MOS, mōris, m.Conduite,usage,coutume.Syn.Consuetudo, institutum, ritus, disciplina, usus, modus.Epith.Accusatorius, antiquus, austerus, civilis, communis, conscius, perversus, usitatus, verus, novus, patrius, domesticus, regius, rhetoricus. Amabiles, boni, modesti, commodi, corrupti, dispares, extremi, faciles, feri, grati, immanes, improbi, imperiti, barbari, justi, integri, religiosi, timidi, mali, molesti, perditi, rustici, suaves, severi, temperati, feri.Phras.1. Moris est,il est d’usage, c’est l’usage. In more est; in more positum est; more comparatum, confirmatum est; consuetudo fert; consuetudinis hoc est; consuetudo est, mos est; mos obtinuit; mos fert; more receptum est; jam inde a majoribus consuetudo tenet, obtinet, ita fert; vetus hoc est, ut, etc. 2. Morem suum servat,il garde ses habitudes. Instituto suo utitur; institutum suum tenet, servat; solemne suum servat; morem suum obtinet, tenet, retinet; propositum suum tenet; institutum suum sequitur; antiquum obtinet.Usus: Hoc factum est more et modo. In more majorum id non fuit. Meo more agam. More barbarorum fungi,agir en barbare. Abhorret id a more nostro,cela est contraire à nos usages. Decedere de more et instituto,abandonner les anciennes coutumes. Revocare veterem morem,ramener une vieille coutume. Morem inducere, in morem aliquid inducere, transferre, perducere,faire passer qqchose en coutume. Morem eum posteri acceperunt,leurs descendants ont adopté ces usages. Tenues reliquiæ pristini moris hærent,il ne reste plus que des vestiges des anciennes coutumes. Mos ille ac consuetudo inveteravit,cette habitude s’est enracinée. Non recedam a more et consuetudine,je n’abandonnerai pas mes coutumes et mes habitudes. Morem alicui gerere,faire les volontés de qqn. Cf.Consuetudo.
MŌTĬO, ōnis, f.Mouvement,impulsion.Syn.Motus, commotio.Epith.Continuata, perennis, transversa, dispar, suavis.Usus: 1. Orbium cœlestium motio. 2. Affectus, motiones animi,les mouvements,les passions de l’âme.
MŌTŬS, ūs, m.Mouvement,agitation.Syn.Motio, agitatio, impulsus. )( Status.Epith.Acerrimus, alienus, asper, celer, certus, necessarius,constans, deformis, divinus, dulcis, externus, igneus, inanis, incertus, incredibilis, interior, jucundus, magnificus, minimus, naturalis, novus, opinabilis, oratorius, pronus, obliquus, supinus, repentinus, sempiternus, solutus, temerarius, turbidus, venustus, voluntarius. Accommodati, admirabiles, aversi, uberes, acuti, constantes et rati, dispares, dissimiles, finiti, æquabiles, inimici, non temperantes, liberi, magni, odiosi, palæstrici, mediocres, soluti, vagi, turbulenti, volucres.Usus: 1. DEUS motum dedit cœlo. Animalia motu cientur interiori. In maximis motibus et mutationibus cœli. 2. Affectus, perturbatio, commotio,mouvements de l’âme, pensée, idée, passion. Magnos animorum motus efficere. Motus animi rationi obtemperantes. Motus cogitationis celeriter agitatus. Nunquam animus agitatione motuque vacuus est. 3. Concursus, turba, tumultus,mouvement politique, émeute, révolution. In quo motu temporum, quanta conversione rerum versamur! Catilinæ insanos motus cohibuit, compressit. Motum concitare, moliri. Motus Reipublicæ afferre. Magno res in motu est. (Motu proprio,Vulg.),de son propre mouvement. Latine: sua sponte.
MŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. et n.Mouvoir,mettre en mouvement;exciter,causer,produire; n.Se mouvoir.Syn.Cieo, agito, impello, pello, verso, ago; efficio, excito; allicio, pellicio, induco.Adv.Conjuncte, leviter, longius, magnopere, mirabiliter, necessario, permultum, valde, vehementius, acute, constanter, dulciter, facile, fortuito, immoderate, inaniter, jucunde, libere, mediocriter, non ita placide, solute, peracute, tardius, vehementer, velociter, vere.Phras.1. Movit oratione sua hominum animos,son discours a remué les auditeurs. Animos flexit; animos incendit, accendit; motum animis attulit; mentes hominum allexit, voluntates impulit, quo volebat. Valebat ejus oratio ad fingendas hominum voluntates, et quo vellet, ducendas; valebat ad motus inflammandos. Motus animorum ita miscuit, sensus mentesque hominum ita pertractavit, nemo ut resisteret; flexit mentes hominum fregitque ejus oratio; uno sermone animos omnium, quo vellet, perduxit. Perculit animos ejus oratio, et in audientium animis aculeum defixit, reliquit. Ad stimulandos hominum animos aculeum habuit ejus oratio; ita percussit ac quatefecit hominum animos, tanquam in ejus manu omnium voluntates essent; ad sententiam suam populi animos deduxit; in suam sententiam omnium mentes oratione convertit. 2. Motus sum ejus precibus,ses prières m’ont touché. Adductus precibus, impulsus lacrimis, invitatus, inductus precibus cessi.Usus: 1. Ursere illi, ut nos loco moverent. 2. Abduco,ébranler. Movere aliquem de sententia. Senatu movere. 3. Muto,changer qqche. Tot annorum possessiones movere intutum. 4. Discedo,s’éloigner,quitter. Ne te Roma moveris. 5. Sollicito,exciter. Multa me movent in discessu. 6. Allicio, invito, hortor,inviter. Illa me causa movet. 7. Efficio, excito,produire,causer. Clamores, risus, lacrimas, hominum studia, suspicionem movere. Cf.Persuadeo.
MOX,Bientôt.Syn.Quam mox, ocius, statim.Usus: Mox revertor. Cf.Statim.
MŪCRO, ōnis, m.Pointe aiguë;pointe de l’épée.Epith.Cruentus, tribunitius.Usus: Hic est mucro defensionis meæ. Censorii stili mucro. Mucrones jam in civium jugulis fixos rejecimus.
MŪGĬNOR, aris, atus sum, ari, d.Perdre le temps,lambiner.Syn.Cunctor, moror, dissimulo, verbum antiquum.
MŪGĬO, is, ĭivelīvi, ītum, ire, n.Mugir,beugler.Syn.Boo.
MŪGĪTŬS, ūs, m.Mugissement,beuglement;bruit,grondement.Usus: Terræ mugitus et fremitus. Mugitus ciere, edere. Mugitibus implere viciniam.
MŪLA, æ, f.Mule.Usus: Mulæ partus mirabilis, quia rarus.
MULCĒO, es, mulsi, mulsum, ere, a.Caresser;adoucir,apaiser.Syn.Permulceo, lenio.Usus: Carmina mulcent mentes. Cervix mulcetur dextera. Cantu cervi mulcentur.
MULCTA et MULTA, æ, f.Peine.Syn.Pœna.Usus: Mulctam alicui dicere, irrogare, ab aliquo petere,infliger une amende. Mulctam remittere, condonare, mulcta gratiam facere,remettre une peine. Cf.Pœna.
MULCTĀTĬO, ōnis, f.Punition.Syn.Direptio.Usus: Misera mulctatio bonorum, exilium civium.
MULCTĀTĬCĬUS, a, um,D’amende.Usus: Mulctatitia pecunia.
MULCTO et MULTO, as, avi, atum, are, a.Punir par une amende,infliger une peine.Syn.Mulcta afficio, punio, mulctam irrogo.Adv.Crudelissime, male.Usus: 1. Morte mulctare reos, exilio. 2. Male accipio, male tracto,maltraiter. Discessit ab oppugnatione male mulctatus. Mulctatus virgis, fustibus. Cf.Punio.
MULGĔO, es, si, sum, ere, a.Traire.Syn.Lac e mammis exprimo.Usus: Mulgere oves. Mulgere hircos; de re palam absurda,traire les boucs,c. à d.,tenter une chose impossible(Prov.).
MŬLĬĒBRIS, e, gen. com.De femme;mou,efféminé.Syn.Femineus, mollis, effeminatus.Usus: Mundus muliebris. Forma muliebris. Sententia muliebris et enervata.
MŬLĬĒBRĬTER,A la manière des femmes,comme une femme.Syn.Effeminate.Usus: Lamentis se et lacrimis muliebriter dedere. Nequid muliebriter et serviliter faciamus.
MŬLĬER, ĕris, f.Femme.Syn.Femina.Epith.Ægra, ærumnosa, aliena, amens, avara, audax, beata, nobilis; consularis, copiosa, locuples, crudelis, importuna, deterrima, digna, dives, felix, furiosa, gravida, ignota, immoderata, imperita, ingeniosa, insana, libera, libidinosa, misella, misera, molesta, nefaria, nobilis, nota, optima, pecuniosa, propinqua, proterva, seditiosa, suavis, temeraria, procax, irata, timida Beatissimæ, castiores, miseræ, formosæ, inornatæ.Phras.1. Mulier importuna est,cette femme est insupportable. Mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur; mulier est proterva, seditiosa, parvis rebus sæpe mobilis; mulier est ex earum numero, quæ impotenti naturæ frenos dant, nullumque licentiæ modum faciunt, quæ indomitæ et animi impotes feruntur. 2. Mulier est præstans,cette femme est remarquable. Feminarum præstantissima, spectatissima, primaria, lectissima; virilis animi femina; matrona gravis et spectata.Usus: Mulierum famam ut multorum oculis lux clara custodiat, diligenter sanciendum est. Mulieres omnes propter infirmitatem consilii, majores in tutorum potestate esse voluere.
MŬLĬĔRĀRĬUS, a, um,De femme.Usus: Manus mulieraria,troupe de femmes.
MŬLĬERCŬLA, æ, f.Faible femme,femmelette;femme du commun.Epith.Impura, deterrima, publica.Usus: Bellum cum mulierculis gestum. Ista quidem pueris et mulierculis grata sunt.
MŪLĬO, ōnis, m.Muletier.Syn.Qui mulos agit, agaso.Usus: Mulionem agere.
MŪLĬŌNĬUS, a, um,De muletier.Usus: Penula mulionia.
MULLUS, i, m.Rouget,mulet. Genus piscis.Usus: Mulli barbati in piscinis sunt.
MULSUM, i, n.Vin mêlé avec du miel.Syn.Potio e melle vinoque confecta.Usus: Calicem mulsi ei impingamus, ut plorare desinat.
MULTĬFĂRĬAM,Dans beaucoup d’endroits.Syn.Multis locis.Usus: Aurum multifariam defossum,or enfoui en différents endroits.
MULTĬFORMIS, e, gen. com.Qui a plusieurs formes,varié.Syn.Varius, diversus.Usus: Principis qualitates sunt variæ, et quasi multiformes.
MULTĬJŬGUS, a, um, et MULTĬJŬGIS, e, gen. com.Attelé avec plusieurs,multiple,nombreux.Syn.Multus et varius, multiplex.Usus: Multijugas epistolas simul accepi,j’ai reçu plusieurs lettres ensemble.
MULTĬMŎDIS,De beaucoup de manières.Syn.Multis modis.Usus: Multimodis sum circumventus.
MULTĬMŌDUS, a, um,Varié,divers.Usus: Multimoda ars.
MULTĬPLEX, ĭcis, omn. gen.Multiple,varié;nombreux;considérable.Syn.Multus, varius, copiosus.Usus: Varia multiplexque natura. Genus orationis vagum et multiplex. Anceps et multiplex verbi potestas. Multiplex et tortuosum ingenium.
MULTĬPLĬCĀBĬLIS, e, gen. com.Multiplié,nombreux.Syn.Multiplex.
MULTĬPLĬCO, as, avi, atum, are, a.Multiplier,augmenter.Syn.Augeo.Usus: Aucto exercitu multiplicatis auxiliis, multiplicata cum gloria redii.
MULTĬTŪDO, ĭnis, f.Multitude,foule.Syn.Frequentia, celebritas, turba, cœtus, caterva, populus, vulgus, corona, manus, chorus, colluvies.Epith.Armata, concitata, congregata, domestica, egens, imperita, incredibilis, indocta, infima, infinita, innumerabilis, magna, miranda, repentina, splendidior, tanta, turpis, urbana, universa.Usus: Hominum multitudinem congregare, cogere. Quanta multitudo, quanta vis hominum! Multitudo beneficiorum. Cf.Copia,Numerus.
MULTO,Bien,beaucoup,de beaucoup.Syn.Longe, multisvelomnibus partibus, non paulo, haud paulo, impendio, longo intervallo.Usus: Multo doctior. Meo judicio multo stare malo, quam aliorum.
MULTUM,Beaucoup,souvent,longtemps.Syn.Valde, sane, non parum, sane quam; nescio, quid. )( Parum.Usus: Res diu multumque agitata. Multum ad salutem alicujus conferre.
MULTUS, a, um,Nombreux,en grand nombre.Syn.Multiplex, frequens, non pauci.Adv.Ita, ut, non ita, non parum, quam minime, nimis, fortasse, valde, minus.Phras.1. Multi affuere,ils vinrent en grand nombre. Frequentes, conferti aderant; magnus numerus erat eorum, qui præsentes interfuere; multitudo hominum forum inundaverat, impleverat. 2. Multa et varia erant consilia,les avis étaient nombreux et différents. Mille indies nova consilia; sexcenta erant de re consilia. Longum sit explicare quot in sententias abierint senatores; plura, quam pro numero senatorum, erant consilia; quot capita, tot erant sententiæ; plura pene consilia, quam capita numerabantur.Usus: 1. Multæ et magnæ res. 2. Præclarus,grand,illustre. Tuum nomen multum est in his locis. 3. Prolixus, longus, nimius,long,diffus. Multus est in laudando. Multus sermo, ad multum diem extractus. Ne in re tenui multus ac insolens sim,pour n’être pas trop long.
MŪLUS, i, m.Mulet.Usus; Mulus clitellarius. Mutuum muli scabunt (Prov.),ce sont deux mulets qui se grattent, en parl. de deux personnes qui se louent mutuellement.
MUNDĀNUS, a, um,Du monde,de l’univers.Syn.Mundi civis et incola.Phras.1. (Res mundanæ,Vulg.),choses de la terre. Res caducæ, perituræ, fugaces, profanæ, inanes, infimæ, mortales, humanæ, fluxæ res et fragiles. 2. (Homo mundanus,Vulg.),mondain. Homo rerum fluxarum blandimentis implicitus; humanæ vitæ deliciis ac commodis impense deditus; illecebris vanarum oblectationum captus, et irretitus; qui res fugaces et caducas ardenti studio persequitur; omnibus humanæ vitæ voluptatibus obsequitur.Usus: Socrates rogatus, cujas esset? mundanum se dixit, nempe mundi civem et incolam. Cf.Mundus.
MUNDĬTĬA, æ, f.Propreté.Syn.Elegantia, lautitia.Epith.Non odiosa.Usus: Adhibenda est munditia, non odiosa, nec exquisita nimis,il faut avoir une propreté, une élégance qui ne dégénère pas en insupportable recherche.
1. MUNDUS, a, um,Propre,élégant.Syn.Elegans, lautus. )( Sordidus.Usus: Vir mundus et elegans.
2. MUNDUS, i, m.Monde,univers.Syn.Orbis terrarum, orbis universus, rerum universitas; pulcherrimum naturæ regnum; orbis theatrum; universitas rerum, qua omnia continentur; natura universa; mundi moles; civitas communis mortalium atque immortalium.Epith.Æternus, amens, sapiens, aptus, beatus, bonus, pulcher, salutaris, ornatus aspectu, constans, communis, disertus quidem, et mathematicus et musicus, omnium doctrinarum eruditus, postremo philosophus; expers consilii, globosus, immensus, immundus, parum mundus, levis undique, æquabilis et a medio ad summum par, perfectus et absolutus, litterratus, melior, mortalis, sempiternus, præditus animo et sensibus, rotundus, ardens, pulcher, quietus, similis, singularis, unigenus, omnium rerum, quæ naturæ administrantur, seminator et parens et educator atque auctor, universus, stabilis, volubilis.Phras.1. (Sic agitur in mundo,Vulg.),ainsi on se conduit dans le monde. Sic est vita hominum; sic vivitur; sic natura comparatum est; ita fert hominum consuetudo; sic sunt homines. 2. Quamdiu mundus stetit,depuis la création du monde. Post natos homines; post hominum memoriam; post natum hominum genus. 3. Quamdiu mundus stabit,jusqu’à la fin du monde. Dum genus hominum erit. 4. Quidquid in mundo est,tout ce qu’il y a dans le monde, sous le soleil. Quidquid cœlum suo ambitu complectitur; quidquid in se continet orbis terrarum; quidquid in orbe terrarum est. 5. (Egregie se accommodare novit mundo,Vulg.),il sait se faire tout à tous. Mores ex hominum moribus feliciter effingit; vitæ rationem ad communem vivendi modum belle exigit; vitam ex usu hominum agit; ex communi lege metitur, ad communem vivendi morem mores fingit suos. Cf.Sæculum.Usus: Naturam mundi, et pulchritudinem contemplari. Democritus ait innumerabiles esse mundos. Mundi ætates, partes.
MŪNĔRO, as, avi, atum, are, a.et.
MŪNĔROR, aris, atus sum, ari, d.Donner en présent, gratifier de.Syn.Largior.Adv.Opipare.Usus: Opipare me muneratus est. Cf.Remuneror.
MŪNĬA, ōrum, n. pl.Affaires,devoirs,offices;charges publiques,magistrature.Syn.Munera, onera.Usus: Suis cervicibus publica munia sustinere. Obire munia. Cf.Officium,Munus,Magistratus.
MŪNĬCEPS, ĭpis, m.Citoyen d’un municipe,d’une ville libre.Syn.Civis, popularis, qui e municipio est.Epith.Honestissimus, ornatissimus.Usus: Municipes sunt cives Romani suo jure et legibus suis utentes, muneris tantum cum populo Romano honorarii participes, a quo munere capessendo appellari videntur.
MŪNĬCĬPĀLIS, e, gen. com.De municipe,municipal.Syn.Ex municipio.Usus: Homines municipales et rusticani.
MŪNĬCĬPĬUM, ĭi, n.Ville municipale,municipe.Syn.Conventus, colonia.Epith.Antiquissimum et fidelissimum, frequentissimum, frequens mœstumque, gratum, grave, firmum, honestum, illustre, immune, integerrimum, rusticanum, totum. Reliqua, rusticana, vetera.Usus: Scis cujus municipii sim.
MŪNĬFĬCĒ,Généreusement.Syn.Liberaliter, large, prolixe.Usus: Munifice et large dare aliquid.
MŪNĬFĬCUS, a, um,Généreux,libéral.Syn.Liberalis, largus. Cf.Liberalis.
MŪNĪMEN, ĭnis, et MŪNĬMENTUM, ti, n.Rempart,fortification.Usus: Illa quoque fossa haud parvum urbis munimentum.
MŪNĬO, is, īvivelĭi, ītum, ire, a.Entourer un lieu d’une muraille, fortifier.Syn.Firmo, confirmo, obvallo, sepio, obsepio; paro, adorno.Adv.Præclare.Phras.1. Urbem munire,fortifier une ville. Firmissimis præsidiis munimentisque firmare; vallo fossaque cingere; quasi sepimento aliquo vallare; fossam et alia munimenta urbi circumjicere; aditus omnes fossis aggeribusque præsepire; novo munimenti genere impedire, sepire. 2. Castra egregie munita habemus,notre camp est parfaitement fortifié. Castra ita firmavimus, ut nihil tam clausum ad exitus, tam septum undique, tam tutum ad custodiam nec fieri, aut cogitari possit; castra ex omni parte præmunita, præsidiis militum tecta, probe obvallata; munitionibus valida habemus; castra vallo, vallum congestis arboribus septum habemus, ne qua intrare in munimenta hostis possit. Cf.Munitus.Usus: 1. Munite communemarcem bonorum, obstruite perfugia improborum. 2. Sterno, facio,frayer le chemin. Munire viam sibi ad honores. 3. Reparo, reficio,défendre,protéger. Munire alveum, ripam, aditum. 4.Transl.Viam et aditum ad aliquem sibi munire. Tueri et munire se adversus incumbentia discrimina; benevolentia multorum se munire,se faire un rempart de l’affection publique.
MŪNĪTĬO, ōnis, f.Fortifications,ouvrages de défense,murs,remparts.Usus: Operibus et munitionibus sepire urbem. Operis munitione, et concursu militum, et telorum repulsu submotus hostis.
MŪNĪTŎR, ōris, m.Celui qui fortifie,ingénieur militaire.
MŪNĪTUS, a, um,Muni,fortifié,défendu.Syn.Septus, vallatus; armatus, stipatus.Phras.1. Locus natura munitus,lieu fortifié par la nature. Oppidum positu munitum; locus ipso satis positu defensus; oppidum loci natura tutum a periculo; defendit se ipse locus; ipsa loci natura facile repellit periculum, in ipso loco satis est ad firmitatem præsidii; oppidum ingenio situs, locique natura, firmum. 2. Locus arte munitus,lieu fortifié par l’art. Munitum manu oppidum. Munitus opere locus. Locus munitionibus obseptus; objectis aggeribus a periculo tutus. Cf.Munio.Usus: 1. Munitus firmissima hominum benevolentia. Urbs natura ac loco munita, succincta portubus, armata muris. Regulus virtutum præsidio munitus. Munitus ad vitæ custodiam. 2.Transl.Sapientia munitum pectus gerere.
MŪNUS, ĕris, n.Don,présent;service,office,devoirs,fonctions.Syn.Donum, beneficium, largitio; officium, provincia.Epith.Ædilitium, amplum, gratum, annuum, candidatorium, consulare, dignum, expletum, divinum, exiguum, extraordinarium, latum, magnificum, mediocre; perfectum, præclarum, provinciale, proprium, publicum, servile, sordidum, pristinum, senatorium, certum.Phras.1. Muneribus corrumpi se sinit,il se laisse corrompre par les présents. Muneribus facile delenitur; pretio sollicitari atque etiam labefactari fides ejus solet; pretio addictam fidem gerit; est, quem pecunia non oppugnes modo, sed expugnes; venalem habet pretio fidem; quæstui omnia in illo sunt venalia, fides, jusjurandum, æquitas. 2. Munus alicui imponere,imposer une charge à qqn. Muneri aliquem præficere, præponere; munus alicui assignare; partes judicis, quæstoris, etc. dare, imponere; imponere alicui personam judicis, etc. Provinciam alicui decernere, dare, tradere; provinciæ, procurationi præficere; procurationem committere. 3. Munus aliquod gerere,remplir une fonction. Munus sustinere, obire, exsequi; muneri præesse; munere fungi; provinciam habere, sustinere, obire, administrare; liberaliter dextereque munia obire; procurationem habere; personam judicis, etc. sustinere, gerere, tenere, tueri; partes judicis agere. 4. Munus mihi obtigit,on m’a confié une charge. Munus mihi obvenit; mihi mandatum est; ad procurationem ejus muneris vocatus sum; provincia mihi obvenit; obtigit; provinciam cepi, accepi. 5. Munere hoc orbatus est,il a été privé de cette charge. Munus illi ereptum est; a procuratione amotus; procuratione privatus; munere exutus est; ea provincia illi abrogata est; ejus muneris partes illi ereptæ sunt. 6. Muneri suo satisfecit,il a satisfait aux devoirs de sa charge. Munere egregie perfunctus est; munus pro sua et reipublicæ dignitate gessit; partes eas egregie sustinuit, egit, tuitus est; nihil in eo munere gerendo officii, nihil diligentiæ desiderari passus est; summam ex eo munere laudem collegit, tulit, retulit, sibi peperit, comparavit; officium integre cumulateque præstitit. 7. Hoc tui muneris est,c’est votre office,cela vous regarde. Hoc partes tuæ sunt; id tuum est; tui officii est; tuum id munus est, tuarum id partium est; ad te, ad tuum officium pertinet, tuæ curationis res ista est; tua ista curatio est.Usus: Munera dare, largiri, mittere, afferre. Munera sua apud aliquem bene collocare. Munus concinnare. Munus verbis ornare. Muneribus populum delinire. 2. Officium, provincia,dignité,emploi public. Ad munus aliquem instruere. Muneri præficere aliquem. Munus, partes, personam Consulis suscipere. Muneri succedere. Munus defugere. Munerum immunitatem alicui dare. Cf.Donum,Officium,Magistratus.
MŪNUSCŬLUM, i, n.Petit présent,léger don.Syn.Donum exiguum, tenue munus.Epith.Tenue.Usus: Munuscula non ingrata misit.
MŪRĀLIS, e, gen. com.De mur, mural.Usus: Tormentum murale,machine de guerre pour ébranler les murailles,bélier. Muralis corona,couronne murale.
MŬRĬA, æ, f.Saumure,eau salée.Syn.Aqua multo sale condita.Usus: Caro muria condita. Piscis muriæ incoctus.
MURMUR, ŭris, n.Murmure,bruit sourd;bruit,son.Syn.Fremitus, mugitus, strepitus.Usus: Murmur ortum aliorum cum assensu, aliorum assentientes increpantium.
MURMŬRO, as, avi, atum, are, n.Murmurer,faire entendre des murmures;gronder.Usus: Fremitus murmurantis maris,frémissements de la mer qui murmure.
MŪRUS, i, m.Mur;rempart,le plus souv. au pluriel.Syn.Mœnia, paries.Epith.Firmissimus.Phras.1. Muri pars tormentis dejecta est,les machines ont abattu une partie des murailles. Pars muri tormentis labefactata est; murorum pinnæ frequentibus tormentorum ictibus detersæ sunt; pars mœniumtormentis prostrata, diruta, deturbata, aditum hosti patefecit; verberata crebris tormentorum ictibus mœnia ruinam traxere; disjecta tormentis mœnia; pars una muri tormentis diruta continentibus ruinis urbem nudavit; murus cum ingenti fragore procidit; oppidum ruinis mœnium est patefactum; tormentorum tot ictibus secuta murorum strages; murorum hiatus; mœnium ruina; quassati muri labes; imposita muris plaga ruinam impulit. Quassata pars muri ruinam dedit, ruina collapsa est, ruinam fecit; crebri tormentorum ictus muri ruinam, stragem edidere. Convulsa tormentorum ictibus mœnia et disjecta sunt. 2. Muros tormentis ferire,ouvrir une brèche à coups de canon. Muros tormentis quatere, labefactare; munimentorum ruina aditum in urbem moliri; crebris tormentorum ictibus mœnia verberare; in muros impressionem facere. 3. Murorum hiatum reparare,réparer une brèche. Quassatam muri partem objectis saxis reficere; mœnium ruinam instaurare; muri labem obducta raptim lorica defendere; pinnas loricasque ex cratibus attexere; pluteos vallo addere; desidentem murorum labem pluteis cratibusque reficere, sarcire. 4. Hostes ex murorum ruina depellere,chasser les ennemis des murailles en ruines. Ad prostrati muri ruinas; ad ruinosam muri labem; ad quassatum muri hiatum; ad labefactum muri partem hostes irruptionem molientes arcere; hostem impressionem in munimentorum ruinas facientem depellere; ex ipsis mœnium ruinis hostem submovere.Usus: Leges propugnacula et muri sunt tranquillitatis et otii. Muro urbem sepire, cingere; circumdare. Murum ingentis altitudinis duximus. Facile subruitur ex imo murus quod cæmenta non calce durata sunt, sed interlita luto, structuræ antiquæ genere. Murus humilior, et scalis facile superabilis.
MUS, mūris, m.Souris,rat.Usus: Platonis Politiam nuper mures apud me corroserunt. Clypei a muribus derosi.
MŪSA, æ, f.Muse,chant. MŪSÆ, ārum, f. pl.Les muses;sciences,études.Epith.Agrestiores, mansuetiores, proximæ, pulchellæ, superiores.Usus: Cum omnibus Musis rationem habere cogito. Quis tam aversus a Musis?Qui est si ennemi des études?Quis cum musis, id est, cum humanitate ac doctrina, non habet commercium? Cum musis commercium habet unice. Mansuetiores musæ. Cum musis se delectare. Cf.Litteræ.
MUSCA, æ, f.Mouche.Usus: Puer, abige muscas. Depellere muscas. Ne musca quidem.
MUSCŌSUS, a, um,Couvert de mousse.Usus: Nihil alsius, nihil muscosius.
MUSCUS, i, m.Mousse.Usus: Saxum sæpius volutum non obducitur musco,pierre qui roule n’amasse pas mousse. (Prov.).
MUSĬCA, æ, et MUSĬCE, es, f.Art musical,musique.Syn.Cantus, symphonia.Phras.1. Musica valde delector,j’aime beaucoup la musique. Musicæ studio teneor; studio sonorum capior; nervorum vocumque cantibus delector; fidibus, tibiis modulate canentibus; fidiculis numerose sonantibus, varietate sonorum; mollissimis et delicatissimis in cantu flexionibus mirifice delector; pulsis scienter fidium nervis, vocum gravitate ac varietate concitari animum vehementer sentio. 2. (Ille textum fecit, ego musicam,Vulg.),il a fait les paroles et moi la musique. Ille materiam subjecit, ego modulate illam descripsi; ille verba, modos ego ac numeros adinveni; voces ille subjecit, ego modis musicis illigavi. 3. (Interea musica instrumentalis fuit,Vulg.),pendant ce temps il y eut un concert instrumental. Interea tibiis fidibusque modulate canebatur; sub hæc cantus nervorum et tibiarum personabat; cantatum interea tibiis fidibusque; interea symphonia, pulsis scienter fidium nervis canebat.Usus: Leges musicæ. Musicam Damon et Aristoxenus tractaverunt. Cf.Cano.
MŪSĬCUS, i, m.Musicien.Syn.Musicis eruditus, symphoniacus, qui voce, fidibus, etc. canit.Usus: Musici, qui erant quondam iidem Poetæ.
MUSTĀCĔUM, i, n.Sorte de gâteau où il entrait du vin doux et que l’on faisait cuire sur des feuilles de laurier. Cibi genus.Usus: Laureolam in mustaceo quærere,chercher une couronne de laurier dans un gâteau au laurier,c. à d.,se faire valoir par des bagatelles(Prov.).
MUSTĒLA, æ, f.,Belette,fouine.Usus: Mustela catulos suos quotidie transfert.
MUSTUM, i, n.Moût,vin doux.Epith.Novum, dulce.Usus: Nova ista quasi de musto et lacu fervida oratio.
MŪTĀBĬLIS, e, gen. com.Changeant,variable,inconstant.Syn.Quod habet mutationem.Phras.(Valde mutabilis homo est,Vulg.),cet homme est très inconstant. Animum ex levibus fortunæ momentis suspensum gerit; parum constat. Cf.Varius,Inconstans.Usus: Omne corpus mutabile. Mutabile vulgus. Polypo mutabilior. Sidera mutabili ratione labuntur. Cf.Varius,Inconstans.
MŪTĀBĬLĬTAS, ātis, f.Mobilité,mutabilité.Usus: Inconstantia et mutabilitas mentis.
MUTĀTĬO, ōnis, f.Changement,variation.Syn.Permutatio, motus, conversio, inclinatio.Epith.Crebra, magna, manifesta, misera, suspiciosa, imbecillis, minuta, varia.Usus: Optimus est portus pœnitenti mutatio consilii. Coloris, morum, officiorum mutatio. Mutationes quatuor temporum. Mutationem moliri, facere, subire. Magnam voluntatis mutationem afferre.
MŬTĬLO, as, avi, atum, are, a.Mutiler,couper,estropier.Syn.Diminuo.Usus: Mutilatum exercitum in Galliam duxit. Naso, auribus, membrorum parte mutilati.
MŬTĬLUS, a, um,Mutilé,tronqué.Syn.Diminutus, mutilatus. )( Integer.Usus: Mutila quædam et hiantia loqui,prononcer des phrases tronquées, parler sans suite. Cornibus mutilus.
MŪTO, as, avi, atum, are, a.Mouvoir,déplacer;changer,modifier.Syn.Mutationem facio, permuto, inverto, converto, immuto, commuto, vario.Adv.Turpissime, leviter, paulatim, repente, valde.Phras.1. Locum mutavit, non ingenium,il changea de lieu, non de conduite. Nihil de suis institutis immutavit; mores antiquos non exuit, non correxit; novum ingenium non induit, nec in diversum animum mutavit; nihil de actionum suarum cursu deflexit; loci mutatione nihil a versus a prioribus institutis, nec ad alia se consilia contulit, in alios mores non abivit; commutatio loci quidem facta est, sed ab ingenio suo nihil variavit. 2. Fortuna mutata est,la fortune a tourné. Fortuna jam verterat; fortuna jam variaverat; fortunæ inclinatio quædam facta erat; eam rem conversio rerum, et inclinatio temporum secuta est; fortunæ mutatio in contrarium facta est; paucis diebus magna erat rerum facta commutatio, ac se fortuna inclinaverat. Res in contrarium verterat. 3. Mutare consilium,changer de résolution, de plan, de projet. Calculum reducere; decedere de sententia; discedere a sententia. 4. Mutare ferociam,changer son naturel sauvage. De asperitate multum lenire atque submittere; in mores a veteri asperitate alienos verti; supercilium remittere, ponere. 5. Tempus concedere ad mutandam sententiam,accorder du temps pour changer d’idée. Tempus dare ad receptum pertinacis sententiæ.Usus: Pactiones, consilium, genus dicendi, moris, vestem, sententiam mutare. Civitatem, solum mutare. Nihil mutavit odor, nihil mutatus est.
MŪTŬĀTĬO, ōnis, f.Action d’emprunter,emprunt.Usus: Multos minutis mutuationibus defraudavit.
MŪTŬĒ,Réciproquement,en retour.Syn.Vicissim, mutuo.Usus: Officiis mutue respondere,répondre aux bons offices.
MŪTŬO,Mutuellement,réciproquement.Syn.Mutue.Usus: Fac, valeas meque mutuo diligas.
MŪTŬOR, aris, atus sum, ari, d.Emprunter qqche à qqn.Syn.Mutuam sumo pecuniam; utendum aliquid accipio.Adv.Aliunde.Usus: Orator subtilitatem e philosophia mutuatur, et vicissim reddit ubertatem orationis et ornamenta dicendi.
MŪTUS, a, um,Muet.Syn.Elinguis, tacitus. )( Loquens, eloquens.Usus: Civitas fracta malis, muta, debilitata metu. Curia elinguis, mutum forum. Tempus mutum a litteris. Cf.Obmutesco.
MŪTŬUM, i, n.Emprunt.Usus: Pecuniam sumere mutuum.
MŪTŬUS, a, um,Emprunté,prêté;mutuel,réciproque.Syn.Par, æqualiter, respondens.Usus: Pecuniam dare mutuam, sumere mutuam. Mutuas operas tradere. Beneficentia mutua esse debet. Voluntas mutua. Mutua inter nos officia. In mutua benevolentia amici conquiescunt.
MY̆ŎPĂRO, ōnis, m.Sorte de navire léger à l’usage des pirates.Syn.Navis piratica, lembus piraticus.Epith.Perennes, inopes, relicti. Egregius, pulcherrimus.
MYSTĂGŌGUS, i, m.Celui qui conduit qqn dans les lieux consacrés aux mystères.Syn.Rex sacrorum.
MYSTĒRĬUM, ĭi, n.Cérémonies secrètes;mystère.Syn.Sacra res occulta.Epith.Augustum, tantum.Usus: Hoc tacitum tanquam mysterium teneas. Mysteria aperire, enuntiare nefas. Epistolæ nostræ multum habent mysteriorum.
NÆ,Assurément.Syn.Profecto, valde.Usus: Næ illi vehementer errant.
NÆNĬA, æ, f.Chant funèbre.Usus: Næniæ nomine Græci lugubres cantus appellant.
NÆVUS, i, m.Tache sur le corps.Syn.Corporis macula.Usus: Farina decocta in aceto nævos tollit.
NAM,Car.Syn.Enim, namque, etenim, siquidem, quippe, nimirum, videlicet, sane.
NAMQUE,En effet,à savoir.Syn.Siquidem.
NANCISCOR, ĕris, nactus sum, nancisci, d.Acquérir,obtenir,recevoir,trouver.Syn.Invenio, adipiscor, consequor, assequor, mihi obvenit, offertur mihi.Usus: Si quid firmitatis, virium, laxamenti nactus fuero. Cf.Acquiro.
NĀRIS, is, f.Narine;au pl.NĀRES, ĭum, f.Les narines,le nez.Syn.Foramen nasi geminum.Usus: Nares semper patent. Fasciculum ad nares admovere.
NARRĀTĬO, ōnis, f.Narration,récit.Syn.Rerum gestarum expositio.Epith.Aperta, ficta, brevis, probabilis, dilucida, jucunda, longa, obscura, perspicua, suavis, verisimilis; breves, incredibiles, indoctæ, molestæ.Usus: Narrationes non historico modo, sed prope quotidiano sermone exponere, explicare.
NARRĀTOR, ōris, m.Narrateur,conteur,historien.Usus: Imitator et narrator facetus.
NARRO, as, avi, atum, are, a.Raconter.Syn.Rem gestam narratione expono, demonstro, dico.Adv.Bene, hercule, breviter, diligenter, dilucide, enodate, graviter, sane et probe, jucunde, male, memoriter, multum, novissime, probabiliter, venuste, interrupte, ornate, palam, pervarie.Phras.1. Narratur,on raconte, on rapporte, le bruit court. Traditum memoriæ est; tenet fama; incorruptis rerum gestarum monumentis traditur; fama est; variorum sermonibus jactatur; fama nascitur, surgit, manat, percrebescit, dissipatur, peragrat, pervadit urbem, venit, pervenit ad aures; fama exit de re; memoriæ proditum est. 2. Res dupliciter narratur,il y a deux récits différents. Duplex inde fama est; duplex inde de re prodita est memoria; variat fama. 3. Rem omnem ex ordine narrabo,je vous raconterai tout en détail. Dicam, eloquar, aperiam, significabo, exponam, explicabo rem omnem, ut gesta est. Scies, cognosces, audies ex me, quæ facta sunt. 4. Rem eamdem sæpissime narrat,il raconte toujours la même chose. Rei gestæ narratione aures complet, implet, obtundit; rem eamdem sæpe auribus inculcat.Usus: Plurima de tuis narrantem multa voluptate audivi.
NARTHĒCĬUM, ĭi, n.Vase ou boîte à médicaments, à parfums.Syn.Myrothecium.Usus: Medicamenta illa tanquam de narthecio promebat.
NASCOR, ĕris, nātus sum, nasci, d.Naître.Syn.Orior, in vitam venio, introeo, ingredior; ortum habeo, in lucem edor, suscipior, primam lucem aspicio, lucem accipio, alicujus satu edor, procedo, vitæ lumen adeo, in lucem prodeo. )( Morior.Adv.De integro, improviso, similiter.Usus: Suapte sponte nasci. Pestis homini ab homine nascitur. Cf.Orior.
NASSA, æ, f.Nasse de pécheur.Syn.Vas vimineum ad capiendos pisces.Usus: Ex hac nassa exire cupio, non ad fugam sed in spem mortis melioris,je veux sortir de cette nasse, de ce mauvais pas.
NASTURTĬUM, ĭi, n.Cresson.Rad.a nasi tormento, ex acri ejus odore.Usus: Persas negat Xenophon ad panem adhibere quidquam præter nasturtium.
NĂSUS, i, m.Nez.Usus: Nasus ita locatus, ut quasi murus oculis interjectus videatur. Naso suspendere aliquem,se moquer de qqn. Illudere aliquem.
NĀSŪTŬLUS, a, um,Moqueur,railleur.Usus: Uxor didacula et nasutula.
NĀSŪTUS, a, um,Qui a un grand nez;fin,spirituel,moqueur.Usus: Homo nasutus,homme fin, avisé, railleur.
1. NĀTĀLIS, is, m.Le jour de la naissance.Usus: Agere diem natalem. Scripsi hæc natali meo.
2. NĀTĀLIS, e, gen. com.De naissance,natal.Usus: Natale solum, Patria. Natalis dies.
NĂTĀLĬTĬA, ōrum, n. pl.Fête pour célébrer le jour de la naissance.Usus: Natalitia dare, celebrare. Natalitia in hortis dedi.
NĀTĀLĬTĬUS, a, um,Relatif au jour de la naissance.Syn.Ad natalem diem pertinens.Usus: Natalitia sidera omnia,tous les astres peuvent présider à la naissance.
NĂTĀTĬO, ōnis, f.Natation.
NĀTĬO, ōnis, f.Nation,peuple.Syn.Gens.Epith.Eruditissima, levissima, magna, officiosissima, religiosa, tota; acerrimæ, bellicosissimæ, cæteræ, communes, deditæ scientiis,exteræ, externæ, conquassatæ, immanes, inimicissimæ, miseræ, multæ, sociæ, ultimæ.Usus: 1. Cæsar natione Romanus. Erudita Græcorum natio. 2. Ordo,race,gent. Tota natio candidatorum. Natio optimatum.
Nativitas Domini,La Nativité de JÉSUS-CHRIST.Phras.Augustissimus et omnium, qui post homines natos illuxerunt orbi, faustissimus dies, quo rerum universarum opifex, DEUS, humanis indutus artubus, ex Matre Virgine natus est. Ortus natalis Christi Servatoris nostri.
NĀTĪVUS, a, um,De naissance;naturel,natif.Usus: Hujus gentis domesticus et nativus sensus est. Malum nativum. Verba nativa et simplicia, quasi sponte nata,mots racines, radicaux.
NĂTO, as, avi, atum, are, n.Nager.Syn.Trano.Phras.1. Trans flumen natavit,il passa le fleuve à la nage. Flumen natando trajecit; in adversum littus natatione evasit; flumen transnavit; incubans cortici nando in littus evasit; secundo primum flumine delatus, brevi post trajectu, utribus innatans in tutum pervenit; inflati utres eum transvexere; subivit aquam et fluctus diverberando in littus enatavit; utribus incubans in adversum littus deferebatur. 2. Sub aqua natavit ad urbem,il arriva à la ville en nageant sous l’eau. Aquam subivit et occulto lapsu ad urbem usque penetravit.Usus: Natabant pavimenta vino.
NĂTRIX, īcis, f.Hydre,serpent d’eau. Serpentis genus.
NĀTU,Par la naissance,l’âge, les années.Syn.Ætate.Usus: Grandis natu matrona. Natu major, minor. Natu maximus, minimus, stirpis maximus, etc.
NĀTŪRA, æ, f.Nature.Syn.Communis hominum parens, DEUS ipse; provida solersque mater rerum omnium; vis ingenita, causa intima in rebus universis; mundi moles, rerum universitas;item: Ingenium, indoles, conditio, status.Epith.Paulo acrior, admirabilis, angusta, animalis, antiqua, apta, aspera, beata, mortalis, sempiterna, blanda, cœlestis, communis, commutabilis, conservatrix, congrua, continuata, depravata, deterrima, eximia, expers rationis, fera, immanis, fervida, generata, humida, idonea, ignea, ignota, imbecilla, importuna, impurissima, inanima, infensa, intelligens, sapiens, invicta, locupletior, quasi lena sui, mira, mitis, clemens, mortalis, multiplex, firmior, obscura, præstans, parens, patibilis, perfecta, perpetua, plenior, præpotens, prolixa, benefica, propria, provida, solers, pulcherrima, recta, simplex, singularis, socors, spirabilis, superior, tacita, terrena, tristis, recondita, vana, varia, vitiosa, universa. Dissimiles, divinæ, multæ, optimæ.Phras.1. Natura parum in te benigna fuit,la nature à été pour vous une marâtre. Naturam expertus es parum liberalem; satis angusta natura te suis copiis instruxit; suis te bonis abundare natura notuit; natura sic tecum egit, ut noverca potius, quam mater fuisse videatur; non optime de te merita est natura; non multum naturæ debes. Non est, cur naturæ gratias agas. Possum in te quidvis potius, quam naturæ subsidia laudare. Naturæ bona, quibus abundant alii, in te desiderantur, requiruntur, non agnoscuntur. Inops es a naturæ bonis; desunt ea, quæ natura alioquin impertit, largitur præsidia. 2. (Nescio quam nunc naturam sibi assumat,Vulg.),je ne sais quel caractère nouveau il se forme. Nescio, quod novum induat nunc ingenium; in quos mores abeat; in quos mores se formet; quæ instituta sequatur. Cf.Degenero. 3. Naturam nactus est bonam,il a un bon naturel. Naturæ bonitas in eo eximia, præclara indoles, humanitas singularis; naturam nactus est eximiam atque illustrem; naturam fautricem habuit in tribuendis animi virtutibus; naturæ habitus in eo singularis, ac prope divinus; animus illi e natura bene informatus; animi ingenium magnarum rerum capax et appetens; iis bonis, quæ natura data sunt, naturæ donis, naturæ muneribus, animi dotibus ita ornatus, quidvis ut consequi natura duce posse videatur. 4. Natura tetrica est,il est naturellement triste. Ea est asperitate naturæ, tam acerba indole ac intractata, nihil ut fingi difficilius ac morosius possit; tristi est ingenio ac illepido; asper moribus ac natura, quæ consuetudinem reddit difficilem. 5. (Natura mea talis est,Vulg.),tel est mon caractère, je suis ainsi. Ita natura fert mea; in hos mores me natura finxit; ingenio hoc sum ac indole; ita natura factus sum; sic homo sum.Usus: 1. Ad majora nos genuit natura. Natura est, quæ mundum omnem continet ac tuetur. 2. Vis ingenita et potestas rerum,nature. Natura ipsa nos admonet. Ita natura comparatum. Naturæ speculator. 3. Rerum universitas, mundus,le monde,l’univers,l’ensemble des êtres. Naturæ fabrica incredibilis. In rerum natura quærenda sunt, quæ materia, quæ forma. 4. (Essentia,Vulg.),essence,qualité naturelle. Cujus rei ea vis est, ea natura. Vis et natura justitiæ. 5. Ingenium, mores,nature,naturel,caractère. Victoria natura insolens. Natura in pueris, ut in spectaculis, cernitur. Homo optima, tristi, recondita natura. Naturæ asperitas. Ad naturam eximia quoque ars accedit. 6. Judicium, ratio naturalis,raison naturelle. Natura duce errari non potest. 7. Temperatio, habitudo,habitude. Corporis natura in ægroto cognoscenda est. 8. Ortus, origo, principium,naissance. )( Ars, institutum. Non natura, sed instituto quodam id fit. Natura ita erat factus, ut, etc. Hæc vitia a natura habet. 9. Status, conditio, cursus,cours naturel des choses. Ea erat natura temporum, is cursus, etc.
NĀTŪRĀLIS, e, gen. com.Naturel.Syn.Nativus, innatus, insitus, a natura profectusvelortus; secundum naturam, naturæ congruens, quod a natura est, quod homini naturaliter, insitum est. )( Fucatus, artificiosus.Adv.Maxime.Usus: Naturalis non fucatus nitor. Milvio naturale bellum est cum corvo. Quæstiones, res naturales, physicæ.
NĀTŪRĀLĬTER,Naturellement,conformément à la nature.Syn.A natura, secundum naturam, natura, ipsius naturæ habitu.Usus: Quod homini naturaliter insitum est, eo uti decet.
1. NĀTUS, i, m.Fils.Syn.Filius. )( Parens, procreator.Usus: Naturaliter a procreatoribus nati diliguntur. Vox alioquin Poetis frequentius in usui quam oratoribus.
2. NĀTUS, a, um,Né,issu.Syn.Ortus, editus, procreatus, progenitus, prognatus, alicujus satuvelpartu editus, in lucem editus.Adv.Fortuito, necessarie, optime, ex improviso.Usus: Honesto, amplo, obscuro loco natus; patricio sanguine natus. Scipio ad excidium Carthaginis natus, aptus, factus; aptus, natus ad omnem eloquentiam. Quidam ita habiles, ut non nati, sed ab aliquo Deo ficti videantur. Natus servituti, abdomini.
NAUCUS, i, m.Chose sans aucune valeur,un rien,un zeste de noix.Syn.Juglandis putamen, res nihili.Usus: Nauci facio, non nauci habeo,je ne fais aucun cas,je n’attache aucune valeur.
NAUFRĂGĬUM, ĭi, n.Naufrage.Syn.Jactura, quæ fit nave fracta.Epith.Æterna, maxima, missa, extrema.Phras.Naufragium passus est,il fit naufrage. Navem fregit, naufragium fecit; naufragio interiit; fractæ navis et fortunarum jacturam fecit; naufragio periit; navis onere suo plane capta atque depressa est. Navis expulsa atque ejecta fluctu, fracta est, elisa est; navis hausta mari est; confracta illi navis est; navis procellis diu quassata, postremo demersa est; navis jactata ventis, tempestatibus vexata, postremo fluctibus cessit.Usus: 1. Naufragium reficere, colligere. Naufragio projici, expelli. 2.Transl.Calamitas,malheur,désastre,ruine. In naufragio reipublicæ, fortunarum, rerum, rei familiaris, patrimonii. Hæc una e naufragio tabula mihi superest. Tot clarissimorum regum ducumque naufragia considera. Cf.Navis.
NAUFRĂGUS, a, um,Qui fait ou qui a fait naufrage, naufragé.Syn.Naufragio ejectus, mari haustus, qui naufragium facit.Epith.Natans, sapiens.Usus: Corpora, saxa naufraga.
NAUSĔA, æ, f.Mal de mer,nausée.Syn.Stomachi fastidium.Usus: Navigavimus sine timore et nausea. Ne nauseæ molestiam susciperes æger.
NAUSĔO, as, avi, atum, are, a.Avoir des nausées,mal au cœur.Syn.Stomachi fastidio laboro, abhorreo.Phras.Nauseo pisces,je déteste les poissons. Fastidio sunt pisces; fastidium stomacho movent, generant pisces; nauseam movent, afferunt, generant pisces.Usus: Sudet, palleat, quidlibet, modo ne nauseet, faciat.
NAUTA, æ,velNĀVĬTA, æ, m.Navigateur,matelot,marin,pilote.Syn.Naviculator, navicularius, remex.Epith.Inviti, timidi.Usus: Nautarum alii malos scandunt, alii sentinam exhauriunt, gubernator clavum tenens ad puppim sedet quietus.
NAUTĬCUS, a, um,De nautonnier,naval,nautique.Usus: Nauticarum rerum scientia. Nautica impedire ministeria.
NĀVĀLE, is, n.Chantiers de construction,lieu où l’on construisait et radoubait les navires.Syn.Armamentarium, locus in quo naves ac opera navalia fiunt et servantur.Usus: Muri, portus, navalia.
NĀVĀLIS, e, gen. com.De vaisseau, naval.Usus: Pugna, disciplina navalis, bellum navale.
NĀVARCHUS, i, m.Capitaine,commandant de vaisseau.Syn.Gubernator et magister navis, navicularius.
NĀVĬCŬLA, æ, f.Petit bateau,barque.Syn.Parva navis, lembus, navigiolum.
NĀVĬCŬLĀRĬA, æ, f.Métier d’armateur,commerce maritime.Syn.Ars nautica.Usus: Naviculariam facere.
NĀVĬCŬLĀRĬUS, ĭi, m.Propriétaire de navires,armateur.Syn.Naviculator, navarchus, navis gubernator.
NĀVĬCŬLĀTOR, ōris, m.Armateur.Syn.Navicularius.
NĀVĬGĀBĬLIS, e, gen. com.Navigable, où l’on peut naviguer.Usus: Flumen navigabile.
NĀVIGĀTĬO, ōnis, f.Navigation.Syn.Navigationis cursus, cursus navalis.Epith.Bona, hiberna, odiosa, longa, hiemalis, portuosa, perdifficilis, vehementior.Usus: Tandem e diutina navigatione in portum veni.
NĀVĬGĬUM, ĭi, n.Toute espèce de navire,vaisseau,bâtiment,barque.Syn.Navis.Usus: Proficisci probo navigio, bono gubernatore ac tranquillitate. Cf.Navis.
NĀVĬGO, as, avi, atum, are, a. et n.Naviguer,voguer.Syn.Navi, in navi vehor navem ago.Adv.Bellissime, bene, caute, commode, considerate, diligenter, expeditius, explorate, feliciter, incommode, omnino, periculose, prospere, quam cautissime, recte, strenue, tarde, tardius, temere, tuto, ultro citroque.Phras.1. Tempus est navigandi,c’est lasaison de naviguer, de se mettre en mer. Non solum nauta significat, sed etiam favonius ipse insusurrat, navigandi tempus esse. Anni tempus navigabile jam præbet mare; nacti idoneum tempus et ventum, e portu exeamus. 2. Vix navigavimus ex portu,à peine étions-nous sortis du port. Vix navim solvimus; vix oras resolvimus, anchoras præcidimus, vellimus; vix conscendimus; vix anchoras præcidimus; vix e portu exivimus; vix e conspectu terræ ablati sumus; vix malum ereximus, vela pandimus; vix navi profecti sumus; vix in altum vela dedimus; vix in altum provecta navis; vix anchoras sustulimus; a terra solvimus, vento nos dedimus. 3. In Græciam navigat,il fait voile pour la Grèce. In Græciam transmittit; in Græciam flectit; in Græciam cursum dirigit; in Græciam transportatur, cursum tenet, navibus proficiscitur, trajicit; in Græciam transvehitur, vela dat, vela facit. 4. Ex Austria in Hungariam navigavit,il descendit d’Autriche en Hongrie. Secundo Danubio descendit, defluxit in Hungariam; secundo flumine in Hungariam delatus est; secundo flumine bellissime in Hungariam decurrit. 5. Cum prope Africæ littora navigarem,quand je côtoyais les rivages de l’Afrique. Cum oram Africæ legerem; navi præterveherem; Africæ littus raderem; cum præter Africæ littus velis ferrer; cum Africæ littus præterveherer. 6. Genuam navigavi,je suis allé par mer à Gênes. Ad Genuam navibus accessi; in portum Genuensem descensionem feci, exscensionem feci; navim adverti Genuensem in portum; navim appuli, navi appulsus sum Genuensem ad portum. Cf.Appello.
NĀVIS, is, f.Vaisseau,navire.Syn.Navigium.Epith.Bona, constrata, magna, idonea, inanis, instructa, ornata, longa, maxima, oneraria, onusta, optima, parva, plena, postrema, pulcherrima, referta, recta, rostrata, salva, tuta ac fidelis.Usus: Navim ædificare, comparare, instruere, fabricare, ornare,construire, équiper un vaisseau. Navim conscendere; in navem ascendere, se collocare,monter dans un navire. Navem ex portu educere,faire sortir un vaisseau du port, lever l’ancre. Navem subducere,tirer un navire sur le rivage. Navim ad littus appellere,toucher terre, aborder. E navi egredi, desilire, se projicere,descendre de vaisseau. Navem frangere, in ipso portu evertere, ex maximis turbinibus ereptam in portu amittere,faire naufrage. Navis tormentis hostilibus depressa interiit,le navire a péri sous les boulets ennemis. Navis in vadum illisa est,le vaisseau a été brisé sur un écueil. Naves in vadis afflictantur, eliduntur,les navires font naufrage contre les récifs. Navim reficere laceratam, colligere de integro, et ornare,radouber un navire, le réparer. Naves firmare, et anchoris infrenare,mettre le navire à l’ancre. Naves in anchoris exspectant, commorantur,les navires sont à l’ancre.
NĀVĬTAS, ātis, f.Empressement,zèle,ardeur,activité.Syn.Industria, opera. )( Ignavia.Usus: Navitas tua et animus in rempublicam est admirationi. Cf.Diligentia.
NĀVĬTER,Avec zèle, ardeur.Syn.Strenue.Usus: Naviter dicere, pugnare. Cf.Diligenter.
NĀVO, as, avi, atum, are,Faire qqchose avec zèle;rendre un service à qqn.Syn.Præsto, exhibeo.Usus: Operam alicui et studium navare. Suffragia alicui, benevolentiamque navare. Navare atque venditare suam operam alicui.
NĀVUS, a, um,Empressé,soigneux,attentif.Syn.Strenuus, impiger, industrius. )( Ignavus. Cf.Diligens,applico.
NE,Ne.... pas,non.Syn.Ut ne, quo ne, neque.Usus: 1. Quidvis age, dumne abieris. 2. Non,ne. Illud ne quis admiretur. 3. Neque,pas même. Ne istius quidem laudis sum cupidus. Nullas a te litteras habeo, ne famam quidem. 4. An, utrum,si. Humine, an sublime putrescat, nihil interest.
NĔBŬLA, æ, f.Brouillard,vapeur.Usus: Quasi per nebulam aliquid videre. Depulsa nebula diem aperuit.
NĔBŬLO, ōnis, m.Vaurien,polisson;charlatan;dissipateur.Syn.Nugator, nequam, qui mendaciis et dolis nebulas offundit et tenebras.Epith.Certior, magnus.Usus: Hærebat nebulo, quo se verteret, non habebat. Cf.Nequam,Malus.
NĔBŬLŌSUS, a, um,Plein de brouillards.Syn.Caliginosus.Phras.Nebulosum erat,l’air était plein de brouillards. Humidi montes effundebant caliginem, quæ universam rei faciem, quæ prospectum oculorum auferebat; quæ liberum oculorum prospectum prohibebat. Nebulosum erat cœlum et caliginosum; nebula erat ad multum diei, densa adeo, ut lucis usum eriperet, non prospectu modo extra vallum adempto, sed propinquo etiam congredientium inter se conspectu; orta ex lacu nebula campo quam montibus densior sederat; prima luce densa nebula saltum omnem camposque circa intexuit.Usus: Caliginosum, nebulosum cœlum.
NEC,Non,ne pas,ni.Syn.Non, neque.Usus: Nec bona, nec mala.
NECDUM,Et pas encore.Syn.Nondum.
NĔCESSĀRĬĒvelNĔCESSĂRĬO,Nécessairement,forcément,par nécessité.Syn.Necessitate, ex necessitate, necessariis et maximis de causis.
1. NĔCESSĀRĬUS, ĭi, m.Parent,parente,ami,amie.Syn.Conjunctus, intimus, familiaris, necessitudine conjunctus, aliquem necessitudine attingens.Epith.Cari, honesti, paterni; communis, conjunctus, inferior.Usus: Inter necessarios mihi conjunctissimus. Eosnecessarios habere oportet, quos ineunte ætate dileximus. Necessarius et propinquus meus. Cf.Familiaris.
2. NĔCESSĀRĬUS, a, um,Nécessaire,absolu,inévitable,forcé.Syn.Opus, fatalis. )( Voluntarius.Adv.Æque, maxime, eo magis, vehementissime, summe.Usus: Necessarium est, quod imperatur: voluntarium, quod permittitur. Leges fatales et necessariæ. Necessaria consecutio. Cf.Necessitas.
NĔCESSE,Nécessaire,forcé,indispensable.Syn.Necessum, necessarium, opus.Adv.Plane, quodammodo, valde.Phras.Necesse erat id facere,il était nécessaire de faire cela. Casus erat fatalis et necessarius; imposita mihi fuit necessitas id agendi; parendum erat necessitati; serviendum erat necessitati; necessitas me ad ea detrusit; ista experiri necessitas subigebat; coactus rerum necessitudine id suscepi; necessitudo, quæ timidos etiam fortes reddit, eo me adegit; necessitate adductus, compulsus id egi. Necessitas ultimum ac maximum telum huc me adegit; ultima necessitas, id ut facerem, admonuit, expressit; invitus hoc feci et necessitate pressus, adstrictus, coactus. Id factum, quod sic tempus et necessitas flagitaret, quod sic usus posceret, quod sic ratio postularet; consilium necessitas subjecit. Id facere necesse habui.Usus: Comitas omnibus necesse est. Necesse non habui scribere. Necesse puto. Cf.Opus,Decet,Necessitas.
NĔCESSĬTAS, ātis, f.Nécessité,besoin absolu.Syn.Necessitudo, fatum, vis.Epith.Crudelis, divina, fatalis, honesta, magna, multa, nimia, nova, probabilis, summa, tanta.Usus: 1. Necessitatem alicui imponere, afferre. Necessitate pressus. Ea mihi necessitas obvenit. Necessitati parere, servire. Necessitatem effugere. In rationem versa necessitas,faire de nécessité vertu. 2. Vinculum conjunctioque amoris,parenté,amitié,intimité. Necessitatem amicitiamque violare. Cf.Necesse.
NĔCESSĬTŪDO, ĭnis, f.Liens étroits,rapports intimes,parenté,amitié.Syn.Familiaritas, amicitia, intima consuetudo, conjunctio, necessitas.Epith.Absoluta, certissima, communis, conjuncta, fraterna, justa, levissima, magna, paterna, privata, recens, sanctior, simplex, singularis, summa, tanta, vetus, magna, nova; simplices et absolutæ.Phras.Necessitudinem cum aliquo facere,lier amitié avec qqn. Conjungere necessitudinem cum aliquo; ad suam necessitudinem adjungere aliquem; cum aliquo necessitudinem constituere; aliquem in necessitudinem recipere. Cf.Amicitia.Usus: 1. Quos naturaautvoluntas necessitudineautbenevolentia conjunxit. Vetus mihi cum illo necessitudo intercessit. Necessitudinem cum aliquo habere; colere, conservare necessitudinem. Necessitudine me attingit,il est mon ami. 2. Necessitas,nécessité. Necessitudo est, cui vi nulla obsisti potest. In necessitudinem causam confere,faire de qqche une nécessité.
NEC NE,Ou non.Syn.An non.Usus: Sit missum, nec ne, nescio.
NĔCO, as, avi, atum, are, a.Faire périr,tuer.Syn.Necem affero, occido, interficio.Adv.Manifesto, recte, acerbe, crudelissime.Usus: Fame, verberibus aliquem necare. Cf.Interficio,Occido.