CIRCUMDŪCO, is, xi, ctum, ere, a.Conduire autour.Usus: Aratrum circumducere,tracer avec la charrue l’enceinte d’une ville. Aliquem, ædes et conclavia circumducere.
CIRCŬMĔO, is, ĭvi,velĭi, ĭtum, ire, a. et n.Faire le tour,tourner autour de,cerner,envelopper.Syn.Circueo, eo circum.Usus: Circumit veteranos.
CIRCUMFĔRO, fers, tŭili, lātum, ferre, a.Faire mouvoir autour.Syn.Circumgesto.Usus: Humani corporis sanguinem in pateris circumtulit,il fit circuler une coupe remplie de sang. Sol circumfertur ad brumale signum,le soleil fait sa révolution du côté du tropique.
CIRCUMFLECTO, is, flexi, flexum, ere, a.Décrire en tournant.Usus: Cursum circumflectere.
CIRCUMFLO, as, flavi, flatum, are, n. et a.Souffler de tous côtés.Usus: Ab omnibus ventis; a ventis invidiæ circumflari,être battu par tous les orages de l’envie.
CIRCUMFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, a.Couler autour;regorger,être riche,abonder.Syn.Abundo.Usus: Circumfluit gloria, rebus omnibus, copiis abundat. Oratio circumfluens.
CIRCUMFŎRĀNĔUS, a, um,Qui est autour du forum.Syn.Qui circum forum spatiatur, aliquid venditans.Usus: Pharmacopola circumforaneus,médecin ambulant,charlatan. Æs circumforaneum, non Corinthium,dettes (les banquiers et les usuriers habitaient autour du forum).
CIRCUMFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a.Répandre autour.Syn.Ambio.Adv.Undique.Usus: Terra mari circumfunditur. Latent omnia tenebris circumfusa.
CIRCUMGESTO, as, avi, atum, are, a.Colporter.Syn.Circumfero.
CIRCUMJĂCĔO, es, cui, ere, n.Être étendu,situé autour.Usus: Reliquæ regiones, quæ circumjacent Europæ.
CIRCUMJECTUS, us, m.Enceinte.Syn.Qui terram vasto circumjectu amplectitur.
CIRCUMJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a.Placer autour;entourer.Usus: Circumjecta muris ædificia, campi circumjecti.
CIRCUMLĬGO, as, avi, atum, are, a.Lier,attacher autour;entourer.Syn.Implico, complico.Usus: Anguis eum circumligavit.
CIRCUMLŬO, is, ere, a. *Baigner.Usus: Peninsulæ in modum pars major circumluitur.
CIRCUMLŬVĬO, ōnis, f.Atterrissement.Usus: Jura circumluvionum et alluvionum.
CIRCUMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a.Envoyer de tous côtés.Usus: Hostis suorum multos post montes circummisit. Circummissi senatores delectus habuere.
CIRCUMMŬNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. *Entourer,fortifier une place;investir.Usus: Pene ut feminas, circummunitos se prohiberi aqua fremebant.
CIRCUMPĔDES, um, m. pl.Laquais.Syn.Servi a pedibus.Usus: Circumpedes formosi et litterati.
CIRCUMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d.Embrasser,entourer.Syn.Circumplico.
CIRCUMPLĬCO, as, avi, atum, are, a.Envelopper.Syn.Circumplector.
CIRCUMPŌTĀTĬO, ōnis, f.Action de boire à la ronde.Usus: Omnis circumpotatio, qua pocula in circulum redeunt, est sublata.
CIRCUMRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a.Ronger autour.Syn.Arrodo.Usus: Dudum circumrodo, quod devorandum est,je tourne autour de ce qu’il faut aborder franchement(Prov.).
CIRCUMSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a.Définir,expliquer.Syn.Determino, constituo, definio, concludo.Adv.Scelerate senatum. Circumscribi brevi, et definiri numerose verba.Usus: 1. Natura exiguum vitæ curriculum nobis circumscripsit, æternum gloriæ. 2. Constringo potestatem,borner,limiter,restreindre. Senatus Prætorem circumscripsit. 3. Concipio,concevoir. Mente circumscribenda est prius sententia, et verba confestim concurrent. Cf.Definio.
CIRCUMSCRIPTĒ,D’une manière précise.Syn.Paucis, definite, breviter.Usus: Singulas res definimus, et circumscripte complectimur.
CIRCUMSCRIPTĬO, ōnis, f.Limite;définition.Syn.Definitio, circuitio.Epith.Aperta.Usus: Æternitatem nulla circumscriptio temporis metitur.
CIRCUMSCRIPTOR, ōris, m.Trompeur,fripon.Usus: Quis testamentorum subjector? quis circumscriptor? quis ganeo?
CIRCUMSĔCO, as, cui, sectum, are, a.Couper autour.Syn.Circumcido.
CIRCUMSĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a.Être assis autour de;assiéger,investir.Syn.Circumsideo, obsideo, circumvenio, corona cingo, incingo.Usus: Urbs ab hostibus circumsedetur. Oppidum interclusum circumsedere. Cf.Obsideo,Circumdo.
CIRCUMSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a.Entourer.Syn.Circumdo.Usus: Senatus armatis circumseptus.
CIRCUMSESSĬO, ōnis, f.Siége d’une ville.Syn.Obsessio.Usus: Circumsessionis causam in alium transtulit.
CIRCUMSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a.Assiéger.Syn.Obsideo. Cf.Obsideo,Circumdo.
CIRCUMSISTO, is, stĕti, stĭtum, ere, n.Entourer.Usus: Circumsistunt eum lictores valentissimi.
CIRCUMSŎNO, as, ui, ĭtum, are, n.Retentir tout autour.Adv.Undique vocibus talibus.Usus: Vocibus tuis aures meæ circumsonant.
CIRCUMSPECTĬO, ōnis, f.Vigilance.Syn.Accurata consideratio.Usus: Circumspectione utendum est. Cf.Cautio,Cautus.
CIRCUMSPECTO, as, avi, atum, are, n. et a.Regarder tout autour.Syn.Circumspicio.
CIRCUMSPECTŬS, ūs, m.Action de voir autour.Usus: Facilis est circumspectus, quo eam, etc.,je puis voir aisément où je vais, etc.
CIRCUMSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a.Observer,examiner.Syn.Adverto, perpendo, oculis obeo, collustro, accurate considero.Adv.Celeriter animo, diligenter, diligentissime, magnifice se, paulisper.Phras.Aciem mentis in omnes partes intendere,chercher à pénétrer. Circumferre oculos; oculis aliquem requirere. Prospectum in urbem et agros captare.Usus: Circumspicite paulisper mentibus vestris. Circumspicite procellas imminentes. Magnifice se circumspicere, sibi placere,s’admirer, (avoir une haute idée de soi-même).
CIRCUMSTO, as, stĕti, stătum, are, n. et a.Se tenir en cercle;entourer,assiéger.Syn.Circumdo, circumsisto.Usus: Noctes et dies omnia nos fata circumstant. Circumstant te summæ auctoritates, quæ te oblivisci domesticæ laudis non sinant. Frequentes me circumstetere. Cf.Circumdo.
CIRCUMVĀDO, is, vasi, ere, a.Envahir.Usus: Anceps terror circumvasit barbaros, hinc arce capta, illinc urbem scandente hoste.
CIRCUMVALLO, as, avi, atum, are, a.Entourer d’un retranchement.Syn.Munio vallo.Usus: Oppidum bidui labore circumvallarunt.
CIRCUMVECTĬO, ōnis, f.Transport;mouvement circulaire.Usus: Solis circumvectio. Portorium circumvectionis.
CIRCUMVECTUS, a, um,Qui s’est porté autour.Usus: Equites jubet circumvectos ab tergo invadere aciem,il ordonne à la cavalerie de tourner et de prendre à dos l’armée ennemie.
CIRCUMVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a.Mener autour,côtoyer,doubler.Usus: Equo circumvectus Dictator. Classe circumvehi insulam.
CIRCUMVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a.Accabler (par force et par ruse),circonvenir.Syn.Decipio.Adv.Acute testes, indigne.Usus: Subvenire alicui, qui potentum opibus circumveniri urgerique videtur. Innocentem judicio circumvenire et opprimere. Cf.Decipio.
CIRCUMVESTĬO, is, ire, a.Revêtir autour,envelopper.Usus: Dictis circumvestire consilia sua,cacher sa pensée sous ses discours.
CIRCŪS, i, m.Cirque,arène.Syn.Campus, in quo populus ludos spectans considebat.Epith.Candens, elucens candore, magnus, maximus.Usus: Ludi publici sunt cavea circoque divisi.
CIS,En deçà de.Syn.Citra. )( Trans.Usus: Cis Euphratem.
CĬSĬUM, ii, n.Chaise à deux roues,voiture légère. Genus vehiculi velocis.
CISTA, æ, f.Corbeille,cassette;armoire.Syn.Arca, fiscina, canistrum.Usus: Cistas dejicit.
CĬTĔRĬOR, ōris, gen. com.Plus rapproché;plus récent.Syn.Propinquior. )( Ulterior.Usus: Atque ut ad citeriora et notiora veniam.
CĬTHĂRA, m, f.Cithare.Syn.Lyra.Usus: Cithara canere.
CĬTHĂRISTA, æ, m.Joueur de cithare.Usus: Saltatores, citharistæ. De eo, qui tantum pulsat citharam, non accinit.
CĬTHĂRŒDUS, i, m.Qui chante en jouant de la cithare.Syn.Qui cithara canit; pulsat citharam, et canit.
CĬTĬMUS, a, um,Très-proche.Syn.Proximus. )( Ultimus.Usus: Luna cœlo ultima, citima terræ.
CĬTĬUS,Plus vite.Syn.Ocius, prius.Usus: 1. Citius repentinus morbus oculorum, quam diuturna lippitudo sanatur. 2. Potius, verius, magis, aptius,plutôt. Eum citius veteratorem quam oratorem dixeris.
CĬTO,Vite,rapidement.Syn.Celeriter, mature, quamprimum, sine mora, brevi tempore, mox. )( Tarde.Phras.Cito rem conficiam,j’aurai bientôt terminé l’affaire. Quamprimum, perceleriter, citius quam æstimas; protinus, mature, momento rem confectam dabo; impigre, propere, præpropere rem festinabo. Quam ocissime, quam maturrime; solertissime, temporis puncto conficiam; summam celeritatem adhibebo. Prius tua opinione, actutum, subito, prompte, strenue rem agam. Cf.Celer,Statim.Usus: Puer cito arripit,l’enfant saisit facilement.
CĬTO, as, avi, atum, are, a.Citer en justice.Syn.In jus voco, adesse jubeo, diem alicui dico, laudo, nomino.Usus: 1. Testem citabo totam Siciliam. Aliquem capitis reum in judicium per præconem citare. Citavit testes,il assigna des témoins. 2. Citato equo illuc contendit,il se rendit en ce lieu à bride abattue. 3. Citare auctores,invoquer l’autorité d’un auteur; rectius: Laudare auctorem, testem; afferre testimonium auctorum.
CĬTRA,En deçà de;en avant de.Syn.Cis. )( Ultro.Usus: 1. Exercitum habuit citra flumen. 2. Citra fastidium,sans dégoût.
CĬTRĔUS, a, um,De citronnier.Usus: Mensa citrea.
CĬTUS, a, um,Prompt,rapide.Syn.Celer, maturus. Cf.Celer,Propero.
CĪVĬCUS, a, um,De cité,civique.Usus: Corona civica.
CĪVĪLIS, e, omn. gen.De cité,de citoyen;civil.Usus: Bellum civile, studium; jus civile; mos, consuetudo civilis. Pro civili parte rempublicam salvam cupio,en ma qualité de citoyen, je désire le salut de la république.
CĪVĪLĬTER,En citoyen,comme il convient à un citoyen.Usus: Civiliter vivere, cum aliquo civiliter contendere.
CĪVIS, is, m.Citoyen.Syn.Municeps, popularis. (Vulg.Conterraneus, concivis, compatriota.)Phras.1. Civem facere aliquem,donner à qqn le droit de cité. Civitatem alicui dare, donare, largiri, impertiri; adscribere civitati,velin civitatem; in civitatem suscipere, recipere; adsciscere civem;civitate donare; accipere in civitatem; ad civium numerum adscribere; referre inter cives. 2. Civis factus est,il fut fait citoyen. Civitate donatus est; jus civitatis consecutus est; civitatem impetravit; relatus est inter cives; particeps civilium munerum factus est; in civitatem receptus est; patuit illi Rom. civitas; virtutis præmium civitas Rom. fuit 3. Civium jure excidit,il perdit ses droits de citoyen. Civitatem amisit, perdidit; segregatus a numero civium est. Civitas ei adempta est; in ærarios relatus est; ex albo civium erasus est.Usus: Civem aliquem designare, facere, habere. Civis reipublicæ amantissimus.
CĪVĬTAS, ātis, f.Cité,état.Syn.Civium multitudo in unum locum congregata; jus civium, libertas.Epith.Adjutrix scelerum, libidinum testis, fautorum receptrix. Aliena, amica alicui, amicissima et fidelissima, ampla, illustris, clara, nobilis, amplissima, beata, honesta, libera, bella, clara, commendatior, commentitia, communis, conjunctissima, antea copiosa, cuncta, erudita, fidelis, fidelior,autcopiis locupletior, auctoritate gravior, fidelissima, firma, valens, florens, florentissima, consilio et armis fœderata, grata, gravis et locuples, ornata, gravissima, moderatissima, illustris, immunis, improba, incolumis, ingrata, inutilissima, lauta, libera, liberta, locuples, maledicentissima, maledicta, misera atque inanis, bene morata, bene constituta, nobilissima quondam, et jam doctissima, nova, occupatissima, opportunissima ad aliquid, opulentissima et beatissima, orba, pacata et libera, prava, perdita, perprava et tenuis, potens, barbara, princeps omnium rerum, proxima alicui loco, pulcherrima, quieta, sancta, socia factorum et flagitiorum, sollicita, splendidissima, suspiciosa et maledica, tenuis, vitiosa, universa. Civitates afflictæ, alternæ, amplissimæ, egentissimæ, fœderatæ, invictissimæ, marinæ, maximæ, minimæ, minores, bene moratæ, ornatæ, pacatæ, tranquillæ, perditæ, salvæ et incolumes; amplæ atque potentes, tantæ et tam graves, totæ, universæ.Usus: 1. Concilia, cœtusque et conventicula hominum civitates appellantur. Cato ortu Tusculanus est, civitate Romanus. Romam urbem civitas incolit,la ville de Rome est habitée par des citoyens. Dicavit se in civitatem Romanam. 2. Jus civitatis alicui impertiri,accorder à qqn le droit de cité. Civitatem dare, donare, largiri alicui; in civitatem recipere, suscipere, adscribere aliquem. 3. Civitatis jus amittere,perdre le droit de cité. Civitatem perdere; civitatem adimere alicui. Civitatem nemo amittit, nisi sua culpa. 4. Civitate mutari,devenir citoyen d’une autre ville. Cf.Civis.
CLĀDES, is, f.Perte,fléau;défaite.Syn.Calamitas, damnum, cædes.Epith.Horribilis, importuna, ingens, luctifica, subita, tanta, vetusta.Usus: 1. Cladem facere, afferre, inferre,faire essuyer une grande défaite. 2. Cladem accipere,essuyer une défaite. 3. Cladem reddere,prendre une revanche. Cf.Cædes,Cædo,Damnum,Prœlium.
CLAM,En secret.Syn.Furtim, occulte, ex occulto, ex insidiis. )( Palam.Phras.1. Clam nescio quid agitat,il médite je ne sais quoi au fond du cœur. Clandestina consilia miscet; latenter, ex occulto, in occulto nescio quid parat, machinatur; occulte cuniculis me oppugnat; secreto, arbitris remotis, clanculum, in operto, occultis sermonibus, nescio, quid serit. 2. Clam discessit,il est parti à l’insu de tous. Silentio ex urbe egressus; imprudentibus omnibus, insciis, inscientibus omnibus; remota hominum conscientia fuga sibi consuluit. Cf.Occulto,Tego,Celo.
CLĀMĀTOR, ōris, m.Criard,déclamateur.Usus: Odiosi ac molesti clamatores.
CLĀMĀTŌRĬUS, a, um,Qui crie.Usus: Clamatorium genus.
CLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a.Crier fort,appeler à grands cris. Supercilia illa tua calliditatem clamitare videntur,vos sourcils semblent accuser l’astuce.
CLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a.Crier.Syn.Vocifero; clamorem edo, facio, profundo; voce contendo, persono.Phras.Ingentem clamorem tollunt,ils poussent de grands cris. Vociferatione utuntur maxima, clamore profuso; circumsonat hostilis clamor; truci cantu, clamoribus inconditis, horrendo cuncta complent sono. Ululatus, cantusque dissoni audiuntur. Clamoribus strepunt, perstrepunt; tumultu personant omnia. Terribilis inde sonus accidit; incertis clamoribus, stridore horrendo omnia personant, aures fatigantur. Nemora vallesque circumjectas terribili sono implent. Vocem emittunt, sustollunt, efferunt, intendunt, contendunt, mittunt; indicem voluntatis virtutisque clamorem efferunt, inconditum trucemque clamorem edunt; incondito clamore perturbant omnia; clamor barbaro ululatu permistus præsentes terret.Usus: Hoc me tua causa fecisse clamo ac testor.
CLĀMOR, ōris, m.Cri,clameur.Syn.Vociferatio.Epith.Acutissimus, cœlestis, concionalis, incredibilis, infestus atque inimicus populi, magnus, major, maximus, par, profundus. Clamores gladiatorii, magni, majores, maximi.Usus: 1. Clamorem movere, excitare,exciter les clameurs. Clamorem edere, tollere, extollere, profundere,jeter,pousser des cris. Clamorem reddere,répondre aux clameurs. Clamorem proximis tradere,transmettre le cri (de guerre) à ses voisins. Clamorem arctare. Clamore facto, sublato.2. Acclamatio, admurmuratio,acclamations. Hæc sunt, quæ clamores et admirationem in oratione efficiunt. Cf.Clamo.
CLĀMŌSUS, a, um,Criard.
CLANCŬLUM,A la dérobée,en cachette.Syn.Clam.Usus: Hæc clanculum dicta sunto. Cf.Clam.
CLANDESTĪNUS, a, um,Qui se fait en cachette,clandestin.Syn.Occultus.Usus: Clandestinum scelus. Clandestina cum hoste colloquia miscere. Cf.Occultus.
CLANGOR, ōris, m.Son de la trompette.Syn.Tubarum cantus, vox aquilæ, et aliarum avium.Epith.Tremulus, vastus.
CLĀRĒ,Clairement,nettement.Syn.Clara voce, explicate, plane, aperte, dilucide, enodate, manifeste.Usus: Clare gemuit. Semper id periculum clarius apparet.
CLĀRĔO, es, ui, ere, n.Briller;être illustre.Syn.Emico.
CLĀRĬGĀTĬO, ōnis, f.Action de réclamer solennellement une satisfaction.Syn.Belli denuntiatio.
CLĀRĬSŎNUS, a, um,Clair,retentissant.Syn.Clare sonans, canorus.
CLĀRĬTAS, ātis, f.Illustration,célébrité.Syn.Splendor nominis, fortunæ, gloriæ nobilitas.Usus: Claritatem nominis aucupari, assequi, admittere. Claritas vocis. Cf.Splendor.
CLĀRĬTŪDO, ĭnis, f.Célébrité,illustration,éclat.Usus: Artes quibus summa claritudo paratur. Cf.Splendor,Gloria,Dignitas,Clarus.
CLĀRUS, a, um,Clair;illustre.Syn.1. Planus, apertus, perspicuus, dilucidus, explicatus, evidens, pervulgatus, non obscurus. )( Obscurus. 2. Insignis, nobilis, illustris, celeber.Phras.1. Vir est clarissimus,cet homme est très-célèbre. Clara est ejus viri virtus; inclita religio. Magnum est ejus viri nomen et opinio; amplissima auctoritas; claritate nominis insigni præditus; magna est in civibus gloria; vir est omnis ætatis ac memoriæ clarissimus; est in eo viro laus virtutis maxima; fama fertur in primis; maximum hujus in his regionibus nomen est, hujus viri clarissima virtus est et insignis ad posteros. Cf.Celeber,Altus. 2. Rem clariorem reddere,rendre une chose plus claire, plus intelligible. Claram spectatamque facere; nobilitatem rebus dare; rei dignitatem facere, addere, conciliare; lucem rebus dare, splendorem afferre, illustrare rem, in bono lumine collocare. Cf.Illustro. 3. Res clara est,la chose est claire, évidente. Res ipsa se aperit; præsentior jam res est, quam ut ignorari possit; liquida res est et in medio posita. In luce res est. Cf.Manifestus.Usus: 1. Claris et illustribus exemplis usus sum. Clara hæc sunt, non immoror. Clara jam luce,pendant le jour. 2. Insignis,illustre,distingué. Vir clarus et nobilis ex doctrina. Claram mortem oppetere. Cf.Præclarus,Honoratus,Celeber.
CLASSĬĀRĬUS, a, um,Soldat de marine,marin. *Usus: Classiarius miles.
CLASSĬCUS, a, um,Citoyen de la première classe.
CLASSĬCUM, i, n.Trompette guerrière.Syn.Sonus tubarum.Usus: Advocare ad concionem, silentium facere classico,sonner l’assemblée. Canere, concinere classicum,donner le signal du combat.
CLASSIS, is, f.Flotte.Syn.Naves, navium multitudo.Epith.Bella, bene magna et ornata, præclara in speciem, sed inops et infirma propter dissimilitudinem propugnatorum atque remigum, pulcherrima.Usus: 1. Classem ædificare, ornare, apparare, comparare, instruere,équiper une flotte. Classem deprimere, frangere, demergere,détruire,couler bas une flotte. 2. Ordo civium, et distributio pro modo census,une des six classes dans lesquelles était réparti le peuple romain. Tributim et centuriatim describere ordines, ætates, classes. Cf.Navis. Classis Præfectus. Cf.Præfectus.
CLATHRI, ōrum, m. pl.Grille,barreaux.
CLAUDĬCĀTĬO, ōnis, f.Action de boiter,démarche de boiteux.Epith.Deformis.Usus: Apparet in eo claudicatio non deformis.
CLAUDĬCO, as, are, n.Boiter.Syn.Altero pede nuto.Usus: 1. Num claudicat vir bonus? 2.Transl.Titubo, vacillo, debilis, infirmus sum,chanceler,être défectueux, imparfait. Claudicat hæc oratio. Claudicat amicitia nostra, vacillat et titubat. Claudicat in officio. Etiam summa felicitas semper ex parte aliqua claudicat.
CLAUDO, is, clausi, clausum, ere, a.Fermer.Syn.Obstruo, oppilo, obturo, intercludo, comprimo.Phras.Urbs clausa est,la ville est fermée. Fores portarum objectæ sunt; claustra urbis objecta sunt; obseptum est in urbem iter; interclusa ad urbem via est. Urbs nemini patet; non patet ad urbem aditus. Cf.Aditus.Usus: Alicui exitum, viam, transitum; fugam hosti claudere. Consilia sua clausa habere. Claudere aures optimis consiliis. Ejus consuetudinem mihi adhuc meus pudor clausit. Mare clausum nuntios moratur. Nullius domus satis clausa tuæ libidini. Cf.Includo.
CLAUDUS, a, um,Boiteux.Syn.Altero pede læsus,velcaptus.
CLĀVA, æ, f.Bâton,massue.Usus: Clava et fuste repulsus.
CLĀVĬCŬLA, æ, f.Vrille,tendron de la vigne,au moyen duquel elle s’attache aux soutiens.Syn.Capreolus in vite.Usus: Vitis claviculis suis, quasi manibus, quidquid est nacta, amplectitur.
CLĀVIS, is, f.Clef.Usus: Alicui claves tradere, credere. (Vulg.Claves Imperii,les clefs,le boulevard de l’empire.) Latine: Claustra portæque Imperii.
CLAUSTRUM, i, n. Sæpius plurali adhibetur.Porte;boulevard,défense,rempart.Syn.Fores, loca clausa.Usus: Claustra urbis, regionis hostibus committenda non sunt. Effringi fores, revelli claustra. (Vulg.Claustrum Monachorum,cloître.) Cœnobium. (Vulg.Clausura,clotûre.) Claustra cœnobii.
CLAUSŬLA, æ, f.Conclusion,fin.Syn.Extrema cujusque rei pars, præsertim in oratione, versu. Verborum conclusio, exitus.Epith.Difficilis, præclara.Usus: Clausula numerose et jucunde cadens. Cum argumentum scribendi non suppetit, utor consueta clausula. Clausula edicti.
CLĀVUS, i, m.Clou;gouvernail de navire,timon de l’état.Syn.Gubernaculum navis.Epith.Tractabilis.Usus: Clavum imperii tenere,être au timon des affaires. Tractare gubernacula reipublicæ.
CLĒMENS, entis, omn. gen.Clément,doux,généreux.Syn.Lenis, mitis, mansuetus, misericors, liberalis, humanus.Phras.Princeps erat clementissimus,le prince était très-clément. Princeps erat, ad cujus expertam clementiam nemini non tutus receptus erat; qui cives mirifice colebat; qui civium voluntati ac gratiæ deditissimus erat; qui oblivisci nihil solebat, nisi injurias; cujus incredibilem mansuetudinem, inusitatam inauditamque clementiam non æquare modo dicendo, sed ne adumbrare quidem quisquam possit; a quo nihil non benigne clementerque factum; clementia tanta, ut nemini supplici non dextram fidemque porrigeret, spem salutis ostenderet, indulgeret; nihil isto Principe clementius; nemo cum illo Principe clementiæ laude comparandus, æquandus, conferendus. Nemo illi hac clementiæ laude par, aut secundus; Princeps proprio quodam naturæ munere ad clementiam liberalitatemque factus videtur. Præcipua quadam laude florebat clementiæ; Principum nemo est, in quo plus quam in isto clementiæ esset ac humanitatis; clementiæ laude præstabat, antecellebat, anteibat omnes. Cf.Lenis.Usus: Clemens et misericors judex; clemens castigatio.
CLĒMENTER,Avec clémence,bonté.Syn.Mansuete.Usus: Clementer facere, audire.
CLĒMENTĬA, æ, f.Clémence,douceur,bonté.Syn.Lenitas, benignitas, humanitas, misericordia, mansuetudo, placabilitas, bonitas, moderatio animadvertendi.Epith.Admirabilis, grata alicui, insidiosa, inusitata inauditaque, jucunda auditu, popularis, singularis.Usus: Clementia est, per quam animi temere in odium alicujus invectionis concitati, comitate retinentur. Cf.Lenitas,Clemens.
CLĒPO, is, psi, ptum, ere, a.Voler,cacher,dissimuler.Syn.Furor, rapio, subripio.Usus: Pueri Spartæ rapere et clepere discunt.
CLEPSYDRA, æ, f.Clepsydre.Syn.Vas, e quo aqua paulatim effluens horas distinguit, horologium.Usus: Ad clepsydram declamare,déclamer,parler à l’heure.
CLĬENS, entis, m.Client.Syn.Qui in fide alicujus est et clientela.Epith.Proprius, vetus. Clientes novi, plurimi.Usus: Tibi nemo cliens esse, te nemo clientem habere volet.
CLĬENTĒLA, æ, f.Patronage,clientèle.Syn.Clientum defensio, tutela, procuratio.Epith.Honesta, illustris, clientelæ maximæ, provinciales.Phras.Se in fidem ac clientelam tradere, dare, conferre, dicare,se placer sous le patronage de qqn. Alterius fidei se committere, mandare; in fidem alterius se permittere; tutelæ subjicere et commendare.Usus: Esse in fide et clientela alterius. Clientelam ad se traducere.
CLĪTELLÆ, ārum, f. pl.Bât.Syn.Ephippia, quæ jumentis imponuntur ad melius ferendas sarcinas.Usus: Ea onera clitellis sunt apportata.
CLĪTELLĀRĬUS mulus, i, m.Bête de somme.
CLĪVŌSUS, a, um,Qui s’élève en pente,montueux.Usus: Clivosus locus.
CLĪVUS, i, m.Pente,montée.Syn.Collis.Epith.Plenus servorum.
CLŎĀCA, æ, f.Egout,cloaque.Syn.Locus cavus, per quem sordes eluuntur.Usus: Cloacam maximam, receptaculum omnium purgamentorum urbis, sub terram agi jussit.
CLYPĔUS, i, m.Bouclier.Usus: Abjecto clypeo fugit.
CŎĂCERVĀTĬO, ōnis, f.Action d’entasser, d’accumuler.Syn.Copia, cumulus, acervus.Epith.Universa.Usus: Coacervatio argumentorum, et frequentatio.
CŎĂCERVO, as, avi, atum, are, a.Entasser,accumuler.Syn.Aggrego, accumulo, cogo, congero, cumulo.Usus: Pecuniam immensam cogere et coacervare.
CŎĂCESCO, is, ere, n.Devenir aigre.Syn.Acidus fio, acesco.Usus: Vinum vetustate coacescit.
CŎACTĬO, ōnis, f.Rassemblement.Syn.Congregatio, conspiratio, conventiculum.Usus: Nocturnis vigiliis et hominum coactione turbata civitas.
CŎACTOR, ōris, m.Collecteur d’impôts;commis de recette.Syn.Qui pecuniam cogit et recipit officii nomine. (Vulg.Perceptor particularis.)Usus: 1. Non effugies nostros coactores.
CŎACTUS, a, um, part. v. cogo.Forcé.Syn.Expressus.Usus: 1. Hæc non nisi coactus scripsi. 2. Congregatus,rassemblé. Copiæ in unum locum coactæ. Cf.Invitus,Nolo,Ægre.
CŎACTŬS, ūs, m.Impulsion.Syn.Impulsus.Usus: Hæc tuo coactu scripsi.
Coadjutor Episcopi,Coadjuteur d’un évêque.Syn.Episcopus qui alterum adjuvat episcopum.
Coadjutor, Conservus,aide,homme d’affaires.Syn.Administrator rei domesticæ, qui domestico opere exercetur; in re familiari adjutor; adjutor operum; ad domestica ministeria adscriptus.
CŎÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a.Bâtir avec.Syn.Construo.
CŎÆQUO, as, avi, atum, are, a.Égaliser,rendre égal.Syn.Æquo.Usus: Coæquare gratiam omnium difficile est,il est difficile que tous aient une égale autorité. Coæquare omnia ad suas injurias et libidines,faire peser sur tous également le joug de ses injustices et de ses caprices.
CŎÆVUS, a, um,Du même âge,contemporain.Syn.Æqualis, ætate cum aliquo conjunctus.
CŎĂGĬTĀTĬO, ōnis, f.Mouvement simultané.Syn.Agitatio.Usus: Coagitatio pulmonum.
CŎAGMENTĀTĬO, ōnis, f.Assemblage,réunion de parties.Syn.Nexus, compositio, constructio, conjunctio.Epith.Dissolubilis.Usus: Copulatio rerum et quasi consentiens ad mundi incolumitatem coagmentatio naturæ. Coagmentatio non dissolubilis.
CŎAGMENTO, as, avi, atum, are, a.Assembler,réunir.Syn.Compono, conjungo, construo, compingo. )( Dissolvo.Usus: 1. Nihil tam aptum, tam compositum ac coagmentatum inveniri potest. Struere verba, ac veluti coagmentare. 2. Conficio, tracto,affermir. Pacem coagmentare,cimenter la paix. Cf.Conjungo.
CŎĀGŪLUM, i, n.Présure,ce qui sert à faire cailler le lait.Usus: Lactis coagulum.
CŎĂLESCO, is, ălŭi, escere, n.Se joindre,se figer;se réunir.Syn.Cohæreo, concresco.Usus: Concordia coaluerant animi.
CŎANGUSTO, as, atum, are, a.Rétrécir,reserrer.Syn.Coarcto. )( Dilato.Usus: Hæc lex in cunctum ordinem dilatata coangustari potest.
CŎARCTĀTĬO, ōnis, f.Action de presser, de réunir.Usus: Coarctatio plurium in angusto tendentium.
CŎARCTO, as, avi, a tum, are, a.Presser,resserrer,rétrécir.Syn.Constipo, coangusto. )( Dilato, explico.Usus: Fac, ut quæ arctavit et peranguste refersit, dilatet et explicet. Coarctari in oppido. Angustæ fauces iter coarctant.
CŎARGŬO, is, ere, a.Accuser,convaincre,confondre.Syn.Arguo, redarguo, accuso, convinco, detego, indico.Usus: Coarguere aliquem; coarguere errorem, culpam, mendacium alicujus. Aliquem avaritiæ coarguere. Aliquem multis suspicionibus, conjecturis coarguere; vitæ turpitudine sese ipse coarguit. Cf.Convinco,Accuso.
CŎCHLĔA, æ, f.Limaçon.Epith.Domiporta, sanguine cassa.Usus: iste tanquam cochlea abscondit et retentat sese tacitus.
CŎCHLĔARvelCŎCHLĔĀRE, is, n.Cuiller.Usus: Cochlearis mensura,cuillerée,mesure pour les liquides.
CŎCLES, ĭtis, m.Borgne.Syn.Luscus, altero captus oculo.
COCTUS, a, um,Cuit,mûr.Syn.Transl.Maturus. )( Crudus.Usus: Poma matura et cocta. Sermo bene coctus et conditus.
CŎCUS,velCŎQUUS, i, m.Cuisinier.Syn.Qui cibos parat et condit.Usus: Mitto cocos, pistores, lecticarios. Cocus vilissimum antiquis mancipium, æstimatione et usu in pretio esse cœpit. Majoris pretii nunc cocus est, quam villicus.
CŌDEX, ĭcis, m.Livre,registre,écrit.Syn.Tabulæ accepti et expensi;item: liber, in quo acta publica scribebantur.Epith.Falsus, interlitus.Usus: In codicem referre; codicem obsignare; e codice delere. Non habere se hoc nomen in codice accepti et expensi fatetur.
CŌDĬCILLI, orum, m. pl.Tablettes à écrire.Syn.Tabellæ, libelli.Usus: Exarare aliquid in codicillis, referre dicta in codicillos.
CŒLESTIS, e, com. gen.Céleste,divin.Syn.Divinus, immortalis. )( Humanus.Usus: Rem gessisti memorabilem, ac pene cœlestem. Cœlestes orbes. Fama Herculem in concilio cœlestium collocavit.
CŒLĬTES, um, m. pl.Habitants du ciel,dieux.Syn.Cœlicolæ.Usus: Cœlitum ira invectum est hoc malum.
CŒLUM, i, n.Ciel.Syn.Altissimum DEI domicilium; regiones immortalitatis; beatorum sedes, domicilium.Phras.1. Ad cœligaudia pervenero Sancti,les saints sont parvenus à la gloire du ciel. Sancti corporibus laxati in cœlestia templa penetraverunt; exuti corpore mortali ad superos migraverunt, ad bona nulla temporis longinquitate pereuntia; cum DEO beatissimam vitam ævo infinito vivunt; in beatorum domicilium accepti gaudiis omnibus affluunt et circumfluunt; cœlesti civitate donati, torrente voluptatum inundantur; hinc profecti recta ad concilium, ad domum sempiternam DEI, ad regiones immortalitatis evecti sunt, ubi placidissima quies et vita sempiterna vigent; ubi bona ea nos manent, ut neque aspectu oculorum comprehendi, neque auribus percipi, neque ulla cogitatione queant adumbrari; ubi nec visa cuiquam mortalium, nec auribus arrepta, nec mente unquam tractata vigent gaudia, et vigebunt spatiis sæculorum innumerabilium; ubi Divinæ majestatis aspectu in omnium sæculorum perpetuitatem sine satietate perfruentur. Sancti ab his locis ærumnarum plenis, in illam innumerabilibus felicitatibus redundantem affluentemque regionem demigrarunt; in cœlestes domos, in concilium Superum, in illam stabilem sedem ac domicilium Beatorum; in illam Regis æterni aulam; in illam cœlestem ac beatam domum felicitate æterna fruentium animorum; in cœlestem Regiam, ubi cum DEO æternum degent ævoque beatissimo ac sempiterno fruentur. 2. Sæpe de cœlo cogitadum,il faut souvent penser au ciel. In beatissimam cœlitum sedem, in augustissimam illam Divinitatis sedem omnes cogitationes conferre decet. Erigenda mens est identidem et attollenda ad ilium æternæ felicitatis portum. Obeundæ identidem mente cogitationeque oræ illæ cœlestes ac beatissimæ; in iisque mente ac animo habitandum. Cf.Beatus.Usus: 1. Omnibus idem cursus ad cœlum patet. Homo divinus de cœlo delapsus videbatur,cet homme divin semblait descendu du ciel. De præstantis virtutis viro. Nocturna cœli forma siderum ornatus. Celerrima cœli conversio. 2. Aer, spiritus circumfusus,air,atmosphère,température,temps. Gravis et pestilens cœli aspiratio. Cœli gravitas, natura et temperatio. 3.Transl.Summus locus et gradus,comble,faîte du bonheur, de la gloire. Aliquem laudibus in cœlum ferre. In cœlo sum. Cœlum digito attingo. Hominis vox est, felicis admodum, et lætitia gestientis.
CŎĒMO, is, emi, emptum, ere, a.Acheter.Syn.Emo, coemptionem facio. Cf.Emo.
CŎEMPTĬO, ōnis, f.Vente,coemption,une des formes du mariage romain.Usus: Coemptiones facere. Cf.Emptio.
CŎEMPTĬŌNĀLIS, e, com. gen.Relatif à la coemption.Syn.Qui frequens est in coemptionibus.
CŒNA, æ, f.Dîner,repas du soir.Usus: Ad cœnam me vocavit, perduxit. Cœnam fecit, dedit lautam. Cœna me accepit lautissima. Condixi ad cœnam, promisi. Non soleo obire cœnas. Cœnæ adhibitus est.
Cœna Domini,la Cène du Seigneur. Dies sacer cœnæ Domini, sacrosanctæ Christi cœnæ memoria sacratus. Epulum Divinum.
CŒNĀCŬLUM, i, n.Salle à manger.Syn.Triclinium.Usus: Roma cœnaculis sublata et suspensa.
CŒNĬTO, as, are, n.Dîner souvent.Syn.Frequentius cœno.Usus: Foris apud alios cœnitare non soleo.
CŒNO, as, avi, atum, are, n.Dîner.Adv.Belle, frugaliter, honeste, libenter, male, melius, nequiter, prave, recte, turpiter.Usus: Cœnati discubuimus. Manus lava et cœna.
CŒNŬLA, æ, f.Petit dîner.Syn.Cœna parva.
CŒNUM, i, n.Boue,ordure.Syn.Lutum.Usus: 1. In cœno jacere. Cœno oblitus. 2.Transl.Pro homine sordido, aut insigniter improbo,être immonde,dégradé,méprisable (t. d’inj.). Cœnum olet homo sordidus,cet homme malpropre sent la boue. O cœnum! O portentum!
CŎĔO, is, īvivelii, ĭtum, ire, n. et a.Aller ensemble,se réunir.Syn.Convenio, adjungor, congredior.Usus: 1. Cum hoc coire ausus es? coivere amici. 2. Jungo, contraho,s’associer,s’unir,former (une alliance, une société.)Coire societatem cum aliquo sceleris,velpræmii. Coire de salute alterius. 3. Coalesco,se refermer. Vulnus, arteria coit; cicatrix obducta est.
CŒPI, isti, isse, a. et n.Commencer.Syn.Incipio, instituo, suscipio.Usus: Magis pœnitet cœpisse, quam desistere libeat.
CŒPTO, as, are, n.Commencer.Syn.Incipio.
CŒPTUM, i, n.Entreprise,projet,dessein.Usus: Ingentia cœpta pertexere.
CŒPTUS, a, um.Commencé.Usus: Cœpti sumus de republica consuli,on a commencé à nous consulter au sujet de la république.
CŎĔQUĬTO, as, are, n.Chevaucher ensemble. *Usus: Coequitabant sex millia equitum.
CŎERCĔO, es, cui, cĭtum, cere, a.Contenir,réprimer,arrêter.Syn.Contineo, refreno, domo, reprimo, cohibeo.Phras.Coercenda est hominum licentia,il faut réprimer la licence des hommes. Frangendæ cupiditates, frenandæ libidines, audacia illorum et conatus resecandi; reprimendi sunt improbi, domandi, et veluti freni gestientibus eorum animis imponendi. Circumscribenda,contundenda est exultantium prædonum audacia, ferocitas, jactatio; debilitandi, comprimendi, exarmandi sunt penitus. Danda est opera, ut vis et impetus eorum reprimatur, cohibeatur, cupiditatibus eorum eatur obviam. Metus, necesse est, aliquis contineat exultantes illorum animos, iracundiam teneat, incensam cupiditatem restinguat. Excutienda est importuna illa levissimorum hominum audacia; libertas illa nimia audiendi quidlibet arctiorem in gyrum revocanda; castiganda petulantium hominum licentia et compescenda. Retardandi perversorum impetus et coercitione legumque vinculis restringendi. Revocandi ardentes animi ac incitati, et ab impiis consiliis, ad quæ cursu ruunt, reflectendi ac retrahendi. Cf.Cohibeo,Compesco.Usus: 1. Mundus omnia complexu suo coercet et continet,le monde embrasse et renferme tout. 2. Refreno, reprimo,châtier,corriger. Improbi vinculis, suppliciis, morte, exilio refrenandi et coercendi. Cf.Cohibeo,Castigo.
CŎERCĬTĬO, ōnis, f.Répression;châtiment;réprimande. Pronuntiaverunt coercitionem adversus tribuni intercessionem.
CŒTŬS, ūs, m.Réunion d’hommes,assemblée,troupe.Syn.Concilium, conventus.Epith.Populares, occulti, nefarii, solemnes ludorum.Usus: Cœtum hominum dicendo tenere. Dimittere cœtum. Cœtus hominum jure sociati.
CŌGĬTĀTĒ,Avec réflexion.Syn.Meditato, consulto.Usus: Accurate, consulto, cogitate scribere. Cf.Prudens.
CŌGĬTĀTĬO, ōnis, f.Pensée,réflexion;projet,résolution.Syn.Mentis sensus, mentis agitatio, animi motus, animi sensus, reconditus sensus, intimus sensus, meditatio, commentatio, cura.Epith.Acerrima, atque attentissima, deformis, diuturna, multo difficilior, multo obscurior, dignissima virtutis alicujus, inanis, melior, multa, reliqua, summa, tacita. Cogitationes acerbæ, bonæ, certæ, intimæ, liberæ, malæ conscientiæ atque animi, mollissimæ, graves, posteriores, sapientiores, pristinæ, quietæ, quotidianæ, tacitæ.Phras.1. Sermo tuus, cogitationem mihi injecit,votre discours m’a donné cette pensée. In eam me cogitationem induxit, adduxit; ad eam me cogitationem deduxit; ex sermone tuo subiit animum cogitatio; injecta est animo cogitatio. 2. Cogitatione nostra quidlibet effingere nobis possumus,notre intelligence peut imaginer mille choses. (Vulg.Imaginor.) Quidlibet mens nostra cogitatione sibi depingere potest; mundum totum cogitatione percurrere, amplecti potest. Concipere rerum imagines quaslibet animo possumus. Fingere animo, cogitatione depingere, adumbrare quidlibet possumus. Speciem rei quamlibet animo informare, cogitatione consequi, animo comprehendere mens humana potest. 3. Seriam tandem cogitationem suscipe,prenez enfin une bonne résolution. Suscipe cogitationem et curam te dignam; imperti, quæso, huic te cogitationi; pone in hac cogitatione tempus aliquod; versetur in animo tuo hæc cogitatio. In ea re cogitationem omnem loca, defige. Adverte tandem animum, cogitationemque hominis sobrii paulisper suscipe; intende animum; mente animoque considera; mentis cogitationes aliquando tandem huc converte; animadverte tandem diligentius; meditare attentius; considera cum animo tuo; intento animo intuere; diligenter eam rem animo agita; in animo tracta et versa. Refer ad animum; ante oculos tibi pone, propone, statue, constitue; mentem huc intende tuam; mentis aciem in hoc contende. Ini tandem consilia cum animo tuo, studioseque cogita; versare in hujus meditatione rei. Cogita etiam atque etiam, ac cum animo reputa. 4. Cogitationem eam abjeci,j’ai rejeté cette pensée. Cogitationem alio averti, traduxi; avocavi animum a molesta rei cogitatione, cogitationem ab his molestiis; aberrat tandem animus a molesta rei cogitatione, meque mihi eripui; libero tandem ac soluto sum animo, et rei molestæ cogitatione vacuo. Nulla jam rerum molestissimarum curavelsollicitudo insidet animo; ejeci animo eam cogitationem mentemque ac sensum avocavi. 5. Hic erat cogitationum mearum scopus,tel était le but de mes réflexions. Consilium meum hoc erat; hoc spectavi, hoc volui, hoc secutus sum; id tum egi; huc consilia mea, huc cogitationes retuli; huc animum, huc mentem intendi; huc spectabat animus meus; huc mentem direxi et studia; eo consilia contuli; hoc animo agitabam; hic animo meo meisque consiliis scopus fuit; hæc meta, quo intendebantur cogitationes meæ; hoc mihi propositum erat. 6. Cogitationes meas explicare satis non possum,je ne puis bien vous expliquer ma pensée. Mentis consilia, sensus intimos non est, ut possim verbis consequi, sermone exprimere; exprimendis animi sensibus omnis impar oratio est; verba desunt, quibus animi mei sensa foras efferam. Mentem oratio non assequitur, non æquat. 7. Cogitationibus distrahor variis,mille pensées m’obsèdent et m’accablent de distractions. Perturbatis cogitationibus ab instituto itinere mens deducitur; aberrat animus a re proposita; aptæ ad rem propositam cogitationes dissipantur; animus diversa agitat; alienato a re proposita sum animo; animus evagatur longius ac peregrinatur.Usus: Cogitationes posteriores plerumque sunt sapientiores. Quid in res tam viles cogitationem abjicis?
CŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n.Penser,réfléchir;avoir l’intention de.Differ.Cogito, prius est, posterius excogito.Syn.Meditor, commentor, contemplor, mente contrecto, mente complector, animo agito, mente agito; mecum quæro; existimo; in animo habeo, mihi in animo est, cogitationem rei alicujus habeo, omnem curam defigo in re aliqua, animo et cogitatione comprehendo; in aliqua re cogitationem pono, cogitationem in re defigo, memoriam meam ad rem aliquam excito; ratione animoque lustro, ante oculos meos propono, speciem alicujus rei cogitatione percipio, mente, et cogitatione versor, cogitationem alicujus rei capio, suscipio.Adv.Cogitare acerbe de pernicie reip., acrius, accuratius, acutissime, astute, attentius quid, bene aliquando, callide, crudeliter de exitio, crudelissime, diligenter, divine de rep., diu de aliquo, diutius, etiam atque etiam humaniter in aliquem, incondite, libidinose, longius, monstrose, multum secum, multum de aliquo, male, multum, nefarie de vita alicujus, obscure omnino, optime de rep., plane parum, plurimum, præpostere, prudenter, sæpe, sæpenumero, salutariter, sapienter de rep., sensim stulte, tantisper de reo, timide de se, valde, vere.Phras.1. Diu mecum cogitavi,j’ai longtemps réfléchi. In animo volutavi; reputavi ipse mecum, cum animo meo. Acie mentis dispexi omnia; omnia mente complexus sum; circumspectavi, observavi omnia; omnia mente peragravi, animo me et cogitatione in omnes partes converti, diu in cogitatione versabar, omnia volvebam animo, omnia percurrebam. Diu multumque versabam animo; mente agitabam, tractabam, revolvebam. His cogitationibus diu intentus eram; diu mentem implicatam habebam. Diu deliberavi mecum; diu cum animo perquirebam. 2. Nescio, quid facinoris cogitat,il médite je ne sais quel crime. Majus in animo facinus est; nescio quod facinus molitur animo; nescio quid facinoris animo habet; magnum aliquid animo agitat; facinus, nescio quod, mente concepit; grandius aliquid animo parat; spes et ira tacitis sæpe cogitationibus volutat animum; oblata repente rei gerendæ opportunitas animum ad cogitationem facinoris a desperatione avertit; grande aliquid periculique plenum animus agitat; ad grandius aliquod facinus omni cogitatione fertur; animum intendit. Majus aliquid animo ac mente concipit. Amplectitur animo nescio quod majus facinus. 3. Nihil nisi prælium cogitat,il ne rêve que batailles. Una prælii imago oberrat oculis; arma tantum et pugnam cum animo cogitat; secreta æstimatione pensat; arma animo, arma oculis obversantur assidue. Pugnæ faciem omnem præcipit, atque animo secum ante peragit; destinatam in prælio mentem habet, suspensus animo in prælii eventu, nullis aliis cogitationibus impediri potest. 4. Cogitare cœpit de incertis fortunæ vicibus,il commença à songer aux vicissitudes de la fortune. Cogitatio incidit, injecta est de incertis fortunæ casibus; in mentem venit incertorum casuum; in eam cogitationem deductus est, venit, incidit, quam incertæ essent fortunæ vices; diem inter eam cogitationem absumpsit, quæ incertos fortunæ casus animo subjecerat. Ancipites fortunæ eventus assiduo tractabat animo, et noctes et dies cogitabat. Adjecit animum ad incertos fortunæ casus memoria repetendos. Institit reputare secum; his curis, cogitationibus animum agitabat; has assidue cogitationes volvebat; reputabat cum animo suo, secumque retractabat, quam essent incertæ terræ mortalium vices; existimare cœpit, quam instabiles essent fortunæ vices. 5. Hinc inde cogito,mille pensées m’obsèdent. Nunc in hanc, nunc in illam partem mente atque animo trahor, feror; animus diversa agitat; variæ cogitationes animum commovent; animus in diversas partes distrahitur. Non una cogitatio mentem agitat; verso me ad omnes cogitationes, aliud atque aliud, uti solet, cum prima damnamus, subjiciente animo. 6. Cogito perpetuo de te,je songe sans cesse à vous. Nunquam de te non cogito; nunquam mihi ex animo effluis, excidis, discedis. Meæ curæ omnes in te sunt. Te semper spectat animus meus. Meæ cogitationes ad te referuntur omnes. Nullum a me tempus prætermittitur de te, tuisque rebus cogitandi. In te tuisque rebus animus perpetuo est. Excubo animo tua tuarumque rerum causa. Meæ cogitationes in te tuisque rebus consumuntur omnes. Omnis mihi de te tuisque rebus cogitatio est. 7. De tuis commodis assidue cogito,je m’occupe sans relâche de vos intérêts. Toto animo de tuis commodis ornamentisque cogito; valde laboro de tuis commodis et ornamentis. Tuus mihi honor, res tuæ ac fortunæ vehementer mihi curæ sunt. Tuam utilitatem assidue specto. Hæret animo meo de tuis commodis assidua cogitatio. Siquid e re tua est, id maxime laboro. Tuæ rationes quid postulent, nunquam non attendo. Meas curas ad tuum commodum omnes confero. Animus meus in tua utilitate fixus et locatus est. In hoc omnem meam cogitationem figo; in eo totus sum; hoc unum spectat industria mea; versor in hoc studio totus; ea in re atque cura mens mea versatur tota, ut quæ in rem tuam,vele re tua sunt, eorum tibi desit nihil. Cf.Cogitatio,Considero,Memini.Usus: 1. Dies noctesque cum animo meo cogito. 2. In Tusculanum, Romam cogito,je songe à aller à Tusculum, à Rome. Subintell. proficisci.
COGNĀTĬO, ōnis, f.Liens du sang,parenté,parents.Syn.Conjunctio sanguinis, propinquitas.Epith.Amplissima, continuata, materna, naturalis, propinqua, propior certiorque, proxima.Usus: Cupio, mihi tecum cognationem esse, cognatione tecum jungi, conjungi, te attingere. Quæ cognatio propior, quam patriæ? Cf.Affinitas.
COGNĀTUS, a, um,Parent.Syn.Sanguine conjunctus, propinquus.Epith.Voluntarius, nobilissimus, optime convenientes.Phras.Ille cognatus meus est,il est mon proche parent. Propinqua me cognatione attingit, contingit; sanguine me contingit; genere mihi est proximus; arcta propinquitate mihi junctus est; sanguine mihi conjunctus est; cognatione stirpi meæ adnexus est; est mihi cum illo cognatio; cognationem habeo cum illo; necessitudine me attingit; cognatione mecum conjungitur; generis propinquitate, propinquitatis vinculo conjunctus est; eadem mecum cognatione tenetur.Usus: Nihil est tam cognatum mentibus humanis, quam numeri ac voces. Cf.Affinis,Propinquus.
COGNĬTĬO, ōnis, f.Connaissance.Syn.Agnitio, intelligentia, notio, scientia.Epith.Divina, facilis, facilior, insita, magna, satis magna, magna atque ardua, magna ac difficilis, manca quodammodo atque inchoata, naturæ necessaria, perfacilis, solivaga, jejuna, subtilior, summa rerum civilium, utilis, vulgaris. Cognitiones usitatæ perceptæque.Usus: 1. Ea res facilem habet cognitionem; in facili cognitione versatur, facile cognosci potest,cette chose est facile à connaître. 2. Judicium,connaissance légale,instruction judiciaire,enquête,procès. Cum dies cognitionis adesset. Orbis terræ cognitionem quis uni sine consilio dederit? Cf.Notio.
COGNĬTOR, ōris, m.Représentant en justice,avoué,procureur. Alicui in litem suam cognitorem dare. Nemo ejus causæ cognitor esse voluit.Vulg.Procurator judicialis.
COGNĬTUS, a, um,Connu.Syn.Spectatus, perceptus, compertus, judicatus.Usus: Homo virtute cognita, et spectata fide,homme d’une vertu reconnue, éprouvée. In utraque fortuna cognitus. Nec injuria, nec beneficio mihi cognitus. Cognitum id, pervulgatum, compertum est. Cf.Manifestus,Nosco.
COGNŌMEN, ĭnis, n.Surnom.Syn.Cognomentum.Epith.Hæreditarium.Usus: Gloriosum cognomen alicui addere. Magni cognomen a facto egregio traxit, invenit, tulit, sibi sumpsit, sibi peperit, habuit, reportavit. Cf.Nomen.
COGNŌMENTUM, i, n.Surnom.Syn.Cognomen.
CŌGNŌMĬNĀTUS, a, um,Surnommé.Usus: Verba cognominata, non vulgata,termes synonymes.
COGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a.Connaître.Syn.Nosco, agnosco, percipio, attendo, disco, non me latet, non me fugit, assequor, teneo, habeo, animadverto, cognitum habeo, intelligo, mihi notum est, perspectum, exploratum est, cerno, notitiam rei habeo, cognitionem rei capio.Adv.Cognoscere bene aliquem, bene leges, instituta, breviter rem totam, commode consuetudinem, diligenter causas, verba, vim, naturam, explorate, facile majorum accurationem, libentissime ex litteris, maxime fidem, melius causam, optime, plane, penitus, prorsus non potuisse, quam primum, quam sæpissime, recte bonitatem, prudentiam, sensim, separatim de agro, sero, summatim, tarde. Cognosci facillime in partem optimam, modo, plene percipi. Cognitus bene, modo, diu, diligenter, facile, maxime, plane, penitus.Phras.Animum tuum ex litteris tuis cognovi,vos lettres m’ont fait connaître toute votre pensée. Consilia tua plane mihi nota sunt ex litteris tuis; qui sit sensus tuus, quæ consilia, probe novi, præclare intelligo, non me latet. Cognitum habeo ac perspectum animum tuum; teneo consilia tua, animum tuum, sensus tuos. Patent mihi sensus animi tui; consiliorum tuorum nihil me fugit, latet, præterit. Mentis eas partes, quæ ab oculis remotæ sunt, introspexi, perlustravi, inspexi penitus. Cerno oculis mentis tuæ consilia; intimos animi recessus detexere litteræ tuæ, aperuere, patefecere. Extat animus tuus illis in litteris; argumenta non dubia animi, voluntatis tuæ præbuere litteræ tuæ; animum, voluntatem, sensus tuos ac consilia non dubiis indiciis illis ex litteris perspexi; litteræ tuæ non dubiam significationem dedere, quis sit animus, qui sensus tui; litteræ tuæ consiliorum tuorum notionem in animo impressere; in cognitionem voluntatis tuæ adduxere; odoratus sum facile tuis ex litteris, et quid cuperes et quid sentires. Comprehendi animo consilia tua, illis mihi litteris declarata; argumentis indiciisque non levibus patefactus est mihi aditus, apertus, tuis litteris est introitus ad omnia intima animi tui consilia sine ullo errore perveniendi. Cf.Intelligo,Scio,Nosco,Notus.Usus: 1. Cognovi e tuis litteris. Jus civile cognovit,calluit. 2. Cognosco causam,connaître (d’une affaire);instruire (un procès),juger. Verres causam cognovit. Designavit, qui causam cognoscerent, jus dicerent, de controversiis,velcontroversia disceptarent, jus administrarent Cf.Judico.
CŌGO, is, cŏēgi, cŏactum, ere, a.Chasser;forcer;rassembler.Syn.impello, adigo, vim facio, vim adhibeo, vim affero, necessitatem affero, necessitatem impono, compello.Adv.Cogere celeriter in senatum, quam celerrime pecuniam.Phras.Coactus id feci,on m’a obligé à faire cela. Tuo coactu atque efflagitatu hoc feci; imperio, metu, vi adductus feci; necessitate impulsus; vi metuque subactus eam rem suscepi; expressa mini necessitas est id agendi; impulsus coactusque hoc suscepi; necessitate adactus sum ad id agendum. Vis metusque me in eam necessitatemadduxit istud agendi; vis metusque subegit me ad necessitatem facinoris.Usus: 1. Legis est persuadere, non omnia vi et metu cogere. 2. Congrego, colligo,rassembler,réunir. Senatum, multitudinem hominum, armatos cogere, omnem militarem ætatem excire. Pecuniam e decimis; a civitatibus stipendia cogere. Aer cogitur in nubem. 3. Concludo,conclure. E tua argumentatione, quod volumus, efficitur et cogitur. Aliud, quam cogebatur, infers. 4. Coarcto,resserrer,enfermer. In angustum cogi. In ordinem cogere. 5. Apello,aborder. Naves in portum cogere. 6. Condenso,condenser,épaissir. Lac cogere. Cf.Violentus,Nolo.