A’j nooit van de Linge ien de Bêtuw geheurd hadt, dan zou’j op ’t heele ding geen arg hebben, zoo’n onneuzel schoap van ’en ding as ’t is.Meister ien ’t school leert oan de kienders, dat ’et ’en rivier is, die van ’t Oost naar ’t West krek midden deur de Bêtuw geet; moar—as nou de Linge ’en revier is, wat motten dan de Rien en de Woal wel wêzen, die de heele Bêtuw ien d’r erms houen, wat blief!A’j meint dat ie van de bargen kumt, zooas meister zeit dat de revier’ doen, dan bi’j krek van de wies; ’t schoap van ’en ding is van lêge komaf. Bij ’t ouwe kastêlje Dorenburg of uut den hoek van Gent, doar mot ie zoo wat uut de Wêterings kommen, en nuumt ze hum, ook nog ’en heel eind wiejer, niks meer als de Wêteringse wal.Ge kunt er krek van zeggen wa’j wilt, moar toch, toch is ’t ’en oarig dingske. Zoo zuutjes heer slemiert ie maar vort, krek as ’en oal op ’t dreuge, en, as ie proaten kos, jong mins! wat zou ie oe veul van de Bêtuw vertellen.Joa, as ie zoo stillekes voortkruupt, en kabbelt en knabbelt oan zien boord, dan smuuspelt ie toch zuutjes tegen ’t lies dat hum groet, en fluustert ie heel wat oarigs.Niewoar, ’t is zoo mooi langs zien weg; ter lienker en rechter, bóvenop de vette klei, is ’t alles malsigheid en volligheid en frissigheid? Hier de hoaver en weit, wat stoan ze weer gelp; gunds dat goudgêle zoad, wat flonkert ’et zonnig; dóár dat peersgruune kleeverveld, wat ruukt ’et noar heunig, jong minsen, wat rukt ’et!En dehofstêjenwat zin ze fleurig: en de peerds wat zin ze stark en de mansluu wat zin ze kloek; joa kloek; a’j maar ziet hoe ze gunder met vierspan de zwoare klei oan ’t bouwen zin, krek asof ’t deur de botter goeng, krek of ’t niks nimmendal was. En dan de vrouwluu.…? Knap slag van vrouwvolk!En de dernjes.…? Joa de Linge kent ze nog bêter! went de jonkheid wil wel is verfrissing, en ook: as ze met heur blonde köpkes boven ’t revierke kommen en vroagen hoe ze d’r uut zien,[158]dan lonkt ie heur toe met ’t eigen oog dat zij noar umlêg sloan, en koatst ie weerum, en smuuspelt in ’t lies; „Heel oarige köpkes!”En zuutjes, heel zuutjes schuufelt de Linge al wiejer; ook dukkels onder kroos en wier en donkere brugkes deur, en—’t is te begriepen dat ie niet altied gern ziet wat er umgeet ien de Bêtuw.Of ’t niet al arg genoeg is, dat ie—oan gundsen kant van ’t brugske woarover de landweg geet—ien kalmen vloed dat lillike huuske spiegelen mot. „In de reizende man” is er uutgehangen, moar, as ie wilt weten wát toal oe die reizende man soms kan proaten, dan mo’j ien den oavend, heel loat, maar is luustere kommen.Moarnou, nou ’t mergen is, nou heurt de Linge niks lilliks.Hier ien de hooge peppelloan, hier heurt ie de veugeljes kwinkelieren. Wiejer op, woar den ouwen olm bij ’en klein steenen huusken oan zien boord steet, doar heurt ie de stem van ’en ouwe mins—’en heel ouwe mins—en—’t psalmlied ter eere van Gods weldoajigheid, trillend en bêvend, vlot ie mee boven zien effen vlak, nog ’en heel eindje wiejer.Gunds, bij den grooten drêj,woarie dat witte hekke ziet glimmen, en woar de weerschien van ’en mooien blomhof ien ’t blauw van de Linge speult; gunds woar de blanke rimpeljes al wiejer en wiejer kringelen, doar heurt en doar ziet ie nog meer.Triene kent ie wel, flinke blonde Triene van ’t Putterserf, die ielken mergen op ’t planken stap oan zien boord, de roomtesten boent en de melkkannen schuurt, hel as de zon! Heur stevige hand oan poezelen erm, het zoo dukkels met emmer of boender zien stille vlakte geruurd, en—’t blozende köpke dat ie weerkoatste is ’t köpke van Triene, en ’t helderste liedje dat ie ooit heurde, is ’t liedje van Triene van ’t Putterserf.En de Linge—as ie Trieneke gemergen fluustert ien de blauwe vergêt-me-niets, die ie kwiestig zeumde langs ’t Putterserf, dan geet ie wiejer, krek as altied wiejer ten nutte van mins en dier; en allinnig as de weinter hum in zien bedde houdt, dan slupt ie ’en korte nacht;moaranders, rusteloos geet ie vort, en ’t reine woater vlot ie noar d’ eindlooze zee—moar; ’t dras en sliek blieft ien ’t lêge.’t Putterserf is ’en mooie hofstêj, ’en hofstêj vol stoasie. Nou vier joar gelêjen is er ’en schoon roodsteenen veurhuus bijgetimmerd—dat kos niet minder, alschoon de boer en zien vrouw eiges van geen stoasie hieuwen—en ’s leintes, twee joar, is de boer gesturven.’t Roodsteenen huus van ’t Putterserf het vier schuufroam’ ien’t gêvel van veuren, en schuune gardien achter de gloas’, krek egoal as bij den burgemeister. A’j ien die koamers kumt dan zou’jt wel loaten um de pet op ’t heufd te houen.Ien ielke koamer hei’j midden op de plankenvloer ’en gruunrood karpet met strepen d’r deur; daarop ’en ronde toafel met gruun wasdoek d’r over, en ’en rand d’r um, en pooten d’r onder van effectief mehoniehout. Ien ielke koamer zie’j twoalf stoelen en twee[159]met erms d’r oan—zeker iendertied met begriep van één veur den boer en één veur zien vrouw. Krek zoo zie’j ook ien ielke koamer ’en mooie spiegel boven den schorsteen hangen, en ’en groot kammenet tegen de muur stoan. Voorders oan de muren, die zoo wit as pampier zin, doar zie’j ’en heele zooi schilderijploaten; Van Spiek die, ge weet wel, met ’en schip vol kruut ien de locht sprong, en dan nog ’en boel met mansluu en soldoatenvolk d’r op, en één—woar ’en kerl op ’en peerd leit—met Mazeppa d’r onder; da’s Frans begriep ie!Zóó redeneert de bouwknecht van het Putterserf, en Lammert hij redeneert nog een heele boel meer: „Woarveur hei’j de dinger anders as om ze te gebruuken? Moar de vrouw van ’t Putterserf ze gebruukte die koamers nooit. Allinnig as ’t Zoaterdag is, dan geet ze—op heur kousen-vuut’, went de klomp’ of schoen’ loat ze altied veur den drumpel stoan—ien’t een van die koamers noar binnen, en hoalt ze uut ’t kammenet van klienktum um ’t volk te betoalen; en hie—Lammert—óók op zien kousen-vuut’, hie mot dan ’t geld nog is noarêkenen op die toafel met ’t wasdoek; en ziet dan eiges, hoe ’t ’n oarigheid is zooveul zekskes met spesie as doar ien dat ding van ’en kammenet stoan. Miesderoabel riek mot vrouw Willems wêzen. Tachtig mergen land onder de ploeg; zestig mergen wei, en alles noa venant; én—as heur man bij ’t trouen dan toch eiges niks meer as ’en erme bouwknecht was, dan zeg ie: da’s oarigheid!’t Vertelselje van Willems, die deur zien vrouw énwarkzoamheidvan onderop riek was geworden, dat was ’en bekend vertelselje, ’en wóár vertelselje; ’en vertelselje dat Lammert Van Tuil, siends ie noa Willems’ dood op ’t Putterserf kwiem, ien’t heufd had gedrêjd.En nou—’t was oarigheid, sedert giester zei blonde Trieneke: Joa! En—as moeder geen Nee zei, dan zou ’t weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert!Joa krek, ’t zal weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert.Lammert, de eenige overgeblevene kleinzoon van den stokouden Arie Weijer—van wien we straks meer zullen hooren—Lammert is een stevige knaap, welgemaakt en goedgespierd.A’j hum doargunds ien den vroegen mergen bij de dêldeur van ’t Putterserf ziet stoan, dan ku’j oe best begriepen dat Triene sjenie in ’em kreeg, zoo’n knappe jong as ’et is; en, ’t land bouwen dàt kos ie zoogoed as de beste. Moar—nou Triene krek um den hoek van de schuurdeur noar buuten kiekt en Lammert ziet stoan, nou ku’j oe óók best begriepen dat hij zooveul as verliefd op Triene wier. ’t Is ’en kloeke flinke dern: d’r frisse wang’ ’t zin verechtig krek de klaproos’ ien’t korn: d’r blauwe oog’ de vergêt-me-niets oan de Linge, en dan d’r poezele hals en erms, wa’n malsigheid, mals as ’en meirêgen, mals as de dauw op ’et land!Al ku’j ’t oan d’r oog’ niet zien, Triene het slecht gesloapen. Giesteren het zeJoagezeid, en a’j dan tochJoahet gezeid, dan[160]bi’j duk zoo roar um ’t hart, dan zou’j wel lachen willen en greinen ook, en—niewoar, zoo’n knappe jong da’s toch plezierig!Maar nog wat anders heeft Triene in ’t eerste wakker gehouen:Hoemoeder ’t gemarkt had van Lammert en hoar.…? Zóóveul is zeker, toen ze noar bed wou goan, toen het moeder heur oangesproken en gezeid, dat ze zich niks met Lammert had af te geven; ’t was ’en beste bouwer, dat was’t, as ie ’t op z’n meneur had; moar—kunnenis nog ’en ander ding aswillen. Zie, Lammert was eigenlik ien den letsten tied ’en matfots en ’en slof geworden. De luioard speulen dee ie, dàt en niks anders. Ze mosten zich niet betuuten dat moeder bliend of kiends was geworden. Goddank! al was ze bij de vieftig, ze had heur begriep en redenoasie nog goed: „Verkeerink met ’en luioard,” had moeder ten letste gezeid: „Voader zou zich umdrêjen ien’t graf, dat zou ie as ie dóár begriep van kos hebben. Triene pas op!”En Triene, Trieneke had tegen Lammert alJoagezeid, en heur moeder het ze um den hals gepakt en gegreind het ze oan moeders borst oakelik, oakelik! dat moeder toch wêk wier, went greinen dee Trieneke anders nooit: en—eer dat ze noar bed goeng zei moeder—die toch niet wist dat Triene alJoazei: „Kiend, zie dan erst nog deur eigen oog’; moar houd ze open, wied, heel wied open.”En—dat zoo’n moeder als moeder toch eiges bliend kan wêzen! Doar zu’j loater van heuren. Alêvel, nou zu’j’t begriepen dat Triene slecht het gesloapen; en a’j’t alles begriept dan zu’j ook wel verstoan, dat Triene met heel veul verwondering zeit: „Zoo Lammert, bin ie daar!” went, volgens de torenklok most ie wel ’en half uur noar ’t land wêzen.„’k Most oe toch erst is gemerge kussen,” zegt Lammert met ’en kniepeugske, en wenkende: „Kom êfkes hier achter den houtmiet?”„Nee, nee jong, dat kan iens-geheel niet,” is Trienes antwoord; moar, oolik.… ze kumt tóch.Albeneur, Triene wil hum alles zeggen, en roajen ten goede. Zoo’n enkelde keer het ze óók wel gemarkt dat Lammert krek zoo gern ’en ander zag warken as dat ie ’t eiges dee, moar Lammert was zoo’n knappe jong, en hie kos toch bouwen nog bêter as de beste, en zien ringboard krulde zoo mooi; alêvel, nou zal ze ’t hum zeggen: oppassen mot ie, of anders.…„Kom nou is êfkes hier bij me zitten,” vraagt Lammert nadat hij zich op een takkenbos liet zakken; en, met het hoofd achterover op een wat hooger liggenden bos geleund, slaat hij de oogen tot Triene op, terwijl hij haar te gelijk bij de blauwstreepschen rok trekt.Nee menneke, dat kon niet; as’t nog êfkes kussen gewêst was, moar zitten!! Ze most noar ’et karnhuus.Dat was nou kienderachtig, arg kienderachtig! Triene had verechtig geen begriep dat ’en dochter van ’t Putterserf toch van ’en heel andere standoasie as ’en gewone melkmeid was. Verechtig, ze geleufde ’t niet hoe de minsen d’r uutlachten dat ze altied[161]platste en ploetste asof ’t um ’en kruumelje brood was te doen; Trieneke most.…Uutlachen!!Wielachten d’r uut.…? hê? dát wou ze weten!Maar Lammert trok haar weer aan den rok en drong haar opnieuw: „Toe kom dan zitten?”„Nee!” En Triene zette den voet vooruit en de linkervuist in de zij: Erst zou ze weten wie d’r had uutgelachen omdat ze warkzoam was?Nou, as ze ’t dan weten most.… moar eigenlik ’t was kienderachtig—Lammert slokte, went hij goeng liegen—as ze ’t dan weten most: Geurtje bij grootvoader had gelachen.„Geurtje!” roept Triene terwijl haar van spijt de tranen in de mooie oogen springen: „Geurtje! dat kleine kriel van ’en ding!” Moar Lammert, om het onweer van Geurtje wat af te leiden herneemt: „Joa Geurtje, en o, ’en heele boel meer.”Wonderlik, geen vijf seconden later zit de flinke meid naast Lammert op den takkenbos; haar hand rust in de zijne; haar hoofd leunt tegen zijn schouder, en haar schoone oogen, waarin de tranen nog glimmen, turen op Lammerts sprekenden mond.„Triene, ge mot verstandig wezen,” zegt Lammert: „wat woar is dat ku’je niet tegensprêken: as riek en heug uit warken geet, dan is er veur lêg en erm geen verdienen meer. Oe moeder versteet d’r standoasie niet; ’t is altied moar vortzwiepen tegen bêter begriep en verstandigheid ien. Woarveur het God ien de Oost de zwarte mooren en al dat sloavenvolk anders in de wereld geschupt as um veur ’t blankvolk te warken? As nou ’t blankvolk tegen die sloaven is zei: goa gelluu moar piepkes rooken, welluu zullen ’t wark wel doen, dan zou’j ummers zeggen dat de wereld oaverechts verkeerd liep. En gunder, beveurbeild in de stad van Nimwêgen; denk gij Trieneke dat ’t riekvolk doar warken geet? Doar mo’j um kommen! Niet één die z’n eigen schoen’ nog zal smêren; ze meugen krek as de notoaris of de burgemeister soms zoo’n bietje ien de boek’ zitten te lêzen of te schrieven, moar ’t wark dat loaten z’oan ’t meid- of knechtsvolk over; eiges rooken ze piepkes en zitten ien de zon.”„Moar, wát zei ze toen ze lachte?” vraagt Triene, die slechts half heeft geluisterd en lachende Geurtje niet uit haar geest kan verbannen.„Wat ze zei Trieneke?” herhaalt de bouwknecht langzaam, en hij slokt weder, en dan, dan vraagt hij: „Lig ie wel mekkelik Triene?”’t Meisje, dat zich straks ondanks zich zelve naast haar minnaar op het hout liet nederzakken, springt nu haastig overeind: Lig ie wel mekkelik Triene!.… Is dát nou ’en vroag as de zon al hoog oan den hemel kumt en ’t wark leit te wachten! Een vuurrood van schaamte overdekt haar gelaat, maar ook, haar gekrenkte eigenliefde moet zich luchten, luchten zelfs tegen den knaap dien ze liefheeft, doch, die haar zeggen durfde dat Geurtje haar belacht: „En as’t dan mien niet vrijsteet um te warken zooveul a’k wil,” zegt ze met eenigszins bevende stem: „dan zal ’t ien ielk geval de knecht van mien moeder niet vrijstoan um, ien stee van oan ’t bouwen[162]te zijn, op ’en houtmiet te liggen.” Die was roak gewêst!Nee, as Triene nou zóó begon dát was noarigheid! En—maar weinige seconden later wier d’r achter den houtmiet zoo’n klein bietje afgekust, en zei Trieneke met ’en smokkellachske, dat ’t ook zoo arg niet gemeind was gewêst; en zei Lammert, dat er niet één ien de heele Bêtuw liep, die ie zoo knap vond en liefhad as Triene van ’t Putterserf.Of dat verechtig woar was? dreigde Triene met den vinger, went, lachende Geurtje kwiem d’r weer tussen, Geurtje, woarmee den Lammert, véurdat ie umhoarkwiem,zoogroot was gewêst.„Verechtig!” betuigde Lammert; en, verechtig kos ie zeggen, went Trieneke vond ie knap, en hebben wou ie niemand liever as Trieneke van ’t Putterserf, begriep ie, van ’tPutterserf.Zie, duikend achter de aalbessestruiken, en straks langzaam voortstappende achter het snijboonen-rijshout, kiest nu Lammert zijn weg naar het wilgenpas, waarheen hij reeds een uur geleden de drie ploegpaarden bracht, om ook nu, zoo als hij reeds dikwijls gedaan had, de altijd waakzame boerin van ’t Putterserf omtrent zijn arbeid te verschalken. De voorste der ploegpaarden—kop aan staart en staart aan kop gebonden—wordt nu van den wilgestomp, waaraan hij met den halster was vastgemaakt, weer losgeknoopt. Straks, tamelijk zakkerig en met de beenen ter zij op den bruine gezeten, bereikt Lammert met zijn viervoetig gevolg weldra den grindweg; een oogenblik later hoort de Linge het dof geklots der paardenhoeven op het brugske, dat zijn groene oevers met elkander verbindt, en ziet gij den bouwknecht al spoedig in de peppellaan verdwijnen, de laan die het kleine reviertje op zijn linkeroever een wijle vergezelt, en waarin de vogeltjes zoo liefelijk kunnen zingen tusschen de altijd klepperende blaadjes.De groote woon- of keukenkamer van de hoeve het Putterserf, die sedert den aanbouw der beide staatsievertrekken er vóór, noodwendig haar beide vensters in den gevel moest missen en nu slechts door één zijraam haar licht ontvangt, ziet er dan ook tamelijk somber uit. De boer en boerin hebben dat in den beginne ook wel bespeurd, doch—um ’t geproat van Jan en alleman, dat ’en boer, die honderd veertig mergen lands had, meer swiet oan den weg most sloan, hebben ze gebouwd, en—toen ze dan swiet oan den weg hadde gesloagen, toen was ’t met de keukenkoamer niet anders.Ien de mooie veurkoamers te goan zitten, dát zou baldoajigheid gewêst zin. Ens—toen domenei huusbezoek is komme doen, toen hebben z’n kertierke ien die koamers gezeuten, hie ien den ermstoel, moar anders nooit! „As we ’t zulveren brulloft vieren,” had Willems gezeid, moar—zeuven moand véúr ’t zulveren brulloft was Willems gesturven en siends zien dood hadden die koamers veur de boerin nog starker ’en soort van heiligheid gekregen: schoonhouen dát dee ze, moar gebruuken, nooit van z’n lêven!Zie, daar zit de weduw van Harmen Willems bij het kleine zijvenster der sombere keukenkamer. Den breeden schoot heeft ze vol snijboonen, die ze met verwonderlijke vlugheid aan ’t afhalen is.[163]De boerin van ’t Putterserf, ofschoon reeds acht en veertig jaren oud, is nog een knappe vrouw;heel knapzeggen de boeren, die veul van dik en zwoar, en stark rooje wangen houen.„Dolfke, zou’j niet noar school goan? ’t Is op de koekoek al negen gesloagen,” zegt de boerin tot een jongske van ruim tien jaren; en Dolfke, die met een lei onder den arm bij de tafel op één been te hangen staat, geeft teemend ten antwoord:„’k Wou niet noar school, moeder.”„Niet Dolfke.…? Woarom niet jungske?”Dolfke geeft rekenschap: „Dóárum niet moeder.”„Moar ’t is bêter da’j noar school goat Dolfke; wat zal meister wel zeggen! ’t Is van de wêk al tweemoal gewêst; en ge weet wel, toen voader nog lêfde, toen wou ie niet hebben.…”„Moar voader is nou dood,” bespiegelt de jongen.„Krek zoo,” bevestigt de weduw, en terwijl zij zoo mogelijk nog sneller haar boonen afhaalt, treedt het beeld van den weleer zoo werkzamen man haar sterker voor den geest, en zegt ze weer haastig: „Ge most nou noar school goan, Dolfke.”„’k Heb weer zoo’n kramp ien ’t lief moeder,” liegt de jongen.„Zoo’n kramp ien ’t lief.…?” De moeder ziet hem meelijdend aan: „Kom is hier jungske; toch geen heufdpien, niewoar?”„Joa wel moeder.”Heufdpien! Och heere! doar kan moeder van meeproaten; dóár het ze mee te doen: da’s zeker ’en kwoal, die Dolfke van zien moeder het: „Ge mot moar weer is ’en cent tegen ’t veurheufd leggen,” zegt ze, en haalt haar knipje te voorschijn.Dolfke wou d’r nog geerne vief centen bij hebben, um veur de kramp ien ’t lief bij dokters juffer ien ’t darp anniesdrop te hoalen.Nou, hie most dan veur deze keer moar niet noar school goan, en—noar ’t doktershuusniethard loopen!„Nee,” zei Dolfke, en voort was hij met de centen de deur uit.Loopen wat hij maar loopen kan, kiest de jongen nu het voetpaadje dat naast de Linge tot aan het bruggetje voortkronkelt—het bruggetje dat Lammert met zijn paarden slechts langs een omweg bereiken kon, en waarbij zich de kleine herberg De reizende Man bevindt. Omstreeks ter halverwege gekomen moet de jongen het huisje voorbij, dat Lammerts grootvader van vrouw Willems in pacht heeft.Dicht aan den waterkant, nabij den ouden olm, waarvan de Linge reeds sprak, zit op een laag houten bankje, de stokoude Arie Weijer.Schoon oud gezicht! Negen en negentig joaren streken hum over ’t heuge veurheufd. Nou is den schedel koal; allinnig blanke vlökskes speulen hum nog um sloapen en achterheufd. Schoon oud gezicht! Kalmte en vrêjigheid blinken oe tegen.— Of dat heufd niet bepruufd is geworden.…? Mins, sprêk toch zachter; as ’t karkhof oan ’t proaten kwiem, ’t zou oe wat anders vertellen. Moar, ’t heufd, dat eigenste heufd het ie altied noar boven gehouen: Eén was er die wiest wat ’en mins hier ten nut is; en, ’t doageliks wark—wat ie leerde as kiend, dat ’en straf was veur ’t minsdom—[164]’t had ien nood en ien leedhumten trooster gewêst, en had ie ’t bepruufd as ’en weldoad vol liefde.De eenige, die hum nog overbleef, is Lammert, zien kleinzeun; en Lammerts oogen ze sprêken hum nog van Anne, zien lest gesturven dochter. Lammert had zien moeder moar êfkens gekend; dat was zundig veur Lammert.Joa, Weijer woont nou stillekes ien ’t huuske bij de Linge, en a’j ’em sprêkt dan zal ie oe zeggen dat ie gelukkig is: Deur Gods goedheid is ie ien hoogen ouwerdom gezond en stark. Met Lammerts verdienste d’r bij hebben ze genogt um van te lêven. Geurtje, ’en oarig dernje van erme verre fremielje, twientig joar oud, is hum altied hulpveerdig op zied, en zurgt veur hof en veur huus. Zie, nou kumt ze noar buuten um êfkes oan grootvoader—zoo nuumt z’ hum—te vroagen, of ’t goed gong met vissen?Ouwe Weijer kan nog niet lêg zitten. Toen ie jong was en stark, toen zou ie nooit met zoo’n hengelje zien tied hebben verbeuzeld, moar nou, nou was ’t niet anders.In hetzelfde oogenblik dat Geurtje op het water toetreedt, en oude Arie uit het blikken keteltje, dat aan zijn zijde staat, het visch-aas wil nemen om het aan den angel te slaan, rent Dolf van vrouw Willems het erfje op. Half verschrikt ziet de oude man naar den jongen om; en Geurtje, terwijl zij, om den knaap het paadje vrij te laten, onwillekeurig blijft staan, ziet zij meteen, hoe Dolf nabij den grijsaard gekomen, boosaardig den voet zwenkt, en met een: „Vort! huup!” het blikken keteltje onder Weijers handen weg en omhoog schopt, zoodat het in ’t midden van den effen vloed al tjingelend neerploft.Zie, zie hoe ’et stille revierke z’n gladde veurheufd ien zwoare rimpels trekt. Nee, da’s geen jongens-oardigheid, da’s jongens-baldoajigheid! Weijer schudt het grijze hoofd; zeggen doet hij niets: maar Geurtje—krek as de Linge kreeg ze ’en griezel deur al heur lêjen:„Doe lilleke deugniet!” schreeuwt zij den jongen toe, en, om hem duchtig te straffen vliegt ze hem achterna.Dolf evenwel door dien uitval verschrikt, springt eensklaps ter zijde: wendt zich schielijk om, en balt zijn vuist; doch, terwijl hij die heft en—om gewisser te treffen—met het hoofd achterover eerst een schrede terugstuift, bonst hij met het achterhoofd zoo hevig tegen den ouden olm, dat hem alles voor de oogen duizelt, en hij bedwelmd in de knieën en straks ook ter aarde zakt.Moar Goddank! ’t was zoo oakelik arg niet, went, ’en klein bietje loater zien Weijer en Geurtje dat ie de oogen weer los duut: en als hij Geurtje, die haastig een napje water heeft geschept, vóór zich ziet staan, kiek dan striekt ie zich langs ’et veurheufd; zeit: „Loop, lillikke dern!” en sleet hoar ’t napken uut de hand dat ze ’t woater allegoar over de kous’ kriegt.En nu—’t is een bijna honderdjarige stem die er vermaant:„Ge most liever noar school goan jungske; van luioard kumt slechtoard: ik gleuf dat oe moeder.…” Maar Dolf, al moest hij zijn oogen ook neerslaan toen dat eerbiedwaardige hoofd zich tot[165]hem vooroverboog, Dolf houdt iens-geheel van geen zejeprêkskes—zoo zin d’r wel meer,—Moeder! joa krek, moeder zal ie ’t zeggen. Maar—als hij, straks opgestaan, met de hand aan het voorhoofd, ijlings terugloopt naar ’t Putterserf, dan klotst hum toch altied dat liedje deur ’t heufd: Luioard, slechtoard!—Alêvel, moeder vond eiges goed dat ie thuus bleef van school.—’t Liedje was vervêlend, arg vervêlend!Moar—’t zou ’en vertelselje van Lammert worden. Krek! Ge most allinnig moar weten dat grootvader Weijer, dukkels veur Lammert ’t eigenste liedje het gezongen, en da’j ’t dus oan grootvoader niet wieten kunt dat Lammert.… Nee, heur moar, bij hum zal ’t wat anders as van moeders malpötje wêzen.We zagen Lammert met zijn paarden in de peppellaan verdwijnen.Zie, gunds, ’en heel eindje wied, doar geet ie; nou ens beschauwd deur de boom’, dan weer ien en helder stroalje van de blinkende zon. Ge kunt wel zien dat ’t al ien’t eind van Augustus mot wêzen. Tussen de bruin mossige peppelstammen ien, is ’t elzenhout en ’t hoagedorn arg bestoven van ’t boerengerij, en zie’j ook: hier ’en wisch heuj, en doar ’en poar korn-oars, tussen en over de bloai’ hangen. Zie—nog ’en stofwölkske ien de verte, en Lammert is al oan ’t einde bij ’et damhek gekommen woarachter den pas gemêjden weit-akker leit, die ie giester al veur de halfscheid geploegd het.Eenige minuten later heeft de bouwknecht zijn stevige paarden in het tuig voor den ploeg gezet.’t Is woar, as ie op tied was begonnen, dan kos ie van mergen al ’en heel eind geavensierd zin; alêvel, of ’t vandoag of mergen kloar kumt da’s krek allins. Toen ie as knecht warkte toen was ’t verpliechting, moar nou, niewoar, ’t was zoo goed as zien eigen land. Trieneke zei giesteren Joa, en ’t land, en de ploeg, en de peerds, ’t was eigenlik metterdoad al van hum. Zeker, anderman zou ien zien stee al heelegoar de weerlich van ’t zwoare wark geven; moar nee, dàt dee ie niet. ’t Zou ook te bezien stoan of er één ien de Bêtuw liep, die zóó ’et ploegiezer ien de zwoare klei regieren kos. Kiek zukke voor’ d’r is liggen; egoal mins, asof ’t langs ’en linnejoal was getrokken, en diep—meer as ’en palm!’t Is krek asof de peerds al ’en bietje kwiespeldurig worden; ze kieken al is um, en hoaien met de hoev’: „Joa joa mennekes, ge kunt ’r vandoag is van kriegen; ge bint al krek zoo goed as met oe eigen boas op ’et land. Rust nog moar en bietje, de boas zal erst zien piepke is opstêken.”Lammert, met de beenen over elkander en tegen den ploeg geleund, haalt uit zijn wambuis zijn pijpje te voorschijn. Erst is uutkloppen, op de vlakke hand; dan d’r ien bloazen; nóg ens uutkloppen; nóg ens bloazen.De koperen tabaksdoos, die ter halverwege uit den vestzak te voorschijn komt, wordt nu ter hand genomen. Alles noar den eis: driemoal kloppen op ’t deksel; de deus opengemoakt; langzoam met den middelvinger de tabak ien’t köpke gestopt, en.… „Da’s al ien’t zesde joar dat ie die deus gebruukt. Die deus het ie van[166]Geurtje veur ’en karmis gekregen, ’t erste joar dat ze bij grootvoader ien huus kwiem. Deur Miels de harloziemaker het Geurtje ien’t deksel van de deus loate zetten: Aan Lammert Van Tuil, van Geurtje Ten Bos.—’t Zei niks niemendal, moar, a’j die noams zoo bij mekoar zag staan, dan zou’j al meinen dat ’t wat anders beteikenen most.—’t Is woar, Geurtje het ie wel ’en keer onder de kin gestreken; ’t was en oarige dern um is mee te jollen en te dollen; ’en glad mooi snuutje had ze, en veur grootvoader was ze ’en matjedor; moar—och harrejennig! as ze ien heur fantóazie, lonkse eugskes ophumhad, och harrejennig dan was ze glad van den toeter.”—De tabaksdoos is weer ien den vestzak geborgen; de tondeldoos wordt nu langzaam te voorschijn gehaald, de vuursteen er tegenaan gelegd; het slag raakt den steen, en Lammert bespiegelt: „De dernjes zin van gemoed krek as de tuntel; kiek, a’j moar êfkes ketst dan steet ’t ien de gloed; kets! kets! Verdrêjd da’s oarig, nou wil ’t niet—kets!—kets!—ten mienste as ’t ketsgerij goed is.”„Ho! weerlichse knol!” roept Lammert, dewijl hij met den voet op het ploegrad en steeds meer met den rug tegen den ploeg geleund, bijna door het vooruitrijden van een der paarden zijn evenwicht had verloren en gevallen was. „Duuvels ding! he’k oe geen stilstoan geleerd!” En terwijl hij nu rukt aan den toom, en het driespan daardoor aan ’t voor- en achterwaarts-trappelen raakt, begrijpt hij dat het noodig wordt, ten einde de zijvoren zuiver te houden, het: Allo vort! te doen klinken en—doar geet ie.Zie, zie hoe het kouter de zware klei in glimmende voren spit; hoe Lammert met krachtige hand den ploeg bestuurt en met juistheid het driespan ment; hoe hij aan het eind van den akker gekomen, behendig de paarden doet zwenken; den ploeg met vasten greep uit de vore in rechthoek brengt, en straks—alweder zwenkende—op den linkeroever der Linge, nogmaals het blanke staal door de zwarte aarde stuwt.En toch nog nooit van z’n lêven is Lammert den arbeid zoo zwaar gevallen: „Ho, mennekes, ho!” Straks toen ze ien de zon stingen, toen zullen de vlieg’ heur geploagd hebben;hier, nog zoo’n bietje ien de schauw van ’en poar wilgen, hier zal ’t bêter zin. Niewoar, ’t piepke mot ook nog oangestoken.…?’En bietje loater vliegen de mugskes veur den tabaksdamp op zied: „Stomme dinger! as ’en mins eiges den heelen dag mot warken, dan kan zu’k gespuus egoal liggen te dansen en ’en mins tot last wêzen.” Moar—nou zal Lammert dan ook zien rust is goan kriegen; hie kan ’t er heel best alvast is van nemen. Hier op den woaterkant is ’t krek zoo’n ploatske um ’en bietje te liggen: veurover, lankuut op ’t gres; kin en ringboard ien de beie hand’; de elleboog’ as stutters op den grond. Doar leit ie!„Hei! Lammert! bin gij doar.…?” roept na weinige seconden een luide stem op korten afstand.Wel verdrêjd! is dat schrikken! In één oogwenk is Lammert overeinde: „Nee.… wátblief.… bin gij doar Geurtje?”[167]„Joa Lammert,” herneemt Geurtje terwijl ze naderbij komt: „’k zag de peerds wel stoan, maar oe kos ik niet gewoar worden; ’k mot oe wat zeggen Lammert.”„Zóó, ik dronk moar êfkes,” is het antwoord; en vragende: „Wat wou ie?”Geurtje werpt ongeloovig een blik over den akker waarin heden—’tgeen duidelijk te zien is—slechts één nieuwe vore geploegd werd, en dan, dan lacht ze vermanend: „Ge kiekt zoo onneuzel Lammert.”„Ikke.…?” zegt de bouwknecht: „’k zou niet weten woarum. Wat hei’j mien te vroagen?”In weinige woorden verhaalt het meisje wat er met Dolf is gebeurd, en geeft al spoedig haar wensch te kennen, dat Lammert, as ie op ’t Putterserf kumt, alles ten rechte zal sprêken; ’t jungske was wel ien stoat um ’t glad te verdrêjen; ’t most is kwoad kunnen, kwoad veur grootvoader. En voorders, Lammert van zien kant most met wark ook moar oakelik z’n best doen; ze zag ’t nou eiges, ’t proatje dat Vrouw Willems niet arg tevree was, kos wel is woar wêzen: „Jungske, jungske! as grootvoader ’t huusken is uut most.”Zie nou den lach is van Lammert; krek of ie zeggen wil: a’j niet van giester bint dan bi’j zeker van eergiester:„Mein ie dat grootvoader uut zien huuske zou motten?” zegt hij langzaam: „Nee, d’rien blievenzal ie, al z’n lêven! en zonder dat gij of ikke d’r ooit meer ’en hand veur te ruuren het.”Geurtje begriept er niks van; ien den letsten tied het Lammert wel meer zoo roar kunne proaten, moar nou.…?„’t Mot al ’en oarig spulleke wêzen waar ie mee pacht kunt verdienen zonder ’en hand te verruuren,” zegt ze iets later, en—as ze die tooverhand’ asteblief wel is zien wou.… wég zin ze, ze stèken ien de broekzak’.„En ik zeg oe dan,” herneemt Lammert, terwijl hij zich weder in de gemakkelijkste houding tegen den ploeg zet: „da’k grootvoader dat eigenste huuske zooveul als prezent doe. ’k Zou oe nog ’en heeleboel meer kunne zeggen Geurtje, moar, zwiegen en sprêken dat geet niet geliek.” Lammert klapt met de tong en kijkt naar de lucht.„Nou, doar mo’k alêvel over lachen,” zegt Geurtje weder—moar eigenlik, ze most iens-geheel niet lachen; ’t was hoar krek ien’t gevuul asof ze bleik ien’t gezicht wier. As Lammert dát zag! Snel draait zij zich om, en dan as ze gaan wil: „Ge weet ’et van Dolf; wark voorders plezierig.”„Nee, heur is Geurtje!” roept Lammert,—went ’t is ’en verdrêjd ding, a’j êvel geliek hebt, dat iemand zal meinen da’j gekketoal proat.Geurtje wou wel blieven: „Wat is d’r Lammert?”Lammert met half dichtgeknepen oogen: „En a’k oe dan zeg da’k niet warken meer wil, umda’k niet warken meer hoef; a’k oe dan zeg da’k mien al krek zoogoed as boer van ’t Putterserf kan rêkenen—veur de halfscheid ten mienste a’k oe dan nog zeg[168]Geurtje, dat Trieneke giesterenJoazei, watblief—zu’j’t dan gleuven of niet?”O God! dat goeng as ’en gluuiende noald deur ’et hart!Lammert rekt zich de erms, en nog ens: „Watblief?”Moar Geurtje, ze wist niet wat ze gleufde; ze gleufde ’et wel, moar toch, ze kos.… ze wou ’et niet gleuven. Ze vuulde niet krek woar ze was.… ien huus of op ’t land; ien ’t duuster of ien ’t licht; ien de kark of boven op ’en heujmiet woar ze altied zoo duuzelig wier. Goddank! ’t goeng veurbij.… Ze mot wel oakelik bleik wêzen; moar Lammert ziet ’et niet: hie kiekt noar de locht.—Misschien vuulde ie óok wat, dat ie de oogen van Geurtje vermee.„Zoo Lammert,” zegt ze eindelijk met vaste stem: „nou kan’k ’et begriepen, ook wóarum da’j hier ien stee van te warken, de luioard speult. Geluk d’r mee Lammert!” En dan, dan wendt zij zich om; klopt het paard—dat den hals rekt om een wilgetak te bereiken—op den rug; zegt schijnbaar luchtig: „’t Is bitter jungske!” en neemt zoo haastig zij kan den terugtocht aan over den stoppeligen akker.En Lammert, als Geurtje den akker verlaat, dan heeft hij niet meer zooals straks, de oogen ten halve gesloten naar boven en van haar afgewend. Neen, turend ziet hij haar na, totdat zij het damhek achter zich toetrekt, en—zonder ook slechts een enkele maal naar hem om te zien—in de peppellaan verdwijnt. Met blijkbaren wrevel werpt hij zich nu opnieuw in het gras aan den Linge-zoom neder.—Dat is heel anders gegoan as ie gedocht het. Had ie niet gemeind dat Geurtje d’r arg kapot af zou wêzen. Het ie krek dóarum geen opzien gehad um grootvoader of hoar de rechte woarheid te zeggen. Lochtig was zeweggegoan; krek asof ie hoar niet dukkels um ’t kinneke had gestreken, zacht, o zoo zacht! En nou, nou goeng ze lochtig, en kos nog smêlen dat ie ’en luioard was.—„Goed zoo derne! best zoo derne! heb d’r moar niks geen spiet af. Ikke ook niet. De luioard speulen! Of gij oe ien’t zweit zoudt goan warken, a’j woart zooas ikke. Toe moar! veuruut moar! Wês jij moar lochtig, heel lochtig; Lammert zal ’et óok zin!”En—of ze lochtig was.…? Joa, zie dan: Vigelant stapt ze de peppelloan deur; links en rechts kiekt ze rond, went, niewoar.… z’ is lochtig, heel lochtig! Ien’t veurbijgoan mêjt ze gresbluumpkes met de hand, en stêkt er éen met ’t stêlje ien den mond.—Vlugger loopt ze, went de koffie veur grootvoader mot ze verdig moaken en ’t weitebeslag veur de koek die Lammert zoo gern.… Zie, wat klemt ze de tand’ op mekoar, zóó stark dat ze’t blomstêljen afbiet.… ’t bluumpke velt op den grond, en—heur voet trooit ’et plat.—Lochtig geet ze wiejer; rechts ’et Lingebrugsken over; links ’et smalle poadje af dat noast ’et revierke langs Weijers huuske vortgeet tot ’t Putterserf.… ’tPutterserf!.… Of ze schrok van den kikkert, die vlak veur hoar voet óp en ien ’t woater sprong.…? Efkes blieft ze stoan.… moar nou, niewoar, lochtig geet ze weer wiejer; den olm bij grootvoaders erfke langs; de lêge deur van ’t huusken ien.— Grootvoader is d’r niet, hie zal bij de koei op de[169]dêl wêzen.—Nou steet ze ien’t keukenje; straks kiekt ze noar ’t vuur op de ploat; ’en oogenblik later vliegt ze de vlierink leer op.—Hier is heur kämerke; ’t bovenste loai van ’en loaitoafel trekt ze ópen: ’en snoerketting van rooje kroal’ griept ze d’r uut.—’t Kämerken af; van de leer noar umlêg.—Nou steet ze weer stil ien de keuken; nou—nou smiet ze den ketting ien ’t knappende vuur,—lochtig, heel lochtig! En zie, zie dan, doar velt ze met bei’ heur erms op de klaptoafel neer; heur knie’ op den grond en ’t heufd ien de hand’; nou snikt en nou schreit ze.Zie Lammert, en luuster: nou snikt en nou schreit ze!Omstreeks een uur vroeger bevinden wij ons op ’t Putterserf. Manke Jan de arbeider, die buiten aan ’t uitmesten was, heeft Dolfke, toen hij van Weijers huisje terugkwam, goed en wel zien voorbijgaan; maar Dolfke, toen hij ’t achterhuis binnenstapte toen is ie ’t spulleke begonnen.„Och heere, wat is d’r!” schrok moeder Willems toen ze Dolfke zoo oakelik schrauwen heurde, en—haastig is ze naar de deel gevlogen.Och! a’j ’t gedrêj en ’t gelieg van ’t jungske, en ’t gesus van moeder geheurd hadt!Nee zeker, as ’t heufd nog zoo’n pien dee dan hoefde ie te middag niet noar school, en mergen ook niet. Hier, hier had ie ’en stukske koek, en joa, welzeker, hie most moar ’en bietje op den heujbarg ien ’t heuj goan liggen, moar niet van de leer vallen, heur!Wàt! zou ze zich deur dien ouwen Weijer loate koejeneeren, aldat ie dan oud was; zou ze van hém motte heuren wát ze as moeder verpliecht was! Dát—nooit van z’n lêven!De boerin zet nu met zenuwachtige vaart hare werkzaamheden voort. ’t Was alsof zij zich wreken wilde.… op zich zelve misschien? In de kleine achterkeuken, doorgaans „de geul” genoemd, overtuigt zij zich dat er de groote pot met varkens-aardappels te vuur hangt. Jans de meid ziet er hoe de boerin eiges ’en zwoare bos rieshout op ’et vuur gooit—zij had ’t toch moar veur ’t zeggen gehad.—Straks in den kelder zijn het de zware keien op de Keulsche potten, die bij het ververschen van den inmaak, de krachtige hand der boerin ondervinden; en later, dan spoedt zij zich naar de kaaskamer om er de kazen, waarmee zij ter markt wil, op het aanrecht te zetten.Onbegriepelik! Triene schient van mergen niet bij de kês’ te zin gewêst; déez en dié hadden gekeerd motte worden. Zou ’t spulleke van „ezelje duut niks” hoar ook al goan lieken! Was ’t dan misgerêkend dat warkzame Triene ’en hêkel oan Lammert zou kriegen as ze ’en oog op zien luiheid kreeg? En—schreeuwend naar buiten klinkt het: „Triene!” En straks op de deel: „Hei! Trieneke! Triene!”—Wat deksel woar zat ze!Zie—doargunder kumt ze de deur van hoar kämerken uut. Ze[170]kiekt zoo’n klein bietje beduusd: moar ook, ’en oogenblikske loater kiekt ze asof ze prakkeziert bij zich eiges: „Allo Trieneke: ’t heufd ien de flank!”Perjen, ge mengt wel is êfkes noar Trieneke kieken. Ze het zich eiges ien ’t Zundagse pak gestoken; verdrêjd, hoast krek ’en juffer uut stad. ’En fleurig mutske met rooje strikskes het ze op ’t heufd: gouwe bellekes ien d’ oor’; over ’t kerset ’en gruun merrenos japon met frunzeljes op de erms; stoffe schoen’ oan de vuut’. ’k Weet niet of Triene den angst kreeg toen moeder heur riep, en hoastig ’t kleedoazie weer uut wou smieten, ten mienste: de bovenste hoak’ van ’t japon zitten los, en ’t zwart zieden schort sleupt heur noa langs den grond.Trieneke van ’t Putterserf is altied mooi, moar nou—schuchter en op z’n Zundags—is ze oakelik mooi. Alêvel, de Linge ziet heur toch liever met bloote erms ien ’t witte borstrok en ’t rooje duukske d’r onder, den blauwstreepsen rok um de been’, as ze met forse hand de roomtesten of de melkkannen schuurt.’t Kan best woar wêzen.„Wat is d’r moeder.…?” vraagt het meisje reeds op eenigen afstand.„Wel zoalige zinnen!” roept de weduw met verbazing, terwijl ze met de linkervuist in de zij en de rechterhand boven de oogen, Triene langzaam naderen ziet: „Zeg, bin ikke glansbliend ien d’ oogen of gij, heb gij de kramp in oe harsens?”„Wat blieft oe moeder?” herhaalt Triene met zekere fierheid, alsof zij dien uitval niet hoorde.„Wat mien blieft, wat mien blieft.…!” spreekt de moeder met bevende stem: „mien blieft da’k weten wil woar dat noar toe mot, met oe neie kleed en oe goud in de ooren.…? Mein ie dat ’t Zundag is, of hei’j ’en karmis-afsproak.… Zeg?”„Nee, iens-geheel niet moeder,” zegt Triene, en haar blos is nog sterker dan anders. Wat zachter, maar toch met fierheid: „’k Wil niet langer zoo schooiig deur ’t huus loopen, moeder.”De boerin staat een oogenblik als verbluft. Wou Triene heur Zundagse kleer’ op warkendag droagen! „Wel zoalige zinnen!” barst ze eindelijk los: „hei’j ook misschien de roazende mot in oe heufd! Mooie kleer’ oan ’t lief’ hangen, um de beest’ ien ’t land te goan melken, um te karnen, um botter te knêjen, um.…”„Da’s ook eigenlik meidswark moeder,” valt Triene iets heftiger in: „Zou’j ’et dan oan wille zien da’k nog langer beproat en belachen wor? A’j riek bint zooas welluu moeder, dan mo’j.…”Heur ie wel hoe Lammerts proat al dieper bij mooi Trieneke is gegoan as ze eiges ien ’t erste wel meinen wou.„Dan mo’j,” roept de boerin in woede, „dan mo’j de kês’ moar loate zwellen niewoar! en alles op slof loate goan! Zeg onneuzele dern, het den Lammert oe dát ien de ooren getoeterd, ou Triene, die altied zoo lochtig kos zingen bij ’t wark? Allo, schoam oe vort, en die kleeren van ’t lief. Den Lammert za’k spreken, en gij—zurg veur ’t êten!”Trieneke was op stikken af toen ze terugging: Weggejoagd as ’en[171]kiend! En—weerum proaten het ze niet gekost; ’t was krek asof ze de klem ien d’r mond had.In ’t voorbijgaan ziet ze ginder Jans de werkmeid en Gijs den knecht ook al lachen. Als ze in haar kamertje weerkomt, dan—dan griept ze de muts van ’t heufd; dóár, klets! ien ’en hoek! De hoak’ en oog’ van ’t japon scheuren uut zoo hard as ze ’t lostrekt. De bellen uut de oor’ gedoan dat ze zich zeer dee, en vort! gesmeten op de toafel!Triene, Trieneke! ’t is onverstandig da’j zoo kwoad bint.„Onverstandig! Is dát verstandig zooas moeder heur kiend behandelt, as ’en bloag, as ’en meid! Is dát verstandig dat moeder heur krek belacht as zoo’n kriel van ’en Geurtje, en heur grieft ien ’t gevuul? Nee, Lammert het geliek, doar mot ’en eind oan kommen!”Trieneke gooit zich achterover op een stoel; haar mooie blonde haren vallen los op haar blanken schouder, en, als zij met haar kinnetje in de hand strak voor zich heen ziet, dan spreekt zij weer zachtjes het woordonverstandig. En joa, krek, as ze noadenkt dan viendt ze ’t óók; ’t was onverstandig—niet dat ze kwoad was op moeder en allegoar; niet umdat ze ’t verdrêjde nog langer te warken as ze doardeur ander ten spot wier. Nee, onverstandig was ’t dat ze niet liever nog erst wat gewacht had, eiges en onneudig het ze moeder nou opgebloazen tegen Lammert; dát was onverstandig, heel onverstandig!Wanneer Lammert, zooals nu op het land is, dan regeliert ie zich, um te goan schoften, noar de zon. As ie meinde dat de zon hoog genoeg sting, dan goeng ie, aldat de klok nog niet had gesloagen; en krek zoo: as de klok zei dat ’t schoftuur veurbij was, dan figelierde ie weer op de zon, en zag dan meesttieds, dat ’t heel best nog ’en bietje kos vêlen.—Zoo’n klok was moar drêj-spul.Nu Lammert met zijn ploegpaarden, nog meer dan een half uur vóór schofttijd, ’t hek der hoeve komt binnengereden, is manke Jan ginds bij de schuur nog druk bezig met uitmesten.Manke Jan is ’en mins van ’en groot begriep; letst op ’en keer het ie heel goed begrepen dat ’en mins ten achterste veuren niet lêven kos, umdat ie dan op de rechte stee geen mond veur ’t êten had; dát had ie best begrepen, moar—begriepen dee ie niet, dat ie geen errebeier op ’t Putterserf zou wêzen, as ’t niet um zien bliende moeder was.Lammert, die zoodanig achter de houtmijt en de hooibergen heeft omgereden dat hij uit de woning niet te zien was, houdt nu stil bij de staldeur ter zijde van de deel en roept er den arbeider, toe: „Jan, ge mot de peerds is êfkes op stal zetten, ’k mot hoastig noar huus toe.” Dat is voor de eerste maal dat Lammert niet zelf zijn paarden bezorgt.„Goed Lammert,” is het antwoord, en terwijl de bouwknecht zich nu haastig verwijdert vat Jan den voorsten bruine bij den halster; rukt en trekt het driespan achter elkander den stal door ’t lage[172]deurtje in; bindt den voorste met het halstertouw vast aan den kribring; laat ze verder, kop aan staart en staart aan kop, zooals zij waren, en, als hij straks het staldeurtje van buiten sluit, dan zegt hij met een glimlach van innige zelfvoldoening: „’k Zie best kapoabel met peerds um te goan, zoogoed as de beste!”’t Moet wel een bijzondere oorzaak hebben waarom de zon der dorpsklok heden zoo’n groot eind voor is, en Lammert al verder zoo haastig naar huis wil. Ja, zie maar: langs de Lingezijde der woning, waar slechts Trienes kamertje het uitzicht naar buiten heeft, sluipt Lammert behoedzaam naar den voorgevel der huizing.De groen geverfde luiken der beide staatsiekamers, die altijd door vrouw Willems zelve tot ’s namiddags voor de zon worden aangezet, glimmen ook nu in de middagstralen der laatste Augustus-zon. Zie, nog even tuurt Lammert rechts en links, maar dan, dan stoot hij een der luiken een weinig ter zij; trekt zijn zakmes te voorschijn, en steekt den rug er van zoover mogelijk tusschen de reet van ’t kozijn en het venster. Wippende met het zakmes, en drukkende met de linkerhand tegen het venster zelf, komt er na weinige oogenblikken rijzing in het eenigszins knellende raam. Door de beide handen nu verder omhooggedreven, piept het venster, en Lammert—verschrikt—ziet haastig weer rechts en links, maar dan—dan slaat hij ook spoedig de beide handpalmen op het kozijn, wipt er zich op, springt naar binnen, trekt net luik weder dicht, doch laat—um dat piepen—het venster maar open.Doar steet ie dan nou in die koamers. ’t Is er koel en zoo’n bietje schiemerlicht. Toen ie op ’t land was, verdrêjd! as ie’t uut kos houen. Veul gewarkt het ie niet, moar, ook dat liggen is vervêlend geworden; ielkreis was hum de zon tussen de bloajers deur op ’t heufd komme branden; de bijen hadden hum ielkreis langs de oor’ gebloazen met ’en wiend, asof ze hoast hadden. Toen ie ’en klein endje wiejer goeng liggen, toen is ie heelegoar van de wies gekommen, went bij ’en mierennest is ’t êvel zu’k mekkelik liggen niet. Nee, ien diekoamersmost ie is wêzen, joa ien die koamers! En nou, nou steet ie ien die koamers, en doar—zie, doar stoan de ermstoel’ ook nog. Niewoar, één veur hum en één veur Trieneke. Joa, ’t is oarig da’j as boer van zoo’n hofstêj, nou krek zoo duk a’j moar wil ien zoo’n stoel kunt goan liggen. Hie zal’t moar vast is prebieren.Behoedzaam en op de teenen loopende neemt Lammert nu een der beide armstoelen van den wand, plaatst dien bij de tafel, aarzelt nog een oogenblik, maar dan, dan vlijt hij zich welbehaaglijk neer in den breeden zetel, strekt de beenen zoover hij kan voor zich uit en peinst:„’t Is verdrêjd toch arg onbegriepelik dat zoo’n boer van ’t Putterserf ’t verstand van zien standoasie niet beet kos kriegen, en, krek as zien wêduw nog toezoers vort, liever sloaven as rusten wou.—Nee! Lammert Van Tuil zal dat spulleke is anders regelieren.”—Een wijle voor zich heen starende, valt zijn oog op ’t portret van Van Speykaanden wand: „Wat kiekt ie mien oan,”[173]denkt hij voort: „toen ’k ’et heufd noar gundse kant hiew toen dee ie’t, en nou—nou duut ie’t ook.”Met een smadelijken lach wendt Lammert zijn oogen ter zij; maar toch, hie mot er nog ens en alweer noar kieken. Met eenige zelfoverwinning knikt hij den starenden zeeheld toe, en dan, dan zegt hij—ofschoon onhoorbaar:„Dag Van Spiek; dag menneke. Joa, krek, Lammert is d’r ook. ’k Bin net zoo veul mans as gij; toen gij ’t werken muuj wier toen hei’j d’r den brand ien gestoken. Joa menneke, dat eigenst kos ik ook wel is doen.”—Lammert heeft zijn pijp en tabaksdoos reeds te voorschijn gehaald.—„Moar mien eiges veur Kozak of Spanjool ien de locht loate vliegen.… doar za’k niet van gediend wêzen. Joa messeu Van Spiek—’t is verdrêjd zooas zoo’n ding oe oankiekt—ikke zal dan nou is krek zóó blieve zitten, joa! en zie, nou stop ik ’en piepke, joa! en zie, doar zet ik nou den tabaksdeus op de toafel, joa! en—of ie ’t nou gleuven wilt of niét, nog moar ’en klein bietje geduld en dan zu’j den Lammert Van Tuil hier alle doag’ van ’s mergens tot ’s oavends, ien den ermstoel veur ’t open roam piepkes zien rooken, en ’s weinters bij den knappenden heerd. Joa menneke, en dan zu’j ’em noar dat eigenste kammenet zien goan, dóar, en zie je, doar het ie dan bestier over; da’s bêter as ien de locht hê? veul bêter!”Van Spiek begint zoo oakelik strak te kieken.„En a’j mien dan vervêlen goat,” vervolgt Lammert bijna hoorbaar, „dan drêj ik oe um; ten achterste veuren.—’t Is ’en oakelik gezicht zoo’n kerl die niks duut as kieken.” Veur ’t oogenblik zal Lammert zich eiges moar umdrêjen. Bestig! Nou ziet ie Mezeppa.„Wat leit die kerl doar toch lui op dat peerd! Mo’j al ’en heele rijer veur wêzen. Ien zoo’n ermstoel is ’t mekkelikker, veul bêter. Alêvel ’t wordt tied um noar huus te goan êten.—Och! ’t kan wel loater. Geurtje zal ’t wel werm houen.…. Och!harrejennig!”—Lammert rekt zich de leden: „Geurtje, wat goeng ze lochtig; met hóár was ie nooit ien zoo’n koamer gekommen; altied den eigenste sloaf gebleven.”—Geeuwend: „Ochharrejennig!” De armen slaat hij achter om ’t hoofd,—went die bovenste leuning van ’t stoel is toch hard. De beenen strekt hij nog verder uit. Hakende met de punt van zijn vetleeren schoen, trekt hij den meest nabijzijnden stoel bij de sport naar zich toe en legt er de beenen op. De oogleden vallen dicht, lodderig gaan ze weer open; open en dicht; en—als een mug hem soezende piept langs het oor, en eindelijk juist op zijn voorhoofd komt zitten, dan blaast hij zoo telkens eens even naar boven, went—de erms het ie nou eenmaal um ’t heufd gesloagen. En——alles soest! en ’t schrauwt ien de verte: Ho peerd, stoa stil! went zie: Trieneke leit gunds op ’t peerd van Mezeppa; en ’t soest en ’t schrauwt nog starker, en—allebei de koamers ze vliegen met ’t schip van Van Spiek ien de locht; en Van Spiek met Gehrtje ien den erm wat lacht ie, hoe oakelik lacht ie! En—Heer ien den hemel! nou schrikt ie wakker.In een oogwenk is Lammert overeinde. ’t Was hum krek asof ie[174]en iesbad over ’t lief kreeg.… Doodsbleek van ontsteltenis en van verontwaardiging tevens, staat daar de vrouw van ’t Putterserf op den drempel der pas ontsloten kamerdeur.Nog slechts even had zij zich met haar gezin om den middag-disch vereenigd, of een buitengewoon rumoer in het achterhuis heeft haar met de overigen naar de deel gedreven. Wel afgeroazend wa’n spektoakel was dat ien de peerdstal gewêst! gesloagen en gebeten hadden ze allegoar, krek asof ze de kolder hadden. Wie zou ’t geleuven: Lammert had ze krek loate stoan zooas ie d’r mee van ’t land kwiem; ’t varse kleever ien ’t ruuf hadden ze alle drie geroken, en één had er moar bij gekost. Gijs de knecht, die op den rogzolder oan ’t schoepen was gewêst, had er eerder geen spier van gemarkt. Een van de peerds had den halster kapot; de veurste was arg ien ’t steertvleis gebeten, en—roazend op den Lammert, het vrouw Willems de sleutels gegrepen, um hoastig uut ’t kammenet ien de lienkse stoasiekoamer ’en neie halster te kriegen, en ’t boek van den Neuman, veur ’t geval van zoo’n peerdsbeet.Ja razend was ze, en wonder was ’t niet, want nog bovendien had Dolfke, ’t lieve jungske, haar pas gezegd dat ie heel duudelijk het gezien—toen ie eiges ’en bietje ien den heujbarg lee—hoe den luioard ien stee van te ploegen, lankuut naest Geurtje ten Bos—zoo’n feeks, diehumsloeg—ien ’t gres het gelegen, en loater de peerds, ien stee van ze eiges te bezurgen, oan Jan het vertrouwd.Ja woedend is vrouw Willems naar ’t voorhuis gegaan, en nou—nou was ’t nog ’en ander spektoakel!„Wel Heer ien den Hemel!” het ze gevluukt, alschoon ze niks van geen vluuken hieuw.—’t Was heur ook krek asof hoar ’t heele lief onder de beenen uutschoot. Doar lee ie, den ezel, den lummel, den dagdief! Ien deze koamer; ien ’t stoel woar ze eiges nog nooit op zitten wou! Sprêken wil ze, moar sprêken kan ze niet—d’r zat heur ’en strop um de kêl. Zie, ’t is Trieneke die heur um den hals lee: „Moeder, moeder!” roept ze beschermend. Maar moeder, ze rukt zich los uit de klem; met dreigend gebaar snelt zij op den terugduikenden bouwknecht toe: „Wat! gij! vlêgel!” barst ze stootend en bevende los: „hier ien de koamer.…! hier ien den stoel! Vort! vort weer d’r uut! D’r uut zeg ik oe; deur ’t eigenste gat woar ie ien bint gekommen. Schandbrood zu’j êten, schandbrood ien ermoei! Vort, vort m’n huus en m’n dienst uut!” En—als zij hem vat bij den arm, dan dringt ze hem voort en verder naar ’t venster, en Trieneke roept wel: „Och moeder bedoar toch!” En Lammert hij trilt wel: „Vrouw Willems ik smêk oe!” Moar: „Vort! vort met den luizak! Allo, de been’ over ’t roam—da’s niks, stoot oe kop moar—oe loon za’k wel sturen; geen voet op ’et erf meer!”’t Is avond. De dorpsklok heeft in de verte elf doffe slagen gebromd. Evenals de geheele omtrek ligt ook het Putterserf in een[175]valen nachtsluier verscholen. Slechts aan de zijde der Linge schemert er in die woning nog een flauw lichtje achter dichtgeschoven gordijntjes. ’t Is het venster van Trienes kamertje.Mooie Triene, ten halve ontkleed—of liever gekleed zooals zij’t bij snikheeten dag in ’t brandende hooiland zou wezen—Trieneke drukt zich gedurig de koude hand tegen de gloeiende oogen, want—oakelik veul het ze geschreid vant’ middag tot den oavend toe. Met moeder en Lammert was alles gedaan; ’en wrok had moeder op ’t heele Weijers-huus; op ouwen Weijer, die volgens Dolfke—hoar belasterd; op Geurtje ten Bos die heur jongske gesloagen; op Lammert die heur ien’t wark zoogoed as bestolen, ien’t zwak gegrepen en bijkans den dood op ’t lief gejoagd had: „Nooit kumt ie weerum;” had moeder geroasd; en Triene, ze drukte haar koude hand nog eens op de brandende oogen, en—wonder, as ze dát duut, dan liekt heur alles zoo zwart niet meer toe: „Joa, Trieneke is d’r ook nog, wel zeker! As ze mundig wordt dan zal ze doen noar wil en believen. ’t Is oarig—as ze die hand zoo houdt, hoeveul klaarder ’t haar wordt: Zeker, Lammert had zich lillik loate kieken: den luioard speulen veural ien zoo’n koamer, dat had toch gek gestoan. Alêvel—niemand zou lachen om hum den zij ens heur joa gaf, niemand zou lachen umhoardat zij niet heur zin kreeg. Ens joa, blieft joa. Zie, Trieneke is d’r ook nog!Eenige oogenblikken later zit het fiere, doch heden in hare fierheid zoo dikwijls geschokte kind, op den rand van haar bedstee. Een glimlach heeft hare lippen geplooid. Uit den wit diemeten zak die haar ter zij op den rok hangt, heeft zij een voorwerp genomen, dat ze wendt en keert in hare handen, dat ze beschouwt alsof het zeide: Trieneke,alleen um oe zelfs wilhe’k oe lief; oan Geurtje he’k nooit gedocht, Trieneke, vergêt nooit oe Lammert.Doch zie wat beroert haar? Een gloeiende blos stijgt haar snel naar het voorhoofd; haar boezem jaagt; haar tanden klemmen zich vast op elkaar; een wit als van het laken op haar sponde vervangt het gloeiende rood van haar koon. Wat haar beroert? Zie, in het deksel van Lammerts tabaksdeus, de doos die hij in verwarring vergat, die zij in haast heeft geborgen, in het geopende deksel er van daar las zij die woorden:„Aan Lammert van Tuil van Geurtje ten Bos”En, nog een geruimen tijd staren heur vlammende oogen op dat heillooze schrift; maar dan ook verspreidt er zich eensklaps een fiere lach over haar gelaat: „Den Lammert—Geurtjes tabaksdeus kos ie droagen op ’t hart geliek dat ie vree noar Triene van ’t Putterserf.…?” Weer drukt zij de koude hand op de oogen. Nou—nou ziet ze nóg kloarder: „Um ’t gemak te bejoagen het Lammert gespeuld met Geurtjes hart, en, kos ie vrijen naar ’tPutterserf.”Duizend beelden en droomen jagen haar pijlsnel voorbij: „Was’t woarheid gewêst dat ze lachten um hoar as ze vroolik oan ’t wark was? Nee, ze hebben heur uutgelachen toen ze noar ’s luioards toal[176]geluusterd en ien’t Zundagse kleed het geloopen. Den luioard!humhebben ze uutgelachen toen ie doar lee ien den stoel;humhebben ze weggejoagd! En—wat wordt heur dat kloar, heel kloar nou op ens: nooit kos Triene toch de vrouw worden van ’en weggejoagden luioard! nooit van z’n lêven!”En zie, het schuif van heur vensterke trekt ze los, en de raampjes stoot ze naar buiten. De koele nachtlucht, die naar binnen stroomt en de gordijntjes doet fladderen, dooft alras de kleine olievlam, die er brandt op de tafel; maar ook, hij dooft er al spoedig de laatste liefdevonk, die er nog smeult voor den knaap in Trienekes boezem. „Nee, niemand zal ’t marken wat dwoasheid z’ien ’t heufd had!”En ’t nachtwiendje suuzelt: Goed, goed zoo Triene!En de deus die heur licht gaf, ze zal hum mergen noar ’t Weijers-huus sturen met ’en briefke dat ’tuutis!En de bloai’ van de lindes ze fledderen: Krek, krek zoo Triene!„En mergen, mergen zal ze weer zingen heur mooiste liedjes as ze warkt oan ’t stap van de Linge.En de gölfkes van ’t oarig revierke ze lachen ien’t zwieblende lies: Best, best zoo dernje! geen zong er bij ’t warken zoo lieflik as Triene: geen sprêkt zoo verstandig as blozende Triene van ’t schoon Putterserf.Omstreeks drie maanden zijn er verloopen; de landman heeft de vrucht van zijn arbeid in de schuren geborgen of in de hooge bergen gestapeld. Buiten langs velden en wegen, daar liggen de dorre bladers onder een dunne, straks door de vorst versteende sneeuwlaag verscholen; maar ginder binnen de schuur, daar geuren u de bruine, vette, nu op stapels gevlijde blaren der met zorg gekweekte tabaksplant tegen. Buiten gaat een koude adem over de schijnbaar slapende weiden en akkers, maar binnen, daar voelt gij den warmen adem van ’t vee; daar ruikt gij de zoete room- en hooigeur der stallen; daar ziet gij den rusteloozen arm van den wanner; daar hoort gij het maatvol geklepklop der dorschers en stemt er met blijdschap in ’t vroolijke lied:
A’j nooit van de Linge ien de Bêtuw geheurd hadt, dan zou’j op ’t heele ding geen arg hebben, zoo’n onneuzel schoap van ’en ding as ’t is.Meister ien ’t school leert oan de kienders, dat ’et ’en rivier is, die van ’t Oost naar ’t West krek midden deur de Bêtuw geet; moar—as nou de Linge ’en revier is, wat motten dan de Rien en de Woal wel wêzen, die de heele Bêtuw ien d’r erms houen, wat blief!A’j meint dat ie van de bargen kumt, zooas meister zeit dat de revier’ doen, dan bi’j krek van de wies; ’t schoap van ’en ding is van lêge komaf. Bij ’t ouwe kastêlje Dorenburg of uut den hoek van Gent, doar mot ie zoo wat uut de Wêterings kommen, en nuumt ze hum, ook nog ’en heel eind wiejer, niks meer als de Wêteringse wal.Ge kunt er krek van zeggen wa’j wilt, moar toch, toch is ’t ’en oarig dingske. Zoo zuutjes heer slemiert ie maar vort, krek as ’en oal op ’t dreuge, en, as ie proaten kos, jong mins! wat zou ie oe veul van de Bêtuw vertellen.Joa, as ie zoo stillekes voortkruupt, en kabbelt en knabbelt oan zien boord, dan smuuspelt ie toch zuutjes tegen ’t lies dat hum groet, en fluustert ie heel wat oarigs.Niewoar, ’t is zoo mooi langs zien weg; ter lienker en rechter, bóvenop de vette klei, is ’t alles malsigheid en volligheid en frissigheid? Hier de hoaver en weit, wat stoan ze weer gelp; gunds dat goudgêle zoad, wat flonkert ’et zonnig; dóár dat peersgruune kleeverveld, wat ruukt ’et noar heunig, jong minsen, wat rukt ’et!En dehofstêjenwat zin ze fleurig: en de peerds wat zin ze stark en de mansluu wat zin ze kloek; joa kloek; a’j maar ziet hoe ze gunder met vierspan de zwoare klei oan ’t bouwen zin, krek asof ’t deur de botter goeng, krek of ’t niks nimmendal was. En dan de vrouwluu.…? Knap slag van vrouwvolk!En de dernjes.…? Joa de Linge kent ze nog bêter! went de jonkheid wil wel is verfrissing, en ook: as ze met heur blonde köpkes boven ’t revierke kommen en vroagen hoe ze d’r uut zien,[158]dan lonkt ie heur toe met ’t eigen oog dat zij noar umlêg sloan, en koatst ie weerum, en smuuspelt in ’t lies; „Heel oarige köpkes!”En zuutjes, heel zuutjes schuufelt de Linge al wiejer; ook dukkels onder kroos en wier en donkere brugkes deur, en—’t is te begriepen dat ie niet altied gern ziet wat er umgeet ien de Bêtuw.Of ’t niet al arg genoeg is, dat ie—oan gundsen kant van ’t brugske woarover de landweg geet—ien kalmen vloed dat lillike huuske spiegelen mot. „In de reizende man” is er uutgehangen, moar, as ie wilt weten wát toal oe die reizende man soms kan proaten, dan mo’j ien den oavend, heel loat, maar is luustere kommen.Moarnou, nou ’t mergen is, nou heurt de Linge niks lilliks.Hier ien de hooge peppelloan, hier heurt ie de veugeljes kwinkelieren. Wiejer op, woar den ouwen olm bij ’en klein steenen huusken oan zien boord steet, doar heurt ie de stem van ’en ouwe mins—’en heel ouwe mins—en—’t psalmlied ter eere van Gods weldoajigheid, trillend en bêvend, vlot ie mee boven zien effen vlak, nog ’en heel eindje wiejer.Gunds, bij den grooten drêj,woarie dat witte hekke ziet glimmen, en woar de weerschien van ’en mooien blomhof ien ’t blauw van de Linge speult; gunds woar de blanke rimpeljes al wiejer en wiejer kringelen, doar heurt en doar ziet ie nog meer.Triene kent ie wel, flinke blonde Triene van ’t Putterserf, die ielken mergen op ’t planken stap oan zien boord, de roomtesten boent en de melkkannen schuurt, hel as de zon! Heur stevige hand oan poezelen erm, het zoo dukkels met emmer of boender zien stille vlakte geruurd, en—’t blozende köpke dat ie weerkoatste is ’t köpke van Triene, en ’t helderste liedje dat ie ooit heurde, is ’t liedje van Triene van ’t Putterserf.En de Linge—as ie Trieneke gemergen fluustert ien de blauwe vergêt-me-niets, die ie kwiestig zeumde langs ’t Putterserf, dan geet ie wiejer, krek as altied wiejer ten nutte van mins en dier; en allinnig as de weinter hum in zien bedde houdt, dan slupt ie ’en korte nacht;moaranders, rusteloos geet ie vort, en ’t reine woater vlot ie noar d’ eindlooze zee—moar; ’t dras en sliek blieft ien ’t lêge.’t Putterserf is ’en mooie hofstêj, ’en hofstêj vol stoasie. Nou vier joar gelêjen is er ’en schoon roodsteenen veurhuus bijgetimmerd—dat kos niet minder, alschoon de boer en zien vrouw eiges van geen stoasie hieuwen—en ’s leintes, twee joar, is de boer gesturven.’t Roodsteenen huus van ’t Putterserf het vier schuufroam’ ien’t gêvel van veuren, en schuune gardien achter de gloas’, krek egoal as bij den burgemeister. A’j ien die koamers kumt dan zou’jt wel loaten um de pet op ’t heufd te houen.Ien ielke koamer hei’j midden op de plankenvloer ’en gruunrood karpet met strepen d’r deur; daarop ’en ronde toafel met gruun wasdoek d’r over, en ’en rand d’r um, en pooten d’r onder van effectief mehoniehout. Ien ielke koamer zie’j twoalf stoelen en twee[159]met erms d’r oan—zeker iendertied met begriep van één veur den boer en één veur zien vrouw. Krek zoo zie’j ook ien ielke koamer ’en mooie spiegel boven den schorsteen hangen, en ’en groot kammenet tegen de muur stoan. Voorders oan de muren, die zoo wit as pampier zin, doar zie’j ’en heele zooi schilderijploaten; Van Spiek die, ge weet wel, met ’en schip vol kruut ien de locht sprong, en dan nog ’en boel met mansluu en soldoatenvolk d’r op, en één—woar ’en kerl op ’en peerd leit—met Mazeppa d’r onder; da’s Frans begriep ie!Zóó redeneert de bouwknecht van het Putterserf, en Lammert hij redeneert nog een heele boel meer: „Woarveur hei’j de dinger anders as om ze te gebruuken? Moar de vrouw van ’t Putterserf ze gebruukte die koamers nooit. Allinnig as ’t Zoaterdag is, dan geet ze—op heur kousen-vuut’, went de klomp’ of schoen’ loat ze altied veur den drumpel stoan—ien’t een van die koamers noar binnen, en hoalt ze uut ’t kammenet van klienktum um ’t volk te betoalen; en hie—Lammert—óók op zien kousen-vuut’, hie mot dan ’t geld nog is noarêkenen op die toafel met ’t wasdoek; en ziet dan eiges, hoe ’t ’n oarigheid is zooveul zekskes met spesie as doar ien dat ding van ’en kammenet stoan. Miesderoabel riek mot vrouw Willems wêzen. Tachtig mergen land onder de ploeg; zestig mergen wei, en alles noa venant; én—as heur man bij ’t trouen dan toch eiges niks meer as ’en erme bouwknecht was, dan zeg ie: da’s oarigheid!’t Vertelselje van Willems, die deur zien vrouw énwarkzoamheidvan onderop riek was geworden, dat was ’en bekend vertelselje, ’en wóár vertelselje; ’en vertelselje dat Lammert Van Tuil, siends ie noa Willems’ dood op ’t Putterserf kwiem, ien’t heufd had gedrêjd.En nou—’t was oarigheid, sedert giester zei blonde Trieneke: Joa! En—as moeder geen Nee zei, dan zou ’t weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert!Joa krek, ’t zal weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert.Lammert, de eenige overgeblevene kleinzoon van den stokouden Arie Weijer—van wien we straks meer zullen hooren—Lammert is een stevige knaap, welgemaakt en goedgespierd.A’j hum doargunds ien den vroegen mergen bij de dêldeur van ’t Putterserf ziet stoan, dan ku’j oe best begriepen dat Triene sjenie in ’em kreeg, zoo’n knappe jong as ’et is; en, ’t land bouwen dàt kos ie zoogoed as de beste. Moar—nou Triene krek um den hoek van de schuurdeur noar buuten kiekt en Lammert ziet stoan, nou ku’j oe óók best begriepen dat hij zooveul as verliefd op Triene wier. ’t Is ’en kloeke flinke dern: d’r frisse wang’ ’t zin verechtig krek de klaproos’ ien’t korn: d’r blauwe oog’ de vergêt-me-niets oan de Linge, en dan d’r poezele hals en erms, wa’n malsigheid, mals as ’en meirêgen, mals as de dauw op ’et land!Al ku’j ’t oan d’r oog’ niet zien, Triene het slecht gesloapen. Giesteren het zeJoagezeid, en a’j dan tochJoahet gezeid, dan[160]bi’j duk zoo roar um ’t hart, dan zou’j wel lachen willen en greinen ook, en—niewoar, zoo’n knappe jong da’s toch plezierig!Maar nog wat anders heeft Triene in ’t eerste wakker gehouen:Hoemoeder ’t gemarkt had van Lammert en hoar.…? Zóóveul is zeker, toen ze noar bed wou goan, toen het moeder heur oangesproken en gezeid, dat ze zich niks met Lammert had af te geven; ’t was ’en beste bouwer, dat was’t, as ie ’t op z’n meneur had; moar—kunnenis nog ’en ander ding aswillen. Zie, Lammert was eigenlik ien den letsten tied ’en matfots en ’en slof geworden. De luioard speulen dee ie, dàt en niks anders. Ze mosten zich niet betuuten dat moeder bliend of kiends was geworden. Goddank! al was ze bij de vieftig, ze had heur begriep en redenoasie nog goed: „Verkeerink met ’en luioard,” had moeder ten letste gezeid: „Voader zou zich umdrêjen ien’t graf, dat zou ie as ie dóár begriep van kos hebben. Triene pas op!”En Triene, Trieneke had tegen Lammert alJoagezeid, en heur moeder het ze um den hals gepakt en gegreind het ze oan moeders borst oakelik, oakelik! dat moeder toch wêk wier, went greinen dee Trieneke anders nooit: en—eer dat ze noar bed goeng zei moeder—die toch niet wist dat Triene alJoazei: „Kiend, zie dan erst nog deur eigen oog’; moar houd ze open, wied, heel wied open.”En—dat zoo’n moeder als moeder toch eiges bliend kan wêzen! Doar zu’j loater van heuren. Alêvel, nou zu’j’t begriepen dat Triene slecht het gesloapen; en a’j’t alles begriept dan zu’j ook wel verstoan, dat Triene met heel veul verwondering zeit: „Zoo Lammert, bin ie daar!” went, volgens de torenklok most ie wel ’en half uur noar ’t land wêzen.„’k Most oe toch erst is gemerge kussen,” zegt Lammert met ’en kniepeugske, en wenkende: „Kom êfkes hier achter den houtmiet?”„Nee, nee jong, dat kan iens-geheel niet,” is Trienes antwoord; moar, oolik.… ze kumt tóch.Albeneur, Triene wil hum alles zeggen, en roajen ten goede. Zoo’n enkelde keer het ze óók wel gemarkt dat Lammert krek zoo gern ’en ander zag warken as dat ie ’t eiges dee, moar Lammert was zoo’n knappe jong, en hie kos toch bouwen nog bêter as de beste, en zien ringboard krulde zoo mooi; alêvel, nou zal ze ’t hum zeggen: oppassen mot ie, of anders.…„Kom nou is êfkes hier bij me zitten,” vraagt Lammert nadat hij zich op een takkenbos liet zakken; en, met het hoofd achterover op een wat hooger liggenden bos geleund, slaat hij de oogen tot Triene op, terwijl hij haar te gelijk bij de blauwstreepschen rok trekt.Nee menneke, dat kon niet; as’t nog êfkes kussen gewêst was, moar zitten!! Ze most noar ’et karnhuus.Dat was nou kienderachtig, arg kienderachtig! Triene had verechtig geen begriep dat ’en dochter van ’t Putterserf toch van ’en heel andere standoasie as ’en gewone melkmeid was. Verechtig, ze geleufde ’t niet hoe de minsen d’r uutlachten dat ze altied[161]platste en ploetste asof ’t um ’en kruumelje brood was te doen; Trieneke most.…Uutlachen!!Wielachten d’r uut.…? hê? dát wou ze weten!Maar Lammert trok haar weer aan den rok en drong haar opnieuw: „Toe kom dan zitten?”„Nee!” En Triene zette den voet vooruit en de linkervuist in de zij: Erst zou ze weten wie d’r had uutgelachen omdat ze warkzoam was?Nou, as ze ’t dan weten most.… moar eigenlik ’t was kienderachtig—Lammert slokte, went hij goeng liegen—as ze ’t dan weten most: Geurtje bij grootvoader had gelachen.„Geurtje!” roept Triene terwijl haar van spijt de tranen in de mooie oogen springen: „Geurtje! dat kleine kriel van ’en ding!” Moar Lammert, om het onweer van Geurtje wat af te leiden herneemt: „Joa Geurtje, en o, ’en heele boel meer.”Wonderlik, geen vijf seconden later zit de flinke meid naast Lammert op den takkenbos; haar hand rust in de zijne; haar hoofd leunt tegen zijn schouder, en haar schoone oogen, waarin de tranen nog glimmen, turen op Lammerts sprekenden mond.„Triene, ge mot verstandig wezen,” zegt Lammert: „wat woar is dat ku’je niet tegensprêken: as riek en heug uit warken geet, dan is er veur lêg en erm geen verdienen meer. Oe moeder versteet d’r standoasie niet; ’t is altied moar vortzwiepen tegen bêter begriep en verstandigheid ien. Woarveur het God ien de Oost de zwarte mooren en al dat sloavenvolk anders in de wereld geschupt as um veur ’t blankvolk te warken? As nou ’t blankvolk tegen die sloaven is zei: goa gelluu moar piepkes rooken, welluu zullen ’t wark wel doen, dan zou’j ummers zeggen dat de wereld oaverechts verkeerd liep. En gunder, beveurbeild in de stad van Nimwêgen; denk gij Trieneke dat ’t riekvolk doar warken geet? Doar mo’j um kommen! Niet één die z’n eigen schoen’ nog zal smêren; ze meugen krek as de notoaris of de burgemeister soms zoo’n bietje ien de boek’ zitten te lêzen of te schrieven, moar ’t wark dat loaten z’oan ’t meid- of knechtsvolk over; eiges rooken ze piepkes en zitten ien de zon.”„Moar, wát zei ze toen ze lachte?” vraagt Triene, die slechts half heeft geluisterd en lachende Geurtje niet uit haar geest kan verbannen.„Wat ze zei Trieneke?” herhaalt de bouwknecht langzaam, en hij slokt weder, en dan, dan vraagt hij: „Lig ie wel mekkelik Triene?”’t Meisje, dat zich straks ondanks zich zelve naast haar minnaar op het hout liet nederzakken, springt nu haastig overeind: Lig ie wel mekkelik Triene!.… Is dát nou ’en vroag as de zon al hoog oan den hemel kumt en ’t wark leit te wachten! Een vuurrood van schaamte overdekt haar gelaat, maar ook, haar gekrenkte eigenliefde moet zich luchten, luchten zelfs tegen den knaap dien ze liefheeft, doch, die haar zeggen durfde dat Geurtje haar belacht: „En as’t dan mien niet vrijsteet um te warken zooveul a’k wil,” zegt ze met eenigszins bevende stem: „dan zal ’t ien ielk geval de knecht van mien moeder niet vrijstoan um, ien stee van oan ’t bouwen[162]te zijn, op ’en houtmiet te liggen.” Die was roak gewêst!Nee, as Triene nou zóó begon dát was noarigheid! En—maar weinige seconden later wier d’r achter den houtmiet zoo’n klein bietje afgekust, en zei Trieneke met ’en smokkellachske, dat ’t ook zoo arg niet gemeind was gewêst; en zei Lammert, dat er niet één ien de heele Bêtuw liep, die ie zoo knap vond en liefhad as Triene van ’t Putterserf.Of dat verechtig woar was? dreigde Triene met den vinger, went, lachende Geurtje kwiem d’r weer tussen, Geurtje, woarmee den Lammert, véurdat ie umhoarkwiem,zoogroot was gewêst.„Verechtig!” betuigde Lammert; en, verechtig kos ie zeggen, went Trieneke vond ie knap, en hebben wou ie niemand liever as Trieneke van ’t Putterserf, begriep ie, van ’tPutterserf.Zie, duikend achter de aalbessestruiken, en straks langzaam voortstappende achter het snijboonen-rijshout, kiest nu Lammert zijn weg naar het wilgenpas, waarheen hij reeds een uur geleden de drie ploegpaarden bracht, om ook nu, zoo als hij reeds dikwijls gedaan had, de altijd waakzame boerin van ’t Putterserf omtrent zijn arbeid te verschalken. De voorste der ploegpaarden—kop aan staart en staart aan kop gebonden—wordt nu van den wilgestomp, waaraan hij met den halster was vastgemaakt, weer losgeknoopt. Straks, tamelijk zakkerig en met de beenen ter zij op den bruine gezeten, bereikt Lammert met zijn viervoetig gevolg weldra den grindweg; een oogenblik later hoort de Linge het dof geklots der paardenhoeven op het brugske, dat zijn groene oevers met elkander verbindt, en ziet gij den bouwknecht al spoedig in de peppellaan verdwijnen, de laan die het kleine reviertje op zijn linkeroever een wijle vergezelt, en waarin de vogeltjes zoo liefelijk kunnen zingen tusschen de altijd klepperende blaadjes.De groote woon- of keukenkamer van de hoeve het Putterserf, die sedert den aanbouw der beide staatsievertrekken er vóór, noodwendig haar beide vensters in den gevel moest missen en nu slechts door één zijraam haar licht ontvangt, ziet er dan ook tamelijk somber uit. De boer en boerin hebben dat in den beginne ook wel bespeurd, doch—um ’t geproat van Jan en alleman, dat ’en boer, die honderd veertig mergen lands had, meer swiet oan den weg most sloan, hebben ze gebouwd, en—toen ze dan swiet oan den weg hadde gesloagen, toen was ’t met de keukenkoamer niet anders.Ien de mooie veurkoamers te goan zitten, dát zou baldoajigheid gewêst zin. Ens—toen domenei huusbezoek is komme doen, toen hebben z’n kertierke ien die koamers gezeuten, hie ien den ermstoel, moar anders nooit! „As we ’t zulveren brulloft vieren,” had Willems gezeid, moar—zeuven moand véúr ’t zulveren brulloft was Willems gesturven en siends zien dood hadden die koamers veur de boerin nog starker ’en soort van heiligheid gekregen: schoonhouen dát dee ze, moar gebruuken, nooit van z’n lêven!Zie, daar zit de weduw van Harmen Willems bij het kleine zijvenster der sombere keukenkamer. Den breeden schoot heeft ze vol snijboonen, die ze met verwonderlijke vlugheid aan ’t afhalen is.[163]De boerin van ’t Putterserf, ofschoon reeds acht en veertig jaren oud, is nog een knappe vrouw;heel knapzeggen de boeren, die veul van dik en zwoar, en stark rooje wangen houen.„Dolfke, zou’j niet noar school goan? ’t Is op de koekoek al negen gesloagen,” zegt de boerin tot een jongske van ruim tien jaren; en Dolfke, die met een lei onder den arm bij de tafel op één been te hangen staat, geeft teemend ten antwoord:„’k Wou niet noar school, moeder.”„Niet Dolfke.…? Woarom niet jungske?”Dolfke geeft rekenschap: „Dóárum niet moeder.”„Moar ’t is bêter da’j noar school goat Dolfke; wat zal meister wel zeggen! ’t Is van de wêk al tweemoal gewêst; en ge weet wel, toen voader nog lêfde, toen wou ie niet hebben.…”„Moar voader is nou dood,” bespiegelt de jongen.„Krek zoo,” bevestigt de weduw, en terwijl zij zoo mogelijk nog sneller haar boonen afhaalt, treedt het beeld van den weleer zoo werkzamen man haar sterker voor den geest, en zegt ze weer haastig: „Ge most nou noar school goan, Dolfke.”„’k Heb weer zoo’n kramp ien ’t lief moeder,” liegt de jongen.„Zoo’n kramp ien ’t lief.…?” De moeder ziet hem meelijdend aan: „Kom is hier jungske; toch geen heufdpien, niewoar?”„Joa wel moeder.”Heufdpien! Och heere! doar kan moeder van meeproaten; dóár het ze mee te doen: da’s zeker ’en kwoal, die Dolfke van zien moeder het: „Ge mot moar weer is ’en cent tegen ’t veurheufd leggen,” zegt ze, en haalt haar knipje te voorschijn.Dolfke wou d’r nog geerne vief centen bij hebben, um veur de kramp ien ’t lief bij dokters juffer ien ’t darp anniesdrop te hoalen.Nou, hie most dan veur deze keer moar niet noar school goan, en—noar ’t doktershuusniethard loopen!„Nee,” zei Dolfke, en voort was hij met de centen de deur uit.Loopen wat hij maar loopen kan, kiest de jongen nu het voetpaadje dat naast de Linge tot aan het bruggetje voortkronkelt—het bruggetje dat Lammert met zijn paarden slechts langs een omweg bereiken kon, en waarbij zich de kleine herberg De reizende Man bevindt. Omstreeks ter halverwege gekomen moet de jongen het huisje voorbij, dat Lammerts grootvader van vrouw Willems in pacht heeft.Dicht aan den waterkant, nabij den ouden olm, waarvan de Linge reeds sprak, zit op een laag houten bankje, de stokoude Arie Weijer.Schoon oud gezicht! Negen en negentig joaren streken hum over ’t heuge veurheufd. Nou is den schedel koal; allinnig blanke vlökskes speulen hum nog um sloapen en achterheufd. Schoon oud gezicht! Kalmte en vrêjigheid blinken oe tegen.— Of dat heufd niet bepruufd is geworden.…? Mins, sprêk toch zachter; as ’t karkhof oan ’t proaten kwiem, ’t zou oe wat anders vertellen. Moar, ’t heufd, dat eigenste heufd het ie altied noar boven gehouen: Eén was er die wiest wat ’en mins hier ten nut is; en, ’t doageliks wark—wat ie leerde as kiend, dat ’en straf was veur ’t minsdom—[164]’t had ien nood en ien leedhumten trooster gewêst, en had ie ’t bepruufd as ’en weldoad vol liefde.De eenige, die hum nog overbleef, is Lammert, zien kleinzeun; en Lammerts oogen ze sprêken hum nog van Anne, zien lest gesturven dochter. Lammert had zien moeder moar êfkens gekend; dat was zundig veur Lammert.Joa, Weijer woont nou stillekes ien ’t huuske bij de Linge, en a’j ’em sprêkt dan zal ie oe zeggen dat ie gelukkig is: Deur Gods goedheid is ie ien hoogen ouwerdom gezond en stark. Met Lammerts verdienste d’r bij hebben ze genogt um van te lêven. Geurtje, ’en oarig dernje van erme verre fremielje, twientig joar oud, is hum altied hulpveerdig op zied, en zurgt veur hof en veur huus. Zie, nou kumt ze noar buuten um êfkes oan grootvoader—zoo nuumt z’ hum—te vroagen, of ’t goed gong met vissen?Ouwe Weijer kan nog niet lêg zitten. Toen ie jong was en stark, toen zou ie nooit met zoo’n hengelje zien tied hebben verbeuzeld, moar nou, nou was ’t niet anders.In hetzelfde oogenblik dat Geurtje op het water toetreedt, en oude Arie uit het blikken keteltje, dat aan zijn zijde staat, het visch-aas wil nemen om het aan den angel te slaan, rent Dolf van vrouw Willems het erfje op. Half verschrikt ziet de oude man naar den jongen om; en Geurtje, terwijl zij, om den knaap het paadje vrij te laten, onwillekeurig blijft staan, ziet zij meteen, hoe Dolf nabij den grijsaard gekomen, boosaardig den voet zwenkt, en met een: „Vort! huup!” het blikken keteltje onder Weijers handen weg en omhoog schopt, zoodat het in ’t midden van den effen vloed al tjingelend neerploft.Zie, zie hoe ’et stille revierke z’n gladde veurheufd ien zwoare rimpels trekt. Nee, da’s geen jongens-oardigheid, da’s jongens-baldoajigheid! Weijer schudt het grijze hoofd; zeggen doet hij niets: maar Geurtje—krek as de Linge kreeg ze ’en griezel deur al heur lêjen:„Doe lilleke deugniet!” schreeuwt zij den jongen toe, en, om hem duchtig te straffen vliegt ze hem achterna.Dolf evenwel door dien uitval verschrikt, springt eensklaps ter zijde: wendt zich schielijk om, en balt zijn vuist; doch, terwijl hij die heft en—om gewisser te treffen—met het hoofd achterover eerst een schrede terugstuift, bonst hij met het achterhoofd zoo hevig tegen den ouden olm, dat hem alles voor de oogen duizelt, en hij bedwelmd in de knieën en straks ook ter aarde zakt.Moar Goddank! ’t was zoo oakelik arg niet, went, ’en klein bietje loater zien Weijer en Geurtje dat ie de oogen weer los duut: en als hij Geurtje, die haastig een napje water heeft geschept, vóór zich ziet staan, kiek dan striekt ie zich langs ’et veurheufd; zeit: „Loop, lillikke dern!” en sleet hoar ’t napken uut de hand dat ze ’t woater allegoar over de kous’ kriegt.En nu—’t is een bijna honderdjarige stem die er vermaant:„Ge most liever noar school goan jungske; van luioard kumt slechtoard: ik gleuf dat oe moeder.…” Maar Dolf, al moest hij zijn oogen ook neerslaan toen dat eerbiedwaardige hoofd zich tot[165]hem vooroverboog, Dolf houdt iens-geheel van geen zejeprêkskes—zoo zin d’r wel meer,—Moeder! joa krek, moeder zal ie ’t zeggen. Maar—als hij, straks opgestaan, met de hand aan het voorhoofd, ijlings terugloopt naar ’t Putterserf, dan klotst hum toch altied dat liedje deur ’t heufd: Luioard, slechtoard!—Alêvel, moeder vond eiges goed dat ie thuus bleef van school.—’t Liedje was vervêlend, arg vervêlend!Moar—’t zou ’en vertelselje van Lammert worden. Krek! Ge most allinnig moar weten dat grootvader Weijer, dukkels veur Lammert ’t eigenste liedje het gezongen, en da’j ’t dus oan grootvoader niet wieten kunt dat Lammert.… Nee, heur moar, bij hum zal ’t wat anders as van moeders malpötje wêzen.We zagen Lammert met zijn paarden in de peppellaan verdwijnen.Zie, gunds, ’en heel eindje wied, doar geet ie; nou ens beschauwd deur de boom’, dan weer ien en helder stroalje van de blinkende zon. Ge kunt wel zien dat ’t al ien’t eind van Augustus mot wêzen. Tussen de bruin mossige peppelstammen ien, is ’t elzenhout en ’t hoagedorn arg bestoven van ’t boerengerij, en zie’j ook: hier ’en wisch heuj, en doar ’en poar korn-oars, tussen en over de bloai’ hangen. Zie—nog ’en stofwölkske ien de verte, en Lammert is al oan ’t einde bij ’et damhek gekommen woarachter den pas gemêjden weit-akker leit, die ie giester al veur de halfscheid geploegd het.Eenige minuten later heeft de bouwknecht zijn stevige paarden in het tuig voor den ploeg gezet.’t Is woar, as ie op tied was begonnen, dan kos ie van mergen al ’en heel eind geavensierd zin; alêvel, of ’t vandoag of mergen kloar kumt da’s krek allins. Toen ie as knecht warkte toen was ’t verpliechting, moar nou, niewoar, ’t was zoo goed as zien eigen land. Trieneke zei giesteren Joa, en ’t land, en de ploeg, en de peerds, ’t was eigenlik metterdoad al van hum. Zeker, anderman zou ien zien stee al heelegoar de weerlich van ’t zwoare wark geven; moar nee, dàt dee ie niet. ’t Zou ook te bezien stoan of er één ien de Bêtuw liep, die zóó ’et ploegiezer ien de zwoare klei regieren kos. Kiek zukke voor’ d’r is liggen; egoal mins, asof ’t langs ’en linnejoal was getrokken, en diep—meer as ’en palm!’t Is krek asof de peerds al ’en bietje kwiespeldurig worden; ze kieken al is um, en hoaien met de hoev’: „Joa joa mennekes, ge kunt ’r vandoag is van kriegen; ge bint al krek zoo goed as met oe eigen boas op ’et land. Rust nog moar en bietje, de boas zal erst zien piepke is opstêken.”Lammert, met de beenen over elkander en tegen den ploeg geleund, haalt uit zijn wambuis zijn pijpje te voorschijn. Erst is uutkloppen, op de vlakke hand; dan d’r ien bloazen; nóg ens uutkloppen; nóg ens bloazen.De koperen tabaksdoos, die ter halverwege uit den vestzak te voorschijn komt, wordt nu ter hand genomen. Alles noar den eis: driemoal kloppen op ’t deksel; de deus opengemoakt; langzoam met den middelvinger de tabak ien’t köpke gestopt, en.… „Da’s al ien’t zesde joar dat ie die deus gebruukt. Die deus het ie van[166]Geurtje veur ’en karmis gekregen, ’t erste joar dat ze bij grootvoader ien huus kwiem. Deur Miels de harloziemaker het Geurtje ien’t deksel van de deus loate zetten: Aan Lammert Van Tuil, van Geurtje Ten Bos.—’t Zei niks niemendal, moar, a’j die noams zoo bij mekoar zag staan, dan zou’j al meinen dat ’t wat anders beteikenen most.—’t Is woar, Geurtje het ie wel ’en keer onder de kin gestreken; ’t was en oarige dern um is mee te jollen en te dollen; ’en glad mooi snuutje had ze, en veur grootvoader was ze ’en matjedor; moar—och harrejennig! as ze ien heur fantóazie, lonkse eugskes ophumhad, och harrejennig dan was ze glad van den toeter.”—De tabaksdoos is weer ien den vestzak geborgen; de tondeldoos wordt nu langzaam te voorschijn gehaald, de vuursteen er tegenaan gelegd; het slag raakt den steen, en Lammert bespiegelt: „De dernjes zin van gemoed krek as de tuntel; kiek, a’j moar êfkes ketst dan steet ’t ien de gloed; kets! kets! Verdrêjd da’s oarig, nou wil ’t niet—kets!—kets!—ten mienste as ’t ketsgerij goed is.”„Ho! weerlichse knol!” roept Lammert, dewijl hij met den voet op het ploegrad en steeds meer met den rug tegen den ploeg geleund, bijna door het vooruitrijden van een der paarden zijn evenwicht had verloren en gevallen was. „Duuvels ding! he’k oe geen stilstoan geleerd!” En terwijl hij nu rukt aan den toom, en het driespan daardoor aan ’t voor- en achterwaarts-trappelen raakt, begrijpt hij dat het noodig wordt, ten einde de zijvoren zuiver te houden, het: Allo vort! te doen klinken en—doar geet ie.Zie, zie hoe het kouter de zware klei in glimmende voren spit; hoe Lammert met krachtige hand den ploeg bestuurt en met juistheid het driespan ment; hoe hij aan het eind van den akker gekomen, behendig de paarden doet zwenken; den ploeg met vasten greep uit de vore in rechthoek brengt, en straks—alweder zwenkende—op den linkeroever der Linge, nogmaals het blanke staal door de zwarte aarde stuwt.En toch nog nooit van z’n lêven is Lammert den arbeid zoo zwaar gevallen: „Ho, mennekes, ho!” Straks toen ze ien de zon stingen, toen zullen de vlieg’ heur geploagd hebben;hier, nog zoo’n bietje ien de schauw van ’en poar wilgen, hier zal ’t bêter zin. Niewoar, ’t piepke mot ook nog oangestoken.…?’En bietje loater vliegen de mugskes veur den tabaksdamp op zied: „Stomme dinger! as ’en mins eiges den heelen dag mot warken, dan kan zu’k gespuus egoal liggen te dansen en ’en mins tot last wêzen.” Moar—nou zal Lammert dan ook zien rust is goan kriegen; hie kan ’t er heel best alvast is van nemen. Hier op den woaterkant is ’t krek zoo’n ploatske um ’en bietje te liggen: veurover, lankuut op ’t gres; kin en ringboard ien de beie hand’; de elleboog’ as stutters op den grond. Doar leit ie!„Hei! Lammert! bin gij doar.…?” roept na weinige seconden een luide stem op korten afstand.Wel verdrêjd! is dat schrikken! In één oogwenk is Lammert overeinde: „Nee.… wátblief.… bin gij doar Geurtje?”[167]„Joa Lammert,” herneemt Geurtje terwijl ze naderbij komt: „’k zag de peerds wel stoan, maar oe kos ik niet gewoar worden; ’k mot oe wat zeggen Lammert.”„Zóó, ik dronk moar êfkes,” is het antwoord; en vragende: „Wat wou ie?”Geurtje werpt ongeloovig een blik over den akker waarin heden—’tgeen duidelijk te zien is—slechts één nieuwe vore geploegd werd, en dan, dan lacht ze vermanend: „Ge kiekt zoo onneuzel Lammert.”„Ikke.…?” zegt de bouwknecht: „’k zou niet weten woarum. Wat hei’j mien te vroagen?”In weinige woorden verhaalt het meisje wat er met Dolf is gebeurd, en geeft al spoedig haar wensch te kennen, dat Lammert, as ie op ’t Putterserf kumt, alles ten rechte zal sprêken; ’t jungske was wel ien stoat um ’t glad te verdrêjen; ’t most is kwoad kunnen, kwoad veur grootvoader. En voorders, Lammert van zien kant most met wark ook moar oakelik z’n best doen; ze zag ’t nou eiges, ’t proatje dat Vrouw Willems niet arg tevree was, kos wel is woar wêzen: „Jungske, jungske! as grootvoader ’t huusken is uut most.”Zie nou den lach is van Lammert; krek of ie zeggen wil: a’j niet van giester bint dan bi’j zeker van eergiester:„Mein ie dat grootvoader uut zien huuske zou motten?” zegt hij langzaam: „Nee, d’rien blievenzal ie, al z’n lêven! en zonder dat gij of ikke d’r ooit meer ’en hand veur te ruuren het.”Geurtje begriept er niks van; ien den letsten tied het Lammert wel meer zoo roar kunne proaten, moar nou.…?„’t Mot al ’en oarig spulleke wêzen waar ie mee pacht kunt verdienen zonder ’en hand te verruuren,” zegt ze iets later, en—as ze die tooverhand’ asteblief wel is zien wou.… wég zin ze, ze stèken ien de broekzak’.„En ik zeg oe dan,” herneemt Lammert, terwijl hij zich weder in de gemakkelijkste houding tegen den ploeg zet: „da’k grootvoader dat eigenste huuske zooveul als prezent doe. ’k Zou oe nog ’en heeleboel meer kunne zeggen Geurtje, moar, zwiegen en sprêken dat geet niet geliek.” Lammert klapt met de tong en kijkt naar de lucht.„Nou, doar mo’k alêvel over lachen,” zegt Geurtje weder—moar eigenlik, ze most iens-geheel niet lachen; ’t was hoar krek ien’t gevuul asof ze bleik ien’t gezicht wier. As Lammert dát zag! Snel draait zij zich om, en dan as ze gaan wil: „Ge weet ’et van Dolf; wark voorders plezierig.”„Nee, heur is Geurtje!” roept Lammert,—went ’t is ’en verdrêjd ding, a’j êvel geliek hebt, dat iemand zal meinen da’j gekketoal proat.Geurtje wou wel blieven: „Wat is d’r Lammert?”Lammert met half dichtgeknepen oogen: „En a’k oe dan zeg da’k niet warken meer wil, umda’k niet warken meer hoef; a’k oe dan zeg da’k mien al krek zoogoed as boer van ’t Putterserf kan rêkenen—veur de halfscheid ten mienste a’k oe dan nog zeg[168]Geurtje, dat Trieneke giesterenJoazei, watblief—zu’j’t dan gleuven of niet?”O God! dat goeng as ’en gluuiende noald deur ’et hart!Lammert rekt zich de erms, en nog ens: „Watblief?”Moar Geurtje, ze wist niet wat ze gleufde; ze gleufde ’et wel, moar toch, ze kos.… ze wou ’et niet gleuven. Ze vuulde niet krek woar ze was.… ien huus of op ’t land; ien ’t duuster of ien ’t licht; ien de kark of boven op ’en heujmiet woar ze altied zoo duuzelig wier. Goddank! ’t goeng veurbij.… Ze mot wel oakelik bleik wêzen; moar Lammert ziet ’et niet: hie kiekt noar de locht.—Misschien vuulde ie óok wat, dat ie de oogen van Geurtje vermee.„Zoo Lammert,” zegt ze eindelijk met vaste stem: „nou kan’k ’et begriepen, ook wóarum da’j hier ien stee van te warken, de luioard speult. Geluk d’r mee Lammert!” En dan, dan wendt zij zich om; klopt het paard—dat den hals rekt om een wilgetak te bereiken—op den rug; zegt schijnbaar luchtig: „’t Is bitter jungske!” en neemt zoo haastig zij kan den terugtocht aan over den stoppeligen akker.En Lammert, als Geurtje den akker verlaat, dan heeft hij niet meer zooals straks, de oogen ten halve gesloten naar boven en van haar afgewend. Neen, turend ziet hij haar na, totdat zij het damhek achter zich toetrekt, en—zonder ook slechts een enkele maal naar hem om te zien—in de peppellaan verdwijnt. Met blijkbaren wrevel werpt hij zich nu opnieuw in het gras aan den Linge-zoom neder.—Dat is heel anders gegoan as ie gedocht het. Had ie niet gemeind dat Geurtje d’r arg kapot af zou wêzen. Het ie krek dóarum geen opzien gehad um grootvoader of hoar de rechte woarheid te zeggen. Lochtig was zeweggegoan; krek asof ie hoar niet dukkels um ’t kinneke had gestreken, zacht, o zoo zacht! En nou, nou goeng ze lochtig, en kos nog smêlen dat ie ’en luioard was.—„Goed zoo derne! best zoo derne! heb d’r moar niks geen spiet af. Ikke ook niet. De luioard speulen! Of gij oe ien’t zweit zoudt goan warken, a’j woart zooas ikke. Toe moar! veuruut moar! Wês jij moar lochtig, heel lochtig; Lammert zal ’et óok zin!”En—of ze lochtig was.…? Joa, zie dan: Vigelant stapt ze de peppelloan deur; links en rechts kiekt ze rond, went, niewoar.… z’ is lochtig, heel lochtig! Ien’t veurbijgoan mêjt ze gresbluumpkes met de hand, en stêkt er éen met ’t stêlje ien den mond.—Vlugger loopt ze, went de koffie veur grootvoader mot ze verdig moaken en ’t weitebeslag veur de koek die Lammert zoo gern.… Zie, wat klemt ze de tand’ op mekoar, zóó stark dat ze’t blomstêljen afbiet.… ’t bluumpke velt op den grond, en—heur voet trooit ’et plat.—Lochtig geet ze wiejer; rechts ’et Lingebrugsken over; links ’et smalle poadje af dat noast ’et revierke langs Weijers huuske vortgeet tot ’t Putterserf.… ’tPutterserf!.… Of ze schrok van den kikkert, die vlak veur hoar voet óp en ien ’t woater sprong.…? Efkes blieft ze stoan.… moar nou, niewoar, lochtig geet ze weer wiejer; den olm bij grootvoaders erfke langs; de lêge deur van ’t huusken ien.— Grootvoader is d’r niet, hie zal bij de koei op de[169]dêl wêzen.—Nou steet ze ien’t keukenje; straks kiekt ze noar ’t vuur op de ploat; ’en oogenblik later vliegt ze de vlierink leer op.—Hier is heur kämerke; ’t bovenste loai van ’en loaitoafel trekt ze ópen: ’en snoerketting van rooje kroal’ griept ze d’r uut.—’t Kämerken af; van de leer noar umlêg.—Nou steet ze weer stil ien de keuken; nou—nou smiet ze den ketting ien ’t knappende vuur,—lochtig, heel lochtig! En zie, zie dan, doar velt ze met bei’ heur erms op de klaptoafel neer; heur knie’ op den grond en ’t heufd ien de hand’; nou snikt en nou schreit ze.Zie Lammert, en luuster: nou snikt en nou schreit ze!Omstreeks een uur vroeger bevinden wij ons op ’t Putterserf. Manke Jan de arbeider, die buiten aan ’t uitmesten was, heeft Dolfke, toen hij van Weijers huisje terugkwam, goed en wel zien voorbijgaan; maar Dolfke, toen hij ’t achterhuis binnenstapte toen is ie ’t spulleke begonnen.„Och heere, wat is d’r!” schrok moeder Willems toen ze Dolfke zoo oakelik schrauwen heurde, en—haastig is ze naar de deel gevlogen.Och! a’j ’t gedrêj en ’t gelieg van ’t jungske, en ’t gesus van moeder geheurd hadt!Nee zeker, as ’t heufd nog zoo’n pien dee dan hoefde ie te middag niet noar school, en mergen ook niet. Hier, hier had ie ’en stukske koek, en joa, welzeker, hie most moar ’en bietje op den heujbarg ien ’t heuj goan liggen, moar niet van de leer vallen, heur!Wàt! zou ze zich deur dien ouwen Weijer loate koejeneeren, aldat ie dan oud was; zou ze van hém motte heuren wát ze as moeder verpliecht was! Dát—nooit van z’n lêven!De boerin zet nu met zenuwachtige vaart hare werkzaamheden voort. ’t Was alsof zij zich wreken wilde.… op zich zelve misschien? In de kleine achterkeuken, doorgaans „de geul” genoemd, overtuigt zij zich dat er de groote pot met varkens-aardappels te vuur hangt. Jans de meid ziet er hoe de boerin eiges ’en zwoare bos rieshout op ’et vuur gooit—zij had ’t toch moar veur ’t zeggen gehad.—Straks in den kelder zijn het de zware keien op de Keulsche potten, die bij het ververschen van den inmaak, de krachtige hand der boerin ondervinden; en later, dan spoedt zij zich naar de kaaskamer om er de kazen, waarmee zij ter markt wil, op het aanrecht te zetten.Onbegriepelik! Triene schient van mergen niet bij de kês’ te zin gewêst; déez en dié hadden gekeerd motte worden. Zou ’t spulleke van „ezelje duut niks” hoar ook al goan lieken! Was ’t dan misgerêkend dat warkzame Triene ’en hêkel oan Lammert zou kriegen as ze ’en oog op zien luiheid kreeg? En—schreeuwend naar buiten klinkt het: „Triene!” En straks op de deel: „Hei! Trieneke! Triene!”—Wat deksel woar zat ze!Zie—doargunder kumt ze de deur van hoar kämerken uut. Ze[170]kiekt zoo’n klein bietje beduusd: moar ook, ’en oogenblikske loater kiekt ze asof ze prakkeziert bij zich eiges: „Allo Trieneke: ’t heufd ien de flank!”Perjen, ge mengt wel is êfkes noar Trieneke kieken. Ze het zich eiges ien ’t Zundagse pak gestoken; verdrêjd, hoast krek ’en juffer uut stad. ’En fleurig mutske met rooje strikskes het ze op ’t heufd: gouwe bellekes ien d’ oor’; over ’t kerset ’en gruun merrenos japon met frunzeljes op de erms; stoffe schoen’ oan de vuut’. ’k Weet niet of Triene den angst kreeg toen moeder heur riep, en hoastig ’t kleedoazie weer uut wou smieten, ten mienste: de bovenste hoak’ van ’t japon zitten los, en ’t zwart zieden schort sleupt heur noa langs den grond.Trieneke van ’t Putterserf is altied mooi, moar nou—schuchter en op z’n Zundags—is ze oakelik mooi. Alêvel, de Linge ziet heur toch liever met bloote erms ien ’t witte borstrok en ’t rooje duukske d’r onder, den blauwstreepsen rok um de been’, as ze met forse hand de roomtesten of de melkkannen schuurt.’t Kan best woar wêzen.„Wat is d’r moeder.…?” vraagt het meisje reeds op eenigen afstand.„Wel zoalige zinnen!” roept de weduw met verbazing, terwijl ze met de linkervuist in de zij en de rechterhand boven de oogen, Triene langzaam naderen ziet: „Zeg, bin ikke glansbliend ien d’ oogen of gij, heb gij de kramp in oe harsens?”„Wat blieft oe moeder?” herhaalt Triene met zekere fierheid, alsof zij dien uitval niet hoorde.„Wat mien blieft, wat mien blieft.…!” spreekt de moeder met bevende stem: „mien blieft da’k weten wil woar dat noar toe mot, met oe neie kleed en oe goud in de ooren.…? Mein ie dat ’t Zundag is, of hei’j ’en karmis-afsproak.… Zeg?”„Nee, iens-geheel niet moeder,” zegt Triene, en haar blos is nog sterker dan anders. Wat zachter, maar toch met fierheid: „’k Wil niet langer zoo schooiig deur ’t huus loopen, moeder.”De boerin staat een oogenblik als verbluft. Wou Triene heur Zundagse kleer’ op warkendag droagen! „Wel zoalige zinnen!” barst ze eindelijk los: „hei’j ook misschien de roazende mot in oe heufd! Mooie kleer’ oan ’t lief’ hangen, um de beest’ ien ’t land te goan melken, um te karnen, um botter te knêjen, um.…”„Da’s ook eigenlik meidswark moeder,” valt Triene iets heftiger in: „Zou’j ’et dan oan wille zien da’k nog langer beproat en belachen wor? A’j riek bint zooas welluu moeder, dan mo’j.…”Heur ie wel hoe Lammerts proat al dieper bij mooi Trieneke is gegoan as ze eiges ien ’t erste wel meinen wou.„Dan mo’j,” roept de boerin in woede, „dan mo’j de kês’ moar loate zwellen niewoar! en alles op slof loate goan! Zeg onneuzele dern, het den Lammert oe dát ien de ooren getoeterd, ou Triene, die altied zoo lochtig kos zingen bij ’t wark? Allo, schoam oe vort, en die kleeren van ’t lief. Den Lammert za’k spreken, en gij—zurg veur ’t êten!”Trieneke was op stikken af toen ze terugging: Weggejoagd as ’en[171]kiend! En—weerum proaten het ze niet gekost; ’t was krek asof ze de klem ien d’r mond had.In ’t voorbijgaan ziet ze ginder Jans de werkmeid en Gijs den knecht ook al lachen. Als ze in haar kamertje weerkomt, dan—dan griept ze de muts van ’t heufd; dóár, klets! ien ’en hoek! De hoak’ en oog’ van ’t japon scheuren uut zoo hard as ze ’t lostrekt. De bellen uut de oor’ gedoan dat ze zich zeer dee, en vort! gesmeten op de toafel!Triene, Trieneke! ’t is onverstandig da’j zoo kwoad bint.„Onverstandig! Is dát verstandig zooas moeder heur kiend behandelt, as ’en bloag, as ’en meid! Is dát verstandig dat moeder heur krek belacht as zoo’n kriel van ’en Geurtje, en heur grieft ien ’t gevuul? Nee, Lammert het geliek, doar mot ’en eind oan kommen!”Trieneke gooit zich achterover op een stoel; haar mooie blonde haren vallen los op haar blanken schouder, en, als zij met haar kinnetje in de hand strak voor zich heen ziet, dan spreekt zij weer zachtjes het woordonverstandig. En joa, krek, as ze noadenkt dan viendt ze ’t óók; ’t was onverstandig—niet dat ze kwoad was op moeder en allegoar; niet umdat ze ’t verdrêjde nog langer te warken as ze doardeur ander ten spot wier. Nee, onverstandig was ’t dat ze niet liever nog erst wat gewacht had, eiges en onneudig het ze moeder nou opgebloazen tegen Lammert; dát was onverstandig, heel onverstandig!Wanneer Lammert, zooals nu op het land is, dan regeliert ie zich, um te goan schoften, noar de zon. As ie meinde dat de zon hoog genoeg sting, dan goeng ie, aldat de klok nog niet had gesloagen; en krek zoo: as de klok zei dat ’t schoftuur veurbij was, dan figelierde ie weer op de zon, en zag dan meesttieds, dat ’t heel best nog ’en bietje kos vêlen.—Zoo’n klok was moar drêj-spul.Nu Lammert met zijn ploegpaarden, nog meer dan een half uur vóór schofttijd, ’t hek der hoeve komt binnengereden, is manke Jan ginds bij de schuur nog druk bezig met uitmesten.Manke Jan is ’en mins van ’en groot begriep; letst op ’en keer het ie heel goed begrepen dat ’en mins ten achterste veuren niet lêven kos, umdat ie dan op de rechte stee geen mond veur ’t êten had; dát had ie best begrepen, moar—begriepen dee ie niet, dat ie geen errebeier op ’t Putterserf zou wêzen, as ’t niet um zien bliende moeder was.Lammert, die zoodanig achter de houtmijt en de hooibergen heeft omgereden dat hij uit de woning niet te zien was, houdt nu stil bij de staldeur ter zijde van de deel en roept er den arbeider, toe: „Jan, ge mot de peerds is êfkes op stal zetten, ’k mot hoastig noar huus toe.” Dat is voor de eerste maal dat Lammert niet zelf zijn paarden bezorgt.„Goed Lammert,” is het antwoord, en terwijl de bouwknecht zich nu haastig verwijdert vat Jan den voorsten bruine bij den halster; rukt en trekt het driespan achter elkander den stal door ’t lage[172]deurtje in; bindt den voorste met het halstertouw vast aan den kribring; laat ze verder, kop aan staart en staart aan kop, zooals zij waren, en, als hij straks het staldeurtje van buiten sluit, dan zegt hij met een glimlach van innige zelfvoldoening: „’k Zie best kapoabel met peerds um te goan, zoogoed as de beste!”’t Moet wel een bijzondere oorzaak hebben waarom de zon der dorpsklok heden zoo’n groot eind voor is, en Lammert al verder zoo haastig naar huis wil. Ja, zie maar: langs de Lingezijde der woning, waar slechts Trienes kamertje het uitzicht naar buiten heeft, sluipt Lammert behoedzaam naar den voorgevel der huizing.De groen geverfde luiken der beide staatsiekamers, die altijd door vrouw Willems zelve tot ’s namiddags voor de zon worden aangezet, glimmen ook nu in de middagstralen der laatste Augustus-zon. Zie, nog even tuurt Lammert rechts en links, maar dan, dan stoot hij een der luiken een weinig ter zij; trekt zijn zakmes te voorschijn, en steekt den rug er van zoover mogelijk tusschen de reet van ’t kozijn en het venster. Wippende met het zakmes, en drukkende met de linkerhand tegen het venster zelf, komt er na weinige oogenblikken rijzing in het eenigszins knellende raam. Door de beide handen nu verder omhooggedreven, piept het venster, en Lammert—verschrikt—ziet haastig weer rechts en links, maar dan—dan slaat hij ook spoedig de beide handpalmen op het kozijn, wipt er zich op, springt naar binnen, trekt net luik weder dicht, doch laat—um dat piepen—het venster maar open.Doar steet ie dan nou in die koamers. ’t Is er koel en zoo’n bietje schiemerlicht. Toen ie op ’t land was, verdrêjd! as ie’t uut kos houen. Veul gewarkt het ie niet, moar, ook dat liggen is vervêlend geworden; ielkreis was hum de zon tussen de bloajers deur op ’t heufd komme branden; de bijen hadden hum ielkreis langs de oor’ gebloazen met ’en wiend, asof ze hoast hadden. Toen ie ’en klein endje wiejer goeng liggen, toen is ie heelegoar van de wies gekommen, went bij ’en mierennest is ’t êvel zu’k mekkelik liggen niet. Nee, ien diekoamersmost ie is wêzen, joa ien die koamers! En nou, nou steet ie ien die koamers, en doar—zie, doar stoan de ermstoel’ ook nog. Niewoar, één veur hum en één veur Trieneke. Joa, ’t is oarig da’j as boer van zoo’n hofstêj, nou krek zoo duk a’j moar wil ien zoo’n stoel kunt goan liggen. Hie zal’t moar vast is prebieren.Behoedzaam en op de teenen loopende neemt Lammert nu een der beide armstoelen van den wand, plaatst dien bij de tafel, aarzelt nog een oogenblik, maar dan, dan vlijt hij zich welbehaaglijk neer in den breeden zetel, strekt de beenen zoover hij kan voor zich uit en peinst:„’t Is verdrêjd toch arg onbegriepelik dat zoo’n boer van ’t Putterserf ’t verstand van zien standoasie niet beet kos kriegen, en, krek as zien wêduw nog toezoers vort, liever sloaven as rusten wou.—Nee! Lammert Van Tuil zal dat spulleke is anders regelieren.”—Een wijle voor zich heen starende, valt zijn oog op ’t portret van Van Speykaanden wand: „Wat kiekt ie mien oan,”[173]denkt hij voort: „toen ’k ’et heufd noar gundse kant hiew toen dee ie’t, en nou—nou duut ie’t ook.”Met een smadelijken lach wendt Lammert zijn oogen ter zij; maar toch, hie mot er nog ens en alweer noar kieken. Met eenige zelfoverwinning knikt hij den starenden zeeheld toe, en dan, dan zegt hij—ofschoon onhoorbaar:„Dag Van Spiek; dag menneke. Joa, krek, Lammert is d’r ook. ’k Bin net zoo veul mans as gij; toen gij ’t werken muuj wier toen hei’j d’r den brand ien gestoken. Joa menneke, dat eigenst kos ik ook wel is doen.”—Lammert heeft zijn pijp en tabaksdoos reeds te voorschijn gehaald.—„Moar mien eiges veur Kozak of Spanjool ien de locht loate vliegen.… doar za’k niet van gediend wêzen. Joa messeu Van Spiek—’t is verdrêjd zooas zoo’n ding oe oankiekt—ikke zal dan nou is krek zóó blieve zitten, joa! en zie, nou stop ik ’en piepke, joa! en zie, doar zet ik nou den tabaksdeus op de toafel, joa! en—of ie ’t nou gleuven wilt of niét, nog moar ’en klein bietje geduld en dan zu’j den Lammert Van Tuil hier alle doag’ van ’s mergens tot ’s oavends, ien den ermstoel veur ’t open roam piepkes zien rooken, en ’s weinters bij den knappenden heerd. Joa menneke, en dan zu’j ’em noar dat eigenste kammenet zien goan, dóar, en zie je, doar het ie dan bestier over; da’s bêter as ien de locht hê? veul bêter!”Van Spiek begint zoo oakelik strak te kieken.„En a’j mien dan vervêlen goat,” vervolgt Lammert bijna hoorbaar, „dan drêj ik oe um; ten achterste veuren.—’t Is ’en oakelik gezicht zoo’n kerl die niks duut as kieken.” Veur ’t oogenblik zal Lammert zich eiges moar umdrêjen. Bestig! Nou ziet ie Mezeppa.„Wat leit die kerl doar toch lui op dat peerd! Mo’j al ’en heele rijer veur wêzen. Ien zoo’n ermstoel is ’t mekkelikker, veul bêter. Alêvel ’t wordt tied um noar huus te goan êten.—Och! ’t kan wel loater. Geurtje zal ’t wel werm houen.…. Och!harrejennig!”—Lammert rekt zich de leden: „Geurtje, wat goeng ze lochtig; met hóár was ie nooit ien zoo’n koamer gekommen; altied den eigenste sloaf gebleven.”—Geeuwend: „Ochharrejennig!” De armen slaat hij achter om ’t hoofd,—went die bovenste leuning van ’t stoel is toch hard. De beenen strekt hij nog verder uit. Hakende met de punt van zijn vetleeren schoen, trekt hij den meest nabijzijnden stoel bij de sport naar zich toe en legt er de beenen op. De oogleden vallen dicht, lodderig gaan ze weer open; open en dicht; en—als een mug hem soezende piept langs het oor, en eindelijk juist op zijn voorhoofd komt zitten, dan blaast hij zoo telkens eens even naar boven, went—de erms het ie nou eenmaal um ’t heufd gesloagen. En——alles soest! en ’t schrauwt ien de verte: Ho peerd, stoa stil! went zie: Trieneke leit gunds op ’t peerd van Mezeppa; en ’t soest en ’t schrauwt nog starker, en—allebei de koamers ze vliegen met ’t schip van Van Spiek ien de locht; en Van Spiek met Gehrtje ien den erm wat lacht ie, hoe oakelik lacht ie! En—Heer ien den hemel! nou schrikt ie wakker.In een oogwenk is Lammert overeinde. ’t Was hum krek asof ie[174]en iesbad over ’t lief kreeg.… Doodsbleek van ontsteltenis en van verontwaardiging tevens, staat daar de vrouw van ’t Putterserf op den drempel der pas ontsloten kamerdeur.Nog slechts even had zij zich met haar gezin om den middag-disch vereenigd, of een buitengewoon rumoer in het achterhuis heeft haar met de overigen naar de deel gedreven. Wel afgeroazend wa’n spektoakel was dat ien de peerdstal gewêst! gesloagen en gebeten hadden ze allegoar, krek asof ze de kolder hadden. Wie zou ’t geleuven: Lammert had ze krek loate stoan zooas ie d’r mee van ’t land kwiem; ’t varse kleever ien ’t ruuf hadden ze alle drie geroken, en één had er moar bij gekost. Gijs de knecht, die op den rogzolder oan ’t schoepen was gewêst, had er eerder geen spier van gemarkt. Een van de peerds had den halster kapot; de veurste was arg ien ’t steertvleis gebeten, en—roazend op den Lammert, het vrouw Willems de sleutels gegrepen, um hoastig uut ’t kammenet ien de lienkse stoasiekoamer ’en neie halster te kriegen, en ’t boek van den Neuman, veur ’t geval van zoo’n peerdsbeet.Ja razend was ze, en wonder was ’t niet, want nog bovendien had Dolfke, ’t lieve jungske, haar pas gezegd dat ie heel duudelijk het gezien—toen ie eiges ’en bietje ien den heujbarg lee—hoe den luioard ien stee van te ploegen, lankuut naest Geurtje ten Bos—zoo’n feeks, diehumsloeg—ien ’t gres het gelegen, en loater de peerds, ien stee van ze eiges te bezurgen, oan Jan het vertrouwd.Ja woedend is vrouw Willems naar ’t voorhuis gegaan, en nou—nou was ’t nog ’en ander spektoakel!„Wel Heer ien den Hemel!” het ze gevluukt, alschoon ze niks van geen vluuken hieuw.—’t Was heur ook krek asof hoar ’t heele lief onder de beenen uutschoot. Doar lee ie, den ezel, den lummel, den dagdief! Ien deze koamer; ien ’t stoel woar ze eiges nog nooit op zitten wou! Sprêken wil ze, moar sprêken kan ze niet—d’r zat heur ’en strop um de kêl. Zie, ’t is Trieneke die heur um den hals lee: „Moeder, moeder!” roept ze beschermend. Maar moeder, ze rukt zich los uit de klem; met dreigend gebaar snelt zij op den terugduikenden bouwknecht toe: „Wat! gij! vlêgel!” barst ze stootend en bevende los: „hier ien de koamer.…! hier ien den stoel! Vort! vort weer d’r uut! D’r uut zeg ik oe; deur ’t eigenste gat woar ie ien bint gekommen. Schandbrood zu’j êten, schandbrood ien ermoei! Vort, vort m’n huus en m’n dienst uut!” En—als zij hem vat bij den arm, dan dringt ze hem voort en verder naar ’t venster, en Trieneke roept wel: „Och moeder bedoar toch!” En Lammert hij trilt wel: „Vrouw Willems ik smêk oe!” Moar: „Vort! vort met den luizak! Allo, de been’ over ’t roam—da’s niks, stoot oe kop moar—oe loon za’k wel sturen; geen voet op ’et erf meer!”’t Is avond. De dorpsklok heeft in de verte elf doffe slagen gebromd. Evenals de geheele omtrek ligt ook het Putterserf in een[175]valen nachtsluier verscholen. Slechts aan de zijde der Linge schemert er in die woning nog een flauw lichtje achter dichtgeschoven gordijntjes. ’t Is het venster van Trienes kamertje.Mooie Triene, ten halve ontkleed—of liever gekleed zooals zij’t bij snikheeten dag in ’t brandende hooiland zou wezen—Trieneke drukt zich gedurig de koude hand tegen de gloeiende oogen, want—oakelik veul het ze geschreid vant’ middag tot den oavend toe. Met moeder en Lammert was alles gedaan; ’en wrok had moeder op ’t heele Weijers-huus; op ouwen Weijer, die volgens Dolfke—hoar belasterd; op Geurtje ten Bos die heur jongske gesloagen; op Lammert die heur ien’t wark zoogoed as bestolen, ien’t zwak gegrepen en bijkans den dood op ’t lief gejoagd had: „Nooit kumt ie weerum;” had moeder geroasd; en Triene, ze drukte haar koude hand nog eens op de brandende oogen, en—wonder, as ze dát duut, dan liekt heur alles zoo zwart niet meer toe: „Joa, Trieneke is d’r ook nog, wel zeker! As ze mundig wordt dan zal ze doen noar wil en believen. ’t Is oarig—as ze die hand zoo houdt, hoeveul klaarder ’t haar wordt: Zeker, Lammert had zich lillik loate kieken: den luioard speulen veural ien zoo’n koamer, dat had toch gek gestoan. Alêvel—niemand zou lachen om hum den zij ens heur joa gaf, niemand zou lachen umhoardat zij niet heur zin kreeg. Ens joa, blieft joa. Zie, Trieneke is d’r ook nog!Eenige oogenblikken later zit het fiere, doch heden in hare fierheid zoo dikwijls geschokte kind, op den rand van haar bedstee. Een glimlach heeft hare lippen geplooid. Uit den wit diemeten zak die haar ter zij op den rok hangt, heeft zij een voorwerp genomen, dat ze wendt en keert in hare handen, dat ze beschouwt alsof het zeide: Trieneke,alleen um oe zelfs wilhe’k oe lief; oan Geurtje he’k nooit gedocht, Trieneke, vergêt nooit oe Lammert.Doch zie wat beroert haar? Een gloeiende blos stijgt haar snel naar het voorhoofd; haar boezem jaagt; haar tanden klemmen zich vast op elkaar; een wit als van het laken op haar sponde vervangt het gloeiende rood van haar koon. Wat haar beroert? Zie, in het deksel van Lammerts tabaksdeus, de doos die hij in verwarring vergat, die zij in haast heeft geborgen, in het geopende deksel er van daar las zij die woorden:„Aan Lammert van Tuil van Geurtje ten Bos”En, nog een geruimen tijd staren heur vlammende oogen op dat heillooze schrift; maar dan ook verspreidt er zich eensklaps een fiere lach over haar gelaat: „Den Lammert—Geurtjes tabaksdeus kos ie droagen op ’t hart geliek dat ie vree noar Triene van ’t Putterserf.…?” Weer drukt zij de koude hand op de oogen. Nou—nou ziet ze nóg kloarder: „Um ’t gemak te bejoagen het Lammert gespeuld met Geurtjes hart, en, kos ie vrijen naar ’tPutterserf.”Duizend beelden en droomen jagen haar pijlsnel voorbij: „Was’t woarheid gewêst dat ze lachten um hoar as ze vroolik oan ’t wark was? Nee, ze hebben heur uutgelachen toen ze noar ’s luioards toal[176]geluusterd en ien’t Zundagse kleed het geloopen. Den luioard!humhebben ze uutgelachen toen ie doar lee ien den stoel;humhebben ze weggejoagd! En—wat wordt heur dat kloar, heel kloar nou op ens: nooit kos Triene toch de vrouw worden van ’en weggejoagden luioard! nooit van z’n lêven!”En zie, het schuif van heur vensterke trekt ze los, en de raampjes stoot ze naar buiten. De koele nachtlucht, die naar binnen stroomt en de gordijntjes doet fladderen, dooft alras de kleine olievlam, die er brandt op de tafel; maar ook, hij dooft er al spoedig de laatste liefdevonk, die er nog smeult voor den knaap in Trienekes boezem. „Nee, niemand zal ’t marken wat dwoasheid z’ien ’t heufd had!”En ’t nachtwiendje suuzelt: Goed, goed zoo Triene!En de deus die heur licht gaf, ze zal hum mergen noar ’t Weijers-huus sturen met ’en briefke dat ’tuutis!En de bloai’ van de lindes ze fledderen: Krek, krek zoo Triene!„En mergen, mergen zal ze weer zingen heur mooiste liedjes as ze warkt oan ’t stap van de Linge.En de gölfkes van ’t oarig revierke ze lachen ien’t zwieblende lies: Best, best zoo dernje! geen zong er bij ’t warken zoo lieflik as Triene: geen sprêkt zoo verstandig as blozende Triene van ’t schoon Putterserf.Omstreeks drie maanden zijn er verloopen; de landman heeft de vrucht van zijn arbeid in de schuren geborgen of in de hooge bergen gestapeld. Buiten langs velden en wegen, daar liggen de dorre bladers onder een dunne, straks door de vorst versteende sneeuwlaag verscholen; maar ginder binnen de schuur, daar geuren u de bruine, vette, nu op stapels gevlijde blaren der met zorg gekweekte tabaksplant tegen. Buiten gaat een koude adem over de schijnbaar slapende weiden en akkers, maar binnen, daar voelt gij den warmen adem van ’t vee; daar ruikt gij de zoete room- en hooigeur der stallen; daar ziet gij den rusteloozen arm van den wanner; daar hoort gij het maatvol geklepklop der dorschers en stemt er met blijdschap in ’t vroolijke lied:
A’j nooit van de Linge ien de Bêtuw geheurd hadt, dan zou’j op ’t heele ding geen arg hebben, zoo’n onneuzel schoap van ’en ding as ’t is.Meister ien ’t school leert oan de kienders, dat ’et ’en rivier is, die van ’t Oost naar ’t West krek midden deur de Bêtuw geet; moar—as nou de Linge ’en revier is, wat motten dan de Rien en de Woal wel wêzen, die de heele Bêtuw ien d’r erms houen, wat blief!A’j meint dat ie van de bargen kumt, zooas meister zeit dat de revier’ doen, dan bi’j krek van de wies; ’t schoap van ’en ding is van lêge komaf. Bij ’t ouwe kastêlje Dorenburg of uut den hoek van Gent, doar mot ie zoo wat uut de Wêterings kommen, en nuumt ze hum, ook nog ’en heel eind wiejer, niks meer als de Wêteringse wal.Ge kunt er krek van zeggen wa’j wilt, moar toch, toch is ’t ’en oarig dingske. Zoo zuutjes heer slemiert ie maar vort, krek as ’en oal op ’t dreuge, en, as ie proaten kos, jong mins! wat zou ie oe veul van de Bêtuw vertellen.Joa, as ie zoo stillekes voortkruupt, en kabbelt en knabbelt oan zien boord, dan smuuspelt ie toch zuutjes tegen ’t lies dat hum groet, en fluustert ie heel wat oarigs.Niewoar, ’t is zoo mooi langs zien weg; ter lienker en rechter, bóvenop de vette klei, is ’t alles malsigheid en volligheid en frissigheid? Hier de hoaver en weit, wat stoan ze weer gelp; gunds dat goudgêle zoad, wat flonkert ’et zonnig; dóár dat peersgruune kleeverveld, wat ruukt ’et noar heunig, jong minsen, wat rukt ’et!En dehofstêjenwat zin ze fleurig: en de peerds wat zin ze stark en de mansluu wat zin ze kloek; joa kloek; a’j maar ziet hoe ze gunder met vierspan de zwoare klei oan ’t bouwen zin, krek asof ’t deur de botter goeng, krek of ’t niks nimmendal was. En dan de vrouwluu.…? Knap slag van vrouwvolk!En de dernjes.…? Joa de Linge kent ze nog bêter! went de jonkheid wil wel is verfrissing, en ook: as ze met heur blonde köpkes boven ’t revierke kommen en vroagen hoe ze d’r uut zien,[158]dan lonkt ie heur toe met ’t eigen oog dat zij noar umlêg sloan, en koatst ie weerum, en smuuspelt in ’t lies; „Heel oarige köpkes!”En zuutjes, heel zuutjes schuufelt de Linge al wiejer; ook dukkels onder kroos en wier en donkere brugkes deur, en—’t is te begriepen dat ie niet altied gern ziet wat er umgeet ien de Bêtuw.Of ’t niet al arg genoeg is, dat ie—oan gundsen kant van ’t brugske woarover de landweg geet—ien kalmen vloed dat lillike huuske spiegelen mot. „In de reizende man” is er uutgehangen, moar, as ie wilt weten wát toal oe die reizende man soms kan proaten, dan mo’j ien den oavend, heel loat, maar is luustere kommen.Moarnou, nou ’t mergen is, nou heurt de Linge niks lilliks.Hier ien de hooge peppelloan, hier heurt ie de veugeljes kwinkelieren. Wiejer op, woar den ouwen olm bij ’en klein steenen huusken oan zien boord steet, doar heurt ie de stem van ’en ouwe mins—’en heel ouwe mins—en—’t psalmlied ter eere van Gods weldoajigheid, trillend en bêvend, vlot ie mee boven zien effen vlak, nog ’en heel eindje wiejer.Gunds, bij den grooten drêj,woarie dat witte hekke ziet glimmen, en woar de weerschien van ’en mooien blomhof ien ’t blauw van de Linge speult; gunds woar de blanke rimpeljes al wiejer en wiejer kringelen, doar heurt en doar ziet ie nog meer.Triene kent ie wel, flinke blonde Triene van ’t Putterserf, die ielken mergen op ’t planken stap oan zien boord, de roomtesten boent en de melkkannen schuurt, hel as de zon! Heur stevige hand oan poezelen erm, het zoo dukkels met emmer of boender zien stille vlakte geruurd, en—’t blozende köpke dat ie weerkoatste is ’t köpke van Triene, en ’t helderste liedje dat ie ooit heurde, is ’t liedje van Triene van ’t Putterserf.En de Linge—as ie Trieneke gemergen fluustert ien de blauwe vergêt-me-niets, die ie kwiestig zeumde langs ’t Putterserf, dan geet ie wiejer, krek as altied wiejer ten nutte van mins en dier; en allinnig as de weinter hum in zien bedde houdt, dan slupt ie ’en korte nacht;moaranders, rusteloos geet ie vort, en ’t reine woater vlot ie noar d’ eindlooze zee—moar; ’t dras en sliek blieft ien ’t lêge.’t Putterserf is ’en mooie hofstêj, ’en hofstêj vol stoasie. Nou vier joar gelêjen is er ’en schoon roodsteenen veurhuus bijgetimmerd—dat kos niet minder, alschoon de boer en zien vrouw eiges van geen stoasie hieuwen—en ’s leintes, twee joar, is de boer gesturven.’t Roodsteenen huus van ’t Putterserf het vier schuufroam’ ien’t gêvel van veuren, en schuune gardien achter de gloas’, krek egoal as bij den burgemeister. A’j ien die koamers kumt dan zou’jt wel loaten um de pet op ’t heufd te houen.Ien ielke koamer hei’j midden op de plankenvloer ’en gruunrood karpet met strepen d’r deur; daarop ’en ronde toafel met gruun wasdoek d’r over, en ’en rand d’r um, en pooten d’r onder van effectief mehoniehout. Ien ielke koamer zie’j twoalf stoelen en twee[159]met erms d’r oan—zeker iendertied met begriep van één veur den boer en één veur zien vrouw. Krek zoo zie’j ook ien ielke koamer ’en mooie spiegel boven den schorsteen hangen, en ’en groot kammenet tegen de muur stoan. Voorders oan de muren, die zoo wit as pampier zin, doar zie’j ’en heele zooi schilderijploaten; Van Spiek die, ge weet wel, met ’en schip vol kruut ien de locht sprong, en dan nog ’en boel met mansluu en soldoatenvolk d’r op, en één—woar ’en kerl op ’en peerd leit—met Mazeppa d’r onder; da’s Frans begriep ie!Zóó redeneert de bouwknecht van het Putterserf, en Lammert hij redeneert nog een heele boel meer: „Woarveur hei’j de dinger anders as om ze te gebruuken? Moar de vrouw van ’t Putterserf ze gebruukte die koamers nooit. Allinnig as ’t Zoaterdag is, dan geet ze—op heur kousen-vuut’, went de klomp’ of schoen’ loat ze altied veur den drumpel stoan—ien’t een van die koamers noar binnen, en hoalt ze uut ’t kammenet van klienktum um ’t volk te betoalen; en hie—Lammert—óók op zien kousen-vuut’, hie mot dan ’t geld nog is noarêkenen op die toafel met ’t wasdoek; en ziet dan eiges, hoe ’t ’n oarigheid is zooveul zekskes met spesie as doar ien dat ding van ’en kammenet stoan. Miesderoabel riek mot vrouw Willems wêzen. Tachtig mergen land onder de ploeg; zestig mergen wei, en alles noa venant; én—as heur man bij ’t trouen dan toch eiges niks meer as ’en erme bouwknecht was, dan zeg ie: da’s oarigheid!’t Vertelselje van Willems, die deur zien vrouw énwarkzoamheidvan onderop riek was geworden, dat was ’en bekend vertelselje, ’en wóár vertelselje; ’en vertelselje dat Lammert Van Tuil, siends ie noa Willems’ dood op ’t Putterserf kwiem, ien’t heufd had gedrêjd.En nou—’t was oarigheid, sedert giester zei blonde Trieneke: Joa! En—as moeder geen Nee zei, dan zou ’t weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert!Joa krek, ’t zal weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert.Lammert, de eenige overgeblevene kleinzoon van den stokouden Arie Weijer—van wien we straks meer zullen hooren—Lammert is een stevige knaap, welgemaakt en goedgespierd.A’j hum doargunds ien den vroegen mergen bij de dêldeur van ’t Putterserf ziet stoan, dan ku’j oe best begriepen dat Triene sjenie in ’em kreeg, zoo’n knappe jong as ’et is; en, ’t land bouwen dàt kos ie zoogoed as de beste. Moar—nou Triene krek um den hoek van de schuurdeur noar buuten kiekt en Lammert ziet stoan, nou ku’j oe óók best begriepen dat hij zooveul as verliefd op Triene wier. ’t Is ’en kloeke flinke dern: d’r frisse wang’ ’t zin verechtig krek de klaproos’ ien’t korn: d’r blauwe oog’ de vergêt-me-niets oan de Linge, en dan d’r poezele hals en erms, wa’n malsigheid, mals as ’en meirêgen, mals as de dauw op ’et land!Al ku’j ’t oan d’r oog’ niet zien, Triene het slecht gesloapen. Giesteren het zeJoagezeid, en a’j dan tochJoahet gezeid, dan[160]bi’j duk zoo roar um ’t hart, dan zou’j wel lachen willen en greinen ook, en—niewoar, zoo’n knappe jong da’s toch plezierig!Maar nog wat anders heeft Triene in ’t eerste wakker gehouen:Hoemoeder ’t gemarkt had van Lammert en hoar.…? Zóóveul is zeker, toen ze noar bed wou goan, toen het moeder heur oangesproken en gezeid, dat ze zich niks met Lammert had af te geven; ’t was ’en beste bouwer, dat was’t, as ie ’t op z’n meneur had; moar—kunnenis nog ’en ander ding aswillen. Zie, Lammert was eigenlik ien den letsten tied ’en matfots en ’en slof geworden. De luioard speulen dee ie, dàt en niks anders. Ze mosten zich niet betuuten dat moeder bliend of kiends was geworden. Goddank! al was ze bij de vieftig, ze had heur begriep en redenoasie nog goed: „Verkeerink met ’en luioard,” had moeder ten letste gezeid: „Voader zou zich umdrêjen ien’t graf, dat zou ie as ie dóár begriep van kos hebben. Triene pas op!”En Triene, Trieneke had tegen Lammert alJoagezeid, en heur moeder het ze um den hals gepakt en gegreind het ze oan moeders borst oakelik, oakelik! dat moeder toch wêk wier, went greinen dee Trieneke anders nooit: en—eer dat ze noar bed goeng zei moeder—die toch niet wist dat Triene alJoazei: „Kiend, zie dan erst nog deur eigen oog’; moar houd ze open, wied, heel wied open.”En—dat zoo’n moeder als moeder toch eiges bliend kan wêzen! Doar zu’j loater van heuren. Alêvel, nou zu’j’t begriepen dat Triene slecht het gesloapen; en a’j’t alles begriept dan zu’j ook wel verstoan, dat Triene met heel veul verwondering zeit: „Zoo Lammert, bin ie daar!” went, volgens de torenklok most ie wel ’en half uur noar ’t land wêzen.„’k Most oe toch erst is gemerge kussen,” zegt Lammert met ’en kniepeugske, en wenkende: „Kom êfkes hier achter den houtmiet?”„Nee, nee jong, dat kan iens-geheel niet,” is Trienes antwoord; moar, oolik.… ze kumt tóch.Albeneur, Triene wil hum alles zeggen, en roajen ten goede. Zoo’n enkelde keer het ze óók wel gemarkt dat Lammert krek zoo gern ’en ander zag warken as dat ie ’t eiges dee, moar Lammert was zoo’n knappe jong, en hie kos toch bouwen nog bêter as de beste, en zien ringboard krulde zoo mooi; alêvel, nou zal ze ’t hum zeggen: oppassen mot ie, of anders.…„Kom nou is êfkes hier bij me zitten,” vraagt Lammert nadat hij zich op een takkenbos liet zakken; en, met het hoofd achterover op een wat hooger liggenden bos geleund, slaat hij de oogen tot Triene op, terwijl hij haar te gelijk bij de blauwstreepschen rok trekt.Nee menneke, dat kon niet; as’t nog êfkes kussen gewêst was, moar zitten!! Ze most noar ’et karnhuus.Dat was nou kienderachtig, arg kienderachtig! Triene had verechtig geen begriep dat ’en dochter van ’t Putterserf toch van ’en heel andere standoasie as ’en gewone melkmeid was. Verechtig, ze geleufde ’t niet hoe de minsen d’r uutlachten dat ze altied[161]platste en ploetste asof ’t um ’en kruumelje brood was te doen; Trieneke most.…Uutlachen!!Wielachten d’r uut.…? hê? dát wou ze weten!Maar Lammert trok haar weer aan den rok en drong haar opnieuw: „Toe kom dan zitten?”„Nee!” En Triene zette den voet vooruit en de linkervuist in de zij: Erst zou ze weten wie d’r had uutgelachen omdat ze warkzoam was?Nou, as ze ’t dan weten most.… moar eigenlik ’t was kienderachtig—Lammert slokte, went hij goeng liegen—as ze ’t dan weten most: Geurtje bij grootvoader had gelachen.„Geurtje!” roept Triene terwijl haar van spijt de tranen in de mooie oogen springen: „Geurtje! dat kleine kriel van ’en ding!” Moar Lammert, om het onweer van Geurtje wat af te leiden herneemt: „Joa Geurtje, en o, ’en heele boel meer.”Wonderlik, geen vijf seconden later zit de flinke meid naast Lammert op den takkenbos; haar hand rust in de zijne; haar hoofd leunt tegen zijn schouder, en haar schoone oogen, waarin de tranen nog glimmen, turen op Lammerts sprekenden mond.„Triene, ge mot verstandig wezen,” zegt Lammert: „wat woar is dat ku’je niet tegensprêken: as riek en heug uit warken geet, dan is er veur lêg en erm geen verdienen meer. Oe moeder versteet d’r standoasie niet; ’t is altied moar vortzwiepen tegen bêter begriep en verstandigheid ien. Woarveur het God ien de Oost de zwarte mooren en al dat sloavenvolk anders in de wereld geschupt as um veur ’t blankvolk te warken? As nou ’t blankvolk tegen die sloaven is zei: goa gelluu moar piepkes rooken, welluu zullen ’t wark wel doen, dan zou’j ummers zeggen dat de wereld oaverechts verkeerd liep. En gunder, beveurbeild in de stad van Nimwêgen; denk gij Trieneke dat ’t riekvolk doar warken geet? Doar mo’j um kommen! Niet één die z’n eigen schoen’ nog zal smêren; ze meugen krek as de notoaris of de burgemeister soms zoo’n bietje ien de boek’ zitten te lêzen of te schrieven, moar ’t wark dat loaten z’oan ’t meid- of knechtsvolk over; eiges rooken ze piepkes en zitten ien de zon.”„Moar, wát zei ze toen ze lachte?” vraagt Triene, die slechts half heeft geluisterd en lachende Geurtje niet uit haar geest kan verbannen.„Wat ze zei Trieneke?” herhaalt de bouwknecht langzaam, en hij slokt weder, en dan, dan vraagt hij: „Lig ie wel mekkelik Triene?”’t Meisje, dat zich straks ondanks zich zelve naast haar minnaar op het hout liet nederzakken, springt nu haastig overeind: Lig ie wel mekkelik Triene!.… Is dát nou ’en vroag as de zon al hoog oan den hemel kumt en ’t wark leit te wachten! Een vuurrood van schaamte overdekt haar gelaat, maar ook, haar gekrenkte eigenliefde moet zich luchten, luchten zelfs tegen den knaap dien ze liefheeft, doch, die haar zeggen durfde dat Geurtje haar belacht: „En as’t dan mien niet vrijsteet um te warken zooveul a’k wil,” zegt ze met eenigszins bevende stem: „dan zal ’t ien ielk geval de knecht van mien moeder niet vrijstoan um, ien stee van oan ’t bouwen[162]te zijn, op ’en houtmiet te liggen.” Die was roak gewêst!Nee, as Triene nou zóó begon dát was noarigheid! En—maar weinige seconden later wier d’r achter den houtmiet zoo’n klein bietje afgekust, en zei Trieneke met ’en smokkellachske, dat ’t ook zoo arg niet gemeind was gewêst; en zei Lammert, dat er niet één ien de heele Bêtuw liep, die ie zoo knap vond en liefhad as Triene van ’t Putterserf.Of dat verechtig woar was? dreigde Triene met den vinger, went, lachende Geurtje kwiem d’r weer tussen, Geurtje, woarmee den Lammert, véurdat ie umhoarkwiem,zoogroot was gewêst.„Verechtig!” betuigde Lammert; en, verechtig kos ie zeggen, went Trieneke vond ie knap, en hebben wou ie niemand liever as Trieneke van ’t Putterserf, begriep ie, van ’tPutterserf.Zie, duikend achter de aalbessestruiken, en straks langzaam voortstappende achter het snijboonen-rijshout, kiest nu Lammert zijn weg naar het wilgenpas, waarheen hij reeds een uur geleden de drie ploegpaarden bracht, om ook nu, zoo als hij reeds dikwijls gedaan had, de altijd waakzame boerin van ’t Putterserf omtrent zijn arbeid te verschalken. De voorste der ploegpaarden—kop aan staart en staart aan kop gebonden—wordt nu van den wilgestomp, waaraan hij met den halster was vastgemaakt, weer losgeknoopt. Straks, tamelijk zakkerig en met de beenen ter zij op den bruine gezeten, bereikt Lammert met zijn viervoetig gevolg weldra den grindweg; een oogenblik later hoort de Linge het dof geklots der paardenhoeven op het brugske, dat zijn groene oevers met elkander verbindt, en ziet gij den bouwknecht al spoedig in de peppellaan verdwijnen, de laan die het kleine reviertje op zijn linkeroever een wijle vergezelt, en waarin de vogeltjes zoo liefelijk kunnen zingen tusschen de altijd klepperende blaadjes.De groote woon- of keukenkamer van de hoeve het Putterserf, die sedert den aanbouw der beide staatsievertrekken er vóór, noodwendig haar beide vensters in den gevel moest missen en nu slechts door één zijraam haar licht ontvangt, ziet er dan ook tamelijk somber uit. De boer en boerin hebben dat in den beginne ook wel bespeurd, doch—um ’t geproat van Jan en alleman, dat ’en boer, die honderd veertig mergen lands had, meer swiet oan den weg most sloan, hebben ze gebouwd, en—toen ze dan swiet oan den weg hadde gesloagen, toen was ’t met de keukenkoamer niet anders.Ien de mooie veurkoamers te goan zitten, dát zou baldoajigheid gewêst zin. Ens—toen domenei huusbezoek is komme doen, toen hebben z’n kertierke ien die koamers gezeuten, hie ien den ermstoel, moar anders nooit! „As we ’t zulveren brulloft vieren,” had Willems gezeid, moar—zeuven moand véúr ’t zulveren brulloft was Willems gesturven en siends zien dood hadden die koamers veur de boerin nog starker ’en soort van heiligheid gekregen: schoonhouen dát dee ze, moar gebruuken, nooit van z’n lêven!Zie, daar zit de weduw van Harmen Willems bij het kleine zijvenster der sombere keukenkamer. Den breeden schoot heeft ze vol snijboonen, die ze met verwonderlijke vlugheid aan ’t afhalen is.[163]De boerin van ’t Putterserf, ofschoon reeds acht en veertig jaren oud, is nog een knappe vrouw;heel knapzeggen de boeren, die veul van dik en zwoar, en stark rooje wangen houen.„Dolfke, zou’j niet noar school goan? ’t Is op de koekoek al negen gesloagen,” zegt de boerin tot een jongske van ruim tien jaren; en Dolfke, die met een lei onder den arm bij de tafel op één been te hangen staat, geeft teemend ten antwoord:„’k Wou niet noar school, moeder.”„Niet Dolfke.…? Woarom niet jungske?”Dolfke geeft rekenschap: „Dóárum niet moeder.”„Moar ’t is bêter da’j noar school goat Dolfke; wat zal meister wel zeggen! ’t Is van de wêk al tweemoal gewêst; en ge weet wel, toen voader nog lêfde, toen wou ie niet hebben.…”„Moar voader is nou dood,” bespiegelt de jongen.„Krek zoo,” bevestigt de weduw, en terwijl zij zoo mogelijk nog sneller haar boonen afhaalt, treedt het beeld van den weleer zoo werkzamen man haar sterker voor den geest, en zegt ze weer haastig: „Ge most nou noar school goan, Dolfke.”„’k Heb weer zoo’n kramp ien ’t lief moeder,” liegt de jongen.„Zoo’n kramp ien ’t lief.…?” De moeder ziet hem meelijdend aan: „Kom is hier jungske; toch geen heufdpien, niewoar?”„Joa wel moeder.”Heufdpien! Och heere! doar kan moeder van meeproaten; dóár het ze mee te doen: da’s zeker ’en kwoal, die Dolfke van zien moeder het: „Ge mot moar weer is ’en cent tegen ’t veurheufd leggen,” zegt ze, en haalt haar knipje te voorschijn.Dolfke wou d’r nog geerne vief centen bij hebben, um veur de kramp ien ’t lief bij dokters juffer ien ’t darp anniesdrop te hoalen.Nou, hie most dan veur deze keer moar niet noar school goan, en—noar ’t doktershuusniethard loopen!„Nee,” zei Dolfke, en voort was hij met de centen de deur uit.Loopen wat hij maar loopen kan, kiest de jongen nu het voetpaadje dat naast de Linge tot aan het bruggetje voortkronkelt—het bruggetje dat Lammert met zijn paarden slechts langs een omweg bereiken kon, en waarbij zich de kleine herberg De reizende Man bevindt. Omstreeks ter halverwege gekomen moet de jongen het huisje voorbij, dat Lammerts grootvader van vrouw Willems in pacht heeft.Dicht aan den waterkant, nabij den ouden olm, waarvan de Linge reeds sprak, zit op een laag houten bankje, de stokoude Arie Weijer.Schoon oud gezicht! Negen en negentig joaren streken hum over ’t heuge veurheufd. Nou is den schedel koal; allinnig blanke vlökskes speulen hum nog um sloapen en achterheufd. Schoon oud gezicht! Kalmte en vrêjigheid blinken oe tegen.— Of dat heufd niet bepruufd is geworden.…? Mins, sprêk toch zachter; as ’t karkhof oan ’t proaten kwiem, ’t zou oe wat anders vertellen. Moar, ’t heufd, dat eigenste heufd het ie altied noar boven gehouen: Eén was er die wiest wat ’en mins hier ten nut is; en, ’t doageliks wark—wat ie leerde as kiend, dat ’en straf was veur ’t minsdom—[164]’t had ien nood en ien leedhumten trooster gewêst, en had ie ’t bepruufd as ’en weldoad vol liefde.De eenige, die hum nog overbleef, is Lammert, zien kleinzeun; en Lammerts oogen ze sprêken hum nog van Anne, zien lest gesturven dochter. Lammert had zien moeder moar êfkens gekend; dat was zundig veur Lammert.Joa, Weijer woont nou stillekes ien ’t huuske bij de Linge, en a’j ’em sprêkt dan zal ie oe zeggen dat ie gelukkig is: Deur Gods goedheid is ie ien hoogen ouwerdom gezond en stark. Met Lammerts verdienste d’r bij hebben ze genogt um van te lêven. Geurtje, ’en oarig dernje van erme verre fremielje, twientig joar oud, is hum altied hulpveerdig op zied, en zurgt veur hof en veur huus. Zie, nou kumt ze noar buuten um êfkes oan grootvoader—zoo nuumt z’ hum—te vroagen, of ’t goed gong met vissen?Ouwe Weijer kan nog niet lêg zitten. Toen ie jong was en stark, toen zou ie nooit met zoo’n hengelje zien tied hebben verbeuzeld, moar nou, nou was ’t niet anders.In hetzelfde oogenblik dat Geurtje op het water toetreedt, en oude Arie uit het blikken keteltje, dat aan zijn zijde staat, het visch-aas wil nemen om het aan den angel te slaan, rent Dolf van vrouw Willems het erfje op. Half verschrikt ziet de oude man naar den jongen om; en Geurtje, terwijl zij, om den knaap het paadje vrij te laten, onwillekeurig blijft staan, ziet zij meteen, hoe Dolf nabij den grijsaard gekomen, boosaardig den voet zwenkt, en met een: „Vort! huup!” het blikken keteltje onder Weijers handen weg en omhoog schopt, zoodat het in ’t midden van den effen vloed al tjingelend neerploft.Zie, zie hoe ’et stille revierke z’n gladde veurheufd ien zwoare rimpels trekt. Nee, da’s geen jongens-oardigheid, da’s jongens-baldoajigheid! Weijer schudt het grijze hoofd; zeggen doet hij niets: maar Geurtje—krek as de Linge kreeg ze ’en griezel deur al heur lêjen:„Doe lilleke deugniet!” schreeuwt zij den jongen toe, en, om hem duchtig te straffen vliegt ze hem achterna.Dolf evenwel door dien uitval verschrikt, springt eensklaps ter zijde: wendt zich schielijk om, en balt zijn vuist; doch, terwijl hij die heft en—om gewisser te treffen—met het hoofd achterover eerst een schrede terugstuift, bonst hij met het achterhoofd zoo hevig tegen den ouden olm, dat hem alles voor de oogen duizelt, en hij bedwelmd in de knieën en straks ook ter aarde zakt.Moar Goddank! ’t was zoo oakelik arg niet, went, ’en klein bietje loater zien Weijer en Geurtje dat ie de oogen weer los duut: en als hij Geurtje, die haastig een napje water heeft geschept, vóór zich ziet staan, kiek dan striekt ie zich langs ’et veurheufd; zeit: „Loop, lillikke dern!” en sleet hoar ’t napken uut de hand dat ze ’t woater allegoar over de kous’ kriegt.En nu—’t is een bijna honderdjarige stem die er vermaant:„Ge most liever noar school goan jungske; van luioard kumt slechtoard: ik gleuf dat oe moeder.…” Maar Dolf, al moest hij zijn oogen ook neerslaan toen dat eerbiedwaardige hoofd zich tot[165]hem vooroverboog, Dolf houdt iens-geheel van geen zejeprêkskes—zoo zin d’r wel meer,—Moeder! joa krek, moeder zal ie ’t zeggen. Maar—als hij, straks opgestaan, met de hand aan het voorhoofd, ijlings terugloopt naar ’t Putterserf, dan klotst hum toch altied dat liedje deur ’t heufd: Luioard, slechtoard!—Alêvel, moeder vond eiges goed dat ie thuus bleef van school.—’t Liedje was vervêlend, arg vervêlend!Moar—’t zou ’en vertelselje van Lammert worden. Krek! Ge most allinnig moar weten dat grootvader Weijer, dukkels veur Lammert ’t eigenste liedje het gezongen, en da’j ’t dus oan grootvoader niet wieten kunt dat Lammert.… Nee, heur moar, bij hum zal ’t wat anders as van moeders malpötje wêzen.We zagen Lammert met zijn paarden in de peppellaan verdwijnen.Zie, gunds, ’en heel eindje wied, doar geet ie; nou ens beschauwd deur de boom’, dan weer ien en helder stroalje van de blinkende zon. Ge kunt wel zien dat ’t al ien’t eind van Augustus mot wêzen. Tussen de bruin mossige peppelstammen ien, is ’t elzenhout en ’t hoagedorn arg bestoven van ’t boerengerij, en zie’j ook: hier ’en wisch heuj, en doar ’en poar korn-oars, tussen en over de bloai’ hangen. Zie—nog ’en stofwölkske ien de verte, en Lammert is al oan ’t einde bij ’et damhek gekommen woarachter den pas gemêjden weit-akker leit, die ie giester al veur de halfscheid geploegd het.Eenige minuten later heeft de bouwknecht zijn stevige paarden in het tuig voor den ploeg gezet.’t Is woar, as ie op tied was begonnen, dan kos ie van mergen al ’en heel eind geavensierd zin; alêvel, of ’t vandoag of mergen kloar kumt da’s krek allins. Toen ie as knecht warkte toen was ’t verpliechting, moar nou, niewoar, ’t was zoo goed as zien eigen land. Trieneke zei giesteren Joa, en ’t land, en de ploeg, en de peerds, ’t was eigenlik metterdoad al van hum. Zeker, anderman zou ien zien stee al heelegoar de weerlich van ’t zwoare wark geven; moar nee, dàt dee ie niet. ’t Zou ook te bezien stoan of er één ien de Bêtuw liep, die zóó ’et ploegiezer ien de zwoare klei regieren kos. Kiek zukke voor’ d’r is liggen; egoal mins, asof ’t langs ’en linnejoal was getrokken, en diep—meer as ’en palm!’t Is krek asof de peerds al ’en bietje kwiespeldurig worden; ze kieken al is um, en hoaien met de hoev’: „Joa joa mennekes, ge kunt ’r vandoag is van kriegen; ge bint al krek zoo goed as met oe eigen boas op ’et land. Rust nog moar en bietje, de boas zal erst zien piepke is opstêken.”Lammert, met de beenen over elkander en tegen den ploeg geleund, haalt uit zijn wambuis zijn pijpje te voorschijn. Erst is uutkloppen, op de vlakke hand; dan d’r ien bloazen; nóg ens uutkloppen; nóg ens bloazen.De koperen tabaksdoos, die ter halverwege uit den vestzak te voorschijn komt, wordt nu ter hand genomen. Alles noar den eis: driemoal kloppen op ’t deksel; de deus opengemoakt; langzoam met den middelvinger de tabak ien’t köpke gestopt, en.… „Da’s al ien’t zesde joar dat ie die deus gebruukt. Die deus het ie van[166]Geurtje veur ’en karmis gekregen, ’t erste joar dat ze bij grootvoader ien huus kwiem. Deur Miels de harloziemaker het Geurtje ien’t deksel van de deus loate zetten: Aan Lammert Van Tuil, van Geurtje Ten Bos.—’t Zei niks niemendal, moar, a’j die noams zoo bij mekoar zag staan, dan zou’j al meinen dat ’t wat anders beteikenen most.—’t Is woar, Geurtje het ie wel ’en keer onder de kin gestreken; ’t was en oarige dern um is mee te jollen en te dollen; ’en glad mooi snuutje had ze, en veur grootvoader was ze ’en matjedor; moar—och harrejennig! as ze ien heur fantóazie, lonkse eugskes ophumhad, och harrejennig dan was ze glad van den toeter.”—De tabaksdoos is weer ien den vestzak geborgen; de tondeldoos wordt nu langzaam te voorschijn gehaald, de vuursteen er tegenaan gelegd; het slag raakt den steen, en Lammert bespiegelt: „De dernjes zin van gemoed krek as de tuntel; kiek, a’j moar êfkes ketst dan steet ’t ien de gloed; kets! kets! Verdrêjd da’s oarig, nou wil ’t niet—kets!—kets!—ten mienste as ’t ketsgerij goed is.”„Ho! weerlichse knol!” roept Lammert, dewijl hij met den voet op het ploegrad en steeds meer met den rug tegen den ploeg geleund, bijna door het vooruitrijden van een der paarden zijn evenwicht had verloren en gevallen was. „Duuvels ding! he’k oe geen stilstoan geleerd!” En terwijl hij nu rukt aan den toom, en het driespan daardoor aan ’t voor- en achterwaarts-trappelen raakt, begrijpt hij dat het noodig wordt, ten einde de zijvoren zuiver te houden, het: Allo vort! te doen klinken en—doar geet ie.Zie, zie hoe het kouter de zware klei in glimmende voren spit; hoe Lammert met krachtige hand den ploeg bestuurt en met juistheid het driespan ment; hoe hij aan het eind van den akker gekomen, behendig de paarden doet zwenken; den ploeg met vasten greep uit de vore in rechthoek brengt, en straks—alweder zwenkende—op den linkeroever der Linge, nogmaals het blanke staal door de zwarte aarde stuwt.En toch nog nooit van z’n lêven is Lammert den arbeid zoo zwaar gevallen: „Ho, mennekes, ho!” Straks toen ze ien de zon stingen, toen zullen de vlieg’ heur geploagd hebben;hier, nog zoo’n bietje ien de schauw van ’en poar wilgen, hier zal ’t bêter zin. Niewoar, ’t piepke mot ook nog oangestoken.…?’En bietje loater vliegen de mugskes veur den tabaksdamp op zied: „Stomme dinger! as ’en mins eiges den heelen dag mot warken, dan kan zu’k gespuus egoal liggen te dansen en ’en mins tot last wêzen.” Moar—nou zal Lammert dan ook zien rust is goan kriegen; hie kan ’t er heel best alvast is van nemen. Hier op den woaterkant is ’t krek zoo’n ploatske um ’en bietje te liggen: veurover, lankuut op ’t gres; kin en ringboard ien de beie hand’; de elleboog’ as stutters op den grond. Doar leit ie!„Hei! Lammert! bin gij doar.…?” roept na weinige seconden een luide stem op korten afstand.Wel verdrêjd! is dat schrikken! In één oogwenk is Lammert overeinde: „Nee.… wátblief.… bin gij doar Geurtje?”[167]„Joa Lammert,” herneemt Geurtje terwijl ze naderbij komt: „’k zag de peerds wel stoan, maar oe kos ik niet gewoar worden; ’k mot oe wat zeggen Lammert.”„Zóó, ik dronk moar êfkes,” is het antwoord; en vragende: „Wat wou ie?”Geurtje werpt ongeloovig een blik over den akker waarin heden—’tgeen duidelijk te zien is—slechts één nieuwe vore geploegd werd, en dan, dan lacht ze vermanend: „Ge kiekt zoo onneuzel Lammert.”„Ikke.…?” zegt de bouwknecht: „’k zou niet weten woarum. Wat hei’j mien te vroagen?”In weinige woorden verhaalt het meisje wat er met Dolf is gebeurd, en geeft al spoedig haar wensch te kennen, dat Lammert, as ie op ’t Putterserf kumt, alles ten rechte zal sprêken; ’t jungske was wel ien stoat um ’t glad te verdrêjen; ’t most is kwoad kunnen, kwoad veur grootvoader. En voorders, Lammert van zien kant most met wark ook moar oakelik z’n best doen; ze zag ’t nou eiges, ’t proatje dat Vrouw Willems niet arg tevree was, kos wel is woar wêzen: „Jungske, jungske! as grootvoader ’t huusken is uut most.”Zie nou den lach is van Lammert; krek of ie zeggen wil: a’j niet van giester bint dan bi’j zeker van eergiester:„Mein ie dat grootvoader uut zien huuske zou motten?” zegt hij langzaam: „Nee, d’rien blievenzal ie, al z’n lêven! en zonder dat gij of ikke d’r ooit meer ’en hand veur te ruuren het.”Geurtje begriept er niks van; ien den letsten tied het Lammert wel meer zoo roar kunne proaten, moar nou.…?„’t Mot al ’en oarig spulleke wêzen waar ie mee pacht kunt verdienen zonder ’en hand te verruuren,” zegt ze iets later, en—as ze die tooverhand’ asteblief wel is zien wou.… wég zin ze, ze stèken ien de broekzak’.„En ik zeg oe dan,” herneemt Lammert, terwijl hij zich weder in de gemakkelijkste houding tegen den ploeg zet: „da’k grootvoader dat eigenste huuske zooveul als prezent doe. ’k Zou oe nog ’en heeleboel meer kunne zeggen Geurtje, moar, zwiegen en sprêken dat geet niet geliek.” Lammert klapt met de tong en kijkt naar de lucht.„Nou, doar mo’k alêvel over lachen,” zegt Geurtje weder—moar eigenlik, ze most iens-geheel niet lachen; ’t was hoar krek ien’t gevuul asof ze bleik ien’t gezicht wier. As Lammert dát zag! Snel draait zij zich om, en dan as ze gaan wil: „Ge weet ’et van Dolf; wark voorders plezierig.”„Nee, heur is Geurtje!” roept Lammert,—went ’t is ’en verdrêjd ding, a’j êvel geliek hebt, dat iemand zal meinen da’j gekketoal proat.Geurtje wou wel blieven: „Wat is d’r Lammert?”Lammert met half dichtgeknepen oogen: „En a’k oe dan zeg da’k niet warken meer wil, umda’k niet warken meer hoef; a’k oe dan zeg da’k mien al krek zoogoed as boer van ’t Putterserf kan rêkenen—veur de halfscheid ten mienste a’k oe dan nog zeg[168]Geurtje, dat Trieneke giesterenJoazei, watblief—zu’j’t dan gleuven of niet?”O God! dat goeng as ’en gluuiende noald deur ’et hart!Lammert rekt zich de erms, en nog ens: „Watblief?”Moar Geurtje, ze wist niet wat ze gleufde; ze gleufde ’et wel, moar toch, ze kos.… ze wou ’et niet gleuven. Ze vuulde niet krek woar ze was.… ien huus of op ’t land; ien ’t duuster of ien ’t licht; ien de kark of boven op ’en heujmiet woar ze altied zoo duuzelig wier. Goddank! ’t goeng veurbij.… Ze mot wel oakelik bleik wêzen; moar Lammert ziet ’et niet: hie kiekt noar de locht.—Misschien vuulde ie óok wat, dat ie de oogen van Geurtje vermee.„Zoo Lammert,” zegt ze eindelijk met vaste stem: „nou kan’k ’et begriepen, ook wóarum da’j hier ien stee van te warken, de luioard speult. Geluk d’r mee Lammert!” En dan, dan wendt zij zich om; klopt het paard—dat den hals rekt om een wilgetak te bereiken—op den rug; zegt schijnbaar luchtig: „’t Is bitter jungske!” en neemt zoo haastig zij kan den terugtocht aan over den stoppeligen akker.En Lammert, als Geurtje den akker verlaat, dan heeft hij niet meer zooals straks, de oogen ten halve gesloten naar boven en van haar afgewend. Neen, turend ziet hij haar na, totdat zij het damhek achter zich toetrekt, en—zonder ook slechts een enkele maal naar hem om te zien—in de peppellaan verdwijnt. Met blijkbaren wrevel werpt hij zich nu opnieuw in het gras aan den Linge-zoom neder.—Dat is heel anders gegoan as ie gedocht het. Had ie niet gemeind dat Geurtje d’r arg kapot af zou wêzen. Het ie krek dóarum geen opzien gehad um grootvoader of hoar de rechte woarheid te zeggen. Lochtig was zeweggegoan; krek asof ie hoar niet dukkels um ’t kinneke had gestreken, zacht, o zoo zacht! En nou, nou goeng ze lochtig, en kos nog smêlen dat ie ’en luioard was.—„Goed zoo derne! best zoo derne! heb d’r moar niks geen spiet af. Ikke ook niet. De luioard speulen! Of gij oe ien’t zweit zoudt goan warken, a’j woart zooas ikke. Toe moar! veuruut moar! Wês jij moar lochtig, heel lochtig; Lammert zal ’et óok zin!”En—of ze lochtig was.…? Joa, zie dan: Vigelant stapt ze de peppelloan deur; links en rechts kiekt ze rond, went, niewoar.… z’ is lochtig, heel lochtig! Ien’t veurbijgoan mêjt ze gresbluumpkes met de hand, en stêkt er éen met ’t stêlje ien den mond.—Vlugger loopt ze, went de koffie veur grootvoader mot ze verdig moaken en ’t weitebeslag veur de koek die Lammert zoo gern.… Zie, wat klemt ze de tand’ op mekoar, zóó stark dat ze’t blomstêljen afbiet.… ’t bluumpke velt op den grond, en—heur voet trooit ’et plat.—Lochtig geet ze wiejer; rechts ’et Lingebrugsken over; links ’et smalle poadje af dat noast ’et revierke langs Weijers huuske vortgeet tot ’t Putterserf.… ’tPutterserf!.… Of ze schrok van den kikkert, die vlak veur hoar voet óp en ien ’t woater sprong.…? Efkes blieft ze stoan.… moar nou, niewoar, lochtig geet ze weer wiejer; den olm bij grootvoaders erfke langs; de lêge deur van ’t huusken ien.— Grootvoader is d’r niet, hie zal bij de koei op de[169]dêl wêzen.—Nou steet ze ien’t keukenje; straks kiekt ze noar ’t vuur op de ploat; ’en oogenblik later vliegt ze de vlierink leer op.—Hier is heur kämerke; ’t bovenste loai van ’en loaitoafel trekt ze ópen: ’en snoerketting van rooje kroal’ griept ze d’r uut.—’t Kämerken af; van de leer noar umlêg.—Nou steet ze weer stil ien de keuken; nou—nou smiet ze den ketting ien ’t knappende vuur,—lochtig, heel lochtig! En zie, zie dan, doar velt ze met bei’ heur erms op de klaptoafel neer; heur knie’ op den grond en ’t heufd ien de hand’; nou snikt en nou schreit ze.Zie Lammert, en luuster: nou snikt en nou schreit ze!Omstreeks een uur vroeger bevinden wij ons op ’t Putterserf. Manke Jan de arbeider, die buiten aan ’t uitmesten was, heeft Dolfke, toen hij van Weijers huisje terugkwam, goed en wel zien voorbijgaan; maar Dolfke, toen hij ’t achterhuis binnenstapte toen is ie ’t spulleke begonnen.„Och heere, wat is d’r!” schrok moeder Willems toen ze Dolfke zoo oakelik schrauwen heurde, en—haastig is ze naar de deel gevlogen.Och! a’j ’t gedrêj en ’t gelieg van ’t jungske, en ’t gesus van moeder geheurd hadt!Nee zeker, as ’t heufd nog zoo’n pien dee dan hoefde ie te middag niet noar school, en mergen ook niet. Hier, hier had ie ’en stukske koek, en joa, welzeker, hie most moar ’en bietje op den heujbarg ien ’t heuj goan liggen, moar niet van de leer vallen, heur!Wàt! zou ze zich deur dien ouwen Weijer loate koejeneeren, aldat ie dan oud was; zou ze van hém motte heuren wát ze as moeder verpliecht was! Dát—nooit van z’n lêven!De boerin zet nu met zenuwachtige vaart hare werkzaamheden voort. ’t Was alsof zij zich wreken wilde.… op zich zelve misschien? In de kleine achterkeuken, doorgaans „de geul” genoemd, overtuigt zij zich dat er de groote pot met varkens-aardappels te vuur hangt. Jans de meid ziet er hoe de boerin eiges ’en zwoare bos rieshout op ’et vuur gooit—zij had ’t toch moar veur ’t zeggen gehad.—Straks in den kelder zijn het de zware keien op de Keulsche potten, die bij het ververschen van den inmaak, de krachtige hand der boerin ondervinden; en later, dan spoedt zij zich naar de kaaskamer om er de kazen, waarmee zij ter markt wil, op het aanrecht te zetten.Onbegriepelik! Triene schient van mergen niet bij de kês’ te zin gewêst; déez en dié hadden gekeerd motte worden. Zou ’t spulleke van „ezelje duut niks” hoar ook al goan lieken! Was ’t dan misgerêkend dat warkzame Triene ’en hêkel oan Lammert zou kriegen as ze ’en oog op zien luiheid kreeg? En—schreeuwend naar buiten klinkt het: „Triene!” En straks op de deel: „Hei! Trieneke! Triene!”—Wat deksel woar zat ze!Zie—doargunder kumt ze de deur van hoar kämerken uut. Ze[170]kiekt zoo’n klein bietje beduusd: moar ook, ’en oogenblikske loater kiekt ze asof ze prakkeziert bij zich eiges: „Allo Trieneke: ’t heufd ien de flank!”Perjen, ge mengt wel is êfkes noar Trieneke kieken. Ze het zich eiges ien ’t Zundagse pak gestoken; verdrêjd, hoast krek ’en juffer uut stad. ’En fleurig mutske met rooje strikskes het ze op ’t heufd: gouwe bellekes ien d’ oor’; over ’t kerset ’en gruun merrenos japon met frunzeljes op de erms; stoffe schoen’ oan de vuut’. ’k Weet niet of Triene den angst kreeg toen moeder heur riep, en hoastig ’t kleedoazie weer uut wou smieten, ten mienste: de bovenste hoak’ van ’t japon zitten los, en ’t zwart zieden schort sleupt heur noa langs den grond.Trieneke van ’t Putterserf is altied mooi, moar nou—schuchter en op z’n Zundags—is ze oakelik mooi. Alêvel, de Linge ziet heur toch liever met bloote erms ien ’t witte borstrok en ’t rooje duukske d’r onder, den blauwstreepsen rok um de been’, as ze met forse hand de roomtesten of de melkkannen schuurt.’t Kan best woar wêzen.„Wat is d’r moeder.…?” vraagt het meisje reeds op eenigen afstand.„Wel zoalige zinnen!” roept de weduw met verbazing, terwijl ze met de linkervuist in de zij en de rechterhand boven de oogen, Triene langzaam naderen ziet: „Zeg, bin ikke glansbliend ien d’ oogen of gij, heb gij de kramp in oe harsens?”„Wat blieft oe moeder?” herhaalt Triene met zekere fierheid, alsof zij dien uitval niet hoorde.„Wat mien blieft, wat mien blieft.…!” spreekt de moeder met bevende stem: „mien blieft da’k weten wil woar dat noar toe mot, met oe neie kleed en oe goud in de ooren.…? Mein ie dat ’t Zundag is, of hei’j ’en karmis-afsproak.… Zeg?”„Nee, iens-geheel niet moeder,” zegt Triene, en haar blos is nog sterker dan anders. Wat zachter, maar toch met fierheid: „’k Wil niet langer zoo schooiig deur ’t huus loopen, moeder.”De boerin staat een oogenblik als verbluft. Wou Triene heur Zundagse kleer’ op warkendag droagen! „Wel zoalige zinnen!” barst ze eindelijk los: „hei’j ook misschien de roazende mot in oe heufd! Mooie kleer’ oan ’t lief’ hangen, um de beest’ ien ’t land te goan melken, um te karnen, um botter te knêjen, um.…”„Da’s ook eigenlik meidswark moeder,” valt Triene iets heftiger in: „Zou’j ’et dan oan wille zien da’k nog langer beproat en belachen wor? A’j riek bint zooas welluu moeder, dan mo’j.…”Heur ie wel hoe Lammerts proat al dieper bij mooi Trieneke is gegoan as ze eiges ien ’t erste wel meinen wou.„Dan mo’j,” roept de boerin in woede, „dan mo’j de kês’ moar loate zwellen niewoar! en alles op slof loate goan! Zeg onneuzele dern, het den Lammert oe dát ien de ooren getoeterd, ou Triene, die altied zoo lochtig kos zingen bij ’t wark? Allo, schoam oe vort, en die kleeren van ’t lief. Den Lammert za’k spreken, en gij—zurg veur ’t êten!”Trieneke was op stikken af toen ze terugging: Weggejoagd as ’en[171]kiend! En—weerum proaten het ze niet gekost; ’t was krek asof ze de klem ien d’r mond had.In ’t voorbijgaan ziet ze ginder Jans de werkmeid en Gijs den knecht ook al lachen. Als ze in haar kamertje weerkomt, dan—dan griept ze de muts van ’t heufd; dóár, klets! ien ’en hoek! De hoak’ en oog’ van ’t japon scheuren uut zoo hard as ze ’t lostrekt. De bellen uut de oor’ gedoan dat ze zich zeer dee, en vort! gesmeten op de toafel!Triene, Trieneke! ’t is onverstandig da’j zoo kwoad bint.„Onverstandig! Is dát verstandig zooas moeder heur kiend behandelt, as ’en bloag, as ’en meid! Is dát verstandig dat moeder heur krek belacht as zoo’n kriel van ’en Geurtje, en heur grieft ien ’t gevuul? Nee, Lammert het geliek, doar mot ’en eind oan kommen!”Trieneke gooit zich achterover op een stoel; haar mooie blonde haren vallen los op haar blanken schouder, en, als zij met haar kinnetje in de hand strak voor zich heen ziet, dan spreekt zij weer zachtjes het woordonverstandig. En joa, krek, as ze noadenkt dan viendt ze ’t óók; ’t was onverstandig—niet dat ze kwoad was op moeder en allegoar; niet umdat ze ’t verdrêjde nog langer te warken as ze doardeur ander ten spot wier. Nee, onverstandig was ’t dat ze niet liever nog erst wat gewacht had, eiges en onneudig het ze moeder nou opgebloazen tegen Lammert; dát was onverstandig, heel onverstandig!Wanneer Lammert, zooals nu op het land is, dan regeliert ie zich, um te goan schoften, noar de zon. As ie meinde dat de zon hoog genoeg sting, dan goeng ie, aldat de klok nog niet had gesloagen; en krek zoo: as de klok zei dat ’t schoftuur veurbij was, dan figelierde ie weer op de zon, en zag dan meesttieds, dat ’t heel best nog ’en bietje kos vêlen.—Zoo’n klok was moar drêj-spul.Nu Lammert met zijn ploegpaarden, nog meer dan een half uur vóór schofttijd, ’t hek der hoeve komt binnengereden, is manke Jan ginds bij de schuur nog druk bezig met uitmesten.Manke Jan is ’en mins van ’en groot begriep; letst op ’en keer het ie heel goed begrepen dat ’en mins ten achterste veuren niet lêven kos, umdat ie dan op de rechte stee geen mond veur ’t êten had; dát had ie best begrepen, moar—begriepen dee ie niet, dat ie geen errebeier op ’t Putterserf zou wêzen, as ’t niet um zien bliende moeder was.Lammert, die zoodanig achter de houtmijt en de hooibergen heeft omgereden dat hij uit de woning niet te zien was, houdt nu stil bij de staldeur ter zijde van de deel en roept er den arbeider, toe: „Jan, ge mot de peerds is êfkes op stal zetten, ’k mot hoastig noar huus toe.” Dat is voor de eerste maal dat Lammert niet zelf zijn paarden bezorgt.„Goed Lammert,” is het antwoord, en terwijl de bouwknecht zich nu haastig verwijdert vat Jan den voorsten bruine bij den halster; rukt en trekt het driespan achter elkander den stal door ’t lage[172]deurtje in; bindt den voorste met het halstertouw vast aan den kribring; laat ze verder, kop aan staart en staart aan kop, zooals zij waren, en, als hij straks het staldeurtje van buiten sluit, dan zegt hij met een glimlach van innige zelfvoldoening: „’k Zie best kapoabel met peerds um te goan, zoogoed as de beste!”’t Moet wel een bijzondere oorzaak hebben waarom de zon der dorpsklok heden zoo’n groot eind voor is, en Lammert al verder zoo haastig naar huis wil. Ja, zie maar: langs de Lingezijde der woning, waar slechts Trienes kamertje het uitzicht naar buiten heeft, sluipt Lammert behoedzaam naar den voorgevel der huizing.De groen geverfde luiken der beide staatsiekamers, die altijd door vrouw Willems zelve tot ’s namiddags voor de zon worden aangezet, glimmen ook nu in de middagstralen der laatste Augustus-zon. Zie, nog even tuurt Lammert rechts en links, maar dan, dan stoot hij een der luiken een weinig ter zij; trekt zijn zakmes te voorschijn, en steekt den rug er van zoover mogelijk tusschen de reet van ’t kozijn en het venster. Wippende met het zakmes, en drukkende met de linkerhand tegen het venster zelf, komt er na weinige oogenblikken rijzing in het eenigszins knellende raam. Door de beide handen nu verder omhooggedreven, piept het venster, en Lammert—verschrikt—ziet haastig weer rechts en links, maar dan—dan slaat hij ook spoedig de beide handpalmen op het kozijn, wipt er zich op, springt naar binnen, trekt net luik weder dicht, doch laat—um dat piepen—het venster maar open.Doar steet ie dan nou in die koamers. ’t Is er koel en zoo’n bietje schiemerlicht. Toen ie op ’t land was, verdrêjd! as ie’t uut kos houen. Veul gewarkt het ie niet, moar, ook dat liggen is vervêlend geworden; ielkreis was hum de zon tussen de bloajers deur op ’t heufd komme branden; de bijen hadden hum ielkreis langs de oor’ gebloazen met ’en wiend, asof ze hoast hadden. Toen ie ’en klein endje wiejer goeng liggen, toen is ie heelegoar van de wies gekommen, went bij ’en mierennest is ’t êvel zu’k mekkelik liggen niet. Nee, ien diekoamersmost ie is wêzen, joa ien die koamers! En nou, nou steet ie ien die koamers, en doar—zie, doar stoan de ermstoel’ ook nog. Niewoar, één veur hum en één veur Trieneke. Joa, ’t is oarig da’j as boer van zoo’n hofstêj, nou krek zoo duk a’j moar wil ien zoo’n stoel kunt goan liggen. Hie zal’t moar vast is prebieren.Behoedzaam en op de teenen loopende neemt Lammert nu een der beide armstoelen van den wand, plaatst dien bij de tafel, aarzelt nog een oogenblik, maar dan, dan vlijt hij zich welbehaaglijk neer in den breeden zetel, strekt de beenen zoover hij kan voor zich uit en peinst:„’t Is verdrêjd toch arg onbegriepelik dat zoo’n boer van ’t Putterserf ’t verstand van zien standoasie niet beet kos kriegen, en, krek as zien wêduw nog toezoers vort, liever sloaven as rusten wou.—Nee! Lammert Van Tuil zal dat spulleke is anders regelieren.”—Een wijle voor zich heen starende, valt zijn oog op ’t portret van Van Speykaanden wand: „Wat kiekt ie mien oan,”[173]denkt hij voort: „toen ’k ’et heufd noar gundse kant hiew toen dee ie’t, en nou—nou duut ie’t ook.”Met een smadelijken lach wendt Lammert zijn oogen ter zij; maar toch, hie mot er nog ens en alweer noar kieken. Met eenige zelfoverwinning knikt hij den starenden zeeheld toe, en dan, dan zegt hij—ofschoon onhoorbaar:„Dag Van Spiek; dag menneke. Joa, krek, Lammert is d’r ook. ’k Bin net zoo veul mans as gij; toen gij ’t werken muuj wier toen hei’j d’r den brand ien gestoken. Joa menneke, dat eigenst kos ik ook wel is doen.”—Lammert heeft zijn pijp en tabaksdoos reeds te voorschijn gehaald.—„Moar mien eiges veur Kozak of Spanjool ien de locht loate vliegen.… doar za’k niet van gediend wêzen. Joa messeu Van Spiek—’t is verdrêjd zooas zoo’n ding oe oankiekt—ikke zal dan nou is krek zóó blieve zitten, joa! en zie, nou stop ik ’en piepke, joa! en zie, doar zet ik nou den tabaksdeus op de toafel, joa! en—of ie ’t nou gleuven wilt of niét, nog moar ’en klein bietje geduld en dan zu’j den Lammert Van Tuil hier alle doag’ van ’s mergens tot ’s oavends, ien den ermstoel veur ’t open roam piepkes zien rooken, en ’s weinters bij den knappenden heerd. Joa menneke, en dan zu’j ’em noar dat eigenste kammenet zien goan, dóar, en zie je, doar het ie dan bestier over; da’s bêter as ien de locht hê? veul bêter!”Van Spiek begint zoo oakelik strak te kieken.„En a’j mien dan vervêlen goat,” vervolgt Lammert bijna hoorbaar, „dan drêj ik oe um; ten achterste veuren.—’t Is ’en oakelik gezicht zoo’n kerl die niks duut as kieken.” Veur ’t oogenblik zal Lammert zich eiges moar umdrêjen. Bestig! Nou ziet ie Mezeppa.„Wat leit die kerl doar toch lui op dat peerd! Mo’j al ’en heele rijer veur wêzen. Ien zoo’n ermstoel is ’t mekkelikker, veul bêter. Alêvel ’t wordt tied um noar huus te goan êten.—Och! ’t kan wel loater. Geurtje zal ’t wel werm houen.…. Och!harrejennig!”—Lammert rekt zich de leden: „Geurtje, wat goeng ze lochtig; met hóár was ie nooit ien zoo’n koamer gekommen; altied den eigenste sloaf gebleven.”—Geeuwend: „Ochharrejennig!” De armen slaat hij achter om ’t hoofd,—went die bovenste leuning van ’t stoel is toch hard. De beenen strekt hij nog verder uit. Hakende met de punt van zijn vetleeren schoen, trekt hij den meest nabijzijnden stoel bij de sport naar zich toe en legt er de beenen op. De oogleden vallen dicht, lodderig gaan ze weer open; open en dicht; en—als een mug hem soezende piept langs het oor, en eindelijk juist op zijn voorhoofd komt zitten, dan blaast hij zoo telkens eens even naar boven, went—de erms het ie nou eenmaal um ’t heufd gesloagen. En——alles soest! en ’t schrauwt ien de verte: Ho peerd, stoa stil! went zie: Trieneke leit gunds op ’t peerd van Mezeppa; en ’t soest en ’t schrauwt nog starker, en—allebei de koamers ze vliegen met ’t schip van Van Spiek ien de locht; en Van Spiek met Gehrtje ien den erm wat lacht ie, hoe oakelik lacht ie! En—Heer ien den hemel! nou schrikt ie wakker.In een oogwenk is Lammert overeinde. ’t Was hum krek asof ie[174]en iesbad over ’t lief kreeg.… Doodsbleek van ontsteltenis en van verontwaardiging tevens, staat daar de vrouw van ’t Putterserf op den drempel der pas ontsloten kamerdeur.Nog slechts even had zij zich met haar gezin om den middag-disch vereenigd, of een buitengewoon rumoer in het achterhuis heeft haar met de overigen naar de deel gedreven. Wel afgeroazend wa’n spektoakel was dat ien de peerdstal gewêst! gesloagen en gebeten hadden ze allegoar, krek asof ze de kolder hadden. Wie zou ’t geleuven: Lammert had ze krek loate stoan zooas ie d’r mee van ’t land kwiem; ’t varse kleever ien ’t ruuf hadden ze alle drie geroken, en één had er moar bij gekost. Gijs de knecht, die op den rogzolder oan ’t schoepen was gewêst, had er eerder geen spier van gemarkt. Een van de peerds had den halster kapot; de veurste was arg ien ’t steertvleis gebeten, en—roazend op den Lammert, het vrouw Willems de sleutels gegrepen, um hoastig uut ’t kammenet ien de lienkse stoasiekoamer ’en neie halster te kriegen, en ’t boek van den Neuman, veur ’t geval van zoo’n peerdsbeet.Ja razend was ze, en wonder was ’t niet, want nog bovendien had Dolfke, ’t lieve jungske, haar pas gezegd dat ie heel duudelijk het gezien—toen ie eiges ’en bietje ien den heujbarg lee—hoe den luioard ien stee van te ploegen, lankuut naest Geurtje ten Bos—zoo’n feeks, diehumsloeg—ien ’t gres het gelegen, en loater de peerds, ien stee van ze eiges te bezurgen, oan Jan het vertrouwd.Ja woedend is vrouw Willems naar ’t voorhuis gegaan, en nou—nou was ’t nog ’en ander spektoakel!„Wel Heer ien den Hemel!” het ze gevluukt, alschoon ze niks van geen vluuken hieuw.—’t Was heur ook krek asof hoar ’t heele lief onder de beenen uutschoot. Doar lee ie, den ezel, den lummel, den dagdief! Ien deze koamer; ien ’t stoel woar ze eiges nog nooit op zitten wou! Sprêken wil ze, moar sprêken kan ze niet—d’r zat heur ’en strop um de kêl. Zie, ’t is Trieneke die heur um den hals lee: „Moeder, moeder!” roept ze beschermend. Maar moeder, ze rukt zich los uit de klem; met dreigend gebaar snelt zij op den terugduikenden bouwknecht toe: „Wat! gij! vlêgel!” barst ze stootend en bevende los: „hier ien de koamer.…! hier ien den stoel! Vort! vort weer d’r uut! D’r uut zeg ik oe; deur ’t eigenste gat woar ie ien bint gekommen. Schandbrood zu’j êten, schandbrood ien ermoei! Vort, vort m’n huus en m’n dienst uut!” En—als zij hem vat bij den arm, dan dringt ze hem voort en verder naar ’t venster, en Trieneke roept wel: „Och moeder bedoar toch!” En Lammert hij trilt wel: „Vrouw Willems ik smêk oe!” Moar: „Vort! vort met den luizak! Allo, de been’ over ’t roam—da’s niks, stoot oe kop moar—oe loon za’k wel sturen; geen voet op ’et erf meer!”’t Is avond. De dorpsklok heeft in de verte elf doffe slagen gebromd. Evenals de geheele omtrek ligt ook het Putterserf in een[175]valen nachtsluier verscholen. Slechts aan de zijde der Linge schemert er in die woning nog een flauw lichtje achter dichtgeschoven gordijntjes. ’t Is het venster van Trienes kamertje.Mooie Triene, ten halve ontkleed—of liever gekleed zooals zij’t bij snikheeten dag in ’t brandende hooiland zou wezen—Trieneke drukt zich gedurig de koude hand tegen de gloeiende oogen, want—oakelik veul het ze geschreid vant’ middag tot den oavend toe. Met moeder en Lammert was alles gedaan; ’en wrok had moeder op ’t heele Weijers-huus; op ouwen Weijer, die volgens Dolfke—hoar belasterd; op Geurtje ten Bos die heur jongske gesloagen; op Lammert die heur ien’t wark zoogoed as bestolen, ien’t zwak gegrepen en bijkans den dood op ’t lief gejoagd had: „Nooit kumt ie weerum;” had moeder geroasd; en Triene, ze drukte haar koude hand nog eens op de brandende oogen, en—wonder, as ze dát duut, dan liekt heur alles zoo zwart niet meer toe: „Joa, Trieneke is d’r ook nog, wel zeker! As ze mundig wordt dan zal ze doen noar wil en believen. ’t Is oarig—as ze die hand zoo houdt, hoeveul klaarder ’t haar wordt: Zeker, Lammert had zich lillik loate kieken: den luioard speulen veural ien zoo’n koamer, dat had toch gek gestoan. Alêvel—niemand zou lachen om hum den zij ens heur joa gaf, niemand zou lachen umhoardat zij niet heur zin kreeg. Ens joa, blieft joa. Zie, Trieneke is d’r ook nog!Eenige oogenblikken later zit het fiere, doch heden in hare fierheid zoo dikwijls geschokte kind, op den rand van haar bedstee. Een glimlach heeft hare lippen geplooid. Uit den wit diemeten zak die haar ter zij op den rok hangt, heeft zij een voorwerp genomen, dat ze wendt en keert in hare handen, dat ze beschouwt alsof het zeide: Trieneke,alleen um oe zelfs wilhe’k oe lief; oan Geurtje he’k nooit gedocht, Trieneke, vergêt nooit oe Lammert.Doch zie wat beroert haar? Een gloeiende blos stijgt haar snel naar het voorhoofd; haar boezem jaagt; haar tanden klemmen zich vast op elkaar; een wit als van het laken op haar sponde vervangt het gloeiende rood van haar koon. Wat haar beroert? Zie, in het deksel van Lammerts tabaksdeus, de doos die hij in verwarring vergat, die zij in haast heeft geborgen, in het geopende deksel er van daar las zij die woorden:„Aan Lammert van Tuil van Geurtje ten Bos”En, nog een geruimen tijd staren heur vlammende oogen op dat heillooze schrift; maar dan ook verspreidt er zich eensklaps een fiere lach over haar gelaat: „Den Lammert—Geurtjes tabaksdeus kos ie droagen op ’t hart geliek dat ie vree noar Triene van ’t Putterserf.…?” Weer drukt zij de koude hand op de oogen. Nou—nou ziet ze nóg kloarder: „Um ’t gemak te bejoagen het Lammert gespeuld met Geurtjes hart, en, kos ie vrijen naar ’tPutterserf.”Duizend beelden en droomen jagen haar pijlsnel voorbij: „Was’t woarheid gewêst dat ze lachten um hoar as ze vroolik oan ’t wark was? Nee, ze hebben heur uutgelachen toen ze noar ’s luioards toal[176]geluusterd en ien’t Zundagse kleed het geloopen. Den luioard!humhebben ze uutgelachen toen ie doar lee ien den stoel;humhebben ze weggejoagd! En—wat wordt heur dat kloar, heel kloar nou op ens: nooit kos Triene toch de vrouw worden van ’en weggejoagden luioard! nooit van z’n lêven!”En zie, het schuif van heur vensterke trekt ze los, en de raampjes stoot ze naar buiten. De koele nachtlucht, die naar binnen stroomt en de gordijntjes doet fladderen, dooft alras de kleine olievlam, die er brandt op de tafel; maar ook, hij dooft er al spoedig de laatste liefdevonk, die er nog smeult voor den knaap in Trienekes boezem. „Nee, niemand zal ’t marken wat dwoasheid z’ien ’t heufd had!”En ’t nachtwiendje suuzelt: Goed, goed zoo Triene!En de deus die heur licht gaf, ze zal hum mergen noar ’t Weijers-huus sturen met ’en briefke dat ’tuutis!En de bloai’ van de lindes ze fledderen: Krek, krek zoo Triene!„En mergen, mergen zal ze weer zingen heur mooiste liedjes as ze warkt oan ’t stap van de Linge.En de gölfkes van ’t oarig revierke ze lachen ien’t zwieblende lies: Best, best zoo dernje! geen zong er bij ’t warken zoo lieflik as Triene: geen sprêkt zoo verstandig as blozende Triene van ’t schoon Putterserf.Omstreeks drie maanden zijn er verloopen; de landman heeft de vrucht van zijn arbeid in de schuren geborgen of in de hooge bergen gestapeld. Buiten langs velden en wegen, daar liggen de dorre bladers onder een dunne, straks door de vorst versteende sneeuwlaag verscholen; maar ginder binnen de schuur, daar geuren u de bruine, vette, nu op stapels gevlijde blaren der met zorg gekweekte tabaksplant tegen. Buiten gaat een koude adem over de schijnbaar slapende weiden en akkers, maar binnen, daar voelt gij den warmen adem van ’t vee; daar ruikt gij de zoete room- en hooigeur der stallen; daar ziet gij den rusteloozen arm van den wanner; daar hoort gij het maatvol geklepklop der dorschers en stemt er met blijdschap in ’t vroolijke lied:
A’j nooit van de Linge ien de Bêtuw geheurd hadt, dan zou’j op ’t heele ding geen arg hebben, zoo’n onneuzel schoap van ’en ding as ’t is.
Meister ien ’t school leert oan de kienders, dat ’et ’en rivier is, die van ’t Oost naar ’t West krek midden deur de Bêtuw geet; moar—as nou de Linge ’en revier is, wat motten dan de Rien en de Woal wel wêzen, die de heele Bêtuw ien d’r erms houen, wat blief!
A’j meint dat ie van de bargen kumt, zooas meister zeit dat de revier’ doen, dan bi’j krek van de wies; ’t schoap van ’en ding is van lêge komaf. Bij ’t ouwe kastêlje Dorenburg of uut den hoek van Gent, doar mot ie zoo wat uut de Wêterings kommen, en nuumt ze hum, ook nog ’en heel eind wiejer, niks meer als de Wêteringse wal.
Ge kunt er krek van zeggen wa’j wilt, moar toch, toch is ’t ’en oarig dingske. Zoo zuutjes heer slemiert ie maar vort, krek as ’en oal op ’t dreuge, en, as ie proaten kos, jong mins! wat zou ie oe veul van de Bêtuw vertellen.
Joa, as ie zoo stillekes voortkruupt, en kabbelt en knabbelt oan zien boord, dan smuuspelt ie toch zuutjes tegen ’t lies dat hum groet, en fluustert ie heel wat oarigs.
Niewoar, ’t is zoo mooi langs zien weg; ter lienker en rechter, bóvenop de vette klei, is ’t alles malsigheid en volligheid en frissigheid? Hier de hoaver en weit, wat stoan ze weer gelp; gunds dat goudgêle zoad, wat flonkert ’et zonnig; dóár dat peersgruune kleeverveld, wat ruukt ’et noar heunig, jong minsen, wat rukt ’et!
En dehofstêjenwat zin ze fleurig: en de peerds wat zin ze stark en de mansluu wat zin ze kloek; joa kloek; a’j maar ziet hoe ze gunder met vierspan de zwoare klei oan ’t bouwen zin, krek asof ’t deur de botter goeng, krek of ’t niks nimmendal was. En dan de vrouwluu.…? Knap slag van vrouwvolk!
En de dernjes.…? Joa de Linge kent ze nog bêter! went de jonkheid wil wel is verfrissing, en ook: as ze met heur blonde köpkes boven ’t revierke kommen en vroagen hoe ze d’r uut zien,[158]dan lonkt ie heur toe met ’t eigen oog dat zij noar umlêg sloan, en koatst ie weerum, en smuuspelt in ’t lies; „Heel oarige köpkes!”
En zuutjes, heel zuutjes schuufelt de Linge al wiejer; ook dukkels onder kroos en wier en donkere brugkes deur, en—’t is te begriepen dat ie niet altied gern ziet wat er umgeet ien de Bêtuw.
Of ’t niet al arg genoeg is, dat ie—oan gundsen kant van ’t brugske woarover de landweg geet—ien kalmen vloed dat lillike huuske spiegelen mot. „In de reizende man” is er uutgehangen, moar, as ie wilt weten wát toal oe die reizende man soms kan proaten, dan mo’j ien den oavend, heel loat, maar is luustere kommen.
Moarnou, nou ’t mergen is, nou heurt de Linge niks lilliks.
Hier ien de hooge peppelloan, hier heurt ie de veugeljes kwinkelieren. Wiejer op, woar den ouwen olm bij ’en klein steenen huusken oan zien boord steet, doar heurt ie de stem van ’en ouwe mins—’en heel ouwe mins—en—’t psalmlied ter eere van Gods weldoajigheid, trillend en bêvend, vlot ie mee boven zien effen vlak, nog ’en heel eindje wiejer.
Gunds, bij den grooten drêj,woarie dat witte hekke ziet glimmen, en woar de weerschien van ’en mooien blomhof ien ’t blauw van de Linge speult; gunds woar de blanke rimpeljes al wiejer en wiejer kringelen, doar heurt en doar ziet ie nog meer.
Triene kent ie wel, flinke blonde Triene van ’t Putterserf, die ielken mergen op ’t planken stap oan zien boord, de roomtesten boent en de melkkannen schuurt, hel as de zon! Heur stevige hand oan poezelen erm, het zoo dukkels met emmer of boender zien stille vlakte geruurd, en—’t blozende köpke dat ie weerkoatste is ’t köpke van Triene, en ’t helderste liedje dat ie ooit heurde, is ’t liedje van Triene van ’t Putterserf.
En de Linge—as ie Trieneke gemergen fluustert ien de blauwe vergêt-me-niets, die ie kwiestig zeumde langs ’t Putterserf, dan geet ie wiejer, krek as altied wiejer ten nutte van mins en dier; en allinnig as de weinter hum in zien bedde houdt, dan slupt ie ’en korte nacht;moaranders, rusteloos geet ie vort, en ’t reine woater vlot ie noar d’ eindlooze zee—moar; ’t dras en sliek blieft ien ’t lêge.
’t Putterserf is ’en mooie hofstêj, ’en hofstêj vol stoasie. Nou vier joar gelêjen is er ’en schoon roodsteenen veurhuus bijgetimmerd—dat kos niet minder, alschoon de boer en zien vrouw eiges van geen stoasie hieuwen—en ’s leintes, twee joar, is de boer gesturven.
’t Roodsteenen huus van ’t Putterserf het vier schuufroam’ ien’t gêvel van veuren, en schuune gardien achter de gloas’, krek egoal as bij den burgemeister. A’j ien die koamers kumt dan zou’jt wel loaten um de pet op ’t heufd te houen.
Ien ielke koamer hei’j midden op de plankenvloer ’en gruunrood karpet met strepen d’r deur; daarop ’en ronde toafel met gruun wasdoek d’r over, en ’en rand d’r um, en pooten d’r onder van effectief mehoniehout. Ien ielke koamer zie’j twoalf stoelen en twee[159]met erms d’r oan—zeker iendertied met begriep van één veur den boer en één veur zien vrouw. Krek zoo zie’j ook ien ielke koamer ’en mooie spiegel boven den schorsteen hangen, en ’en groot kammenet tegen de muur stoan. Voorders oan de muren, die zoo wit as pampier zin, doar zie’j ’en heele zooi schilderijploaten; Van Spiek die, ge weet wel, met ’en schip vol kruut ien de locht sprong, en dan nog ’en boel met mansluu en soldoatenvolk d’r op, en één—woar ’en kerl op ’en peerd leit—met Mazeppa d’r onder; da’s Frans begriep ie!
Zóó redeneert de bouwknecht van het Putterserf, en Lammert hij redeneert nog een heele boel meer: „Woarveur hei’j de dinger anders as om ze te gebruuken? Moar de vrouw van ’t Putterserf ze gebruukte die koamers nooit. Allinnig as ’t Zoaterdag is, dan geet ze—op heur kousen-vuut’, went de klomp’ of schoen’ loat ze altied veur den drumpel stoan—ien’t een van die koamers noar binnen, en hoalt ze uut ’t kammenet van klienktum um ’t volk te betoalen; en hie—Lammert—óók op zien kousen-vuut’, hie mot dan ’t geld nog is noarêkenen op die toafel met ’t wasdoek; en ziet dan eiges, hoe ’t ’n oarigheid is zooveul zekskes met spesie as doar ien dat ding van ’en kammenet stoan. Miesderoabel riek mot vrouw Willems wêzen. Tachtig mergen land onder de ploeg; zestig mergen wei, en alles noa venant; én—as heur man bij ’t trouen dan toch eiges niks meer as ’en erme bouwknecht was, dan zeg ie: da’s oarigheid!
’t Vertelselje van Willems, die deur zien vrouw énwarkzoamheidvan onderop riek was geworden, dat was ’en bekend vertelselje, ’en wóár vertelselje; ’en vertelselje dat Lammert Van Tuil, siends ie noa Willems’ dood op ’t Putterserf kwiem, ien’t heufd had gedrêjd.
En nou—’t was oarigheid, sedert giester zei blonde Trieneke: Joa! En—as moeder geen Nee zei, dan zou ’t weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert!
Joa krek, ’t zal weer ’en vertelselje worden, moar nou ’en vertelselje van Lammert.
Lammert, de eenige overgeblevene kleinzoon van den stokouden Arie Weijer—van wien we straks meer zullen hooren—Lammert is een stevige knaap, welgemaakt en goedgespierd.
A’j hum doargunds ien den vroegen mergen bij de dêldeur van ’t Putterserf ziet stoan, dan ku’j oe best begriepen dat Triene sjenie in ’em kreeg, zoo’n knappe jong as ’et is; en, ’t land bouwen dàt kos ie zoogoed as de beste. Moar—nou Triene krek um den hoek van de schuurdeur noar buuten kiekt en Lammert ziet stoan, nou ku’j oe óók best begriepen dat hij zooveul as verliefd op Triene wier. ’t Is ’en kloeke flinke dern: d’r frisse wang’ ’t zin verechtig krek de klaproos’ ien’t korn: d’r blauwe oog’ de vergêt-me-niets oan de Linge, en dan d’r poezele hals en erms, wa’n malsigheid, mals as ’en meirêgen, mals as de dauw op ’et land!
Al ku’j ’t oan d’r oog’ niet zien, Triene het slecht gesloapen. Giesteren het zeJoagezeid, en a’j dan tochJoahet gezeid, dan[160]bi’j duk zoo roar um ’t hart, dan zou’j wel lachen willen en greinen ook, en—niewoar, zoo’n knappe jong da’s toch plezierig!
Maar nog wat anders heeft Triene in ’t eerste wakker gehouen:Hoemoeder ’t gemarkt had van Lammert en hoar.…? Zóóveul is zeker, toen ze noar bed wou goan, toen het moeder heur oangesproken en gezeid, dat ze zich niks met Lammert had af te geven; ’t was ’en beste bouwer, dat was’t, as ie ’t op z’n meneur had; moar—kunnenis nog ’en ander ding aswillen. Zie, Lammert was eigenlik ien den letsten tied ’en matfots en ’en slof geworden. De luioard speulen dee ie, dàt en niks anders. Ze mosten zich niet betuuten dat moeder bliend of kiends was geworden. Goddank! al was ze bij de vieftig, ze had heur begriep en redenoasie nog goed: „Verkeerink met ’en luioard,” had moeder ten letste gezeid: „Voader zou zich umdrêjen ien’t graf, dat zou ie as ie dóár begriep van kos hebben. Triene pas op!”
En Triene, Trieneke had tegen Lammert alJoagezeid, en heur moeder het ze um den hals gepakt en gegreind het ze oan moeders borst oakelik, oakelik! dat moeder toch wêk wier, went greinen dee Trieneke anders nooit: en—eer dat ze noar bed goeng zei moeder—die toch niet wist dat Triene alJoazei: „Kiend, zie dan erst nog deur eigen oog’; moar houd ze open, wied, heel wied open.”
En—dat zoo’n moeder als moeder toch eiges bliend kan wêzen! Doar zu’j loater van heuren. Alêvel, nou zu’j’t begriepen dat Triene slecht het gesloapen; en a’j’t alles begriept dan zu’j ook wel verstoan, dat Triene met heel veul verwondering zeit: „Zoo Lammert, bin ie daar!” went, volgens de torenklok most ie wel ’en half uur noar ’t land wêzen.
„’k Most oe toch erst is gemerge kussen,” zegt Lammert met ’en kniepeugske, en wenkende: „Kom êfkes hier achter den houtmiet?”
„Nee, nee jong, dat kan iens-geheel niet,” is Trienes antwoord; moar, oolik.… ze kumt tóch.
Albeneur, Triene wil hum alles zeggen, en roajen ten goede. Zoo’n enkelde keer het ze óók wel gemarkt dat Lammert krek zoo gern ’en ander zag warken as dat ie ’t eiges dee, moar Lammert was zoo’n knappe jong, en hie kos toch bouwen nog bêter as de beste, en zien ringboard krulde zoo mooi; alêvel, nou zal ze ’t hum zeggen: oppassen mot ie, of anders.…
„Kom nou is êfkes hier bij me zitten,” vraagt Lammert nadat hij zich op een takkenbos liet zakken; en, met het hoofd achterover op een wat hooger liggenden bos geleund, slaat hij de oogen tot Triene op, terwijl hij haar te gelijk bij de blauwstreepschen rok trekt.
Nee menneke, dat kon niet; as’t nog êfkes kussen gewêst was, moar zitten!! Ze most noar ’et karnhuus.
Dat was nou kienderachtig, arg kienderachtig! Triene had verechtig geen begriep dat ’en dochter van ’t Putterserf toch van ’en heel andere standoasie as ’en gewone melkmeid was. Verechtig, ze geleufde ’t niet hoe de minsen d’r uutlachten dat ze altied[161]platste en ploetste asof ’t um ’en kruumelje brood was te doen; Trieneke most.…
Uutlachen!!Wielachten d’r uut.…? hê? dát wou ze weten!
Maar Lammert trok haar weer aan den rok en drong haar opnieuw: „Toe kom dan zitten?”
„Nee!” En Triene zette den voet vooruit en de linkervuist in de zij: Erst zou ze weten wie d’r had uutgelachen omdat ze warkzoam was?
Nou, as ze ’t dan weten most.… moar eigenlik ’t was kienderachtig—Lammert slokte, went hij goeng liegen—as ze ’t dan weten most: Geurtje bij grootvoader had gelachen.
„Geurtje!” roept Triene terwijl haar van spijt de tranen in de mooie oogen springen: „Geurtje! dat kleine kriel van ’en ding!” Moar Lammert, om het onweer van Geurtje wat af te leiden herneemt: „Joa Geurtje, en o, ’en heele boel meer.”
Wonderlik, geen vijf seconden later zit de flinke meid naast Lammert op den takkenbos; haar hand rust in de zijne; haar hoofd leunt tegen zijn schouder, en haar schoone oogen, waarin de tranen nog glimmen, turen op Lammerts sprekenden mond.
„Triene, ge mot verstandig wezen,” zegt Lammert: „wat woar is dat ku’je niet tegensprêken: as riek en heug uit warken geet, dan is er veur lêg en erm geen verdienen meer. Oe moeder versteet d’r standoasie niet; ’t is altied moar vortzwiepen tegen bêter begriep en verstandigheid ien. Woarveur het God ien de Oost de zwarte mooren en al dat sloavenvolk anders in de wereld geschupt as um veur ’t blankvolk te warken? As nou ’t blankvolk tegen die sloaven is zei: goa gelluu moar piepkes rooken, welluu zullen ’t wark wel doen, dan zou’j ummers zeggen dat de wereld oaverechts verkeerd liep. En gunder, beveurbeild in de stad van Nimwêgen; denk gij Trieneke dat ’t riekvolk doar warken geet? Doar mo’j um kommen! Niet één die z’n eigen schoen’ nog zal smêren; ze meugen krek as de notoaris of de burgemeister soms zoo’n bietje ien de boek’ zitten te lêzen of te schrieven, moar ’t wark dat loaten z’oan ’t meid- of knechtsvolk over; eiges rooken ze piepkes en zitten ien de zon.”
„Moar, wát zei ze toen ze lachte?” vraagt Triene, die slechts half heeft geluisterd en lachende Geurtje niet uit haar geest kan verbannen.
„Wat ze zei Trieneke?” herhaalt de bouwknecht langzaam, en hij slokt weder, en dan, dan vraagt hij: „Lig ie wel mekkelik Triene?”
’t Meisje, dat zich straks ondanks zich zelve naast haar minnaar op het hout liet nederzakken, springt nu haastig overeind: Lig ie wel mekkelik Triene!.… Is dát nou ’en vroag as de zon al hoog oan den hemel kumt en ’t wark leit te wachten! Een vuurrood van schaamte overdekt haar gelaat, maar ook, haar gekrenkte eigenliefde moet zich luchten, luchten zelfs tegen den knaap dien ze liefheeft, doch, die haar zeggen durfde dat Geurtje haar belacht: „En as’t dan mien niet vrijsteet um te warken zooveul a’k wil,” zegt ze met eenigszins bevende stem: „dan zal ’t ien ielk geval de knecht van mien moeder niet vrijstoan um, ien stee van oan ’t bouwen[162]te zijn, op ’en houtmiet te liggen.” Die was roak gewêst!
Nee, as Triene nou zóó begon dát was noarigheid! En—maar weinige seconden later wier d’r achter den houtmiet zoo’n klein bietje afgekust, en zei Trieneke met ’en smokkellachske, dat ’t ook zoo arg niet gemeind was gewêst; en zei Lammert, dat er niet één ien de heele Bêtuw liep, die ie zoo knap vond en liefhad as Triene van ’t Putterserf.
Of dat verechtig woar was? dreigde Triene met den vinger, went, lachende Geurtje kwiem d’r weer tussen, Geurtje, woarmee den Lammert, véurdat ie umhoarkwiem,zoogroot was gewêst.
„Verechtig!” betuigde Lammert; en, verechtig kos ie zeggen, went Trieneke vond ie knap, en hebben wou ie niemand liever as Trieneke van ’t Putterserf, begriep ie, van ’tPutterserf.
Zie, duikend achter de aalbessestruiken, en straks langzaam voortstappende achter het snijboonen-rijshout, kiest nu Lammert zijn weg naar het wilgenpas, waarheen hij reeds een uur geleden de drie ploegpaarden bracht, om ook nu, zoo als hij reeds dikwijls gedaan had, de altijd waakzame boerin van ’t Putterserf omtrent zijn arbeid te verschalken. De voorste der ploegpaarden—kop aan staart en staart aan kop gebonden—wordt nu van den wilgestomp, waaraan hij met den halster was vastgemaakt, weer losgeknoopt. Straks, tamelijk zakkerig en met de beenen ter zij op den bruine gezeten, bereikt Lammert met zijn viervoetig gevolg weldra den grindweg; een oogenblik later hoort de Linge het dof geklots der paardenhoeven op het brugske, dat zijn groene oevers met elkander verbindt, en ziet gij den bouwknecht al spoedig in de peppellaan verdwijnen, de laan die het kleine reviertje op zijn linkeroever een wijle vergezelt, en waarin de vogeltjes zoo liefelijk kunnen zingen tusschen de altijd klepperende blaadjes.
De groote woon- of keukenkamer van de hoeve het Putterserf, die sedert den aanbouw der beide staatsievertrekken er vóór, noodwendig haar beide vensters in den gevel moest missen en nu slechts door één zijraam haar licht ontvangt, ziet er dan ook tamelijk somber uit. De boer en boerin hebben dat in den beginne ook wel bespeurd, doch—um ’t geproat van Jan en alleman, dat ’en boer, die honderd veertig mergen lands had, meer swiet oan den weg most sloan, hebben ze gebouwd, en—toen ze dan swiet oan den weg hadde gesloagen, toen was ’t met de keukenkoamer niet anders.
Ien de mooie veurkoamers te goan zitten, dát zou baldoajigheid gewêst zin. Ens—toen domenei huusbezoek is komme doen, toen hebben z’n kertierke ien die koamers gezeuten, hie ien den ermstoel, moar anders nooit! „As we ’t zulveren brulloft vieren,” had Willems gezeid, moar—zeuven moand véúr ’t zulveren brulloft was Willems gesturven en siends zien dood hadden die koamers veur de boerin nog starker ’en soort van heiligheid gekregen: schoonhouen dát dee ze, moar gebruuken, nooit van z’n lêven!
Zie, daar zit de weduw van Harmen Willems bij het kleine zijvenster der sombere keukenkamer. Den breeden schoot heeft ze vol snijboonen, die ze met verwonderlijke vlugheid aan ’t afhalen is.[163]De boerin van ’t Putterserf, ofschoon reeds acht en veertig jaren oud, is nog een knappe vrouw;heel knapzeggen de boeren, die veul van dik en zwoar, en stark rooje wangen houen.
„Dolfke, zou’j niet noar school goan? ’t Is op de koekoek al negen gesloagen,” zegt de boerin tot een jongske van ruim tien jaren; en Dolfke, die met een lei onder den arm bij de tafel op één been te hangen staat, geeft teemend ten antwoord:
„’k Wou niet noar school, moeder.”
„Niet Dolfke.…? Woarom niet jungske?”
Dolfke geeft rekenschap: „Dóárum niet moeder.”
„Moar ’t is bêter da’j noar school goat Dolfke; wat zal meister wel zeggen! ’t Is van de wêk al tweemoal gewêst; en ge weet wel, toen voader nog lêfde, toen wou ie niet hebben.…”
„Moar voader is nou dood,” bespiegelt de jongen.
„Krek zoo,” bevestigt de weduw, en terwijl zij zoo mogelijk nog sneller haar boonen afhaalt, treedt het beeld van den weleer zoo werkzamen man haar sterker voor den geest, en zegt ze weer haastig: „Ge most nou noar school goan, Dolfke.”
„’k Heb weer zoo’n kramp ien ’t lief moeder,” liegt de jongen.
„Zoo’n kramp ien ’t lief.…?” De moeder ziet hem meelijdend aan: „Kom is hier jungske; toch geen heufdpien, niewoar?”
„Joa wel moeder.”
Heufdpien! Och heere! doar kan moeder van meeproaten; dóár het ze mee te doen: da’s zeker ’en kwoal, die Dolfke van zien moeder het: „Ge mot moar weer is ’en cent tegen ’t veurheufd leggen,” zegt ze, en haalt haar knipje te voorschijn.
Dolfke wou d’r nog geerne vief centen bij hebben, um veur de kramp ien ’t lief bij dokters juffer ien ’t darp anniesdrop te hoalen.
Nou, hie most dan veur deze keer moar niet noar school goan, en—noar ’t doktershuusniethard loopen!
„Nee,” zei Dolfke, en voort was hij met de centen de deur uit.
Loopen wat hij maar loopen kan, kiest de jongen nu het voetpaadje dat naast de Linge tot aan het bruggetje voortkronkelt—het bruggetje dat Lammert met zijn paarden slechts langs een omweg bereiken kon, en waarbij zich de kleine herberg De reizende Man bevindt. Omstreeks ter halverwege gekomen moet de jongen het huisje voorbij, dat Lammerts grootvader van vrouw Willems in pacht heeft.
Dicht aan den waterkant, nabij den ouden olm, waarvan de Linge reeds sprak, zit op een laag houten bankje, de stokoude Arie Weijer.
Schoon oud gezicht! Negen en negentig joaren streken hum over ’t heuge veurheufd. Nou is den schedel koal; allinnig blanke vlökskes speulen hum nog um sloapen en achterheufd. Schoon oud gezicht! Kalmte en vrêjigheid blinken oe tegen.— Of dat heufd niet bepruufd is geworden.…? Mins, sprêk toch zachter; as ’t karkhof oan ’t proaten kwiem, ’t zou oe wat anders vertellen. Moar, ’t heufd, dat eigenste heufd het ie altied noar boven gehouen: Eén was er die wiest wat ’en mins hier ten nut is; en, ’t doageliks wark—wat ie leerde as kiend, dat ’en straf was veur ’t minsdom—[164]’t had ien nood en ien leedhumten trooster gewêst, en had ie ’t bepruufd as ’en weldoad vol liefde.
De eenige, die hum nog overbleef, is Lammert, zien kleinzeun; en Lammerts oogen ze sprêken hum nog van Anne, zien lest gesturven dochter. Lammert had zien moeder moar êfkens gekend; dat was zundig veur Lammert.
Joa, Weijer woont nou stillekes ien ’t huuske bij de Linge, en a’j ’em sprêkt dan zal ie oe zeggen dat ie gelukkig is: Deur Gods goedheid is ie ien hoogen ouwerdom gezond en stark. Met Lammerts verdienste d’r bij hebben ze genogt um van te lêven. Geurtje, ’en oarig dernje van erme verre fremielje, twientig joar oud, is hum altied hulpveerdig op zied, en zurgt veur hof en veur huus. Zie, nou kumt ze noar buuten um êfkes oan grootvoader—zoo nuumt z’ hum—te vroagen, of ’t goed gong met vissen?
Ouwe Weijer kan nog niet lêg zitten. Toen ie jong was en stark, toen zou ie nooit met zoo’n hengelje zien tied hebben verbeuzeld, moar nou, nou was ’t niet anders.
In hetzelfde oogenblik dat Geurtje op het water toetreedt, en oude Arie uit het blikken keteltje, dat aan zijn zijde staat, het visch-aas wil nemen om het aan den angel te slaan, rent Dolf van vrouw Willems het erfje op. Half verschrikt ziet de oude man naar den jongen om; en Geurtje, terwijl zij, om den knaap het paadje vrij te laten, onwillekeurig blijft staan, ziet zij meteen, hoe Dolf nabij den grijsaard gekomen, boosaardig den voet zwenkt, en met een: „Vort! huup!” het blikken keteltje onder Weijers handen weg en omhoog schopt, zoodat het in ’t midden van den effen vloed al tjingelend neerploft.
Zie, zie hoe ’et stille revierke z’n gladde veurheufd ien zwoare rimpels trekt. Nee, da’s geen jongens-oardigheid, da’s jongens-baldoajigheid! Weijer schudt het grijze hoofd; zeggen doet hij niets: maar Geurtje—krek as de Linge kreeg ze ’en griezel deur al heur lêjen:
„Doe lilleke deugniet!” schreeuwt zij den jongen toe, en, om hem duchtig te straffen vliegt ze hem achterna.
Dolf evenwel door dien uitval verschrikt, springt eensklaps ter zijde: wendt zich schielijk om, en balt zijn vuist; doch, terwijl hij die heft en—om gewisser te treffen—met het hoofd achterover eerst een schrede terugstuift, bonst hij met het achterhoofd zoo hevig tegen den ouden olm, dat hem alles voor de oogen duizelt, en hij bedwelmd in de knieën en straks ook ter aarde zakt.
Moar Goddank! ’t was zoo oakelik arg niet, went, ’en klein bietje loater zien Weijer en Geurtje dat ie de oogen weer los duut: en als hij Geurtje, die haastig een napje water heeft geschept, vóór zich ziet staan, kiek dan striekt ie zich langs ’et veurheufd; zeit: „Loop, lillikke dern!” en sleet hoar ’t napken uut de hand dat ze ’t woater allegoar over de kous’ kriegt.
En nu—’t is een bijna honderdjarige stem die er vermaant:
„Ge most liever noar school goan jungske; van luioard kumt slechtoard: ik gleuf dat oe moeder.…” Maar Dolf, al moest hij zijn oogen ook neerslaan toen dat eerbiedwaardige hoofd zich tot[165]hem vooroverboog, Dolf houdt iens-geheel van geen zejeprêkskes—zoo zin d’r wel meer,—Moeder! joa krek, moeder zal ie ’t zeggen. Maar—als hij, straks opgestaan, met de hand aan het voorhoofd, ijlings terugloopt naar ’t Putterserf, dan klotst hum toch altied dat liedje deur ’t heufd: Luioard, slechtoard!—Alêvel, moeder vond eiges goed dat ie thuus bleef van school.—’t Liedje was vervêlend, arg vervêlend!
Moar—’t zou ’en vertelselje van Lammert worden. Krek! Ge most allinnig moar weten dat grootvader Weijer, dukkels veur Lammert ’t eigenste liedje het gezongen, en da’j ’t dus oan grootvoader niet wieten kunt dat Lammert.… Nee, heur moar, bij hum zal ’t wat anders as van moeders malpötje wêzen.
We zagen Lammert met zijn paarden in de peppellaan verdwijnen.
Zie, gunds, ’en heel eindje wied, doar geet ie; nou ens beschauwd deur de boom’, dan weer ien en helder stroalje van de blinkende zon. Ge kunt wel zien dat ’t al ien’t eind van Augustus mot wêzen. Tussen de bruin mossige peppelstammen ien, is ’t elzenhout en ’t hoagedorn arg bestoven van ’t boerengerij, en zie’j ook: hier ’en wisch heuj, en doar ’en poar korn-oars, tussen en over de bloai’ hangen. Zie—nog ’en stofwölkske ien de verte, en Lammert is al oan ’t einde bij ’et damhek gekommen woarachter den pas gemêjden weit-akker leit, die ie giester al veur de halfscheid geploegd het.
Eenige minuten later heeft de bouwknecht zijn stevige paarden in het tuig voor den ploeg gezet.
’t Is woar, as ie op tied was begonnen, dan kos ie van mergen al ’en heel eind geavensierd zin; alêvel, of ’t vandoag of mergen kloar kumt da’s krek allins. Toen ie as knecht warkte toen was ’t verpliechting, moar nou, niewoar, ’t was zoo goed as zien eigen land. Trieneke zei giesteren Joa, en ’t land, en de ploeg, en de peerds, ’t was eigenlik metterdoad al van hum. Zeker, anderman zou ien zien stee al heelegoar de weerlich van ’t zwoare wark geven; moar nee, dàt dee ie niet. ’t Zou ook te bezien stoan of er één ien de Bêtuw liep, die zóó ’et ploegiezer ien de zwoare klei regieren kos. Kiek zukke voor’ d’r is liggen; egoal mins, asof ’t langs ’en linnejoal was getrokken, en diep—meer as ’en palm!
’t Is krek asof de peerds al ’en bietje kwiespeldurig worden; ze kieken al is um, en hoaien met de hoev’: „Joa joa mennekes, ge kunt ’r vandoag is van kriegen; ge bint al krek zoo goed as met oe eigen boas op ’et land. Rust nog moar en bietje, de boas zal erst zien piepke is opstêken.”
Lammert, met de beenen over elkander en tegen den ploeg geleund, haalt uit zijn wambuis zijn pijpje te voorschijn. Erst is uutkloppen, op de vlakke hand; dan d’r ien bloazen; nóg ens uutkloppen; nóg ens bloazen.
De koperen tabaksdoos, die ter halverwege uit den vestzak te voorschijn komt, wordt nu ter hand genomen. Alles noar den eis: driemoal kloppen op ’t deksel; de deus opengemoakt; langzoam met den middelvinger de tabak ien’t köpke gestopt, en.… „Da’s al ien’t zesde joar dat ie die deus gebruukt. Die deus het ie van[166]Geurtje veur ’en karmis gekregen, ’t erste joar dat ze bij grootvoader ien huus kwiem. Deur Miels de harloziemaker het Geurtje ien’t deksel van de deus loate zetten: Aan Lammert Van Tuil, van Geurtje Ten Bos.—’t Zei niks niemendal, moar, a’j die noams zoo bij mekoar zag staan, dan zou’j al meinen dat ’t wat anders beteikenen most.—’t Is woar, Geurtje het ie wel ’en keer onder de kin gestreken; ’t was en oarige dern um is mee te jollen en te dollen; ’en glad mooi snuutje had ze, en veur grootvoader was ze ’en matjedor; moar—och harrejennig! as ze ien heur fantóazie, lonkse eugskes ophumhad, och harrejennig dan was ze glad van den toeter.”—De tabaksdoos is weer ien den vestzak geborgen; de tondeldoos wordt nu langzaam te voorschijn gehaald, de vuursteen er tegenaan gelegd; het slag raakt den steen, en Lammert bespiegelt: „De dernjes zin van gemoed krek as de tuntel; kiek, a’j moar êfkes ketst dan steet ’t ien de gloed; kets! kets! Verdrêjd da’s oarig, nou wil ’t niet—kets!—kets!—ten mienste as ’t ketsgerij goed is.”
„Ho! weerlichse knol!” roept Lammert, dewijl hij met den voet op het ploegrad en steeds meer met den rug tegen den ploeg geleund, bijna door het vooruitrijden van een der paarden zijn evenwicht had verloren en gevallen was. „Duuvels ding! he’k oe geen stilstoan geleerd!” En terwijl hij nu rukt aan den toom, en het driespan daardoor aan ’t voor- en achterwaarts-trappelen raakt, begrijpt hij dat het noodig wordt, ten einde de zijvoren zuiver te houden, het: Allo vort! te doen klinken en—doar geet ie.
Zie, zie hoe het kouter de zware klei in glimmende voren spit; hoe Lammert met krachtige hand den ploeg bestuurt en met juistheid het driespan ment; hoe hij aan het eind van den akker gekomen, behendig de paarden doet zwenken; den ploeg met vasten greep uit de vore in rechthoek brengt, en straks—alweder zwenkende—op den linkeroever der Linge, nogmaals het blanke staal door de zwarte aarde stuwt.
En toch nog nooit van z’n lêven is Lammert den arbeid zoo zwaar gevallen: „Ho, mennekes, ho!” Straks toen ze ien de zon stingen, toen zullen de vlieg’ heur geploagd hebben;hier, nog zoo’n bietje ien de schauw van ’en poar wilgen, hier zal ’t bêter zin. Niewoar, ’t piepke mot ook nog oangestoken.…?
’En bietje loater vliegen de mugskes veur den tabaksdamp op zied: „Stomme dinger! as ’en mins eiges den heelen dag mot warken, dan kan zu’k gespuus egoal liggen te dansen en ’en mins tot last wêzen.” Moar—nou zal Lammert dan ook zien rust is goan kriegen; hie kan ’t er heel best alvast is van nemen. Hier op den woaterkant is ’t krek zoo’n ploatske um ’en bietje te liggen: veurover, lankuut op ’t gres; kin en ringboard ien de beie hand’; de elleboog’ as stutters op den grond. Doar leit ie!
„Hei! Lammert! bin gij doar.…?” roept na weinige seconden een luide stem op korten afstand.
Wel verdrêjd! is dat schrikken! In één oogwenk is Lammert overeinde: „Nee.… wátblief.… bin gij doar Geurtje?”[167]
„Joa Lammert,” herneemt Geurtje terwijl ze naderbij komt: „’k zag de peerds wel stoan, maar oe kos ik niet gewoar worden; ’k mot oe wat zeggen Lammert.”
„Zóó, ik dronk moar êfkes,” is het antwoord; en vragende: „Wat wou ie?”
Geurtje werpt ongeloovig een blik over den akker waarin heden—’tgeen duidelijk te zien is—slechts één nieuwe vore geploegd werd, en dan, dan lacht ze vermanend: „Ge kiekt zoo onneuzel Lammert.”
„Ikke.…?” zegt de bouwknecht: „’k zou niet weten woarum. Wat hei’j mien te vroagen?”
In weinige woorden verhaalt het meisje wat er met Dolf is gebeurd, en geeft al spoedig haar wensch te kennen, dat Lammert, as ie op ’t Putterserf kumt, alles ten rechte zal sprêken; ’t jungske was wel ien stoat um ’t glad te verdrêjen; ’t most is kwoad kunnen, kwoad veur grootvoader. En voorders, Lammert van zien kant most met wark ook moar oakelik z’n best doen; ze zag ’t nou eiges, ’t proatje dat Vrouw Willems niet arg tevree was, kos wel is woar wêzen: „Jungske, jungske! as grootvoader ’t huusken is uut most.”
Zie nou den lach is van Lammert; krek of ie zeggen wil: a’j niet van giester bint dan bi’j zeker van eergiester:
„Mein ie dat grootvoader uut zien huuske zou motten?” zegt hij langzaam: „Nee, d’rien blievenzal ie, al z’n lêven! en zonder dat gij of ikke d’r ooit meer ’en hand veur te ruuren het.”
Geurtje begriept er niks van; ien den letsten tied het Lammert wel meer zoo roar kunne proaten, moar nou.…?
„’t Mot al ’en oarig spulleke wêzen waar ie mee pacht kunt verdienen zonder ’en hand te verruuren,” zegt ze iets later, en—as ze die tooverhand’ asteblief wel is zien wou.… wég zin ze, ze stèken ien de broekzak’.
„En ik zeg oe dan,” herneemt Lammert, terwijl hij zich weder in de gemakkelijkste houding tegen den ploeg zet: „da’k grootvoader dat eigenste huuske zooveul als prezent doe. ’k Zou oe nog ’en heeleboel meer kunne zeggen Geurtje, moar, zwiegen en sprêken dat geet niet geliek.” Lammert klapt met de tong en kijkt naar de lucht.
„Nou, doar mo’k alêvel over lachen,” zegt Geurtje weder—moar eigenlik, ze most iens-geheel niet lachen; ’t was hoar krek ien’t gevuul asof ze bleik ien’t gezicht wier. As Lammert dát zag! Snel draait zij zich om, en dan as ze gaan wil: „Ge weet ’et van Dolf; wark voorders plezierig.”
„Nee, heur is Geurtje!” roept Lammert,—went ’t is ’en verdrêjd ding, a’j êvel geliek hebt, dat iemand zal meinen da’j gekketoal proat.
Geurtje wou wel blieven: „Wat is d’r Lammert?”
Lammert met half dichtgeknepen oogen: „En a’k oe dan zeg da’k niet warken meer wil, umda’k niet warken meer hoef; a’k oe dan zeg da’k mien al krek zoogoed as boer van ’t Putterserf kan rêkenen—veur de halfscheid ten mienste a’k oe dan nog zeg[168]Geurtje, dat Trieneke giesterenJoazei, watblief—zu’j’t dan gleuven of niet?”
O God! dat goeng as ’en gluuiende noald deur ’et hart!
Lammert rekt zich de erms, en nog ens: „Watblief?”
Moar Geurtje, ze wist niet wat ze gleufde; ze gleufde ’et wel, moar toch, ze kos.… ze wou ’et niet gleuven. Ze vuulde niet krek woar ze was.… ien huus of op ’t land; ien ’t duuster of ien ’t licht; ien de kark of boven op ’en heujmiet woar ze altied zoo duuzelig wier. Goddank! ’t goeng veurbij.… Ze mot wel oakelik bleik wêzen; moar Lammert ziet ’et niet: hie kiekt noar de locht.—Misschien vuulde ie óok wat, dat ie de oogen van Geurtje vermee.
„Zoo Lammert,” zegt ze eindelijk met vaste stem: „nou kan’k ’et begriepen, ook wóarum da’j hier ien stee van te warken, de luioard speult. Geluk d’r mee Lammert!” En dan, dan wendt zij zich om; klopt het paard—dat den hals rekt om een wilgetak te bereiken—op den rug; zegt schijnbaar luchtig: „’t Is bitter jungske!” en neemt zoo haastig zij kan den terugtocht aan over den stoppeligen akker.
En Lammert, als Geurtje den akker verlaat, dan heeft hij niet meer zooals straks, de oogen ten halve gesloten naar boven en van haar afgewend. Neen, turend ziet hij haar na, totdat zij het damhek achter zich toetrekt, en—zonder ook slechts een enkele maal naar hem om te zien—in de peppellaan verdwijnt. Met blijkbaren wrevel werpt hij zich nu opnieuw in het gras aan den Linge-zoom neder.—Dat is heel anders gegoan as ie gedocht het. Had ie niet gemeind dat Geurtje d’r arg kapot af zou wêzen. Het ie krek dóarum geen opzien gehad um grootvoader of hoar de rechte woarheid te zeggen. Lochtig was zeweggegoan; krek asof ie hoar niet dukkels um ’t kinneke had gestreken, zacht, o zoo zacht! En nou, nou goeng ze lochtig, en kos nog smêlen dat ie ’en luioard was.—„Goed zoo derne! best zoo derne! heb d’r moar niks geen spiet af. Ikke ook niet. De luioard speulen! Of gij oe ien’t zweit zoudt goan warken, a’j woart zooas ikke. Toe moar! veuruut moar! Wês jij moar lochtig, heel lochtig; Lammert zal ’et óok zin!”
En—of ze lochtig was.…? Joa, zie dan: Vigelant stapt ze de peppelloan deur; links en rechts kiekt ze rond, went, niewoar.… z’ is lochtig, heel lochtig! Ien’t veurbijgoan mêjt ze gresbluumpkes met de hand, en stêkt er éen met ’t stêlje ien den mond.—Vlugger loopt ze, went de koffie veur grootvoader mot ze verdig moaken en ’t weitebeslag veur de koek die Lammert zoo gern.… Zie, wat klemt ze de tand’ op mekoar, zóó stark dat ze’t blomstêljen afbiet.… ’t bluumpke velt op den grond, en—heur voet trooit ’et plat.—Lochtig geet ze wiejer; rechts ’et Lingebrugsken over; links ’et smalle poadje af dat noast ’et revierke langs Weijers huuske vortgeet tot ’t Putterserf.… ’tPutterserf!.… Of ze schrok van den kikkert, die vlak veur hoar voet óp en ien ’t woater sprong.…? Efkes blieft ze stoan.… moar nou, niewoar, lochtig geet ze weer wiejer; den olm bij grootvoaders erfke langs; de lêge deur van ’t huusken ien.— Grootvoader is d’r niet, hie zal bij de koei op de[169]dêl wêzen.—Nou steet ze ien’t keukenje; straks kiekt ze noar ’t vuur op de ploat; ’en oogenblik later vliegt ze de vlierink leer op.—Hier is heur kämerke; ’t bovenste loai van ’en loaitoafel trekt ze ópen: ’en snoerketting van rooje kroal’ griept ze d’r uut.—’t Kämerken af; van de leer noar umlêg.—Nou steet ze weer stil ien de keuken; nou—nou smiet ze den ketting ien ’t knappende vuur,—lochtig, heel lochtig! En zie, zie dan, doar velt ze met bei’ heur erms op de klaptoafel neer; heur knie’ op den grond en ’t heufd ien de hand’; nou snikt en nou schreit ze.
Zie Lammert, en luuster: nou snikt en nou schreit ze!
Omstreeks een uur vroeger bevinden wij ons op ’t Putterserf. Manke Jan de arbeider, die buiten aan ’t uitmesten was, heeft Dolfke, toen hij van Weijers huisje terugkwam, goed en wel zien voorbijgaan; maar Dolfke, toen hij ’t achterhuis binnenstapte toen is ie ’t spulleke begonnen.
„Och heere, wat is d’r!” schrok moeder Willems toen ze Dolfke zoo oakelik schrauwen heurde, en—haastig is ze naar de deel gevlogen.
Och! a’j ’t gedrêj en ’t gelieg van ’t jungske, en ’t gesus van moeder geheurd hadt!
Nee zeker, as ’t heufd nog zoo’n pien dee dan hoefde ie te middag niet noar school, en mergen ook niet. Hier, hier had ie ’en stukske koek, en joa, welzeker, hie most moar ’en bietje op den heujbarg ien ’t heuj goan liggen, moar niet van de leer vallen, heur!
Wàt! zou ze zich deur dien ouwen Weijer loate koejeneeren, aldat ie dan oud was; zou ze van hém motte heuren wát ze as moeder verpliecht was! Dát—nooit van z’n lêven!
De boerin zet nu met zenuwachtige vaart hare werkzaamheden voort. ’t Was alsof zij zich wreken wilde.… op zich zelve misschien? In de kleine achterkeuken, doorgaans „de geul” genoemd, overtuigt zij zich dat er de groote pot met varkens-aardappels te vuur hangt. Jans de meid ziet er hoe de boerin eiges ’en zwoare bos rieshout op ’et vuur gooit—zij had ’t toch moar veur ’t zeggen gehad.—Straks in den kelder zijn het de zware keien op de Keulsche potten, die bij het ververschen van den inmaak, de krachtige hand der boerin ondervinden; en later, dan spoedt zij zich naar de kaaskamer om er de kazen, waarmee zij ter markt wil, op het aanrecht te zetten.
Onbegriepelik! Triene schient van mergen niet bij de kês’ te zin gewêst; déez en dié hadden gekeerd motte worden. Zou ’t spulleke van „ezelje duut niks” hoar ook al goan lieken! Was ’t dan misgerêkend dat warkzame Triene ’en hêkel oan Lammert zou kriegen as ze ’en oog op zien luiheid kreeg? En—schreeuwend naar buiten klinkt het: „Triene!” En straks op de deel: „Hei! Trieneke! Triene!”—Wat deksel woar zat ze!
Zie—doargunder kumt ze de deur van hoar kämerken uut. Ze[170]kiekt zoo’n klein bietje beduusd: moar ook, ’en oogenblikske loater kiekt ze asof ze prakkeziert bij zich eiges: „Allo Trieneke: ’t heufd ien de flank!”
Perjen, ge mengt wel is êfkes noar Trieneke kieken. Ze het zich eiges ien ’t Zundagse pak gestoken; verdrêjd, hoast krek ’en juffer uut stad. ’En fleurig mutske met rooje strikskes het ze op ’t heufd: gouwe bellekes ien d’ oor’; over ’t kerset ’en gruun merrenos japon met frunzeljes op de erms; stoffe schoen’ oan de vuut’. ’k Weet niet of Triene den angst kreeg toen moeder heur riep, en hoastig ’t kleedoazie weer uut wou smieten, ten mienste: de bovenste hoak’ van ’t japon zitten los, en ’t zwart zieden schort sleupt heur noa langs den grond.
Trieneke van ’t Putterserf is altied mooi, moar nou—schuchter en op z’n Zundags—is ze oakelik mooi. Alêvel, de Linge ziet heur toch liever met bloote erms ien ’t witte borstrok en ’t rooje duukske d’r onder, den blauwstreepsen rok um de been’, as ze met forse hand de roomtesten of de melkkannen schuurt.
’t Kan best woar wêzen.
„Wat is d’r moeder.…?” vraagt het meisje reeds op eenigen afstand.
„Wel zoalige zinnen!” roept de weduw met verbazing, terwijl ze met de linkervuist in de zij en de rechterhand boven de oogen, Triene langzaam naderen ziet: „Zeg, bin ikke glansbliend ien d’ oogen of gij, heb gij de kramp in oe harsens?”
„Wat blieft oe moeder?” herhaalt Triene met zekere fierheid, alsof zij dien uitval niet hoorde.
„Wat mien blieft, wat mien blieft.…!” spreekt de moeder met bevende stem: „mien blieft da’k weten wil woar dat noar toe mot, met oe neie kleed en oe goud in de ooren.…? Mein ie dat ’t Zundag is, of hei’j ’en karmis-afsproak.… Zeg?”
„Nee, iens-geheel niet moeder,” zegt Triene, en haar blos is nog sterker dan anders. Wat zachter, maar toch met fierheid: „’k Wil niet langer zoo schooiig deur ’t huus loopen, moeder.”
De boerin staat een oogenblik als verbluft. Wou Triene heur Zundagse kleer’ op warkendag droagen! „Wel zoalige zinnen!” barst ze eindelijk los: „hei’j ook misschien de roazende mot in oe heufd! Mooie kleer’ oan ’t lief’ hangen, um de beest’ ien ’t land te goan melken, um te karnen, um botter te knêjen, um.…”
„Da’s ook eigenlik meidswark moeder,” valt Triene iets heftiger in: „Zou’j ’et dan oan wille zien da’k nog langer beproat en belachen wor? A’j riek bint zooas welluu moeder, dan mo’j.…”
Heur ie wel hoe Lammerts proat al dieper bij mooi Trieneke is gegoan as ze eiges ien ’t erste wel meinen wou.
„Dan mo’j,” roept de boerin in woede, „dan mo’j de kês’ moar loate zwellen niewoar! en alles op slof loate goan! Zeg onneuzele dern, het den Lammert oe dát ien de ooren getoeterd, ou Triene, die altied zoo lochtig kos zingen bij ’t wark? Allo, schoam oe vort, en die kleeren van ’t lief. Den Lammert za’k spreken, en gij—zurg veur ’t êten!”
Trieneke was op stikken af toen ze terugging: Weggejoagd as ’en[171]kiend! En—weerum proaten het ze niet gekost; ’t was krek asof ze de klem ien d’r mond had.
In ’t voorbijgaan ziet ze ginder Jans de werkmeid en Gijs den knecht ook al lachen. Als ze in haar kamertje weerkomt, dan—dan griept ze de muts van ’t heufd; dóár, klets! ien ’en hoek! De hoak’ en oog’ van ’t japon scheuren uut zoo hard as ze ’t lostrekt. De bellen uut de oor’ gedoan dat ze zich zeer dee, en vort! gesmeten op de toafel!
Triene, Trieneke! ’t is onverstandig da’j zoo kwoad bint.
„Onverstandig! Is dát verstandig zooas moeder heur kiend behandelt, as ’en bloag, as ’en meid! Is dát verstandig dat moeder heur krek belacht as zoo’n kriel van ’en Geurtje, en heur grieft ien ’t gevuul? Nee, Lammert het geliek, doar mot ’en eind oan kommen!”
Trieneke gooit zich achterover op een stoel; haar mooie blonde haren vallen los op haar blanken schouder, en, als zij met haar kinnetje in de hand strak voor zich heen ziet, dan spreekt zij weer zachtjes het woordonverstandig. En joa, krek, as ze noadenkt dan viendt ze ’t óók; ’t was onverstandig—niet dat ze kwoad was op moeder en allegoar; niet umdat ze ’t verdrêjde nog langer te warken as ze doardeur ander ten spot wier. Nee, onverstandig was ’t dat ze niet liever nog erst wat gewacht had, eiges en onneudig het ze moeder nou opgebloazen tegen Lammert; dát was onverstandig, heel onverstandig!
Wanneer Lammert, zooals nu op het land is, dan regeliert ie zich, um te goan schoften, noar de zon. As ie meinde dat de zon hoog genoeg sting, dan goeng ie, aldat de klok nog niet had gesloagen; en krek zoo: as de klok zei dat ’t schoftuur veurbij was, dan figelierde ie weer op de zon, en zag dan meesttieds, dat ’t heel best nog ’en bietje kos vêlen.—Zoo’n klok was moar drêj-spul.
Nu Lammert met zijn ploegpaarden, nog meer dan een half uur vóór schofttijd, ’t hek der hoeve komt binnengereden, is manke Jan ginds bij de schuur nog druk bezig met uitmesten.
Manke Jan is ’en mins van ’en groot begriep; letst op ’en keer het ie heel goed begrepen dat ’en mins ten achterste veuren niet lêven kos, umdat ie dan op de rechte stee geen mond veur ’t êten had; dát had ie best begrepen, moar—begriepen dee ie niet, dat ie geen errebeier op ’t Putterserf zou wêzen, as ’t niet um zien bliende moeder was.
Lammert, die zoodanig achter de houtmijt en de hooibergen heeft omgereden dat hij uit de woning niet te zien was, houdt nu stil bij de staldeur ter zijde van de deel en roept er den arbeider, toe: „Jan, ge mot de peerds is êfkes op stal zetten, ’k mot hoastig noar huus toe.” Dat is voor de eerste maal dat Lammert niet zelf zijn paarden bezorgt.
„Goed Lammert,” is het antwoord, en terwijl de bouwknecht zich nu haastig verwijdert vat Jan den voorsten bruine bij den halster; rukt en trekt het driespan achter elkander den stal door ’t lage[172]deurtje in; bindt den voorste met het halstertouw vast aan den kribring; laat ze verder, kop aan staart en staart aan kop, zooals zij waren, en, als hij straks het staldeurtje van buiten sluit, dan zegt hij met een glimlach van innige zelfvoldoening: „’k Zie best kapoabel met peerds um te goan, zoogoed as de beste!”
’t Moet wel een bijzondere oorzaak hebben waarom de zon der dorpsklok heden zoo’n groot eind voor is, en Lammert al verder zoo haastig naar huis wil. Ja, zie maar: langs de Lingezijde der woning, waar slechts Trienes kamertje het uitzicht naar buiten heeft, sluipt Lammert behoedzaam naar den voorgevel der huizing.
De groen geverfde luiken der beide staatsiekamers, die altijd door vrouw Willems zelve tot ’s namiddags voor de zon worden aangezet, glimmen ook nu in de middagstralen der laatste Augustus-zon. Zie, nog even tuurt Lammert rechts en links, maar dan, dan stoot hij een der luiken een weinig ter zij; trekt zijn zakmes te voorschijn, en steekt den rug er van zoover mogelijk tusschen de reet van ’t kozijn en het venster. Wippende met het zakmes, en drukkende met de linkerhand tegen het venster zelf, komt er na weinige oogenblikken rijzing in het eenigszins knellende raam. Door de beide handen nu verder omhooggedreven, piept het venster, en Lammert—verschrikt—ziet haastig weer rechts en links, maar dan—dan slaat hij ook spoedig de beide handpalmen op het kozijn, wipt er zich op, springt naar binnen, trekt net luik weder dicht, doch laat—um dat piepen—het venster maar open.
Doar steet ie dan nou in die koamers. ’t Is er koel en zoo’n bietje schiemerlicht. Toen ie op ’t land was, verdrêjd! as ie’t uut kos houen. Veul gewarkt het ie niet, moar, ook dat liggen is vervêlend geworden; ielkreis was hum de zon tussen de bloajers deur op ’t heufd komme branden; de bijen hadden hum ielkreis langs de oor’ gebloazen met ’en wiend, asof ze hoast hadden. Toen ie ’en klein endje wiejer goeng liggen, toen is ie heelegoar van de wies gekommen, went bij ’en mierennest is ’t êvel zu’k mekkelik liggen niet. Nee, ien diekoamersmost ie is wêzen, joa ien die koamers! En nou, nou steet ie ien die koamers, en doar—zie, doar stoan de ermstoel’ ook nog. Niewoar, één veur hum en één veur Trieneke. Joa, ’t is oarig da’j as boer van zoo’n hofstêj, nou krek zoo duk a’j moar wil ien zoo’n stoel kunt goan liggen. Hie zal’t moar vast is prebieren.
Behoedzaam en op de teenen loopende neemt Lammert nu een der beide armstoelen van den wand, plaatst dien bij de tafel, aarzelt nog een oogenblik, maar dan, dan vlijt hij zich welbehaaglijk neer in den breeden zetel, strekt de beenen zoover hij kan voor zich uit en peinst:„’t Is verdrêjd toch arg onbegriepelik dat zoo’n boer van ’t Putterserf ’t verstand van zien standoasie niet beet kos kriegen, en, krek as zien wêduw nog toezoers vort, liever sloaven as rusten wou.—Nee! Lammert Van Tuil zal dat spulleke is anders regelieren.”—Een wijle voor zich heen starende, valt zijn oog op ’t portret van Van Speykaanden wand: „Wat kiekt ie mien oan,”[173]denkt hij voort: „toen ’k ’et heufd noar gundse kant hiew toen dee ie’t, en nou—nou duut ie’t ook.”
Met een smadelijken lach wendt Lammert zijn oogen ter zij; maar toch, hie mot er nog ens en alweer noar kieken. Met eenige zelfoverwinning knikt hij den starenden zeeheld toe, en dan, dan zegt hij—ofschoon onhoorbaar:
„Dag Van Spiek; dag menneke. Joa, krek, Lammert is d’r ook. ’k Bin net zoo veul mans as gij; toen gij ’t werken muuj wier toen hei’j d’r den brand ien gestoken. Joa menneke, dat eigenst kos ik ook wel is doen.”—Lammert heeft zijn pijp en tabaksdoos reeds te voorschijn gehaald.—„Moar mien eiges veur Kozak of Spanjool ien de locht loate vliegen.… doar za’k niet van gediend wêzen. Joa messeu Van Spiek—’t is verdrêjd zooas zoo’n ding oe oankiekt—ikke zal dan nou is krek zóó blieve zitten, joa! en zie, nou stop ik ’en piepke, joa! en zie, doar zet ik nou den tabaksdeus op de toafel, joa! en—of ie ’t nou gleuven wilt of niét, nog moar ’en klein bietje geduld en dan zu’j den Lammert Van Tuil hier alle doag’ van ’s mergens tot ’s oavends, ien den ermstoel veur ’t open roam piepkes zien rooken, en ’s weinters bij den knappenden heerd. Joa menneke, en dan zu’j ’em noar dat eigenste kammenet zien goan, dóar, en zie je, doar het ie dan bestier over; da’s bêter as ien de locht hê? veul bêter!”
Van Spiek begint zoo oakelik strak te kieken.
„En a’j mien dan vervêlen goat,” vervolgt Lammert bijna hoorbaar, „dan drêj ik oe um; ten achterste veuren.—’t Is ’en oakelik gezicht zoo’n kerl die niks duut as kieken.” Veur ’t oogenblik zal Lammert zich eiges moar umdrêjen. Bestig! Nou ziet ie Mezeppa.
„Wat leit die kerl doar toch lui op dat peerd! Mo’j al ’en heele rijer veur wêzen. Ien zoo’n ermstoel is ’t mekkelikker, veul bêter. Alêvel ’t wordt tied um noar huus te goan êten.—Och! ’t kan wel loater. Geurtje zal ’t wel werm houen.…. Och!harrejennig!”—Lammert rekt zich de leden: „Geurtje, wat goeng ze lochtig; met hóár was ie nooit ien zoo’n koamer gekommen; altied den eigenste sloaf gebleven.”—Geeuwend: „Ochharrejennig!” De armen slaat hij achter om ’t hoofd,—went die bovenste leuning van ’t stoel is toch hard. De beenen strekt hij nog verder uit. Hakende met de punt van zijn vetleeren schoen, trekt hij den meest nabijzijnden stoel bij de sport naar zich toe en legt er de beenen op. De oogleden vallen dicht, lodderig gaan ze weer open; open en dicht; en—als een mug hem soezende piept langs het oor, en eindelijk juist op zijn voorhoofd komt zitten, dan blaast hij zoo telkens eens even naar boven, went—de erms het ie nou eenmaal um ’t heufd gesloagen. En——alles soest! en ’t schrauwt ien de verte: Ho peerd, stoa stil! went zie: Trieneke leit gunds op ’t peerd van Mezeppa; en ’t soest en ’t schrauwt nog starker, en—allebei de koamers ze vliegen met ’t schip van Van Spiek ien de locht; en Van Spiek met Gehrtje ien den erm wat lacht ie, hoe oakelik lacht ie! En—Heer ien den hemel! nou schrikt ie wakker.
In een oogwenk is Lammert overeinde. ’t Was hum krek asof ie[174]en iesbad over ’t lief kreeg.… Doodsbleek van ontsteltenis en van verontwaardiging tevens, staat daar de vrouw van ’t Putterserf op den drempel der pas ontsloten kamerdeur.
Nog slechts even had zij zich met haar gezin om den middag-disch vereenigd, of een buitengewoon rumoer in het achterhuis heeft haar met de overigen naar de deel gedreven. Wel afgeroazend wa’n spektoakel was dat ien de peerdstal gewêst! gesloagen en gebeten hadden ze allegoar, krek asof ze de kolder hadden. Wie zou ’t geleuven: Lammert had ze krek loate stoan zooas ie d’r mee van ’t land kwiem; ’t varse kleever ien ’t ruuf hadden ze alle drie geroken, en één had er moar bij gekost. Gijs de knecht, die op den rogzolder oan ’t schoepen was gewêst, had er eerder geen spier van gemarkt. Een van de peerds had den halster kapot; de veurste was arg ien ’t steertvleis gebeten, en—roazend op den Lammert, het vrouw Willems de sleutels gegrepen, um hoastig uut ’t kammenet ien de lienkse stoasiekoamer ’en neie halster te kriegen, en ’t boek van den Neuman, veur ’t geval van zoo’n peerdsbeet.
Ja razend was ze, en wonder was ’t niet, want nog bovendien had Dolfke, ’t lieve jungske, haar pas gezegd dat ie heel duudelijk het gezien—toen ie eiges ’en bietje ien den heujbarg lee—hoe den luioard ien stee van te ploegen, lankuut naest Geurtje ten Bos—zoo’n feeks, diehumsloeg—ien ’t gres het gelegen, en loater de peerds, ien stee van ze eiges te bezurgen, oan Jan het vertrouwd.
Ja woedend is vrouw Willems naar ’t voorhuis gegaan, en nou—nou was ’t nog ’en ander spektoakel!
„Wel Heer ien den Hemel!” het ze gevluukt, alschoon ze niks van geen vluuken hieuw.—’t Was heur ook krek asof hoar ’t heele lief onder de beenen uutschoot. Doar lee ie, den ezel, den lummel, den dagdief! Ien deze koamer; ien ’t stoel woar ze eiges nog nooit op zitten wou! Sprêken wil ze, moar sprêken kan ze niet—d’r zat heur ’en strop um de kêl. Zie, ’t is Trieneke die heur um den hals lee: „Moeder, moeder!” roept ze beschermend. Maar moeder, ze rukt zich los uit de klem; met dreigend gebaar snelt zij op den terugduikenden bouwknecht toe: „Wat! gij! vlêgel!” barst ze stootend en bevende los: „hier ien de koamer.…! hier ien den stoel! Vort! vort weer d’r uut! D’r uut zeg ik oe; deur ’t eigenste gat woar ie ien bint gekommen. Schandbrood zu’j êten, schandbrood ien ermoei! Vort, vort m’n huus en m’n dienst uut!” En—als zij hem vat bij den arm, dan dringt ze hem voort en verder naar ’t venster, en Trieneke roept wel: „Och moeder bedoar toch!” En Lammert hij trilt wel: „Vrouw Willems ik smêk oe!” Moar: „Vort! vort met den luizak! Allo, de been’ over ’t roam—da’s niks, stoot oe kop moar—oe loon za’k wel sturen; geen voet op ’et erf meer!”
’t Is avond. De dorpsklok heeft in de verte elf doffe slagen gebromd. Evenals de geheele omtrek ligt ook het Putterserf in een[175]valen nachtsluier verscholen. Slechts aan de zijde der Linge schemert er in die woning nog een flauw lichtje achter dichtgeschoven gordijntjes. ’t Is het venster van Trienes kamertje.
Mooie Triene, ten halve ontkleed—of liever gekleed zooals zij’t bij snikheeten dag in ’t brandende hooiland zou wezen—Trieneke drukt zich gedurig de koude hand tegen de gloeiende oogen, want—oakelik veul het ze geschreid vant’ middag tot den oavend toe. Met moeder en Lammert was alles gedaan; ’en wrok had moeder op ’t heele Weijers-huus; op ouwen Weijer, die volgens Dolfke—hoar belasterd; op Geurtje ten Bos die heur jongske gesloagen; op Lammert die heur ien’t wark zoogoed as bestolen, ien’t zwak gegrepen en bijkans den dood op ’t lief gejoagd had: „Nooit kumt ie weerum;” had moeder geroasd; en Triene, ze drukte haar koude hand nog eens op de brandende oogen, en—wonder, as ze dát duut, dan liekt heur alles zoo zwart niet meer toe: „Joa, Trieneke is d’r ook nog, wel zeker! As ze mundig wordt dan zal ze doen noar wil en believen. ’t Is oarig—as ze die hand zoo houdt, hoeveul klaarder ’t haar wordt: Zeker, Lammert had zich lillik loate kieken: den luioard speulen veural ien zoo’n koamer, dat had toch gek gestoan. Alêvel—niemand zou lachen om hum den zij ens heur joa gaf, niemand zou lachen umhoardat zij niet heur zin kreeg. Ens joa, blieft joa. Zie, Trieneke is d’r ook nog!
Eenige oogenblikken later zit het fiere, doch heden in hare fierheid zoo dikwijls geschokte kind, op den rand van haar bedstee. Een glimlach heeft hare lippen geplooid. Uit den wit diemeten zak die haar ter zij op den rok hangt, heeft zij een voorwerp genomen, dat ze wendt en keert in hare handen, dat ze beschouwt alsof het zeide: Trieneke,alleen um oe zelfs wilhe’k oe lief; oan Geurtje he’k nooit gedocht, Trieneke, vergêt nooit oe Lammert.
Doch zie wat beroert haar? Een gloeiende blos stijgt haar snel naar het voorhoofd; haar boezem jaagt; haar tanden klemmen zich vast op elkaar; een wit als van het laken op haar sponde vervangt het gloeiende rood van haar koon. Wat haar beroert? Zie, in het deksel van Lammerts tabaksdeus, de doos die hij in verwarring vergat, die zij in haast heeft geborgen, in het geopende deksel er van daar las zij die woorden:
„Aan Lammert van Tuil van Geurtje ten Bos”
„Aan Lammert van Tuil van Geurtje ten Bos”
En, nog een geruimen tijd staren heur vlammende oogen op dat heillooze schrift; maar dan ook verspreidt er zich eensklaps een fiere lach over haar gelaat: „Den Lammert—Geurtjes tabaksdeus kos ie droagen op ’t hart geliek dat ie vree noar Triene van ’t Putterserf.…?” Weer drukt zij de koude hand op de oogen. Nou—nou ziet ze nóg kloarder: „Um ’t gemak te bejoagen het Lammert gespeuld met Geurtjes hart, en, kos ie vrijen naar ’tPutterserf.”
Duizend beelden en droomen jagen haar pijlsnel voorbij: „Was’t woarheid gewêst dat ze lachten um hoar as ze vroolik oan ’t wark was? Nee, ze hebben heur uutgelachen toen ze noar ’s luioards toal[176]geluusterd en ien’t Zundagse kleed het geloopen. Den luioard!humhebben ze uutgelachen toen ie doar lee ien den stoel;humhebben ze weggejoagd! En—wat wordt heur dat kloar, heel kloar nou op ens: nooit kos Triene toch de vrouw worden van ’en weggejoagden luioard! nooit van z’n lêven!”
En zie, het schuif van heur vensterke trekt ze los, en de raampjes stoot ze naar buiten. De koele nachtlucht, die naar binnen stroomt en de gordijntjes doet fladderen, dooft alras de kleine olievlam, die er brandt op de tafel; maar ook, hij dooft er al spoedig de laatste liefdevonk, die er nog smeult voor den knaap in Trienekes boezem. „Nee, niemand zal ’t marken wat dwoasheid z’ien ’t heufd had!”
En ’t nachtwiendje suuzelt: Goed, goed zoo Triene!
En de deus die heur licht gaf, ze zal hum mergen noar ’t Weijers-huus sturen met ’en briefke dat ’tuutis!
En de bloai’ van de lindes ze fledderen: Krek, krek zoo Triene!
„En mergen, mergen zal ze weer zingen heur mooiste liedjes as ze warkt oan ’t stap van de Linge.
En de gölfkes van ’t oarig revierke ze lachen ien’t zwieblende lies: Best, best zoo dernje! geen zong er bij ’t warken zoo lieflik as Triene: geen sprêkt zoo verstandig as blozende Triene van ’t schoon Putterserf.
Omstreeks drie maanden zijn er verloopen; de landman heeft de vrucht van zijn arbeid in de schuren geborgen of in de hooge bergen gestapeld. Buiten langs velden en wegen, daar liggen de dorre bladers onder een dunne, straks door de vorst versteende sneeuwlaag verscholen; maar ginder binnen de schuur, daar geuren u de bruine, vette, nu op stapels gevlijde blaren der met zorg gekweekte tabaksplant tegen. Buiten gaat een koude adem over de schijnbaar slapende weiden en akkers, maar binnen, daar voelt gij den warmen adem van ’t vee; daar ruikt gij de zoete room- en hooigeur der stallen; daar ziet gij den rusteloozen arm van den wanner; daar hoort gij het maatvol geklepklop der dorschers en stemt er met blijdschap in ’t vroolijke lied: