ĒVERTO, is, ti, sum, ere, a.Détruire,ruiner.Syn.Deturbo, destruo, eversionem infero. )( Statuo, constituo, confirmo.Adv.Funditus, penitus, plane, sigillatim.Phras.1. Regnum evertit,il ruina le royaume. Delevit, sustulit; ejus viribus labefactus regnistatus concidit, exstinctus est, periit; ejus armis ac potentia fractæ sunt regni opes; vires afflictæ; oppressa libertas; obtrita populi jura; urbes armorum vi perculsæ atque prostratæ. 2. Domum evertit,il renversa la maison. Ædes diruit, dissolvit, demolitus est, disturbavit; tecta solo æquavit, adæquavit; ab imo subruit; ad solum diruit. Cf.Destruo. 3. Evertit consilia hominis,il ruina les desseins de cet homme. Consilia dissolvit, disturbavit; consilia fregit; consiliis intercessit, occurrit.Usus: Sua confirmare, adversarii evertere. Vi me decrevit, et impressione evertere. Aliquem fortunis omnibus evertere. Virtutis lumen exstinxit; virtutem penitus evertit. Cf.Destruo,Vasto,Ruina,Populor.
Ē VESTĬGĬO,Sur le champ,à l’instant même.Syn.Mox, repente.Usus: E vestigio eo sum profectus. Cf.Statim,Continuo.
ĒVĬDENS, entis, omn. gen.Visible,clair,manifeste.Syn.Clarus, certus, perspicuus. )( Obscurus, occultus, dubius.Usus: Evidens est, de quo inter omnes convenitur. Narratio evidens. Res evidentes et perspicuæ. Argumentis agam evidentibus, et signis omni luce clarioribus. Cf.Perspicuus.
ĒVĬDENTER,Évidemment,clairement.Usus: Harum rerum tam evidenter pœnituit.
ĒVĬDENTĬA, æ, f.Clarté,évidence.Syn.Perspicuitas.Usus: Græci energiam, nos evidentiam appellamus. Nulla oratio illustrior est evidentia.
ĒVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n.Se réveiller.Syn.Vigilo, elaboro, incumbo. )( Indormio.Phras.Hoc mane maturius evigilavi,ce matin, je me suis éveillé plus tôt que de coutume. Temporius experrectus; ex somno excitatus; somno excitus; somno solutus sum; maturius me somnus reliquit.Usus: In tuo negotio curæ meæ omnes et cogitationes evigilant. Cf.Vigilo,Dormio,Somnus.
ĒVINCĬO, is, inxi, inctum, ire, a.Ceindre (la tête).Syn.Vincio.Usus: Corona tempora evincire.
ĒVINCO, is, vīci, victum, ere, a.Vaincre complétement;obtenir.Syn.Vinco, pervinco; multa importunitate impetro.Usus: Verres tot testibus evictus.
ĒVISCĔRO, as, atum, are, a.Éventrer.Syn.Viscera eximo, confodio, discerpo.Usus: Ut tu unquam saxis fixus asperis evisceratus latere penderes.
ĒVĪTĀTĬO, ōnis, f.Action d’éviter,fuite.Syn.Declinatio.Usus: Evitatio incommodorum.
ĒVĪTO, as, avi, atum, are, a.Éviter,fuir,échapperà.Syn.Vito, effugio. )( Expeto.Usus: 1. Dolores omnes evitari non possunt. 2. Vitam evito, vitam eripio,ôter la vie. Cf.Vito.
ĒVŎCĀTĬO, ōnis, f.Levée,appel en masse.Usus: Evocationes hominum.
ĒVŎCĀTOR, ōris, m.Qui appelle aux armes.Usus: Evocator servorum et civium perditorum.
ĒVŎCĀTUS, a, um,Enrôlé,levé.Syn.Miles auxiliarius et externus, ex diversis locis coactus.Usus: 1. Evocatorum firma manus. 2. E patria evocatus, non expulsus, arcessitus,appelé.
ĒVŎCO, as, avi, atum, are, a.Attirer,inviter;causer,produire.Syn.Elicio, invito, excito, exsuscito.Adv.Magnopere.Usus: Misericordiam oratione evocare. Mercede probitas evocatur. Nulla turpitudo, nullum damnum est, quod non eliciatur et evocetur voluptate. Cf.Voco,Provoco,Cieo.
ĒVŎLO, as, avi, atum, are, n.S’envoler;s’échapper,s’enfuir.Syn.Avolo, aufugio.Adv.Altius, impune.Usus: 1. E vinculis corporis tanquam ex carcere evolare. Evolavit jam e conspectu nostro; evolavit e judicum severitate, ex illa judicii flamma. Tantus cursus verborum fuit, et adeo evolavit oratio. 2. Ascendo,s’élever. Consultum non est, ut ille altius evolet. 3. Vito, effugio,fuir,se soustraire à. Pœnam vix evolabit.
ĒVŎLŪTĬO, ōnis, f.Action de dérouler,lecture.Syn.Lectio.Usus: Poetarum, librorum evolutio.
ĒVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a.Déployer,dérouler;exposer,expliquer.Syn.Explico, expono. )( Complico,Adv.Accuratius.Usus: 1. Hujus rei nec principium reperire, nec exitum evolvere possum. Involutam animi sui notionem evolvere; incubantes alienis thesauris ex præda clandestina evolvere. 2. Expendo animo,pénétrer. Evolvere naturam omnium rerum. Cf.Explico.
ĒVŎMO, is, ŭi, ĭtum, ere, a.Vomir entièrement,rendre,rejeter.Syn.Foras projicio, vomitu egero.Adv.Verius.Usus: Odium, virus acerbitatis suæ in me evomuit. Evomet hanc pestem patria. Quas devorarat pecunias, luxu evomet. Cf.Vomo.
ĒVULGO, as, avi, atum, are, a.Divulguer,publier.Syn.Vulgo,Phras.Evulgare rumorem,répandre un bruit. Differre famam, rumorem; dissipare sermones, rumorem; efferre alterius ineptias. Cf.Differo,Vulgo,Divulgo.Usus: Civile jus evulgavit,il vulgarisa le droit civil. Cf.Edo,Spargo,Rumor.
EVULSĬO, ōnis, f.Action d’arracher.Usus: Æsculapius primus dentium evulsionem invenit.
EX,De.Usus: 1. Notat causam efficientem et occasionem, ex qua, a quo, quocirca, unde. Peperit e Pamphilo. Gaudium tibi ex me præstabo. Nunquam ex medoluisti. Ex te duplex me sollicitudo afficit. Ex lege, ex decreto, e formula, e testamento. 2. Materiam designat,la matière,la composition,le mélange. Poculum ex auro; e gemma. Simulacrum ex ære. 3. Parti jungitur,la cause occasionnelle,le motif. Laborat e renibus, ex oculis, capite. 4. Ad numerum,seumultitudinem refertur,la subdivision. Ex intimis unus. Unus ex plebe. Homo ex disertis. 5. Ab,de. Ex illo scivi; ex te totum negotium pendet. 6. Post,après. Diem ex die exspectare. Ex intervallo regustare litteras. Ex qua ætate, qui exerceri solent, laudantur. 7. Propter,à cause. Ex Cnei litteris te in amicitiam recipio. Ex doctrina clarus. 8. Secundum,suivant,d’après. Hic status maxime est e natura. Vita e Philosophiæ præceptis acta. E sua natura alios fingere. E communi hominum opinione hoc dixit. 9. Modum significat,la manière. Ex insidiis; ex improviso; ex insperato hoc mihi gaudium oblatum est; ex occulto. 10. Ex animo, ex animi sententia,avec cœur. 11. Ex tempore capere consilium; effutire aliquid,à temps.
EXĂCERBO, as, avi, atum, are, a.Aigrir,chagriner.Syn.Irrito, ad iracundiam provoco.Usus: Exacerbata superbia. Cf.Ira,Irrito.
EXACTĬO, ōnis, f.Levée d’impôts.Syn.Vectigal, tributum, pensio, stipendium.Epith.Acerbissima, extrema, perfecta, superior, publica.Phras.Exactiones facere,lever les impôts. Pecunias describere; pecunias imperare.Usus: 1. Exactio capitum et ostiorum acerbissima,perception odieuse de la cote personnelle et de l’impôt des portes. Exactio pecuniarum, nominum. 2. Expulsio,expulsion,bannissement. Cf.Vectigal.
EXĂCŬO, is, ŭi, ăcūtum, ere, a.Aiguiser.Syn.Acuo, cohortor. )( Deterreo.Usus: 1. Mucronem exacuere in jugulum reipublicæ. 2. Incito,stimuler,exciter. Industriam alicujus, mentem hortatibus, stimulis exacuere. Cf.Stimulo.
EXADVERSUM,En face.Syn.E regione, ex adverso.
EXÆDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f.Construction.Syn.Constructio, compositio.
EXÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a.Achever,mettre la dernière main.Syn.Ædifico.Usus: Opus institutum exædifica. Templum, navim exædificare.
EXÆQUĀTĬO, ōnis, f.Niveau,égalité.Usus: Hanc exæquationem dignitatis non ferebat ille.
EXÆQUO, as, avi, atum, are, a.Égaliser,mettre sur la même ligne.Syn.Æquo, æqualemvelparem reddo, facio.Usus: Amici superiores se cum inferioribus exæquare debent. Pecunia omnem dignitatem exæquat. Pauci pluribus exæquari non possunt. Cf.Æquo,Æquiparo.
EXÆSTŬO, as, avi, atum, are, n.S’élever en bouillonnant.Usus: Mare exæstuat. Cf.Ira.
EXAGGĔRĀTĬO, ōnis, f.Élévation (d’âme).Syn.Elatio.Epith.Altissima, maxima animi.Usus: Animi quam altissimi exaggeratio.
EXAGGĔRĀTUS, a, um,Élevé,sublime.Syn.Erectus, cumulatus, amplus.Usus: Animus excelsus, auctus virtutibus, exaggeratus. Exaggerata oratio. Cf.Amplus.
EXAGGĔRO, as, avi, atum, are, a.Accumuler,entasser;exalter.Syn.Amplifico, augeo; verbis rem extollo, magnum facio. )( Extenuo.Usus: Beneficium tuum complector, exorno, exaggero. Rem familiarem omni ratione exaggerare; augere, amplificare orationem. Cf.Amplifico.
EXĂGĬTĀTOR, ōris, m.Qui poursuit,qui combat.Syn.Vexator.Usus: Plato exagitator omnium Rhetorum.
EXĂGĬTO, as, avi, atum, are, a.Poursuivre;inquiéter,tourmenter.Syn.Vexo, divexo, insector, jacto, exerceo.Adv.Scite, palam.Usus: 1. Exagitare aliquem. Exulceratus primum plebis sermonibus, dein palam a consulibus exagitatur. 2. Tracto, commemoro, disceptando excutio,débattre,discuter. Ea causa, ea dissensio diu fuit exagitata. Fraudes alicujus et fallacias exagitare. Errorem suum exagitare, commovendo augere. Cf.Vexo,Agito.
EXALBESCO, is, bŭi, ere, n.Devenir blanc.Syn.Expallesco, extimesco.Usus: Tremere metu et exalbescere. Exalbesco in principio dicendi; objecta re horribili.
EXĀMEN, ĭnis, n.Essaim.Syn.Apum congregatio.Usus: Examen apum in scenam venit.
Exāmen conscientiæ,Examen de conscience.Syn.Recognitio sui ac erratorum suorum; arcana disquisitio factorum dictorumque; quotidiana perscrutatio intimorum animi recessuum.Phras.Examen conscientiæ facere,faire son examen de conscience. Excutere conscientiam; in semetipsum diligenter inquirere; mente omni alia cogitatione soluta recognoscere delicta sua; recolere errata sua non sine acri doloris morsu; discutere cogitationes, sermones et actiones suas; sua dicta factaque diligentissime recognoscere; seipsum excutere; explorare quotidie latebras conscientiæ, et diurna facta, ad Christianæ legis pietatisque rationem exquirere; quotidiana perscrutatione intimos animorum recessus inspicere; totum diem secum scrutari et excutere; facta dictaque omnia noctu remetiri; cognoscere de moribus suis; quid dixeris,quid egeris, commemorare vesperi; excutere se, et accusatoris primum partiras fungi, deinde judicis; in semetipsum descendere, suæque vitæ rationem a se repetere; dicta, facta, cogitata coram DEO quam diligentissime reputare; seipsum ad calculos vocare; quotidianarum actionum cognitionem exercere.
EXĀMĬNO, as, avi, atum, are, a.Apprécier,juger,examiner.Syn.Perpendo, expendo, pondero, excutio, exquiro.Phras.1. Examinanda est diligenter hominis doctrina,il faut examiner avec soin la doctrine de cet homme. Momentis suis ponderanda; cognoscenda accurate; cum rationis ac religionis legibus conferenda; revocanda ad rationis ac religionis leges; lente et fastidiose probanda; ad hujus doctrinæ disquisitionem magnam adhiberi attentionem necesse est; omnia ad rationis leges dirigenda, et ad solidæ disciplinæ præcepta sunt æstimanda. 2. Examinare sub finem anni studiososi,examiner les progrès des élèves à la fin de l’année. Quem in litteris progressum fecerint, explorare, perscrutari; periclitari doctrinam; periculum doctrinæ facere; quam studiose didicerint, inspicere, excutere.Usus: Rem suis ponderibus examinare. Rem non populari quadam trutina, sed artificis statera examinare. Cf.Inquiro,Tento.
EXĂMUSSIM,Régulièrement,parfaitement.Usus: Hic examussim rem narrat.
EXĂNĬMĀTĬO, ōnis, f.Effroi,épouvante.Epith.Fracta.Usus: Examinatio est metus subsequens, et quasi comes palloris. In perturbationes et exanimationes incidere.
EXĂNĬMIS, e,velEXĂNĬMUS, a, um, *Mort,inanimé.Usus: Ictu exanimem equo præcipitat.
EXĂNĬMATUS, a, um,Saisi d’effroi,épouvanté.Syn.Consternatus, metu conturbatus.Usus: Exanimatus sum tuis litteris. Exanimatus metu, abjectus, perterritus, mutus; vix vivus relinquebar.
EXĂNĬMO, as, avi, atum, are, a.Effrayer,consterner,faire mourir.Syn.Perturbo, perterrefacio.Usus: Me quidem exanimant et interimunt hæ voces. Tulliæ meæ morbus metu me exanimat. Cf.Terreo.
EXANTLO, as, avi, atum, are, a.Épuiser,supporter.Syn.Excipio, exhaurio, perfungor.Usus: Omnes labores exantlare. Cf.Perfero.
EXARDESCO, is, arsi, arsum, ere, n.S’enflammer,s’allumer.Syn.Inflammor.Adv.Acrius, subito, graviter.Usus: 1. Materia facilis ad exardescendum. 2.Transl.Amore, libidine, iracundia, libertatis desiderio, cupiditate exardescere. Mira in eum populi benevolentia exarsit. Ingenia multorum contra Stoicos exarsere.
EXĀRESCO, is, ārŭi, ere, n.Se sécher,s’épuiser.Syn.Exsiccor, exhaurior. )( Reviresco.Usus: Exaruere omnes. 2.Transl.Consumor,disparaître. Exaruit in me penitus illa dicendi facultas. Vetus illa mea urbanitas plane exaruit, et vereor, ut revirescat.
EXĀRO, as, avi, atum, are, a.Labourer.Syn.Aro.Adv.Omnino.Usus: Plus frumenti colligunt, quam exararunt. 2. Scribo,tracer sur des tablettes. Hoc epistolium in senatu exaravi.
EXASPĔRO, as, avi, atum, are, a.Hérisser;aigrir,exaspérer.Syn.Asperiorem facio; exacerbo, exulcero, irrito, accendo, commoveo.Usus: Animo exasperatus. Comprimere ac sedare animos exasperatos.
EXAUCTŌRO, as, avi, atum, are, a.Licencier.Usus: Milites omnes exauctoravit. Cf.Dimitto.
EXAUDĬO, is, ivi,velii, ītum, ire, a.Écouter,exaucer.Syn.Audio.Phras.(DEUS preces nostras exaudiat,Vulg.),que DIEU exauce nos prières. Latine: DEUS ne aversetur; ne respuat; ne contemnat, ne despiciat; DEUS admittat; æquis auribus accipiat, suscipiat, perficiat; ne aversis auribus audiat preces nostras. DEUS nostris precibus flectatur, moveatur. Aures ne claudat DEUS; pateant aures DEI obsecrationibus nostris. DEUS nostris precibus aures det, præstet, præbeat; DEUS votis nostris precibusque annuat; preces nostras ratas habeat; precibus cedat nostris, relinquat locum; DEUS exorari se precibus nostris patiatur.Usus: Dicam voce clarissima, ut omnes exaudiant. Progressus aliquantulum, subito exaudit hinnitum. (Exaudio,exaucer, vulgi est). Cf.Audio.
EXCÆCO, as, atum, are, a.Aveugler,rendre aveugle.Syn.Sensu videndi orbo, privo; oculis orbo, privo, oculos alicui eripio, eruo, effodio, excludo, exsculpo, exturbo.Phras.Palustris cœli vitio excæcatus est,l’air des marais le rendit aveugle. Oculorum sensu destitutus est; oculis captus est; aspectum amisit; oculorum aciem amisit; cæcitatem contraxit, conscivit; cæcitate affectus, videndi sensu, luminibus orbatus est; exstincta est illi oculorum acies; adempta, erepta videndi facultas; usu oculorum privatus est. Cf.Cæcus.
EXCANDESCENTĬA, æ, f.Emportement,excès de colère.Syn.Ira nascens, repentina.
EXCANDESCO, cis, dŭi, descere, n.Prendre feu,s’enflammer.Syn.Exardesco.Usus: Excanduit, et me inimicitiarum causam quærere clamavit Cf.Impetus,Erumpo.
EXCARNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a.Tourmenter,torturer.Syn.Discrucio,lacero omnibus, quæ pati corpus ullum potest, suppliciis.Usus: Democritus a Cyprio tyranno dire excarnificatus. Cf.Crucio,Torqueo,Crudelis.
EXCĂVO, as, atum, are, a.Miner,creuser.Usus: Trulla excavata cum manubrio aureo.
EXCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n.Excéder,dépasser.Syn.Emineo, præsto, abeo, emigro.Adv.Celerius.Usus: 1. Ejus virtus modum virtutis humanæ excedit. Partium nulla extra excedit. 2. Abeo,se retirer,s’en aller,partir. Cum animus e corpore excesserit. Cum primum e pueris, ex ephebis excessit. Qui e vita excessere. Id mihi nondum e memoria, nondum cura e pectore excessit. Cf.Exeo.
EXCELLENS, entis, omn. gen.Qui surpasse,supérieur,distingué.Syn.Præstans, præstabilis, præcellens, eximius, egregius, excellenti animo et virtute. )( Vulgaris.Usus: Vir excellens omni genere laudis. Excellenti animo et virtute vir. Pulchritudine excellens formæ muliebris. In arte illa excellens. Cf.Egregius,Præclarus.
EXCELLENTER,D’une manière supérieure, remarquable.Syn.Magnifice, excellenti quadam ratione.Usus: Quæ magno animo, et fortiter, et excellenter facta sunt.
EXCELLENTĬA, tiæ, f.Supériorité,grandeur,élévation.Syn.Præstantia.Adv.Magna.Usus: Animi excellentia et magnitudo. Personam nobis natura imposuit magna cum excellentia et præstantia reliquorum animalium. Cf.Præstantia,Virtus.
EXCELLO, is, lŭi, ere, n.Être élevé au-dessus,être supérieur.Syn.Præsto, antecello, emineo, eniteo, princeps sum, præcello, antesto. )( Inferior sum.Adv.Jam diu, longe, maxime, mirabiliter, quam maxime.Phras.Longe excellit inter æquales,il est de beaucoup supérieur à tous ses égaux en âge. Ingenio præstat; multum ad honorem antecellit; ingenio exsuperat; animi viribus antestat; eminet inter omnes; ingenio primus habetur. Nobilis inter æquales fertur, clariusque exsplendescit, quam condiscipuli ferre æquo animo possint. Quem longe ingeniosissimum ætas nostra tulit; qui ingenio priorem neminem patiatur, plerosque anteveniat. Haud dubie ingenii palmam possidet.Usus: In arte pictoria Zeuxis omnibus excellit. Excellere ingenio, doctrina, in aliquo genere virtutis.
EXCELSĒ,Avec élévation, grandeur.Syn.Magnifice.Usus: Excelsius dicere.
EXCELSĬTAS, ātis, f.Grandeur d’âme,sentiments élevés.Syn.Celsitas, altitudo.Usus: Excelsitas animi, et magnitudo.
EXCELSUS, a, um, Élevé,haut.Syn.Altus, sublimis. )( Humilis.Usus: Excelsi colles. Vir magnus et excelsus, et humana despiciens. Animi excelsi invictum robur. Excelso et illustri loco sita est laus tua. Cf.Altus,Egregius.
EXCEPTĬO, ōnis, f.Exception,restriction,réserve.Epith.Absurda, quæstuosa, vetus atque usitata, prætoria, tacita.Usus: Est inter nos rerum sine exceptione communitas. Quid attinet, hominibus luxuriosis exceptionem, privilegium dare? Non patiar, te cum exceptione laudari. Præcise, et sine exceptione id mihi, quod petebam, negavit. Quædam tacitis exceptionibus caventur.
EXCEPTO, as, are, a.Prendre,recueillir.Syn.Excipio, extraho.
EXCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a.Extraire;détacher,recueillir.Syn.Decerpo, deligo.Usus: Non solum ex malis minima eligenda, sed ex his etiam excerpendum est, si quid boni inest. Cf.Colligo.
EXCESSŬS, ūs, m.Action de sortir.Syn.Abitus.Usus: Romulus post excessum suum,après sa mort. (Excessum facere in vino,vulgare est),faire des excès de vin. Latine: Intemperantius bibere, se ingurgitare vino, largius se invitare.ProExcessu,excès: Immoderatio, immoderatus usus in re, aberratio a modo, a Latinis adhibetur.
EXCĔTRA, æ, f.L’hydre de Lerne.Usus: Mactare excetram.
EXCĬDĬUM, ii, n.Ruine.Syn.Eversio.Usus: Excidio urbis magnum cæteris terrorem injecit. Cf.Destruo.
1. EXCĬDO, is, excĭdi, ere, n.Tomber;échapper.Syn.Elabor, fluo, defluo.Adv.Fortuito, omnino, repente.Usus: 1. Gladius excidit, delapsus est de manibus. Nullum probum verbum ex ore hujus unquam excidit. Victoria excidit de manibus. 2. Obliviscor,sortir de l’esprit,être oublié. Ista mihi dudum exciderant. Ex animo, e memoria mihi ista exciderant. Cf.Obliviscor. 3. Spe plane omni excidi. Mens illi et oratio excidit, effluxit; non constat sibi,il perd la mémoire. Cf.Amitto,Perdo.
2. EXCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a.Couper,abattre.Syn.Cædo, exscindo; excisionem, excidium infero.Adv.Penitus.Usus: Locum, urbem, tectum excidere. Urbes excidit, expugnavit, incendit. Cf.Everto,Destruo.
EXCĬO, īs, cīvi,velcīi, cĭtum, cire, a.Appeler,exciter.Syn.Evoco.Usus: Juventutem ad arma excire.
EXCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a.Excepter;recevoir.Syn.Excludo, secerno, accipio, suscipio, recipio.Adv.Extrinsecus, fortiter, humane, nominatim, nunquam, simillime, plane.Phras.1. Ille quoscunque benigne excipit,il les reçut fort bien tous.Summa lætitia, benigno vultu, incredibili honore ac amore, ingenti favore, hospitaliter, perhumaniter accipit, complectitur, quicumque illum honoris causa adeunt, accedunt; omni genere humanitatis, quod vultu ac verbis exprimi potest, quam fieri potest, humanissime; incredibili comitate, eo vultu, qui facile gratiam ineat; benevolentiam conciliet; hominum animos amore devinciat; hominum animos ad amandum alliciat, excipit, recipit; dexteram porrigit; laute indulgenterque habet; laute prolixeque; liberaliter indulgenterque colit. Cf.Tracto,Hospes,Accessus,Aditus. 2. Excepto Lælio omnes adfuere,tous étaient présents, excepté Lélius. Si Lælium removeris; si a Lælio discesseris; excepto Lælio; præter unum Lælium; Lælium si demas, excipias, omnes adfuere; nemo nisi Lælius, præter Lælium abfuit; omnes præsto erant, excepto quod Lælium morbus impediret. 3. Male verbis excepit hominem,il reçut fort mal cet homme. Asperius hominem appellavit; graviore verbo appellavit; acerbe invectus est; contumeliosius, vehementius invectus est in hominem; indignis modis hominem accepit.Usus: 1. Ille ita edixit, ut me et Lælium nominatim exciperet et secerneret. Præter Xenophontem excipio neminem. 2. Sustineo,soutenir,empêcher de tomber. Labentem aliquem excipere. Se a lapsu in poplites, in pedes poplitibus excipere. 3. Suscipio,supporter,endurer. Amicorum causa magnos labores, molestias, luctus excepit. 4. Sequor, succedo,succéder à,remplacer. Una calamitas alteram excipit. 5. Intercipio,surprendre. Litteras hostium; aliquem in fuga excipere. 6. Recipio, capio, arripio,recevoir,recueillir. Herculis virtutem immortalitas excepit. Dicta mea omnia magna gratia accepit. Omnia magistri verba excipere et litteris mandare. Beatam patriam, quæ hunc virum exceperit! Rumores, ultimum filii spiritum excipere,recevoir. Omnia tela, omnem vim improborum meo corpore excepi. Aliquem e fuga excipere et confirmare.
EXCĪSĬO, ōnis, f.Ruine,destruction. Excisio tectorum. Cf.Excidium.
EXCĬTO, as, avi, atum, are, a.Allumer,enflammer,exciter.Syn.Adhortor, inflammo, impello, invito, incito, allicio, commoveo, concito, stimulo, stimulos admoveo, soporem discutio.Adv.Coram, omnino, sensim, valde, vehementius, aliquando, acriter, extrinsecus, maxime, facilius, improviso, latius, obscœnius, populariter.Phras.1. Epistola tua me ad litteras vehementer excitavit,votre lettre a éveillé en mon âme un ardent amour des lettres. Ignes mihi subjecit, admovit; miram in me litterarum cupiditatem inflammavit. Calefecerunt me tuæ litteræ; faces admovere; discendi studia in me vehementer commoverunt; me ad discendum accenderunt; litterarum cupiditatem mihi moverunt, injecerunt; ingens mihi stimulus erat ad labores studiorum omnes superandos; acuere meam industriam; discendi ardorem, qui resederat, innovarunt; litteræ tuæ magno mihi incitamento fuere; animos meos arrexere; intendere ad litterarum studia ardentius persequenda; omnem mihi segnitiem et socordiam excussere; industriam mirifice auxere; ex torpente incensum me, et ex desidioso acrem ac industrium fecere. 2. Præfectorum rapacitas seditionem excitavit,l’avarice des gouverneurs a excité une sédition. Ejus seditionis fax erat præfectorum rapacitas; rapacitas ignem ac materiam seditioni subdidit; hæc illa fax erat, quæ tam triste excitavit incendium; qua tanquam flabello seditionis, furentis illa populi concio est ventilata; quæ armatas jam in cædem manus, ardentesque animos inflammavit. Irritatio animorum prima præfectorum rapacitas fuit; hanc tanquam furiam facemque hujus tumultus principia habuere; his irritamentis evocata est plebis audacia; hæc acriores ad ciendum tumultum faces subdidere. 3. Excitare mortuos,ressusciter les morts. Excitare ab inferis mortuos; a morte in vitam revocare; vitæ reddere, restituere mortuos; mortuis vitam reddere, restituere; revocare ab inferis; vitam donare mortuis; mortuos ad vitam revocare.Usus: 1. Dormientem excitare. Cunctantem et diffidentem laude, monitis, præmiis ad virtutem excitare. Memoriam alicujus ad recordationem priorum calamitatum excitare. 2. Confirmo, erigo, sublevo, consolor,relever. Confirmare et excitare animos; afflictos, abjectos, jacentes excitare, et ad pristinam dignitatem revocare. 3. Concilio, occasionem præbeo,exciter,faire naître. Risum ea res, clamorem, admirationem, excitavit. Incendium excitare. Sapientia, si videretur, magnos sui amores excitaret. Bellum, tempestatem, tragœdias excitare. Fletum, dolorem, iram excitare alicui. Cf.Hortor,Impello.
EXCLĀMĀTĬO, ōnis, f.Éclats de voix,cris;exclamation.Syn.Acclamatio, clamor.Usus: Exclamatio vel admirationis est, vel conquestionis.
EXCLĀMO, as, avi, atum, are, n.Élever la voix,s’écrier.Adv.Majus, nominatim, temere.Usus: Non possum, quin exclamem.
EXCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a.Ne pas laisser entrer;repousser,chasser.Syn.Arceo, prohibeo, extendo, portas alicui claudo. )( Includo, recipio, admitto.Adv.Aperte, nominatim, undique.Phras.Exclusit, hostem mœnibus,il repoussa l’ennemi des murailles. Aditu prohibuit, aditum præclusit hosti; submovit hostem, eliminavit, foras exegit. Cf.Arceo,Prohibeo. 2. Exclusit e scholis,il le chassa de son école. Excorum, qui ludum frequentant, numero ejecit, sustulit, sejunxit; numero scholasticæ juventutis exemit; e scholis exegit; ex albo litterariæ juventutis erasit, delevit; e scholis exturbavit. 3. Sollicitus eram, ne excludereris consulatu,je craignais que l’on ne vous exclût du consulat. Ne civitatis gubernaculis excluderere; ne spe honoris dejicerere, ne consulatus a te abiret; ne honoris ille aditus tibi præcluderetur.Usus: 1. Aliquem mœnibus, a republica excludere. Supplicem a se absterrere et excludere. Ratio vitia culpamque excludat. Aliquem præmiis, honoribus, hereditate excludere. 2. Excipio,admettre. Legati recepti, nec Pompeius exclusus. 3. Tempore excludor, quin, etc.,le temps m’empêche de....
EXCŌGĬTĀTĬO, ōnis, f.Action d’imaginer,invention.Epith.Difficilis, diligens et considerata.Usus: Ea res non habet excogitationem difficilem.
EXCŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n.Imaginer,inventer.Syn.Cogitando invenio, machinor, fingo, meditor, ineo viam, rationem; consilia struo.Adv.Callide, caute, diligenter, improbe, ingeniose, omnino, vere.Phras.Multa præclara excogitasti,vous avez trouvé de remarquables inventions. Præclara sunt inventa tua; rara multa pertinaci studio eruisti, meditatione reperisti; commentatus es. Cf.Meditor,Ingenio.Usus: Excogitare mira furandi genera. Igitur cogita, vel potius excogita.
EXCŎLO, is, lŭi, cultum, ere, a.Cultiver;perfectionner.Syn.Colo, exorno, expolio.Adv.Vehementer.Usus: 1. Animum doctrina excolere. 2. Diligo,aimer,vénérer. A propensis vehementer excolimur, et amamur.
Excommŭnĭco, as, avi, atum, are,Excommunier.Phras.Proscribere, ac romanis sacris, societate, commercio, consuetudine, usu, communione, convictu piorum alicui interdicere; a piorum societate secludere, excludere, removere, arcere; ab Ecclesiæ communione repellere; extra Ecclesiæ septa ejicere, sacro fulmine percellere, jugulare; communione sacrorum depellere, secernere, semovere, spoliare, dejicere; sacrorum communionem alicui interdicere; anathemate sacro persequi; anathema dicere; abdicare aliquem; a corpore Ecclesiæ segregare; dirum, grave anathema in aliquem contorquere; a sacris amovere, submovere; execratione devincire; sacrificiis alicui interdicere; in numero impiorum, ac sceleratorum habere, quibus pii omnes decedant, quorum aditum sermonemque defugiant; cœtu, communione recte credentium aliquem movere, arcere, ejicere; usu sacrorum prohibere; ex cœtu piorum et communitate exterminare, extrudere, exturbare; sacro fulmine ferire; sacrum fulmen in aliquem vibrare; sacrorum usu, sacro civilique congressu alicui interdicere; a piorum cœtu communioneque sejungere, disjungere, arcere.
Excommŭnĭcātĭo, ōnis, f.Excommunication.Syn.Sacrum Ecclesiæ fulmen, piorum cœtu aliquem moventis.Phras.Ab excommunicatione absolvit,il lui donna l’absolution de son excommunication. Piorum communioni restituit; Ecclesiæ reconciliavit; pacem illi ecclesiasticam reddidit; diris et execrationibus solvit, exsolvit.
Excommŭnĭcātus, a, um,Excommunié.Phras.Diro carmine nominatim in ejus caput composito, inferis devotus; communione piorum ejectus; sacer, sacra detestatione jugulatus; piorum communione exterminatus; diris devotus; Ecclesiæ castris horrendo execrationis carmine expulsus.
EXCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a.Mûrir;machiner.Usus: Excoquere malum alicui.
EXCORS, cordis, omn. gen.Déraisonnable,fou,insensé.Syn.Amens, vecors.Adv.Admodum.Usus: Quæ anus est tam excors? Qui hoc non videt, sentit, excors est. Cf.Amens.
EXCRĔO et EXSCRĔO, as, avi, atum, are, a.Rendre en crachant,cracher.Syn.Vi quadam, ac cum tussi exspuo.
EXCRŬCĬO, as, avi, atum, are, a.Torturer,faire souffrir.Syn.Crucio, conficio, exanimo, interimo.Adv.Mirabiliter.Usus: Non me meæ miseriæ magis excruciant, quam tuæ. Cf.Crucio.
EXCŬBĬÆ, ārum, f. pl.Garde,faction.Syn.Diurnæ nocturnæque vigiliæ.Epith.Miseræ.Usus: Excubias et custodias capitis mei cognovi,j’ai reconnu avec quelle sollicitude il veillait sur ma vie. Excubias agere.
EXCŬBĬTOR, ōris, m.Sentinelle.Usus: Castra excubitoribus et firmis præsidiis tenebantur.
EXCŬBO, as, bŭi, bĭtum, are, n.Monter la garde,faire sentinelle.Syn.Vigilo, vigilans sum, excubias ago.Usus: Animo hic semper excubandum est, ut nihil improvisum possit accidere. Ego excubo pro salute vestra, nec partem ullam quietis capio. Cf.Vigilo.
EXCŪDO, is, di, sum, ere, a.Produire (par le travail),exécuter,composer;forger.Syn.Compono, elucubro.Usus: Excudam tibi aliquid commentarii de gloria.
EXCULTUS, a, um,Orné,paré;cultivé.Syn.Ornatus, decoratus, præditus, institutus.Usus: Ingenia disciplinis exculta. Græcorum litteris et inventis, legibus et institutis omnem vitam excultam constitutamque habemus.
EXCURRO, is, curri, cursum, ere, n.Courir hors;faire une sortie;s’étendre.Adv.Longius, pariter, immoderatius.Usus: Excurrere ex Africa. Campus, in quo excurrere virtus et cognosci possit. Oratio producta et excurrens.
EXCURSĬO, ōnis, f.Excursion;invasion.Syn.Decursio, incursio.Epith.Moderata, nocturna.Usus: Tueri fines suos ab excursionibus hostium, et latrociniis. Nocturnam excursionem facere, populabundi magis, quam justi belli more. Latrocinii modo procursare.
EXCURSOR, ōris, m.,Émissaire,espion.Syn.Emissarius.
EXCŪSĀTĬO, ōnis, f.Justification,excuse,prétexte.Syn.Purgatio, satisfactio, causa. )( Accusatio.Epith.Facilis, justa, justa et idonea, legitima, magna, misera quidem, sed tamen justa, sapiens et probabilis, similis, turpis.Phras.1. Excusationem suam afferre,apporter des excuses. Excusatione justa et idonea uti; probabili excusatione rem defendere; excusationem afferre legitimam. Cf.Excuso. 2. Excusationem accipio,je reçois vos excuses. Probo excusationem tuam; admitto excusationem tuam; honesta oratio est; excusationem suo loco relinquo. Cf.Causa,Causor.Usus: Excusationem quærere, parare. Excusationem audio, non accipio. Excusationem ut parum probabilem refellere, rejicere. Ignosco illi, qui vel pietatis, vel ætatis, vel necessitatis excusationem affert. Pravorum consensio amicitiæ excusatione tegenda non est. Officii prætermissi, vel cessationis culpa imprudentiæ vel negligentiæ excusatione detenditur. Stultitiæ peccatum excusationem non habet.
EXCŪSO, as, avi, atum, are, a.Excuser,justifier;alléguer,donner pour prétexte.Syn.Purgo, excusatione utor, excusationem affero, satisfacio, crimen removeo, culpa libero, a culpa eximo, excusatione rei tego. )( Accuso.Phras.1. Excusat absentiam suam per invaletudinem,il excuse son absence par une indisposition. Excusat valetudinem, quin una veniat; causam in valetudinem confert; morbi excusatione absentiæ crimen depellit; purgat ille se, et firmissimo propugnaculo utitur, quod valetudine retineatur; morbum suæ absentiæ prætendit, prætexit, in morbum noxam suam avertit; titulum morbi suæ desidiæ præfert, prætexit, etsi sexcentas causas colligere possit, morbi excusatione se purgatum cupit; quominus præsto sit, morbum causatur; morbi excusatione absentiæ crimen amoliri, diluere cupit; culpam de se demoliri satagit; absentiæ culpam morbi excusatione defendit; absentiæ suæ excusationem hanc dat, affert, quod morbo esset impeditus. Absentiæ culpam ut levet, absentiæ noxam ut purget, morbi excusatione utitur; absentiam culpæ ut eximat, ut eam a se culpam dimoveat, ut ea se culpa liberet, morbi speciosus titulus præfertur. 2. Res non facile excusari potest,on ne peut facilement justifier cela. Res excusationem non habet facilem; non est facile id expurgatu; atrocitatem facti non facile verbis lenias; purgare factum, facinus id levare, colore quodam diluere, honesta aliqua specie tegere, non tam pronum est, aut expeditum; haud in promptu est, quo rem tantam a culpa eximas; de ea re haud facile satisfacies; in re tam ancipiti non video, quid excusationi tibi esse possit; quo excusationem tuam judici probare modo possis; culpam eam non facile præstabis; novam difficulter elues. 3. Non est, cur te excuses,il n’y a point de quoi vous excuser. Excusatione, satisfactione, expurgatione, purgatione minime opus est. Non opus est, ut excusatione apud me utaris; ut mihi te purges, ut excusationem proponas; expurgationem afferas; satisfactionem pares. Supervacanea est apud me tua excusatio; excusandi officium sine causa suscipis. Causam excusandi nullam habes; minime necessaria est excusatio tua; tuam excusationem non desidero, non requiro, non exigo, non exspecto.Usus: Atticæ ita me excuses, ut omnem culpam in te transferas. Quod te excusat, tuas causas nosco. Excusare tarditatem litterarum. Propinquitatem excusavit, antequam sententiam diceret.
EXCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a.Secouer,renverser;chasser.Syn.Agito; exploro, examino; depello, rejicio.Adv.Radicitus.Usus: 1. Scrutari et excutere sigillatim omnes. 2. Examino,examiner avec soin,rechercher. Decemviri nostros magistratus excutiant. Non metuo, non excutio te. Explicare et excutere aliquod verbum,scruter. Cf.Discepto. 3. Rejicio,repousser. Excutiamus omnes eorum delicias, et ineptias. 4. Excito,exciter,secouer. Explica et excute intelligentiam tuam, ut videas. 5. Aufero, eripio, abigo depello,chasser,détourner,arracher. Excutiam hanc tibi opinionem, jactationem. Omnem tibi mœrorem ex animo, studia manibus excutiam. Cf.Eripio.
EXĔCRĀTĬO, ōnis, f.Imprécation,malédiction.Syn.Diræ, imprecatio.Usus: Pompeius omni cautione, fœdere, execratione me devinxerat. Exierunt malis ominibus, et execrationibus duo vulturii. Cf.Execror.
EXĔCROR, aris, atus, sum, ari, d.Maudire,charger d’imprécations.Syn.Imprecor, male precor, abominor, detestor.Phras.Omnes illum execrati sunt,tous l’ont chargé d’imprécations. Omnes illi pestem optarunt; omnibus precibus detestati sunt, diris omnibus devoverunt; diras, exitium illiimprecati sunt; infaustis vocibus illum prosecuti sunt; infaustas voces in illum jactarunt. Cf.Abominor,Odium.Usus: 1. Omnes te oderunt, tibi pestem optant, execrantur, tibi male precantur. 2. (Execro, execratio,dépouiller du caractère sacré,vulgi sunt), Latine: Exauguro, exauguratio. Exaugurare sacella statuit.
EXĔCŪTĬO, ōnis, f.Poursuite judiciaire,Syn.Persecutio.Usus: Quæritur, an actionem, petitionem ejus rei, et executionem habeat. Cf.Officio.
EXĒDO, edisveles, editvelest, ēdi, ēsum, ederevelesse, a.Manger,dévorer;ronger,miner.Syn.Consumo, conficio, corrodo.Usus: Ægrituto lacerat, exedit animum, planeque conficit. Mœrores animum exedunt, conficiuntque curis.
EXĔDRA, æ, f.Salle de réunion, de conversation.Syn.Locus, ubi sedes multæ paratæ.Usus: Offendi eum sedentem in exedra. Tamen illa moveor exedra.
EXEMPLAR, āris, n.Original,exemple,modèle.Syn.Exemplum, imago, species ad imitandum proposita.Usus: Homo exemplar antiquæ religionis. Fabricator magni operis perfectissimum sibi exemplar proponat, in illud intueatur, ne ab illo deficiat; ut illud sequatur, exprimat, curet, si præclarum opus efficere velit. Cf.Exemplum.
EXEMPLUM, i, n.Exemple,type,modèle.Syn.Exemplar, imago, factum, documentum, specimen, clarissimis monumentis testata consignataque antiquitas.Epith.Acerbum, brevissimum, domesticum, facile ac pervulgatum, generatum, æternum, illustre, insigne, laudabile, præstans, novum, maximum, pessimum, perditum, perniciosum, perspicuum, præclarissimum, rarum, recens, superius, vetus. Aliena, antiqua, gloriosa, grandiora, gravissima, honesta, innumerabilia, majora, maxima, mirabilia, notiora, oratoria, optima, perpauca, perspicua, grandi vitio prædita, plena dignitatis et antiquitatis, plurima, præsentia atque viva, tot, tanta ac tam nova, vetera.Phras.1. Cato exemplum innocentiæ, virtutis, etc.,Caton fut un modèle d’innocence, de vertu, etc.Specimen, documentum fuit virtutis; quem sibi omnes documento sumant; imitatione exprimant, in cujus vitam, ut in speculum, omnes intueantur. Cato viri præstantis simulacrum; specimen honestatis; documentum virtutis posteritati. 2. (Exemplum bonum dare,seuædificare alios,Vulg.),donner le bon exemple,édifier. Documentum, in documentum, documento esse aliis; exemplum præbere, relinquere aliis antiquæ virtutis; exempla edere virtutum, in quæ posteritas omnis respiciat; exemplo esse ad virtutem; virtutis exempla non vulgaria prodere; exemplo ad virtutem, prælucere aliis; præclari exempli facem præferre; disciplinæ esse aliis; documenta dare virtutis singularis. Exemplum esse salubre juventuti; exemplo ad virtutem præire cæteris; exempli esse rectissimi; hominem esse, in quo multa adhuc antiquæ pietatis vestigia remanserint. Cf.Ædificatio,Ædifico. 3. Multa exempla exstant inconstantis fortunæ,nous avons bien des preuves de l’inconstance de la fortune. Documenta humanorum casuum proferri multa possunt; nobilia maxime sortis mortalium exempla spectantur plurima; nova identidem, inauditaque rebus humanis aperiuntur exempla; humanorum casuum exemplis abundamus; multi sunt, qui exemplo suo, ac exitio humanum genus doceant fortunæ inconstantiam. 4. Exemplum sumere,prendre un exemple. Exemplum capere, sumere; documentum capere; documento sibi habere; exempla sibi ab aliis petere; imitatione alterius se erudire; inspicere, tanquam in speculum, in mores aliorum; studio sibi habere, ad aliorum exemplum sese componere; mores ex moribus fingere; ante oculos sibi constituere aliquem, ejusque exemplum ad imitandum sibi proponere; imitatione exprimere. 5. Malo exemplo esse,être un mauvais exemple. Ætati maxime lubricæ et incertæ exempla nequitiæ præbere, offensionem præbere; periculosam exempli imitationem reliquis prodere, pessimo exemplo alios corrumpere, perniciem creare exemplo suo; exemplum perniciosum prodere; vitia sua in civitatem infundere; exempto aliis nocere. Cf.Scandalum. 6. Exemplum statuere in improbis,faire un exemple pour effrayer les méchants. In posterum documentum statuere, ne quis, etc.; insigne documentum mortalibus dare vindicis scelerum justitiæ; exemplum edere, prodere, constituere in improbos.Usus: 1. Refertur ad supplicium, et animadversionem,exemple,punition exemplaire. Severitatis, exemplum edere, prodere, statuere. 2. Ad litteras,copie,modèle. Exemplo eodem duas epistolas scribere, dare,écrire deux lettres d’après la même formule, (eadem forma,Vulg.). Epistolæ exemplum mittere,envoyer une copie d’une lettre, (Vulg.Copiam epistolæ). 3. Sua peculiari significatione. Exemplum rem ornatiorem reddit. Exempla clara et illustria a summis viris petam, ut ego sim liberis meis nobilitatis initium, et virtutis exemplum. Vitiosi principes, quod non solum vitia concipiant ipsi, sed ea etiam infundant in civitatem, plus exemplo, quam peccato nocent. Exemplum capere, expetere ab antiquitate. Exemplum prodere. Exemplo non probabili factum est. Quod exemplo sit, jure sit. Res in exemplum ibit,la chose servira d’exemple. Cf.Imitor.
EXENTĔRO, as, avi, atum, are, a.Ôter les intestins;vider la bourse,dévaliser.Usus: Seni marsupium exenteravit.
EXĒO, is, īvi,velii, ĭtum, ire, n.Sortir de,s’en aller de.Syn.Egredior, prodeo, progredior, pedem effero; foras me do, procedo, excedo, emergo, erumpo, emano, mano, evolo, evado, orior, nascor.Adv.Commodius, similiter, tuto.Phras.Repente domo exivit,il sortit tout à coup de la maison. Se domo proripuit; pedem limine extulit; domo se ejecit; in publicum processit; e domesticis tenebris emersit; ex latebris erupit; portis egressus est; extra ædes,velex ædibus se dedit, movit; duxit, eduxit se foras; foras se proruit; ex ædibus se penetravit. Cf.Prodeo.Usus: Exire legatum in provinciam. Consideratum nihil ex tuo ore exit. Exire urbe, patria, de navi, ex patriciis. Exiit de potestate mentis,il est devenu fou.
EX ĔO,De là,de ce que.Syn.Inde, ideo, idcirco, ea re, quia.Usus: Si quid in me est, ex eo est, quia. Ex eo, quod multa committeret, sæpe in judicium vocabatur.
EXERCĔO, es, cŭi, ĭtum, ere, a.Exercer,pratiquer;travailler.Syn.Colo, excolo, exercitatione utor, versor in aliqua arte, consuetudinem atque exercitationem capio, artem facio.Adv.Acerrime, familiariter, nimium, scienter, vehementer, vehementissime, latine, studiose, studiosissime.Phras.1. Demosthenes se exercendo clarus orator evasit,Démosthène par l’exercice devint un brillant orateur. Meditando, quasi ludicra exercitatione prædiscendo inclaruit; dum industrius est ac diligens in exercitationibus, dum in quotidianis commentationibus multum operæ ponit, ad summam laudem pervenit; exercitatione usuque discendi, consuetudine, agitatione mentis, litterarum tractatione assidua tantus orator evasit. 2. Munus suum egregie exercet,il s’acquitte parfaitement de son emploi. Munus præclare gerit; munere suo magna cum laude fungitur; personam suam, partes suas egregie sustinet; eo in munere pro dignitate elaborat. Cf.Munus,Fungor.Usus: 1. Exercere memoriam, vocem, vires, corpus. Quotidianis se commentationibus exercere. Armis exerceri. In arte se studiose exercere. 2. Affligo,tourmenter. Fortuna variis illum casibus exercet. Me litteræ tuæ, me fatum reipublicæ valde exercent. 3. Affectibus malis tribuitur,poursuivre,persécuter. Iracundiam in victos, inimicitias cum civibus, crudelitatem suam cum aliquo exercere. 4. Ago, facio, factito, tracto,exercer,pratiquer. Exercere jus civile. Vectigalia exercere et exigere. Judicium, quæstionem exercere. Exercere, facere piraticam, argentariam, medicinam.
EXERCĬTĀTĬO, ōnis, f.Action de s’exercer,exercice;usage,pratique.Syn.Usus, tractatio, actio, meditatio, commentatio, consuetudo, industria, agitatio, curriculum, studium.Epith.Acerbior, bona, campestris, communis, domestica, egregia, elegans, facilis, forensis, honesta, laboriosa, ludicra, magna, major, maxima, multa, non inutilis, parva, magna, perfecta, plurima, popularis, propria, pene puerilis, quotidiana. Accuratæ, crebræ atque magnæ, laboriosæ, maximæ, modicæ, oratoriæ, rhetoricæ, subitæ.Usus: Ingenii, corporis exercitatio. Consuetudo, exercitatio et intelligendi acuit prudentiam, et eloquendi incitat celeritatem. Nec medici, nec imperatores, nec oratores, quamvis artis præcepta perceperint, quidquam sine usu et exercitatione, magna laude dignum consequi possunt. Exercitatione scelerum assuefieri.
EXERCĬTĀTUS, a, um,Exercé à,habile dans.Syn.Versatus, exercitatione præditus. )( Rudis.Usus: Homo in Dialecticis, Arithmeticis, in rebus maximis gerendis probe exercitatus. In maritimis rebus exercitatissimus.
EXERCĬTĬUM, ii, n.Exercice militaire,manœuvre. *Phras.1. Exercitia spiritualia dare,donner les exercices spirituels. Sacris exercitationibus aliquem excolere, perpolire; sacris commentationibus instituere, munire; adversus pravas animi affectiones et vitia piis exercitationibus munire, pias commentationes alicui tradere; sacris commentationibus aliquem exercere. 2. Exercitia spiritualia facere,faire les exercices spirituels. Sacras commentationes obire; a negotiis avocare sese, et ad divinarum rerum commentationem mentem traducere; rerum divinarum commentationi operam dare; sacris commentationibus excoli, perpoliri; in divinarum rerum contemplatione sese exercere, temporis aliquantum ponere.
EXERCĬTŬS, ūs, m.Armée.Syn.Copiæ, manus.Epith.Amplissimus, certus, clarus, consularis, cunctus, exiguus firmitate, fidelissimus et constantissimus, firmissimus, florentissimus, magnus, imbecillis, incolumis, infirmus, instructus, invictus, magnus et amplus, maximus et fortissimus, melior, novus, vetus, optimus, ornatissimus, parvus, periculosus, pessimus, pulcherrimus, robustus et victor, tiro et collectitius, veteranus, universus. Boni, sed rudes, clari et magni, contrarii, optimi, parati, paratiores et fortiores, permagni, proprii, regii, valentes, veterani.Phras.Exercitum parare,mettre sur pied une armée. Scribere, conscribere, colligere, cogere, parare, comparare, conflare, facere, conficere exercitum. Contrahere copias, cogere, comparare; militarem manum facere, cogere, milites facere, scribere, conquirere; ingentes peditum equitumque copias contrahere. 2. Exercitum complere,compléter lescadres d’une armée. Exercitum reficere, recreare, confirmare, supplere, augere, multiplicare; exercitui supplementum scribere; legiones explere; legiones supplementis integrare, reficere. 3. Exercitum habemus egregium,nous avons des troupes superbes. Probe ornatum auxiliis; copias habemus, et genere, et numero et fidelitate præstantissimas; exercitum censemus superbissimo delectu, durissima conquisitione collectum, veteranum, robustum, valentem, victorem; magnam manum pedestrium, et equestrium copiarum. 4. Cæsar exercitum habebat genere potius, quam numero firmum,dans l’armée de César, les soldats étaient plus vaillants que nombreux. Frequentes admodum Cæsaris copiæ non erant, sed fortitudine præstabant. Erat in castris Cæsaris virtus, multitudo non erat; numero exiguus Cæsaris exercitus, firmitate amplissimus erat. Non militum copia, frequentia, numero sed, eorum virtute, robore, fortitudine, animi præstantia, corporis viribus valebat Cæsar. 5. Ingentem quidem habet exercitum, sed temere collectum,à la vérité il a une grande armée, mais elle est composée de mauvais soldats. Peditum equitumque nubes jactat, et consternit maria suis classibus, sed exercitus est tiro; et collectitius; numerosam quidem trahit, sed naufragorum ejectam ac debilitatam manum. Asiam quidem in nos omnem effundit, sed rarus in tanto exercitu miles, pauci quibus arma, quibus belli disciplina, nullus.Usus: 1. Exercitum scribere,enrôler. 2. Exercitum lustrare, recensere,faire la revue. 3. Exercitum ductare, ducere,conduire. 4. Exercitum adducere,amener. 5. Exercitum deducere, abducere, deportare de provincia,faire sortir. 6. Exercitum castris continere,faire camper. 7. Exercitum distribuere in stativa,mettre en quartiers. 8. Exercitum collocare, exponere, instruere,disposer. 9. Exercitum trajicere,faire passer. 10. Exercitum permutare, deponere, dimittere,renvoyer. 11. Exercitum dissipare, dilabi,licencier. 12. Exercitum reficere, recreare, supplere, supplementa exercitui scribere,refaire,reconstituer. Cf.Bellum.
EXHĀLĀTĬO, ōnis, f.Exhalaison.Syn.Vapor, anhelitus terræ, afflatus ex terra, exspiratio, aspiratio.Usus: Cœlum humidum et caliginosum propter exhalationes terræ cujus exspirationibus aer alitur. Vapores, qui a sole ex agris tepefactis, et ex aquis excitantur.
EXHĀLO, as, avi, are, a.Exhaler,rendre (par le souffle).Syn.Spiro, exspiro, emitto.Usus: Crapulam exhalare,cuver son vin. Flores exhalant odorem; afflantur e floribus odores.
EXHAURĬO, is, hausi, haustum, ire, a.Épuiser,enlever.Syn.Aufero, minuo, exinanio, perfero, absumo. )( Repleo.Adv.Facile.Phras.Provinciam totam exhausit,il ruina la province. Quidquid potuit, sanguinis detraxit, et nudam, consumptam, enectam successori tradidit provinciam; quantas prædas exsorbuit? quot fana spoliavit, domos exinanivit? quot tributis civium vires attenuavit, opes egessit? Cf.Vasto,Spolio.Usus: 1. Ex Africa quas opes, quas ex ærario exhausit. 2. Minuo,diminuer. Malim meas laudes omnes ad te transferre, quam de tuis minimum exhaurire. 3. Exequor,exécuter. Mandata mea exhaurias. 4. Exinanio, spolio,vider,tarir,épuiser. Dilapidat pecuniam, ærarium exhaurit, minuit vectigalia. Sentinam exhaurire. Civitates omnibus rebus exhaustæ. 5. Profero, sustineo,épuiser (la fortune, les forces, etc.). Labores omnes, ærumnas, sollicitudines, tædia, sumptus tua causa exhausi. 6. Voro, ingurgito,boire. Tantum vini exhausit, ut necesse esset vomere.
EXHĒRĒDO, as, avi, atum, are, a.Déshériter.Syn.Hereditate privo, abdico; submoveo ab hereditate, jure hereditatis privo; hereditate excludo.Usus: Pater filium exheredare cogitabat.
EXHĒRES, ēdis, omn. gen.Déshérité.Syn.Hereditate exclusus, in nullam sortem bonorum natus.Usus: Egit lege in hereditatem paternam testamento exheres filius.
EXHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a.Montrer,faire voir,produire.Syn.Profero, ostendo, gero, præbeo. )( Occulto.Phras.Semper me tibi exhibui amicissimum,je vous ai toujours montré une grande affection. Omnibus de rebus ita tractavi, ut intelligeres me tibi amicissimum; æquissimum me tibi semper præbui; eum me tibi præstiti, eo in te animo fui, quo solent amicissimi; talem me exhibui tuis in rebus, ut mihi pro intimo esses. Ita me tractavi, ita gessi, nemo ut, quin amicissimus tibi essem, dubitaret. Optime semper ostendi me. Cf.Præsto.Usus: 1. Exhibe, cedo tabulas,produire. 2. Facesso,causer,occasionner. Exhibere molestiam, curam alteri. 3. Gero me, ago, præbeo,montrer,présenter. Auctorem salutis; supplicem se alicui exhibere. Mitem senatorem egit, se gessit, se exhibuit. Affectum patris alicui exhibere. 4. Ostendo,faire voir. Artis specimen exhibere, artes edere.
EXHĬLĂRO, as, avi, atum, are, a.Réjouir,égayer.Syn.Hilaro.Phras.Exhilarat me aspectus vester,votre présence me réjouit. Recreat me, reficitque aspectus vester; mira me lætitia, suavitate, voluptate perfundit; in lætitiam me injicit incredibilem; lætitiam objicit mihi nullis verbis exæquandam; lætitia me onerat aspectus vester; ad hilaritatem traducit; lætitia, hilaritate animum complet; liberalissima, et honestissimavoluptate cumulat; voluptati mihi est; voluptatem affert. Cf.Gaudium,Lætitia,Recreo.
EXHORRESCO, is, horrŭi, ere, n.Frissonner.Syn.Horrore perfundor.Phras.Exhorrui ad hoc spectaculum,ce spectacle me fit frémir d’horreur. Animo perculsus sum; horruit, cohorruit animus ad id spectaculum; pavore concussus sum; sensus mihi erepti sunt, vultus expalluit, lingua obtorpuit, corpus contremuit; subito pavore pectus mihi perculsum est; commotus, exterritus, perterritus, consternatus sum. Cf.Terreo.Usus: Exhorrescere metu.
EXHORTĀTĬO, ōnis, f.Exhortation.Usus: Tua exhortatione impulsus feci.
EXHORTOR, aris, atus sum, ari, d.Exhorter.Syn.Hortor, adhortor, cohortor, auctor sum alicui, incito, impello, inflammo, sollicito, cohortatione utor.Usus: Exhortari aliquem ad virtutis studium. Cf.Hortor,Excito,Moneo.
EXĬGO, is, ēgi, actum, ere, a.Faire payer,réclamer,exiger.Syn.Ad dissolutionem cogo, postulo, flagito, extorqueo, de pecunia appello.Adv.Acerbe, acerbius, amplius, facilius, plane, præclare.Usus: 1. Non urgeo, neque exigo, quæ polliceris. Tributa, vectigalia, pensionem, mercedem, benefacta, nomina acerbius exigere. 2. Profligo, pello, ejicio,pousser dehors,renvoyer. Reges civitate, uxorem toro exigere. 3. Absolvo, perficio,endurer. Opus, ærumnam exigere. 4. Trans adigo,pousser,lancer. Ferrum per medium corpus exegit. 5. Transigo,passer. Ævum, ætatem, annos, dies per desidiam exigere. 6. Dispono, dirigo,placer,disposer. Actiones suas ad normam rationis, columnas ad perpendiculum exigere.