CASTRUM, i, n.Fort,place-forte.Syn.Locus muris munitus; Castellum majus.Usus: Vallo et fossa circumdedi, sex castellis, castrisque maximis sepsi.
CASTUS, a, um,Pur,vertueux,chaste,pieux.Syn.Purus, integer, incorruptus.Adv.Maxime.Phras.Corpore et animo integerrimus; insigni castimonia; summa castimonia et integritate; a voluptatum illecebris alienus, expers labis; immunis a fœda libidinis contagione; castimoniæ laude insignis; spectata integritate ac continentia; incorruptis castissimisque moribus; pudore septus.Usus: Pompeius vir integer, castus, gravis. Casta domus. Vir castus a cruore civili. Cf.Purus,Integer,Verecundus,Pudicus.
CĀSŬS, ūs, m.Hasard,accident.Syn.Fortuna, eventus, sors.Epith.Acerbissimus, cæcus, calamitosus atque funestus, multis innocentibus communis, incertus, dissimilis, dubius, fatalisvelgloriosus, gravis et miserabilis, repentinus, improvisus incredibilis ac pene divinus, infestus, iniquissimus, mediocris, mirificus, fatalis, nec opinatus, pessimus, tristior, voluntarius, ultimus. Casus adversi, alieni, ancipites incertique dicendi, varii, barbari, bellici, conjunctiores reip., conversi, dubii, gladiatorii, graves civitatis, gravissimi, horribiles miserique, humani, innumerabiles, multi, novi, plures, rariores, similes exitu, tanti tamque præcipites, tetri, tristes.Phras.Casu accidit,il arriva par hasard. Forte evenit, ut etc. Repentina aliqua voluntate, ac fortuito; non consulto, sed casu in hoc iter incidi. Casus me in hoc negotium induxit. Forte fortuna factum est. Peropportune te mihi fortuna obtulit, qui me adjuvares. Casus hæc invexit. Forte ita casus tulit. Temere ac fortuito incidi in rem. Casus gubernabat consilium meum. Cf.Accidit,Fortuna.Usus: 1. Casus incidit mirificus,il arriva un prodige étonnant. Casus intervenit. Multa is casu potius et felicitate, quam virtute et consilio gessit. Varii sunt rerum humanarum casus. 2. Infortunium,malheur,accident. Meum illum casum gravissimum tecta ipsa urbis lugebant. Aliorum opibus casus meos sustento. 3. Ruina,ruine. Eo ictu me ad casum dedit. Cf.Fortuna.
Casus conscientiæ,Cas de conscience.Phras.(Docere casus conscientiæ.Vulg.) Explicare quæstiones de moribus ad christianam vitam conscientiamque moderandam; tradere officia hominis christiani; res ad officium christianum pertinentes exponere; doctrinam de officio christiani hominis tradere; explicare controversias, quæ ad conscientiam pertinent, quæ docentur de finibus bonorum ac malorum in re christiana. Controversias, quæ ad forum interius pertinent, tractare.
CĂTĂCHRĒSIS, is, f.Catachrèse. (fig. de rhét.)Syn.Abusio verbi.
CĂTĂDŪPA, ōrum, n. pl.Catadupes,une des cataractes du Nil.Syn.Loca, ubi se Nilus ingenti sonitu præcipitat.
CĂTĂPULTA, æ, f.Catapulte,machine de guerre à lancer des traits. *Syn.Machina bellica, qua jaculumautsaxum longius torquetur.Usus: Catapultas, balistas, tormentaque alia oppugnandæ urbi comparata devehunt.
CĂTĂRACTA, æ, f.Herse de bois ou de fer qui défend l’entrée d’une place de guerre. *Syn.Fores pendulæ e ligno ferroque, quæ demitti, ac attolli possunt.Usus: Dejecta cataracta porta clausa erat.
CĀTE,Habilement,adroitement.Syn.Astute.
Catechismus, i, m.Catéchisme.Phras.Catechismum tradere,enseigner le catéchisme. Christianis præceptis pueritiam imbuere, expolire, excolere; christianæ disciplinæ elementa, fidei christianæ præceptiones, dogmata; initia legis christianæ pueris exponere; doctrina christiana, christianis rudimentis, lege christiana imbuere, erudire rudem ætatulam; fidei nostræ mysteriis, christiana institutione populum formare; christianæ doctrinæ rudimentis instituere pueros. Instituere pueritiam christianis præceptionibus. Prima sanctioris doctrinæ rudimenta tradere, fidei nostræ præceptionibus pueritiam formare.
Catechumenus, i, m.Catéchumène.Syn.Sacri lavacri candidatus; primæ christianæ disciplinæ auditor, discipulus, alumnus; qui rudimentis doctrinæ sacræ, quæ salutari lavacro præmitti solet, imbuitur.
CĂTĒNA, æ, f.Chaîne.Syn.Vinculum e connexis annulis.Usus: Legum catenis constringere, vincire, devincire aliquem. Innocenti catenas injicere.
CĂTĒNĀTUS, a, um,Enchaîné.Syn.Catenis vinctus.
CĂTERVA, æ, f.Corps de troupe,bataillon;foule.Syn.Turbæ, turma.Epith.Imminens, magna, bene magna, nova, tota, catervæ magnæ amicorum armatæ.Usus: Forum armatis catervis hominum improborum obsidere. Catervæ atque conventus hominum. Cf.Turba.
CĂTERVĀTIM,Par troupes,par bandes.Syn.Turmatim, per catervas.Usus: Catervatim volant.
CĂTHĔDRA, æ, f.Chaire,siége. De cathedra surgere. Develex loco superiore.
Catholicus, a, um,Catholique.Phras.1. Catholicum fieri,devenir catholique. Catholica sacra complecti; amplecti catholica dogmata; cum catholica religione reconciliari; se ad catholica sacra transferre, conferre. In Catholicorum communionem venire. Catholicorum castra sequi. Ad Romana sacra transire. 2. Catholica Ecclesia,l’Église catholique. Christi Ecclesia sanctissimis institutis fundata, et orbis terrarum consensione mirabili nobilitata. Diffusa per omnes gentes ætatesque Christi Ecclesia. Christianus populus universus, eadem fidei doctrina, iisdem sacrorum, rituumque cerimoniis toto orbe terrarum mirabiliter consentiens, ac uno veluti fœdere devinctus. 3. Catholica Fides,la Foi catholique. Orthodoxa religio, fides; Christiana fides, toto semper orbe mira credendorum consensione observata. Christiana religio toto orbe propagata. 4. Homo catholicus,un catholique romain. Orthodoxæ fidei sectator; vir catholici nominis; orthodoxæ professionis; catholicis institutis ac moribus vivens; recte de DEO rebusque Divinis sentiens. Sacrorum communione cum Ecclesia Romana consentiens.
CĂTĪNUM, i, n. et CĂTĪNUS, i, m.Plat.
CĂTŬLUS, i, m.Petit chien.Epith.Catuli cæci.Usus: Omnia in perfectis meliora, ut in equo, quam equulo, in cane, quam catulo.
CĀTUS, a, um,Avisé,fin,habile.Syn.Acutus, callidus, prudens.Usus: Prudens, et ut ita dicam, catus.
CAUDA, æ, f.Queue.Epith.Levis, lubrica, pinnata, spumifera, summa.
CAUDEX, ĭcis, m.Souche d’arbre.Syn.Stirps arboris.Usus:Transl.pro homine stupido,souche,homme stupide,bûche. Caudex, stipes, asinus.
CĂVĔA, æ, f.Cage,loge;partie du théâtre où sont assis les spectateurs.Syn.Septum, quo aves et bestiæ includuntur.Item: Locus, ubi populus sedens ludos spectabat.Epith.Multa, tota, ultima.Usus: Cavea tota Plauto applausit. Qui clamores tota cavea? Emissus e cavea leo.
CĂVĔO, es, cāvi, cautum, ere, n. et a.Prendre garde,éviter.Syn.Vito, fugito, cautionem adhibeo, declino.Adv.Amplius populo, assidue, diligenter, diligentius aliquem, diligentissime alicui, magnopere, nominatim fœdere cavere et excipere, sancire, perscribere, omnino omnia, studiose ne, vigilantius aliquid.Phras.Cave, ne malis confidas,gardez-vous de donner votre confiance aux méchants. Vide, studium adhibe; consilio utere, diligenter animadverte; attende, quam diligenter potes. Summa tua cautio sit et provisio, ut ne temere confidas. Adhibe cautionem; provide ante, et præcave; disce, cui te credas, cui committas, a quibus caveas. Cauto est opus, ne ex ista nassa unquam escam petas. Declina a personatis amicis.Usus: Cavere ab homine nefario,se garder d’un vaurien. Cave a veneno. Cave putes, cave existimes, mihi quemquam te cariorem. Cave facias. Omnia cavebo. 3. Prospicio, nequid detrimenti accipiatur,veiller sur;stipuler (par un acte légal). Tu mihi meisque multa sæpe cavisti. In jure cautum est, hæredi testamento cavere. Agris, fœnori, ædibus cavere.
CĂVERNA, æ, f.Cavité,caverne.Syn.Locus in terra cavus, antrum, spelunca.Usus: Terræ e cavernis ferrum eruimus.
CĂVILLĀTĬO, ōnis, f.Plaisanterie mordante,raillerie.Syn.Jocus amarior, dictum aculeatum; sermonis aculeus.Usus: Hæc quidem cavillatio est, illa dicacitas fuit.
CĂVILLOR, aris, atus sum, ari, d.Plaisanter,se moquer de.Syn.Jocose ludo, dicta aculeata jacio.Adv.Familiariter.Usus: Cum aliquo,velin aliquem aliquid cavillari. In togam illius multo hominum risu cavillatus sum. Familiariter cum illo cavillari soleo.
CAULÆ, ārum, f. pl.Bergerie,parc à moutons.Syn.Stabulum.
CAULIS, is, m.Chou.Syn.Brassica.Usus: Vites a caulibus et brassicis ut pestiferis, refugere dicuntur.
CĂVO, as, avi, atum, are, a.Creuser.Syn.Excavo, fodio, evacuo.Usus: E ligno cavato navigium. Naves cavabant ex singulis arboribus.
CĂVUS, a, um,Creux,profond.Syn.Concavus.Usus: Vena cava,veine cave.
CAUPO, ōnis, m.Aubergiste,cabaretier.Syn.Tabernarius.Usus: Ad cauponem multorum hospitum divertere. Vinum a caupone petere.
CAUPŌNA, æ, f.Auberge.Syn.Taberna, cauponula, taberna diversoria.
CAUPŌNOR, aris, atus sum, ari, d.Syn.Lucri causa aliquid facio.Usus: Cauponari bellum, non belligerari,faire un trafic de la guerre (la faire en marchands, avec de l’or, non avec des armes).
CAUSA, æ, f.Cause.Syn.Caput origo, fons, radix, principium, occasio, ratio, nomen.Epith.Absoluta et perfecta per se, absurda, adjuvans aliquid et socia quædam efficiendi,adversa, æqua, æquissima, æterna, Alexandrina, aliena, anceps et gravis, antecedens, antiquior memoria alicujus; antiquior et pulchrior, et magis a natura ipsa profecta, antiquissima, aperta, assumptiva, bona, bona immo optima, certa, certa definitaque, certissima, civilis, clarissima, communis, communis ambitus, communis civitatis et libertatis, conjecturalis et definitiva, translativa, consimilis, consularis et senatoria, damnata, deliberativa, demonstrativa, judicialis, deterior, difficilis, manifesta, difficilior, difficillima, digna patrocinio alicujus, dispar, dissimilis, dubia, efficiens, expeditissima, externa, facilis atque explicata, facilior, falsa, firma, per se stabilis, firmissima, fœdissima, frumentaria, grata alicui, gratiosa arrogationis, gratissima, gravis, gravior, gravissima, honesta, necessaria, probabilis, honestior, honestissima, idonea quam maxime, tam illustris, tam gravis, tam impia, impudentissima, inferior, integra, infima, judiciaria, justa atque magna, justa atque maxima, justæ necessitudinis, etsi non justa, gravis tamen.Phras.1. Multas causas habebam te reprehendendi,j’avais bien des motifs de vous réprimander. Justas magnasque rationes habui; magna ratione factum; multa erant, quæ afferrem, si reprehensionis ratio mihi danda esset. Multos titulos habebam; non longe quærenda erat materia reprehensionis. Non uno nomine; non uno ex capite; multis nominibus ea tibi reprehensio debebatur. Non una, nec temere oblata mihi causa erat te reprehendendi. Magno judicio, ac certo consilio ad istam reprehensionem descendi. 2. Amici ipsi horum causa malorum fuere,les amis eux-mêmes furent la cause de mes maux. In hanc me calamitatem induxere; ex illo fonte et seminario hæc mala fluxere. Ea calamitas ab amicis conflata, contracta, confecta est; eorum opera factum, ut miser sim; in hanc miseriam amicitia me detrusit. Ab his malum erupit; hinc illæ lacrimæ; hanc segetem ac materiem ægritudinis meæ amici præbuere, illi viam patefecere hostibus meis. Horum persuasu ac inductu hæ mihi calamitates importantur. Ab iis est natum istud mihi incommodum; illi periculum invexere; hi quidquid malorum est, mihi conscivere; horum amicitia me in hanc perditam causam imposuit. Horum omnium malorum fons unus amici sunt; hi mihi, quidquid malorum nunc sustineo, conflavere, contraxere. Principium malorum ex amicorum perfidia, velut pestilenti radice exstitit, profectum est, prodiit, provenit. Hæ calamitates principia sua amicis debent: referenda in amicos est tota hæc malorum acerbitas; ii ansam præbuere; ii occasionem dedere; horum e perversa amicitia, hoc quidquid est, exstitit; manavit, emanavit, profluxit; amicorum corrupta fides ista nobis incommoda accersiit, peperit, attulit; his malis aditum aperuit. Horum inconstantiæ ac levitati id, quidquid malorum mihi incubuit, tribuendum est, adscribendum, assignandum. Cf.Adscribo,Assigno.Usus: 1. Ut semina arborum, ita tu hujus belli causa ac auctor fuisti. Helena Trojanis causa exitii fuit. Rerum causæ quærendæ, inveniendæ, exponendæ, explicandæ, aperiendæ sunt. Quam facti causam affert? Quis causam dedit, occasionem?Qui en a été la cause?Causæ nihil est, quin abeas. Id faciendi nullas causas habui, rationes,je n’avais aucune raison de faire cela. II. Lis, controversia,procès,cause. 1. Incipere causam,commencer un procès. In causam se demittere; in causam descendere, ingredi; causam recipere, suscipere, accipere. 2. Causam agere,plaider une cause. Tractare, actitare, tueri, tutari, defendere, sustinere. Causam ipse meam informabo, orabo, declamabo; causam capitis dicam. Jus meum ipse persequar. 3. Causam perdere,perdre son procès. Causam amittere, causa cadere; causam adversariis tradere. Cadere in judicio. 4. Causam obtinere,gagner son procès. Causam tenere, obtinere. Causa illi adjudicata est; secundum illum judicatum est; pro illo pronunciatum. 5. Causam negligenter tractare,s’occuper peu d’une cause. Indormire causæ suæ. 6. Causa est valde dubia,la cause est tout-à-fait douteuse. Fluctuat ejus causa. 7. Causam relinquere,abandonner un procès. Causam deposuit. 8. Amicabilem compositionem causæ facere,faire une transaction amicale. Causam cum altero componere, controversiam sedare, dirimere litem, tollere, transigere. III. Negotium, onus, provincia. Hanc mihi causam dedit, negotium demandavit,parti,action,cause,intérêt. Suam causam, non reipublicæ curat. Exeundum tibi illa causa, dum adhuc integra est,abandonnez cet intérêt tandis qu’il est encore intact. IV. Excusatio,raison. Accipio causam,j’accepte vos raisons. V. Propter,à cause de moi. Non mea, sed omnium salutis causa abfui. Tua causa debeo, cupioque omnia. Cf.Auctor,Origo,Lis,Negotium.
CAUSĀRĬUS, a, um,Infirme.Usus: Causaria missio,congé de réforme,pour raison de santé.
CAUSĬDĬCUS, i, m.Avocat,défenseur.Syn.Causæ patronus.Epith.Non amplus atque grandis, subtilis tamen et elegans.Usus: Non causidicum nescio quem, nec proclamatorem aut rabulam; sed amplum, grandem, vehementem et qui in forensibus causis possit præclare consistere, oratorem. Cf.Patronus,Advocatus.
CAUSOR, aris, atus sum, ari, d.Donner pour raison,alléguer.Syn.Causam affero.Usus: An ætatem causabitur? an ignorantiam? an morbum? (Vulg.Pro prætextu afferre.) Cf.Excuso.
CAUTĒ,Avec précaution,prudemment.Syn.Callide, prudenter.Usus: Caute dic.
CAUTES, is, f.Roche,rocher.Syn.Saxum asperum et abruptum.
CAUTĬO, ōnis, f.Précaution.Syn.Provisio.Epith.Communis, diligens, facilis, græcula, multa, summa.Usus: A malis natura declinamus, quæ declinatio, si cum ratione fit, cautio appellatur. Rebus tuis cautionem adhibe et diligentiam,usez de précaution et d’habileté dans vos affaires. Ita bonus divinator, et ad prædictionem cautionem adhibeat. Cautio pecuniarum. Chirographi cautio,la garantie de ma signature. (Vulg.Securatio, quitantia.) Cf.Prudentia,Providentia,Caveo.
CAUTOR, ōris, m.Celui qui garantit.Usus: Cautor alieni periculi,celui qui veille sur un autre.
CAUTUS, a, um,Prudent,circonspect,défiant.Syn.Providus, prudens.Phras.Homo multæ cautionis et providentiæ; qui nihil nisi caute et pedetentim, nihil non ex certa animi provisione suscipit. Quis illo consideratior? quis tectior? quis prudentior, qui nihil nisi explorate agat. Alienis malis eruditus, aliena calamitate doctus, cautissime omnia, omni cautione agit. Cf.Providus,Prudens,Caveo.
CĔDO,Donne,dis,parle.Syn.Da, dic, exhibe.Usus: Cedo tabulas; cedo, quid affers?
CĒDO, is, cessi, cessum, cedere, n.,nonnunquama.Céder,laisser la place,se retirer.Syn.Concedo, locum do, me retraho. )( Maneo.Adv.Honeste, male, non multum, aut nihil omnino. Cessisse omnino a gladiatore.Phras.1. Cessit denique hostium machinationibus,il céda enfin devant les machinations de ses ennemis. Ita tractus ac debilitatus est, ut succumberet fortunæ; tandem manus dedit fortunæ; victus, et abjecto scuto exterritus campo cessit. Defecit hominem constantia, et labescere cœpit. 2. Hostes retro cesserunt,les ennemis reculèrent. Pedem retulere, se in castra recepere, receptu fugæ simillimo in castra retro iere, se abstulere. 3. Uni cedit Homero,il ne le cède qu’à Homère. Uni concedit Homero. Poetarum, præterquam Homero, nemini secundus est. Ab Homero proximus est. Homero collatus, haud ægre in secundo se gradu continet. 4. Cedite omnes de via,allons, quittes tous le chemin. Abscedite; date viam; fugæ totæ plateæ pateant; ne quis mihi obstiterit obviam. Concedite, decedite de via. Illuc este; auferte vos hinc. Declinate paulum extra viam; viam facite. 5. Hoc consilium bene tibi cedat,puisse votre dessein réussir. Res ea tibi bene, feliciter vertat, opto; res ex sententia tibi succedat; feliciter eveniat; procedat bene ac prospere, exopto; optatis, votis fortuna subscribat, annuat, respondeat, faveat, aspiret; cadat feliciter, ut exoptas; ex animi sententia geratur, opto. 6. Male cessit conatus iste,ses efforts ne réussirent pas. In perniciem vertit; abfuit fortuna cœpto, exitus non respondit; eventus non satisfecit; contra cecidit, aliter, secus cecidit ac optabam; exitum res sortita a destinatione animi longe alienissimum; optatum exitum res consecuta non est; ad exitum optatum res non pervenit; pro voluntate non successit; non is, quem volebam, exitus consecutus est; speratum eventum sortita, nacta, adepta res non est. Cf.Succedo,Evenio,Accidit. 7. Cedendum est tempori,il faut céder aux circonstances. Consilii est, cedere tempori, temporibus servire; necessitati parere; rationem temporis habere; confirmare se ad temporis rationem; consilia et actiones tempore moderari; res ad tempus accommodare; temporibus assentiendum est; tempestati obsequendum. 8. Cur ego cedam minori?pourquoi céderai-je à un homme qui ne me vaut pas?Quamobrem, qui infra me est, mihi patiar anteponi? cur ei cedam loco,vellocum cedam, qui nihil ad me est, qui comparandus, æquandus, conferendus, par omnino mihi non est? Quid est causæ, cur primas ei partes concedam; primas ad eum partes deferri sinam; præponi; priore eum loco statui; collocari ante me patiar, quem nulla res mecum æquat; cujus meritis mea merita antecellunt? Quid est causæ, cur honore superior habeatur, qui virtute, ætate, rebus omnibus inferior est. Cf.Antepono.Usus: 1. Nihil Græcis cedunt Romani. Cesseram invidiæ, tempori, armis, pactioni, reipublicæ. Cessit tandem precibus, malis, oneri, succubuit. Ingenii laude nemo est, qui cuiquam cedat. 2. Abeo, discedo,s’en aller,quitter. Foro, urbe, Italia cessit. E vita cessit,mourir. 3. Remitto,céder,concéder. Nihil de jure suo cedere, concedere, remittere.
CĔDRUS, i, f.Cédre.
CĔLĔBER, bris, bre,Célèbre,illustre;fréquenté.Syn.Præclarus, laudatus, clarus, honestus, honorificus. Quod celebratur, frequentatur et colitur. )( Desertus, ignotus.Phras.1. Victoria celebris erat,la victoire était fameuse. Omnium sermonibus celebrata; in luce Asiæ, in oculis Europæ reportata; illustri laude celebrata; primi nominis erat victoria; victoria ea maximam inter cæteras tulit laudem; celebritatem habuit; clara apud omnes gentes fama erat. Victoria ea non terras solum, sed mare etiam rerum gestarum fama implevit; omnes provinciarum ac regionum sinus fama ejus victoria complevit. 2. Vir est celeberrimus,c’est un homme très-célèbre. Summo propter egregias virtuteshonore et nomine; amplissimus vir et clarissimus; summum splendorem sua virtute consecutus; vir est, cujus virtutes majoribus quasi theatris expositæ, qui fama nominis sui non terras solum, sed et maria implet; omnium studiis celebratus; quem fama conspectissimum facit; quem rerum gestarum gloria mirifice illustrat. Vir est, qui non modo honestis artibus, sed bellicis laudibus summum inter suos splendorem est assecutus; publice privatimque celebratus. Non sermonibus modo, sed omnium gentium litteris celebratus; clarus vir ac illustri laude conspicuus; spectatus vir, et primi inter suos nominis, fama inclitus, et claro inter suos nomine; vir, qui magnam rebus gestis celebritatem consecutus; qui in summa celebritate vivit; qui celebritate floret inter suos maxima; in gloria ingenti apud suos est; cujus ingens nomen et gloria; celebritate nominis insignis; ingens haberi cœptus. Cf.Gloria,Fama,Egregius.Usus: Celeberrima et frequentissima urbis pars. Res celeberrima est, totaque urbe notissima. In foro, concione celeberrima, frequentissima.
CĔLĔBRĀTĬO, ōnis, f.Distinction,gloire;renom.Syn.Laudatio.Epith.Quotidiana.Usus: 1. Nihil equidem commemoravi in ea celebratione mearum rerum. 2. Frequentatio,assemblée nombreuse. Quæ domus? quæ celebratio?
CĔLĔBRĬTAS, ātis, f.Affluence,concours de monde.Syn.Hominum cœtus, concursus, frequentia. )( Solitudo.Epith.Domestica, frequentissima, magna, maxima, quinquennalis, tanta.Usus: Odi celebritatem, fugio homines, lucem aspicere vix possum. Nunquam comitia tanta omnis generis hominum celebritate floruere. Mercatus celebratus summa totius Græciæ celebritate. Theatri, judiciorum, fori celebritas et frequentia. 2. Fama, laus, splendor, dignitas,célébrité,renommée. Vir summa famæ celebritate. Summam celebritatem sermonis hominum consequi. Judiciorum celebritate distineri. Funeris celebritate aliquem spoliare.
CĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a.Honorer,célébrer,louer,rendre fameux.Syn.Orno, honesto, laudo, comitor.Adv.Celebrari maxime, privatim, publice, vicatim, descriptionem servorum tota urbe.Usus: 1. Celebrare nomen, memoriam alicujus post mortem. Celebrata hæc sunt omnium litteris. Vir publice privatimque celebratus. Populus magna frequentia me ad Capitolium usque celebravit. 2. Frequento,fréquenter. Est hoc omnium sermonibus celebratum. Viam illam suo comitatu celebrat. Cf.Laudo.
CĔLER, eris, ere,Prompt,rapide.Syn.Velox, volucer, incitatus. )( Tardus, segnis, lentus.Phras.Celeres sunt,ils marchent avec rapidité. Ea velocitate sunt ut eos volare, non iter facere crederes; tanta incitatione feruntur, ut celeritas, quanta sit, ne cogitari quidem possit. Utuntur festinatione, pernicitate, et velocitate præpropera; maximo vigore ac levitate corporum veloces juvenes. Levium corporum et multa exercitatione pernicium homines; juvenes summa agilitate corporum; ad summam celeritatem nihil reliqui sibi facere soliti; celeritates suscipiunt incredibiles.
CĔLĔRĬTAS, ātis, f.Rapidité.Syn.Velocitas, pernicitas, festinatio. )( Tarditas.Epith.Admirabilis, divina ingenii, expedita et profluens quodammodo, gratior, ignea, incredibilis, ingens, major, maxima, mirabilis, præceps dicendi, prompta et parata in agendo et respondendo, summa. Celeritates dispares, et inter se dissimiles, nimiæ, pares.Usus: Expedita ac profluens in dicendo celeritas. Rapida et celeritate cæcata oratio. Homo volubili, præcipiti dicendi celeritate. Celeritate opus est; celeritas in eo negotio adhibenda, suscipienda; celeritate utendum est. Cf.Celer.
CĔLĔRĬTER,Rapidement.Syn.Cito, brevi tempore, mature, quamprimum, propediem.Usus: Celeriter de ea re scribam, transigam. Cf.Cito.
CĔLĔRO, as, avi, atum, are, a.Accélérer,presser.Syn.Accelero, celeritate utor, celeritatem suscipio.
CELLA, æ, f.Cellier,magasin.Syn.Locus, ubi aliquid conditur et asservatur, ut granum, oleum, vinum, carnes et quidquid ad penum pertinet.Item: sacellum, ædicula sacra.Epith.Mellaria, olearia, penuaria, vinaria, cellæ plenæ.Usus: Semper boni domini referta cella vinaria, olearia, penuaria est. Sicilia cella penuaria reipub. Romanæ. Frumentum in cellam emit. In cella Concordiæ. In cella Jovis. (Pro cella Monastica.Vulg.)Cellule. Cubiculum, conclave.
CELLĀRĬUS, ii, m.Esclave chargé de l’office,économe. *Syn.Qui præest cellæ, penui promendo,velcondendo.Usus: Cibus et potus sine fraude a cellariis præbeatur. Prome quodvis, te facio cellarium.
CĒLO, as, avi, atum, are, a.Cacher.Syn.Occulto, obscure fero.Phras.Celat consilia sua,il cache ses projets. Clam fert consilia; premit animi sui sensa; ab hominum conscientia solertissime removet. Ut cochlea abscondit, et retentat se tacitus. Cf.Abscondo,Taceo,Tego.Usus: Si Deos omnes, hominesque celare possemus, nihil injuste faciendum esset. Aliquem de consilio celare.
CELSĬTAS, ātis, f.Élévation,hauteur.Syn.Altitudo, excelsitas.Usus: Celsitas animi et magnitudo. Cf.Altitudo.
CELSUS, a, um,Élevé,haut;fier,superbe.Syn.Sublimis, altus, erectus, elatus.Usus: Vir celsus et erectus ad omnia, quæ accidere possunt. Celsa dignitatis sede. Cf.Altus,Sublimis.
CENSĔO, es, ui, censum, ere, a.Être d’avis,juger,penser.Syn.Arbitror, puto, existimo, statuo, decerno.Adv.Amplius, ita, uti et republ., magnopere, nominatim videnda, plane prorsus, ita simpliciter.Usus: 1. Magnopere censeo tibi abeundum. Quid senserim, quid censuerim, scis. 2. Decerno,décréter. Consules censeant quid agendum. 3. Censum ago,faire le recensement. Quinto quoque anno Sicilia censetur,tous les 5 ans on fait le recensement de la Sicile. Cf.Judico,Puto,Opinio,Æstimo.
CENSOR, ōris, m.Censeur,magistrat romain.Syn.Qui præest censui, et moribus populi; magister morum; præfectus moribus.Usus: Magister veteris disciplinæ, severitatis censor.
CENSŌRĬUS, ii, m.De censeur;qui a été censeur.Syn.Quod censoris est. Qui censor est,velfuit.Usus: Censorium judicium, notatio, animadversio. Censoria gravitas. Censoriæ severitatis nota aliquem inurere.
CENSŪRA, æ, f.Dignité de censeur.Syn.Censoris dignitas, munus.Epith.Egregia, tota.Usus: Censura morum severissima magistra. Censura Ecclesiastica. Cf.Pœna sacra.
CENSŬS, ūs, m.Cens.Syn.Bonorum æstimatio et ipsa bona.Usus: In censum venire. In censu habendo potestas omnis æstimationis habendæ censori permittitur. Aliquem spectare ex censu, æstimare,estimer qqn d’après sa fortune. Homo sine censu. Censum peragere, perficere. Aliquæ civitates censu liberatæ sunt. Census annuus ex mutuo, locatione. Cf.Fœnus,Fructus.
CENTĒNUS, a, um,Cent (dans le sens distributif).Usus: Centena sestertia,cent mille sesterces.
CENTĒSĬMÆ, ārum, f. pl.Intérêt de un pour cent par mois.Usus: Centesimis contentus non est. Tributum ex centesima collatum,l’impôt du centième sur les ventes à l’encan.
CENTĬES,Cent fois.
CENTO, ōnis, m.Vêtement grossier,couverture. *Syn.Stragula crassiora filis passim pendentibus.Usus: Centones injecerunt, ne tela contabulationem præfringerent.
CENTRUM, i, n.Centre.Syn.Locus medius in sphæra.Usus: Terra in medio mundi sita centrum obtinet.
CENTUM,Cent.
CENTŬRĬA, æ, f.Centurie,division du peuple romain.Syn.Centum homines. Ita erat populus Rom. in centurias distributus.Epith.Prærogativa, centuriæ cunctæ, paucæ.Usus: Omnium prope centuriarum voce consul factus, creatus.
CENTŬRĬĀTIM,Par centuries. Per centurias.Usus: Tributim, et centuriatim descripti ordines.
CENTŬRĬĀTUS, a, um,Réparti par centuries.Syn.In centurias distributus, descriptus.Usus: Centuriata, et curiata comitia.
CENTŬRĬĀTŬS, ūs, m.Grade de centurion.Syn.Munus centurionis.Usus: Centuriatus in castris palam vendidit.
CENTŬRĬO, as, avi, atum, are, a.Distribuer en centuries.Syn.In centurias distribuo, tribuo, describo; centurias conficio.Usus: Vidi conscribi homines et centuriari.
CENTŬRĬO, ōnis, m.Centurion, qui commande 100 hommes.Syn.Centuriæ præfectus, dux, ductor; qui ordines ducit.Epith.Nobilis sui generis. Centuriones pugnaces, lacertosi.Usus: Nihil sibi ex ista laude centurio, nihil præfectus decerpit.
CĒRA, æ, f.Cire.Epith.Commutabilis, extrema, infamis et nefaria, legitima, mollissima.Usus: Mollem ceram ad nostrum arbitrium formamus et fingimus.
CĒRĀRĬUS, ii, m.Marchand de cire.Syn.Qui ceram tractat.
CĒRĂTUS, a, um,Enduit de cire.Syn.Cera inductus, illitus.Usus: Tabella cerata,tablette pour écrire.
CĔRĔBRŌSUS, a, um,Emporté,bouillant.Syn.Cui durum et pertinax cerebrum.Usus: Senex hic cerebrosus est certo,ce bonhomme perd assurément la tête. Cf.Obstinatus,Pertinax.
CĔRĔBRUM, i, n.Cerveau,cervelle.Usus: Alii dicunt in cerebro esse animæ sedem.
CĒRĔUS, a, um.De cire.Syn.E cera fictus.Usus: Cereæ figuræ.
CĒRĔUS, i, m.Chandelle de cire,bougie,cierge.Syn.Fax cerea.Usus: Ad illas statuas tuas et cerea adhibentur.
CĒRĬMŌNĬA, æ, f.Cérémonie,rit,coutume religieuse.Syn.Ritus sacer, cultus religiosus, religio sacrorum.Epith.Incredibilis, maxima, summa.Usus: Cerimonias prodere,instruire des cérémonies,les transmettre. Cerimonias polluere,profaner les rites sacrés. Cerimoniis præesse. Ea sacra maximis et occultissimis cerimoniis continentur. Sacra Cereris summa religione cerimoniaque conficiuntur. Cerimoniæ ludorum, sepulcrorum. Cerimonias sacras ex majorum instituto sancteobire; sacros in rebus divinis ritus diligentissime tueri, retinere. In adhibendo ritu sacrarum cerimoniarum diligentem operam ponere; præceptas sacrorum cerimonias rite colere.
(Cerimoniale, Cerimoniarius,Vulg.)Syn.Sacrorum rituum liber; liber, quo sacræ religionis cerimoniæ continentur. Rituum, officiorum in divino cultu magister; sacrarum cerimoniarum moderator, sacris cerimoniis præpositus, præfectus. Cerimoniæ politicæ. Cf.Officium,Officiosus.
CERNO, is, crēvi, crētum, ere, a.Voir,distinguer.Syn.Video oculis,sed sæpiusanimo.Adv.Civiliter, sine armis, melius, plane, penitus, subtilius, tacite. Cerni bipertito, extrinsecus.Usus: 1. Aut superum nihil, aut obscure admodum cernimus. Ne nunc quidem oculis cernimus. 2. Cerno animo,comprendre,remarquer. Cerno jam animo, mente video, quæ futura sint. Verecunde tu quidem, sed tamen ut cernerem tuum animum. 3. Adeo, æstimo,faire acte d’héritier,accepter une succession. Ex testamento hæreditatem hodie crevi. Me quasi falsam hereditatem alienæ gloriæ cernere sinas,laisse moi jouir à un faux titre d’une gloire qui ne m’appartient pas. (Vulg.Dividere cum aliquo hæreditatem). Cf.Video.
CERNŬUS, a, um,Courbé,penché vers la terre.Syn.Inclinatus, quasi quod terram cernat.
CERTĀMEN, ĭnis, n.Combat;rivalité,conflit.Syn.Contentio, pugna, certatio.Epith.Æquum, difficile, extremum, forense, gladiatorium vitæ, grave belli, gymnicum, honestum, improbum, magnum, majus, mediocre, præsens.Usus: 1. Acre mihi tecum est pro aris et focis certamen. Descendam tecum in certamen honoris et dignitatis. Nihil me ab hoc certamine gloriæ removebit. In certamen et discrimen rerum omnium veniendum erit. 2. Prœlium,bataille,lutte à main armée. Certamen instat, oritur, accenditur,le combat commence. Exardescunt prælii initia; pugna capessitur; ad certamen descenditur; in certamen venitur; pugna, certamen, manus conseruntur. Certamen tentat, experitur, dimicationem subit,en venir aux mains. Ea res certamen præbuit, injecit,telle fut la cause de la lutte. Certamen serere, miscere, facere,combattre. Certamen extrahere,prolonger la bataille. Certamen sedare, dirimere,terminer la lutte. Certamen abnuere, defugere,refuser la bataille. Cf.Pugno,Contendo,Prœlium,Pugna.
CERTĀTIM,A l’envi.Usus: Omnes certatim accurrent.
CERTĀTĬO, ōnis, f.Lutte.Syn.Contentio.Epith.Honesta, iniqua, magna, parva.Usus: Virtuti cum voluptate certatio est. Sit hæc inter eos honesta certatio. Cf.Certamen.
CERTĒ,Certainement.Syn.Scilicet, certo, profecto, sine dubio, sine ulla controversia.Usus: 1. Si me tanti facis. 2. Concedentis,oui,certainement. Epicurus parabiles dixit divitias, certe, nisi etc. 3. At certe, certe, i. e. saltem,du reste,au moins. Res fortasse veræ, certe graves. Victi sumus, at fracti certe et abjecti.
CERTO,Certainement.Usus: Id certo scio; id sane constat; id sine ulla dubitatione affirmem.
CERTO, as, avi, atum, are, n.,nonnunquama.Lutter,combattre.Syn.Decerto, contendo, belligero; certamen, certatio est mihi cum aliquo.Adv.Plane de sponsione, pugnaciter.Phras.Certet necesse est, qui victoriam cupit,celui qui désire la victoire doit combattre. Victoriam non aufert, nisi qui fortiter dimicat; nisi qui certamen nullum fugit; nisi qui cum hostibus conflictatur, depugnat, armis disceptat; ferrum et manus cum hoste conserit, prœliis utitur secundis; confligit, signa confert; ad manus venit; certamina ferit; nisi qui in certamen venit, descendit; dimicationem subit; in dimicationem venit Cf.Pugno,Prœlium,Pugna,Contendo,Arma.
CERTUS, a, um,Certain,assuré,indubitable.Syn.Non dubius, non incertus, compertus, apertus, manifestus, notus, exploratus, minime dubius, ratus, quod nihil habet dubitationis; in quo nulla dubitatio esse potest; quod manu tenetur; in manibus habetur; quod in præsentia est, atque ante oculos.Phras.Certum est rem ita evenisse,il est certain que la chose s’est passée ainsi. Exploratum habeo, mihi pro vero constat; pro inquisito et comperto habeo rei exitum. Certissimis indiciis comperi; ita animo video, quam quæ oculis cernimus; persuasissimum mihi est, rem ita se habere. Perspectum exploratumque habeo; perspicuum, non obscurum est; explorata res est; vocari in dubium non potest; venire in dubium, ambigi, dubitari non potest; nemini dubium esse potest, quin res ita evenerit. Cf.Notus,Manifestus.Usus: 1. Nihil certi et definiti habeo, quod nuntiem. Pro certo habeo, Pompeium abiturum. Certi cœlorum motus. 2. Ratum et constitutum est,décidé,résolu. Certum est, deliberatumque, omnia palam edicere. Certum mihi est, ad Brutum transire. 3. Fidus, securus,éprouvé,sûr. Habebam certos homines, quibus litteras dare poteram. (Vulg.Proprium nuntium,messager particulier). 4. Quidam definitus, peculiaris, proprius,fixe,déterminé. Habet certos sui studiosos. Sunt certa vitia, quæ nemo libenter fugit. Remaliquam in certas partes dividere. 5. Commonefactus (in comparativo),informer. Utinam ejus rei certior factus essem. Fac me certiorem de consiliis tuis,informez-moi de vos projets. Significa mihi, expone, aperi, explica, qui sit rerum tuarum status, qui tuus animus, qui sensus, quæ tua sint consilia. Fac, ut te tuis consiliis cognoscam, intelligam, certior fiam, reddar; imaginem rerum tuarum, cogitationumque litteris exhibe, ostende. Cf.Indico,Declaro,Significo,Nuntio.
CĒRŬLA, æ, f.Petit morceau de cire.
CĒRUSSA, æ, f.Céruse. Genus pigmenti ex ramentis plumbi compositum.Usus: Cerussa malas oblinere.
CERUSSĀTUS, a, um,Blanchi avec de la céruse.Syn.Cerussa illitus, fucatus.
CERVĪCŬLA, æ, f.Petite tête.Usus: Cerviculam jactare,balancer la tête,se dandiner.
CERVIX, īcis, f.Cou,tête.Syn.Aversa pars colli; audacia.Epith.Anguina, dextera, longa, teres, cervices cruentæ, nefariæ, tumidæ, validæ.Usus: Imposuistis in cervicibus nostris dominum. Tyrannum a cervicibus nostris avertit. Rempublicam vestris cervicibus sustinetis. Cladem a cervicibus omnium avertere, repellere, depellere. Qui erunt tantis cervicibus, qui audeant prætori resistere?Quels seront les hommes assez hardis pour oser résister au préteur?
CERVUS, i, m.Cerf.
CESPES, ĭtis, m.Motte de terre couverte de gazon. Arva aut sunt cespites, aut glebæ.
CESSĀTĬO, ōnis, f.Loisir,relâche.Syn.Intermissio, otium.Epith.Libera atque otiosa.Usus: Epicurus nihil cessatione melius existimat. Petit sibi liberam cessationem. Cessationem alicui dare. Damnare suam cessationem,velexcusare. Cf.Otium.
CESSĀTOR, ōris, m.Fainéant,paresseux.Syn.Otiosus, qui cessat, nihil agit.Usus: Non soleo esse cessator, præsertim in litteris. Nequam et cessator Davus. Cf.Otiosus.
CESSĬO, ōnis, f.Action de céder,cession (en t. de droit). Abalienatio est rei, quæ mancipi est, aut in jure cessio, aut etc.
CESSO, as, avi, atum, are, n.Être oisif,se reposer.Syn.Nihil ago, vaco, cessator sum, conquiesco, langueo.Phras.1. Cassemus a scriptione,cessons d’écrire. Manum de tabula; conquiescamus a scriptione; supersedeamus tantisper molesto scribendi labore; intermittamus paululum cœptum scribendi laborem. A molesta scriptione respiremus. Remittamus aliquantum de scribendi contentione. Cessationem aliquam fatigatæ longa scriptione dexteræ demus; otium concedamus. Cf.Desino. 2. Cessavit jam ea cura,ces soucis l’ont enfin quitté. Defluxit jam ea cura, conquievit, habet jam animus aberrationem quamdam a curarum molestiis; cura ea jam consedit, resedit; exempta jam animo est ea cura; sollicitudo conquievit. Cf.Quies.Usus: 1. Pueri, etiam cum cessant (vacant) exercitatione aliqua, delectantur. Scribo, ne tibi, plane cessasse videar. (Vulg.Feriari.) 2. Desino, finem facio, desisto,cesser,s’abstenir. Litteras scribere nec cessavi, nec cesso. In opere ac studio nihil cesso. Cf.Otio,Desino,Desisto,Piger.
CĒTĀRĬUS, ii, m.Marchand de gros poissons.Syn.Qui magnorum piscium mercaturam exercet.Usus: Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores.
CĒTUS, i, m.; pl. CETE, dat. cetis, n.Cétacé,monstre marin.Syn.Pistrix, bellua marina.
CHĂRACTER, ēris, m.Caractère,genre de style.Syn.Nota, figura, forma, genus dicendi.Usus: Num te orationis meæ character delectat? characterem optimi exponere difficillimum, quod aliud aliis optimum videatur.
CHARTA, æ, f.Papier.Syn.Chartula, membranula, macrocolum.Usus: Num charta tibi deest, quod non scribas. Impensam feci in macrocola,j’ai acheté du papier royal,papier grand format. Charta regia,papier royal. Scapus chartæ,main de papier. Chartæ pagina; plagula,page de papier. Charta bibula,papier buvard. Charta transmittit litteras.
CHĂRYBDIS, is, f.Charybde,gouffre dans le détroit de Sicile. Immanis, infesta, vorax.Usus: Charybdis bonorum voraginem potius dixerim; nulla charybdis tam infesta, quæ tot res tam cito absorbere potuisset.
CHĒLE, es, f.Bras d’une catapulte.
CHĬRŎGRĂPHUM, i, n.Manuscrit,autographe. (Vulg.Manu propria scriptum.)Epith.Chirographa falsa.Usus: Quo me teste convinces? an chirographo? Chirographum imitari. Misi tibi cautionem chirographi mei. Chirographa, testificationes, judicia, quæstiones. Falsum chirographum scripsit.
CHĪRURGĬA, æ, f.Chirurgie.Syn.Medicinæ pars, quæ manu medetur.Usus: Chirurgiæ tædet, diæta curari malo,je suis las des remèdes violents,je préfère des traitements plus doux.
CHLĂMYDĀTUS, a, um,Vêtu d’une chlamyde.Usus: Sylla Imperator chlamydatus.
CHLĂMYS, ĭdis, f.Chlamyde.Syn.Vestis militaris et regia, paludamentum.Usus: Chlamys purpurea, coloribus variis intexta.
CHŎRĀGĬUM, ii, n.Mobilier,décors,costumes.Syn.Scenicus apparatus et pompa. Ponitur pro thrasonica aliqua ostentatione.Usus: Fragile falsæ gloriæ choragium comparat.
CHORĀGUS, i, m.Chorège,entrepreneur des spectacles.Syn.Dux chori, qui subministrat instrumentum ludicrum, et impensas.Usus: Ornamenta a chorago sumere.
CHORDA, æ, f.Corde d’un instrument de musique. *Syn.Nervus.Usus: Voces ut chordæ sunt intentæ, quæ ad quemvis tactum respondeant.
CHŎRUS, i, m.Chœur,assemblée,troupe.Syn.Corona, multitudo, sodalitium, numerus.Epith.Totus comessationis.Usus: Choro juventutis stipatus,entouré d’une troupe de jeunes gens. Epicurus e Philosophorum choro tollendus est. Chorus canentium, nisi numeris et certis modis præeuntis magistri consentiat, dissonum quid, et tumultuosum canit; at si certis numeris ac pedibus, velut facta conspiratione consensit, ac concinuit, etc. Chorus musicus pro locovulg. est; rectius dicitur odeum,autstatio musicorum.
Christianus, i, m.Chrétien.Syn.Qui Christi nomen profitetur, Christo initiatus, addictus, auctoratus, Christi disciplinam professus, Christi sectator, qui Christo nomen dedit; Christi cultor, Christianis sacris imbutus.Phras.Christianus factus est,il devint chrétien. Christo nomen dedit; christiana sacra suscepit; christianam doctrinam amplexus est; christianæ militiæ adscriptus; ad sanam religionem ab impia superstitione traductus est; rejecto simulacrorum cultu ad Christi Ecclesiam se aggregavit; damnatis erroribus ad Christianæ veritatis lucem respexit; ad Christum se adjunxit; Christi nomen professus est; Christo fide professioneque auctoratus est; christianis mysteriis inauguratus; initiatus est sacris christianis; christiana sacra suscepit; ad Christi signa transivit; christianorum cœtum auxit; christianæ militiæ nomen dedit; signa secutus est; christianæ militiæ castra secutus est; Christi legem professus est; Christo duce stipendia merere constituit.
Christus JESUS, m.Jésus-Christ, fils de DIEU et de Marie.Phras.1. Redemptor generis humani, mundi liberator, vindex ac servator; sequester noster, qui extra omnem culpam vixit, et humanorum delictorum nulla contagione fœdari potuit, qui inter cœlum et terram, inter DEUM et homines placidissimam firmissimamque pacem composuit, cujus dira morte a sempiterna morte vindicati sumus; legatus, nuntius et sacerdos summi Patris, qui interclusum in cœlum aditum nobis aperuit, patefecit; qui, ut nos liberaret, durissimis cruciatibus excarnificandum sese deridendumque objecit; pro salute nostra vindicanda excarnificari se ac dilaniari passus est; ut Patrem nobis propitiaret, concidi se et dilacerari, tanquam a feris immanissimis sustinuit; qui fuso pro nobis sanguine interceptam et interclusam ad cœlum viam aperuit; servile jugum a cervicibus nostris dejecit, hominum mentes expiavit; Patris Numen humano generi infensum placavit; qui Divinæ severitatis tela in homines intenta, unus pro universis excepit, sanguineque suo omne humanum nefas exstinxit. Mens divinæ mentis. Filius DEI, Verbum Patris, speculum sine macula Majestatis DEI; fulgor sempiternus solis sempiterni; incorruptissimus judex, et flagitiorum scelerumque vindex justissimus, atque acerrimus; a quo exanimes ad vitam excitati, mutorum linguæ in sermones solutæ, surdorum aures ad audiendum patefactæ, claudis libera gradiendi data facultas, iis, qui omnibus capti membris, totius corporis firmitas restituta; in quo Christiani habent omne salutis præsidium constitutum. 2. Christus incarnatus,le Christ incarné. Mysterium augustissimum et arcanissimum; quo rerum universarum, adeoque hominum rector ac opifex humanis se membris cooperuit, et salvis utriusque naturæ discriminibus tam conjuncta DEUM inter ac hominem est instituta consociatio. Verbumque et caro tam arcto ac indissolubili nexu in unam personam coierunt, ut quiquid ibi DEI est, non sit ab humanitate; quidquid autem hominis, non sit a Divinitate divisum. Mysterium, quo humana divinis, terrena cœlestibus, ima summis, pereuntia sempiternis nexu omnium arctissimo devincta et copulata sunt; interque nos ægros ac miseros, et beatos immortalesque spiritus, fœdus inviolabile percussum ac sancitum est; quo natura divina humanis se artubus vestivit, velavit; corpoream indutus naturam DEI Filius, humanis se artubus, humana se specie amicivit. 3. Christus Natus,le Christ naissant. Faustissimus post natos homines Christi Servatoris nostri ortus, quo idem reparationis nostræ auctor, ac humanæ salutis restitutor, humana carne circumdatus, in has luminis auras prodiit; quo generis humani vindex, et salutis nostræ assertor, hominum parens DEUS, mortalibus artubus e virgine nasci voluit. 4. Christus passus,le Christ souffrant. Funestissima Christi Servatoris cædes, qui, ut nos sempiternis apud inferos suppliciis eriperet, in cruciatum ac necem se obtulit; immanissimis cruciatibus excarnificandum se objecit, et divinæ severitatis tela, nostris jugulis intenta, in se unum avertit Christi e cruce pendentis acerba supplicia, cruciatus, tormenta; mors pro genere humano obita.Singulare divinæ caritatis, humanique sceleris certamen Christo DEO moriente editum. Asserta mortalium generi vita, et victoria per necem immeritam Conditoris. Cf.Passio Christi. 5. Christus Resurgens,le Christ ressuscitant. Christi devicta morte reviviscentis triumphus, triumphalis Christi in vitam reditus. Redivivus a morte Servator noster. Christus ab inferis existens. Cf.Pascha. 6. Christus ascendens in cœlum,le Christ montant aux cieux. Triumphi pompa, qua Christus se in cœlestia templa transtulit, a nobis super astra in locum altissimum emigravit; in beatissimas illas sedes stupentibus Angelis ascendit, in oras felicissimas sese intulit. Cf.Ascensio Domini.
CĬBĀRĬA, ōrum, n. pl.Aliments,nourriture,vivres.Syn.Omnia, quibus animantes vescuntur, et aluntur.Epith.Menstrua, uberiora.Usus: Cibaria coquere, conficere, petere, dare, præbere. Ex alienis cibariis liberaliter hospites tractare. Cf.Annona.
CĬBĀRĬUS, a, um,Qui concerne la nourriture.Usus: Cibarius panis,pain commun,(pain des esclaves).
CĬBUS, i, m.Nourriture,repas,mets.Syn.Esca, pastus, epulæ.Epith.Animalis, gravis, divisus, modificatus, suavissimus, terrestris.Phras.1. Cibum capere,manger. Cibaria sumere; cibo curare corpora; liberaliore victu, obsonio corpora firmare, vires firmare. Moderato cibo naturæ desideria explere; cibo se reficere; corpora curare, reficere. Cf.Edo. 2. Cibo se onerare,se charger de nourriture. Cibo immodico se ingurgitare, obruere; abdomen distendere; alvum degravare. Cf.Vorax. 3. Cibos inferre,porter les mets sur la table. Mensam cibis instruere; ornare, adornare mensas, exquisitis epulis exstruere. 4. Cibi parcus. Cf.Abstineo.Usus: Epicurus utebatur eo cibo, qui suavissimus esset, et ad concoquendum facillimus, qui inflationem nullam haberet. Cibo et potione onustus esse,indigestion.
CĬCĀDA, æ, f.Cigale.
CĬCĀTRIX, īcis, f.Cicatrice.Syn.Signum relictum ex vulnere.Usus: Ne obductam reipublicæ cicatricem refricem. Exceptæ adverso corpore cicatrices. Coit jam cicatrix.
CĬCER, ĕris, n.Pois chiche. (Genus leguminis).
CĬCUR, ŭris, omn. gen.Apprivoisé.Syn.Mansuetus, mansuefactus. )( Ferus, immanis.Phras.Cicurem reddere hominem alioquin barbarum,adoucir un barbare, un sauvage. Inveteratam barbariem ex hominis moribus delere; ex agresti immanique vita ad humanitatem, mansuetudinemque traducere; ex feritate ad mansuetudinem transferre; ad humanitatem informare; mansuefacere hominis ingenium agreste et disciplina formare.Usus: Bestiarum immanes aliæ, aliæ cicures.
CĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ciēre, a.Soulever,déterminer;mouvoir.Syn.Commoveo.Usus: Id venenum sævos cruciatus ciere solet. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Excito,provoquer,appeler. Bella, pugnam, motus, lacrimas ciere.
CĬLĬCĬUM, ii, n.Étoffe grossière de poil de chèvre.Syn.Vestis e pilis caprarum contexta.Usus: Coria, cilicia, saccos imperavit.
CINCINNĀTUS, a, um,Qui a les cheveux bouclés.Usus: Cincinnatus ganeo.
CINCINNUS, i, m.Boucle de cheveux.Syn.Capillus ad ornatum intortus.Usus: Erant illi capilli compti, et madentes cincinnorum fimbriæ.
CINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a.Ceindre,entourer.Syn.Coerceo, circumdo, munio, tueor, contineo, sepio.Adv.Diligentius.Usus: Urbes diligentius religione, quam mœnibus cingendæ. Ea septa porticu cingemus. Regio mari cincta et periculis. Mare montibus cingitur, continetur. Cf.Circumdo.
CINGŬLUS, i, m.Ceinture (de la terre).Syn.Zona.Epith.Australis, medius et maximus.Usus: Videmus terram quasi quibusdam cingulis redimitam, e quibus duo maxime inter se diversi.
CĬNIS, ĕris, m.Cendre.Usus: 1. Cur hunc dolorem cineri et ossibus parentis inuris? Videbitis miserandum patriæ cinerem. 2. (Vulg.Cineres benedicti,)cendres bénites. Cineres sacri, lustrales, piaculares. 3. (Vulg.Dies Cinerum,)jour des cendres. Dies, cui sacris cineribus capiti aspersis nomen est, qui a sacro cinere frontibus aspergi solito nomen traxit, reperit. Postridie Hilariorum, Dionysiorum.
CIRCA,Autour de. Ad locum refertur.Syn.Circum.Usus: 1. Circa Capuam. Circa omnes portus misi exploratores. 2. Ad personas: Multos circa se habebat,il avait beaucoup de monde autour de lui.
CIRCENSES, ium, m.Jeux de cirque.Usus: Ludi circenses.
CIRCĬTER,Environ,à peu près.Syn.Ad, non multo secus, prope, fere.Usus: 1. Refertur ad tempus: Hora sexta circiter. Circiter noctem, meridiem. 2. Ad numerum: Pars tertia circiter,le tiers à peu près.
CIRCŬĔO, is, īvi, ĭtum, ire, a.Faire le tour de. Cf.Circumeo.
CIRCŬĬTĬO, ōnis, f.Ronde;détour;détour de parole,circonlocution.Syn.Circonscriptio, anfractus, periphrasis.Usus: Quid circuitione opus est et anfractu? rem palam edicito.
CIRCŬĪTUS, ūs, m.Circuit,contour,enceinte;révolution;période.Syn.Conversio, periodus, comprehensio et ambitus verborum, continuatio, circumscriptio, orbis.Epith.Brevior verborum, longior, sapientissimus atque optimus, incitatior, naturalis, totus orationis.Usus: Circuitus solis diem et noctem efficit. Circuitus orationis, quem Græci periodum vocant.
CIRCŬLĀTOR, ōris, m.Charlatan.Syn.Circumforaneus, vagus.Epith.Notissimus.Usus: Notissimus quidam circulator.
CIRCŬLOR, aris, atus sum, ari, d.Se réunir en cercle.Syn.Circulos facere, in circulum cogere homines colloquendi gratia.Usus: Oscitans judex, cum alio colloquens, nonnunquam etiam circulans.
CIRCŬLUS, i, m.Cercle.Syn.Orbis forma plana in orbem acta, gyrus, ambitus rotundus, corona hominum colloquentium.Epith.Exiguus vitæ, immensus gloriæ, lacteus.Usus: Quidam circulis describendis delectationem capiunt. Circulum describere; orbem circumscribere,faire un cercle. 2. Conversio,cercle céleste,révolution. Stellæ circulos suos et orbes mirabili celeritate conficiunt. 3. Cœtus, corona,cercle,assemblée,réunion. Circulo se subduxit. Sermo in circulis et conviviis liberior.
CIRCUM,Autour.Syn.Circa.Usus: Refertur ad locum,auprès de,dans,chez. Prætorem circum omnia fora sectabantur. Circum hæc loca morabor.
CIRCŬMĂGO, is, ēgi, actum, ere; a.Tourner,faire tourner;s’accomplir. *Usus: Equum freno circumagere. Jam se annus circumegerat. Hostis se ad dissonos tumultus circumegerat.
CIRCUMCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a.Couper autour;retrancher.Syn.Amputo, reseco, demo, aufero.Usus: Multitudinem sententiarum circumcidere; luxuriem sermonis stilo depasci. Locus omni aditu circumcisus. Hinc derivatur circumcidaneus, a um. * Mustum circumcidaneum,vin de taille.
Circumcisio Domini. (Vulg.Circoncision de N.-S.) Dies circumcisi Infantis DEI memoria sacer. Octavis a natali dies, quo nato Servatori nostro nomen impositum est.
CIRCUMCIRCA,Tout autour,de tous côtés.Syn.Ab omni parte, undique.Usus: Cœpi regionem circumcirca prospicere. Contra citraque omnium hostium plena erant.
CIRCUMCLŪDO, is, clusi, clusum, ere, a.Environner,enfermer de toutes parts. Veritus, ne duobus exercitibus circumcluderetur. Mira diligentia circumclusus, ne commovere se posset. Cf.Claudo.
CIRCUMCŎLO, is, colui, cultum, ere, a.Habiter autour,le long de. Multi populi eam paludem circumcolunt.
CIRCUMCURSO, as, avi, atum, are, a. et n.Courir çà et là,s’agiter. *Usus: Obit, circumcursat villas suas.
CIRCUMDO, as, dĕdi, dătum, dăre, a.Mettre autour.Syn.Cingo, sepio, vallo, stipo, circumsepio, circumfundo, vestio, circumplico, circumplector, circumjicio, circumligo, circumsisto, circumveho, circumvenio, circumsideo, circumvallo, ambio.Phras.Circumdare urbem,environner,entourer une ville. Turmas circumfundere; circumjicere multitudinem mœnibus; circumplecti, circumvenire locum opere; circumvallare; medium ab utroque latere concludere; sinu quodam, flexuque frontem aversamque oppidi partem circumire. Cf.Obsideo.Usus: Non egrediar cancellis, quos ipse mihi circumdedi,je ne sortirai pas des limites que je me suis tracées. Milites ignem oppido circumdederunt. Oppidum fossa circumdatum. Fossa oppido circumdata.