg je?[102]Aaron.Heb ’k ’t zélf niet gehoord dat we tot twééhonderd gulden mochten gaan?Rose.Je liegt! Je liegt! O, kerel wat ben je laag!Aaron.Lieg ik? Hoor je dat Esther? Zal ’k ’r ’n vloek op doen?Esther.Laat ’r gaar koken in d’r eigen vuil! ’k Heb ’r genog van!(hàrder krijschend).Jij serpent durf jij ’t hoogste woord voeren? Jij die ongeluk brengt over ’n heele familie! Jij! Jij! Wat doe je nog hier? Wat let me of.…Aaron.Kalm nou! Kalm nou! Brand je vingers niet! Ze wéét ’t nou. Ze weet dat Rafaël binnen ’n maand trouwt en dat-ie ’r twééhonderd gulden biedt – en geen cent meer – versta je: twééhonderd gulden òm vàn jè àf tè kòmmen.Esther.En me huis niet meer in! Geen voet meer over me drempel! Geen voet hoor!Aaron.Gelijk heb je. Laat ’r maar uithuilen. – As je nou dádelijk bij mijn thuis komt is de zaak in orde. ’t Geld leit klaar. Op die jongen hoef je niet te wachten. Die is weg.Rose.Weg?Aaron.Weg voor ’n hééle poos.Rose.Waarheen?[103]Aaron.Dat mag ik je niet zeggen!Rose.O God, belieg me niet! Belieg me niet!Esther.As-ie nièt weg was, had j’m al lang gezien. ’n Bewijs dat Aaron de waarheid zeit.Aaron.Nou? Neem je ’t an?Rose(suffig).Ik weet ’t niet.… Ik weet ’t niet.… Ik wor gek.… Ik kan niet meer.… O lieve heer Jezus!.…Aaron.Sust! Niks meer zeggen.… ’t Kòmt in orde. Nou. Nou. We loopen ’n grachie om. Bedenk je terwijl. Op straat kan je niet slapen.(Af.)[Inhoud]ZESDE TOONEEL.Rose.Sachel.Sachel.Mot ’k de heele avond alleen blijven? Hoor je niet,Esther.Rose(angstig-opschrikkend).Ik ben ’t.…Sachel(woest).Jij! Jij!.…Rose.O God – doe me niks – doe me niks – ’k Ben zoo bang voor je.Sachel.Wat mot je nog hier?Rose.Ik weet ’t niet.…[104]Sachel(woest).Durf jij nog.…Rose.O nee.…. ’k durf niks.…. ’k zal wel gaan.… as je maar niet.…Sachel..… Ik zal je niet vermoorden.… Ik zié je niet, ’k heb geen kracht meer – jij, uitvaagsel!… Jij, jij, jij.…Rose.Ja – ja – Je heb gelijk – je heb gelijk – ’k Ben suf – In Godsnaam – In Godsnaam drijf me ’t wàter niet in!Sachel..… ’t Water.…Rose.Kwam-ie maar.… Kwam-ie maar.… O Rafaël! Rafaël!…Sachel.Hou je bek! Ruk uit! Ruk uit, zeg ’k je!Rose(smeekend).Zeg dan of ’t waar is.…. Jij ben blind – Je ziet niks dan donker –Jijkan niet liegen – dat voel ’k – hoe zoujijkunnen liegen – zeg of ’t wáár is dat-ie met Rebecca trouwt.…Sachel.Dat raakt je niet! Ruk uit! Of ’k zal je weg-ranselen – met me ouwe handen!…Rose.Ik heb je niks misdaan, nooit wat misdaan! Zeg of ’t wáár is! Sachel! Sachel!Sachel.Niks misdaan? En m’n zoon?… M’n zoon?[105]Rose.O, praat daar nou niet over! Nou niet! – Trouwt-ie Rebecca? Trouwt-ie Rebecca?Sachel.Dacht je dat-ie joù trouwen zou, jou, ’n christin, jou, ’n méid! Wou je méér zijn dan z’n tijdverdrijf, meer dan z’n bijslaap?Rose.O! O! Lieg jìj niet! Ze hebben me geld gebojen, géld! Ze hebben me willen afkoopen … Ze hebben me neergetrapt erger dan ’n hoer! Hoor me nóu! Hoor me! Wat hebben jullie an m’n ongeluk. Niks heb ’k op de wereld. Niks. En ’k hou zoo van ’m, zoo alles. Wat kan ’t me schelen of jullie joden zijn. ’k Denk ’r niet an. ’k Vraag ’r niet na. ’k Hou van jullie allemaal, van jou en van Esther, van wie hier komt. Als ’k maar blijven mag, blijven. Enkel blijven – als-ie háár maar niet trouwt! O Sachel, Sachel, draai je gezicht niet af. Je hoort da’k haast krankzinnig wor. ’k Zal goed voor je zijn. Je zal niet te klagen hebben, nooit, nooit! ’k Wil jodin worden, alles wat je maar zegt. Alles. Maar jaag me niet weg. Ik kan niet leven alléén, zònder hem. Kom nou. Toe nou!…Zég ’n woordje … Je maakt me bang met je oogen. Kijk me zoo niet an, Sachel!Sachel(rauw).Raak me niet an. Had ’k je liever gewurgd voór ’k je in me huis nam – jij.…[106]Rose.… Scheld niet! ’k Ben kapot genoeg! Zeg ’t! Zeg dat Aaron gelogen heeft, dat-ie me niet in de steek laat!Sachel(hard).Blijf van me af, ongeluksmeid, bedriegster! Was gekrepeerd de dag van je eerste ontucht! Was.…Rose.Ja-ja. Vloek me. Vlóek me! Maar lieg niet! Zeg wat je wil, alles goed, alles goed!… Is ’t wáár?… Ze hebben me.. O, ’k wor gek …Sachel.Jij heb mijn jongen … Heb je an mijn gedacht.… An mìjn ouwen dag?…Rose.Nee. Ja.… Verwijt nou niks.… ’t Is niet meer te verhelpen … ’k Wil ’t wel goed maken, als ’t kán, als ’t kán …Sachel.’t Kan niet meer. Ruk uit!Rose.O nee, nee … Wéet wat je doet, Sachel! Sachel, weet wat je doet!…Sachel.’k Weet wat ’k doe, ’k weet dat ’k je haat, ’k weet dat ’k je bloed zou kunnen drinken …Rose.Goed. Goed. Haat me. Vervloek me. Verwensch me. Maar de waarheid! De waarheid! Jij kán niet liegen, jij met je blinde oogen! Ze wouen me tweehonderd gulden geven – zeien dat ’t van Rafaël kwam, dat-ie weg is, me verschopt.… O, dat is schrikkelijk, niewaar Sachel,[107]– schrikkelijk om zóó je eeden te breken!.… Toe nou! Toe nou! ’k Sta voor je te beven.… Zeg dan iets, iets … Als ’t waar is – als – als – dan – verdrink ’k me voor je oogen, dan wil ’k niet langer leven, geen oogenblik langer. Want wat heb ’k dan nog? Dan heb ’k niks meer, niks, niks! O, jij weet niet wat niks is!…Sachel(dof).Ik? Ik? Ik zou ’t niet weten!Rose.O jij ook. Jij ook. Maar niet zoo!Sachel(zachter).Niet zoo? Wat heb ik dan! Ik?…Rose.Jij.… jij.… O je ben óok ongelukkig.… Maar je leeft.… je weet niet wat liéfde is.… Je weet niet.… Toe! Toe! We zullen goed voor je zijn.… We zullen.… Je heb alles in je eigen hand.…Sachel(snauwend).’k Mot niks van jou hebben!Rose.Hahaha! Dan hebben ze gelogen! Dan heeft Aaron gelogen! Dan heeft Esther gelogen! Dan.… Dan.… Als ’t waar was zou je ’t zeggen. En je zegt niks! Als-ie vanmiddag beloofd had Rebecca te trouwen zou jij ’r om làchen, had je al lang geroepen jà, jà! Hahaha!… O, nou lukt ’t niet! Nou wacht ’k – nou wacht ’k op ’m de heele nacht!.…[108]Sachel(woest).Wacht niet – wacht niet – hij komt nièt!Rose.Hij komt! Hij komt!Sachel.Hij komt nièt. – ’t Is wáár!Rose.Zweer ’t! Zweer ’t Sachel!Sachel.Laat me met rust slet van m’n zoon, slet die an me tàfel zat, slet die me bedrogen heeft, onder me eigen dak!Rose.Zweer ’t, toe! ’k Geloof jóu. ’t Water is zoo dichtbij.… ’k Ben gèk, gèk.… drijf me ’r niet in met ’n leugen.…Sachel(heesch).Verdrink je voor mijn part! Mot ik je terughouen, ik, ik?Rose.O, wees niet zoo wreed.…Sachel(woest).Alles is waar. En verdrink je nou! Jij – jij – jij je verdrinken!… Jouw sóórt, verdrinkt zich niet!Rose.Dus hij komt niet terug?Sachel.Nee! Vort!Rose.Zweer ’t … Zweer bij de geboden op de post van je deur.…Sachel(legt vluchtig de hand op demezoesos).’k Zweer. – ’k Zweer. – En nou wèg! Dat geld kan je krijgen. – Dat gèld.…[109]Rose(versuft)… Dan … dan … ja, dan … lieve Jezus.…Sachel(angstig).Waar ga je heen?…Rose.Nergens.… nergens.…Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water kommen! Niet bij ’t water!…(zij springt in de gracht)... God! ’t Is niet waar, Rose! Rose!(bukt zich naar het water).Hier is m’n hand! ’n Stok! ’n Stok! Is ’r geen stok! Waar ben je? Antwoord dan! Hoor je me niet? O! O, godlief – godlief – O! O!(bonst op de deur van den buurman).Levi! Levi, doe open! Niemand thuis!(bukt opnieuw bij den walkant).Hier is m’n hand. Hier! Hier! Geef dan antwoord!… Hou je mond niet! God, God, laat ’r niet verdrinken. Rose! – Roòòòse! – O, geen geluid!… Geen enkel geluid!…(wankelt naar de bank voor den uitdragerswinkel).[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Esther.Is die meid wèg? Heb je die meid niet gezien?Sachel.Die meid!… Die meid!… Wàt meid?Esther.Je maakt me schrikken! Wat scheelt[110]je? –(tot Aaron).Mooie raad die je gegeven heb! Nou is ze vòrt …Sachel.Zachies pratén. Zachies. Zachies.Esther.Je lijkt wel gék!… Wat mot je toch!…Sachel.Laten we naar binnen gaan – naar binnen.Aaron.Hij klappertandt – hij heit koorts …Sachel.Dat lieg je!… Ik klappertand niet!… Ik, ik, ik.….Esther.Waarom gil je zoo?…Sachel.Sust!Esther.Schei toch uit! Ben je ’n man of ’n kind?Sachel.O! O!… Jullie motten bij me blijven – de heele avond – de heele nacht – me niet alleen laten! Kom nou. – Kom nou! De deur dicht. Stevig dicht. God-lief![Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Rafaël.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Wat gebeurt hier?Esther.Hij vraagt wat ’r gebeurt!…[111]Aaron.Durf jij dat vragen!…Esther.Vermoorden doe je ’m, die ouwe man! Kijk in wat ’n toestand je ’m gebracht heb!Aaron.Ben jij ’n zóón? ’n Ouwe blinde vader die je krankzinnig maakt!…Sachel.Niet zoo hàrd praten!Esther.Steek dan je pooten uit en breng ’m naar binnen!Rafaël.Kom vader!Sachel.Weg jullie tuig! – Alleen m’n zóón. O, Rafaël, lieve jongen, goeie jongen! Wat motten jullie van me? ’k Ben ziek, ’k ben op. Laten we naar binnen gaan! Vóór Levi thuis komt. Weg jij!Esther.Hou je daar bij in! Dat mot je ànhooren!… Kindsch wordt-ie.Rafaël.Wees stil! Zìe je niet dat-ie ziek is.…Esther.Heb ìk ’r schuld an – jij, leeglooper!…Aaron.’k Zou háár nog verwijte!… Og, dat loopt de spuigaten uit!…Esther.Ziek? Ziek? Had ’m niet z’n kop gek gemaakt met die meid, met jouw slêt!…Rafaël.Mijn slèt … Pas op! ’k Ben in geen stemming om je vuilheden an te hooren!…[112]Esther.Mijn vuilheden? Mijn vuilheden?.… Ongeluk!…Daàr zit jouw werk! In je graf zal je nog geen minuut rust hebben – jij niet en die slet niet!…Rafaël.Pas op!… Pas op!… Je kent me nog niet! Als je m’n vrouw met één woord beleedigt als ze daar thuis komt …Esther.’k Lach om je dreigementen! Zijn vrouw! De meid die mijn vuil gereinigd heit! Zoek ’r! Ze is goddank vort … Met ’n fooi was ze af te koopen!…Rafaël.Beest!…Sachel.Niewaar! Niet gelooven, Rafaël. Ze liegt ’t …Rafaël.Waar is ze dan?Sachel.’k Weet ’t niet! ’k Weet ’t niet! ’k Heb ’r niet gezien!Rafaël.Waar heb je ’r heengezonden dat ze zoo lang wegblijft? Uren wacht ’k voor niks.Esther.Hij maakt zich bezorgd over dat krèng!(Gerucht).Rafaël.Stil!(loopt op de gracht toe).Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water!.….Esther.Schreeuw toch zoo niet.[113]Aaron.Ze kommen door de poort …Sachel.O! O![Inhoud]NEGENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Bewoners.Een bewoner.We hebben ’n vrouw opgehaald …Sachel.Weg ’r mee!Rafaël.Rose!…Een bewoner.Ze lag voor de tralies van ’t riool bij ons … ’k Wou water scheppen …Rafaël(tot Esther).Dat heb jij gedaan!…Esther.Ik? Zoo waar hoort me God …Rafaël.Roep God niet an! Moordenaarster! Jij en hij!…Esther.Je ben krankzinnig!Rafaël.O, m’n liefje, min hartje! Gòd, God, Gòd …Esther.Laat me los …Rafaël.Zeg op! Zeg op!…Esther.Je breekt m’n pols, lafbek!(Bewoners rukken Rafaël los).Rafaël.Jullie heb gelijk – gelijk. – Liefje,[114]liefje! D’r haren – d’r mooie blonde haren – vol slijk! – En d’r oogen – d’r mond. – Kijk d’r mond! – Gestikt bij ’n riool – bij ’n riool! O, wat hebben jullie gedaan!Aaron.As je naar rede wil luistere …Rafaël.Naar rede?(razend).Schurftige moordenaar!.….Sachel.Rafaël!…Rafaël.Weg van me vader!…Sachel.’k Kon ’r niet tegenhouen …Rafaël.Jij?… jij!…Sachel.Rafaël!…Rafaël.Dus – Dus – Ze was hier met jóú?Sachel.O! O!…Rafaël.Je was ’r bij?…Sachel.Ja-ja …Rafaël.… Je heb ’t geweten!…Sachel.Ik wou – Ik wou – O, m’n jongen.Rafaël.En al die tijd – Je opwinding – En je heb je bék gehouen!…Sachel.Godlief!Rafaël.– Dus – dus – Jìj heb ’r in ’t water gejaagd, jíj!…[115]Sachel.O, o, m’n jongen!Rafaël.– Je wou de deur grendelen – stevig grendelen – je wou – terwijl zij in die gracht lag, in die gracht van stinkend water – Breng ’m weg! Breng weg die kérel dat ’k ’m niet wùrg!…Een grijsaard.…Zoo mot je niet tekeer gaan tegen je ouwe, blinde vader!…Rafaël.M’n vader! Hahaha!…Esther.Zelf ben je oorzaak. ’r Most ongeluk van kommen. ’n Jood met ’n christin!…Aaron.Dat ’s de straf van Gòd …Rafaël(smartelijk).God? Welke God, stumpers?Een grijsaard.De God van de joden …Rafaël.Hahaha! – Van de joden! – Van de joden! O, hoon, hoon! Hoon van den waarachtigen God, die van geen grenzen weet!(neerzinkend)Rose, Rose.…Een bewoner.… Laten we ’r weer opnemen …Rafaël.Blijf af!Sachel.Rafaël! Rafaël!Rafaël.Weg! Weg!… Niks heb ’k met jòù te maken!…[116]Een grijsaard.… Denk an je plichten als zóon … Wat gebeurd is – is gebeurd.Rafaël.… Plichten – Wat gebeurd is – is gebeurd – Plichten –(extatisch)O, ’k hèb plichten, gróóte plichten, plichten opgelegd door den God dien jullie niet kennen en dechristenenniet kennen – plichten, gróóte plichten.(hij verlaat het slop).Sachel.Rafaël! Rafaël!Einde van het laatste bedrijf.1Gemeente.↑

DERDE BEDRIJF.Een slop in de jodenbuurt. Aan de achterzijde een gracht met verweerde pakhuizen. Schemering. Voor den uitdragerswinkel zitten Esther en Sachel.

Een slop in de jodenbuurt. Aan de achterzijde een gracht met verweerde pakhuizen. Schemering. Voor den uitdragerswinkel zitten Esther en Sachel.

[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Sachel.Esther.Sachel.Staat ’r niemand in de poort?…Esther.Nee.…Sachel.Hoór ’k dan niks?Esther.Je hoort kinderen in de straat spelen. Hij zal de meid achterop wezen. Jouw zoon … jouw zóón godbetert!Sachel.Is naastan niemand thuis?Esther.Wat vraag je weer ’n boel! Néé. Levi en z’n vrouw zijn over Sjabbes bij d’r dochter. We hebben ’t rijk alleen. En maar goed ook.[82]Anders wist morgen de heelekille1wat voorgevallen is.Sachel.Asof ze ’t morgen toch niet weten – van – van de rebbe – èn van hèm – èn van die mèid – Die mèid! Waar blìjft die meid?Esther.Begrijp je niet dat-ie ’r tegemoet is geloopen, d’r alles gezeid heit, dat ze niet meer dúrft. ’k Zou d’r oogen uit d’r kop krabbe. As ’k maar kòn. Jouw zóón die zich afgeeft met zoo’n del, met zoo’n slét! Joùw zoon onder joùw dak! ’t Hoogste woord heb je ’m laten voeren. Heb je ooit naar ’n gezond woord geluisterd, jij, jij? Heb ’k je niet honderdmaal gewaarschouwd, as-ie uitbleef, as-ie ons alleen liet sàppelen? Nou krijg je ’t met rènte terug. Met woekerrente. Nou oogst je! ’n Zoon die zich vergooit, ’n zoon die de rabbijn as ’n kwajongen behandelt! De snotneus! Opstaan tegen ’t geloof van z’n vaderen. Weet-ie ’r véul van! En wàt ’n huwelijk had-ie kennen doen! ’n Engel, ’n huisvrouw uit duizenden, ’n vrouw die de negotie verstaat – heit ze ’t niet bij d’r vader geleerd tot in de nagels van d’r duimen? – ’n rechtschapen meissie – en die smijt-ie weg voor oud-vuil om zoo’n lellebel die nog geen aardappel[83]schillen kan, die geen hemd an d’r lijf heit, die van handel zooveul weet as de ràt die daar gaat.…Sachel.Ging ’r ’n ràt?.…Esther.Schrik je van ’n rat, nar? Daar gaat-ie ’t water in. Afgeloopen. – Dat serpent! Overmorgen verwijt z’m z’n geloof, scheldt ’m voor jood! Jood en Chris gààt niet samen. Zijn vróúw! Og! Tróúwen! Og! Die jongen is niet wijs, die mot opgesloten worden – Je zal ’r wat van beleven! ’t Is om je dood te ergeren. En jij, jij die altijd zoo’n praas heb – jij – dat je nòù niks zegt, hè?Sachel.Laat me met rust – Ik ben kapot – Ik ben op.Esther.’t Most mìjn zoon wezen. ’k Zou ’m leeren. As ’k ’r an denk! Laat ze is om d’r goed kommen, d’r armeluisrommel! Geen korrel geef ’k af. Geen zaddoek. Wie heit ’m slecht gemaakt? Wie heit ’m angehaald? Keek-ie ooit naar ’n vrouw? Heb je ’m zien scharrelen zooas de jongens van Ruth en van Bram? Wie heit ’m met d’r strèken ingepalmd? Kreeg ze voor mijn part, kreeg ze ’n ziekte, dat ze morgen krepeerde!Sachel.Schreeuw zoo niet.… Denk an de buren.…[84]Esther.Buren! Buren! Is ’r iemand thuis? En làten ze ’t hooren! Zal d’r me één ongelijk geven? Nou héb je je zin – As ìk wat zei wer ’k afgesnauwd. As ìk wat zei kreeg ’k ’n groote bek. En hij? Hoeveel keer heit-ie me niet ’t bloed uit me vingers gezogen. ’t Komt je toe.Sachel.Hou op. M’n kop staat ’r niet na.Esther.De schande – de schande in dekille.Sachel.Ik weet ’t. Je hoeft me niet op te warmen.Esther.Dat gezicht dat ’k zoo vertrouwd heb!…Dat pestgezicht!… Gister gaf ’r nog ’n afgedragen japon. Hoe kom ’k zoo gek? Maar ze neemt ’m nièt mee. Niks geef ’k af.Sachel.Daar is iemand.…Esther.Nee. Je maakt me zenuwachtig.Laten we naar binnen gaan. ’t Wordt donker.Sachel.Ik blijf hier. Binnen heb ik geen rust. As-die nou is niet terugkwam – wegbleef – voor góed wegbleef.…Esther.Groot verlies! Liever geen zoon – dan zoo een.…Sachel.Jij – jij kan dat zeggen – màkkelijk zeggen – jij heb nooit ’n kind gehad – Wat heb ’k voor vreugde – voor afleiding – dan …[85]Esther(verbaasd)..… Huil je, Sachel? Sàchel?Sachel.Nee. Hou je bek! Wie praat ’r van huilen! Ik zeg dat z’n stem … Maar dat begrijp jij niet – dat kán jíj niet begrijpen – Wàt begrijp je wel? Steek de lamp an! Nou dan!Esther.Goddank. Je ben weer gezond. ’k Had me haast ongerust gemaakt.(af).[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Aaron.Zit je daar Sachel?Sachel.Wat mot je?Aaron.’t Is wat moois.…Sachel.Wat is ’r moois?Aaron.Dat met je zóon.…Sachel.Wat gaat joú dat an?Aaron.Vraagt naar de bekende weg! Wat ’t mijn angaat? Reusachtig zou ’k denke. Og, wat ’t mijn angaat!Sachel.’k Heb met jóu niks te maken.Aaron.Je zoon is ’n ploert en ’n.…Sachel.D’r wordt je niks gevraagd.…[86]Aaron.Waren we accoord – ja of nee?Sachel.Nee.Aaron.Heeft je zuster niet gezeid, dat ik mijn Rebecca sturen zou?.…Sachel.Weet ’k niet.…Aaron.Jij weet niks wat je niet weten wil – of ’t mot zwart op wit staan.…Sachel.Je verveelt me!Aaron.Jij verveelt mijn al làng!Sachel.Wat doe ’k met jouw gemier! ’k Zal me zoon dwingen as-die joùw dochter niet wil. Mot-ie zèlf weten!Aaron.Mijn dochter.…. Mijn dochter.… ’n Wèldaad had ze ’m bewezen.…Sachel.Ik kan jouw weldaden niet gebruiken – en me zoon oók niet.Aaron.Jouw zoon! Jouw zoon! M’n voeten veeg ’k nog niet an ’m af. Daar zijn me zolen te goed voor.[Inhoud]DERDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Esther.Esther.Dacht ’k wel. Dàcht ’k wel. Hij mot[87]zich wreken. Groot gelijk heb-ie Aaron – gelijk tot over ’t end van je jaren! Is ’t geen schande wat ’r gebeurt?Aaron.Schande? Schande? Jullie wèten nog niks! Jullie weet niet van van-morgen – wat-ie met mijn Rebecca gedaan heit!Sachel.Kan me niks schelen!Esther.Mijn wel! Mijn wel! Nòg trekt-ie z’n partij!Aaron.Heb jij niet gezeid dat Rebecca bij je most kommen?Esther.Zeker heb ’k ’t gezeid.Aaron.En is ze niet grienend teruggekeerd? Grienend om ’t affront! Zat-ie niet met die christenmeid, met die sjikse op z’n schoot? Mot je zoo mijn dochter ontvangen? Mijn dochter is geen schànddochter! Mijn dochter is geen vulnis! Mijn dochter kan huwelijken doen, reusachtig! Mijn dochter hoeft door jóúw zoon niet van de deur gewezen te worden!Sachel.Had ze nièt gekommen!Esther.Hoor hém! Hoor hém! Daar kan ’k me nou zóo bij opwinden! Daar sta ’k geregeld bij te beven! O, o, as ’k geen meelij met je had! Mot je die man nog òngelijk geven? Die man[88]die zich komt beklagen! Die man die in ’t fatsoenlijke tot je spreekt!Sachel.We hadden geen accoord.…Esther.Komt ’r wat op an!.… Zoo’n engel van ’n meissie! – Zat ze op z’n schoot? Zat die vuilik op z’n schoot?Aaron.Met d’r eigen oogen – met d’r éigen oogen heit ze ’t gezien. En was ’t daar bij gebleven! Maar beleedigd heìt-ie ’r, geaffronteerd in ’t bijzijn van die méid! Is mijn dochter ’n opraapsel van de straat? Staat mijn dochter bij jou in de schúld? De brutaaligheid – de brutaaligheid van die kwajongen! En joùw schuld! Joúw schuld!Esther.Net wat ’k zei.Sachel.Práten jullie maar. Ik wor zelf ’t zwaarst gestraft.… Voelen jullie dan geen zier meelij?Esther.Jij ben te koppig. Jij neèmt je gelijk. Met jou kan niemand over-weg.Sachel.’k Heb ’t ’t éérst zien ankommen. Ik vóélde dat ’r wat was. Ik wist ’t vóor jullie.…Aaron.Hoor, wat ’n redeneering! Hij ziet ’t ankomme, hij weet ’t voor ons … En geen mond doet-ie open. As ik in me huis ’n meid heb en me zoon – hád ’k ’r een! – me zoon die kruipt[89]in d’r bed – dan – dan waarschouw ’k me zoon – dan ben ’k as vader verplicht te waarschouwen dat-ie niet blijft hàngen – dat-ie geen strop krijgt – zooas m’n vader-zaliger mijn gewaarschouwd heit – toen – toen – ’t was ’n mooie meid – gekheid, ’t is làng voorbij – toen ’k in m’n jonge jaren was. Dat ben je as vader verplicht. En luistert-ie niet – dan – dan roep je de meid – en dan maak je geen herrie – herrie maakt ’n nàr – en je geeft ’r twintig gulden, dertig, veertig – as ze lastig wordt honderd – ’t is weggesmeten geld – maar as je ’t niet doet? – as je ’t nièt doet krijg je grijze haren van zorg en ellende – en, en, en je zet ’r met ’t geld je deur uit – en je neemt ’n reçu – zonder reçu geen geld – en je belooft as ze stil is en wegblijft nóg wat geld na máanden. – D’r is geen meid die née zegt – fèl zijn ze op honderd gulden! Ze doen ’r ’n moord voor.… Nou? Nou? En wat doe jij? Jij smoest voor jezelf. Jij laat God’s water over God’s akker loopen – en, en, en, as ’t te laat is maak je lawaai. Maak lawaai vóór ’t te laat is. Wat is je verdienste dat je ’t heb zien ankommen? Waar laat je je winst? Nog nooit heb ’k iemand zoo dwars zien handelen, zoo averechts. ’t Is bijzonder. ’t Is reusachtig. Hèb je je zoon gewaarschouwd? Hèb je de meid afgekocht?[90]Sachel.Hij laat zich niet waarschouwen.…Aaron.En de meid? Nou?Sachel.Die laat zich niet afkoopen.…Aaron.Zal ik jou is wat zeggen? Je mag ’n goed koopman zijn, maar van die dingen heb-ie geen cent verstand, geen cent, geen hálve cent. Daar heb-ie de zoon van Salomon – Salomon van de Dwarsstraat. Heb-ie niet gehoord van de zoon van Salomon? Dan zal ’k ’t je vertelle. Die jongen had ’n strop – en wát ’n strop. Zoover is joúw Rafaël nog niet eens. Daar mag je dankbaar voor zijn. Toen Salomon zich d’r mee bemoeide had de meid al ’n kind. En wat heit Salomon gedaan? Salomon heit z’n zoon op de reis gestuurd en de meid afgekocht, voor twee, driehonderd gulden, weisz-ich-viel! En toen ze werom kwam – vertrouwe kan je ze niet – heit-ie ’n agent late komme, ’n agent van politie en toen was ’t uit. Zal ’n verstandig man anders handele? En handele de christenen anders? Spiegel je an de christenen. Met geld krijgen joden èn christenen alles gedaan. Heb je geld? Je hèb geld. Gebruik ’t dan. Eergister zag ik ’n christene trouwpartij. En bij ’t stadhuis daar had je ’n scène! Daar stond ’n meid met ’n kind. En die maakte spektakel! Reusachtig. En in ’n oògwenk[91]was ze gebrocht na ’t bureau! Had ze ’t niet angeleid met ’n heer boven d’r stand! Had ze niet ja-gezeid! As ze nee zegge gebeurt ’r niks. Allemaal d’r éigen schuld. As ze niet luistere willen motten ze voélen!Sachel.’t Is nou te laat.…Esther.Wat is te laat? D’r is niks te laat. Aaron heit recht.Sachel.Doe wat je wil! Ik ga naar binnen. ’k Heb ’t koud. Ik zeg je – ik zeg je – d’r valt niks te verhelpen.[Inhoud]VIERDE TOONEEL.Aaron.Esther.Esther.Redeneer daar tegen in.Aaron.As hij geen verstand heit, heb jij ’t voor twéé.Esther.As ’k maar kon.Aaron.Met ’n zoet lijntje krijg je alles gedaan. Sachel is ’n geweldenaar. Reusachtig. Wat bereik je met geweld? Geen sikkepit. ’t Doet me hartzeer. Zou je dan denken dat ik me zooveel moeite zou geven om die snotneus – om die leeglooper – as ’k niet wist dat mijn Rebecca d’r zinnen op[92]’m gezet heit? Kan ze ’r niet honderd-duizend krijgen? Met veel meer geld? Maar ze wil.Esther.O, dat krèng, dat ’n heele familie verstoort.… As ’k ’r had onder me handen!Aaron.Daar heb je d’r waarachtig![Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Aaron.Esther.Rose.Rose.’k Ben laat.Esther.Wel nee, kind. Welnee. ’k Was al ongerust.Rose.’t Is ’n schrikkelijk end. ’k Heb ’n uur lang gezocht, kon ’m niet vinden en toen ’k ’r eindelijk was, moest ’k ’n heele tijd wachten voor Meijer thuis kwam.Esther.Nou, da’s niks hoor.Aaron.Zoo’n lange wandeling is heel gezond, best voor de spijsvertering.Rose.Hij kan morgen niet komen.Esther.Kan-ie niet?Rose.Eerst Maandag.Esther.Best. Best. Heb je Rafaël gezien?Rose.Rafaël?[93]Esther.’k Dacht zoo – ’k bedoel – Hij ging juist ’n boodschap.…Rose.’k Heb ’m niet gezien.Esther.Je zal wel moe zijn, hè? Ga maar binnen. D’r staat wat koud vleesch .… Maar – maar wacht is.…Rose.Roep u nog?Esther..… Dat wil zeggen – dat wil zeggen –Aaron.Ik wou je wat vragen – ’k sprak ’r met de juffrouw over – of – of – zou jij geen zin hebben – ’k val maar met de deur in huis – om – om bij mijn te kommen?.…Esther.Dat wil zegge.…Aaron.Dat wil zegge – laat mijn nou gaan! – dat ’k in de verlegenheid zit, in ’n gróóte verlegenheid – te lang om zoo in-eens uit te leggen – en toen sprak ’k zoo.…Esther.– ja toen spraken we ’r over.…Aaron..… Zie je, niet voor gòed – maar zoo tijdelijk – voor ’n paar dagen, voor ’n week …Esther.Ja nàtuurlijk.…Aaron..… En na die paar weken – ga je weer na Esther terug – of – of ’t most je zóó bij mijn bevallen! Hahaha! – ’t Most je zoo bij mijn[94]bevallen dat je niet meer terug wil. Esther heit ’r niks op tegen.…Esther.Dat wil zegge.… ’k Heb ’r ’n hééle boel op tegen – maar je mot mekaar helpe.Aaron.En je verdient ’n heele duit extra – Dat kan je mijn overlaten.…Esther.Dat is waar – dat kan je Aaron overlaten.…Rose(rustig).Dus – ik moet wèg?Aaron.Wat zeit ze? Je mot? Je mot? Je mot niks! ’t Wordt je vrindelijk verzocht. Je mot? Je wor niet gedwòngen!Esther.Hoe kòm je ’r op?.… Nog voor geen góúd! As ’r iemand tevrejen over je is, ben ìk ’t! Dat weet je. Enkel de kwestie van ’n paar dagen …Aaron.Och, ’t is niet de moeite waard om lang over te praten. Mijn huishoudster is ’r van door – met d’r beminde, hahaha! – en m’n dochter is de godganschelijke dag in de zaak – zoo kan je ontriefd zitten!.…Esther.– ja, ’t is ’n last.…Aaron.Of ’t! – En niewaar: ik doe ’r júllie geen overlast mee? Jij wil je wel ’n paar dagen behelpen?[95]Esther.– Je weet wat ’k gezeid heb: liever niet. Maar in de steek laat ’k je niet. Is ’t goed, Roos?Rose.Nee.Esther.Wat nee?Rose.Ik doe ’t niet.Esther.Jij doet ’t niet? En wáárom doe jij ’t niet, as ’t je zoo vrindelijk verzocht wordt?Aaron.Ja – dat is onzin! Op me woord van waarachtig: je heb ’r geen nadeel bij.Rose.Dat kan me niet schelen.Esther.Toon nou geen kop, kind! ’k Meen ’t goed met je – ’k zal je niks anrajen of je komt ’r mee vooruit.Aaron.Me dochter is ’n zachtzinnig meissie – andere huisgenooten heb ’k niet.…Rose.Je dóchter.… – Nee.Esther.Blijf hier.Rose.Waarom jaag je me niet weg – zònder omwegen?Esther.Niemand jaagt je weg, malle meid. Praat ik niet in vrindschap met je? Je mot niet overal wat achter zoeken.[96]Rose.Je wil me kwijt. Goed. Zeg ’t eerlijk. Mot ’t dàdelijk?Aaron.Wat ’n opwinding voor ’n bagatel. Laat ìk nou is duidelijk make.…Rose.’k Heb met jóu niks te praten. Mot ’t dàdelijk?Esther.Wel nee! Hoe kom je ’r op? Al wou je járen bij me blijven. Ik had alleen liéver.…Aaron.Gekheid! Gekheid! Jij draait ’r om heen. Zoo kom je ’r nooit!.… Zal ’k jou is wat zegge, meissie: je mag God danke dat je bij zulke goeie mensche beland ben – ik zou je anders behandele!Esther.Wat waar is, is waar. ’n Zoon van z’n vader hale – netjes is ’t niet!.…Rose.Ah!Aaron.Netjes? Geméén is ’t!Esther.Gemeen – geméen! Dát zal ’k niet beweren. ’k Kan begrijpe dat ’n knappe jonge meid ’n oogie laat vallen op ’n knappe jongen – maar alles heit z’n grenzen. – Je wéet dat ’t niet gaat. Vreemd geloof trouwt niet met vreemd geloof. – Dat is ’t zondigst wat ’r bestaat. Daar hoeven we heelemaal niet over te praten. Dat[97]leit voor de hand. Maar ’k neem ’t je niet kwalijk! God beware! Rafaël is ’n sjieke jongen. ’k Begrijp ’t best.…Aaron.’n Jood met ’n christene vrouw of ’n christen met ’n jodene vrouw dat gààt niet. Wij zijn oùwer, wij kenne de wereld beter. Jij komp pas kijke. Trouw jij met een van joùw geloof. Daar doe je wijs an. Wat niet bij mekaar past mot je niet met geweld bij mekaar brengen. ’t Ongeluk leit ’r dik bovenop, dikker dan je denkt.Esther.En nog niet eens van z’n vader gesproken – van z’n ongelukkigen vader. Sterft-ie niet van hartzeer om wat ’r gebeurd is? Wees jij nou wijs en ga ’n dag of veertien weg. Dan is Sachel gekalmeerd en kan jij ook is dénke …Rose.Ik heb niet te denken. Ik hou van hem en ’k laat ’m niet los.…Esther.Dàt pleit voor je karakter. As je dadelijk jà zei, zou je geen knip voor je neus waard zijn. D’r is geen meissie over de heele wereld dat née zeit as ze jà meent – in diè dinge. En – en – ’k zal niet bewere dat je ’m dàdelijk mot láten – dat zou gróóte gekkigheid zijn – ’k zal de laatste zijn om je an te rajen tegen je geweten[98]in te handelen – maar ga nou is na – ga nou is góed na – hóé wou je hier blijven? – hóé wou je blijven nou we alles weten.…Rose.Dat wil ik ook niet. Ik ga met Rafaël …Esther(kwaadaardig).Jij gaat! Jij gáát!.…Aaron.Stil nou! Niet driftig! Dat geeft allemaal niks. As ik ’n woordje zeggen mag: ’t is onzin, meid! Reusachtig. In de eerste plaas kàn ’t niet – in de tweede plaas – às ’t kon – zou ’t nòg niet kennen. Ik heb joden gekend en christene die ’t gedaan hebben. ’t Ongeluk lag ’r bovenop – zei ’k straks al – En met jóu kan ’t nog in geen dúízend jaren – bij wijze van spreken – over duizend jaar zijn we allemaal dood. – Want let nou is op: is z’n vader blind ja of nee? Z’n vader is blind. Wat wou jij met die blinde man beginnen? Daar kan je niks mee beginnen. Die z’n ideejen verander je niet. Wij zijn liberaler. Maar ’n man van die leeftijd die buig je niet – die bréék je. Wou je bij ’m inwonen? Nog geen spoog water zal-ie bij je gebruiken, nog geen handdruk zal-ie je geven. Wou je nièt bij ’m inwonen? Dat wil zeggen wou je ’m an z’n lot overlaten – we zijn allemaal sterfelijk en Esther is op leeftijd – wou je dàt? ’n Ramp as je ’t doet! Geen sekonde rust in je[99]leven. En later de verwijten! Later verwijt hij jou, dat je ’m van z’n vader gehaald heb – familie blijft familie! Later heb je allebei spijt – dat wil zeggen – as ’t kon dat jullie samen – maar ’t kàn niet.…Esther.Heel verstandig. En as je luistert ben je góed af.… Met plezier heb ’k ’r wat voor over.…Rose.Wat voor óver?Esther.’k Ben nìet rijk.… ’k Leef zelf van me broer – maar as je ’t dée – as ’n góed kind – as ’n verstandig kind – dan kreeg je buiten je loon ’n.… ’n.…Aaron.Zeg vijftig gulden!Rose.O! O! Vijftig gulden!Esther.Honderd! Daar! Honderd guldens is ’n boel geld.Aaron.’n Héele boel. En trouw je later met ’n fàtsoenlijke burgerjongen – dan schiet ’r nòg wel wat over.Esther.En alles wat ’k je gegeven heb, kan je houen – en ik reken je maand vol-uit.…Rose.O, tuig, tuig! Vervloekt tuig!Esther(snerpend).Wat zeg je, jij slét![100]Aaron.Stil nou! Maak geen burengerucht! Jullie begrepen mekaar niet. Gebruik nou je hoofd, stomme meid! ’r Komt tòch niks van, niks – tusschen jou en die jongen. ’t Kan niet. Je heb ’t vooruit geweten. Je ben de eerste niet. Je zal de laatste niet zijn. Ga dan niet op je achterste pooten staan. Wat bereik je ’r mee? Dat wij geweld met gewèld keeren. Want wij hebben ’t recht op onze hand! – En as je dat weet – handel verstandig – neem wat je krijgen kan.…Esther.Twéé honderd guldens hebben we ’r voor over.…Aaron.En doe je ’t niét – dan ben je éven ver, dan win je geen zier – dan wor je zóó an de deur gezet.…Rose.Ik laat me niet an de deur zetten! Ik vraag m’n man. Anders niet!Aaron.Je man! Hahaha!Esther.Je man? Je man?Rose.Mijn man! Mijn man die jullie me niet ontnemen kunnen! Mijn man die eerlijk en groot is! Mijn man die niet buigt voor jullie gèld, zoo min als ik ’t doe! O! O!… Dat ze me zóo iets kunnen andoen![101]Aaron.Jouw man? Wiè is jouw man? Ben je dan heelemaal doof meid, dat je niet begrijp – na zooveel, zóóveel woorden – dat-ie met mìjn dochter trouwt?Rose.Dat lieg je!Esther.Jij liegt gemeen schepsel die onze jongen angehaald heb, angehaald met je hóerestreken!Rose.Niks van je beleedigingen voel ’k. God heeft ’t gewild! Júllie halen ons niet van elkaar!Aaron.Hahaha! Nou wordt ze prachtig – as in ’n bóék! Ik lach me ’n ongeluk! As je ’t dan weten wil: vanmiddag is ’t ’r door gegaan, vàn mìddag.…Esther.En daarvoor hebben we je uitgezonden!Aaron.En over vier weken trouwen ze!Esther(krijschend).Versta je? Versta je? En nou me deur uit! Me deur uit! En geen stuk neem je mee! Me deur uit! Op staande voet!Rose.Nee-nee! Ik ga niet zonder hém! Jullie, belíegt me! Anders zou je geen géld gebojen hebben!Aaron.Wie zegt je, dat hij ’t niet verzocht?…Rose.Wàt zeg je?[102]Aaron.Heb ’k ’t zélf niet gehoord dat we tot twééhonderd gulden mochten gaan?Rose.Je liegt! Je liegt! O, kerel wat ben je laag!Aaron.Lieg ik? Hoor je dat Esther? Zal ’k ’r ’n vloek op doen?Esther.Laat ’r gaar koken in d’r eigen vuil! ’k Heb ’r genog van!(hàrder krijschend).Jij serpent durf jij ’t hoogste woord voeren? Jij die ongeluk brengt over ’n heele familie! Jij! Jij! Wat doe je nog hier? Wat let me of.…Aaron.Kalm nou! Kalm nou! Brand je vingers niet! Ze wéét ’t nou. Ze weet dat Rafaël binnen ’n maand trouwt en dat-ie ’r twééhonderd gulden biedt – en geen cent meer – versta je: twééhonderd gulden òm vàn jè àf tè kòmmen.Esther.En me huis niet meer in! Geen voet meer over me drempel! Geen voet hoor!Aaron.Gelijk heb je. Laat ’r maar uithuilen. – As je nou dádelijk bij mijn thuis komt is de zaak in orde. ’t Geld leit klaar. Op die jongen hoef je niet te wachten. Die is weg.Rose.Weg?Aaron.Weg voor ’n hééle poos.Rose.Waarheen?[103]Aaron.Dat mag ik je niet zeggen!Rose.O God, belieg me niet! Belieg me niet!Esther.As-ie nièt weg was, had j’m al lang gezien. ’n Bewijs dat Aaron de waarheid zeit.Aaron.Nou? Neem je ’t an?Rose(suffig).Ik weet ’t niet.… Ik weet ’t niet.… Ik wor gek.… Ik kan niet meer.… O lieve heer Jezus!.…Aaron.Sust! Niks meer zeggen.… ’t Kòmt in orde. Nou. Nou. We loopen ’n grachie om. Bedenk je terwijl. Op straat kan je niet slapen.(Af.)[Inhoud]ZESDE TOONEEL.Rose.Sachel.Sachel.Mot ’k de heele avond alleen blijven? Hoor je niet,Esther.Rose(angstig-opschrikkend).Ik ben ’t.…Sachel(woest).Jij! Jij!.…Rose.O God – doe me niks – doe me niks – ’k Ben zoo bang voor je.Sachel.Wat mot je nog hier?Rose.Ik weet ’t niet.…[104]Sachel(woest).Durf jij nog.…Rose.O nee.…. ’k durf niks.…. ’k zal wel gaan.… as je maar niet.…Sachel..… Ik zal je niet vermoorden.… Ik zié je niet, ’k heb geen kracht meer – jij, uitvaagsel!… Jij, jij, jij.…Rose.Ja – ja – Je heb gelijk – je heb gelijk – ’k Ben suf – In Godsnaam – In Godsnaam drijf me ’t wàter niet in!Sachel..… ’t Water.…Rose.Kwam-ie maar.… Kwam-ie maar.… O Rafaël! Rafaël!…Sachel.Hou je bek! Ruk uit! Ruk uit, zeg ’k je!Rose(smeekend).Zeg dan of ’t waar is.…. Jij ben blind – Je ziet niks dan donker –Jijkan niet liegen – dat voel ’k – hoe zoujijkunnen liegen – zeg of ’t wáár is dat-ie met Rebecca trouwt.…Sachel.Dat raakt je niet! Ruk uit! Of ’k zal je weg-ranselen – met me ouwe handen!…Rose.Ik heb je niks misdaan, nooit wat misdaan! Zeg of ’t wáár is! Sachel! Sachel!Sachel.Niks misdaan? En m’n zoon?… M’n zoon?[105]Rose.O, praat daar nou niet over! Nou niet! – Trouwt-ie Rebecca? Trouwt-ie Rebecca?Sachel.Dacht je dat-ie joù trouwen zou, jou, ’n christin, jou, ’n méid! Wou je méér zijn dan z’n tijdverdrijf, meer dan z’n bijslaap?Rose.O! O! Lieg jìj niet! Ze hebben me geld gebojen, géld! Ze hebben me willen afkoopen … Ze hebben me neergetrapt erger dan ’n hoer! Hoor me nóu! Hoor me! Wat hebben jullie an m’n ongeluk. Niks heb ’k op de wereld. Niks. En ’k hou zoo van ’m, zoo alles. Wat kan ’t me schelen of jullie joden zijn. ’k Denk ’r niet an. ’k Vraag ’r niet na. ’k Hou van jullie allemaal, van jou en van Esther, van wie hier komt. Als ’k maar blijven mag, blijven. Enkel blijven – als-ie háár maar niet trouwt! O Sachel, Sachel, draai je gezicht niet af. Je hoort da’k haast krankzinnig wor. ’k Zal goed voor je zijn. Je zal niet te klagen hebben, nooit, nooit! ’k Wil jodin worden, alles wat je maar zegt. Alles. Maar jaag me niet weg. Ik kan niet leven alléén, zònder hem. Kom nou. Toe nou!…Zég ’n woordje … Je maakt me bang met je oogen. Kijk me zoo niet an, Sachel!Sachel(rauw).Raak me niet an. Had ’k je liever gewurgd voór ’k je in me huis nam – jij.…[106]Rose.… Scheld niet! ’k Ben kapot genoeg! Zeg ’t! Zeg dat Aaron gelogen heeft, dat-ie me niet in de steek laat!Sachel(hard).Blijf van me af, ongeluksmeid, bedriegster! Was gekrepeerd de dag van je eerste ontucht! Was.…Rose.Ja-ja. Vloek me. Vlóek me! Maar lieg niet! Zeg wat je wil, alles goed, alles goed!… Is ’t wáár?… Ze hebben me.. O, ’k wor gek …Sachel.Jij heb mijn jongen … Heb je an mijn gedacht.… An mìjn ouwen dag?…Rose.Nee. Ja.… Verwijt nou niks.… ’t Is niet meer te verhelpen … ’k Wil ’t wel goed maken, als ’t kán, als ’t kán …Sachel.’t Kan niet meer. Ruk uit!Rose.O nee, nee … Wéet wat je doet, Sachel! Sachel, weet wat je doet!…Sachel.’k Weet wat ’k doe, ’k weet dat ’k je haat, ’k weet dat ’k je bloed zou kunnen drinken …Rose.Goed. Goed. Haat me. Vervloek me. Verwensch me. Maar de waarheid! De waarheid! Jij kán niet liegen, jij met je blinde oogen! Ze wouen me tweehonderd gulden geven – zeien dat ’t van Rafaël kwam, dat-ie weg is, me verschopt.… O, dat is schrikkelijk, niewaar Sachel,[107]– schrikkelijk om zóó je eeden te breken!.… Toe nou! Toe nou! ’k Sta voor je te beven.… Zeg dan iets, iets … Als ’t waar is – als – als – dan – verdrink ’k me voor je oogen, dan wil ’k niet langer leven, geen oogenblik langer. Want wat heb ’k dan nog? Dan heb ’k niks meer, niks, niks! O, jij weet niet wat niks is!…Sachel(dof).Ik? Ik? Ik zou ’t niet weten!Rose.O jij ook. Jij ook. Maar niet zoo!Sachel(zachter).Niet zoo? Wat heb ik dan! Ik?…Rose.Jij.… jij.… O je ben óok ongelukkig.… Maar je leeft.… je weet niet wat liéfde is.… Je weet niet.… Toe! Toe! We zullen goed voor je zijn.… We zullen.… Je heb alles in je eigen hand.…Sachel(snauwend).’k Mot niks van jou hebben!Rose.Hahaha! Dan hebben ze gelogen! Dan heeft Aaron gelogen! Dan heeft Esther gelogen! Dan.… Dan.… Als ’t waar was zou je ’t zeggen. En je zegt niks! Als-ie vanmiddag beloofd had Rebecca te trouwen zou jij ’r om làchen, had je al lang geroepen jà, jà! Hahaha!… O, nou lukt ’t niet! Nou wacht ’k – nou wacht ’k op ’m de heele nacht!.…[108]Sachel(woest).Wacht niet – wacht niet – hij komt nièt!Rose.Hij komt! Hij komt!Sachel.Hij komt nièt. – ’t Is wáár!Rose.Zweer ’t! Zweer ’t Sachel!Sachel.Laat me met rust slet van m’n zoon, slet die an me tàfel zat, slet die me bedrogen heeft, onder me eigen dak!Rose.Zweer ’t, toe! ’k Geloof jóu. ’t Water is zoo dichtbij.… ’k Ben gèk, gèk.… drijf me ’r niet in met ’n leugen.…Sachel(heesch).Verdrink je voor mijn part! Mot ik je terughouen, ik, ik?Rose.O, wees niet zoo wreed.…Sachel(woest).Alles is waar. En verdrink je nou! Jij – jij – jij je verdrinken!… Jouw sóórt, verdrinkt zich niet!Rose.Dus hij komt niet terug?Sachel.Nee! Vort!Rose.Zweer ’t … Zweer bij de geboden op de post van je deur.…Sachel(legt vluchtig de hand op demezoesos).’k Zweer. – ’k Zweer. – En nou wèg! Dat geld kan je krijgen. – Dat gèld.…[109]Rose(versuft)… Dan … dan … ja, dan … lieve Jezus.…Sachel(angstig).Waar ga je heen?…Rose.Nergens.… nergens.…Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water kommen! Niet bij ’t water!…(zij springt in de gracht)... God! ’t Is niet waar, Rose! Rose!(bukt zich naar het water).Hier is m’n hand! ’n Stok! ’n Stok! Is ’r geen stok! Waar ben je? Antwoord dan! Hoor je me niet? O! O, godlief – godlief – O! O!(bonst op de deur van den buurman).Levi! Levi, doe open! Niemand thuis!(bukt opnieuw bij den walkant).Hier is m’n hand. Hier! Hier! Geef dan antwoord!… Hou je mond niet! God, God, laat ’r niet verdrinken. Rose! – Roòòòse! – O, geen geluid!… Geen enkel geluid!…(wankelt naar de bank voor den uitdragerswinkel).[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Esther.Is die meid wèg? Heb je die meid niet gezien?Sachel.Die meid!… Die meid!… Wàt meid?Esther.Je maakt me schrikken! Wat scheelt[110]je? –(tot Aaron).Mooie raad die je gegeven heb! Nou is ze vòrt …Sachel.Zachies pratén. Zachies. Zachies.Esther.Je lijkt wel gék!… Wat mot je toch!…Sachel.Laten we naar binnen gaan – naar binnen.Aaron.Hij klappertandt – hij heit koorts …Sachel.Dat lieg je!… Ik klappertand niet!… Ik, ik, ik.….Esther.Waarom gil je zoo?…Sachel.Sust!Esther.Schei toch uit! Ben je ’n man of ’n kind?Sachel.O! O!… Jullie motten bij me blijven – de heele avond – de heele nacht – me niet alleen laten! Kom nou. – Kom nou! De deur dicht. Stevig dicht. God-lief![Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Rafaël.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Wat gebeurt hier?Esther.Hij vraagt wat ’r gebeurt!…[111]Aaron.Durf jij dat vragen!…Esther.Vermoorden doe je ’m, die ouwe man! Kijk in wat ’n toestand je ’m gebracht heb!Aaron.Ben jij ’n zóón? ’n Ouwe blinde vader die je krankzinnig maakt!…Sachel.Niet zoo hàrd praten!Esther.Steek dan je pooten uit en breng ’m naar binnen!Rafaël.Kom vader!Sachel.Weg jullie tuig! – Alleen m’n zóón. O, Rafaël, lieve jongen, goeie jongen! Wat motten jullie van me? ’k Ben ziek, ’k ben op. Laten we naar binnen gaan! Vóór Levi thuis komt. Weg jij!Esther.Hou je daar bij in! Dat mot je ànhooren!… Kindsch wordt-ie.Rafaël.Wees stil! Zìe je niet dat-ie ziek is.…Esther.Heb ìk ’r schuld an – jij, leeglooper!…Aaron.’k Zou háár nog verwijte!… Og, dat loopt de spuigaten uit!…Esther.Ziek? Ziek? Had ’m niet z’n kop gek gemaakt met die meid, met jouw slêt!…Rafaël.Mijn slèt … Pas op! ’k Ben in geen stemming om je vuilheden an te hooren!…[112]Esther.Mijn vuilheden? Mijn vuilheden?.… Ongeluk!…Daàr zit jouw werk! In je graf zal je nog geen minuut rust hebben – jij niet en die slet niet!…Rafaël.Pas op!… Pas op!… Je kent me nog niet! Als je m’n vrouw met één woord beleedigt als ze daar thuis komt …Esther.’k Lach om je dreigementen! Zijn vrouw! De meid die mijn vuil gereinigd heit! Zoek ’r! Ze is goddank vort … Met ’n fooi was ze af te koopen!…Rafaël.Beest!…Sachel.Niewaar! Niet gelooven, Rafaël. Ze liegt ’t …Rafaël.Waar is ze dan?Sachel.’k Weet ’t niet! ’k Weet ’t niet! ’k Heb ’r niet gezien!Rafaël.Waar heb je ’r heengezonden dat ze zoo lang wegblijft? Uren wacht ’k voor niks.Esther.Hij maakt zich bezorgd over dat krèng!(Gerucht).Rafaël.Stil!(loopt op de gracht toe).Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water!.….Esther.Schreeuw toch zoo niet.[113]Aaron.Ze kommen door de poort …Sachel.O! O![Inhoud]NEGENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Bewoners.Een bewoner.We hebben ’n vrouw opgehaald …Sachel.Weg ’r mee!Rafaël.Rose!…Een bewoner.Ze lag voor de tralies van ’t riool bij ons … ’k Wou water scheppen …Rafaël(tot Esther).Dat heb jij gedaan!…Esther.Ik? Zoo waar hoort me God …Rafaël.Roep God niet an! Moordenaarster! Jij en hij!…Esther.Je ben krankzinnig!Rafaël.O, m’n liefje, min hartje! Gòd, God, Gòd …Esther.Laat me los …Rafaël.Zeg op! Zeg op!…Esther.Je breekt m’n pols, lafbek!(Bewoners rukken Rafaël los).Rafaël.Jullie heb gelijk – gelijk. – Liefje,[114]liefje! D’r haren – d’r mooie blonde haren – vol slijk! – En d’r oogen – d’r mond. – Kijk d’r mond! – Gestikt bij ’n riool – bij ’n riool! O, wat hebben jullie gedaan!Aaron.As je naar rede wil luistere …Rafaël.Naar rede?(razend).Schurftige moordenaar!.….Sachel.Rafaël!…Rafaël.Weg van me vader!…Sachel.’k Kon ’r niet tegenhouen …Rafaël.Jij?… jij!…Sachel.Rafaël!…Rafaël.Dus – Dus – Ze was hier met jóú?Sachel.O! O!…Rafaël.Je was ’r bij?…Sachel.Ja-ja …Rafaël.… Je heb ’t geweten!…Sachel.Ik wou – Ik wou – O, m’n jongen.Rafaël.En al die tijd – Je opwinding – En je heb je bék gehouen!…Sachel.Godlief!Rafaël.– Dus – dus – Jìj heb ’r in ’t water gejaagd, jíj!…[115]Sachel.O, o, m’n jongen!Rafaël.– Je wou de deur grendelen – stevig grendelen – je wou – terwijl zij in die gracht lag, in die gracht van stinkend water – Breng ’m weg! Breng weg die kérel dat ’k ’m niet wùrg!…Een grijsaard.…Zoo mot je niet tekeer gaan tegen je ouwe, blinde vader!…Rafaël.M’n vader! Hahaha!…Esther.Zelf ben je oorzaak. ’r Most ongeluk van kommen. ’n Jood met ’n christin!…Aaron.Dat ’s de straf van Gòd …Rafaël(smartelijk).God? Welke God, stumpers?Een grijsaard.De God van de joden …Rafaël.Hahaha! – Van de joden! – Van de joden! O, hoon, hoon! Hoon van den waarachtigen God, die van geen grenzen weet!(neerzinkend)Rose, Rose.…Een bewoner.… Laten we ’r weer opnemen …Rafaël.Blijf af!Sachel.Rafaël! Rafaël!Rafaël.Weg! Weg!… Niks heb ’k met jòù te maken!…[116]Een grijsaard.… Denk an je plichten als zóon … Wat gebeurd is – is gebeurd.Rafaël.… Plichten – Wat gebeurd is – is gebeurd – Plichten –(extatisch)O, ’k hèb plichten, gróóte plichten, plichten opgelegd door den God dien jullie niet kennen en dechristenenniet kennen – plichten, gróóte plichten.(hij verlaat het slop).Sachel.Rafaël! Rafaël!Einde van het laatste bedrijf.

[Inhoud]EERSTE TOONEEL.Sachel.Esther.Sachel.Staat ’r niemand in de poort?…Esther.Nee.…Sachel.Hoór ’k dan niks?Esther.Je hoort kinderen in de straat spelen. Hij zal de meid achterop wezen. Jouw zoon … jouw zóón godbetert!Sachel.Is naastan niemand thuis?Esther.Wat vraag je weer ’n boel! Néé. Levi en z’n vrouw zijn over Sjabbes bij d’r dochter. We hebben ’t rijk alleen. En maar goed ook.[82]Anders wist morgen de heelekille1wat voorgevallen is.Sachel.Asof ze ’t morgen toch niet weten – van – van de rebbe – èn van hèm – èn van die mèid – Die mèid! Waar blìjft die meid?Esther.Begrijp je niet dat-ie ’r tegemoet is geloopen, d’r alles gezeid heit, dat ze niet meer dúrft. ’k Zou d’r oogen uit d’r kop krabbe. As ’k maar kòn. Jouw zóón die zich afgeeft met zoo’n del, met zoo’n slét! Joùw zoon onder joùw dak! ’t Hoogste woord heb je ’m laten voeren. Heb je ooit naar ’n gezond woord geluisterd, jij, jij? Heb ’k je niet honderdmaal gewaarschouwd, as-ie uitbleef, as-ie ons alleen liet sàppelen? Nou krijg je ’t met rènte terug. Met woekerrente. Nou oogst je! ’n Zoon die zich vergooit, ’n zoon die de rabbijn as ’n kwajongen behandelt! De snotneus! Opstaan tegen ’t geloof van z’n vaderen. Weet-ie ’r véul van! En wàt ’n huwelijk had-ie kennen doen! ’n Engel, ’n huisvrouw uit duizenden, ’n vrouw die de negotie verstaat – heit ze ’t niet bij d’r vader geleerd tot in de nagels van d’r duimen? – ’n rechtschapen meissie – en die smijt-ie weg voor oud-vuil om zoo’n lellebel die nog geen aardappel[83]schillen kan, die geen hemd an d’r lijf heit, die van handel zooveul weet as de ràt die daar gaat.…Sachel.Ging ’r ’n ràt?.…Esther.Schrik je van ’n rat, nar? Daar gaat-ie ’t water in. Afgeloopen. – Dat serpent! Overmorgen verwijt z’m z’n geloof, scheldt ’m voor jood! Jood en Chris gààt niet samen. Zijn vróúw! Og! Tróúwen! Og! Die jongen is niet wijs, die mot opgesloten worden – Je zal ’r wat van beleven! ’t Is om je dood te ergeren. En jij, jij die altijd zoo’n praas heb – jij – dat je nòù niks zegt, hè?Sachel.Laat me met rust – Ik ben kapot – Ik ben op.Esther.’t Most mìjn zoon wezen. ’k Zou ’m leeren. As ’k ’r an denk! Laat ze is om d’r goed kommen, d’r armeluisrommel! Geen korrel geef ’k af. Geen zaddoek. Wie heit ’m slecht gemaakt? Wie heit ’m angehaald? Keek-ie ooit naar ’n vrouw? Heb je ’m zien scharrelen zooas de jongens van Ruth en van Bram? Wie heit ’m met d’r strèken ingepalmd? Kreeg ze voor mijn part, kreeg ze ’n ziekte, dat ze morgen krepeerde!Sachel.Schreeuw zoo niet.… Denk an de buren.…[84]Esther.Buren! Buren! Is ’r iemand thuis? En làten ze ’t hooren! Zal d’r me één ongelijk geven? Nou héb je je zin – As ìk wat zei wer ’k afgesnauwd. As ìk wat zei kreeg ’k ’n groote bek. En hij? Hoeveel keer heit-ie me niet ’t bloed uit me vingers gezogen. ’t Komt je toe.Sachel.Hou op. M’n kop staat ’r niet na.Esther.De schande – de schande in dekille.Sachel.Ik weet ’t. Je hoeft me niet op te warmen.Esther.Dat gezicht dat ’k zoo vertrouwd heb!…Dat pestgezicht!… Gister gaf ’r nog ’n afgedragen japon. Hoe kom ’k zoo gek? Maar ze neemt ’m nièt mee. Niks geef ’k af.Sachel.Daar is iemand.…Esther.Nee. Je maakt me zenuwachtig.Laten we naar binnen gaan. ’t Wordt donker.Sachel.Ik blijf hier. Binnen heb ik geen rust. As-die nou is niet terugkwam – wegbleef – voor góed wegbleef.…Esther.Groot verlies! Liever geen zoon – dan zoo een.…Sachel.Jij – jij kan dat zeggen – màkkelijk zeggen – jij heb nooit ’n kind gehad – Wat heb ’k voor vreugde – voor afleiding – dan …[85]Esther(verbaasd)..… Huil je, Sachel? Sàchel?Sachel.Nee. Hou je bek! Wie praat ’r van huilen! Ik zeg dat z’n stem … Maar dat begrijp jij niet – dat kán jíj niet begrijpen – Wàt begrijp je wel? Steek de lamp an! Nou dan!Esther.Goddank. Je ben weer gezond. ’k Had me haast ongerust gemaakt.(af).

EERSTE TOONEEL.Sachel.Esther.Sachel.Staat ’r niemand in de poort?…Esther.Nee.…Sachel.Hoór ’k dan niks?Esther.Je hoort kinderen in de straat spelen. Hij zal de meid achterop wezen. Jouw zoon … jouw zóón godbetert!Sachel.Is naastan niemand thuis?Esther.Wat vraag je weer ’n boel! Néé. Levi en z’n vrouw zijn over Sjabbes bij d’r dochter. We hebben ’t rijk alleen. En maar goed ook.[82]Anders wist morgen de heelekille1wat voorgevallen is.Sachel.Asof ze ’t morgen toch niet weten – van – van de rebbe – èn van hèm – èn van die mèid – Die mèid! Waar blìjft die meid?Esther.Begrijp je niet dat-ie ’r tegemoet is geloopen, d’r alles gezeid heit, dat ze niet meer dúrft. ’k Zou d’r oogen uit d’r kop krabbe. As ’k maar kòn. Jouw zóón die zich afgeeft met zoo’n del, met zoo’n slét! Joùw zoon onder joùw dak! ’t Hoogste woord heb je ’m laten voeren. Heb je ooit naar ’n gezond woord geluisterd, jij, jij? Heb ’k je niet honderdmaal gewaarschouwd, as-ie uitbleef, as-ie ons alleen liet sàppelen? Nou krijg je ’t met rènte terug. Met woekerrente. Nou oogst je! ’n Zoon die zich vergooit, ’n zoon die de rabbijn as ’n kwajongen behandelt! De snotneus! Opstaan tegen ’t geloof van z’n vaderen. Weet-ie ’r véul van! En wàt ’n huwelijk had-ie kennen doen! ’n Engel, ’n huisvrouw uit duizenden, ’n vrouw die de negotie verstaat – heit ze ’t niet bij d’r vader geleerd tot in de nagels van d’r duimen? – ’n rechtschapen meissie – en die smijt-ie weg voor oud-vuil om zoo’n lellebel die nog geen aardappel[83]schillen kan, die geen hemd an d’r lijf heit, die van handel zooveul weet as de ràt die daar gaat.…Sachel.Ging ’r ’n ràt?.…Esther.Schrik je van ’n rat, nar? Daar gaat-ie ’t water in. Afgeloopen. – Dat serpent! Overmorgen verwijt z’m z’n geloof, scheldt ’m voor jood! Jood en Chris gààt niet samen. Zijn vróúw! Og! Tróúwen! Og! Die jongen is niet wijs, die mot opgesloten worden – Je zal ’r wat van beleven! ’t Is om je dood te ergeren. En jij, jij die altijd zoo’n praas heb – jij – dat je nòù niks zegt, hè?Sachel.Laat me met rust – Ik ben kapot – Ik ben op.Esther.’t Most mìjn zoon wezen. ’k Zou ’m leeren. As ’k ’r an denk! Laat ze is om d’r goed kommen, d’r armeluisrommel! Geen korrel geef ’k af. Geen zaddoek. Wie heit ’m slecht gemaakt? Wie heit ’m angehaald? Keek-ie ooit naar ’n vrouw? Heb je ’m zien scharrelen zooas de jongens van Ruth en van Bram? Wie heit ’m met d’r strèken ingepalmd? Kreeg ze voor mijn part, kreeg ze ’n ziekte, dat ze morgen krepeerde!Sachel.Schreeuw zoo niet.… Denk an de buren.…[84]Esther.Buren! Buren! Is ’r iemand thuis? En làten ze ’t hooren! Zal d’r me één ongelijk geven? Nou héb je je zin – As ìk wat zei wer ’k afgesnauwd. As ìk wat zei kreeg ’k ’n groote bek. En hij? Hoeveel keer heit-ie me niet ’t bloed uit me vingers gezogen. ’t Komt je toe.Sachel.Hou op. M’n kop staat ’r niet na.Esther.De schande – de schande in dekille.Sachel.Ik weet ’t. Je hoeft me niet op te warmen.Esther.Dat gezicht dat ’k zoo vertrouwd heb!…Dat pestgezicht!… Gister gaf ’r nog ’n afgedragen japon. Hoe kom ’k zoo gek? Maar ze neemt ’m nièt mee. Niks geef ’k af.Sachel.Daar is iemand.…Esther.Nee. Je maakt me zenuwachtig.Laten we naar binnen gaan. ’t Wordt donker.Sachel.Ik blijf hier. Binnen heb ik geen rust. As-die nou is niet terugkwam – wegbleef – voor góed wegbleef.…Esther.Groot verlies! Liever geen zoon – dan zoo een.…Sachel.Jij – jij kan dat zeggen – màkkelijk zeggen – jij heb nooit ’n kind gehad – Wat heb ’k voor vreugde – voor afleiding – dan …[85]Esther(verbaasd)..… Huil je, Sachel? Sàchel?Sachel.Nee. Hou je bek! Wie praat ’r van huilen! Ik zeg dat z’n stem … Maar dat begrijp jij niet – dat kán jíj niet begrijpen – Wàt begrijp je wel? Steek de lamp an! Nou dan!Esther.Goddank. Je ben weer gezond. ’k Had me haast ongerust gemaakt.(af).

Sachel.Esther.

Sachel.Staat ’r niemand in de poort?…

Sachel.

Staat ’r niemand in de poort?…

Esther.Nee.…

Esther.

Nee.…

Sachel.Hoór ’k dan niks?

Sachel.

Hoór ’k dan niks?

Esther.Je hoort kinderen in de straat spelen. Hij zal de meid achterop wezen. Jouw zoon … jouw zóón godbetert!

Esther.

Je hoort kinderen in de straat spelen. Hij zal de meid achterop wezen. Jouw zoon … jouw zóón godbetert!

Sachel.Is naastan niemand thuis?

Sachel.

Is naastan niemand thuis?

Esther.Wat vraag je weer ’n boel! Néé. Levi en z’n vrouw zijn over Sjabbes bij d’r dochter. We hebben ’t rijk alleen. En maar goed ook.[82]Anders wist morgen de heelekille1wat voorgevallen is.

Esther.

Wat vraag je weer ’n boel! Néé. Levi en z’n vrouw zijn over Sjabbes bij d’r dochter. We hebben ’t rijk alleen. En maar goed ook.[82]Anders wist morgen de heelekille1wat voorgevallen is.

Sachel.Asof ze ’t morgen toch niet weten – van – van de rebbe – èn van hèm – èn van die mèid – Die mèid! Waar blìjft die meid?

Sachel.

Asof ze ’t morgen toch niet weten – van – van de rebbe – èn van hèm – èn van die mèid – Die mèid! Waar blìjft die meid?

Esther.Begrijp je niet dat-ie ’r tegemoet is geloopen, d’r alles gezeid heit, dat ze niet meer dúrft. ’k Zou d’r oogen uit d’r kop krabbe. As ’k maar kòn. Jouw zóón die zich afgeeft met zoo’n del, met zoo’n slét! Joùw zoon onder joùw dak! ’t Hoogste woord heb je ’m laten voeren. Heb je ooit naar ’n gezond woord geluisterd, jij, jij? Heb ’k je niet honderdmaal gewaarschouwd, as-ie uitbleef, as-ie ons alleen liet sàppelen? Nou krijg je ’t met rènte terug. Met woekerrente. Nou oogst je! ’n Zoon die zich vergooit, ’n zoon die de rabbijn as ’n kwajongen behandelt! De snotneus! Opstaan tegen ’t geloof van z’n vaderen. Weet-ie ’r véul van! En wàt ’n huwelijk had-ie kennen doen! ’n Engel, ’n huisvrouw uit duizenden, ’n vrouw die de negotie verstaat – heit ze ’t niet bij d’r vader geleerd tot in de nagels van d’r duimen? – ’n rechtschapen meissie – en die smijt-ie weg voor oud-vuil om zoo’n lellebel die nog geen aardappel[83]schillen kan, die geen hemd an d’r lijf heit, die van handel zooveul weet as de ràt die daar gaat.…

Esther.

Begrijp je niet dat-ie ’r tegemoet is geloopen, d’r alles gezeid heit, dat ze niet meer dúrft. ’k Zou d’r oogen uit d’r kop krabbe. As ’k maar kòn. Jouw zóón die zich afgeeft met zoo’n del, met zoo’n slét! Joùw zoon onder joùw dak! ’t Hoogste woord heb je ’m laten voeren. Heb je ooit naar ’n gezond woord geluisterd, jij, jij? Heb ’k je niet honderdmaal gewaarschouwd, as-ie uitbleef, as-ie ons alleen liet sàppelen? Nou krijg je ’t met rènte terug. Met woekerrente. Nou oogst je! ’n Zoon die zich vergooit, ’n zoon die de rabbijn as ’n kwajongen behandelt! De snotneus! Opstaan tegen ’t geloof van z’n vaderen. Weet-ie ’r véul van! En wàt ’n huwelijk had-ie kennen doen! ’n Engel, ’n huisvrouw uit duizenden, ’n vrouw die de negotie verstaat – heit ze ’t niet bij d’r vader geleerd tot in de nagels van d’r duimen? – ’n rechtschapen meissie – en die smijt-ie weg voor oud-vuil om zoo’n lellebel die nog geen aardappel[83]schillen kan, die geen hemd an d’r lijf heit, die van handel zooveul weet as de ràt die daar gaat.…

Sachel.Ging ’r ’n ràt?.…

Sachel.

Ging ’r ’n ràt?.…

Esther.Schrik je van ’n rat, nar? Daar gaat-ie ’t water in. Afgeloopen. – Dat serpent! Overmorgen verwijt z’m z’n geloof, scheldt ’m voor jood! Jood en Chris gààt niet samen. Zijn vróúw! Og! Tróúwen! Og! Die jongen is niet wijs, die mot opgesloten worden – Je zal ’r wat van beleven! ’t Is om je dood te ergeren. En jij, jij die altijd zoo’n praas heb – jij – dat je nòù niks zegt, hè?

Esther.

Schrik je van ’n rat, nar? Daar gaat-ie ’t water in. Afgeloopen. – Dat serpent! Overmorgen verwijt z’m z’n geloof, scheldt ’m voor jood! Jood en Chris gààt niet samen. Zijn vróúw! Og! Tróúwen! Og! Die jongen is niet wijs, die mot opgesloten worden – Je zal ’r wat van beleven! ’t Is om je dood te ergeren. En jij, jij die altijd zoo’n praas heb – jij – dat je nòù niks zegt, hè?

Sachel.Laat me met rust – Ik ben kapot – Ik ben op.

Sachel.

Laat me met rust – Ik ben kapot – Ik ben op.

Esther.’t Most mìjn zoon wezen. ’k Zou ’m leeren. As ’k ’r an denk! Laat ze is om d’r goed kommen, d’r armeluisrommel! Geen korrel geef ’k af. Geen zaddoek. Wie heit ’m slecht gemaakt? Wie heit ’m angehaald? Keek-ie ooit naar ’n vrouw? Heb je ’m zien scharrelen zooas de jongens van Ruth en van Bram? Wie heit ’m met d’r strèken ingepalmd? Kreeg ze voor mijn part, kreeg ze ’n ziekte, dat ze morgen krepeerde!

Esther.

’t Most mìjn zoon wezen. ’k Zou ’m leeren. As ’k ’r an denk! Laat ze is om d’r goed kommen, d’r armeluisrommel! Geen korrel geef ’k af. Geen zaddoek. Wie heit ’m slecht gemaakt? Wie heit ’m angehaald? Keek-ie ooit naar ’n vrouw? Heb je ’m zien scharrelen zooas de jongens van Ruth en van Bram? Wie heit ’m met d’r strèken ingepalmd? Kreeg ze voor mijn part, kreeg ze ’n ziekte, dat ze morgen krepeerde!

Sachel.Schreeuw zoo niet.… Denk an de buren.…

Sachel.

Schreeuw zoo niet.… Denk an de buren.…

[84]

Esther.Buren! Buren! Is ’r iemand thuis? En làten ze ’t hooren! Zal d’r me één ongelijk geven? Nou héb je je zin – As ìk wat zei wer ’k afgesnauwd. As ìk wat zei kreeg ’k ’n groote bek. En hij? Hoeveel keer heit-ie me niet ’t bloed uit me vingers gezogen. ’t Komt je toe.

Esther.

Buren! Buren! Is ’r iemand thuis? En làten ze ’t hooren! Zal d’r me één ongelijk geven? Nou héb je je zin – As ìk wat zei wer ’k afgesnauwd. As ìk wat zei kreeg ’k ’n groote bek. En hij? Hoeveel keer heit-ie me niet ’t bloed uit me vingers gezogen. ’t Komt je toe.

Sachel.Hou op. M’n kop staat ’r niet na.

Sachel.

Hou op. M’n kop staat ’r niet na.

Esther.De schande – de schande in dekille.

Esther.

De schande – de schande in dekille.

Sachel.Ik weet ’t. Je hoeft me niet op te warmen.

Sachel.

Ik weet ’t. Je hoeft me niet op te warmen.

Esther.Dat gezicht dat ’k zoo vertrouwd heb!…Dat pestgezicht!… Gister gaf ’r nog ’n afgedragen japon. Hoe kom ’k zoo gek? Maar ze neemt ’m nièt mee. Niks geef ’k af.

Esther.

Dat gezicht dat ’k zoo vertrouwd heb!…Dat pestgezicht!… Gister gaf ’r nog ’n afgedragen japon. Hoe kom ’k zoo gek? Maar ze neemt ’m nièt mee. Niks geef ’k af.

Sachel.Daar is iemand.…

Sachel.

Daar is iemand.…

Esther.Nee. Je maakt me zenuwachtig.Laten we naar binnen gaan. ’t Wordt donker.

Esther.

Nee. Je maakt me zenuwachtig.Laten we naar binnen gaan. ’t Wordt donker.

Sachel.Ik blijf hier. Binnen heb ik geen rust. As-die nou is niet terugkwam – wegbleef – voor góed wegbleef.…

Sachel.

Ik blijf hier. Binnen heb ik geen rust. As-die nou is niet terugkwam – wegbleef – voor góed wegbleef.…

Esther.Groot verlies! Liever geen zoon – dan zoo een.…

Esther.

Groot verlies! Liever geen zoon – dan zoo een.…

Sachel.Jij – jij kan dat zeggen – màkkelijk zeggen – jij heb nooit ’n kind gehad – Wat heb ’k voor vreugde – voor afleiding – dan …

Sachel.

Jij – jij kan dat zeggen – màkkelijk zeggen – jij heb nooit ’n kind gehad – Wat heb ’k voor vreugde – voor afleiding – dan …

[85]

Esther(verbaasd)..… Huil je, Sachel? Sàchel?

Esther(verbaasd).

.… Huil je, Sachel? Sàchel?

Sachel.Nee. Hou je bek! Wie praat ’r van huilen! Ik zeg dat z’n stem … Maar dat begrijp jij niet – dat kán jíj niet begrijpen – Wàt begrijp je wel? Steek de lamp an! Nou dan!

Sachel.

Nee. Hou je bek! Wie praat ’r van huilen! Ik zeg dat z’n stem … Maar dat begrijp jij niet – dat kán jíj niet begrijpen – Wàt begrijp je wel? Steek de lamp an! Nou dan!

Esther.Goddank. Je ben weer gezond. ’k Had me haast ongerust gemaakt.

Esther.

Goddank. Je ben weer gezond. ’k Had me haast ongerust gemaakt.

(af).

[Inhoud]TWEEDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Aaron.Zit je daar Sachel?Sachel.Wat mot je?Aaron.’t Is wat moois.…Sachel.Wat is ’r moois?Aaron.Dat met je zóon.…Sachel.Wat gaat joú dat an?Aaron.Vraagt naar de bekende weg! Wat ’t mijn angaat? Reusachtig zou ’k denke. Og, wat ’t mijn angaat!Sachel.’k Heb met jóu niks te maken.Aaron.Je zoon is ’n ploert en ’n.…Sachel.D’r wordt je niks gevraagd.…[86]Aaron.Waren we accoord – ja of nee?Sachel.Nee.Aaron.Heeft je zuster niet gezeid, dat ik mijn Rebecca sturen zou?.…Sachel.Weet ’k niet.…Aaron.Jij weet niks wat je niet weten wil – of ’t mot zwart op wit staan.…Sachel.Je verveelt me!Aaron.Jij verveelt mijn al làng!Sachel.Wat doe ’k met jouw gemier! ’k Zal me zoon dwingen as-die joùw dochter niet wil. Mot-ie zèlf weten!Aaron.Mijn dochter.…. Mijn dochter.… ’n Wèldaad had ze ’m bewezen.…Sachel.Ik kan jouw weldaden niet gebruiken – en me zoon oók niet.Aaron.Jouw zoon! Jouw zoon! M’n voeten veeg ’k nog niet an ’m af. Daar zijn me zolen te goed voor.

TWEEDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Aaron.Zit je daar Sachel?Sachel.Wat mot je?Aaron.’t Is wat moois.…Sachel.Wat is ’r moois?Aaron.Dat met je zóon.…Sachel.Wat gaat joú dat an?Aaron.Vraagt naar de bekende weg! Wat ’t mijn angaat? Reusachtig zou ’k denke. Og, wat ’t mijn angaat!Sachel.’k Heb met jóu niks te maken.Aaron.Je zoon is ’n ploert en ’n.…Sachel.D’r wordt je niks gevraagd.…[86]Aaron.Waren we accoord – ja of nee?Sachel.Nee.Aaron.Heeft je zuster niet gezeid, dat ik mijn Rebecca sturen zou?.…Sachel.Weet ’k niet.…Aaron.Jij weet niks wat je niet weten wil – of ’t mot zwart op wit staan.…Sachel.Je verveelt me!Aaron.Jij verveelt mijn al làng!Sachel.Wat doe ’k met jouw gemier! ’k Zal me zoon dwingen as-die joùw dochter niet wil. Mot-ie zèlf weten!Aaron.Mijn dochter.…. Mijn dochter.… ’n Wèldaad had ze ’m bewezen.…Sachel.Ik kan jouw weldaden niet gebruiken – en me zoon oók niet.Aaron.Jouw zoon! Jouw zoon! M’n voeten veeg ’k nog niet an ’m af. Daar zijn me zolen te goed voor.

Sachel.Aaron.

Aaron.Zit je daar Sachel?

Aaron.

Zit je daar Sachel?

Sachel.Wat mot je?

Sachel.

Wat mot je?

Aaron.’t Is wat moois.…

Aaron.

’t Is wat moois.…

Sachel.Wat is ’r moois?

Sachel.

Wat is ’r moois?

Aaron.Dat met je zóon.…

Aaron.

Dat met je zóon.…

Sachel.Wat gaat joú dat an?

Sachel.

Wat gaat joú dat an?

Aaron.Vraagt naar de bekende weg! Wat ’t mijn angaat? Reusachtig zou ’k denke. Og, wat ’t mijn angaat!

Aaron.

Vraagt naar de bekende weg! Wat ’t mijn angaat? Reusachtig zou ’k denke. Og, wat ’t mijn angaat!

Sachel.’k Heb met jóu niks te maken.

Sachel.

’k Heb met jóu niks te maken.

Aaron.Je zoon is ’n ploert en ’n.…

Aaron.

Je zoon is ’n ploert en ’n.…

Sachel.D’r wordt je niks gevraagd.…

Sachel.

D’r wordt je niks gevraagd.…

[86]

Aaron.Waren we accoord – ja of nee?

Aaron.

Waren we accoord – ja of nee?

Sachel.Nee.

Sachel.

Nee.

Aaron.Heeft je zuster niet gezeid, dat ik mijn Rebecca sturen zou?.…

Aaron.

Heeft je zuster niet gezeid, dat ik mijn Rebecca sturen zou?.…

Sachel.Weet ’k niet.…

Sachel.

Weet ’k niet.…

Aaron.Jij weet niks wat je niet weten wil – of ’t mot zwart op wit staan.…

Aaron.

Jij weet niks wat je niet weten wil – of ’t mot zwart op wit staan.…

Sachel.Je verveelt me!

Sachel.

Je verveelt me!

Aaron.Jij verveelt mijn al làng!

Aaron.

Jij verveelt mijn al làng!

Sachel.Wat doe ’k met jouw gemier! ’k Zal me zoon dwingen as-die joùw dochter niet wil. Mot-ie zèlf weten!

Sachel.

Wat doe ’k met jouw gemier! ’k Zal me zoon dwingen as-die joùw dochter niet wil. Mot-ie zèlf weten!

Aaron.Mijn dochter.…. Mijn dochter.… ’n Wèldaad had ze ’m bewezen.…

Aaron.

Mijn dochter.…. Mijn dochter.… ’n Wèldaad had ze ’m bewezen.…

Sachel.Ik kan jouw weldaden niet gebruiken – en me zoon oók niet.

Sachel.

Ik kan jouw weldaden niet gebruiken – en me zoon oók niet.

Aaron.Jouw zoon! Jouw zoon! M’n voeten veeg ’k nog niet an ’m af. Daar zijn me zolen te goed voor.

Aaron.

Jouw zoon! Jouw zoon! M’n voeten veeg ’k nog niet an ’m af. Daar zijn me zolen te goed voor.

[Inhoud]DERDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Esther.Esther.Dacht ’k wel. Dàcht ’k wel. Hij mot[87]zich wreken. Groot gelijk heb-ie Aaron – gelijk tot over ’t end van je jaren! Is ’t geen schande wat ’r gebeurt?Aaron.Schande? Schande? Jullie wèten nog niks! Jullie weet niet van van-morgen – wat-ie met mijn Rebecca gedaan heit!Sachel.Kan me niks schelen!Esther.Mijn wel! Mijn wel! Nòg trekt-ie z’n partij!Aaron.Heb jij niet gezeid dat Rebecca bij je most kommen?Esther.Zeker heb ’k ’t gezeid.Aaron.En is ze niet grienend teruggekeerd? Grienend om ’t affront! Zat-ie niet met die christenmeid, met die sjikse op z’n schoot? Mot je zoo mijn dochter ontvangen? Mijn dochter is geen schànddochter! Mijn dochter is geen vulnis! Mijn dochter kan huwelijken doen, reusachtig! Mijn dochter hoeft door jóúw zoon niet van de deur gewezen te worden!Sachel.Had ze nièt gekommen!Esther.Hoor hém! Hoor hém! Daar kan ’k me nou zóo bij opwinden! Daar sta ’k geregeld bij te beven! O, o, as ’k geen meelij met je had! Mot je die man nog òngelijk geven? Die man[88]die zich komt beklagen! Die man die in ’t fatsoenlijke tot je spreekt!Sachel.We hadden geen accoord.…Esther.Komt ’r wat op an!.… Zoo’n engel van ’n meissie! – Zat ze op z’n schoot? Zat die vuilik op z’n schoot?Aaron.Met d’r eigen oogen – met d’r éigen oogen heit ze ’t gezien. En was ’t daar bij gebleven! Maar beleedigd heìt-ie ’r, geaffronteerd in ’t bijzijn van die méid! Is mijn dochter ’n opraapsel van de straat? Staat mijn dochter bij jou in de schúld? De brutaaligheid – de brutaaligheid van die kwajongen! En joùw schuld! Joúw schuld!Esther.Net wat ’k zei.Sachel.Práten jullie maar. Ik wor zelf ’t zwaarst gestraft.… Voelen jullie dan geen zier meelij?Esther.Jij ben te koppig. Jij neèmt je gelijk. Met jou kan niemand over-weg.Sachel.’k Heb ’t ’t éérst zien ankommen. Ik vóélde dat ’r wat was. Ik wist ’t vóor jullie.…Aaron.Hoor, wat ’n redeneering! Hij ziet ’t ankomme, hij weet ’t voor ons … En geen mond doet-ie open. As ik in me huis ’n meid heb en me zoon – hád ’k ’r een! – me zoon die kruipt[89]in d’r bed – dan – dan waarschouw ’k me zoon – dan ben ’k as vader verplicht te waarschouwen dat-ie niet blijft hàngen – dat-ie geen strop krijgt – zooas m’n vader-zaliger mijn gewaarschouwd heit – toen – toen – ’t was ’n mooie meid – gekheid, ’t is làng voorbij – toen ’k in m’n jonge jaren was. Dat ben je as vader verplicht. En luistert-ie niet – dan – dan roep je de meid – en dan maak je geen herrie – herrie maakt ’n nàr – en je geeft ’r twintig gulden, dertig, veertig – as ze lastig wordt honderd – ’t is weggesmeten geld – maar as je ’t niet doet? – as je ’t nièt doet krijg je grijze haren van zorg en ellende – en, en, en je zet ’r met ’t geld je deur uit – en je neemt ’n reçu – zonder reçu geen geld – en je belooft as ze stil is en wegblijft nóg wat geld na máanden. – D’r is geen meid die née zegt – fèl zijn ze op honderd gulden! Ze doen ’r ’n moord voor.… Nou? Nou? En wat doe jij? Jij smoest voor jezelf. Jij laat God’s water over God’s akker loopen – en, en, en, as ’t te laat is maak je lawaai. Maak lawaai vóór ’t te laat is. Wat is je verdienste dat je ’t heb zien ankommen? Waar laat je je winst? Nog nooit heb ’k iemand zoo dwars zien handelen, zoo averechts. ’t Is bijzonder. ’t Is reusachtig. Hèb je je zoon gewaarschouwd? Hèb je de meid afgekocht?[90]Sachel.Hij laat zich niet waarschouwen.…Aaron.En de meid? Nou?Sachel.Die laat zich niet afkoopen.…Aaron.Zal ik jou is wat zeggen? Je mag ’n goed koopman zijn, maar van die dingen heb-ie geen cent verstand, geen cent, geen hálve cent. Daar heb-ie de zoon van Salomon – Salomon van de Dwarsstraat. Heb-ie niet gehoord van de zoon van Salomon? Dan zal ’k ’t je vertelle. Die jongen had ’n strop – en wát ’n strop. Zoover is joúw Rafaël nog niet eens. Daar mag je dankbaar voor zijn. Toen Salomon zich d’r mee bemoeide had de meid al ’n kind. En wat heit Salomon gedaan? Salomon heit z’n zoon op de reis gestuurd en de meid afgekocht, voor twee, driehonderd gulden, weisz-ich-viel! En toen ze werom kwam – vertrouwe kan je ze niet – heit-ie ’n agent late komme, ’n agent van politie en toen was ’t uit. Zal ’n verstandig man anders handele? En handele de christenen anders? Spiegel je an de christenen. Met geld krijgen joden èn christenen alles gedaan. Heb je geld? Je hèb geld. Gebruik ’t dan. Eergister zag ik ’n christene trouwpartij. En bij ’t stadhuis daar had je ’n scène! Daar stond ’n meid met ’n kind. En die maakte spektakel! Reusachtig. En in ’n oògwenk[91]was ze gebrocht na ’t bureau! Had ze ’t niet angeleid met ’n heer boven d’r stand! Had ze niet ja-gezeid! As ze nee zegge gebeurt ’r niks. Allemaal d’r éigen schuld. As ze niet luistere willen motten ze voélen!Sachel.’t Is nou te laat.…Esther.Wat is te laat? D’r is niks te laat. Aaron heit recht.Sachel.Doe wat je wil! Ik ga naar binnen. ’k Heb ’t koud. Ik zeg je – ik zeg je – d’r valt niks te verhelpen.

DERDE TOONEEL.Sachel.Aaron.Esther.Esther.Dacht ’k wel. Dàcht ’k wel. Hij mot[87]zich wreken. Groot gelijk heb-ie Aaron – gelijk tot over ’t end van je jaren! Is ’t geen schande wat ’r gebeurt?Aaron.Schande? Schande? Jullie wèten nog niks! Jullie weet niet van van-morgen – wat-ie met mijn Rebecca gedaan heit!Sachel.Kan me niks schelen!Esther.Mijn wel! Mijn wel! Nòg trekt-ie z’n partij!Aaron.Heb jij niet gezeid dat Rebecca bij je most kommen?Esther.Zeker heb ’k ’t gezeid.Aaron.En is ze niet grienend teruggekeerd? Grienend om ’t affront! Zat-ie niet met die christenmeid, met die sjikse op z’n schoot? Mot je zoo mijn dochter ontvangen? Mijn dochter is geen schànddochter! Mijn dochter is geen vulnis! Mijn dochter kan huwelijken doen, reusachtig! Mijn dochter hoeft door jóúw zoon niet van de deur gewezen te worden!Sachel.Had ze nièt gekommen!Esther.Hoor hém! Hoor hém! Daar kan ’k me nou zóo bij opwinden! Daar sta ’k geregeld bij te beven! O, o, as ’k geen meelij met je had! Mot je die man nog òngelijk geven? Die man[88]die zich komt beklagen! Die man die in ’t fatsoenlijke tot je spreekt!Sachel.We hadden geen accoord.…Esther.Komt ’r wat op an!.… Zoo’n engel van ’n meissie! – Zat ze op z’n schoot? Zat die vuilik op z’n schoot?Aaron.Met d’r eigen oogen – met d’r éigen oogen heit ze ’t gezien. En was ’t daar bij gebleven! Maar beleedigd heìt-ie ’r, geaffronteerd in ’t bijzijn van die méid! Is mijn dochter ’n opraapsel van de straat? Staat mijn dochter bij jou in de schúld? De brutaaligheid – de brutaaligheid van die kwajongen! En joùw schuld! Joúw schuld!Esther.Net wat ’k zei.Sachel.Práten jullie maar. Ik wor zelf ’t zwaarst gestraft.… Voelen jullie dan geen zier meelij?Esther.Jij ben te koppig. Jij neèmt je gelijk. Met jou kan niemand over-weg.Sachel.’k Heb ’t ’t éérst zien ankommen. Ik vóélde dat ’r wat was. Ik wist ’t vóor jullie.…Aaron.Hoor, wat ’n redeneering! Hij ziet ’t ankomme, hij weet ’t voor ons … En geen mond doet-ie open. As ik in me huis ’n meid heb en me zoon – hád ’k ’r een! – me zoon die kruipt[89]in d’r bed – dan – dan waarschouw ’k me zoon – dan ben ’k as vader verplicht te waarschouwen dat-ie niet blijft hàngen – dat-ie geen strop krijgt – zooas m’n vader-zaliger mijn gewaarschouwd heit – toen – toen – ’t was ’n mooie meid – gekheid, ’t is làng voorbij – toen ’k in m’n jonge jaren was. Dat ben je as vader verplicht. En luistert-ie niet – dan – dan roep je de meid – en dan maak je geen herrie – herrie maakt ’n nàr – en je geeft ’r twintig gulden, dertig, veertig – as ze lastig wordt honderd – ’t is weggesmeten geld – maar as je ’t niet doet? – as je ’t nièt doet krijg je grijze haren van zorg en ellende – en, en, en je zet ’r met ’t geld je deur uit – en je neemt ’n reçu – zonder reçu geen geld – en je belooft as ze stil is en wegblijft nóg wat geld na máanden. – D’r is geen meid die née zegt – fèl zijn ze op honderd gulden! Ze doen ’r ’n moord voor.… Nou? Nou? En wat doe jij? Jij smoest voor jezelf. Jij laat God’s water over God’s akker loopen – en, en, en, as ’t te laat is maak je lawaai. Maak lawaai vóór ’t te laat is. Wat is je verdienste dat je ’t heb zien ankommen? Waar laat je je winst? Nog nooit heb ’k iemand zoo dwars zien handelen, zoo averechts. ’t Is bijzonder. ’t Is reusachtig. Hèb je je zoon gewaarschouwd? Hèb je de meid afgekocht?[90]Sachel.Hij laat zich niet waarschouwen.…Aaron.En de meid? Nou?Sachel.Die laat zich niet afkoopen.…Aaron.Zal ik jou is wat zeggen? Je mag ’n goed koopman zijn, maar van die dingen heb-ie geen cent verstand, geen cent, geen hálve cent. Daar heb-ie de zoon van Salomon – Salomon van de Dwarsstraat. Heb-ie niet gehoord van de zoon van Salomon? Dan zal ’k ’t je vertelle. Die jongen had ’n strop – en wát ’n strop. Zoover is joúw Rafaël nog niet eens. Daar mag je dankbaar voor zijn. Toen Salomon zich d’r mee bemoeide had de meid al ’n kind. En wat heit Salomon gedaan? Salomon heit z’n zoon op de reis gestuurd en de meid afgekocht, voor twee, driehonderd gulden, weisz-ich-viel! En toen ze werom kwam – vertrouwe kan je ze niet – heit-ie ’n agent late komme, ’n agent van politie en toen was ’t uit. Zal ’n verstandig man anders handele? En handele de christenen anders? Spiegel je an de christenen. Met geld krijgen joden èn christenen alles gedaan. Heb je geld? Je hèb geld. Gebruik ’t dan. Eergister zag ik ’n christene trouwpartij. En bij ’t stadhuis daar had je ’n scène! Daar stond ’n meid met ’n kind. En die maakte spektakel! Reusachtig. En in ’n oògwenk[91]was ze gebrocht na ’t bureau! Had ze ’t niet angeleid met ’n heer boven d’r stand! Had ze niet ja-gezeid! As ze nee zegge gebeurt ’r niks. Allemaal d’r éigen schuld. As ze niet luistere willen motten ze voélen!Sachel.’t Is nou te laat.…Esther.Wat is te laat? D’r is niks te laat. Aaron heit recht.Sachel.Doe wat je wil! Ik ga naar binnen. ’k Heb ’t koud. Ik zeg je – ik zeg je – d’r valt niks te verhelpen.

Sachel.Aaron.Esther.

Esther.Dacht ’k wel. Dàcht ’k wel. Hij mot[87]zich wreken. Groot gelijk heb-ie Aaron – gelijk tot over ’t end van je jaren! Is ’t geen schande wat ’r gebeurt?

Esther.

Dacht ’k wel. Dàcht ’k wel. Hij mot[87]zich wreken. Groot gelijk heb-ie Aaron – gelijk tot over ’t end van je jaren! Is ’t geen schande wat ’r gebeurt?

Aaron.Schande? Schande? Jullie wèten nog niks! Jullie weet niet van van-morgen – wat-ie met mijn Rebecca gedaan heit!

Aaron.

Schande? Schande? Jullie wèten nog niks! Jullie weet niet van van-morgen – wat-ie met mijn Rebecca gedaan heit!

Sachel.Kan me niks schelen!

Sachel.

Kan me niks schelen!

Esther.Mijn wel! Mijn wel! Nòg trekt-ie z’n partij!

Esther.

Mijn wel! Mijn wel! Nòg trekt-ie z’n partij!

Aaron.Heb jij niet gezeid dat Rebecca bij je most kommen?

Aaron.

Heb jij niet gezeid dat Rebecca bij je most kommen?

Esther.Zeker heb ’k ’t gezeid.

Esther.

Zeker heb ’k ’t gezeid.

Aaron.En is ze niet grienend teruggekeerd? Grienend om ’t affront! Zat-ie niet met die christenmeid, met die sjikse op z’n schoot? Mot je zoo mijn dochter ontvangen? Mijn dochter is geen schànddochter! Mijn dochter is geen vulnis! Mijn dochter kan huwelijken doen, reusachtig! Mijn dochter hoeft door jóúw zoon niet van de deur gewezen te worden!

Aaron.

En is ze niet grienend teruggekeerd? Grienend om ’t affront! Zat-ie niet met die christenmeid, met die sjikse op z’n schoot? Mot je zoo mijn dochter ontvangen? Mijn dochter is geen schànddochter! Mijn dochter is geen vulnis! Mijn dochter kan huwelijken doen, reusachtig! Mijn dochter hoeft door jóúw zoon niet van de deur gewezen te worden!

Sachel.Had ze nièt gekommen!

Sachel.

Had ze nièt gekommen!

Esther.Hoor hém! Hoor hém! Daar kan ’k me nou zóo bij opwinden! Daar sta ’k geregeld bij te beven! O, o, as ’k geen meelij met je had! Mot je die man nog òngelijk geven? Die man[88]die zich komt beklagen! Die man die in ’t fatsoenlijke tot je spreekt!

Esther.

Hoor hém! Hoor hém! Daar kan ’k me nou zóo bij opwinden! Daar sta ’k geregeld bij te beven! O, o, as ’k geen meelij met je had! Mot je die man nog òngelijk geven? Die man[88]die zich komt beklagen! Die man die in ’t fatsoenlijke tot je spreekt!

Sachel.We hadden geen accoord.…

Sachel.

We hadden geen accoord.…

Esther.Komt ’r wat op an!.… Zoo’n engel van ’n meissie! – Zat ze op z’n schoot? Zat die vuilik op z’n schoot?

Esther.

Komt ’r wat op an!.… Zoo’n engel van ’n meissie! – Zat ze op z’n schoot? Zat die vuilik op z’n schoot?

Aaron.Met d’r eigen oogen – met d’r éigen oogen heit ze ’t gezien. En was ’t daar bij gebleven! Maar beleedigd heìt-ie ’r, geaffronteerd in ’t bijzijn van die méid! Is mijn dochter ’n opraapsel van de straat? Staat mijn dochter bij jou in de schúld? De brutaaligheid – de brutaaligheid van die kwajongen! En joùw schuld! Joúw schuld!

Aaron.

Met d’r eigen oogen – met d’r éigen oogen heit ze ’t gezien. En was ’t daar bij gebleven! Maar beleedigd heìt-ie ’r, geaffronteerd in ’t bijzijn van die méid! Is mijn dochter ’n opraapsel van de straat? Staat mijn dochter bij jou in de schúld? De brutaaligheid – de brutaaligheid van die kwajongen! En joùw schuld! Joúw schuld!

Esther.Net wat ’k zei.

Esther.

Net wat ’k zei.

Sachel.Práten jullie maar. Ik wor zelf ’t zwaarst gestraft.… Voelen jullie dan geen zier meelij?

Sachel.

Práten jullie maar. Ik wor zelf ’t zwaarst gestraft.… Voelen jullie dan geen zier meelij?

Esther.Jij ben te koppig. Jij neèmt je gelijk. Met jou kan niemand over-weg.

Esther.

Jij ben te koppig. Jij neèmt je gelijk. Met jou kan niemand over-weg.

Sachel.’k Heb ’t ’t éérst zien ankommen. Ik vóélde dat ’r wat was. Ik wist ’t vóor jullie.…

Sachel.

’k Heb ’t ’t éérst zien ankommen. Ik vóélde dat ’r wat was. Ik wist ’t vóor jullie.…

Aaron.Hoor, wat ’n redeneering! Hij ziet ’t ankomme, hij weet ’t voor ons … En geen mond doet-ie open. As ik in me huis ’n meid heb en me zoon – hád ’k ’r een! – me zoon die kruipt[89]in d’r bed – dan – dan waarschouw ’k me zoon – dan ben ’k as vader verplicht te waarschouwen dat-ie niet blijft hàngen – dat-ie geen strop krijgt – zooas m’n vader-zaliger mijn gewaarschouwd heit – toen – toen – ’t was ’n mooie meid – gekheid, ’t is làng voorbij – toen ’k in m’n jonge jaren was. Dat ben je as vader verplicht. En luistert-ie niet – dan – dan roep je de meid – en dan maak je geen herrie – herrie maakt ’n nàr – en je geeft ’r twintig gulden, dertig, veertig – as ze lastig wordt honderd – ’t is weggesmeten geld – maar as je ’t niet doet? – as je ’t nièt doet krijg je grijze haren van zorg en ellende – en, en, en je zet ’r met ’t geld je deur uit – en je neemt ’n reçu – zonder reçu geen geld – en je belooft as ze stil is en wegblijft nóg wat geld na máanden. – D’r is geen meid die née zegt – fèl zijn ze op honderd gulden! Ze doen ’r ’n moord voor.… Nou? Nou? En wat doe jij? Jij smoest voor jezelf. Jij laat God’s water over God’s akker loopen – en, en, en, as ’t te laat is maak je lawaai. Maak lawaai vóór ’t te laat is. Wat is je verdienste dat je ’t heb zien ankommen? Waar laat je je winst? Nog nooit heb ’k iemand zoo dwars zien handelen, zoo averechts. ’t Is bijzonder. ’t Is reusachtig. Hèb je je zoon gewaarschouwd? Hèb je de meid afgekocht?

Aaron.

Hoor, wat ’n redeneering! Hij ziet ’t ankomme, hij weet ’t voor ons … En geen mond doet-ie open. As ik in me huis ’n meid heb en me zoon – hád ’k ’r een! – me zoon die kruipt[89]in d’r bed – dan – dan waarschouw ’k me zoon – dan ben ’k as vader verplicht te waarschouwen dat-ie niet blijft hàngen – dat-ie geen strop krijgt – zooas m’n vader-zaliger mijn gewaarschouwd heit – toen – toen – ’t was ’n mooie meid – gekheid, ’t is làng voorbij – toen ’k in m’n jonge jaren was. Dat ben je as vader verplicht. En luistert-ie niet – dan – dan roep je de meid – en dan maak je geen herrie – herrie maakt ’n nàr – en je geeft ’r twintig gulden, dertig, veertig – as ze lastig wordt honderd – ’t is weggesmeten geld – maar as je ’t niet doet? – as je ’t nièt doet krijg je grijze haren van zorg en ellende – en, en, en je zet ’r met ’t geld je deur uit – en je neemt ’n reçu – zonder reçu geen geld – en je belooft as ze stil is en wegblijft nóg wat geld na máanden. – D’r is geen meid die née zegt – fèl zijn ze op honderd gulden! Ze doen ’r ’n moord voor.… Nou? Nou? En wat doe jij? Jij smoest voor jezelf. Jij laat God’s water over God’s akker loopen – en, en, en, as ’t te laat is maak je lawaai. Maak lawaai vóór ’t te laat is. Wat is je verdienste dat je ’t heb zien ankommen? Waar laat je je winst? Nog nooit heb ’k iemand zoo dwars zien handelen, zoo averechts. ’t Is bijzonder. ’t Is reusachtig. Hèb je je zoon gewaarschouwd? Hèb je de meid afgekocht?

[90]

Sachel.Hij laat zich niet waarschouwen.…

Sachel.

Hij laat zich niet waarschouwen.…

Aaron.En de meid? Nou?

Aaron.

En de meid? Nou?

Sachel.Die laat zich niet afkoopen.…

Sachel.

Die laat zich niet afkoopen.…

Aaron.Zal ik jou is wat zeggen? Je mag ’n goed koopman zijn, maar van die dingen heb-ie geen cent verstand, geen cent, geen hálve cent. Daar heb-ie de zoon van Salomon – Salomon van de Dwarsstraat. Heb-ie niet gehoord van de zoon van Salomon? Dan zal ’k ’t je vertelle. Die jongen had ’n strop – en wát ’n strop. Zoover is joúw Rafaël nog niet eens. Daar mag je dankbaar voor zijn. Toen Salomon zich d’r mee bemoeide had de meid al ’n kind. En wat heit Salomon gedaan? Salomon heit z’n zoon op de reis gestuurd en de meid afgekocht, voor twee, driehonderd gulden, weisz-ich-viel! En toen ze werom kwam – vertrouwe kan je ze niet – heit-ie ’n agent late komme, ’n agent van politie en toen was ’t uit. Zal ’n verstandig man anders handele? En handele de christenen anders? Spiegel je an de christenen. Met geld krijgen joden èn christenen alles gedaan. Heb je geld? Je hèb geld. Gebruik ’t dan. Eergister zag ik ’n christene trouwpartij. En bij ’t stadhuis daar had je ’n scène! Daar stond ’n meid met ’n kind. En die maakte spektakel! Reusachtig. En in ’n oògwenk[91]was ze gebrocht na ’t bureau! Had ze ’t niet angeleid met ’n heer boven d’r stand! Had ze niet ja-gezeid! As ze nee zegge gebeurt ’r niks. Allemaal d’r éigen schuld. As ze niet luistere willen motten ze voélen!

Aaron.

Zal ik jou is wat zeggen? Je mag ’n goed koopman zijn, maar van die dingen heb-ie geen cent verstand, geen cent, geen hálve cent. Daar heb-ie de zoon van Salomon – Salomon van de Dwarsstraat. Heb-ie niet gehoord van de zoon van Salomon? Dan zal ’k ’t je vertelle. Die jongen had ’n strop – en wát ’n strop. Zoover is joúw Rafaël nog niet eens. Daar mag je dankbaar voor zijn. Toen Salomon zich d’r mee bemoeide had de meid al ’n kind. En wat heit Salomon gedaan? Salomon heit z’n zoon op de reis gestuurd en de meid afgekocht, voor twee, driehonderd gulden, weisz-ich-viel! En toen ze werom kwam – vertrouwe kan je ze niet – heit-ie ’n agent late komme, ’n agent van politie en toen was ’t uit. Zal ’n verstandig man anders handele? En handele de christenen anders? Spiegel je an de christenen. Met geld krijgen joden èn christenen alles gedaan. Heb je geld? Je hèb geld. Gebruik ’t dan. Eergister zag ik ’n christene trouwpartij. En bij ’t stadhuis daar had je ’n scène! Daar stond ’n meid met ’n kind. En die maakte spektakel! Reusachtig. En in ’n oògwenk[91]was ze gebrocht na ’t bureau! Had ze ’t niet angeleid met ’n heer boven d’r stand! Had ze niet ja-gezeid! As ze nee zegge gebeurt ’r niks. Allemaal d’r éigen schuld. As ze niet luistere willen motten ze voélen!

Sachel.’t Is nou te laat.…

Sachel.

’t Is nou te laat.…

Esther.Wat is te laat? D’r is niks te laat. Aaron heit recht.

Esther.

Wat is te laat? D’r is niks te laat. Aaron heit recht.

Sachel.Doe wat je wil! Ik ga naar binnen. ’k Heb ’t koud. Ik zeg je – ik zeg je – d’r valt niks te verhelpen.

Sachel.

Doe wat je wil! Ik ga naar binnen. ’k Heb ’t koud. Ik zeg je – ik zeg je – d’r valt niks te verhelpen.

[Inhoud]VIERDE TOONEEL.Aaron.Esther.Esther.Redeneer daar tegen in.Aaron.As hij geen verstand heit, heb jij ’t voor twéé.Esther.As ’k maar kon.Aaron.Met ’n zoet lijntje krijg je alles gedaan. Sachel is ’n geweldenaar. Reusachtig. Wat bereik je met geweld? Geen sikkepit. ’t Doet me hartzeer. Zou je dan denken dat ik me zooveel moeite zou geven om die snotneus – om die leeglooper – as ’k niet wist dat mijn Rebecca d’r zinnen op[92]’m gezet heit? Kan ze ’r niet honderd-duizend krijgen? Met veel meer geld? Maar ze wil.Esther.O, dat krèng, dat ’n heele familie verstoort.… As ’k ’r had onder me handen!Aaron.Daar heb je d’r waarachtig!

VIERDE TOONEEL.Aaron.Esther.Esther.Redeneer daar tegen in.Aaron.As hij geen verstand heit, heb jij ’t voor twéé.Esther.As ’k maar kon.Aaron.Met ’n zoet lijntje krijg je alles gedaan. Sachel is ’n geweldenaar. Reusachtig. Wat bereik je met geweld? Geen sikkepit. ’t Doet me hartzeer. Zou je dan denken dat ik me zooveel moeite zou geven om die snotneus – om die leeglooper – as ’k niet wist dat mijn Rebecca d’r zinnen op[92]’m gezet heit? Kan ze ’r niet honderd-duizend krijgen? Met veel meer geld? Maar ze wil.Esther.O, dat krèng, dat ’n heele familie verstoort.… As ’k ’r had onder me handen!Aaron.Daar heb je d’r waarachtig!

Aaron.Esther.

Esther.Redeneer daar tegen in.

Esther.

Redeneer daar tegen in.

Aaron.As hij geen verstand heit, heb jij ’t voor twéé.

Aaron.

As hij geen verstand heit, heb jij ’t voor twéé.

Esther.As ’k maar kon.

Esther.

As ’k maar kon.

Aaron.Met ’n zoet lijntje krijg je alles gedaan. Sachel is ’n geweldenaar. Reusachtig. Wat bereik je met geweld? Geen sikkepit. ’t Doet me hartzeer. Zou je dan denken dat ik me zooveel moeite zou geven om die snotneus – om die leeglooper – as ’k niet wist dat mijn Rebecca d’r zinnen op[92]’m gezet heit? Kan ze ’r niet honderd-duizend krijgen? Met veel meer geld? Maar ze wil.

Aaron.

Met ’n zoet lijntje krijg je alles gedaan. Sachel is ’n geweldenaar. Reusachtig. Wat bereik je met geweld? Geen sikkepit. ’t Doet me hartzeer. Zou je dan denken dat ik me zooveel moeite zou geven om die snotneus – om die leeglooper – as ’k niet wist dat mijn Rebecca d’r zinnen op[92]’m gezet heit? Kan ze ’r niet honderd-duizend krijgen? Met veel meer geld? Maar ze wil.

Esther.O, dat krèng, dat ’n heele familie verstoort.… As ’k ’r had onder me handen!

Esther.

O, dat krèng, dat ’n heele familie verstoort.… As ’k ’r had onder me handen!

Aaron.Daar heb je d’r waarachtig!

Aaron.

Daar heb je d’r waarachtig!

[Inhoud]VIJFDE TOONEEL.Aaron.Esther.Rose.Rose.’k Ben laat.Esther.Wel nee, kind. Welnee. ’k Was al ongerust.Rose.’t Is ’n schrikkelijk end. ’k Heb ’n uur lang gezocht, kon ’m niet vinden en toen ’k ’r eindelijk was, moest ’k ’n heele tijd wachten voor Meijer thuis kwam.Esther.Nou, da’s niks hoor.Aaron.Zoo’n lange wandeling is heel gezond, best voor de spijsvertering.Rose.Hij kan morgen niet komen.Esther.Kan-ie niet?Rose.Eerst Maandag.Esther.Best. Best. Heb je Rafaël gezien?Rose.Rafaël?[93]Esther.’k Dacht zoo – ’k bedoel – Hij ging juist ’n boodschap.…Rose.’k Heb ’m niet gezien.Esther.Je zal wel moe zijn, hè? Ga maar binnen. D’r staat wat koud vleesch .… Maar – maar wacht is.…Rose.Roep u nog?Esther..… Dat wil zeggen – dat wil zeggen –Aaron.Ik wou je wat vragen – ’k sprak ’r met de juffrouw over – of – of – zou jij geen zin hebben – ’k val maar met de deur in huis – om – om bij mijn te kommen?.…Esther.Dat wil zegge.…Aaron.Dat wil zegge – laat mijn nou gaan! – dat ’k in de verlegenheid zit, in ’n gróóte verlegenheid – te lang om zoo in-eens uit te leggen – en toen sprak ’k zoo.…Esther.– ja toen spraken we ’r over.…Aaron..… Zie je, niet voor gòed – maar zoo tijdelijk – voor ’n paar dagen, voor ’n week …Esther.Ja nàtuurlijk.…Aaron..… En na die paar weken – ga je weer na Esther terug – of – of ’t most je zóó bij mijn bevallen! Hahaha! – ’t Most je zoo bij mijn[94]bevallen dat je niet meer terug wil. Esther heit ’r niks op tegen.…Esther.Dat wil zegge.… ’k Heb ’r ’n hééle boel op tegen – maar je mot mekaar helpe.Aaron.En je verdient ’n heele duit extra – Dat kan je mijn overlaten.…Esther.Dat is waar – dat kan je Aaron overlaten.…Rose(rustig).Dus – ik moet wèg?Aaron.Wat zeit ze? Je mot? Je mot? Je mot niks! ’t Wordt je vrindelijk verzocht. Je mot? Je wor niet gedwòngen!Esther.Hoe kòm je ’r op?.… Nog voor geen góúd! As ’r iemand tevrejen over je is, ben ìk ’t! Dat weet je. Enkel de kwestie van ’n paar dagen …Aaron.Och, ’t is niet de moeite waard om lang over te praten. Mijn huishoudster is ’r van door – met d’r beminde, hahaha! – en m’n dochter is de godganschelijke dag in de zaak – zoo kan je ontriefd zitten!.…Esther.– ja, ’t is ’n last.…Aaron.Of ’t! – En niewaar: ik doe ’r júllie geen overlast mee? Jij wil je wel ’n paar dagen behelpen?[95]Esther.– Je weet wat ’k gezeid heb: liever niet. Maar in de steek laat ’k je niet. Is ’t goed, Roos?Rose.Nee.Esther.Wat nee?Rose.Ik doe ’t niet.Esther.Jij doet ’t niet? En wáárom doe jij ’t niet, as ’t je zoo vrindelijk verzocht wordt?Aaron.Ja – dat is onzin! Op me woord van waarachtig: je heb ’r geen nadeel bij.Rose.Dat kan me niet schelen.Esther.Toon nou geen kop, kind! ’k Meen ’t goed met je – ’k zal je niks anrajen of je komt ’r mee vooruit.Aaron.Me dochter is ’n zachtzinnig meissie – andere huisgenooten heb ’k niet.…Rose.Je dóchter.… – Nee.Esther.Blijf hier.Rose.Waarom jaag je me niet weg – zònder omwegen?Esther.Niemand jaagt je weg, malle meid. Praat ik niet in vrindschap met je? Je mot niet overal wat achter zoeken.[96]Rose.Je wil me kwijt. Goed. Zeg ’t eerlijk. Mot ’t dàdelijk?Aaron.Wat ’n opwinding voor ’n bagatel. Laat ìk nou is duidelijk make.…Rose.’k Heb met jóu niks te praten. Mot ’t dàdelijk?Esther.Wel nee! Hoe kom je ’r op? Al wou je járen bij me blijven. Ik had alleen liéver.…Aaron.Gekheid! Gekheid! Jij draait ’r om heen. Zoo kom je ’r nooit!.… Zal ’k jou is wat zegge, meissie: je mag God danke dat je bij zulke goeie mensche beland ben – ik zou je anders behandele!Esther.Wat waar is, is waar. ’n Zoon van z’n vader hale – netjes is ’t niet!.…Rose.Ah!Aaron.Netjes? Geméén is ’t!Esther.Gemeen – geméen! Dát zal ’k niet beweren. ’k Kan begrijpe dat ’n knappe jonge meid ’n oogie laat vallen op ’n knappe jongen – maar alles heit z’n grenzen. – Je wéet dat ’t niet gaat. Vreemd geloof trouwt niet met vreemd geloof. – Dat is ’t zondigst wat ’r bestaat. Daar hoeven we heelemaal niet over te praten. Dat[97]leit voor de hand. Maar ’k neem ’t je niet kwalijk! God beware! Rafaël is ’n sjieke jongen. ’k Begrijp ’t best.…Aaron.’n Jood met ’n christene vrouw of ’n christen met ’n jodene vrouw dat gààt niet. Wij zijn oùwer, wij kenne de wereld beter. Jij komp pas kijke. Trouw jij met een van joùw geloof. Daar doe je wijs an. Wat niet bij mekaar past mot je niet met geweld bij mekaar brengen. ’t Ongeluk leit ’r dik bovenop, dikker dan je denkt.Esther.En nog niet eens van z’n vader gesproken – van z’n ongelukkigen vader. Sterft-ie niet van hartzeer om wat ’r gebeurd is? Wees jij nou wijs en ga ’n dag of veertien weg. Dan is Sachel gekalmeerd en kan jij ook is dénke …Rose.Ik heb niet te denken. Ik hou van hem en ’k laat ’m niet los.…Esther.Dàt pleit voor je karakter. As je dadelijk jà zei, zou je geen knip voor je neus waard zijn. D’r is geen meissie over de heele wereld dat née zeit as ze jà meent – in diè dinge. En – en – ’k zal niet bewere dat je ’m dàdelijk mot láten – dat zou gróóte gekkigheid zijn – ’k zal de laatste zijn om je an te rajen tegen je geweten[98]in te handelen – maar ga nou is na – ga nou is góed na – hóé wou je hier blijven? – hóé wou je blijven nou we alles weten.…Rose.Dat wil ik ook niet. Ik ga met Rafaël …Esther(kwaadaardig).Jij gaat! Jij gáát!.…Aaron.Stil nou! Niet driftig! Dat geeft allemaal niks. As ik ’n woordje zeggen mag: ’t is onzin, meid! Reusachtig. In de eerste plaas kàn ’t niet – in de tweede plaas – às ’t kon – zou ’t nòg niet kennen. Ik heb joden gekend en christene die ’t gedaan hebben. ’t Ongeluk lag ’r bovenop – zei ’k straks al – En met jóu kan ’t nog in geen dúízend jaren – bij wijze van spreken – over duizend jaar zijn we allemaal dood. – Want let nou is op: is z’n vader blind ja of nee? Z’n vader is blind. Wat wou jij met die blinde man beginnen? Daar kan je niks mee beginnen. Die z’n ideejen verander je niet. Wij zijn liberaler. Maar ’n man van die leeftijd die buig je niet – die bréék je. Wou je bij ’m inwonen? Nog geen spoog water zal-ie bij je gebruiken, nog geen handdruk zal-ie je geven. Wou je nièt bij ’m inwonen? Dat wil zeggen wou je ’m an z’n lot overlaten – we zijn allemaal sterfelijk en Esther is op leeftijd – wou je dàt? ’n Ramp as je ’t doet! Geen sekonde rust in je[99]leven. En later de verwijten! Later verwijt hij jou, dat je ’m van z’n vader gehaald heb – familie blijft familie! Later heb je allebei spijt – dat wil zeggen – as ’t kon dat jullie samen – maar ’t kàn niet.…Esther.Heel verstandig. En as je luistert ben je góed af.… Met plezier heb ’k ’r wat voor over.…Rose.Wat voor óver?Esther.’k Ben nìet rijk.… ’k Leef zelf van me broer – maar as je ’t dée – as ’n góed kind – as ’n verstandig kind – dan kreeg je buiten je loon ’n.… ’n.…Aaron.Zeg vijftig gulden!Rose.O! O! Vijftig gulden!Esther.Honderd! Daar! Honderd guldens is ’n boel geld.Aaron.’n Héele boel. En trouw je later met ’n fàtsoenlijke burgerjongen – dan schiet ’r nòg wel wat over.Esther.En alles wat ’k je gegeven heb, kan je houen – en ik reken je maand vol-uit.…Rose.O, tuig, tuig! Vervloekt tuig!Esther(snerpend).Wat zeg je, jij slét![100]Aaron.Stil nou! Maak geen burengerucht! Jullie begrepen mekaar niet. Gebruik nou je hoofd, stomme meid! ’r Komt tòch niks van, niks – tusschen jou en die jongen. ’t Kan niet. Je heb ’t vooruit geweten. Je ben de eerste niet. Je zal de laatste niet zijn. Ga dan niet op je achterste pooten staan. Wat bereik je ’r mee? Dat wij geweld met gewèld keeren. Want wij hebben ’t recht op onze hand! – En as je dat weet – handel verstandig – neem wat je krijgen kan.…Esther.Twéé honderd guldens hebben we ’r voor over.…Aaron.En doe je ’t niét – dan ben je éven ver, dan win je geen zier – dan wor je zóó an de deur gezet.…Rose.Ik laat me niet an de deur zetten! Ik vraag m’n man. Anders niet!Aaron.Je man! Hahaha!Esther.Je man? Je man?Rose.Mijn man! Mijn man die jullie me niet ontnemen kunnen! Mijn man die eerlijk en groot is! Mijn man die niet buigt voor jullie gèld, zoo min als ik ’t doe! O! O!… Dat ze me zóo iets kunnen andoen![101]Aaron.Jouw man? Wiè is jouw man? Ben je dan heelemaal doof meid, dat je niet begrijp – na zooveel, zóóveel woorden – dat-ie met mìjn dochter trouwt?Rose.Dat lieg je!Esther.Jij liegt gemeen schepsel die onze jongen angehaald heb, angehaald met je hóerestreken!Rose.Niks van je beleedigingen voel ’k. God heeft ’t gewild! Júllie halen ons niet van elkaar!Aaron.Hahaha! Nou wordt ze prachtig – as in ’n bóék! Ik lach me ’n ongeluk! As je ’t dan weten wil: vanmiddag is ’t ’r door gegaan, vàn mìddag.…Esther.En daarvoor hebben we je uitgezonden!Aaron.En over vier weken trouwen ze!Esther(krijschend).Versta je? Versta je? En nou me deur uit! Me deur uit! En geen stuk neem je mee! Me deur uit! Op staande voet!Rose.Nee-nee! Ik ga niet zonder hém! Jullie, belíegt me! Anders zou je geen géld gebojen hebben!Aaron.Wie zegt je, dat hij ’t niet verzocht?…Rose.Wàt zeg je?[102]Aaron.Heb ’k ’t zélf niet gehoord dat we tot twééhonderd gulden mochten gaan?Rose.Je liegt! Je liegt! O, kerel wat ben je laag!Aaron.Lieg ik? Hoor je dat Esther? Zal ’k ’r ’n vloek op doen?Esther.Laat ’r gaar koken in d’r eigen vuil! ’k Heb ’r genog van!(hàrder krijschend).Jij serpent durf jij ’t hoogste woord voeren? Jij die ongeluk brengt over ’n heele familie! Jij! Jij! Wat doe je nog hier? Wat let me of.…Aaron.Kalm nou! Kalm nou! Brand je vingers niet! Ze wéét ’t nou. Ze weet dat Rafaël binnen ’n maand trouwt en dat-ie ’r twééhonderd gulden biedt – en geen cent meer – versta je: twééhonderd gulden òm vàn jè àf tè kòmmen.Esther.En me huis niet meer in! Geen voet meer over me drempel! Geen voet hoor!Aaron.Gelijk heb je. Laat ’r maar uithuilen. – As je nou dádelijk bij mijn thuis komt is de zaak in orde. ’t Geld leit klaar. Op die jongen hoef je niet te wachten. Die is weg.Rose.Weg?Aaron.Weg voor ’n hééle poos.Rose.Waarheen?[103]Aaron.Dat mag ik je niet zeggen!Rose.O God, belieg me niet! Belieg me niet!Esther.As-ie nièt weg was, had j’m al lang gezien. ’n Bewijs dat Aaron de waarheid zeit.Aaron.Nou? Neem je ’t an?Rose(suffig).Ik weet ’t niet.… Ik weet ’t niet.… Ik wor gek.… Ik kan niet meer.… O lieve heer Jezus!.…Aaron.Sust! Niks meer zeggen.… ’t Kòmt in orde. Nou. Nou. We loopen ’n grachie om. Bedenk je terwijl. Op straat kan je niet slapen.(Af.)

VIJFDE TOONEEL.Aaron.Esther.Rose.Rose.’k Ben laat.Esther.Wel nee, kind. Welnee. ’k Was al ongerust.Rose.’t Is ’n schrikkelijk end. ’k Heb ’n uur lang gezocht, kon ’m niet vinden en toen ’k ’r eindelijk was, moest ’k ’n heele tijd wachten voor Meijer thuis kwam.Esther.Nou, da’s niks hoor.Aaron.Zoo’n lange wandeling is heel gezond, best voor de spijsvertering.Rose.Hij kan morgen niet komen.Esther.Kan-ie niet?Rose.Eerst Maandag.Esther.Best. Best. Heb je Rafaël gezien?Rose.Rafaël?[93]Esther.’k Dacht zoo – ’k bedoel – Hij ging juist ’n boodschap.…Rose.’k Heb ’m niet gezien.Esther.Je zal wel moe zijn, hè? Ga maar binnen. D’r staat wat koud vleesch .… Maar – maar wacht is.…Rose.Roep u nog?Esther..… Dat wil zeggen – dat wil zeggen –Aaron.Ik wou je wat vragen – ’k sprak ’r met de juffrouw over – of – of – zou jij geen zin hebben – ’k val maar met de deur in huis – om – om bij mijn te kommen?.…Esther.Dat wil zegge.…Aaron.Dat wil zegge – laat mijn nou gaan! – dat ’k in de verlegenheid zit, in ’n gróóte verlegenheid – te lang om zoo in-eens uit te leggen – en toen sprak ’k zoo.…Esther.– ja toen spraken we ’r over.…Aaron..… Zie je, niet voor gòed – maar zoo tijdelijk – voor ’n paar dagen, voor ’n week …Esther.Ja nàtuurlijk.…Aaron..… En na die paar weken – ga je weer na Esther terug – of – of ’t most je zóó bij mijn bevallen! Hahaha! – ’t Most je zoo bij mijn[94]bevallen dat je niet meer terug wil. Esther heit ’r niks op tegen.…Esther.Dat wil zegge.… ’k Heb ’r ’n hééle boel op tegen – maar je mot mekaar helpe.Aaron.En je verdient ’n heele duit extra – Dat kan je mijn overlaten.…Esther.Dat is waar – dat kan je Aaron overlaten.…Rose(rustig).Dus – ik moet wèg?Aaron.Wat zeit ze? Je mot? Je mot? Je mot niks! ’t Wordt je vrindelijk verzocht. Je mot? Je wor niet gedwòngen!Esther.Hoe kòm je ’r op?.… Nog voor geen góúd! As ’r iemand tevrejen over je is, ben ìk ’t! Dat weet je. Enkel de kwestie van ’n paar dagen …Aaron.Och, ’t is niet de moeite waard om lang over te praten. Mijn huishoudster is ’r van door – met d’r beminde, hahaha! – en m’n dochter is de godganschelijke dag in de zaak – zoo kan je ontriefd zitten!.…Esther.– ja, ’t is ’n last.…Aaron.Of ’t! – En niewaar: ik doe ’r júllie geen overlast mee? Jij wil je wel ’n paar dagen behelpen?[95]Esther.– Je weet wat ’k gezeid heb: liever niet. Maar in de steek laat ’k je niet. Is ’t goed, Roos?Rose.Nee.Esther.Wat nee?Rose.Ik doe ’t niet.Esther.Jij doet ’t niet? En wáárom doe jij ’t niet, as ’t je zoo vrindelijk verzocht wordt?Aaron.Ja – dat is onzin! Op me woord van waarachtig: je heb ’r geen nadeel bij.Rose.Dat kan me niet schelen.Esther.Toon nou geen kop, kind! ’k Meen ’t goed met je – ’k zal je niks anrajen of je komt ’r mee vooruit.Aaron.Me dochter is ’n zachtzinnig meissie – andere huisgenooten heb ’k niet.…Rose.Je dóchter.… – Nee.Esther.Blijf hier.Rose.Waarom jaag je me niet weg – zònder omwegen?Esther.Niemand jaagt je weg, malle meid. Praat ik niet in vrindschap met je? Je mot niet overal wat achter zoeken.[96]Rose.Je wil me kwijt. Goed. Zeg ’t eerlijk. Mot ’t dàdelijk?Aaron.Wat ’n opwinding voor ’n bagatel. Laat ìk nou is duidelijk make.…Rose.’k Heb met jóu niks te praten. Mot ’t dàdelijk?Esther.Wel nee! Hoe kom je ’r op? Al wou je járen bij me blijven. Ik had alleen liéver.…Aaron.Gekheid! Gekheid! Jij draait ’r om heen. Zoo kom je ’r nooit!.… Zal ’k jou is wat zegge, meissie: je mag God danke dat je bij zulke goeie mensche beland ben – ik zou je anders behandele!Esther.Wat waar is, is waar. ’n Zoon van z’n vader hale – netjes is ’t niet!.…Rose.Ah!Aaron.Netjes? Geméén is ’t!Esther.Gemeen – geméen! Dát zal ’k niet beweren. ’k Kan begrijpe dat ’n knappe jonge meid ’n oogie laat vallen op ’n knappe jongen – maar alles heit z’n grenzen. – Je wéet dat ’t niet gaat. Vreemd geloof trouwt niet met vreemd geloof. – Dat is ’t zondigst wat ’r bestaat. Daar hoeven we heelemaal niet over te praten. Dat[97]leit voor de hand. Maar ’k neem ’t je niet kwalijk! God beware! Rafaël is ’n sjieke jongen. ’k Begrijp ’t best.…Aaron.’n Jood met ’n christene vrouw of ’n christen met ’n jodene vrouw dat gààt niet. Wij zijn oùwer, wij kenne de wereld beter. Jij komp pas kijke. Trouw jij met een van joùw geloof. Daar doe je wijs an. Wat niet bij mekaar past mot je niet met geweld bij mekaar brengen. ’t Ongeluk leit ’r dik bovenop, dikker dan je denkt.Esther.En nog niet eens van z’n vader gesproken – van z’n ongelukkigen vader. Sterft-ie niet van hartzeer om wat ’r gebeurd is? Wees jij nou wijs en ga ’n dag of veertien weg. Dan is Sachel gekalmeerd en kan jij ook is dénke …Rose.Ik heb niet te denken. Ik hou van hem en ’k laat ’m niet los.…Esther.Dàt pleit voor je karakter. As je dadelijk jà zei, zou je geen knip voor je neus waard zijn. D’r is geen meissie over de heele wereld dat née zeit as ze jà meent – in diè dinge. En – en – ’k zal niet bewere dat je ’m dàdelijk mot láten – dat zou gróóte gekkigheid zijn – ’k zal de laatste zijn om je an te rajen tegen je geweten[98]in te handelen – maar ga nou is na – ga nou is góed na – hóé wou je hier blijven? – hóé wou je blijven nou we alles weten.…Rose.Dat wil ik ook niet. Ik ga met Rafaël …Esther(kwaadaardig).Jij gaat! Jij gáát!.…Aaron.Stil nou! Niet driftig! Dat geeft allemaal niks. As ik ’n woordje zeggen mag: ’t is onzin, meid! Reusachtig. In de eerste plaas kàn ’t niet – in de tweede plaas – às ’t kon – zou ’t nòg niet kennen. Ik heb joden gekend en christene die ’t gedaan hebben. ’t Ongeluk lag ’r bovenop – zei ’k straks al – En met jóu kan ’t nog in geen dúízend jaren – bij wijze van spreken – over duizend jaar zijn we allemaal dood. – Want let nou is op: is z’n vader blind ja of nee? Z’n vader is blind. Wat wou jij met die blinde man beginnen? Daar kan je niks mee beginnen. Die z’n ideejen verander je niet. Wij zijn liberaler. Maar ’n man van die leeftijd die buig je niet – die bréék je. Wou je bij ’m inwonen? Nog geen spoog water zal-ie bij je gebruiken, nog geen handdruk zal-ie je geven. Wou je nièt bij ’m inwonen? Dat wil zeggen wou je ’m an z’n lot overlaten – we zijn allemaal sterfelijk en Esther is op leeftijd – wou je dàt? ’n Ramp as je ’t doet! Geen sekonde rust in je[99]leven. En later de verwijten! Later verwijt hij jou, dat je ’m van z’n vader gehaald heb – familie blijft familie! Later heb je allebei spijt – dat wil zeggen – as ’t kon dat jullie samen – maar ’t kàn niet.…Esther.Heel verstandig. En as je luistert ben je góed af.… Met plezier heb ’k ’r wat voor over.…Rose.Wat voor óver?Esther.’k Ben nìet rijk.… ’k Leef zelf van me broer – maar as je ’t dée – as ’n góed kind – as ’n verstandig kind – dan kreeg je buiten je loon ’n.… ’n.…Aaron.Zeg vijftig gulden!Rose.O! O! Vijftig gulden!Esther.Honderd! Daar! Honderd guldens is ’n boel geld.Aaron.’n Héele boel. En trouw je later met ’n fàtsoenlijke burgerjongen – dan schiet ’r nòg wel wat over.Esther.En alles wat ’k je gegeven heb, kan je houen – en ik reken je maand vol-uit.…Rose.O, tuig, tuig! Vervloekt tuig!Esther(snerpend).Wat zeg je, jij slét![100]Aaron.Stil nou! Maak geen burengerucht! Jullie begrepen mekaar niet. Gebruik nou je hoofd, stomme meid! ’r Komt tòch niks van, niks – tusschen jou en die jongen. ’t Kan niet. Je heb ’t vooruit geweten. Je ben de eerste niet. Je zal de laatste niet zijn. Ga dan niet op je achterste pooten staan. Wat bereik je ’r mee? Dat wij geweld met gewèld keeren. Want wij hebben ’t recht op onze hand! – En as je dat weet – handel verstandig – neem wat je krijgen kan.…Esther.Twéé honderd guldens hebben we ’r voor over.…Aaron.En doe je ’t niét – dan ben je éven ver, dan win je geen zier – dan wor je zóó an de deur gezet.…Rose.Ik laat me niet an de deur zetten! Ik vraag m’n man. Anders niet!Aaron.Je man! Hahaha!Esther.Je man? Je man?Rose.Mijn man! Mijn man die jullie me niet ontnemen kunnen! Mijn man die eerlijk en groot is! Mijn man die niet buigt voor jullie gèld, zoo min als ik ’t doe! O! O!… Dat ze me zóo iets kunnen andoen![101]Aaron.Jouw man? Wiè is jouw man? Ben je dan heelemaal doof meid, dat je niet begrijp – na zooveel, zóóveel woorden – dat-ie met mìjn dochter trouwt?Rose.Dat lieg je!Esther.Jij liegt gemeen schepsel die onze jongen angehaald heb, angehaald met je hóerestreken!Rose.Niks van je beleedigingen voel ’k. God heeft ’t gewild! Júllie halen ons niet van elkaar!Aaron.Hahaha! Nou wordt ze prachtig – as in ’n bóék! Ik lach me ’n ongeluk! As je ’t dan weten wil: vanmiddag is ’t ’r door gegaan, vàn mìddag.…Esther.En daarvoor hebben we je uitgezonden!Aaron.En over vier weken trouwen ze!Esther(krijschend).Versta je? Versta je? En nou me deur uit! Me deur uit! En geen stuk neem je mee! Me deur uit! Op staande voet!Rose.Nee-nee! Ik ga niet zonder hém! Jullie, belíegt me! Anders zou je geen géld gebojen hebben!Aaron.Wie zegt je, dat hij ’t niet verzocht?…Rose.Wàt zeg je?[102]Aaron.Heb ’k ’t zélf niet gehoord dat we tot twééhonderd gulden mochten gaan?Rose.Je liegt! Je liegt! O, kerel wat ben je laag!Aaron.Lieg ik? Hoor je dat Esther? Zal ’k ’r ’n vloek op doen?Esther.Laat ’r gaar koken in d’r eigen vuil! ’k Heb ’r genog van!(hàrder krijschend).Jij serpent durf jij ’t hoogste woord voeren? Jij die ongeluk brengt over ’n heele familie! Jij! Jij! Wat doe je nog hier? Wat let me of.…Aaron.Kalm nou! Kalm nou! Brand je vingers niet! Ze wéét ’t nou. Ze weet dat Rafaël binnen ’n maand trouwt en dat-ie ’r twééhonderd gulden biedt – en geen cent meer – versta je: twééhonderd gulden òm vàn jè àf tè kòmmen.Esther.En me huis niet meer in! Geen voet meer over me drempel! Geen voet hoor!Aaron.Gelijk heb je. Laat ’r maar uithuilen. – As je nou dádelijk bij mijn thuis komt is de zaak in orde. ’t Geld leit klaar. Op die jongen hoef je niet te wachten. Die is weg.Rose.Weg?Aaron.Weg voor ’n hééle poos.Rose.Waarheen?[103]Aaron.Dat mag ik je niet zeggen!Rose.O God, belieg me niet! Belieg me niet!Esther.As-ie nièt weg was, had j’m al lang gezien. ’n Bewijs dat Aaron de waarheid zeit.Aaron.Nou? Neem je ’t an?Rose(suffig).Ik weet ’t niet.… Ik weet ’t niet.… Ik wor gek.… Ik kan niet meer.… O lieve heer Jezus!.…Aaron.Sust! Niks meer zeggen.… ’t Kòmt in orde. Nou. Nou. We loopen ’n grachie om. Bedenk je terwijl. Op straat kan je niet slapen.(Af.)

Aaron.Esther.Rose.

Rose.’k Ben laat.

Rose.

’k Ben laat.

Esther.Wel nee, kind. Welnee. ’k Was al ongerust.

Esther.

Wel nee, kind. Welnee. ’k Was al ongerust.

Rose.’t Is ’n schrikkelijk end. ’k Heb ’n uur lang gezocht, kon ’m niet vinden en toen ’k ’r eindelijk was, moest ’k ’n heele tijd wachten voor Meijer thuis kwam.

Rose.

’t Is ’n schrikkelijk end. ’k Heb ’n uur lang gezocht, kon ’m niet vinden en toen ’k ’r eindelijk was, moest ’k ’n heele tijd wachten voor Meijer thuis kwam.

Esther.Nou, da’s niks hoor.

Esther.

Nou, da’s niks hoor.

Aaron.Zoo’n lange wandeling is heel gezond, best voor de spijsvertering.

Aaron.

Zoo’n lange wandeling is heel gezond, best voor de spijsvertering.

Rose.Hij kan morgen niet komen.

Rose.

Hij kan morgen niet komen.

Esther.Kan-ie niet?

Esther.

Kan-ie niet?

Rose.Eerst Maandag.

Rose.

Eerst Maandag.

Esther.Best. Best. Heb je Rafaël gezien?

Esther.

Best. Best. Heb je Rafaël gezien?

Rose.Rafaël?

Rose.

Rafaël?

[93]

Esther.’k Dacht zoo – ’k bedoel – Hij ging juist ’n boodschap.…

Esther.

’k Dacht zoo – ’k bedoel – Hij ging juist ’n boodschap.…

Rose.’k Heb ’m niet gezien.

Rose.

’k Heb ’m niet gezien.

Esther.Je zal wel moe zijn, hè? Ga maar binnen. D’r staat wat koud vleesch .… Maar – maar wacht is.…

Esther.

Je zal wel moe zijn, hè? Ga maar binnen. D’r staat wat koud vleesch .… Maar – maar wacht is.…

Rose.Roep u nog?

Rose.

Roep u nog?

Esther..… Dat wil zeggen – dat wil zeggen –

Esther.

.… Dat wil zeggen – dat wil zeggen –

Aaron.Ik wou je wat vragen – ’k sprak ’r met de juffrouw over – of – of – zou jij geen zin hebben – ’k val maar met de deur in huis – om – om bij mijn te kommen?.…

Aaron.

Ik wou je wat vragen – ’k sprak ’r met de juffrouw over – of – of – zou jij geen zin hebben – ’k val maar met de deur in huis – om – om bij mijn te kommen?.…

Esther.Dat wil zegge.…

Esther.

Dat wil zegge.…

Aaron.Dat wil zegge – laat mijn nou gaan! – dat ’k in de verlegenheid zit, in ’n gróóte verlegenheid – te lang om zoo in-eens uit te leggen – en toen sprak ’k zoo.…

Aaron.

Dat wil zegge – laat mijn nou gaan! – dat ’k in de verlegenheid zit, in ’n gróóte verlegenheid – te lang om zoo in-eens uit te leggen – en toen sprak ’k zoo.…

Esther.– ja toen spraken we ’r over.…

Esther.

– ja toen spraken we ’r over.…

Aaron..… Zie je, niet voor gòed – maar zoo tijdelijk – voor ’n paar dagen, voor ’n week …

Aaron.

.… Zie je, niet voor gòed – maar zoo tijdelijk – voor ’n paar dagen, voor ’n week …

Esther.Ja nàtuurlijk.…

Esther.

Ja nàtuurlijk.…

Aaron..… En na die paar weken – ga je weer na Esther terug – of – of ’t most je zóó bij mijn bevallen! Hahaha! – ’t Most je zoo bij mijn[94]bevallen dat je niet meer terug wil. Esther heit ’r niks op tegen.…

Aaron.

.… En na die paar weken – ga je weer na Esther terug – of – of ’t most je zóó bij mijn bevallen! Hahaha! – ’t Most je zoo bij mijn[94]bevallen dat je niet meer terug wil. Esther heit ’r niks op tegen.…

Esther.Dat wil zegge.… ’k Heb ’r ’n hééle boel op tegen – maar je mot mekaar helpe.

Esther.

Dat wil zegge.… ’k Heb ’r ’n hééle boel op tegen – maar je mot mekaar helpe.

Aaron.En je verdient ’n heele duit extra – Dat kan je mijn overlaten.…

Aaron.

En je verdient ’n heele duit extra – Dat kan je mijn overlaten.…

Esther.Dat is waar – dat kan je Aaron overlaten.…

Esther.

Dat is waar – dat kan je Aaron overlaten.…

Rose(rustig).Dus – ik moet wèg?

Rose(rustig).

Dus – ik moet wèg?

Aaron.Wat zeit ze? Je mot? Je mot? Je mot niks! ’t Wordt je vrindelijk verzocht. Je mot? Je wor niet gedwòngen!

Aaron.

Wat zeit ze? Je mot? Je mot? Je mot niks! ’t Wordt je vrindelijk verzocht. Je mot? Je wor niet gedwòngen!

Esther.Hoe kòm je ’r op?.… Nog voor geen góúd! As ’r iemand tevrejen over je is, ben ìk ’t! Dat weet je. Enkel de kwestie van ’n paar dagen …

Esther.

Hoe kòm je ’r op?.… Nog voor geen góúd! As ’r iemand tevrejen over je is, ben ìk ’t! Dat weet je. Enkel de kwestie van ’n paar dagen …

Aaron.Och, ’t is niet de moeite waard om lang over te praten. Mijn huishoudster is ’r van door – met d’r beminde, hahaha! – en m’n dochter is de godganschelijke dag in de zaak – zoo kan je ontriefd zitten!.…

Aaron.

Och, ’t is niet de moeite waard om lang over te praten. Mijn huishoudster is ’r van door – met d’r beminde, hahaha! – en m’n dochter is de godganschelijke dag in de zaak – zoo kan je ontriefd zitten!.…

Esther.– ja, ’t is ’n last.…

Esther.

– ja, ’t is ’n last.…

Aaron.Of ’t! – En niewaar: ik doe ’r júllie geen overlast mee? Jij wil je wel ’n paar dagen behelpen?

Aaron.

Of ’t! – En niewaar: ik doe ’r júllie geen overlast mee? Jij wil je wel ’n paar dagen behelpen?

[95]

Esther.– Je weet wat ’k gezeid heb: liever niet. Maar in de steek laat ’k je niet. Is ’t goed, Roos?

Esther.

– Je weet wat ’k gezeid heb: liever niet. Maar in de steek laat ’k je niet. Is ’t goed, Roos?

Rose.Nee.

Rose.

Nee.

Esther.Wat nee?

Esther.

Wat nee?

Rose.Ik doe ’t niet.

Rose.

Ik doe ’t niet.

Esther.Jij doet ’t niet? En wáárom doe jij ’t niet, as ’t je zoo vrindelijk verzocht wordt?

Esther.

Jij doet ’t niet? En wáárom doe jij ’t niet, as ’t je zoo vrindelijk verzocht wordt?

Aaron.Ja – dat is onzin! Op me woord van waarachtig: je heb ’r geen nadeel bij.

Aaron.

Ja – dat is onzin! Op me woord van waarachtig: je heb ’r geen nadeel bij.

Rose.Dat kan me niet schelen.

Rose.

Dat kan me niet schelen.

Esther.Toon nou geen kop, kind! ’k Meen ’t goed met je – ’k zal je niks anrajen of je komt ’r mee vooruit.

Esther.

Toon nou geen kop, kind! ’k Meen ’t goed met je – ’k zal je niks anrajen of je komt ’r mee vooruit.

Aaron.Me dochter is ’n zachtzinnig meissie – andere huisgenooten heb ’k niet.…

Aaron.

Me dochter is ’n zachtzinnig meissie – andere huisgenooten heb ’k niet.…

Rose.Je dóchter.… – Nee.

Rose.

Je dóchter.… – Nee.

Esther.Blijf hier.

Esther.

Blijf hier.

Rose.Waarom jaag je me niet weg – zònder omwegen?

Rose.

Waarom jaag je me niet weg – zònder omwegen?

Esther.Niemand jaagt je weg, malle meid. Praat ik niet in vrindschap met je? Je mot niet overal wat achter zoeken.

Esther.

Niemand jaagt je weg, malle meid. Praat ik niet in vrindschap met je? Je mot niet overal wat achter zoeken.

[96]

Rose.Je wil me kwijt. Goed. Zeg ’t eerlijk. Mot ’t dàdelijk?

Rose.

Je wil me kwijt. Goed. Zeg ’t eerlijk. Mot ’t dàdelijk?

Aaron.Wat ’n opwinding voor ’n bagatel. Laat ìk nou is duidelijk make.…

Aaron.

Wat ’n opwinding voor ’n bagatel. Laat ìk nou is duidelijk make.…

Rose.’k Heb met jóu niks te praten. Mot ’t dàdelijk?

Rose.

’k Heb met jóu niks te praten. Mot ’t dàdelijk?

Esther.Wel nee! Hoe kom je ’r op? Al wou je járen bij me blijven. Ik had alleen liéver.…

Esther.

Wel nee! Hoe kom je ’r op? Al wou je járen bij me blijven. Ik had alleen liéver.…

Aaron.Gekheid! Gekheid! Jij draait ’r om heen. Zoo kom je ’r nooit!.… Zal ’k jou is wat zegge, meissie: je mag God danke dat je bij zulke goeie mensche beland ben – ik zou je anders behandele!

Aaron.

Gekheid! Gekheid! Jij draait ’r om heen. Zoo kom je ’r nooit!.… Zal ’k jou is wat zegge, meissie: je mag God danke dat je bij zulke goeie mensche beland ben – ik zou je anders behandele!

Esther.Wat waar is, is waar. ’n Zoon van z’n vader hale – netjes is ’t niet!.…

Esther.

Wat waar is, is waar. ’n Zoon van z’n vader hale – netjes is ’t niet!.…

Rose.Ah!

Rose.

Ah!

Aaron.Netjes? Geméén is ’t!

Aaron.

Netjes? Geméén is ’t!

Esther.Gemeen – geméen! Dát zal ’k niet beweren. ’k Kan begrijpe dat ’n knappe jonge meid ’n oogie laat vallen op ’n knappe jongen – maar alles heit z’n grenzen. – Je wéet dat ’t niet gaat. Vreemd geloof trouwt niet met vreemd geloof. – Dat is ’t zondigst wat ’r bestaat. Daar hoeven we heelemaal niet over te praten. Dat[97]leit voor de hand. Maar ’k neem ’t je niet kwalijk! God beware! Rafaël is ’n sjieke jongen. ’k Begrijp ’t best.…

Esther.

Gemeen – geméen! Dát zal ’k niet beweren. ’k Kan begrijpe dat ’n knappe jonge meid ’n oogie laat vallen op ’n knappe jongen – maar alles heit z’n grenzen. – Je wéet dat ’t niet gaat. Vreemd geloof trouwt niet met vreemd geloof. – Dat is ’t zondigst wat ’r bestaat. Daar hoeven we heelemaal niet over te praten. Dat[97]leit voor de hand. Maar ’k neem ’t je niet kwalijk! God beware! Rafaël is ’n sjieke jongen. ’k Begrijp ’t best.…

Aaron.’n Jood met ’n christene vrouw of ’n christen met ’n jodene vrouw dat gààt niet. Wij zijn oùwer, wij kenne de wereld beter. Jij komp pas kijke. Trouw jij met een van joùw geloof. Daar doe je wijs an. Wat niet bij mekaar past mot je niet met geweld bij mekaar brengen. ’t Ongeluk leit ’r dik bovenop, dikker dan je denkt.

Aaron.

’n Jood met ’n christene vrouw of ’n christen met ’n jodene vrouw dat gààt niet. Wij zijn oùwer, wij kenne de wereld beter. Jij komp pas kijke. Trouw jij met een van joùw geloof. Daar doe je wijs an. Wat niet bij mekaar past mot je niet met geweld bij mekaar brengen. ’t Ongeluk leit ’r dik bovenop, dikker dan je denkt.

Esther.En nog niet eens van z’n vader gesproken – van z’n ongelukkigen vader. Sterft-ie niet van hartzeer om wat ’r gebeurd is? Wees jij nou wijs en ga ’n dag of veertien weg. Dan is Sachel gekalmeerd en kan jij ook is dénke …

Esther.

En nog niet eens van z’n vader gesproken – van z’n ongelukkigen vader. Sterft-ie niet van hartzeer om wat ’r gebeurd is? Wees jij nou wijs en ga ’n dag of veertien weg. Dan is Sachel gekalmeerd en kan jij ook is dénke …

Rose.Ik heb niet te denken. Ik hou van hem en ’k laat ’m niet los.…

Rose.

Ik heb niet te denken. Ik hou van hem en ’k laat ’m niet los.…

Esther.Dàt pleit voor je karakter. As je dadelijk jà zei, zou je geen knip voor je neus waard zijn. D’r is geen meissie over de heele wereld dat née zeit as ze jà meent – in diè dinge. En – en – ’k zal niet bewere dat je ’m dàdelijk mot láten – dat zou gróóte gekkigheid zijn – ’k zal de laatste zijn om je an te rajen tegen je geweten[98]in te handelen – maar ga nou is na – ga nou is góed na – hóé wou je hier blijven? – hóé wou je blijven nou we alles weten.…

Esther.

Dàt pleit voor je karakter. As je dadelijk jà zei, zou je geen knip voor je neus waard zijn. D’r is geen meissie over de heele wereld dat née zeit as ze jà meent – in diè dinge. En – en – ’k zal niet bewere dat je ’m dàdelijk mot láten – dat zou gróóte gekkigheid zijn – ’k zal de laatste zijn om je an te rajen tegen je geweten[98]in te handelen – maar ga nou is na – ga nou is góed na – hóé wou je hier blijven? – hóé wou je blijven nou we alles weten.…

Rose.Dat wil ik ook niet. Ik ga met Rafaël …

Rose.

Dat wil ik ook niet. Ik ga met Rafaël …

Esther(kwaadaardig).Jij gaat! Jij gáát!.…

Esther(kwaadaardig).

Jij gaat! Jij gáát!.…

Aaron.Stil nou! Niet driftig! Dat geeft allemaal niks. As ik ’n woordje zeggen mag: ’t is onzin, meid! Reusachtig. In de eerste plaas kàn ’t niet – in de tweede plaas – às ’t kon – zou ’t nòg niet kennen. Ik heb joden gekend en christene die ’t gedaan hebben. ’t Ongeluk lag ’r bovenop – zei ’k straks al – En met jóu kan ’t nog in geen dúízend jaren – bij wijze van spreken – over duizend jaar zijn we allemaal dood. – Want let nou is op: is z’n vader blind ja of nee? Z’n vader is blind. Wat wou jij met die blinde man beginnen? Daar kan je niks mee beginnen. Die z’n ideejen verander je niet. Wij zijn liberaler. Maar ’n man van die leeftijd die buig je niet – die bréék je. Wou je bij ’m inwonen? Nog geen spoog water zal-ie bij je gebruiken, nog geen handdruk zal-ie je geven. Wou je nièt bij ’m inwonen? Dat wil zeggen wou je ’m an z’n lot overlaten – we zijn allemaal sterfelijk en Esther is op leeftijd – wou je dàt? ’n Ramp as je ’t doet! Geen sekonde rust in je[99]leven. En later de verwijten! Later verwijt hij jou, dat je ’m van z’n vader gehaald heb – familie blijft familie! Later heb je allebei spijt – dat wil zeggen – as ’t kon dat jullie samen – maar ’t kàn niet.…

Aaron.

Stil nou! Niet driftig! Dat geeft allemaal niks. As ik ’n woordje zeggen mag: ’t is onzin, meid! Reusachtig. In de eerste plaas kàn ’t niet – in de tweede plaas – às ’t kon – zou ’t nòg niet kennen. Ik heb joden gekend en christene die ’t gedaan hebben. ’t Ongeluk lag ’r bovenop – zei ’k straks al – En met jóu kan ’t nog in geen dúízend jaren – bij wijze van spreken – over duizend jaar zijn we allemaal dood. – Want let nou is op: is z’n vader blind ja of nee? Z’n vader is blind. Wat wou jij met die blinde man beginnen? Daar kan je niks mee beginnen. Die z’n ideejen verander je niet. Wij zijn liberaler. Maar ’n man van die leeftijd die buig je niet – die bréék je. Wou je bij ’m inwonen? Nog geen spoog water zal-ie bij je gebruiken, nog geen handdruk zal-ie je geven. Wou je nièt bij ’m inwonen? Dat wil zeggen wou je ’m an z’n lot overlaten – we zijn allemaal sterfelijk en Esther is op leeftijd – wou je dàt? ’n Ramp as je ’t doet! Geen sekonde rust in je[99]leven. En later de verwijten! Later verwijt hij jou, dat je ’m van z’n vader gehaald heb – familie blijft familie! Later heb je allebei spijt – dat wil zeggen – as ’t kon dat jullie samen – maar ’t kàn niet.…

Esther.Heel verstandig. En as je luistert ben je góed af.… Met plezier heb ’k ’r wat voor over.…

Esther.

Heel verstandig. En as je luistert ben je góed af.… Met plezier heb ’k ’r wat voor over.…

Rose.Wat voor óver?

Rose.

Wat voor óver?

Esther.’k Ben nìet rijk.… ’k Leef zelf van me broer – maar as je ’t dée – as ’n góed kind – as ’n verstandig kind – dan kreeg je buiten je loon ’n.… ’n.…

Esther.

’k Ben nìet rijk.… ’k Leef zelf van me broer – maar as je ’t dée – as ’n góed kind – as ’n verstandig kind – dan kreeg je buiten je loon ’n.… ’n.…

Aaron.Zeg vijftig gulden!

Aaron.

Zeg vijftig gulden!

Rose.O! O! Vijftig gulden!

Rose.

O! O! Vijftig gulden!

Esther.Honderd! Daar! Honderd guldens is ’n boel geld.

Esther.

Honderd! Daar! Honderd guldens is ’n boel geld.

Aaron.’n Héele boel. En trouw je later met ’n fàtsoenlijke burgerjongen – dan schiet ’r nòg wel wat over.

Aaron.

’n Héele boel. En trouw je later met ’n fàtsoenlijke burgerjongen – dan schiet ’r nòg wel wat over.

Esther.En alles wat ’k je gegeven heb, kan je houen – en ik reken je maand vol-uit.…

Esther.

En alles wat ’k je gegeven heb, kan je houen – en ik reken je maand vol-uit.…

Rose.O, tuig, tuig! Vervloekt tuig!

Rose.

O, tuig, tuig! Vervloekt tuig!

Esther(snerpend).Wat zeg je, jij slét!

Esther(snerpend).

Wat zeg je, jij slét!

[100]

Aaron.Stil nou! Maak geen burengerucht! Jullie begrepen mekaar niet. Gebruik nou je hoofd, stomme meid! ’r Komt tòch niks van, niks – tusschen jou en die jongen. ’t Kan niet. Je heb ’t vooruit geweten. Je ben de eerste niet. Je zal de laatste niet zijn. Ga dan niet op je achterste pooten staan. Wat bereik je ’r mee? Dat wij geweld met gewèld keeren. Want wij hebben ’t recht op onze hand! – En as je dat weet – handel verstandig – neem wat je krijgen kan.…

Aaron.

Stil nou! Maak geen burengerucht! Jullie begrepen mekaar niet. Gebruik nou je hoofd, stomme meid! ’r Komt tòch niks van, niks – tusschen jou en die jongen. ’t Kan niet. Je heb ’t vooruit geweten. Je ben de eerste niet. Je zal de laatste niet zijn. Ga dan niet op je achterste pooten staan. Wat bereik je ’r mee? Dat wij geweld met gewèld keeren. Want wij hebben ’t recht op onze hand! – En as je dat weet – handel verstandig – neem wat je krijgen kan.…

Esther.Twéé honderd guldens hebben we ’r voor over.…

Esther.

Twéé honderd guldens hebben we ’r voor over.…

Aaron.En doe je ’t niét – dan ben je éven ver, dan win je geen zier – dan wor je zóó an de deur gezet.…

Aaron.

En doe je ’t niét – dan ben je éven ver, dan win je geen zier – dan wor je zóó an de deur gezet.…

Rose.Ik laat me niet an de deur zetten! Ik vraag m’n man. Anders niet!

Rose.

Ik laat me niet an de deur zetten! Ik vraag m’n man. Anders niet!

Aaron.Je man! Hahaha!

Aaron.

Je man! Hahaha!

Esther.Je man? Je man?

Esther.

Je man? Je man?

Rose.Mijn man! Mijn man die jullie me niet ontnemen kunnen! Mijn man die eerlijk en groot is! Mijn man die niet buigt voor jullie gèld, zoo min als ik ’t doe! O! O!… Dat ze me zóo iets kunnen andoen!

Rose.

Mijn man! Mijn man die jullie me niet ontnemen kunnen! Mijn man die eerlijk en groot is! Mijn man die niet buigt voor jullie gèld, zoo min als ik ’t doe! O! O!… Dat ze me zóo iets kunnen andoen!

[101]

Aaron.Jouw man? Wiè is jouw man? Ben je dan heelemaal doof meid, dat je niet begrijp – na zooveel, zóóveel woorden – dat-ie met mìjn dochter trouwt?

Aaron.

Jouw man? Wiè is jouw man? Ben je dan heelemaal doof meid, dat je niet begrijp – na zooveel, zóóveel woorden – dat-ie met mìjn dochter trouwt?

Rose.Dat lieg je!

Rose.

Dat lieg je!

Esther.Jij liegt gemeen schepsel die onze jongen angehaald heb, angehaald met je hóerestreken!

Esther.

Jij liegt gemeen schepsel die onze jongen angehaald heb, angehaald met je hóerestreken!

Rose.Niks van je beleedigingen voel ’k. God heeft ’t gewild! Júllie halen ons niet van elkaar!

Rose.

Niks van je beleedigingen voel ’k. God heeft ’t gewild! Júllie halen ons niet van elkaar!

Aaron.Hahaha! Nou wordt ze prachtig – as in ’n bóék! Ik lach me ’n ongeluk! As je ’t dan weten wil: vanmiddag is ’t ’r door gegaan, vàn mìddag.…

Aaron.

Hahaha! Nou wordt ze prachtig – as in ’n bóék! Ik lach me ’n ongeluk! As je ’t dan weten wil: vanmiddag is ’t ’r door gegaan, vàn mìddag.…

Esther.En daarvoor hebben we je uitgezonden!

Esther.

En daarvoor hebben we je uitgezonden!

Aaron.En over vier weken trouwen ze!

Aaron.

En over vier weken trouwen ze!

Esther(krijschend).Versta je? Versta je? En nou me deur uit! Me deur uit! En geen stuk neem je mee! Me deur uit! Op staande voet!

Esther(krijschend).

Versta je? Versta je? En nou me deur uit! Me deur uit! En geen stuk neem je mee! Me deur uit! Op staande voet!

Rose.Nee-nee! Ik ga niet zonder hém! Jullie, belíegt me! Anders zou je geen géld gebojen hebben!

Rose.

Nee-nee! Ik ga niet zonder hém! Jullie, belíegt me! Anders zou je geen géld gebojen hebben!

Aaron.Wie zegt je, dat hij ’t niet verzocht?…

Aaron.

Wie zegt je, dat hij ’t niet verzocht?…

Rose.Wàt zeg je?

Rose.

Wàt zeg je?

[102]

Aaron.Heb ’k ’t zélf niet gehoord dat we tot twééhonderd gulden mochten gaan?

Aaron.

Heb ’k ’t zélf niet gehoord dat we tot twééhonderd gulden mochten gaan?

Rose.Je liegt! Je liegt! O, kerel wat ben je laag!

Rose.

Je liegt! Je liegt! O, kerel wat ben je laag!

Aaron.Lieg ik? Hoor je dat Esther? Zal ’k ’r ’n vloek op doen?

Aaron.

Lieg ik? Hoor je dat Esther? Zal ’k ’r ’n vloek op doen?

Esther.Laat ’r gaar koken in d’r eigen vuil! ’k Heb ’r genog van!(hàrder krijschend).Jij serpent durf jij ’t hoogste woord voeren? Jij die ongeluk brengt over ’n heele familie! Jij! Jij! Wat doe je nog hier? Wat let me of.…

Esther.

Laat ’r gaar koken in d’r eigen vuil! ’k Heb ’r genog van!(hàrder krijschend).Jij serpent durf jij ’t hoogste woord voeren? Jij die ongeluk brengt over ’n heele familie! Jij! Jij! Wat doe je nog hier? Wat let me of.…

Aaron.Kalm nou! Kalm nou! Brand je vingers niet! Ze wéét ’t nou. Ze weet dat Rafaël binnen ’n maand trouwt en dat-ie ’r twééhonderd gulden biedt – en geen cent meer – versta je: twééhonderd gulden òm vàn jè àf tè kòmmen.

Aaron.

Kalm nou! Kalm nou! Brand je vingers niet! Ze wéét ’t nou. Ze weet dat Rafaël binnen ’n maand trouwt en dat-ie ’r twééhonderd gulden biedt – en geen cent meer – versta je: twééhonderd gulden òm vàn jè àf tè kòmmen.

Esther.En me huis niet meer in! Geen voet meer over me drempel! Geen voet hoor!

Esther.

En me huis niet meer in! Geen voet meer over me drempel! Geen voet hoor!

Aaron.Gelijk heb je. Laat ’r maar uithuilen. – As je nou dádelijk bij mijn thuis komt is de zaak in orde. ’t Geld leit klaar. Op die jongen hoef je niet te wachten. Die is weg.

Aaron.

Gelijk heb je. Laat ’r maar uithuilen. – As je nou dádelijk bij mijn thuis komt is de zaak in orde. ’t Geld leit klaar. Op die jongen hoef je niet te wachten. Die is weg.

Rose.Weg?

Rose.

Weg?

Aaron.Weg voor ’n hééle poos.

Aaron.

Weg voor ’n hééle poos.

Rose.Waarheen?

Rose.

Waarheen?

[103]

Aaron.Dat mag ik je niet zeggen!

Aaron.

Dat mag ik je niet zeggen!

Rose.O God, belieg me niet! Belieg me niet!

Rose.

O God, belieg me niet! Belieg me niet!

Esther.As-ie nièt weg was, had j’m al lang gezien. ’n Bewijs dat Aaron de waarheid zeit.

Esther.

As-ie nièt weg was, had j’m al lang gezien. ’n Bewijs dat Aaron de waarheid zeit.

Aaron.Nou? Neem je ’t an?

Aaron.

Nou? Neem je ’t an?

Rose(suffig).Ik weet ’t niet.… Ik weet ’t niet.… Ik wor gek.… Ik kan niet meer.… O lieve heer Jezus!.…

Rose(suffig).

Ik weet ’t niet.… Ik weet ’t niet.… Ik wor gek.… Ik kan niet meer.… O lieve heer Jezus!.…

Aaron.Sust! Niks meer zeggen.… ’t Kòmt in orde. Nou. Nou. We loopen ’n grachie om. Bedenk je terwijl. Op straat kan je niet slapen.

Aaron.

Sust! Niks meer zeggen.… ’t Kòmt in orde. Nou. Nou. We loopen ’n grachie om. Bedenk je terwijl. Op straat kan je niet slapen.

(Af.)

[Inhoud]ZESDE TOONEEL.Rose.Sachel.Sachel.Mot ’k de heele avond alleen blijven? Hoor je niet,Esther.Rose(angstig-opschrikkend).Ik ben ’t.…Sachel(woest).Jij! Jij!.…Rose.O God – doe me niks – doe me niks – ’k Ben zoo bang voor je.Sachel.Wat mot je nog hier?Rose.Ik weet ’t niet.…[104]Sachel(woest).Durf jij nog.…Rose.O nee.…. ’k durf niks.…. ’k zal wel gaan.… as je maar niet.…Sachel..… Ik zal je niet vermoorden.… Ik zié je niet, ’k heb geen kracht meer – jij, uitvaagsel!… Jij, jij, jij.…Rose.Ja – ja – Je heb gelijk – je heb gelijk – ’k Ben suf – In Godsnaam – In Godsnaam drijf me ’t wàter niet in!Sachel..… ’t Water.…Rose.Kwam-ie maar.… Kwam-ie maar.… O Rafaël! Rafaël!…Sachel.Hou je bek! Ruk uit! Ruk uit, zeg ’k je!Rose(smeekend).Zeg dan of ’t waar is.…. Jij ben blind – Je ziet niks dan donker –Jijkan niet liegen – dat voel ’k – hoe zoujijkunnen liegen – zeg of ’t wáár is dat-ie met Rebecca trouwt.…Sachel.Dat raakt je niet! Ruk uit! Of ’k zal je weg-ranselen – met me ouwe handen!…Rose.Ik heb je niks misdaan, nooit wat misdaan! Zeg of ’t wáár is! Sachel! Sachel!Sachel.Niks misdaan? En m’n zoon?… M’n zoon?[105]Rose.O, praat daar nou niet over! Nou niet! – Trouwt-ie Rebecca? Trouwt-ie Rebecca?Sachel.Dacht je dat-ie joù trouwen zou, jou, ’n christin, jou, ’n méid! Wou je méér zijn dan z’n tijdverdrijf, meer dan z’n bijslaap?Rose.O! O! Lieg jìj niet! Ze hebben me geld gebojen, géld! Ze hebben me willen afkoopen … Ze hebben me neergetrapt erger dan ’n hoer! Hoor me nóu! Hoor me! Wat hebben jullie an m’n ongeluk. Niks heb ’k op de wereld. Niks. En ’k hou zoo van ’m, zoo alles. Wat kan ’t me schelen of jullie joden zijn. ’k Denk ’r niet an. ’k Vraag ’r niet na. ’k Hou van jullie allemaal, van jou en van Esther, van wie hier komt. Als ’k maar blijven mag, blijven. Enkel blijven – als-ie háár maar niet trouwt! O Sachel, Sachel, draai je gezicht niet af. Je hoort da’k haast krankzinnig wor. ’k Zal goed voor je zijn. Je zal niet te klagen hebben, nooit, nooit! ’k Wil jodin worden, alles wat je maar zegt. Alles. Maar jaag me niet weg. Ik kan niet leven alléén, zònder hem. Kom nou. Toe nou!…Zég ’n woordje … Je maakt me bang met je oogen. Kijk me zoo niet an, Sachel!Sachel(rauw).Raak me niet an. Had ’k je liever gewurgd voór ’k je in me huis nam – jij.…[106]Rose.… Scheld niet! ’k Ben kapot genoeg! Zeg ’t! Zeg dat Aaron gelogen heeft, dat-ie me niet in de steek laat!Sachel(hard).Blijf van me af, ongeluksmeid, bedriegster! Was gekrepeerd de dag van je eerste ontucht! Was.…Rose.Ja-ja. Vloek me. Vlóek me! Maar lieg niet! Zeg wat je wil, alles goed, alles goed!… Is ’t wáár?… Ze hebben me.. O, ’k wor gek …Sachel.Jij heb mijn jongen … Heb je an mijn gedacht.… An mìjn ouwen dag?…Rose.Nee. Ja.… Verwijt nou niks.… ’t Is niet meer te verhelpen … ’k Wil ’t wel goed maken, als ’t kán, als ’t kán …Sachel.’t Kan niet meer. Ruk uit!Rose.O nee, nee … Wéet wat je doet, Sachel! Sachel, weet wat je doet!…Sachel.’k Weet wat ’k doe, ’k weet dat ’k je haat, ’k weet dat ’k je bloed zou kunnen drinken …Rose.Goed. Goed. Haat me. Vervloek me. Verwensch me. Maar de waarheid! De waarheid! Jij kán niet liegen, jij met je blinde oogen! Ze wouen me tweehonderd gulden geven – zeien dat ’t van Rafaël kwam, dat-ie weg is, me verschopt.… O, dat is schrikkelijk, niewaar Sachel,[107]– schrikkelijk om zóó je eeden te breken!.… Toe nou! Toe nou! ’k Sta voor je te beven.… Zeg dan iets, iets … Als ’t waar is – als – als – dan – verdrink ’k me voor je oogen, dan wil ’k niet langer leven, geen oogenblik langer. Want wat heb ’k dan nog? Dan heb ’k niks meer, niks, niks! O, jij weet niet wat niks is!…Sachel(dof).Ik? Ik? Ik zou ’t niet weten!Rose.O jij ook. Jij ook. Maar niet zoo!Sachel(zachter).Niet zoo? Wat heb ik dan! Ik?…Rose.Jij.… jij.… O je ben óok ongelukkig.… Maar je leeft.… je weet niet wat liéfde is.… Je weet niet.… Toe! Toe! We zullen goed voor je zijn.… We zullen.… Je heb alles in je eigen hand.…Sachel(snauwend).’k Mot niks van jou hebben!Rose.Hahaha! Dan hebben ze gelogen! Dan heeft Aaron gelogen! Dan heeft Esther gelogen! Dan.… Dan.… Als ’t waar was zou je ’t zeggen. En je zegt niks! Als-ie vanmiddag beloofd had Rebecca te trouwen zou jij ’r om làchen, had je al lang geroepen jà, jà! Hahaha!… O, nou lukt ’t niet! Nou wacht ’k – nou wacht ’k op ’m de heele nacht!.…[108]Sachel(woest).Wacht niet – wacht niet – hij komt nièt!Rose.Hij komt! Hij komt!Sachel.Hij komt nièt. – ’t Is wáár!Rose.Zweer ’t! Zweer ’t Sachel!Sachel.Laat me met rust slet van m’n zoon, slet die an me tàfel zat, slet die me bedrogen heeft, onder me eigen dak!Rose.Zweer ’t, toe! ’k Geloof jóu. ’t Water is zoo dichtbij.… ’k Ben gèk, gèk.… drijf me ’r niet in met ’n leugen.…Sachel(heesch).Verdrink je voor mijn part! Mot ik je terughouen, ik, ik?Rose.O, wees niet zoo wreed.…Sachel(woest).Alles is waar. En verdrink je nou! Jij – jij – jij je verdrinken!… Jouw sóórt, verdrinkt zich niet!Rose.Dus hij komt niet terug?Sachel.Nee! Vort!Rose.Zweer ’t … Zweer bij de geboden op de post van je deur.…Sachel(legt vluchtig de hand op demezoesos).’k Zweer. – ’k Zweer. – En nou wèg! Dat geld kan je krijgen. – Dat gèld.…[109]Rose(versuft)… Dan … dan … ja, dan … lieve Jezus.…Sachel(angstig).Waar ga je heen?…Rose.Nergens.… nergens.…Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water kommen! Niet bij ’t water!…(zij springt in de gracht)... God! ’t Is niet waar, Rose! Rose!(bukt zich naar het water).Hier is m’n hand! ’n Stok! ’n Stok! Is ’r geen stok! Waar ben je? Antwoord dan! Hoor je me niet? O! O, godlief – godlief – O! O!(bonst op de deur van den buurman).Levi! Levi, doe open! Niemand thuis!(bukt opnieuw bij den walkant).Hier is m’n hand. Hier! Hier! Geef dan antwoord!… Hou je mond niet! God, God, laat ’r niet verdrinken. Rose! – Roòòòse! – O, geen geluid!… Geen enkel geluid!…(wankelt naar de bank voor den uitdragerswinkel).

ZESDE TOONEEL.Rose.Sachel.Sachel.Mot ’k de heele avond alleen blijven? Hoor je niet,Esther.Rose(angstig-opschrikkend).Ik ben ’t.…Sachel(woest).Jij! Jij!.…Rose.O God – doe me niks – doe me niks – ’k Ben zoo bang voor je.Sachel.Wat mot je nog hier?Rose.Ik weet ’t niet.…[104]Sachel(woest).Durf jij nog.…Rose.O nee.…. ’k durf niks.…. ’k zal wel gaan.… as je maar niet.…Sachel..… Ik zal je niet vermoorden.… Ik zié je niet, ’k heb geen kracht meer – jij, uitvaagsel!… Jij, jij, jij.…Rose.Ja – ja – Je heb gelijk – je heb gelijk – ’k Ben suf – In Godsnaam – In Godsnaam drijf me ’t wàter niet in!Sachel..… ’t Water.…Rose.Kwam-ie maar.… Kwam-ie maar.… O Rafaël! Rafaël!…Sachel.Hou je bek! Ruk uit! Ruk uit, zeg ’k je!Rose(smeekend).Zeg dan of ’t waar is.…. Jij ben blind – Je ziet niks dan donker –Jijkan niet liegen – dat voel ’k – hoe zoujijkunnen liegen – zeg of ’t wáár is dat-ie met Rebecca trouwt.…Sachel.Dat raakt je niet! Ruk uit! Of ’k zal je weg-ranselen – met me ouwe handen!…Rose.Ik heb je niks misdaan, nooit wat misdaan! Zeg of ’t wáár is! Sachel! Sachel!Sachel.Niks misdaan? En m’n zoon?… M’n zoon?[105]Rose.O, praat daar nou niet over! Nou niet! – Trouwt-ie Rebecca? Trouwt-ie Rebecca?Sachel.Dacht je dat-ie joù trouwen zou, jou, ’n christin, jou, ’n méid! Wou je méér zijn dan z’n tijdverdrijf, meer dan z’n bijslaap?Rose.O! O! Lieg jìj niet! Ze hebben me geld gebojen, géld! Ze hebben me willen afkoopen … Ze hebben me neergetrapt erger dan ’n hoer! Hoor me nóu! Hoor me! Wat hebben jullie an m’n ongeluk. Niks heb ’k op de wereld. Niks. En ’k hou zoo van ’m, zoo alles. Wat kan ’t me schelen of jullie joden zijn. ’k Denk ’r niet an. ’k Vraag ’r niet na. ’k Hou van jullie allemaal, van jou en van Esther, van wie hier komt. Als ’k maar blijven mag, blijven. Enkel blijven – als-ie háár maar niet trouwt! O Sachel, Sachel, draai je gezicht niet af. Je hoort da’k haast krankzinnig wor. ’k Zal goed voor je zijn. Je zal niet te klagen hebben, nooit, nooit! ’k Wil jodin worden, alles wat je maar zegt. Alles. Maar jaag me niet weg. Ik kan niet leven alléén, zònder hem. Kom nou. Toe nou!…Zég ’n woordje … Je maakt me bang met je oogen. Kijk me zoo niet an, Sachel!Sachel(rauw).Raak me niet an. Had ’k je liever gewurgd voór ’k je in me huis nam – jij.…[106]Rose.… Scheld niet! ’k Ben kapot genoeg! Zeg ’t! Zeg dat Aaron gelogen heeft, dat-ie me niet in de steek laat!Sachel(hard).Blijf van me af, ongeluksmeid, bedriegster! Was gekrepeerd de dag van je eerste ontucht! Was.…Rose.Ja-ja. Vloek me. Vlóek me! Maar lieg niet! Zeg wat je wil, alles goed, alles goed!… Is ’t wáár?… Ze hebben me.. O, ’k wor gek …Sachel.Jij heb mijn jongen … Heb je an mijn gedacht.… An mìjn ouwen dag?…Rose.Nee. Ja.… Verwijt nou niks.… ’t Is niet meer te verhelpen … ’k Wil ’t wel goed maken, als ’t kán, als ’t kán …Sachel.’t Kan niet meer. Ruk uit!Rose.O nee, nee … Wéet wat je doet, Sachel! Sachel, weet wat je doet!…Sachel.’k Weet wat ’k doe, ’k weet dat ’k je haat, ’k weet dat ’k je bloed zou kunnen drinken …Rose.Goed. Goed. Haat me. Vervloek me. Verwensch me. Maar de waarheid! De waarheid! Jij kán niet liegen, jij met je blinde oogen! Ze wouen me tweehonderd gulden geven – zeien dat ’t van Rafaël kwam, dat-ie weg is, me verschopt.… O, dat is schrikkelijk, niewaar Sachel,[107]– schrikkelijk om zóó je eeden te breken!.… Toe nou! Toe nou! ’k Sta voor je te beven.… Zeg dan iets, iets … Als ’t waar is – als – als – dan – verdrink ’k me voor je oogen, dan wil ’k niet langer leven, geen oogenblik langer. Want wat heb ’k dan nog? Dan heb ’k niks meer, niks, niks! O, jij weet niet wat niks is!…Sachel(dof).Ik? Ik? Ik zou ’t niet weten!Rose.O jij ook. Jij ook. Maar niet zoo!Sachel(zachter).Niet zoo? Wat heb ik dan! Ik?…Rose.Jij.… jij.… O je ben óok ongelukkig.… Maar je leeft.… je weet niet wat liéfde is.… Je weet niet.… Toe! Toe! We zullen goed voor je zijn.… We zullen.… Je heb alles in je eigen hand.…Sachel(snauwend).’k Mot niks van jou hebben!Rose.Hahaha! Dan hebben ze gelogen! Dan heeft Aaron gelogen! Dan heeft Esther gelogen! Dan.… Dan.… Als ’t waar was zou je ’t zeggen. En je zegt niks! Als-ie vanmiddag beloofd had Rebecca te trouwen zou jij ’r om làchen, had je al lang geroepen jà, jà! Hahaha!… O, nou lukt ’t niet! Nou wacht ’k – nou wacht ’k op ’m de heele nacht!.…[108]Sachel(woest).Wacht niet – wacht niet – hij komt nièt!Rose.Hij komt! Hij komt!Sachel.Hij komt nièt. – ’t Is wáár!Rose.Zweer ’t! Zweer ’t Sachel!Sachel.Laat me met rust slet van m’n zoon, slet die an me tàfel zat, slet die me bedrogen heeft, onder me eigen dak!Rose.Zweer ’t, toe! ’k Geloof jóu. ’t Water is zoo dichtbij.… ’k Ben gèk, gèk.… drijf me ’r niet in met ’n leugen.…Sachel(heesch).Verdrink je voor mijn part! Mot ik je terughouen, ik, ik?Rose.O, wees niet zoo wreed.…Sachel(woest).Alles is waar. En verdrink je nou! Jij – jij – jij je verdrinken!… Jouw sóórt, verdrinkt zich niet!Rose.Dus hij komt niet terug?Sachel.Nee! Vort!Rose.Zweer ’t … Zweer bij de geboden op de post van je deur.…Sachel(legt vluchtig de hand op demezoesos).’k Zweer. – ’k Zweer. – En nou wèg! Dat geld kan je krijgen. – Dat gèld.…[109]Rose(versuft)… Dan … dan … ja, dan … lieve Jezus.…Sachel(angstig).Waar ga je heen?…Rose.Nergens.… nergens.…Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water kommen! Niet bij ’t water!…(zij springt in de gracht)... God! ’t Is niet waar, Rose! Rose!(bukt zich naar het water).Hier is m’n hand! ’n Stok! ’n Stok! Is ’r geen stok! Waar ben je? Antwoord dan! Hoor je me niet? O! O, godlief – godlief – O! O!(bonst op de deur van den buurman).Levi! Levi, doe open! Niemand thuis!(bukt opnieuw bij den walkant).Hier is m’n hand. Hier! Hier! Geef dan antwoord!… Hou je mond niet! God, God, laat ’r niet verdrinken. Rose! – Roòòòse! – O, geen geluid!… Geen enkel geluid!…(wankelt naar de bank voor den uitdragerswinkel).

Rose.Sachel.

Sachel.Mot ’k de heele avond alleen blijven? Hoor je niet,Esther.

Sachel.

Mot ’k de heele avond alleen blijven? Hoor je niet,Esther.

Rose(angstig-opschrikkend).Ik ben ’t.…

Rose(angstig-opschrikkend).

Ik ben ’t.…

Sachel(woest).Jij! Jij!.…

Sachel(woest).

Jij! Jij!.…

Rose.O God – doe me niks – doe me niks – ’k Ben zoo bang voor je.

Rose.

O God – doe me niks – doe me niks – ’k Ben zoo bang voor je.

Sachel.Wat mot je nog hier?

Sachel.

Wat mot je nog hier?

Rose.Ik weet ’t niet.…

Rose.

Ik weet ’t niet.…

[104]

Sachel(woest).Durf jij nog.…

Sachel(woest).

Durf jij nog.…

Rose.O nee.…. ’k durf niks.…. ’k zal wel gaan.… as je maar niet.…

Rose.

O nee.…. ’k durf niks.…. ’k zal wel gaan.… as je maar niet.…

Sachel..… Ik zal je niet vermoorden.… Ik zié je niet, ’k heb geen kracht meer – jij, uitvaagsel!… Jij, jij, jij.…

Sachel.

.… Ik zal je niet vermoorden.… Ik zié je niet, ’k heb geen kracht meer – jij, uitvaagsel!… Jij, jij, jij.…

Rose.Ja – ja – Je heb gelijk – je heb gelijk – ’k Ben suf – In Godsnaam – In Godsnaam drijf me ’t wàter niet in!

Rose.

Ja – ja – Je heb gelijk – je heb gelijk – ’k Ben suf – In Godsnaam – In Godsnaam drijf me ’t wàter niet in!

Sachel..… ’t Water.…

Sachel.

.… ’t Water.…

Rose.Kwam-ie maar.… Kwam-ie maar.… O Rafaël! Rafaël!…

Rose.

Kwam-ie maar.… Kwam-ie maar.… O Rafaël! Rafaël!…

Sachel.Hou je bek! Ruk uit! Ruk uit, zeg ’k je!

Sachel.

Hou je bek! Ruk uit! Ruk uit, zeg ’k je!

Rose(smeekend).Zeg dan of ’t waar is.…. Jij ben blind – Je ziet niks dan donker –Jijkan niet liegen – dat voel ’k – hoe zoujijkunnen liegen – zeg of ’t wáár is dat-ie met Rebecca trouwt.…

Rose(smeekend).

Zeg dan of ’t waar is.…. Jij ben blind – Je ziet niks dan donker –Jijkan niet liegen – dat voel ’k – hoe zoujijkunnen liegen – zeg of ’t wáár is dat-ie met Rebecca trouwt.…

Sachel.Dat raakt je niet! Ruk uit! Of ’k zal je weg-ranselen – met me ouwe handen!…

Sachel.

Dat raakt je niet! Ruk uit! Of ’k zal je weg-ranselen – met me ouwe handen!…

Rose.Ik heb je niks misdaan, nooit wat misdaan! Zeg of ’t wáár is! Sachel! Sachel!

Rose.

Ik heb je niks misdaan, nooit wat misdaan! Zeg of ’t wáár is! Sachel! Sachel!

Sachel.Niks misdaan? En m’n zoon?… M’n zoon?

Sachel.

Niks misdaan? En m’n zoon?… M’n zoon?

[105]

Rose.O, praat daar nou niet over! Nou niet! – Trouwt-ie Rebecca? Trouwt-ie Rebecca?

Rose.

O, praat daar nou niet over! Nou niet! – Trouwt-ie Rebecca? Trouwt-ie Rebecca?

Sachel.Dacht je dat-ie joù trouwen zou, jou, ’n christin, jou, ’n méid! Wou je méér zijn dan z’n tijdverdrijf, meer dan z’n bijslaap?

Sachel.

Dacht je dat-ie joù trouwen zou, jou, ’n christin, jou, ’n méid! Wou je méér zijn dan z’n tijdverdrijf, meer dan z’n bijslaap?

Rose.O! O! Lieg jìj niet! Ze hebben me geld gebojen, géld! Ze hebben me willen afkoopen … Ze hebben me neergetrapt erger dan ’n hoer! Hoor me nóu! Hoor me! Wat hebben jullie an m’n ongeluk. Niks heb ’k op de wereld. Niks. En ’k hou zoo van ’m, zoo alles. Wat kan ’t me schelen of jullie joden zijn. ’k Denk ’r niet an. ’k Vraag ’r niet na. ’k Hou van jullie allemaal, van jou en van Esther, van wie hier komt. Als ’k maar blijven mag, blijven. Enkel blijven – als-ie háár maar niet trouwt! O Sachel, Sachel, draai je gezicht niet af. Je hoort da’k haast krankzinnig wor. ’k Zal goed voor je zijn. Je zal niet te klagen hebben, nooit, nooit! ’k Wil jodin worden, alles wat je maar zegt. Alles. Maar jaag me niet weg. Ik kan niet leven alléén, zònder hem. Kom nou. Toe nou!…Zég ’n woordje … Je maakt me bang met je oogen. Kijk me zoo niet an, Sachel!

Rose.

O! O! Lieg jìj niet! Ze hebben me geld gebojen, géld! Ze hebben me willen afkoopen … Ze hebben me neergetrapt erger dan ’n hoer! Hoor me nóu! Hoor me! Wat hebben jullie an m’n ongeluk. Niks heb ’k op de wereld. Niks. En ’k hou zoo van ’m, zoo alles. Wat kan ’t me schelen of jullie joden zijn. ’k Denk ’r niet an. ’k Vraag ’r niet na. ’k Hou van jullie allemaal, van jou en van Esther, van wie hier komt. Als ’k maar blijven mag, blijven. Enkel blijven – als-ie háár maar niet trouwt! O Sachel, Sachel, draai je gezicht niet af. Je hoort da’k haast krankzinnig wor. ’k Zal goed voor je zijn. Je zal niet te klagen hebben, nooit, nooit! ’k Wil jodin worden, alles wat je maar zegt. Alles. Maar jaag me niet weg. Ik kan niet leven alléén, zònder hem. Kom nou. Toe nou!…Zég ’n woordje … Je maakt me bang met je oogen. Kijk me zoo niet an, Sachel!

Sachel(rauw).Raak me niet an. Had ’k je liever gewurgd voór ’k je in me huis nam – jij.…

Sachel(rauw).

Raak me niet an. Had ’k je liever gewurgd voór ’k je in me huis nam – jij.…

[106]

Rose.… Scheld niet! ’k Ben kapot genoeg! Zeg ’t! Zeg dat Aaron gelogen heeft, dat-ie me niet in de steek laat!

Rose.

… Scheld niet! ’k Ben kapot genoeg! Zeg ’t! Zeg dat Aaron gelogen heeft, dat-ie me niet in de steek laat!

Sachel(hard).Blijf van me af, ongeluksmeid, bedriegster! Was gekrepeerd de dag van je eerste ontucht! Was.…

Sachel(hard).

Blijf van me af, ongeluksmeid, bedriegster! Was gekrepeerd de dag van je eerste ontucht! Was.…

Rose.Ja-ja. Vloek me. Vlóek me! Maar lieg niet! Zeg wat je wil, alles goed, alles goed!… Is ’t wáár?… Ze hebben me.. O, ’k wor gek …

Rose.

Ja-ja. Vloek me. Vlóek me! Maar lieg niet! Zeg wat je wil, alles goed, alles goed!… Is ’t wáár?… Ze hebben me.. O, ’k wor gek …

Sachel.Jij heb mijn jongen … Heb je an mijn gedacht.… An mìjn ouwen dag?…

Sachel.

Jij heb mijn jongen … Heb je an mijn gedacht.… An mìjn ouwen dag?…

Rose.Nee. Ja.… Verwijt nou niks.… ’t Is niet meer te verhelpen … ’k Wil ’t wel goed maken, als ’t kán, als ’t kán …

Rose.

Nee. Ja.… Verwijt nou niks.… ’t Is niet meer te verhelpen … ’k Wil ’t wel goed maken, als ’t kán, als ’t kán …

Sachel.’t Kan niet meer. Ruk uit!

Sachel.

’t Kan niet meer. Ruk uit!

Rose.O nee, nee … Wéet wat je doet, Sachel! Sachel, weet wat je doet!…

Rose.

O nee, nee … Wéet wat je doet, Sachel! Sachel, weet wat je doet!…

Sachel.’k Weet wat ’k doe, ’k weet dat ’k je haat, ’k weet dat ’k je bloed zou kunnen drinken …

Sachel.

’k Weet wat ’k doe, ’k weet dat ’k je haat, ’k weet dat ’k je bloed zou kunnen drinken …

Rose.Goed. Goed. Haat me. Vervloek me. Verwensch me. Maar de waarheid! De waarheid! Jij kán niet liegen, jij met je blinde oogen! Ze wouen me tweehonderd gulden geven – zeien dat ’t van Rafaël kwam, dat-ie weg is, me verschopt.… O, dat is schrikkelijk, niewaar Sachel,[107]– schrikkelijk om zóó je eeden te breken!.… Toe nou! Toe nou! ’k Sta voor je te beven.… Zeg dan iets, iets … Als ’t waar is – als – als – dan – verdrink ’k me voor je oogen, dan wil ’k niet langer leven, geen oogenblik langer. Want wat heb ’k dan nog? Dan heb ’k niks meer, niks, niks! O, jij weet niet wat niks is!…

Rose.

Goed. Goed. Haat me. Vervloek me. Verwensch me. Maar de waarheid! De waarheid! Jij kán niet liegen, jij met je blinde oogen! Ze wouen me tweehonderd gulden geven – zeien dat ’t van Rafaël kwam, dat-ie weg is, me verschopt.… O, dat is schrikkelijk, niewaar Sachel,[107]– schrikkelijk om zóó je eeden te breken!.… Toe nou! Toe nou! ’k Sta voor je te beven.… Zeg dan iets, iets … Als ’t waar is – als – als – dan – verdrink ’k me voor je oogen, dan wil ’k niet langer leven, geen oogenblik langer. Want wat heb ’k dan nog? Dan heb ’k niks meer, niks, niks! O, jij weet niet wat niks is!…

Sachel(dof).Ik? Ik? Ik zou ’t niet weten!

Sachel(dof).

Ik? Ik? Ik zou ’t niet weten!

Rose.O jij ook. Jij ook. Maar niet zoo!

Rose.

O jij ook. Jij ook. Maar niet zoo!

Sachel(zachter).Niet zoo? Wat heb ik dan! Ik?…

Sachel(zachter).

Niet zoo? Wat heb ik dan! Ik?…

Rose.Jij.… jij.… O je ben óok ongelukkig.… Maar je leeft.… je weet niet wat liéfde is.… Je weet niet.… Toe! Toe! We zullen goed voor je zijn.… We zullen.… Je heb alles in je eigen hand.…

Rose.

Jij.… jij.… O je ben óok ongelukkig.… Maar je leeft.… je weet niet wat liéfde is.… Je weet niet.… Toe! Toe! We zullen goed voor je zijn.… We zullen.… Je heb alles in je eigen hand.…

Sachel(snauwend).’k Mot niks van jou hebben!

Sachel(snauwend).

’k Mot niks van jou hebben!

Rose.Hahaha! Dan hebben ze gelogen! Dan heeft Aaron gelogen! Dan heeft Esther gelogen! Dan.… Dan.… Als ’t waar was zou je ’t zeggen. En je zegt niks! Als-ie vanmiddag beloofd had Rebecca te trouwen zou jij ’r om làchen, had je al lang geroepen jà, jà! Hahaha!… O, nou lukt ’t niet! Nou wacht ’k – nou wacht ’k op ’m de heele nacht!.…

Rose.

Hahaha! Dan hebben ze gelogen! Dan heeft Aaron gelogen! Dan heeft Esther gelogen! Dan.… Dan.… Als ’t waar was zou je ’t zeggen. En je zegt niks! Als-ie vanmiddag beloofd had Rebecca te trouwen zou jij ’r om làchen, had je al lang geroepen jà, jà! Hahaha!… O, nou lukt ’t niet! Nou wacht ’k – nou wacht ’k op ’m de heele nacht!.…

[108]

Sachel(woest).Wacht niet – wacht niet – hij komt nièt!

Sachel(woest).

Wacht niet – wacht niet – hij komt nièt!

Rose.Hij komt! Hij komt!

Rose.

Hij komt! Hij komt!

Sachel.Hij komt nièt. – ’t Is wáár!

Sachel.

Hij komt nièt. – ’t Is wáár!

Rose.Zweer ’t! Zweer ’t Sachel!

Rose.

Zweer ’t! Zweer ’t Sachel!

Sachel.Laat me met rust slet van m’n zoon, slet die an me tàfel zat, slet die me bedrogen heeft, onder me eigen dak!

Sachel.

Laat me met rust slet van m’n zoon, slet die an me tàfel zat, slet die me bedrogen heeft, onder me eigen dak!

Rose.Zweer ’t, toe! ’k Geloof jóu. ’t Water is zoo dichtbij.… ’k Ben gèk, gèk.… drijf me ’r niet in met ’n leugen.…

Rose.

Zweer ’t, toe! ’k Geloof jóu. ’t Water is zoo dichtbij.… ’k Ben gèk, gèk.… drijf me ’r niet in met ’n leugen.…

Sachel(heesch).Verdrink je voor mijn part! Mot ik je terughouen, ik, ik?

Sachel(heesch).

Verdrink je voor mijn part! Mot ik je terughouen, ik, ik?

Rose.O, wees niet zoo wreed.…

Rose.

O, wees niet zoo wreed.…

Sachel(woest).Alles is waar. En verdrink je nou! Jij – jij – jij je verdrinken!… Jouw sóórt, verdrinkt zich niet!

Sachel(woest).

Alles is waar. En verdrink je nou! Jij – jij – jij je verdrinken!… Jouw sóórt, verdrinkt zich niet!

Rose.Dus hij komt niet terug?

Rose.

Dus hij komt niet terug?

Sachel.Nee! Vort!

Sachel.

Nee! Vort!

Rose.Zweer ’t … Zweer bij de geboden op de post van je deur.…

Rose.

Zweer ’t … Zweer bij de geboden op de post van je deur.…

Sachel(legt vluchtig de hand op demezoesos).’k Zweer. – ’k Zweer. – En nou wèg! Dat geld kan je krijgen. – Dat gèld.…

Sachel(legt vluchtig de hand op demezoesos).

’k Zweer. – ’k Zweer. – En nou wèg! Dat geld kan je krijgen. – Dat gèld.…

[109]

Rose(versuft)… Dan … dan … ja, dan … lieve Jezus.…

Rose(versuft)

… Dan … dan … ja, dan … lieve Jezus.…

Sachel(angstig).Waar ga je heen?…

Sachel(angstig).

Waar ga je heen?…

Rose.Nergens.… nergens.…

Rose.

Nergens.… nergens.…

Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water kommen! Niet bij ’t water!…(zij springt in de gracht)... God! ’t Is niet waar, Rose! Rose!(bukt zich naar het water).Hier is m’n hand! ’n Stok! ’n Stok! Is ’r geen stok! Waar ben je? Antwoord dan! Hoor je me niet? O! O, godlief – godlief – O! O!(bonst op de deur van den buurman).Levi! Levi, doe open! Niemand thuis!(bukt opnieuw bij den walkant).Hier is m’n hand. Hier! Hier! Geef dan antwoord!… Hou je mond niet! God, God, laat ’r niet verdrinken. Rose! – Roòòòse! – O, geen geluid!… Geen enkel geluid!…(wankelt naar de bank voor den uitdragerswinkel).

Sachel(schreeuwend).

Niet bij ’t water kommen! Niet bij ’t water!…(zij springt in de gracht)... God! ’t Is niet waar, Rose! Rose!(bukt zich naar het water).Hier is m’n hand! ’n Stok! ’n Stok! Is ’r geen stok! Waar ben je? Antwoord dan! Hoor je me niet? O! O, godlief – godlief – O! O!(bonst op de deur van den buurman).Levi! Levi, doe open! Niemand thuis!(bukt opnieuw bij den walkant).Hier is m’n hand. Hier! Hier! Geef dan antwoord!… Hou je mond niet! God, God, laat ’r niet verdrinken. Rose! – Roòòòse! – O, geen geluid!… Geen enkel geluid!…(wankelt naar de bank voor den uitdragerswinkel).

[Inhoud]ZEVENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Esther.Is die meid wèg? Heb je die meid niet gezien?Sachel.Die meid!… Die meid!… Wàt meid?Esther.Je maakt me schrikken! Wat scheelt[110]je? –(tot Aaron).Mooie raad die je gegeven heb! Nou is ze vòrt …Sachel.Zachies pratén. Zachies. Zachies.Esther.Je lijkt wel gék!… Wat mot je toch!…Sachel.Laten we naar binnen gaan – naar binnen.Aaron.Hij klappertandt – hij heit koorts …Sachel.Dat lieg je!… Ik klappertand niet!… Ik, ik, ik.….Esther.Waarom gil je zoo?…Sachel.Sust!Esther.Schei toch uit! Ben je ’n man of ’n kind?Sachel.O! O!… Jullie motten bij me blijven – de heele avond – de heele nacht – me niet alleen laten! Kom nou. – Kom nou! De deur dicht. Stevig dicht. God-lief!

ZEVENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Esther.Is die meid wèg? Heb je die meid niet gezien?Sachel.Die meid!… Die meid!… Wàt meid?Esther.Je maakt me schrikken! Wat scheelt[110]je? –(tot Aaron).Mooie raad die je gegeven heb! Nou is ze vòrt …Sachel.Zachies pratén. Zachies. Zachies.Esther.Je lijkt wel gék!… Wat mot je toch!…Sachel.Laten we naar binnen gaan – naar binnen.Aaron.Hij klappertandt – hij heit koorts …Sachel.Dat lieg je!… Ik klappertand niet!… Ik, ik, ik.….Esther.Waarom gil je zoo?…Sachel.Sust!Esther.Schei toch uit! Ben je ’n man of ’n kind?Sachel.O! O!… Jullie motten bij me blijven – de heele avond – de heele nacht – me niet alleen laten! Kom nou. – Kom nou! De deur dicht. Stevig dicht. God-lief!

Sachel.Esther.Aaron.

Esther.Is die meid wèg? Heb je die meid niet gezien?

Esther.

Is die meid wèg? Heb je die meid niet gezien?

Sachel.Die meid!… Die meid!… Wàt meid?

Sachel.

Die meid!… Die meid!… Wàt meid?

Esther.Je maakt me schrikken! Wat scheelt[110]je? –(tot Aaron).Mooie raad die je gegeven heb! Nou is ze vòrt …

Esther.

Je maakt me schrikken! Wat scheelt[110]je? –(tot Aaron).Mooie raad die je gegeven heb! Nou is ze vòrt …

Sachel.Zachies pratén. Zachies. Zachies.

Sachel.

Zachies pratén. Zachies. Zachies.

Esther.Je lijkt wel gék!… Wat mot je toch!…

Esther.

Je lijkt wel gék!… Wat mot je toch!…

Sachel.Laten we naar binnen gaan – naar binnen.

Sachel.

Laten we naar binnen gaan – naar binnen.

Aaron.Hij klappertandt – hij heit koorts …

Aaron.

Hij klappertandt – hij heit koorts …

Sachel.Dat lieg je!… Ik klappertand niet!… Ik, ik, ik.….

Sachel.

Dat lieg je!… Ik klappertand niet!… Ik, ik, ik.….

Esther.Waarom gil je zoo?…

Esther.

Waarom gil je zoo?…

Sachel.Sust!

Sachel.

Sust!

Esther.Schei toch uit! Ben je ’n man of ’n kind?

Esther.

Schei toch uit! Ben je ’n man of ’n kind?

Sachel.O! O!… Jullie motten bij me blijven – de heele avond – de heele nacht – me niet alleen laten! Kom nou. – Kom nou! De deur dicht. Stevig dicht. God-lief!

Sachel.

O! O!… Jullie motten bij me blijven – de heele avond – de heele nacht – me niet alleen laten! Kom nou. – Kom nou! De deur dicht. Stevig dicht. God-lief!

[Inhoud]ACHTSTE TOONEEL.Rafaël.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Wat gebeurt hier?Esther.Hij vraagt wat ’r gebeurt!…[111]Aaron.Durf jij dat vragen!…Esther.Vermoorden doe je ’m, die ouwe man! Kijk in wat ’n toestand je ’m gebracht heb!Aaron.Ben jij ’n zóón? ’n Ouwe blinde vader die je krankzinnig maakt!…Sachel.Niet zoo hàrd praten!Esther.Steek dan je pooten uit en breng ’m naar binnen!Rafaël.Kom vader!Sachel.Weg jullie tuig! – Alleen m’n zóón. O, Rafaël, lieve jongen, goeie jongen! Wat motten jullie van me? ’k Ben ziek, ’k ben op. Laten we naar binnen gaan! Vóór Levi thuis komt. Weg jij!Esther.Hou je daar bij in! Dat mot je ànhooren!… Kindsch wordt-ie.Rafaël.Wees stil! Zìe je niet dat-ie ziek is.…Esther.Heb ìk ’r schuld an – jij, leeglooper!…Aaron.’k Zou háár nog verwijte!… Og, dat loopt de spuigaten uit!…Esther.Ziek? Ziek? Had ’m niet z’n kop gek gemaakt met die meid, met jouw slêt!…Rafaël.Mijn slèt … Pas op! ’k Ben in geen stemming om je vuilheden an te hooren!…[112]Esther.Mijn vuilheden? Mijn vuilheden?.… Ongeluk!…Daàr zit jouw werk! In je graf zal je nog geen minuut rust hebben – jij niet en die slet niet!…Rafaël.Pas op!… Pas op!… Je kent me nog niet! Als je m’n vrouw met één woord beleedigt als ze daar thuis komt …Esther.’k Lach om je dreigementen! Zijn vrouw! De meid die mijn vuil gereinigd heit! Zoek ’r! Ze is goddank vort … Met ’n fooi was ze af te koopen!…Rafaël.Beest!…Sachel.Niewaar! Niet gelooven, Rafaël. Ze liegt ’t …Rafaël.Waar is ze dan?Sachel.’k Weet ’t niet! ’k Weet ’t niet! ’k Heb ’r niet gezien!Rafaël.Waar heb je ’r heengezonden dat ze zoo lang wegblijft? Uren wacht ’k voor niks.Esther.Hij maakt zich bezorgd over dat krèng!(Gerucht).Rafaël.Stil!(loopt op de gracht toe).Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water!.….Esther.Schreeuw toch zoo niet.[113]Aaron.Ze kommen door de poort …Sachel.O! O!

ACHTSTE TOONEEL.Rafaël.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Wat gebeurt hier?Esther.Hij vraagt wat ’r gebeurt!…[111]Aaron.Durf jij dat vragen!…Esther.Vermoorden doe je ’m, die ouwe man! Kijk in wat ’n toestand je ’m gebracht heb!Aaron.Ben jij ’n zóón? ’n Ouwe blinde vader die je krankzinnig maakt!…Sachel.Niet zoo hàrd praten!Esther.Steek dan je pooten uit en breng ’m naar binnen!Rafaël.Kom vader!Sachel.Weg jullie tuig! – Alleen m’n zóón. O, Rafaël, lieve jongen, goeie jongen! Wat motten jullie van me? ’k Ben ziek, ’k ben op. Laten we naar binnen gaan! Vóór Levi thuis komt. Weg jij!Esther.Hou je daar bij in! Dat mot je ànhooren!… Kindsch wordt-ie.Rafaël.Wees stil! Zìe je niet dat-ie ziek is.…Esther.Heb ìk ’r schuld an – jij, leeglooper!…Aaron.’k Zou háár nog verwijte!… Og, dat loopt de spuigaten uit!…Esther.Ziek? Ziek? Had ’m niet z’n kop gek gemaakt met die meid, met jouw slêt!…Rafaël.Mijn slèt … Pas op! ’k Ben in geen stemming om je vuilheden an te hooren!…[112]Esther.Mijn vuilheden? Mijn vuilheden?.… Ongeluk!…Daàr zit jouw werk! In je graf zal je nog geen minuut rust hebben – jij niet en die slet niet!…Rafaël.Pas op!… Pas op!… Je kent me nog niet! Als je m’n vrouw met één woord beleedigt als ze daar thuis komt …Esther.’k Lach om je dreigementen! Zijn vrouw! De meid die mijn vuil gereinigd heit! Zoek ’r! Ze is goddank vort … Met ’n fooi was ze af te koopen!…Rafaël.Beest!…Sachel.Niewaar! Niet gelooven, Rafaël. Ze liegt ’t …Rafaël.Waar is ze dan?Sachel.’k Weet ’t niet! ’k Weet ’t niet! ’k Heb ’r niet gezien!Rafaël.Waar heb je ’r heengezonden dat ze zoo lang wegblijft? Uren wacht ’k voor niks.Esther.Hij maakt zich bezorgd over dat krèng!(Gerucht).Rafaël.Stil!(loopt op de gracht toe).Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water!.….Esther.Schreeuw toch zoo niet.[113]Aaron.Ze kommen door de poort …Sachel.O! O!

Rafaël.Sachel.Esther.Aaron.

Rafaël.Wat gebeurt hier?

Rafaël.

Wat gebeurt hier?

Esther.Hij vraagt wat ’r gebeurt!…

Esther.

Hij vraagt wat ’r gebeurt!…

[111]

Aaron.Durf jij dat vragen!…

Aaron.

Durf jij dat vragen!…

Esther.Vermoorden doe je ’m, die ouwe man! Kijk in wat ’n toestand je ’m gebracht heb!

Esther.

Vermoorden doe je ’m, die ouwe man! Kijk in wat ’n toestand je ’m gebracht heb!

Aaron.Ben jij ’n zóón? ’n Ouwe blinde vader die je krankzinnig maakt!…

Aaron.

Ben jij ’n zóón? ’n Ouwe blinde vader die je krankzinnig maakt!…

Sachel.Niet zoo hàrd praten!

Sachel.

Niet zoo hàrd praten!

Esther.Steek dan je pooten uit en breng ’m naar binnen!

Esther.

Steek dan je pooten uit en breng ’m naar binnen!

Rafaël.Kom vader!

Rafaël.

Kom vader!

Sachel.Weg jullie tuig! – Alleen m’n zóón. O, Rafaël, lieve jongen, goeie jongen! Wat motten jullie van me? ’k Ben ziek, ’k ben op. Laten we naar binnen gaan! Vóór Levi thuis komt. Weg jij!

Sachel.

Weg jullie tuig! – Alleen m’n zóón. O, Rafaël, lieve jongen, goeie jongen! Wat motten jullie van me? ’k Ben ziek, ’k ben op. Laten we naar binnen gaan! Vóór Levi thuis komt. Weg jij!

Esther.Hou je daar bij in! Dat mot je ànhooren!… Kindsch wordt-ie.

Esther.

Hou je daar bij in! Dat mot je ànhooren!… Kindsch wordt-ie.

Rafaël.Wees stil! Zìe je niet dat-ie ziek is.…

Rafaël.

Wees stil! Zìe je niet dat-ie ziek is.…

Esther.Heb ìk ’r schuld an – jij, leeglooper!…

Esther.

Heb ìk ’r schuld an – jij, leeglooper!…

Aaron.’k Zou háár nog verwijte!… Og, dat loopt de spuigaten uit!…

Aaron.

’k Zou háár nog verwijte!… Og, dat loopt de spuigaten uit!…

Esther.Ziek? Ziek? Had ’m niet z’n kop gek gemaakt met die meid, met jouw slêt!…

Esther.

Ziek? Ziek? Had ’m niet z’n kop gek gemaakt met die meid, met jouw slêt!…

Rafaël.Mijn slèt … Pas op! ’k Ben in geen stemming om je vuilheden an te hooren!…

Rafaël.

Mijn slèt … Pas op! ’k Ben in geen stemming om je vuilheden an te hooren!…

[112]

Esther.Mijn vuilheden? Mijn vuilheden?.… Ongeluk!…Daàr zit jouw werk! In je graf zal je nog geen minuut rust hebben – jij niet en die slet niet!…

Esther.

Mijn vuilheden? Mijn vuilheden?.… Ongeluk!…Daàr zit jouw werk! In je graf zal je nog geen minuut rust hebben – jij niet en die slet niet!…

Rafaël.Pas op!… Pas op!… Je kent me nog niet! Als je m’n vrouw met één woord beleedigt als ze daar thuis komt …

Rafaël.

Pas op!… Pas op!… Je kent me nog niet! Als je m’n vrouw met één woord beleedigt als ze daar thuis komt …

Esther.’k Lach om je dreigementen! Zijn vrouw! De meid die mijn vuil gereinigd heit! Zoek ’r! Ze is goddank vort … Met ’n fooi was ze af te koopen!…

Esther.

’k Lach om je dreigementen! Zijn vrouw! De meid die mijn vuil gereinigd heit! Zoek ’r! Ze is goddank vort … Met ’n fooi was ze af te koopen!…

Rafaël.Beest!…

Rafaël.

Beest!…

Sachel.Niewaar! Niet gelooven, Rafaël. Ze liegt ’t …

Sachel.

Niewaar! Niet gelooven, Rafaël. Ze liegt ’t …

Rafaël.Waar is ze dan?

Rafaël.

Waar is ze dan?

Sachel.’k Weet ’t niet! ’k Weet ’t niet! ’k Heb ’r niet gezien!

Sachel.

’k Weet ’t niet! ’k Weet ’t niet! ’k Heb ’r niet gezien!

Rafaël.Waar heb je ’r heengezonden dat ze zoo lang wegblijft? Uren wacht ’k voor niks.

Rafaël.

Waar heb je ’r heengezonden dat ze zoo lang wegblijft? Uren wacht ’k voor niks.

Esther.Hij maakt zich bezorgd over dat krèng!(Gerucht).

Esther.

Hij maakt zich bezorgd over dat krèng!(Gerucht).

Rafaël.Stil!(loopt op de gracht toe).

Rafaël.

Stil!(loopt op de gracht toe).

Sachel(schreeuwend).Niet bij ’t water!.….

Sachel(schreeuwend).

Niet bij ’t water!.….

Esther.Schreeuw toch zoo niet.

Esther.

Schreeuw toch zoo niet.

[113]

Aaron.Ze kommen door de poort …

Aaron.

Ze kommen door de poort …

Sachel.O! O!

Sachel.

O! O!

[Inhoud]NEGENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Bewoners.Een bewoner.We hebben ’n vrouw opgehaald …Sachel.Weg ’r mee!Rafaël.Rose!…Een bewoner.Ze lag voor de tralies van ’t riool bij ons … ’k Wou water scheppen …Rafaël(tot Esther).Dat heb jij gedaan!…Esther.Ik? Zoo waar hoort me God …Rafaël.Roep God niet an! Moordenaarster! Jij en hij!…Esther.Je ben krankzinnig!Rafaël.O, m’n liefje, min hartje! Gòd, God, Gòd …Esther.Laat me los …Rafaël.Zeg op! Zeg op!…Esther.Je breekt m’n pols, lafbek!(Bewoners rukken Rafaël los).Rafaël.Jullie heb gelijk – gelijk. – Liefje,[114]liefje! D’r haren – d’r mooie blonde haren – vol slijk! – En d’r oogen – d’r mond. – Kijk d’r mond! – Gestikt bij ’n riool – bij ’n riool! O, wat hebben jullie gedaan!Aaron.As je naar rede wil luistere …Rafaël.Naar rede?(razend).Schurftige moordenaar!.….Sachel.Rafaël!…Rafaël.Weg van me vader!…Sachel.’k Kon ’r niet tegenhouen …Rafaël.Jij?… jij!…Sachel.Rafaël!…Rafaël.Dus – Dus – Ze was hier met jóú?Sachel.O! O!…Rafaël.Je was ’r bij?…Sachel.Ja-ja …Rafaël.… Je heb ’t geweten!…Sachel.Ik wou – Ik wou – O, m’n jongen.Rafaël.En al die tijd – Je opwinding – En je heb je bék gehouen!…Sachel.Godlief!Rafaël.– Dus – dus – Jìj heb ’r in ’t water gejaagd, jíj!…[115]Sachel.O, o, m’n jongen!Rafaël.– Je wou de deur grendelen – stevig grendelen – je wou – terwijl zij in die gracht lag, in die gracht van stinkend water – Breng ’m weg! Breng weg die kérel dat ’k ’m niet wùrg!…Een grijsaard.…Zoo mot je niet tekeer gaan tegen je ouwe, blinde vader!…Rafaël.M’n vader! Hahaha!…Esther.Zelf ben je oorzaak. ’r Most ongeluk van kommen. ’n Jood met ’n christin!…Aaron.Dat ’s de straf van Gòd …Rafaël(smartelijk).God? Welke God, stumpers?Een grijsaard.De God van de joden …Rafaël.Hahaha! – Van de joden! – Van de joden! O, hoon, hoon! Hoon van den waarachtigen God, die van geen grenzen weet!(neerzinkend)Rose, Rose.…Een bewoner.… Laten we ’r weer opnemen …Rafaël.Blijf af!Sachel.Rafaël! Rafaël!Rafaël.Weg! Weg!… Niks heb ’k met jòù te maken!…[116]Een grijsaard.… Denk an je plichten als zóon … Wat gebeurd is – is gebeurd.Rafaël.… Plichten – Wat gebeurd is – is gebeurd – Plichten –(extatisch)O, ’k hèb plichten, gróóte plichten, plichten opgelegd door den God dien jullie niet kennen en dechristenenniet kennen – plichten, gróóte plichten.(hij verlaat het slop).Sachel.Rafaël! Rafaël!Einde van het laatste bedrijf.

NEGENDE TOONEEL.Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Bewoners.Een bewoner.We hebben ’n vrouw opgehaald …Sachel.Weg ’r mee!Rafaël.Rose!…Een bewoner.Ze lag voor de tralies van ’t riool bij ons … ’k Wou water scheppen …Rafaël(tot Esther).Dat heb jij gedaan!…Esther.Ik? Zoo waar hoort me God …Rafaël.Roep God niet an! Moordenaarster! Jij en hij!…Esther.Je ben krankzinnig!Rafaël.O, m’n liefje, min hartje! Gòd, God, Gòd …Esther.Laat me los …Rafaël.Zeg op! Zeg op!…Esther.Je breekt m’n pols, lafbek!(Bewoners rukken Rafaël los).Rafaël.Jullie heb gelijk – gelijk. – Liefje,[114]liefje! D’r haren – d’r mooie blonde haren – vol slijk! – En d’r oogen – d’r mond. – Kijk d’r mond! – Gestikt bij ’n riool – bij ’n riool! O, wat hebben jullie gedaan!Aaron.As je naar rede wil luistere …Rafaël.Naar rede?(razend).Schurftige moordenaar!.….Sachel.Rafaël!…Rafaël.Weg van me vader!…Sachel.’k Kon ’r niet tegenhouen …Rafaël.Jij?… jij!…Sachel.Rafaël!…Rafaël.Dus – Dus – Ze was hier met jóú?Sachel.O! O!…Rafaël.Je was ’r bij?…Sachel.Ja-ja …Rafaël.… Je heb ’t geweten!…Sachel.Ik wou – Ik wou – O, m’n jongen.Rafaël.En al die tijd – Je opwinding – En je heb je bék gehouen!…Sachel.Godlief!Rafaël.– Dus – dus – Jìj heb ’r in ’t water gejaagd, jíj!…[115]Sachel.O, o, m’n jongen!Rafaël.– Je wou de deur grendelen – stevig grendelen – je wou – terwijl zij in die gracht lag, in die gracht van stinkend water – Breng ’m weg! Breng weg die kérel dat ’k ’m niet wùrg!…Een grijsaard.…Zoo mot je niet tekeer gaan tegen je ouwe, blinde vader!…Rafaël.M’n vader! Hahaha!…Esther.Zelf ben je oorzaak. ’r Most ongeluk van kommen. ’n Jood met ’n christin!…Aaron.Dat ’s de straf van Gòd …Rafaël(smartelijk).God? Welke God, stumpers?Een grijsaard.De God van de joden …Rafaël.Hahaha! – Van de joden! – Van de joden! O, hoon, hoon! Hoon van den waarachtigen God, die van geen grenzen weet!(neerzinkend)Rose, Rose.…Een bewoner.… Laten we ’r weer opnemen …Rafaël.Blijf af!Sachel.Rafaël! Rafaël!Rafaël.Weg! Weg!… Niks heb ’k met jòù te maken!…[116]Een grijsaard.… Denk an je plichten als zóon … Wat gebeurd is – is gebeurd.Rafaël.… Plichten – Wat gebeurd is – is gebeurd – Plichten –(extatisch)O, ’k hèb plichten, gróóte plichten, plichten opgelegd door den God dien jullie niet kennen en dechristenenniet kennen – plichten, gróóte plichten.(hij verlaat het slop).Sachel.Rafaël! Rafaël!Einde van het laatste bedrijf.

Sachel.Esther.Aaron.Rafaël.Bewoners.

Een bewoner.We hebben ’n vrouw opgehaald …

Een bewoner.

We hebben ’n vrouw opgehaald …

Sachel.Weg ’r mee!

Sachel.

Weg ’r mee!

Rafaël.Rose!…

Rafaël.

Rose!…

Een bewoner.Ze lag voor de tralies van ’t riool bij ons … ’k Wou water scheppen …

Een bewoner.

Ze lag voor de tralies van ’t riool bij ons … ’k Wou water scheppen …

Rafaël(tot Esther).Dat heb jij gedaan!…

Rafaël(tot Esther).

Dat heb jij gedaan!…

Esther.Ik? Zoo waar hoort me God …

Esther.

Ik? Zoo waar hoort me God …

Rafaël.Roep God niet an! Moordenaarster! Jij en hij!…

Rafaël.

Roep God niet an! Moordenaarster! Jij en hij!…

Esther.Je ben krankzinnig!

Esther.

Je ben krankzinnig!

Rafaël.O, m’n liefje, min hartje! Gòd, God, Gòd …

Rafaël.

O, m’n liefje, min hartje! Gòd, God, Gòd …

Esther.Laat me los …

Esther.

Laat me los …

Rafaël.Zeg op! Zeg op!…

Rafaël.

Zeg op! Zeg op!…

Esther.Je breekt m’n pols, lafbek!(Bewoners rukken Rafaël los).

Esther.

Je breekt m’n pols, lafbek!(Bewoners rukken Rafaël los).

Rafaël.Jullie heb gelijk – gelijk. – Liefje,[114]liefje! D’r haren – d’r mooie blonde haren – vol slijk! – En d’r oogen – d’r mond. – Kijk d’r mond! – Gestikt bij ’n riool – bij ’n riool! O, wat hebben jullie gedaan!

Rafaël.

Jullie heb gelijk – gelijk. – Liefje,[114]liefje! D’r haren – d’r mooie blonde haren – vol slijk! – En d’r oogen – d’r mond. – Kijk d’r mond! – Gestikt bij ’n riool – bij ’n riool! O, wat hebben jullie gedaan!

Aaron.As je naar rede wil luistere …

Aaron.

As je naar rede wil luistere …

Rafaël.Naar rede?(razend).Schurftige moordenaar!.….

Rafaël.

Naar rede?(razend).Schurftige moordenaar!.….

Sachel.Rafaël!…

Sachel.

Rafaël!…

Rafaël.Weg van me vader!…

Rafaël.

Weg van me vader!…

Sachel.’k Kon ’r niet tegenhouen …

Sachel.

’k Kon ’r niet tegenhouen …

Rafaël.Jij?… jij!…

Rafaël.

Jij?… jij!…

Sachel.Rafaël!…

Sachel.

Rafaël!…

Rafaël.Dus – Dus – Ze was hier met jóú?

Rafaël.

Dus – Dus – Ze was hier met jóú?

Sachel.O! O!…

Sachel.

O! O!…

Rafaël.Je was ’r bij?…

Rafaël.

Je was ’r bij?…

Sachel.Ja-ja …

Sachel.

Ja-ja …

Rafaël.… Je heb ’t geweten!…

Rafaël.

… Je heb ’t geweten!…

Sachel.Ik wou – Ik wou – O, m’n jongen.

Sachel.

Ik wou – Ik wou – O, m’n jongen.

Rafaël.En al die tijd – Je opwinding – En je heb je bék gehouen!…

Rafaël.

En al die tijd – Je opwinding – En je heb je bék gehouen!…

Sachel.Godlief!

Sachel.

Godlief!

Rafaël.– Dus – dus – Jìj heb ’r in ’t water gejaagd, jíj!…

Rafaël.

– Dus – dus – Jìj heb ’r in ’t water gejaagd, jíj!…

[115]

Sachel.O, o, m’n jongen!

Sachel.

O, o, m’n jongen!

Rafaël.– Je wou de deur grendelen – stevig grendelen – je wou – terwijl zij in die gracht lag, in die gracht van stinkend water – Breng ’m weg! Breng weg die kérel dat ’k ’m niet wùrg!…

Rafaël.

– Je wou de deur grendelen – stevig grendelen – je wou – terwijl zij in die gracht lag, in die gracht van stinkend water – Breng ’m weg! Breng weg die kérel dat ’k ’m niet wùrg!…

Een grijsaard.…Zoo mot je niet tekeer gaan tegen je ouwe, blinde vader!…

Een grijsaard.…

Zoo mot je niet tekeer gaan tegen je ouwe, blinde vader!…

Rafaël.M’n vader! Hahaha!…

Rafaël.

M’n vader! Hahaha!…

Esther.Zelf ben je oorzaak. ’r Most ongeluk van kommen. ’n Jood met ’n christin!…

Esther.

Zelf ben je oorzaak. ’r Most ongeluk van kommen. ’n Jood met ’n christin!…

Aaron.Dat ’s de straf van Gòd …

Aaron.

Dat ’s de straf van Gòd …

Rafaël(smartelijk).God? Welke God, stumpers?

Rafaël(smartelijk).

God? Welke God, stumpers?

Een grijsaard.De God van de joden …

Een grijsaard.

De God van de joden …

Rafaël.Hahaha! – Van de joden! – Van de joden! O, hoon, hoon! Hoon van den waarachtigen God, die van geen grenzen weet!(neerzinkend)Rose, Rose.…

Rafaël.

Hahaha! – Van de joden! – Van de joden! O, hoon, hoon! Hoon van den waarachtigen God, die van geen grenzen weet!(neerzinkend)Rose, Rose.…

Een bewoner.… Laten we ’r weer opnemen …

Een bewoner.

… Laten we ’r weer opnemen …

Rafaël.Blijf af!

Rafaël.

Blijf af!

Sachel.Rafaël! Rafaël!

Sachel.

Rafaël! Rafaël!

Rafaël.Weg! Weg!… Niks heb ’k met jòù te maken!…

Rafaël.

Weg! Weg!… Niks heb ’k met jòù te maken!…

[116]

Een grijsaard.… Denk an je plichten als zóon … Wat gebeurd is – is gebeurd.

Een grijsaard.

… Denk an je plichten als zóon … Wat gebeurd is – is gebeurd.

Rafaël.… Plichten – Wat gebeurd is – is gebeurd – Plichten –(extatisch)O, ’k hèb plichten, gróóte plichten, plichten opgelegd door den God dien jullie niet kennen en dechristenenniet kennen – plichten, gróóte plichten.(hij verlaat het slop).

Rafaël.

… Plichten – Wat gebeurd is – is gebeurd – Plichten –(extatisch)O, ’k hèb plichten, gróóte plichten, plichten opgelegd door den God dien jullie niet kennen en dechristenenniet kennen – plichten, gróóte plichten.(hij verlaat het slop).

Sachel.Rafaël! Rafaël!

Sachel.

Rafaël! Rafaël!

Einde van het laatste bedrijf.

1Gemeente.↑

1Gemeente.↑

1Gemeente.↑

1Gemeente.↑

Back to IndexNext